GR Kk ve Orta Boy letmeler (KOB), yaanan ekonomik krizlerden daha az etkilenmeleri ve piyasa koullarna byk iletmelere nazaran daha

kolay uyum salamalar dikkatleri KOBlere yneltmitir. Kresellemenin yava yava telaffuz edilmeye baland 1980'lerin banda, KOB'lerin nemi artmaya balamtr. Bu iletmelerin byme, istihdam ve kalknma asndan nemli rol oynad gerei, KOB'lerin geliiminin nn amtr. KOB'lerin teknik yeniliklere daha yatkn, tketici tercihlerine daha esnek karakterleri, konjonktr el dalgalanmalara uymadaki stnlkleri, retimdeki boluklar daha hzl doldurmadaki yetenekleri, byk firmalara ynelik olumlu etkileri, blgeler aras dengeli bymeye olumlu katklar, rekabetin tevikinde oynad roller, daha az brokratik yaplar ve hepsinden nemlisi istihdama yaptklar katklar, KOB'lerin ekonomi iindeki nemini artrmtr. Gnmzde KOB'lerin geliimine katk salayan bir baka faktr de deiimin hzna uyum salamada gsterdikleri esnekliktir. Byk iletmeler ayakta kalabilmek iin; klme, kademe azaltma, yalnlama ve yataylamaya gitmektedir. Kukusuz bu sre tm kesimler etkilemektedir. Kk giriimci irketler, ada bir model olarak nem kazanmakta, dnya ekonomisi byyp aldka KOB'lerin nemi artmaktadr.

BRNC BLM GRMCLK KAVRAMI VE ZELLKLER A. LETMECLK VE GRMCLK letme, insanlarn ihtiyalarn karlamak iin kurulan sosyal ve ekonomik birimdir. Sanayi devriminden nce insanlar, el becerilerine dayal olarak, kendilerine ait iyerlerinde zanaat ileriyle uramaktaydlar. Sanayi devriminden sonra ise kas gcnn yerine makinenin gc ikame edilerek, retim etkinlikleri makinelemeye balad. Bireysel retim makine gc yardmyla ktle retimine dnt. retimde makinelemeyle birlikte gelimi teknolojilerin de yardmyla, ok sayda iinin alt fabrika sitemleri meydana geldi. Bylece, sanayi devriminden sonra organizasyonlarn say ve byklkleri artm, yaplan karmaklam ve faaliyet alanlar genilemitir. Ynetim literatrnde bu gelimeye, "iletmecilikte devrim" veya "rgtsel devrim" ad verilmektedir. Her rgtsel yap belli bir amac yerine getirmek iin eitli faaliyetlerde bulunmakta2, iletmeler de amalarna ulamak iin ok eitli faaliyeti yerine getirmektedir. Sz konusu faaliyetler benzerliklerine gre gruplandrlabilir. Bu faaliyet gruplar, iletme ilevleri veya fonksiyonlar olarak tanmlanmaktadr. Temel iletme ilevleri; retim, pazarlama, muhasebe-finansman ve insan kaynaklan olarak sralanmaktadr. letme fonksiyonlarnn yannda, iletme rgtnn etkin bir ekilde ynetilmesi ve fonksiyonlarn egdm iin ynetimin fonksiyonlarna ihtiya vardr. Ynetimin fonksiyonlar ise; planlama, rgtleme, kadrolama, yneltme ve denetimdir. Bunlar ynetimin temel fonksiyonlardr. Bu temel fonksiyonlarn yannda iletmelerin; "aratrma-gelitirme", "halkla ilikiler" ve "iletiim" gibi ikincil nitelikte ilevleri de vardr. Modem toplumlar, rgtl toplumlardr ve her rgtn ynetilmesi gerekir. Modern

toplumlarda iletmeler de ynetime konu olduklarndan, iletme ynetimi ayr bir bilim dal olarak gelimitir. letme ynetimi, bir kiinin tek bana gerekletiremeyecei amalar gerekletirmek iin bir araya gelmi insanlarn faaliyetlerini koordine etme srecidir. Giriim veya mteebbis, iletme kavramnn karldr. Dolaysyla giriimcilik dendiinde ilk anda iletmecilik hatra gelir. Fakat giriimciliin ayn zamanda bir yenilikilik anlam da vardr ve kavram n plana karan da, ykl olduu bu anlamdr. Ynetim literatrnde ynetim ve iletme ynetimi kavramlarn birbirinden ayran iki temel farkllk vardr. letme ynetimini genel anlamda ynetimden ayran ilk farkllk, ortak amacn iktisadi olmasdr. Genel anlamda ynetimi, iletme ynetiminden ayran ikinci farkllk ise, iletme ynetiminin sosyo-teknik bir nitelie sahip olmasdr. Ynetim sosyal bir bilim daldr ve dolaysyla bir insan grubunun ortak amaca ynelik abalarn kapsar. letme ynetiminin sosyal nitelii yannda, retim sreci ve teknoloji kullanma zorunluluu nedeniyle, teknik bir yan da bulunmaktadr. letmelerin faaliyette bulunabilmeleri iin retim faktrlerinin temin edilerek, belirli bir dzen iinde ynlendirilmesi gerekir. Neyin, nasl, ne zaman ve niin retileceine karar veren kiiye iletmeci veya giriimci denir. Bu tr faaliyetler ise iletmecilik veya giriimcilik olarak ifade edilir. 1. letme Kavram letme, toplumsal ihtiyalar karlamak iin kurulan iktisadi birimlerdir. ktisadi birimin srekli veya sreksiz oluu, kendisine ve bakasna mal ve hizmet retmesi, sahibinin tek veya ok olmas, liberal, sosyalist veya karma bir ekonomik dzende ilemesi, sahibinin kii, zel sektr tzel kiisi veya devlet oluu, iktisadi birimin iletme saylabilmesi iin herhangi bir engel tekil etmez. Esas olan, bu iktisadi birimin fayda yaratmas, bir dier ifadeyle, insan ihtiyalarn karlayacak mal ve hizmetlerin retimiyle uramasdr.

ktisadi mal ve hizmet retimini gerekletirmek iin bir takm retim faktrlerinin bir araya getirilmesi gerektiine gre iletmeler, retim faktrlerini uygun oranda birletirerek bir araya getirir. Bylece iktisadi birim olan ve teknik faaliyetlerin de yrtld iletmenin iki temel zellii ortaya kar. Birincisi; iktisadi mal ve hizmetlerin retimini gerekletirmeye almak, ikincisi, iktisadi mal ve hizmetlerin retiminin gereklemesi iin gerekli teknik olanaklarn ve retim faktrlerinin uygun ortamda bir araya getirilmi olmasdr. letme amac itibariyle iktisadi ve teknik bir birimdir. letme bilimi, iletme ii ve iletmeler aras olay ve faaliyetlerle ilgili sebep-sonu ilikilerini ele alarak, bir iletmenin amalarna nasl ulaacan inceler. letme konulan bir ok ynden ele alnp incelenmeyi gerekli klmaktadr. letmelerin ve iletme ynetiminin nemi arttka, iletmecilik bilgisinin de gelitirilmesi zorunlu olmaktadr. Yneticiler ve aratrmaclar srekli yeni bilgiler renmekte, yeni grler edinmekte, yeni ve daha iyi i yapma yollar gelitirmektedirler. Bu bakmdan iletmecilik bilgisi, canl ve gelien bir bilim daldr. letmecilik biliminin kapsamna genel olarak u konular girmektedir. letmenin amacna en etkili biimde nasl ulaabileceinin analizi ve bununla iletmenin kendisi ve evresi arasndaki olaylarla ilgili neden sonu ilikilerini bulma, letmelerin ynetimiyle ilgili olan ilke ve politikalar ortaya koyma ve iletmelerde geerli ilemleri ve teknikleri gelitirme, letmelerde karar alma yeteneini gelitirme, tm iletme sisteminin amalarnn ve problemlerinin kavranmasn salama. letme, retim elerinin planl biimde bir araya getirmek iin, mal ve hizmet reten ekonomik ve teknik kurulutur. Nicklicsh iletmeyi, "sosyal bir kurulu" olarak tanmlar. Mellerowicz ise iletmeyi, "planl ve srekli olarak ilemlerin dzenlendii ve yksek ekonomiklik ilkesine gre rgtlenmi bir kurulu" biiminde ifade eder. Buna karlk, Gutenberg iletmeyi, finansal dengenin salanarak, ekonomiklik ilkesine gre retim elerinin birleimi ilemi olarak aklar.

Bu bilgiler nda, farkl tanmlarn ortak yanlarn alarak, iletmenin kapsaml ve ihtiyac daha iyi karlayan bir tanm yaplabilir. "letme; insan ihtiyalarn karlamak iin, snrl retim faktrlerinin sistemli ve uyumlu biimde bir araya getirildii, azami kr elde etmek amacyla retim srecinden geirilerek iktisadi mal veya hizmete dntrld ve/veya pazarland, bir katma deerin oluturulduu ekonomik, hukuki, teknik ve ayn zamanda sosyal bir birimdir" biiminde tanmlanabilir. letmeler yararl mal ve hizmet retir. Mal ve hizmetlerin yararl olmas, onlarn, insan ihtiyalarn karlayabilmesi ve bu yararn elde edilebilmesi iin belirli bir abann harcanmasna baldr. ktisadi mal ve hizmetler, genellikle retim faaliyeti sonucunda ortaya kar. Bu adan bakldnda, iletmeler fayda arttran birimler olarak grlebilir. Genel olarak, bir iletme retim faktrlerini tedarik eder; bunlar belirli bir retim srecinden geirerek, deiik mal veya hizmetlere dntrr. Herhangi bir madde, malzeme, hizmet vb. faktrler, retim srecinden geirilerek, iletmeler tarafndan tketiciler iin yararl bir ekle dntrlr. 2. letmecilik Kavram Bir iletme, profesyonel ynetici veya giriimci-ynetici tarafndan ynetilir. Burada giriimci hem iletmenin sahibi, hem yneticisidir. Bu uygulamada, giriimci-ynetici tek olabilecei gibi, iki veya daha fazla da olabilir. Birden ok giriimcinin bulunduu fakat, hibirinin ynetici olmad iletmelerde, ynetim etkinliinin bunu meslek olarak seen birine braklmas iletmenin profesyonelce ynetildii anlamna gelir. Profesyonel ynetici, iletmenin risk dndaki tm yetki ve sorumluluklarn zerinde tayan ve meslei profesyonelce yerine getiren kiidir. Bu kiinin kendine verilen yetki ve sorumluluklar yerine getirebilmesi iin, ynetim ilke ve yntemlerini bilmesi gerekir. Profesyonel yneticilik deneysel becerilerin geleneksel kurallarn aksine, ynetim bilimine dayanmaktadr. Gemiten gnmze, ihtiyalar ve kaynaklar arasnda tam bir dengeyi salayarak, ihtiyalarn giderilmesi, insanlarn temel amac olmutur.10 zellikle fizyolojik ihtiyalar gideren faaliyetlerin tmne iletmecilik denilmektedir. letmecilik; iletmenin amalarn gerekletirmek zere, retim faktrlerinin bir araya getirilerek

mal ve hizmet retiminin bir meslek olarak srdrlmesidir. Sz konusu etkinlikleri yerine getiren ahslara "iletmeci", yaptklar ie "iletmecilik" ve iin yapld yere de "iletme" ad verilmektedir. letmecilik, iletme kurulmas, iletmeye ilikin uygulamalarn gerekletirilmesi, temel ynetsel ve dier iletme fonksiyonlarnn yerine getirilmesi ile ilgili faaliyetlerin tamamdr. letmecilik faaliyetleri eitli iletmelerin ortaya kmasn salamtr. Bylece ihtiyalarla ilgili mal ve hizmetlerin retilmesi gerei, iletmecilik mesleinin ortaya kmasn salamtr. nsan ihtiyalarn karlamak zere kurulan sz konusu yaplarn iletilmesinin hem bilimle, hem de sanatla ilgili bir yan vardr. letmeler amalar itibariyle "ekonomik", yaplar itibariyle de "teknik" birimlerdir. Teknik ve ekonomik birimler olan iletmelerin, belli bir bilgi ve beceriyle ynetilmesi gerekir. Bu ihtiya iletmeciliin profesyonel bir ura olduunu gsterir. Bir ii gerekletirmenin, bir iyerini iletmenin sanatsal ve bilimsel bir yan vardr. Bu nedenle iletmelerin ynetimi, ayn zamanda bir mesleki yeterlilii gerektirir. Dolaysyla iletmecilik bir bilim ve ayn zamanda sanatsal yan olan bir meslektir. Ekonomik deer tayan, mal ya da hizmetin retildii veya pazarland ya da her iki eylemin bir arada yapld kurulular olan iletmelerinin ynetimi, ksaca iletmecilik faaliyeti bir meslein icras anlamna gelmektedir. 3. Giriim, Giriimci ve Giriimcilik Giriim kavramnn teebbs kavram ile birlikte iletme anlamna geldii ifade edilmiti. Giriim kavram burada ayn zamanda biraz da soyut anlam ykl olmak gibi temel bir farkllk tamaktadr. Bunun yannda sonulanmam veya gereklememi uralar da bu kavramn karlad anlamlardr. Giriim, giriimcilik faaliyeti sonucu giriimcinin ortaya koyduu oluum veya yapdr da. Bu aslnda teebbs veya iletme kavramlar ile eanlaml bir kavram olmakla

birlikte, farkl bir kavram gibi tanmlayanlar da bulunmaktadr. Teebbs iletmeden ayr olarak tanmlayanlar, genel olarak teebbs iletmeden daha geni bir olgu olarak belirtmektedirler. Bu gre gre iletme, teknik bir birimdir ve fabrika, atlye, maaza, vb., kk birimleri ifade ederken; teebbs ise hukuki, iktisadi ve mali bir birimdir ve birden ok iletmeyi ats altnda toplamaktadr. Gerekte ise, her iki kavram arasnda ayrm yapmaya gerek yoktur; zira gerek iletme, gerekse teebbs bir mal veya hizmetin retimi iin retim faktrlerini bir araya getirmektedir. Her iki durumda da kr elde etmek amac bulunmaktadr. Her iki birim de iktisadi ve teknik birim olarak tanmlanmaktadr. Giriimci veya mteebbis, mal veya hizmet retmek/pazarlamak zere kr/zarar riskini gze alarak, sahip olduu sermayeyi yatrma dntren kiidir. Giriimci, bir mal veya hizmeti retmek, pazarlamak iin kendine ait ya da baka kii veya kurumlardan salad kaynaklarla, retim faktrlerini bir araya getiren, bu faaliyeti yaparken ortaya kabilecek zarar da gze alan kiidir. Buna gre giriimcinin balca amalar unlardr: letmenin stratejisini belirleme, Ynetim ve organizasyon politikalarn belirleme, retim faktrlerini temin ederek retim faaliyetine geme, Yeni mal ve hizmetler bulma, yeni retim yntemleri, datm kanallar aratrma, evreyi takip etme; iletmenin karsna kacak deime ve gelimelerin frsat m? Tehdit mi? oluturacan tahmin etme, frsatlarn deerlendirilmesi, tehditlerden zarar grlmemesi iin gerekli tedbirleri alma, Teknolojideki deime ve gelimeleri retim srecine uygulayabilme, faaliyetlerinin daha ucuz ve kaliteli yaplabilmesi iin ve srekli bir aba iinde bulunma, eitli riskleri karlama Dier taraftan, bir giriimci iletmenin sahibi olarak ynetimi de kendisi yrtebilecei gibi, bu grevlerini bir baka kiiye, yani profesyonel yneticilere de devredebilir.

Giriimci, bir i yapmaya girien, bundan ekinmeyen, kararllk gsteren bir kiidir. Giriimci, retim faktrlerini bir araya getirerek, iktisadi mal ve hizmet retimi iin gerekli giriimi balatan, ayrca retim iin gerekli finansal kaynaklar, retilmi mal ve hizmeti deerlendirecei pazar bulan kiidir. Ekonomik deerin yaratlmas iin gereken retim faktrleri bileimi, fiziksel veya mekanik bir olay olmayp, insan tarafndan gerekletirilen beeri bir olaydr. Giriimci kavram; i adam, i bilen, ynetici, patron, kendi iini, kendi kurma abas iinde bulunan anlamlarnda kullanlmaktadr. Kendi iini kurmaya alan kiinin iin zellikleri hakknda baz yeteneklerinin olmas gerekir. Bu yetenek sayesinde giriimci, bakalarnn gremedii frsatlar grp, onlar birer i fikrine dntrebilme beceri ve yeteneini gsterir. Giriimcilik ise; bir iletmenin kurulmas, ynetsel srelerin iletilmesi, retim ve pazarlamaya ynelik tm risklerin stlenilmesi gibi, bir iin kurulmas ve yrtlmesine ilikin faaliyetler btn olarak tanmlanmaktadr. Giriimciliin yenilik ada ve toplumdaki yapt nemi, i ard arkas kesilmeyen somut ticari yenilikleri rnlere

gerekletirmek eklinde ortaya kmaktadr. Bu adan modern giriiminin gc; yapma yenilikleri dnyasnda dntrlebilirle kapasitesine dayanr. Bu bakmdan giriimci srekli yenilik yapan kii veya kiiler anlamnda kullanlmaktadr. htiyalar yaam alan hatta hayaller kadar geni, fakat bu ihtiyalar karlayacak mal ve hizmetlerin retiminde kullanlan kaynaklar snrldr. Zira bu mal ve hizmetler, sahip olunmas iin bir klfete katlanlmas gereken, bir deeri olan iktisadi mal ve hizmetlerdir; tersi biimde doada serbest halde bulunan, bir bedeli olmayan mallar deildir. te, "Kt kaynaklardan yararlanlarak insan ihtiyalarnn karlanmas" eklinde tanmlanan ekonomik etkinliklerin yerine getirilmesi giriimcilik sayesinde olmaktadr. retim faktrleri, retim faaliyetlerinde kullanlan deerleri ifade etmektedir. Bunlar

en bilinen haliyle; emek, sermaye, toprak ve mteebbis veya giriimciyi iermektedir. Giriimci, insan ihtiyalarn karlayacak mal ve hizmetleri, kuraca iletme veya organizasyonlarla salar. retim faktrlerinin bir araya getirildii, teknik, ekonomik ve hukuki birimlere, giriim veya iletme denmektedir. Ayrca giriimcinin bir iletme kurmak veya retim faktrlerini bir araya getirmeye ynelik btn abalan da, giriim olarak ifade edilmektedir. retim faktrlerini bir araya getiren kii olarak giriimci, ayn zamanda retim faktrlerinin en nemlisidir. letmenin mrnn en nemli belirleyicisidir. Giriimci tarafndan belirlenen mal ve hizmetler, yine giriimcinin belirledii yntemlerle retilip, belirlenen fiyatlarla piyasalara sunulur. letmenin ayakta kalmas, ekonomik dzen ierisinde baarl olmasna baldr. Bu giriimci tarafndan alman kararlarn yerinde olup olmamasyla yakndan ilikilidir. Kk iletmelerde giriimcinin rol, byk iletmelere gre daha belirgindir; zira kk iletmelerde giriimci, iletmesinde fiili olarak alan, sat yapan, personeliyle ilgilenen zetle retim faaliyetinin ierisinden iletmeyi idare eden kiidir. Halbuki byk iletmelerde, iletme sahibi dnda ynetici, uzman ve danmanlar, alnan kararlarda byk lde sz sahibidirler. Yani giriimcinin yeri cretli ynetici, uzman personel gibi ilgililerle doldurulmutur. Oysa kk iletmelerde byle bir uzmanlamaya iletmenin finansal yaps frsat tanmad gibi, giriimciler de genellikle kendi iletmelerinin banda olmay isterler. Byk iletmelerde yk biraz hafiflemi gibi grnmekle birlikte, yine de baarl bir giriimcinin nemi tartlamaz. Byk olsun kk olsun bir iletmenin ortaya kmas iin giriimcinin varl arttr. Yani giriimci olmadan, bir giriimin ortaya kmas dnlemez. Giriim kavram nasl ele alnrsa alnsn, giriimcinin her durumda kr etmek, topluma hizmet sunmak gibi amalar vardr. Kr veya baka biimlerde yarar salamak amacyla, cret karlnda satmak iin mal veya hizmet retmek, ya da fonlar salamak zere kurulan, hukuki ve finansal kiilie sahip, devaml nitelikte bir rgt olarak da tanmlanan giriimin (teebbs), belirleyici nitelikleri, aadaki gibi zetlenmektedir.

 Giriimin amac, kazan veya yarar salamaktr. Giriim, cret karlnda satmak zere mal veya hizmet retir veya fonlar salar. Bu nitelik, giriim olmann zorunlu unsurudur. Giriimin temel ilevi, retim, sat ve bu iki ilevin yerine getirilmesi iin gerekli fonlarn salanmas veya finansmandr. Giriim hukuki bir birimdir. Tzel kiilie sahip bulunan giriim, sahiplerinden ayr bir kiilie sahiptir. almalarn bu kiilik altnda yrtr, haklara sahip olur ve ykmllkler stlenir. Giriim finansal bir birimdir. Giriimin kendisine ilikin varlklar ve bunlar karlad z ve yabanc kaynaklan bulunur. Giriim, insan ve materyalden oluan bir rgttr ve bu rgt devamllk gsterir. Giriim kavram genel olarak iki farkl bak as ile ele alnmaktadr. Birincisinde giriim kavram; somut bir erevede, mal veya hizmet retmek ve/veya pazarlamak amacyla retim faktrlerinin bir araya getirildii, retim sreci sonucunda mal veya hizmetlerin ortaya konulduu, ekonomik, teknik ve hukuki birimler olarak tanmlanmaktadr. kinci yaklam ise, giriim kavramn soyut bir erevede ele almaktadr. yle ki; bu bak asyla giriim veya teebbs, giriimcilerin bir iletme kurmak amacyla ortaya koyduklar abalan ve katlandklar zorluklar kapsamaktadr. 4. Giriimcilik ile lgili Dier Kavramlar Ynetim bilimi literatrnde ou kez ynetici, icrac, idareci, giriimci ve i adam terimlerinin ayn alamda kullanlmaktadr. Burada giriimcilikle ilgili kavramlardan esnaflk, tacirlik, iletme sahiplii, teknisyenlik-teknokratlk, yneticilik, profesyonel yneticilik, fabrika yneticilii ve liderlik ifade edilecektir. Esnaflk: Esnaf, tacir sfatn kazanacak kadar sermayesi olmayan ve geliri daha ok emeine dayanan, bamsz olarak alan kii eklinde tanmlanabilmektedir. Esnaf, tacirle i gren arasnda bir konuma sahiptir. Yetersiz de olsa sermayesinin olmas

ve bamsz olarak almas bakmndan daha ok tacire benzemektedir. Tacirlik: Bir ticari iletmeyi ksmen de olsa, kendi adna ileten kimseye tacir denir. Bir bireyin tacir saylabilmesi iin gerekli olan hususlar unlardr; Ortada bir ticari iletmenin olmas, Bir ticari iletmenin ksmen de olsa iletilmesi, letme faaliyetlerinin kendi adna olmas. Bunlarn yan sra birey, bir ticari iletmeyi kurup atn; sirkler, gazete, radyo, ilanlar vastasyla halka bildirdii halde fiilen iletmeye balamam olsa veya ticaret siciline kaydettirerek durumu ilan ettii halde, iletmeye balamam olsa bile tacir saylmaktadr. letme sahiplii: letme sahibi olmann gstergesi, iletmenin mlkiyetine sahip olmaktr. Doal olarak herhangi bir iletmenin mlkiyetine sahip olan her kii iletme sahibidir. Hlbuki giriimcilik bir kavram olarak, nitelie ilikin deerleri ifade eden kuralc bir anlamla ykldr. Teknisyenlik-Teknokratlk: Teknisyen ve teknokratla; "bir eyin doru yaplmasn istiyorsan kendin yap" ilkesi yn vermektedir. Teknisyene gre ilerin hayal edilmesi deil yaplmas gerekmektedir. Bir iin herhangi bir teknisyenin gznde bir deer tamas iin, fikir aamasndan, uygulama aamasna doru bir seyir izlemesi gerekir16. Teknokrat yenilikleri ortaya koyan, giriimci ise bunu piyasalatrabilen bir zellik tamaktadr. Giriimci gelecekte, ynetici gemite, teknisyen ise gnmzde yaamaktadr. Giriimci hayal eder, ynetici onu ssler, teknisyen ise gerekletirir. Yneticilik: Ynetici, bakalar vastasyla amaca ulamaya alan kii olarak tanmlanmaktadr. Ynetici, giriimcinin ileri srd fikirleri uygulamak ve gsterdii hedeflere ulaabilmek iin yollan saptayan ve bunu yaparken iinde bulunduu durumun muhasebesini yapan, bu yollardan geiin zamansal ve parasal programn dzenleyen kiidir. Ynetici sz konusu etkinlikleri sergilerken; ii bitirme azim ve heyecan, alkanlk, bilgi, organizasyon gc, finans, denetim yetenei, evre ile

ite ve dta iyi ilikiler kurabilme yetenei gibi zelliklere sahip olmaldr. Alt dzey yneticiler: Bakalarnn almalarndan sorumlu yneticilerin rgtte bulunduklar alt dzeye "ilk kademe" veya "ilk dzey" ynetim ad verilmektedir. Alt dzey yneticiler ii bizzat yapan i gren veya astlar ynlendirmekte ve bu kiilere nezaret etmektedirler. Alt dzey yneticilere rnek olarak, imalat fabrikasndaki ustaba veya byk bir ofisteki ube efleri gsterilebilir. Orta dzey yneticiler: Orta dzey ynetici kavram rgtte pek ok dzeyi kapsayabilir. ou zaman dier yneticilerin ve bazen de i grenlerin faaliyetlerini ynlendirirler. st dzey yneticiler: Nispeten kk bir icrac gurubu, st ynetim dzeyini meydana getir. st ynetim, rgtn tm ynetimlerinden sorumludur. Bu ynetim dzeyi rgtn faaliyet politikalarn belirler ve rgtn evresiyle olan etkileimini ynlendirir. Profesyonel yneticilik: Profesyonel ynetici, ynetim iini meslek olarak yapan ve icra eden kiidir. Profesyonel kii olarak adlandrlan kimseler, ynetim iini kendilerine meslek edinerek iletmenin sahibi haline gelmeden, giriimcinin yapt her ii yapan ve bu hizmetleri karlnda cret, maa ve/veya pirim alan kimselerdir. Bir baka deile profesyonel ynetici iletmenin ynetim sorumluluunu stlenen, dnem sonunda elde edilen kr ve zarardan etkilenmeyen kiidir. Fabrika yneticilii: Fabrika yneticilii; fabrika taann, personel kalitesi, rekabet, fabrika bykl, fabrika mr, otomasyon derecesi, mamul eitlilii gibi fabrikada mevcut olan sorunlarla ilgilenir. Liderlik: Ynetimci, giriimci veya bu iki zellii bir arada bulundurmas gereken iletme sahibinin etkin bir lider (nder) olmas gerekir. Yneticinin baars bakalarn etkileyerek, kendi istei dorultusunda davrana sevk etme yeteneine baldr. Lider bu noktada, ynlendiren, ufuk aan veya izlenecek, rnek alnacak uygulamalar balatan ynetici olarak bilinmektedir.

Koluk: Daha ok ii yaparak reten veya kendisinin de ierisinde bulunduu sreleri yneten ynetici tipidir. 5. Giriimciliin Temel Fonksiyonlar ada bir giriimcinin yerine getirmesi gereken fonksiyonlar yle sralanabilir.

Yeni mal veya hizmet retmek: Bilinen mal veya hizmetlerin nitelik ve kalitelerini ykseltmeleri gerekir. Bu fonksiyonu etkili bir biimde yerine getirebilen giriimciler bu alandaki abalar nedeniyle byk kazan salayabilirler.

Yeni retim yntemleri gelitirmek ve uygulayabilmek: adamlar bazen yeni mal ve hizmetleri retmek yerine, eskiden beri retilmekte olan bir ksm mal ve hizmetlerin retim yntemlerini veya pazara sunu biimlerini deitirmek suretiyle, byk kr salayabilirler. rnein, Amerikan otomobil endstri kral Henry Ford, o gne kadar tek tek yaplan otomobillerin retiminde akan i eridi ve montaj hattn kullanp, seri retimi gerekletirmesi sonucu byk krlar salam ve otomobil endstrisinde liderlik konumuna gemitir.

Endstride yeni organizasyonlar kurmak: Bununla giriimcilerin belirli baz rgtlenmelere giderek, gerek rgtsel ve gerekse evresel yapy deitirmeleri ifade edilmektedir.

Yeni pazarlara ulamak: Giriimciliin bir dier fonksiyonu lke iinde ve dnda yeni pazarlar bularak mal ve hizmet satlarn arttrmak eklinde ifade edilebilir. Gnmzde pazar paylarn geniletmek iin dolayl baz yollar bulunmutur. Tketicilerin satn alma glerini ykseltici abalara girimek, ekonomik kalknmay salamak ve gelir dalmn daha dengeli hale getirmek iin mevcut dengeleri kaldrmak bu yollardan sadece biridir.

Hammaddelerin ve benzeri maddelerin salanabilecei yeni kaynaklar bulmak: Giriimciler lke iinde veya dnda retim koullarn deitirecek hammadde kaynaklar bulup, denetimleri altnda toplarlar. Bu eit kaynaklar denetimi altna alan irket veya giriimciler rakiplerine oranla daha byk krlar elde edebilmektedir.

6. Giriimciliin Tarihsel Geliimi Balangta giriimcilik, kiilerin kendi sermayeleri ile i kurmas olarak alglanyordu. Adam Smith ve erken dnem ngiliz klasik iktisatlar, giriimciye tm ekonomik aktivitelerde olduka nemsiz bir rol vermilerdir. Klasik ktisatlar giriimciyi; "bir lider veya bir ynetici" olarak deil, sadece "kapital salayan bir kii" olarak grmlerdir. Buna gre bir kii veya grup, sistem kapsamnda nemliydi. Bunun yan sra, arz fonksiyonu ekonominin lokomotifi olarak grlyor; "ne retirsem satarm" ilkesi ierinde, talebin n plana kt bir giriimcilik tr oluturulamyordu. Sanayileme sreci ile birlikte giriimci insan tipi bambaka nitelikler kazanmaya balad. Giriimciliin niteliklerindeki bu deiim, ayn zamanda giriimcinin ekonomik deerini ve dolaysyla toplumdaki nemini artrmtr. Nitekim bu gelimenin sonucu olarak genel ekonomide de giriimcilik bir retim faktr olarak kabul edilmeye balanmtr. Yzyln birinci yarsnda, ilk kez limitet (snrl sorumlu) irketlere sk sk bavurulmas, ticaret rgtnn bir yntemiydi. 19. Yzyln ikinci yarsnda irket sahipliinin ve ynetimin git gide birbirinden ayrlmas giriimciliin nemini arttrd. Bu durum, giriimci pozisyonunun yeniden deerlendirilmesine ve ticarette daha byk bir nemle yer almasna neden olmu, kan literatr ounlukla giriimciyle idareci arasndaki farkllklar zerinde younlamtr. B. GRMCLK TRLER VE TRKYE'DE GRMCLK Giriimcilik temelde bir heyecan iidir. Fakat giriimci olunabilmesi iin bu heyecan tayan kiilerin sahip olmalar gereken bir takm zellikler vardr. Bunlarn nemli bir ksmm kendisinde bulunduranlar baarl giriimci olabilirler. Giriimcilik farkl ekillerde gerekletirilebilir. Yeniliki zellikleri ile n plana kan bir takm giriimciler pazarn ihtiya duyaca rnleri gelitirip sunarken, bir takm giriimciler de bu yenilikleri derhal srelerine uyarlayabilirler. lkemizde giriimciliin serveni bu topraklarda yaam olan insan topluluklar ile

balatlabilir. Her dnemin zellikle dnya ile ntegrasyon ve nfus hareketlilii de dikkate alnarak ayr ayr genel bir profili karlabilir. Fakat Osmanl ve zellikle Cumhuriyet Trkiye'sinin giriimcilie esas temel donelerini belirlemek, gelecee ilikin politika retebilmek asndan yarar salayacaktr. 1. Temel Giriimcilik zellikleri Giriimci bazen yanl olarak anlald gibi, sadece paras olan kii demek deildir. Giriim kavram, parann varlndan ziyade, yeni rn veya retim tekniklerini bilme, geni bir ufuk sahibi olma veya yeni ve deien artlara uyum salama kabiliyetine vurgu yapmaktadr. Giriimci; Pazardaki frsatlar ve gelimeleri gren, Pazar frsatlarn ve gelimeleri i fikrine dntren, Risk stelenerek kaynaklar bir araya getiren ve etkin olarak kullanan, Kk iletmeyi baaryla yneten, Rekabeti yaam biimi haline getirerek kendisini ve iletmesini gelitiren, Yeniliki ve azimli bir kiidir. Bunlar, zihinsel yetenekler olup parayla satn alnamayacak zelliklerdir. Dolaysyla her sermaye sahibinin bu yeteneklerle donatlm olduunu zannetmek son derece yanltr. Asl olan, bu yetenekteki kiilerin finansal olarak desteklenmesi, onlara dncelerini gerekletirebilecekleri ortamn salanmasdr. Bu nitelikler nemleri itibariyle deerlendirilirse, bir kiinin giriimci olabilmesi iin temelde; Risk ve sorumluluk stlenebilirle, Dinamik bir kiilik, Yeniliklere ak olma, Byme tutkusu Gibi belirli niteliklere sahip olmas gerektii sylenebilir. letmenin baarsn

etkileyecek temel giriimci zellikleri ise unlardr: Uzun sre yorulmadan alabilme, Zorluklara kolaylkla kar koyabilme, Davran ve kararlarda azimli olma, Mali gcn kuvvetlendirinceye kadar az krla yetinme, in gerektirdii teknik ve sosyal beceriye sahip olma. Literatrde baarl bir giriimcinin kiilik zellikleri de tanmlanmtr. Bunlardan bir ksm aada sralanmtr. zgven Kararl olma letiimi becerileri Yeni fikirlere ak olma Vizyon sahibi olma nisiyatif kullanabilme Gvenilirlik Olumlu dnme Esneklik Risk alma Bunlara ilaveten, alkanlk, organizasyon kabiliyeti, denetim yetenei, bilgi, evresi ile bark olma, azim, aklclk, kararllk ve srekli kendini yenileme de saylabilir. 2. Giriimcilik Trleri Giriimcilii, temelde frsat giriimcilii ve yeniliki giriimcilik olarak ikiye ayrmak mmkndr. Frsat giriimcilii, piyasada bir mal veya hizmetin bulunmamas veya az bulunmas gibi mevcut durumlarn deerlendirilmesini ifade eder. Yeniliki giriimcilik ise yeni bir fikir veya dncenin veya mevcutlarn farkllatrmaya gidilerek piyasaya sunulmasdr.

Bir dier giriimcilik tr ise, rakiplerin izlenmesi anlamnda takipi giriimciliktir. 2.1. Frsat Giriimcilii Frsat giriimci, gelecee ait ngrlerde bulunarak, krl olabilecek alanlara yatrm yapan kiidir. Bu balamda giriimci, doabilecek frsatlar kollar ve kr elde edebilecei konularda yatrmlar yapar. Bu bak as bizi, frsat giriimciliine gtrr. Frsat giriimcilii temelde, pazardaki mevcut frsatlar grerek ya da potansiyel frsatlar sezinleyerek, mevcut olan bir mal veya hizmeti pazara sunmaktr. Bu frsat, mevcut olan bir mal veya hizmetin pazara yeterince sunulamamas veya pazarda hi olmamas, ya da mevcut kaynaklanr. iletmelerin Bu tr istenen kalitede hizmeti pazara frsatlar sunamamasndan giriimcilik, pazardaki

deerlendirebilecek gr asn ve kr edebilecek biimde kaynaklar organize ederek, ynlendirme yeteneini gerektirir. 2.2.Yeniliki Giriimcilik Yeniliki giriimcilik, yeni bir fikir veya buluu, ya da mevcut olan bir mal veya hizmetin dizayn, fiyat, kalite gibi ynlerden iyiletirilerek pazara sunulmasdr. Kimi aratrmaclar, ikinci tr giriimciliin asl giriimcilik olduu grndedirler. Ancak, her iki tr giriimcilik de toplumun gerek duyduu mal ve hizmetleri karlamay amalar ve riskleri stlenmeyi, irade gcn ve cesareti gerektirir. Bu nedenle her iki giriimcilik arasnda pek bir fark olduu sylenemez. Bununla beraber gelecekteki giriimciliin arlk olarak yaratc giriimcilik olaca gerei de gzden uzak tutulmamaldr. Tanmlardan da grld zere, her iki giriimcilikte de, risk stlenme ve toplumun ihtiya duyduu/duyaca mal veya hizmetleri piyasaya srmek amacyla retime konu olan btn unsurlarn bir araya getirilmesi esastr. Bu nemli bir benzerliktir ve giriimciliin z de budur. Frsat giriimciliinde pazardaki potansiyel frsatlarn kollanmas ve buna gre

yatrmlara giriilmesi, yaratc giriimcilikte ise mevcut rnlerde tasarm veya kullanm itibar ile baz deiiklikler yaplmas esastr. Hatta iletmelerin tketici beklentilerinin de tesine geerek mevcut olmayan rnleri yeni bir fikir veya buluun pazara srlmesi eklinde reterek, mterilerin kullanmna sunmas, nemli bir ayrntdr. 2.3. Takipi Giriimcilik Piyasadaki gelimeleri izlemekle yetinen, bu gelimelere gre davranan, yenilik yapan giriimcilerin yolundan gitmeyi ieren giriimcilik trdr. Bu giriimcilik trnde giriimcilerin, yeniliki giriimcileri izlemekle yetindikleri grlmektedir. Fakat giriimciliin dinamik yaps nedeniyle roller her an deiebilir. Balangta dinamik bir hareket yetenei kazanan yeniliki bir giriimci zamanla takipi bir giriimci haline gelebilecei gibi, zamanla takipi bir giriimcinin yeniliki bir giriimci durumuna gelmesi de mmkndr. 3. Giriimcilik Tipolojisi Giriimcilik tipolojisi, kiilik zelliini temsil eden bir kavram olarak, giriimcilerin fiziksel ve zihinsel ynnn deerlendirilmesi ile ilgilidir. Ne var ki, kiilik ile ilgili zelliklerin, ok eitli olmas, davranlarn sebep ve sonularnn bireyler arasnda nemli farkllklar gstermesi, bireysel zelliklerden, tipolojik snflamalara gitmeyi gletirmektedir. Giriimci tipolojisi snflamasnda, bireylerin davran ve dncelerinde "ie dnklk-da dnklk" veya "psikolojik, fiziksel ve karakteristik zelliklerin" birlikte oluturduu bir olgu zerinde durulmaktadr. Reaksiyon biimine gre giriimci tipoiojisi kapsamnda, giriimcinin rgt ii veya d uygulamalarda gl-gsz olmas, gvenli karar almas-alamamas, hzl hareket etmesi-yava olmas, kendine hkim olmas-fkeli olmas, kendinden emin olmas-hznl (melankolik) olmas gibi zellikler sralanabilir. Giriimcilik tipolojisi kapsamnda, ekingen-ihtiyatl, sokulgan, gvenilir-pheci, dik

bal-duygusal, tutucu-gelimelere ak, eitimli-eitimsiz, az zeki-normal-ok zeki, duygularndan az etkilenen-etkilenen-ok etkilenen, ekingen-baskn, ciddi-neeli, kestirmeci-bilinli, uysal-macerac, pratik-hayalci, doru-ak, iten pazarlkl, zgvenli-endieli-vesveseli, ekip almasna yatkn-bireysel, rahat-gergin, itaatlihkim, heyecanl-heyecansz gibi snflandrmalar da yaplabilir. 4. Trkiye'de Giriimcilik lkemizde giriimciliin yeterince gelimemesinin altnda yatan nedenler

aratrlrken, Cumhuriyet ncesi dneme kadar gidilmesinde yarar vardr. nk Osmanl mparatorluu dneminde, Trkler ounlukla askerlik ve iftilii meslek olarak semiler, ticaret dier tebaalara kalmtr. Sava- sonras dnemde ise yerli halk, ticari faaliyetlere entegrasyon sorunu yaamtr. Cumhuriyetin ilk dnemlerinde zel teebbsn yatrm yapacak yeterli sermaye ve bilgi birikimine sahip olmamas, devletin bir yol gsterici olarak ekonomik alanda faaliyet gstermeye balamasnn temel nedenidir. Devlet, iktisadi alanda zel sektrle birlikte faaliyet yrtt, karma ekonomi modelinin geerli olduu lkemizde, kamu otoritesi, toplumsal, ekonomik, politik ve hukuki yanlar bulunan, belli ekonomik teebbslerin sahibi olmasna karn, giriimci olarak deerlendirilmemektedir. Bunun balca nedenleri unlardr. Devletin yerine getirdii hizmetlerin karl olarak vergi almas, Devletin ekonomik kurulularnn kr veya zararlarnn bu kurulular kuranlara deil, devlete ait olmas, Devletin zarar eden ekonomik kurulularnn yine de almalarn srdrebilmesi, Kimi kamu ekonomik teebbslerinin kurulu yasalarnda bu teebbslerin mallarnn devlet mal sayld, bu mallarn haciz edilemeyecei ve bu kurulularn iflasnn istenemeyecei konusunda hkmlerin bulunmas Trkiye'de giriimcilii; Cumhuriyet ncesi dnem, Cumhuriyet dneminin ilk yllar, 1950-1980 dnemi ve 1980 sonras dnem olarak drt dneme ayrmak gerekir.

Trk giriimcilii asndan, Cumhuriyet ncesi dnem kapsamnda, Osmanl mparatorluu ve daha da geriye gidilirse Seluklu Devleti sz konusu edilebilir. O dnemlerde nemli bir yeri olan ahilik tekilatna dayal Trk giriimcilii, Sanayi Devrimi ve sonrasnda hzla art gsteren kitle retimi ve sosyo-ekonomik gelimelere ayak uydurmakta glk ekmitir. Osmanl mparatorluu dnemindeki giriimcilerin ounluu zellikle sanayi devriminden sonra bat ile sk iliki iine giren yabanc asll Trk vatandalar idi. Bu dnemdeki giriimcilik faaliyetlerinin, imparatorluk iindeki aznlklar ve bunlarn ibirliine gittikleri dardaki yabanclar tarafndan yrtlmesi, Trk asll sanayicilerin saysnn olduka az olmasna yol amtr. Burada tasa bir sre de olsa ittihat ve terakki dneminde Trk ve Mslman giriimcilerin desteklenmesi, yabanc asll imparatorluk vatandalarna kar alternatif bir eylem olarak alglanmaldr. Cumhuriyet dneminde ise bu dnemin kurucular ekonomik bamszlklarn kazanmak amacyla ulusal giriimciler grubu yaratma abasna girmilerdir. Cumhuriyetin ilanndan dokuz ay nce zmir'de toplanan birinci iktisat kongresinin temel ilkelerinden biri Trk insann giriimci yapmak olmutur. Ayrca bu dnemde Krm'dan, Makedonya'dan, Arap lkelerinden ve Asya'nn dier yrelerinden gelen gmen Trkler, edindikleri retim kltrn Trkiye'ye tamlardr. rnein; tarm makinelerinin retiminde, Tatar Trklerinin, Krm yresinden getirdikleri pulluk ve dier makinelerin pay vardr. Dnyadaki 1929 Ekonomik krizi, zellikle ABD ve Avrupa lkeleri ile beraber gen Trkiye Cumhuriyetinde de, ekonomik istikrar ve gelimede devlet mdahaleciliini n plana karmtr. Smerbank, Etibank, Merinos, vb. kurulularn domas ve gelitirilmesi bu anlamda deerlendirilebilir. zellikle Cumhuriyet dneminin ilk yllarnda, lkemizi ekonomik adan olumsuz ynde etkileyen sorunlardan birisi de yeterli sayda, nitelikli giriimcinin olmamasdr. Bu nedenle sz konusu sorunlarn minimum dzeye drlebilmesi iin,

giriimcilerin saysnn arttrlmas ve mevcut giriimcilerin niteliklerinin maksimum dzeye karlmasna allmtr. 1950-1980 dnemlerinde, giriimciliin desteklenmesi ve zel mlkiyetin tabana yaylmasnda alt yap oluturulmutur. zellikle, 1970'li ylardaki Trk giriimcilerinin genel nitelikleri aadaki gibi sralanabilir: Giriimciler, ksmen yksek renim grm kiilerdi. Geleneksel tccar zihniyetini ama abasndaydlar. retme hrslar temeldi ve yatrmn dier boyutlar olan verimlilik, ynetim felsefesi, kalite ve fiyat ilkelerine nem vermemekteydiler. lkemizde 1980'lerde ve sonrasnda 1990T yllarda, giriimcilie ilikin almalarda nemli gelimeler kaydedilmitir. 1980 sonras uygulanan da ak ekonomi program, giriimcilii gelitirmeye ynelik uygulamalar ve KOB'leri destekleyen politikalar ile youn piyasa ekonomisi ve buna bal gelien giriimcilik ortamlarnda, Trk insannn ok baarl olabilecei fikri kabul grmeye balamtr. lkemizde birok vatandamz, giriimcilik niteliine sahip olduu halde, yeterli finansman bulamad ve yeterli olanaklara sahip olamad iin, bu alana inememekte, sahip olduu yetenekleri kullanamamaktadr. Ancak hem finansman imkan olan hem de giriimcilik niteliklerine sahip olan insanlarmz baarl birer giriimci olarak faaliyet gstermektedirler. lkemizin mevcut ekonomik ve sosyo-kltrel artlar giriimcilie zemin

hazrlamaktan olduka uzaktr. Bu durum insanlarmz genellikle kamu sektrne yneltmitir. Gerek giriimci ve gerekse zel sektrde ynetici konumunda almann, sermayelerini veya kendilerini riske atmak olduu dncesi hakim olmutur. "lkemiz nfusunun yalnz % 1.01'inin giriimci ve st dzey ynetici olmas da bunun en iyi gstergesidir". lkemizde giriimcilii engelleyen unsurlar olarak; ncelikle ekonomik istikrarszlk, politik istikrarszlk, brokratik ilemler, sermaye birikimi, nitelikli personel yetersizlii ve teknoloji transferi gibi hususlar ileri srlmektedir. Bunun da bir sonucu olarak

Trkiye'de mevcut giriimciliin %99'unu KOB'ler tekil etmektedir. Bunlarn yannda ilkretimden itibaren zgven ve risk stlenme gibi giriimcilik zelliklerini kazandracak bir eitim programnn eksiklii, lke ekonomisinin vatandann eitim, salk ve hi olmazsa en az geimini salayacak geliri salama gvencesi vermeye yeterli olmamas gibi faktrler de saylabilir. 5. Giriimciliin Gelecei Gnmz giriimcileri amzn bilgi a olduu olgusundan hareketle, rgtlenme sistemlerinde yeni yaplanmalar gz nnde bulundurmaldrlar. Gnmzde giriimcilik sahnesinde iyi eitim gm, teknolojinin olanaklarna sahip, bir aya uluslararas piyasalarda olan bir kuak vardr. Bu yeni giriimciler, babalarnn engin tecrbeleriyle, ellerindeki zengin kaynaklar birletirme ansna sahiptirler ve bunu da en uygun bir ekilde yapmaktadrlar. Gnmz giriimcilerinin Bu nemli zelliklerinden giriimciler biri de, ilerini ansa nem

brakmamalardr.

nedenle

bugn

profesyonellemeye

vermeleridir. Genler arasnda giriimcilik ve "i Adamlnn bir meslek olarak tercih edilmesi; bir hatta iki dil bilen, iyi eitilmi, zeki, gen niversite mezunlarnn kendiilerini kurmay ciddi olarak dnmeleri, giriimciliin geleceinin ne derece mit verici olduunu gstermektedir. Klasik finansman enstrmanlar, yeni uygulamalar nedeniyle bugn an gerisinde kalmtr. Think Thank'ler finansal alanda da yeni gelimeler dourabilmitir. Swot Analizleri yaplabilmektedir. Gnmzde Venture Capital, Joint-Venture, Leasing, Factoring, Forfaiting, Barter gibi alternatif finansman aralar ile birlikte "Swap, Future, Option, Hadging, Forward vb." uygulamalar gndemdedir. Giriimcilerin de bu yeni finans tekniklerinden haberdar olmalar gerekmektedir. Giriimcilik kltrnn gelecei ile ilgili olarak, sz edilen btn bu geliim ve yaklamlarn yakndan izlenmesi, KOB sahip veya ortaklar ile yneticiler iin bir zorunluluktur. nemli olan iletmenin lek byklnden ziyade, ynetim

felsefesinin, modern veya post-modern gelimelere ak tutulup, rgtsel deiimin salanabilmesidir. Giriimcilik kltrnn gelecei hakknda, Birlemi Milletler tekilatna bal Birlemi Milletler Endstriyel Kalknma rgt'nn (UNIDO) uygulad, "umbrellaemsiye" projesinden bahsedilebilir. Ad "emsiye Projesi" olan bu projeye gre giriimcilerin eitli konulardaki uzman gereksinimlerini finanse etmek zere UNIDO ile Mteebbisler Kulb arasnda bir anlama yaplmtr. Giriimcinin ihtiya duyduu yabanc uzmann getirilmesi iin gereken parann %30'u giriimci, %70'i ise UNIDO tarafndan karlanmaktadr. Kreselleen yenidnya zerinde giriimcilerimiz daha geni alanda faaliyetlerini srdrmektedir. Bu durum giriimcileri teknik uzmanlk ve ynetim uzmanl konusundaki ihtiyalarn da arttrmaktadr. Uzman konusundaki gereksinimleri gidermek iin gerekli olan maddi olanaklar, baz durumlarda giriimcilerin mevcut kaynaklar zerine kmaktadr. Bu durumda emsiye projesi giriimcilerimiz asndan olduka anlamldr. Yine Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) erevesinde gerekletirilen giriimciliin gelitirilmesine ynelik abalar ve KOSGEB'in destekledii proje ve etkinlikler, yeni yatrmlarn nnn almas ve giriimcilik ruhunun yerletirilmesi adna nemli etkinliklerdir. Giriimciliin gelitirilmesine ve blgesel kalknmaya ynelik son bir uygulama da, lkemizin 26 Dzey 2 blgesine ayrlmas ve Kalknma Ajanslarnn kurulmasdr. Kalknma Ajanslarnn temel amac, ilgili kanunun yaynlanarak yrrle girdii 08/02/2006 tarih ve 26074 sayl Resmi Gazetede aadaki gibi ifade edilmitir. Kamu kesimi, zel kesim ve sivil toplum kurulular arasndaki ibirliini gelitirmek, kaynaklarn yerinde ve etkin kullanmn salamak ve yerel potansiyeli harekete geirmek suretiyle, ulusal kalknma pln ve programlarda ngrlen ilke ve politikalarla uyumlu olarak blgesel gelimeyi hzlandrmak, srdrlebilirliini salamak, blgeler aras ve blge ii gelimilik farklarnn azaltlmasna katk salamak.

Nihayet AB Hibe projeleri de, giriimciliin gelitirilmesine ynelik uygulamalar desteklemektedir. Bu kapsamda yazar tarafndan hazrlanan "KOB Destek, Danma ve Koordinasyon Merkezi (KODEM) Giriimcilii Gelitirme Projesi" AB Komisyonu tarafndan kabul edilerek hibe almaya hak kazanm ve baarl bir biimde uygulanmtr. Sonu olarak giriimciliin ufku aktr. zellikle, finans kurulular iki teminat alp bir destek vermek eklindeki giriimci ruhunu krelten plasman modelini yeniden gzden geirmelidir. Bu balamda, srekli gelien ve deien piyasa koullarna uygun, beklentilerin karl olacak hizmetler gelitirilmelidir. Zaten giriimcinin nne her gn yeni mnler da konmaktadr. Bunun stesinden gelebilecek yeni finansman beklentileri uygulamalar yenilikler dikkate alnarak dzenlenmi,

karlayacak nitelikte olmaldr.

KNC BLM GRMCLKTE BAARI FAKTRLER VE BAARISIZLIK NEDENLER A. GRMCLKTE BAARI FAKTRLER letmenin kurulabilmesinde giriimcinin rol ne kadar bykse, iletmenin baarl bir biimde ekonomik faaliyetlerini srdrebilmesinde de giriimcinin rol o kadar byktr. letme faaliyetlerinin en rasyonel biimde srdrlmesi giriimcinin ilgi alanna girmekte iken, yeni i olanaklarnn bulunmas ve yaplacak yeni yatrmlarla iletmeye yeni almlar salanmas da yine giriimcinin gerekletirmesi gereken ilevlerdir. Yeni i olanaklarnn bulunmasndan kast, ihtiya duyulan bir alanda yatrmn bulunmay olabilecei gibi, mevcut yatrmlarn mteri ihtiyalarm yeterince tatmin edememesi de olabilir. e balarken uygun zamann seilmesi, en nemli basan faktrlerinden biridir. Uygun zaman, ekonominin tmyle iyi olduu bir dnem olabilecei gibi, aznlkta da olsa bazen kriz veya iktisat terminolojisiyle sylenecek olursa, resesyon (durgunluk) dnemi de olabilir. Durgunluk dnemlerinde ounlukla yatrm aralarnn fiyatlar mal ve hizmetlerle beraber nemli lde ucuzlayabilir. Yine beklenmeyen durumlar da bazen uygun yatrm zaman olabilmektedir. Depremden sonra oyuncak kularn deprem kuu diye piyasaya srlmesi bu ekilde deerlendirilebilir. Ynetim, kavramdr. Yaplacak her iin bir bedeli vardr ve bu bedel ancak dendikten sonra, yatrmlardan bir getiri elde edilebilir. letmenin kurulmas iin gerekli olan sermaye sadece beeri faktrlerin deil, iyerindeki btn kaynaklarn

planlanmasn, ynlendirilmesini ve koordine edilmesini kapsayan, geni kapsaml bir

yatrm sermayesi, ie balandktan sonra ilk kazanlar elde edilinceye kadar geecek sre ierisinde gereken harcamalar yapmak zere ihtiya duyulan para tutan ise alma veya iletme sermayesi olarak anlmaktadr. Literatrde iletmelerin evre artlarndan biri olarak, evresel belirsizlik ifade edilmektedir. evresel belirsizlik, doal afetler veya krizler gibi beklenmeyen durumlar iine alacak ekilde, pazarda, zellikle d unsurlardan kaynaklanacak farkllklar, iletme faaliyetlerini etkileyecek tehdit ve bazen de frsatlar kapsamaktadr. Daha nce de ifade edildii gibi, her paras olan giriimci olamaz ve giriimcinin ayn zamanda tm retim faktrlerini bir araya getirmek, risk stlenmek ve kendi iinin sahibi olmay istemek gibi zellikleri de tamas gerekmektedir. Bundan hareketle, giriimcinin, en nemli retim faktr olduu sylenebilir. Byk iletmeler asndan giriimciliin nemi tartlmazdr. Fakat zellikle kk iletmelerde giriimci, ayn zamanda ynetici veya baz blmlerin ilerini bizzat yrten, iyerinde bizzat alan kii olarak ayr bir neme haizdir. Kk iletmelerin ounlukla emek-youn plan yaplan ve pek ok iletme ilevinin giriimcide topland dikkate alndnda, giriimcinin nemi daha da artmaktadr. letmenin baarya ulamasnda temel grevin giriimciye ait olduu aktr. Bu realite dorultusunda, baarl olabilmek iin bir giriimcinin temel giriimcilik zelliklerini tamas gerektii sylenebilir. Baarl ve baarsz bir giriimci, kiisel ve buna bal olarak karar alma yetenei ile birbirinde ayrlmakla birlikte, bir ie balarken giriimci zelliklerine ilaveten gz nnde bulundurulmas gereken baz baar faktrleri de vardr. 1. Olanann Bulunmas olanann bulunmasndan kast, ihtiya duyulan bir alanda yatrmn bulunmay olabilecei gibi, mevcut yatrmlarn mteri ihtiyalarn yeterince tatmin edememesi de olabilir. Frsat giriimcilii ve yaratc giriimcilik eklinde iki ksmda incelediimiz

giriimciler, ya piyasada oluabilecek frsatlar kollayarak ya da mterilerin olabilecek muhtemel ihtiyalarn nceden tespit ederek, ilgili alanlara yatrm yapmak suretiyle giriimci niteliini kazanrlar. Giriimciler, yapacaklar pazar aratrmalar ile mterilerin mevcut ihtiyalarn ve bu ihtiyalarn var olan yatrm veya rnlerle yeterince karlanp karlanmadn tespit etmelidirler. Yine yaplacak aratrmalar sonucunda kendi yaratc zeklarn da kullanarak, mterilerin ihtiya duyduu fakat piyasada mevcut olmayan rnleri belirleyerek, bu rnleri retmek suretiyle baar elde edebilirler. Burada dikkat edilecek bir konu da, potansiyel rakiplerin rekabet gleridir. Giriimci, rakiplerin rekabet glerini ve kendi kaynaklarn da dikkate alarak, pazarn tmn veya belli bir blmn kendisine hedef pazar olarak semelidir. 2.e Balamak in Uygun Zamann Seilmesi e balarken uygun zamann seilmesi, en nemli baar faktrlerinden biridir. Burada nemli olan, yatrm yaplacak olan alanda yatrm yapmak iin en uygun dnemin seilebilmesidir. Bazen kriz ortamlarnda baz rnlerin satlar artabilirken, bazen de, bir pazarda bir rne ilikin kyasya yaanan bir rekabetin sonunda baz iletmelerin pazardan ekilmek zorunda kaldklar dnemler, o ie atlmak iin en uygun dnemler olarak deerlendirilebilir. Ekonomik konjonktrn iyi okunabilmesi, deme gc ve talep dzeyine ilikin doru tahminlerde bulunulabilmesi, zamann seiminde son derece nemlidir. Durgunluk dneminde igc cretleri debilir ve bu durum maliyetlerin dk olaca anlamna gelebilir. Fakat durgunluk dnemlerinde dk cretler veya daha kts yaanacak iten karmalar, satn alma gcnn azalacann da bir gstergesidir. Ekonomi iyiye giderken, her sektrde ilerin iyi olacan sylemek de ok rasyonel olmayacaktr. Ekonomik gstergeler iyilemesine ramen, Sektr el bazda baz olumsuz durumlarn yaanmas sz konusu olabilecei gibi, ayn sektrde piyasann kaldramayaca kadar ok sayda kuruluun piyasaya girmesi de mmkndr. Bu da iddetli rekabeti ve baz firmalarn piyasadan ekilmek zorunda kalmalarn beraberinde getirebilir.

3. Ynetim Yetenei ve Tecrbesi Ynetim, sadece beeri faktrlerin deil, iyerindeki btn kaynaklarn

planlanmasn, ynlendirilmesini ve koordine edilmesini kapsayan, geni kapsaml bir kavramdr. Ynetimin sanat m yoksa bir bilim mi olduuna dair tartmalar yaanm olmakla birlikte, giriimcinin tamas gereken en nemli niteliklerden birisi olduu su gtrmez bir gerektir. Tecrbe, bir sre boyunca insanlarn karlatklar olay ve durumlar sonucunda elde etmi olduklar, ou renilerek elde edilemeyecek olan kazanmlardr. Ynetim yetenei tecrbe ile de birletirildiinde, giriimci sorunlarn stesinden rahatlkla gelebilecek, yeni durumlara kendisini ve iletmesini uyarlayabilecektir. 4. z Sermaye ve Kredi Olanaklar Yaplacak her iin bir bedeli vardr ve bu bedel ancak dendikten sonra, yatrmlardan bir getiri elde edilebilir. letmenin kurulmas iin gerekli olan sermaye yatrm sermayesi, ie balandktan sonra ilk kazanlar elde edilinceye kadar geecek sre ierisinde gereken harcamalar yapmak zere ihtiya duyulan para tutan ise alma sermayesi olarak anlmaktadr. Bir ie balamadan nce, bu i iin gerekli olan sermaye tutarnn gereki bir biimde hesap edilmesi gerekir. Giriimci bu kaynan tamamna sahip olmayabilir. htiya duyulan sermayenin, giriimcinin olanaklarn aan ksm, kredi veya eitli borlanma yntemleri ile de elde edilebilir. Yatrmn geri dn oran ve borlanma fiyat dikkate alnarak giriimci bir tercihte bulunur. letmelerin ounun, kra gemek iin belli bir dnem beklemek zorunda olmalar ve zellikle kk iletmelerin kra geinceye kadar ailenin geimini salama ykmll de dikkate alnarak, ie girimeden nce, yatrm bittikten ilk kazanlar elde edilene kadar geecek olan srenin iyi tahmin edilmesi gerekir. Bu arada, borlarn geri deme srelerinin de dikkate alnmas zorunludur.

z kaynaklar ve borlarn uygun oranlarda bir araya getirilmesi esastr. Bu oran iin genellikle, sermayenin hi olmazsa %60'nn z kaynaklardan karlanmas gerektii ve alma sermayesinin de, bir yl daha doru olmakla birlikte, en az alt aylk bir faaliyeti salayacak miktarda olmas kabul grmektedir. 5. Riske Kar Sigorta Literatrde iletmelerin evre artlarndan birisi olarak da evresel belirsizlik ifade edilmektedir. evresel belirsizlik, doal afetler veya krizler gibi beklenmeyen durumlar da iine alacak ekilde, pazarda, zellikle d unsurlardan kaynaklanacak farkllklar, iletme faaliyetlerini etkileyecek tehdit ve bazen de frsatlar kapsamaktadr. Yine, iletmeler sistem yaklam erevesinde ele alndnda, ekonomik sistemi meydana getiren eler olarak karmza kmaktadrlar. Ekonomik sistemin birer alt sistemi olan iletmeler, d evre ile ilikileri olmas nedeniyle, ak ve toplum ierisinde insanlara ynelik faaliyet gstermeleri nedeniyle de sosyal sistemlerdir. evreye uyumun son derece nem arz ettii, ak ve sosyal sistemler olan iletmelerin, d evreyi kendi amalar dorultusunda uyarlayabilmeleri aktif uyumu ifade eder. ounlukla kendi kaynaklar zerinde tasarruf edebilen iletmelerin bazen siyasi ve politik evre artlarn da etkileyebildikleri grlmektedir. Bunun dnda, iletmeler, etkileyemeyecekleri ve ynlendiremeyecekleri baka gelimelerle de kar karyadr. Baar faktr olarak riske kar sigorta, gelimelere hazrlkl olma ve deiikliklere uyum salamay ifade eder. Bunlar, doacak frsatlarn deerlendirilmesi eklinde olabilecei gibi, beklenmeyen durumlarda iletmenin debilecei skntlar dikkate alnarak, iletme faaliyet ve kaynaklarnn sigorta kapsamna alnmas (yangn, doal afet vs. sigortalan) eklinde de olabilir. B. GRMCLKTE BAARISIZLIK NEDENLER

Yaplan aratrmalar, kk iletmelerin baarszlk oranlarnn byk iletmelere oranla daha fazla olduunu ortaya koymutur. Baarszlkta en nemli nedenlerden biri de finansal sorunlardr. te yandan yaplan aratrmalar, KOB'lerin %57'sinin kurulutan itibaren ilk be ylda baarsz olduunu ortaya koymutur. Bu nedenle KOB'ler asndan ilk be yl ok nemlidir. Kuruluunun ilk yllarnda piyasadan ekilmek zorunda kalan KOB'lerin belli bal baarszlk nedenleri unlardr. Salkl bir Fizibilite Etd'nn yaplmam olmas, Yetersiz ynetim ve sermaye, bunalmlar ve alacaklarn tahsilindeki sorunlar, Piyasay yeterince tanmadan ie balanmas ve Haksz rekabet. Bunun yannda, giriimci olmak isteyen kiiler bir takm zorluklarla

karlamaktadrlar. Bunlarn balcalar yle sralanabilir. Gnde sekiz saatten ok daha fazla alma ile akam ve hafta sonlar dinlenme ortadan kalkacaktr. zellikle ilk aylarda hatta yllarda, ok youn tempolu bir alma olacaktr. Btn mal varl ve sermaye ile ortaklarnn paras ve mal varl da yok olabilir. Giriimci, ar bir mali ve finansal yk ve sorumluluk tamaktadr. Uzun bir sre para sknts ekebilir. stenilen gelir dzeyini yakalamak uzun bir sre mmkn olmayabilir. Btn kararlan giriimci tek bana almak zorunda kalabilir. Bir giriimci ou zaman tek bana iin patronu olmakla beraber, bir ok kar grubu giriimcinin etrafnda bask oluturacaktr. Giriimcinin i younluu ve i hayatndan kaynaklanan stres nedeniyle sal tehlikeye girebilir. Giriimci, i younluu nedeniyle kendi zel hayatna, e ve dostlarna ayracak zaman bulamayabilir.

Giriimcilikte baarszla neden olan faktrler baz kaynaklarda iki ynl olarak ele alnmtr. Buna gre baarszlk, iletme sahibi ve kredi verenler asndan deerlendirilmektedir. Durum Tablo 2,1.'de gsterilmitir.
Tablo 2,1. Giriimcilerin Baarszlk Faktrleri letme Sahibi nnden Y . Ynetimin yetersiz olu u iktisadi depresyon Kredi Verenler nnden Y Ynetimin yetersiz olu u Drst olmayan davran ve hiie lar Sermayenin yetersiz olu u Aile ve ki artlar n uygun olmay isel Alacaklar tahsil edilemeyi n i Rekabet

Sermayenin yetersiz olu u Kiisel artlar n uygun olmay Varlklarn deerinin d mesi Rekabet

Tablo 2,1 ayn zamanda karlatrmal bir deerlendirme imkn sunmaktadr. Genel anlamda yaplan bu deerlendirmeden sonra KO-B'lerde baarszlk nedenleri be balk altnda incelenebilir. 1. Kurulu Yerinin yi Seilememi Olmas Kurulu yerlerinin bazen bilgisizlik nedeniyle bazen de farkl yaklamlarla rasyonel bir ekilde belirlenmedii iletmelere ska rastlanmaktadr. Kurulu yeri, giriimciler asndan, iletme kurmann en nemli ve detayl inceleme ve aratrmay gerektiren aamalarndan birisidir. Yer seim kriterleri dikkate alnarak, yaplacak pazar aratrmas ve ettlerle belirlenebilecek olan kurulu yeri ile ilgili detayl bilgileri kurulu yeri konusunda ayrntl olarak ele alnmtr. 2. Rekabet Faktrlerinin Dikkate Alnmamas letmeler pazarda, lider, izleyici, meydan okuyucu gibi farkl pozisyon veya konumlarda faaliyet gsterdikleri gibi, pazarn yaps da, monopol, tam rekabet piyasas gibi farkllklar gstermektedir. Pazara yeni giren bir giriimci, kendi

kaynaklan ile birlikte, rakipleri ve piyasa yapsn da dikkate alarak, kendisine bir hedef pazar belirlemelidir. Hedef pazar, iletmenin kaynaklarm ynlendirecei pazar blmn ifade etmekte olup, bu bazen pazarn tamam bazen de, iletme kaynaklan yetersiz veya rekabet iddetli ise, belli bir blm olabilir. Giriimci, iletmeyi kurup faaliyet gsterecei pazar belirlemeden nce, rakiplerini aratrmal, yapaca, rnein bir Swot Analizi ile, rakiplerine olan stn ve zayf ynlerini ortaya koymaldr. Bu dorultuda rekabet edebilecei, amalarna ulaabilecei bir pazar tercih etmelidir. Rakipler, ayn zamanda iletmenin yakn evre faktrlerinden birisidir. ou benzer mal veya hizmetleri piyasaya sren rakipler, iletme faaliyetlerini yakndan ilgilendirir. Rakip rnlerin stn ynleri, rakiplerin tutundurma abalar iin yaptklar harcamalar, fiyat dzeyi ve sahip olduklar datm kanallar, iletmenin baar ansnn belirleyici unsurlardr. ayet rakipler, kaliteli rne sahip, fiyatlar dk ve reklam vb. abalar iin youn harcamalar yapabiliyorlar, ayn zamanda, kurduklar datm alar ile piyasay kontrol edebiliyor ve faaliyetlerini etkin bir biimde srdrebiliyorlarsa, bu rakiplerle rekabet etmek olduka zordur. Giriimci ancak gerekli beeri ve fiziksel unsurlara sahipse, byle bir pazara girmelidir. Aksi halde, bu pazara ya girilmemeli ya da pazar blmlendirerek, bir pazar blmnn ihtiyalarn en iyi ekilde karlayp, rakiplerine o pazar blmnde stnlk salamay dnmelidir. Gl rakipler karsnda iletmelerin benimseyebilecekleri bir baka strateji de zel pazar blm (niches marketing: ni pazarlama) uygulamasdr. Ni pazarlama, pazarlama eylemlerinin, pazar blmnn daha alt trde (homojen) blmlerine ynlendirilerek, mterilerin zel ihtiyalarn karlamak suretiyle rekabet avantaj elde edilmesini ifade eder8. Sadece haber kanal olarak CNN ve izgi film kanal olarak FoxKids buna rnek olarak gsterilebilir. letmeler bazen de, izleyici konumunda ve rekabette lml veya pasif tutumu tercih ederek, belli bir pazar pay ile yetinmek kouluyla pazarda yer alabilirler. Aktif rekabete girimedikleri iin fazla ypranmaz ve gl firmalarn basks ile pazardan

silinip gitmezler. 3. Sermaye Yetersizlii Sermaye kavram, iletmenin kurulup ie balamas iin gereken parasal deeri ifade eden yatrm sermayesi ve iletme faaliyetlerine baladktan, ilk kazancn elde edinceye kadar geen sre ierisinde yaplacak demeleri karlamak iin gereken iletme sermayesi olmak zere iki ksmda incelenir. Giriimcilerin en nemli baarszlk nedenlerinden birisi, yetersiz sermayedir. Gnmzde, zellikle iletme sermayesi yetersizlii nedeniyle iletilemeyen, atl bekleyen veya dk kapasite kullanm oranyla alan pek ok kurulu bulunmaktadr. Bu durum, Erzurum'da, kk ve orta lekli iletmeler zerinde yaptmz bir aratrmada, tarafmzdan bizzat tespit edilmitir. Giriimcilerin bir ksm, fizibilite ettlerini gerektii hassasiyetle yapmamakta, bunu bir klfet olarak grmekte, iletme disiplininde "koyun ekonomisi" olarak da bilmen, bakas kr ediyorsa ben de ederim anlayyla ie girimektedirler. Bu konuda ounlukla, Anadolu'nun geneline yaylm un fabrikalar ve Karadeniz kylarndaki balk ya fabrikalar rnek verilmektedir. Bu anlayla yatrma balannca, giriimcinin sermayesi yatrm sona ermeden bitebilmektedir. Bylece, kimi giriimciler yksek fiyatl kredilerin altna girmekte ve daha sonra da bunlar deme gl ekmektedirler. Giriimciler, yatrm iin gerekli sermayeyi hesaplasalar bile, iletme sermayesini gzden karabilmektedirler. Bu yzden, iletme kurulduktan sonra, iletme sermayesi yetersizlii nedeniyle, faaliyete geilememekte veya eksik kapasiteyle allmaktadr. Bu da birim maliyetleri ykseltmekte, rekabet gcn zayflatmaktadr. 4. Kiisel Unsurlar Giriimcilerin baarszlklarnda, saydmz dsal unsurlarn yannda, bizzat kendilerinden kaynaklanan baz eksiklikler de etkili olmaktadr. Kiisel baarszlk unsurlar olarak deerlendirebileceimiz bu faktrler, iki balk altnda aada incelenmitir.

4.1.Ticaret Bilgisinin Yetersizlii Her giriimci ayn dzeyde ticaret bilgisine sahip olamamaktadr. Kimi giriimciler aileden gelen bir ticaret bilgisine sahipken, kimisi de bu konuda eitim alarak belli bir birikime sahip olabilirler. Oysa hibir eitim almadan ve ticaret alt yapsna sahip olmadan da baz kiiler, yatrm yapabilmektedirler. Bu ekilde ie girien baz giriimcilerin baarl olduklar da grlebilmektedir. Oysa, youn rekabet anlarnda baarl olabilmek iin belli bir bilgi birikimine sahip olmak zorunludur. Bu konuda, teorik eitimin, pratik uygulama ve tecrbelerle desteklenmesi gerekir. KOB giriimcilerinin ou teknik kkenlidir; fakat bir giriimcinin belli bir konuda birikime veya beceriye sahip olmas ou kez yeterli olmamaktadr. Zira iletmeler artk olduka karmak bir yapya brnmler, bunun sonucu olarak da, iletme fonksiyonlarnn yerine getirilmesi, ayr ayr uzmanlklar gerektirmeye balamtr. Yani bir giriimcinin iyi bir torna ustas veya a olmas yeterli deildir. Ynetim ve dier iletme fonksiyonlar konusunda da belli bir bilgiye sahip olmas, her bir iletme fonksiyonu iin yeterli bilgiye sahip, deneyimli personeli istihdam etmesi gerekmektedir. 4.2. Hazrlkl Olmadan e Balamak Yeterince deneyime sahip olmayan kiilerin, gereken hazrlklar da yapmakszn, zaman zaman bir ie soyunduklar grlmektedir. Cesaret giriimci asndan son derece nemli bir niteliktir. Toplumumuzda, "giriimcinin sermayesinin yzde doksan cesarettir" eklinde yaygn bir gr vardr. Giriimcinin en nemli niteliklerinden birisi cesaret olmakla birlikte, hazrlkl olmadan, yalnzca cesaretle i hayatna atlmak, cesaretin salayaca avantaj da riske dntrmek anlamna gelir. zellikle, konjonktrn olumsuz gelime gsterdii dnemlerde, bu risk ok daha yksek olacaktr. Yksek riske ramen, karlalan frsatn bir daha ele gemeyecei veya nemli lde kr elde edilecei gibi dncelerle giriimciler, yeterince hazrlk yapmadan yatrm karar alabilmektedirler.

5. Yetersiz Zaman zellikle dinamik piyasalarda, tketici zevk ve tercihleri ksa sre ierisinde nemli deiiklikler gsterebilmektedir. Byle durumlarda, giriimcinin dnmek iin ok vakti olmayabilir. Zamann geni tutulmas, frsatn karlmasna neden olabilir. Frsatn karlmamas iin acele alnan kararlarda da baarszlk riski yksektir. Zaman problemi, iletme kurulduktan sonra da nemini devam ettirir. Giriimciler, zellikle kk iletmelerde, iin patronluu yannda, iletmede belli grevleri de yerine getiren kiiler olarak karmza kmaktadrlar. Daha karmak bir yapya sahip olan byk iletmelerde, her bir blmn sorumluluu, yetki ile de rtecek ekilde, konusunda uzman kiilere verilmiken, kk iletmelerde giriimci, hem ynetici hem de pek ok birimin sorumlusu olarak almaktadr. Bu yzden, btn bu ilerin yerine getirilmesinde zaman darl yaanabilir. Burada giriimciye den, yetki ve sorumluluklar, alanlar arasnda uygun bir biimde bltrmek ve koordinasyonu salamak olacaktr.

NC BLM LETMELERN KURULU SREC VE AMALARI A. KURULU YER VE KURULU YER SEM letme kurmaya girien bir giriimcinin karlaaca ilk problem, iletme iin "en uygun kurulu yerinin seimi" olacaktr. Kurulu yeri, iletmenin faaliyette bulunduu yerdir. Bir iletme iin kararlatrlan kurulu yeri, dier kurulu yerleri ile karlatrlarak seilen en uygun (optimum) yer olmaldr. Optimum kurulu yeri, maliyetin en dk, krn ise en yksek olmasn salayan yerdir. Uygun bir kurulu yerine sahip olan iletme, dier iletmelere rekabet stnl salar. Kurulu yeri karar alnrken, bu karar tesadfen alnmamal, aratrmalara dayandrlmaldr. letmenin alma konusu, bykl, ekonomik ve teknik faktrler ayr ayr incelenmelidir. 1. Pazar Aratrmas ve Talep Tahmini Kurulu yeri belirlenirken yaplacak ilk i, pazar aratrmas yaparak mevcut ve potansiyel talebi belirlemektir. Pazardaki mteri profili, talep dzeyi ve denebilecek fiyat dzeyi gibi konularda, iletmelere bilgi salayan pazar aratrmas, pazarlama ynetimine karar alma srecinde gerekli bilgiyi, sistematik olarak salar. Pazar aratrmas; hedeflenen pazarla ilgili bilgilerin doru ve sistematik biimde elde edilmesini, tasnifini, analizini ve yorumunu ieren tarafsz bir almadr. Pazar aratrmas, pazara girmeyi dnen giriimcilere, pazarn genel yaps ile ilgili bilgiler verir. Giriimciler de bu bilgiler nda pazarda yatrm yapp yapmama konusunda karara varrlar. Pazar aratrmas, ncelikle pazardaki mteri profili konusunda bilgi verir. Bunlar; mterilerin says, ya dalm, cinsiyet, gelir ve eitim dzeyi gibi demografik zelliklerdir. Pazar aratrmas ile ayrca, tketicilerin rn ve hizmet dzeyinden beklentileri de renilir. Giriimciler bu verileri dikkate alarak, yatrm karar alr veya

iletme leini belirlerler. Tketicilerin gelir dzeyleri deme glerinin bir gstergesidir. Ya dalm ve cinsiyet, tketicilerin satn alma davranlarn etkiler. Yine iletmeler, ancak tketici beklentilerine uygun rn retir veya tketicilerin tatmin olaca bir hizmet sunum dzeyi salayabilirse ayakta kalabilir. Pazar aratrmas sonucunda, yatrmn tutan ve retilecek rnn birim maliyeti belirlenir. Bylelikle rnn satlabilecei fiyat dzeyi tespit edilir. rnn piyasaya srlebilecek fiyat dzeyi, birim maliyetinden fazla olursa, yatrmdan vazgeilir. Pazar aratrmas, iletmelerin piyasadaki rakiplerini ve rn mterilere

ulatrabilecekleri arac kurulular deerlendirmelerine de frsat verir. Rakip iletmelerin piyasadaki konumlar ve rnleri, fiyat dzeyleri ile birlikte incelenerek, iletmenin rekabet gcnn ne olduuna karar verilir. Bunun yannda, datm kanal boyunca rnn mterilere ulatrlmasnda rol alacak araclarn (toptanc, perakendeci) tespit edilmesi ve alma artlarnn belirlenmesi, datm konusunda, iletmeye kolaylk salar. Pazar aratrmasnda bilgiler derlenirken, iki tr veriden yararlanlr. Bunlar, birinci ve ikinci elden verilerdir. Birinci elden veriler, giriimcinin veya bu ii kendine meslek edinmi olan kii veya kurulular araclyla bizzat derlenen verilerdir. kinci elden veriler ise, daha nce benzer konuda alma yapm olan eitli kurululardan elde edilen verilerdir. Toplanan veriler sonucunda, bir talep tahmini yaplr. Talep tahmini, ilgili pazarda retilmesi dnlen mal veya hizmetin ne kadar talep edileceinin nceden kestirilmesini ifade eder. Burada talep iki ekilde incelenmektedir. Birincisi potansiyel taleptir. Potansiyel talep, pazarda mevcut artlar altnda tketicilerin says veri iken, satn alnabilecek toplam mal veya hizmet miktardr. Dieri ise, belli bir dnemde talebin ne kadar olduunu gsteren fiili taleptir. Talep tahmini, iletmenin byklnn ve kapasitesinin belirlenmesinde son derece nemlidir. Kurulu lei talep dzeyinden yksek olan iletmeler, kurulduktan sonra

dk kapasite ile almak zorunda kalmakta ve bu dk kapasite kullanma oran, birim maliyetlerini ykselterek, rekabet etmelerini gletirmektedir. 2. Kurulu Aamalar Pazar aratrmas ve talep tahmini almalarndan da grld zere, iletmenin kuruluu bir anda gerekleebilecek bir durum deildir. letme kurulu almalar bir sre eklinde iler ve her biri son derece titiz almay gerektiren analizleri kapsar. Giriimci, pazar aratrmasnn sonucunda, proje yatrm dncesinin olumasndan sonra, kurulu aamasnn en nemli ve en kapsaml almasn ieren fizibilite ettleri yapar. Bu ettlerden sonra yatrmn krl olaca belirlenmise yatrm karar alnr. 2.1. Proje Yatrm Dncesi letmenin kurulu srecinin ilk aamas, yatrm projesi dncesinin olumasdr. Giriimci, yatrm konusunda nce baz alternatifleri gzden geirir ve yapaca aratrmalardan sonra, bu alternatiflerden en ekonomik olann seer ve bunu uygulayarak iletmecilik faaliyetlerine balar. Giriimci asndan yatrm, parasal (nakdi) sermayenin, bina, arazi, makine ve stoklar gibi maddesel ve patent veya imtiyaz eklindeki maddi olmayan deerlere dntrlmesidir. Yatrm sonucunda giriimci, aba ve masraflarnn karln kr olarak geri alr. Sz konusu yatrmlar, pazarda yeni olan bir rnn retilmesi eklinde olabilecei gibi, mevcut iletmeler tarafndan yeterince karlanamayan potansiyel ihtiyalar gidermek iin yaplan yatrmlar eklinde de olabilir. letme asndan yatrm, iletmeye ileride gelir salamak amacyla yaplan her tr harcamadr. Bu adan deerlendirildiinde, arsa, bina, makineler, stoklar, lisans, patent hakk ve firma deeri iin yaplan her tr harcama yatrm harcamasdr. Amalar asndan ele alndnda iletmelerin yaptklar yatrmlar; retim amal ve mali amal yatrmlar olarak ikiye ayrlr.

I. retim amal yatrmlar 1. Sabit sermaye yatrmlar o Kurulu yatrmlar o Rasyonelletirme yatrmlar o Tevsi yatrmlar o Yenileme yatrmlar 2. Stok yatrmlar II. Mali amal yatrmlar retim amal yatrmlar retim amal yatrmlar, sabit sermaye yatrmlar ve stok yatrmlar eklinde ikiye ayrlr. Mal veya hizmet retimi iin gerekli olan, arsa, bina, makine ve patent gibi sabit varlk deerlerine yaplan harcamalar ifade eden sabit sermaye yatrmlar drt balk altnda incelenmektedir. Kurulu yatrmlar: Yeni kurulan bir iletmenin mal ya da hizmet retimini gerekletirmek iin gerek duyduu varlk deerlere yapt harcamalardr. Rasyonelletirme yatrmlar: retimi daha rasyonel duruma getirmek iin, mevcut tesisleri veya retim yntemini gelitirerek, ada tesis ya da retim yntemine gre iletmenin reorganize edilmesi amacyla yaplan yatrmlardr. Tevsi yatrmlar: Kurulu bir iletmenin retim kapasitesini artrmak amacyla yapt yatrmlardr. Yenileme yatrmlar: Ekonomik mrn dolduran sabit deerlerin yenilenmesine ynelik yatrmlardr. Stok yatrmlar: letmenin hammadde, yan mamul, mamul ve yardmc malzemeler iin yapt harcamalardr. Stok yatrmlarn sermaye yatrmlarndan ayran en nemli fark, yatrmn sresidir. Finansal plnlama asndan ele alndnda, sabit

sermaye yatrmlar uzun sreli, stok yatrmlar ise ksa sreli yatrmlar olarak kabul edilir. Mali amal yatrmlar Sermayenin retim dnda belli bir kazan salamak amacyla, hisse senedi, tahvil veya hazine bonosu gibi alanlara ynlendirilmesidir. Yatrma gre daha kapsaml bir kavram olan yatrm projesi kavram, ileride belli bir ekonomik yarar salayaca umularak yaplan yatrmla ilgili olarak gelitirilen bir plandr. Bir baka tanma gre yatrm projesi, bir toplumda belirli bir zaman dilimi ierisinde mal veya hizmetlerin retimini artrmak iin kimi olanaklar yaratma, geniletme ve/veya gelitirmeye ynelik neridir. Bu tanma gre, yeni bir iletmenin kurulmas, mevcut bir tesisin geniletilmesi, iletmenin kulland teknolojinin yenilenmesi, alt yap hizmetleri, salk ve eitime ynelik almalar gibi her trl aba, yatrm projesi kapsamnda deerlendirilir. 2.2. Fizibilite (Yaplabilirlik) almalar Yatrm konusunda doru karar verilebilmesi iin, eitli analizlere ihtiya vardr. En uygun seimin yaplabilmesi, giriimcinin alternatif yatrm alanlarn dikkatli bir biimde aratrmasna baldr. Byle bir aratrma sonucunda giriimci, krllk ve verimlilik asndan mit verici grnmeyen baz yatrm alanlar arasnda bir n eleme yapmaldr. Rasyonel yatnn alanlarnn tespit edilebilmesi iin, eitli ettler yaplmaldr. Bu ettler genel olarak iki ksmdan oluur. Birincisi "Olanak Etd", dieri ise "fizibilite etd dr. Fizibilite ettlerinden nce veya fizibilite ettleri ierisinde yaplan bir alma olarak da deerlendirilen olanak etd, lkenin doal kaynaklar, dier retim faktrlerinin durumu, ithal ikamesi olanann olup olmamas, lkede izlenen ekonomi politikalar ve rakiplerin durumu gibi, konularda yaplan aratrmalar kapsar. Alpugan, olanak etdn, "yatrm dncesi kesinletikten sonra, muhtemel yatrm alanlarm veya proje tasarlarn belirleme almalar" olarak tanmlamaktadr. Fizibilite etd ise, yatrm kararndan nce, bata hukuki, teknik, ekonomik ve

finansal analizler olmak zere, krllk, vergi vb. verileri ieren, yatrm fikrinin rasyonel olup olmad konusunda bilgi veren kapsaml bir almadr. Fizibilite ettleri, kesin yatrm karar alnmadan nce, yaplmas dnlen yatrmla ilgili teknik, ekonomik, hukuki ve finansal bilgilerin toplanarak, sistemli biimde sunulmasdr. Fizibilite ettlerinin amac, dnlen yatrmn faydalarn, yatrma tahsis edilecek kaynaklarn alternatif kullanmlarn belirleyerek, en krl yatrmn seimini salamaktr. Fizibilite ettleri sonunda ortaya kan fizibilite raporu ekonomik, teknik, hukuki veya mali adan olumsuz ise, sz konusu yatrm dncesinden vazgeilir. Bu nedenle fizibilite ettleri, n proje, "yaplabilirlik" veya "uygulanabilirlik" ettleri olarak da bilinir. Fizibilite etd drt temel almay kapsar. Bu almalardan sonra hazrlanacak rapora gre kesin proje belirlenir. Daha sonra yatrm karan verilerek deneme retimi yaplr. Sonular zerinde gereken dzenlemeler yapldktan sonra kesin retim aamasna geilerek, yatrm sreci tamamlanm olur.

DENEME RETM VE RETME GE

PROJENN UYGULANMASI (YATIRIM)

ETT ALIMALARI (EKONOMK, TEKNK, FNANSAL VE HUKUK) PROJE FKR

PROJE FKR

ekil 3,1. Yatrm Projesi Aamalar

Ekonomik ett: Kurulacak iletmenin ekonomik adan verimli ve krl olup olamadnn aratrld ekonomik ett u konular kapsar. Pazar aratrmas ve talep tahmini, letme byklnn ve kapasitesinin belirlenmesi, letmenin kurulu yerinin seimi. Pazar aratrmas ve talep tahmini, iletmenin leinin belirlenmesine yardmc olmakla birlikte, daha kapsaml olarak, rakipler, fiyat dzeyleri, tketici zevk ve tercihleri, datm kanalnda yararlanlacak araclar gibi konularda bilgi salar. Talep tahmini ile ayrca pazardaki potansiyel talep ve bylelikle satlabilecek toplam rn miktar tespit edilir. letmenin pazar pay analizleri yaplr. Bylece, yatrmn rasyonel olup olmayacana karar verilir. Pazar aratrmas ve talep tahmini almalarndan elde edilen bilgilere gre, kurulacak iletmenin bykl belirlenir. letmelerin kurulu lei, pazarn talep durumuna gre belirlenmezse ya atl kapasite sz konusu olur ya da, mevcut kapasite ile mteri ihtiya ve beklentilerine cevap verilemez. letme dk kapasite ile alrsa, makine, igc gibi retim faktrleri belli lde atl kalacandan, kullanlmayan bu retim faktrlerinin maliyeti r fiyatna yansyacaktr. Buna bal olarak maliyetler ykselecek, dk fiyat politikas izleyen rakiplerle rekabet edilemeyecektir. letme kapasitesinin zerinde altrlrsa, alanlara normal cretlerinden daha yksek tahakkuk eden fazla mesai cretleri denip, makinelere an yklenmeden ve tamir bakm iin yeterince zaman ayrlamayacandan tr, arzalanmalar sz konusu olabilecektir. Yine mevcut lekle isteklere cevap verilemeyince, ya ek retim birimleri ina etmek veya baka iletmelere fason i yaptrmak gerekecektir. Teknik ett: Giriimcinin yatrm karan almas ve fizibilite raporunun hazrlanmas, ayn zamanda yaplacak yatrm iin teklif alma ve mhendislik projelerinin esasn

tekil etmek amacyla teknik elemanlar tarafndan yaplan etde teknik ett denir. Teknik etdn kapsamna giren balca konular unlardr: letmenin kurulaca arazinin seimi, retimde kullanlacak teknolojinin seimi, Kullanlacak makinelerin etd ve seimi, Hammadde ve yardmc malzeme ettleri ve seimi, Enerji ettleri ve kullanlacak enerji trnn seimi, Donatm aralarnn seimi Ekonomik ve teknik etdn sonulan dikkate alnarak, finansal ett yaplr. Bu nedenle, bu iki etdn sonularndaki bir yanllk, finansal etdn de yanl olmasna neden olur. Yatrm kararnn balangcnda yaplan bu iki almaya gerekli zen gsterilmelidir. Finansal ett: Finansal ett, iletmenin kurulmas iin gerekli olan fonlarn miktarnn hesaplanmas, zaman ve faiz itibariyle en uygun biimde karlanmas, iletmenin gelir ve gider tahminleri ve iletmenin krllk durumuyla ilgili analizleri kapsar. Finansal etdn amac, kurulacak iletme iin gerekli olan yatrm sermayesi ile alma sermayesi tutarnn, rn maliyetinin ve yatrmdan beklenen kazancn hesaplanmasdr. Finansal ett iinde yer alan konular yle sralanabilir: Yatrm tutarnn hesaplanmas, letmenin gelir ve gider tahminlerinin yaplmas, Finansal kaynaklarn hesaplanmas, letmenin krllk durumuyla ilgili analizler, Organizasyon durumu. Gelir ve gider kalemlerine ilikin baz tahminleri gsteren finansal etde aamasnda gz nnde bulundurulacak baz gider kalemleri unlardr:

 Ett ve proje giderleri,

Patent ve know-how (teknik bilgi) giderleri,

Arazi bedeli ve inaat ilerine ilikin giderler, Ulatrma yatrmlar, Demirba ve tat almlar, Beklenmeyen giderler ve faizler. Hukuki ett: Hukuki ett ile kurulmas planlanan iletme iin, hukuki yapnn seimi, kurulu ve retim iin gerekli izinlerin (ruhsatlarn) alnmas iin yerine getirilmesi gereken yasal koullarn belirlenmesi gibi konularda almalar yrtlr. Ayrca, almalarn srdrlmesinde gerekli ise, patent, know-how, lisans gibi konular, hukuki etdn konularn oluturur14. Yasal aratrmalar kapsamnda, mali sorumluluklar, vergilendirmedeki farkllklar, kredi salama olanaklar gibi konularda inceleme yaplr. 2.3. Fizibilite Raporu Fizibilite almalar boyunca yaplan ettlerden sonra, inceleme sonularn ieren Fizibilite raporu hazrlanr. Fizibilite Raporu, bir yatrm dncesinin ne kadar rasyonel olduunu anlayabilmek iin yaplan, pazar, iletme, finansal gstergeler ve maliyeye ilikin uygulamalar ile teknik ekipmana ynelik incelemeleri ieren, bylece krllk durumunu ortaya koyan bir rapordur. Fizibilite raporu, ekonomik, finansal, teknik ve hukuki ett sonularm ierir. Bu raporda, dnlen yatrmn krl olup olmad belirtilir. Yatrm sonucunda ne kadar kr edilebilecei, pazardaki konumun ne olaca konularnda bilgi sunulur. Yatrmn gerekletirilmesi iin gereken sermayenin ne kadar olduu, ne kadar iletme sermayesine ihtiya duyulduu, kredi olanaklarnn ne olduu gibi konularda kapsaml bilgi sunulur.

Fizibilite raporlarnda, yatrm iin gerekli tehizatn teknoloji dzeyi, pazarda geerli teknoloji ve rekabet gc gibi konularda, teknik inceleme sonular sunulur. Fizibilite raporunda hukuki aratrma sonulan da yer alr. Bu blmde, kredi olanaklar, vergilendirme durumu gibi konular dorultusunda, iletmenin sahip olmas gereken hukuki yapnn ne olduuna ilikin inceleme sonular sunulur. Fizibilite raporunun sonu ksmnda, yatrmn gerekletirilmesine ynelik olumlu veya olumsuz bir gr bildirilir. Bu gr dorultusunda, yatrm yaplp yaplmayacana karar verilir. Gr olumlu ise yatrm karar verilir. Gr olumsuz ise eksik ynler yeniden incelenir. yiletirme yapma imkn varsa gereken dzeltmeler yaplarak, yeniden deerlendirme yaplr. Bazen de, rapor sonularna dayanarak, baka bir alanda yatrm yaplmasnn krl olabilecei gndeme gelebilir. 2.4.Yatrm Karar ve Yatrm Projesi Fizibilite almalar sonucunda hazrlanan rapor, yatrmn gerekletirilmesi ynnde ise, yatrm karar verilir. Yatrm kararndan sonra yatrm projesi hazrlanr ve fiziki yapnn oluturulmasna balanr. 2.5.Uygulama ve Denetim Bu aamada bir iletmenin kurulabilmesi iin ilgili tm aamalar olumlu olarak deerlendirilmi, gerekli izinler alnm, kaynaklar temin edilmi dolaysyla faaliyete balanm demektir. Planlanan projeler yetkili kiilerce yrtlr ve yatrm fikri uygulamaya dnm olur. 2.6.Fizibilite Raporu rnei Bir Fizibilite Raporu'nun temel ierii karar alclarn temelde incelemeleri gereken; giriimcinin kimlii ve temel becerileri, yatrmn konusu, maliyeti, gelir kalemleri, nakit ak, sermaye durumu, yatnm karlama sresi ve Baaba Noktas Analizi gibi, verileri kapsamaldr. Aada bir Fizibilite Raporu rnei balklar halinde sunulmutur.

NDEKLER GR I. BLM GRMC LE LGL BLGLER 1. Ad 2. Adresi 3. Telefon ve Fax Numaras 4. Eitimi 5. Deneyimleri 6. Bilgi ve Becerileri 7. Giriimci Kii/ler ve Ortak/lan Hakknda Bilgiler II. BLM YATIRIM LE LGL BLGLER
1.

Genel Bilgiler 1.1.Yatrm Konusu 1.2.Hukuki Durum 1.3.Kurulu Yeri (il ve ile) 1.4.Projenin Ekonomik mr 1.5.stihdam

2. Projenin Gerekesi 2.1.Projenin Ksa Anlatm 2.2.retilecek Mallar ve Hizmetler 2.3.Hedeflenen Pazarn Durumu 3. Projenin Kapasitesi 4. Projenin Teknolojik Ynleri
4.1.

retim Teknolojisi

4.2.Ham madde ve Dier Malzemeler 4.3.Lisans Durumu 4.4.Ak emalar 5. Yatrm Bilgileri 5.1. Toplam Sabit Yatrm Tutan

5.1.1.Arsa Bedeli 5.1.2.Etd ve Proje Giderleri 5.1.3.Arazi Dzenleme ve Hazrlk Yaplan 5.1.4.Bina ve naat Giderleri 5.1.5.Fabrika Makine ve Tehizat Giderleri 5.1.6.thalat ve Gmrkleme 5.1.7.Tama ve Sigorta Giderleri 5.1.8.Montaj Giderleri 5.1.9.Tat Aralar Giderleri 5.1.10. 5.1.11. 5.1.12. 5.1.13. 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 5.2.4. 5.2.5. 5.2.6. 5.2.7. 5.2.8. 5.2.9. 5.2.10.
5.2.11.

letmeye Alma Giderleri Gmrk Vergisi, Resmi ve Harlar Genel Giderler Beklenmeyen Giderler Hammadde Giderleri Yardmc Maddeler ve letme Malzemeleri Ambalaj ve Paketleme Giderleri Yardmc Kaynaklann Giderleri ilik ve Personel Giderleri Bakm ve Onanm Giderleri Amortismanlar Patent, Royalite ve Lisans Giderleri Sabit Giderler: Genel Giderler Finansman Giderleri (Faizler) Sat ve Pazarlama Giderleri Hammadde Stoku Yardmc Madde Stoku letme Malzemesi Stoku Yakt Stoku Yan Mamul Stoku Ambalaj Malzemesi Stoku

5.2. Tam Kapasitede Yllk letme Giderleri

5.2.12. 5.3.1. 5.3.2. 5.3.3. 5.3.4. 5.3.5. 5.3.6.

5.3. Tam Kapasitede letme Sermayesi

5.3.7. 5.3.8. 5.3.9.

5.3.10.

Mamul Stoku Yedek Para Stoku Mteriye Bal Mal Deeri Nakit htiyac Krediler Tevikler

5.4. Yatrm Dnemi Finansman Plan 5.4.1. 5.4.2. 6.

letme Dnemi Bilgileri 6.1. Kapasite Kullanm Oranlan

6.2.

Hammadde, Yardmc Madde ve letme Malzemesi Tketim Miktarlar

6.3. Vergiler 6.4. Sat Fiyatlarna Bal Yllk letme Gelirleri 6.5. Nakit Ak III. BLM DEERLENDRMELER VE SONU 1. Projenin Deerlendirilmesi 1.1.Sermaye Krll (%) 1.2.Yatrmn Krll (%) 1.3. Net Bugnk Deer 1.4. Krllk Oran 1.5. Yatrm Geri Dn Sresi 1.6.Baaba Noktas Analizi 1.7.Net Yurtii Katma Deer 1.8. Yatrmn retkenlii 1.9.Sermaye stihdam Oran 1.10. 2. Sermaye Hasla Oran Sonu ve neriler

3. Kurulu Dosyas Hazrlama Gerek ahs iletmeleri, gerekse ortaklk ve kooperatifler kurulurken, yerine getirmeleri gereken baz brokratik ilemler vardr. Mevcut uygulamada, kk farkllklarla birlikte, aada ifade edilen kurulu ilemlerinin yaplmas

gerekmektedir: 1. Noterden ticari unvan tasdiknamesi dzenlenir. Bu tasdiknamede; Ev adresi, i adresi, i konusu, ie balama tarihi, uyruu, ticari unvan belirtilir ve ticari unvan altnda kullanaca imzas (3) kez atlr. 2. Resimli, 4 nsha, nfus czdan sureti karlr. 3. yerinin bal bulunduu Belediye Bakanlndan, e Balama Belgesi (Ticari Durum Tasdiknamesi) alnr. Bu belgeyi alabilmek iin Belediye Bakanl'na u belgeler verilir: o Dileke, o Ticari unvan tasdiknamesi, o Nfus czdan sureti, o kametgah belgesi, o Noter tasdikli iyeri tapusu veya kira kontrat, Yukarda belirtilen belgeler bir dileke ekinde Ticaret Sicil Memurluu'na verilir. Ticaret Sicili, Ticaret ve Sanayi Odas veya Ticaret Odas bulunan yerlerde kurulur. Kanun gerei, gerek veya tzel kiilie sahip olan her tacir, iletmesini ve unvann ticaret siciline tescil (kayt) ettirmek zorundadr. Tacirler, ticari iletmelerini atklar andan itibaren 15 gn ierisinde ticari iletmelerini ve unvanlarn, iletmenin bulunduu yerin ticaret siciline tescil ve ilan ettirmek zorundadr. Birden fazla iletmesi bulunan tacirin her bir iletmesini ayr ayr tescil ettirmesi gerekir. ubeler, bulunduklar yerin ticaret siciline tescil ve ilan edilmelidir. Bu tescil ykmllnn yerine getirilmemesi, tacirin hukuki ve cezai sorumluluunu dourur. Yukarda belirtilen belgeler ekinde Ticaret Sicil Memurlu-u'na verilen dilekede, firma kuruluunun tescil edilmesi istenir. Dileke, firma sahibi veya kanuni vekili tarafndan imzalanr. Dileke vekil tarafndan imzalanm ise, vekletnamenin bir sureti eklenir. Ayrca, kurulu tescil ilemleri srasnda, "Oda Kayt Beyannamesi" doldurularak, "Odaya verilmesi gerekmektedir.

Sigorta acentelii alan gerek kiiler sabka kayd bulunmadna ve iflas etmediklerine dair ilgili makamdan alacaklar bir belgeyi ekleyeceklerdir. Yabanc uyruklu olanlar ise, TC Babakanlk Hazine Mstearlndan gerekli izni aldklarna dair belgeyi ve noterden onayl ikametgh belgesini vereceklerdir. Kurulu dosyasnda; tm tescil, tadil, terkin ilemlerine ilikin sorumluluk ve koullar yerine getirilir. Burada tescil; iletmelerin ticari faaliyetlerini gerekletirmeleri iin kuruluundan kapanna kadar yapsnda meydana gelen deiikliklerin yasalara uygun olarak tutulmasdr. 4. Kurulu Yeri Seimi Yeni bir iletme kurarken, en nemli ilerden biri, kurulu yerinin belirlenmesidir. Kurulu yeri, iletmenin faaliyette bulunaca yerdir. Kurulu yeri, maliyetlerin temel belirleyicisi ve hizmetin sunulma dzeyini etkileyen ana unsurdur. Kurulu yerini, sk sk deitirmek hem parasal, hem de mteri anlamnda kolay deildir. Bu nedenle, kurulu yerinin ayrntl incelemelerden sonra belirlenmesi gerekir. Kurulu yeri, kapsaml ve karlatrmal analizlerin sonucunda, kritik faktrler dikkate alnarak tespit edilmelidir. 4.1. Kurulu Yeri Kavram Kurulu yeri genel olarak, iletmenin zerinde kurulu bulunduu, belli bir arazi parasn ifade eder. Dar anlamda sadece kurulu bulunan yer veya alan olarak deerlendirilen kurulu yerinin daha kapsaml bir tanm, yaama evresi, iletmenin kurulup genilemesi ve yaamas iin gerekli koullar ieren yer olarak tanmlamak mmkndr. Burada dikkati eken nemli bir husus, kurulu yeri kavramndan bir arazi parasndan ok, iletmenin yaamn srdrd blgenin anlalmasdr. retim faaliyetleri iin gerekli teknik ve ekonomik koullar dier yerlere gre en elverili biimde salayan, dolaysyla giriimciyi baarl klan yer olarak da tanmlanan kurulu yerinin, ayrntl bir baka tanm da yle yaplmtr. Kurulu yeri, bir iletmenin tedarik, retim, depolama ve datm gibi temel fonksiyonlarm ve

bunlara bal ekonomik amalarn gerekletirebilecei yerdir. Bu tanmlardan hareketle; iletmenin amalarna en kolay ekilde ulaaca yer, en uygun kurulu yeri olarak ifade edilebilir. Kurulu yeri kavram ile ilikili dier bir kavram da "konum-luk yer" kavramdr. Konumluk yer, genilik, derinlik, ykseklik, eim gibi fiziksel olarak llebilir boyutlar olan ve bu zellikleri ile aklanabilen arsa veya arazi paras ya da bina veya binann belli bir blm anlamna gelmektedir. Kuruluu yerinin belirlenmesinde, blge veya hammadde kaynaklarna yaknlk gibi aada sralayacamz kriterler byk nem tamakta iken, konumluk yerin belirlemesinde, zellikle hizmet veya ticaret sektrnde faaliyet gstermek zere kurulacak olan iletmeler iin, bir alveri merkezinin kat, alveri trafiine gre iyerinin durumu gibi ltler n plana kmaktadr. 4.2.Kurulu Yeri Seiminin Aamalar Kurulu yeri, kapsaml inceleme ve aratrmalar ieren bir sre sonucunda belirlenir. Zira iletmeler iin iyi bir kurulu yerinin seimi, iyi bir balangtr. Yanl bir kurulu yeri, kaynaklarn, zellikle ulatrma hizmetlerinin israfna yol aar. Bir iletmenin serbest rekabet koullarnda ayakta kalabilmesi, mmkn olan en yksek kr elde etmesi, isabetle seilmi kurulu yerine baldr. Kurulu yeri seimi aamadan olumaktadr:
a.

Tesisin kurulaca blgenin seimi: Bu aamada gibi

lkenin

mevcut

blgelerinden biri seilir. rnein; Dou Anadolu Blgesi, Karadeniz Blgesi

b.

Blgenin belirli bir yerinin seimi: Tespit edilen blge ierisinde belirli bir yer seilir. Belirlenen yer ierisinde tesisin kurulaca arazi parasnn seimi: Bu aamada, seilen konum ierisinde fabrika yeri tam olarak belirlenir.

c.

4.3.Kurulu Yeri Faktrleri

Her biri iletme faaliyetlerini yakndan etkileyen, fakat sektre veya bizzat retilen rne bal olarak etki derecesi farkllk gtseren pek ok kurulu yeri faktr vardr. letmelerin kurulu yeri belirlenirken bu faktrler gz nnde bulundurulur ve yatrm karar ona gre verilir. letmeleri etkileme dereceleri faaliyet alanna gre farkllklar gsterir, iletme faaliyetlerinin yrtlmesinde gz nnde bulundurulacak kurulu yeri faktrlerinden bazlar unlardr:
a.

Hammadde: retilen rnn maliyetlerini etkileyen en nemli kalemlerden biri, hammadde giderleridir. Doal kaynaklar dnya zerine eit olarak datlmamtr. Dolaysyla iletmenin faaliyet konusuna giren hammaddenin youn olarak bulunduu yerler, hammadde maliyetlerini drr. Hammadde giderlerinin yksek olmas, iletmenin rekabet gcn olumsuz etkiler. Zira tama veya navlun giderleri toplam maliyetler ierisinde belli bir paya sahiptir. Hammadde kaynaklar hizmet iletmeleri ve ticaret sektrnde faaliyet gsteren iletmeler iin nemli olmamakla birlikte, zellikle kmr ve demir elik gibi sanayi yatrmlar ve petrol-doalgaz gibi likit hammaddelere ait yatrmlarn, kaynaa yakn yerlerde yaplmas tama maliyetlerini nemli lde drr. Bir iletme, eer hammaddelerin ilenmesinden sonra elde edilmi olan yar mamulleri kullanarak retim yapacak ise, o zaman da bu yar mamullerin retildii retim alanlarna yakn olmak nem kazanacaktr.

b.

Pazar: Kurulu yerinin belirlenmesinde, iletmenin hitap edecei pazar veya pazar blm nemli bir kurulu yeri faktrdr. Doal kaynaklara yaknlk retim ncesi srete maliyet bakmndan ne kadar nemli ise, pazara yaknlk da, retim sonras pazarlama maliyetleri asndan o kadar nemlidir. Baz rnlerin retimi, zehirli atklar veya evreye ve topluma zararl baz atklarn ortaya kmasna neden olur. Bu nedenle byle yatrmlar, yerleim birimlerinin alnarak, uzanda ou kurulmakta nfusun veya youn yasal olduu dzenlemelerle blgelerde buna zorlanmaktadrlar. Bunlarn dnda hitap edilecek tketici says dikkate yatrmn yapld

grlmektedir. lkemizde Marmara Blgesi bunun en ak rneidir. Bir iletme, blgesel olarak faaliyette bulunmak zere kurulmusa, o zaman blgenin ihtiyalarn karlayabilecek lekte, nfusun fazla youn olmad bir blgede de kurulabilir. Burada ama, pazarn kk bir blmn kapsayan hedef pazarda, nemli bir pazar payna sahip olmak ve byk iletmelerin rekabetinden kanmaktr. Pazar konusunda ifade edilmesi gereken bir baka konu, pazarn byme olanaklar, frsat ve tehditlerdir. Bu durumda SWOT Analizi ile pazarn kuvvetli ve zayf ynleri, frsat ve tehditleri belirlenebilir ve ona gre yatrm karar verilir. Pazarbalnda incelenecek bir konu da rekabet dzeyidir. Rekabet, pazarn yapsna gre belirlenir. Tam rekabet piyasalar, ayn rn reten ok sayda satcnn yer ald pazarlar iken, monopol piyasa modeli, tek bir satcnn bulunduu pazar yapsn ifade eder. Kurulacak iletmenin mevcut ve muhtemel rakiplerinin nceden belirlenerek incelenmesi, iletmenin pazardaki pozisyonunun belirlenmesi bakmndan yararl olur. Hatta artlara gre, o pazara girilmemesi bazen iletme iin rasyonel bir karar olabilir.
c.

Enerji ve su kaynaklar: Gnmzde alternatif pek ok enerji kayna bulunmakla birlikte, bu kaynaklar, uzun tama mesafeleri veya ok sayda mlkiyet deiimleri sonucunda, son derece nemli maliyetlere ulaabilmektedir. retim konusunda en verimli enerji tr tespit edilip, buna uygun bir kurulu yeri belirlenebilirse, maliyet avantajlar elde edilebilir. Su kaynaklarndan enerji olarak veya hammadde olarak yararlanmak mmkndr. Gerek enerji, gerekse hammadde olarak kullanmnda su kaynaklarna yaknlk, iletmelere byk maliyet avantaj salar. Su kaynaklarndan, hem retim srecinde ve atklarn temizlenmesinde, hem de enerji kayna olmas bakmndan yararlanlabilmektedir. Gnmzde eitli enerji olanaklar bulunmakla birlikte, su kaynaklar alternatif enerji imkn sunar. Bu da iletmelere, yararlanmasalar bile, tedarikilere kar daha gl bir pozisyon ve pazarlk gc salar. Su, bizzat retimde kullanlan bir hammadde olmas bakmndan nemlidir. Meyve suyu veya bizzat su ieleme tesislerinin su kaynaklarna yaknl

zorunludur. Ticaret ve hizmet sektrlerinde greceli olarak daha az nemli olmakla birlikte, su hayati bir unsurdur ve zellikle dinlenme tesisleri ve oteller bakmndan da byk bir neme sahiptir.
d.

klim koullar ve ulam: klim koullan, retimi yaplacak rne gre dikkate alnmaldr. klim koullan, snma giderlerinin toplam maliyetler ierisindeki paynn bykl itibariyle gz nnde bulundurulmas gereken bir kurulu yeri faktrdr. Baz rnler, yaplar itibar ile retim srecinde stma ilemine tabi tutulmakta, scan az olduu blgelerde bu ilem ounlukla frnlarda yaplmaktadr. Oysa en byk ve etkili snma kayna, doal ve bedelsiz olan gnetir. zellikle Dou Karadeniz blgesi ya ve nemlilik gibi nedenlerle, tula fabrikalar iin elverisiz iklim kouluna sahiptir. Ulam artlar da kurulu yeri faktrlerindendir. Bugn lkemizde demiryolu ulam, en ucuz ulam trdr. Yar mamul ve mamullerin tanmasnda demiryolundan yararlanlmas, birim maliyetlerde byk avantajlar salamaktadr. Limanlara ve otoyollara yaknlk gibi, deniz ve karayolu bakmndan da alternatif ulam imknlarnn bulunmas, iletmelere rekabet stnl salar. Ar sanayi asndan olduu kadar, petrol rnleri bakmndan da olduka nemli olan ulam faktr, ticaret sektrnde daha az nemlidir. Ulam, sadece tedarik bakmndan deil, ayn zamanda retilmi rnlerin pazara ulatrlmas bakmndan da nemlidir. Yine hizmet sektrnde zellikle tur operatrleri ve seyahat acenteleri bakmndan ulamn nemi gz nne alndnda, tm sektrler iin dikkate alnmas gereken bir kurulu yeri faktr olduunu syleyebiliriz.

e.

gc: letmeler asndan teknoloji ve bilginin nemi her geen gn artmakla birlikte, igcnn nemi tartlmazdr. Zira btn retim faktrlerini bir araya getirerek yatnm gerekletiren giriimci, igc kapsamnda deerlendirildii gibi, bilgiyi ve teknolojiyi retip kullanan da yine igcdr.

Kalifiye eleman istihdam edememe iletmelerin zellikle kk iletmelerin en temel sorunlarndan biridir. Bu bakmdan kurulacak bir iletmenin yeri belirlenirken, yeterli say ve kalifiye dzeyde igcne sahip olabilecek bir blgenin tercih edilmesi gerekir. Blgelere gre igc cretlerinde farkllklar grlebilmektedir. alanlarnn genilii, baz blgeleri emek arz edenler asndan olduka cazip klmaktadr. Bu blgelerde igc talebinin fazlal alternatifleri beraberinde getirmekte ve igrenleri daha iyi alma artlar bakmndan araya itmektedir. Bu da zellikle yksek maa deme imkn bulunmayan kk iletmelerin iini zorlatrmaktadr. Oysa i imknlarnn kstl olduu yerlerde alanlar, daha dk cretlerle almaktadrlar. Yasal olmamakla birlikte, kontroln gl nedeniyle zellikle baz yrelerde sigortasz ii altrlmaktadr. Sendikalama derecesinin dk olduu yerlerde, alanlar daha dk cret ve daha olumsuz alma artlarna raz olabilmektedirler.
f.

Tevikler ve alt yap: lkemizde her blge, ayn dzeyde alt yap imknlarna sahip deilken, ayn kalknma nceliine de sahip deildir. Devlet tevikleri bu blgeler iin farkllk gstermektedir. Yatrm indirimi, dk faizli kredi olanaklar veya prim demelerinde devletin katk salamas gibi daha farkl tevikler, kurulu yerinin belirlenmesinde etkili olan faktrlerdir. Burada kurulu yeri seiminde bir blgenin hem avantaj hem de dezavantajl olmasn ifade eden, bylelikle birbirine zt gibi grnen bir durum vardr ki.o da; alt yap sorunu olan yatrm alanlarna devlet teviklerinin fazla olmasdr. Yatrmc, her iki durumu karlatrarak kendisi iin avantajl olan bir kurulu yerini tercih etmelidir. letmenin kurulu yeri belirlenirken; atklar, yerel ynetimlerin iletmelere ykleyecei resim ve harlar gibi ykmllkler ve kltrel koullar gibi baka faktrler de dikkate alnmaldr.

4.4. En Uygun Kurulu Yeri En uygun kurulu yeri, iletmelerin maliyetleri ile geliri arasndaki fark maksimum dzeyde gerekletirdii yerdir. Buras ayn zamanda krn en yksek dzeyde gerekletii yerdir. En uygun kurulu yeri, iletme maliyetlerini minimum klan kurulu yeri olarak da tanmlanmaktadr. Pazara ve hammadde kaynaklarna yakn olma, uygun cretle ve kalifiye igc salayabilme, enerji kaynaklarn dk fiyatla kullanabilme ve teviklerden yararlanabilme gibi kurulu yerine ilikin faktrler optimum biimde bir araya getirilerek kurulu yeri belirlenmise, bu kurulu yeri o iletme iin en uygun kurulu yeridir. En uygun kurulu yeri, kr maksimizasyonu, yatrmn geri dn oran ve simlasyon yntemi gibi eitli tekniklerle hesaplana-bilmektedir. Bu yntemlerden kr maksimizasyonu yntemi, gelirden giderler dldkten sonra, krn en yksek dzeyde gerekletii yerin en uygun kurulu yeri olarak tespit edilmesidir. Yatrmn geri dn oran, finansal bir teknik olup, yatrmn maliyeti ierisinde kazancn orann ifade eder. Karlatrmal olarak en yksek geri dn oranna sahip olan kurulu yeri tercih edilir. Simlasyon yntemi ise istatistiksel bir ara olup, tama, srelerindeki malzeme nakli gibi btn ilemlerin, kstlayc faktrler de gz nne alnarak deerlendirilmesi sonucu, kr maksimum klan kurulu yerinin belirlenmesini kapsar. 4.5. Organize Sanayi Blgesi (OSB) letmelerin belli bir blgede topluca faaliyette bulunmalar, alt yap olanaklarndan daha dk maliyetle yararlanmalarn salamaktadr. Zira zellikle yerleim birimlerini dna yaplm yatrmlarda, tek bana bir iletmeye su, kanalizasyon veya elektrik gibi hizmetlerin gtrlmesi olduka zordur. Zorluklara ramen bu imknlardan yararlanmak isteniyorsa, olduka fazla masrafa katlamak gerekir.

Organize Sanayi Blgeleri (OSB) ve Kk Sanayi Siteleri (KSS), bu tr avantajlardan yararlanmak zere oluturulmu blgelerdir. Genel anlamda Organize Sanayi Blgeleri elektrik, yol, su, kanalizasyon, haberleme, banka, postane, ilk yardm istasyonu, eitim ve aratrma merkezleri, destek hizmeti gibi kolaylklara sahip olan ve iletmelere uygun bir konumda iyeri salayan yerlerdir. OSB'lere yatrm yapmann iletmelere salad balca avantajlar; Tevikli illerde bedelsiz arsa tahsisi, Tevik kapsamndaki illerde desteklerden (enerji ve SGK pirimi gibi) yararlanma orannn ykselmesi, Ortak alt yap yatrmlarndan yararlanlmas, OSB ynetiminin sunaca eitim, danmanlk vb. hizmetler.

Adres ve yerleime ilikin faydalar olarak sralanabilir.

OSB'lerin salad dier stnlkler de unlardr. Alt yaps hazr, ucuz arsa olana, Arsa bedelini taksitle deme kolayl, Baka sanayi kurulular ile kolayca iletiim kurabilme, Yap ruhsat harc istisnas, Yap kullanma izin harc istisnas, Be yl sreyle (deiebilir) emlak vergisi muafiyeti, Her yl tevik kararnameleri ile getirilen ek ayrcalklar (yatrm indirimi, gmrk vergisi muafiyeti, fon maliyetlerinin daha dk oranda alnmas gibi). 4.6. Kk Sanayi Sitesi (KSS) Kk Sanayi Siteleri, Sanayi ve Ticaret Bakanlnn gr alnarak seilen ve planlanan yerlerde, kk sanayiciler iin yol, su, elektrik gibi alt yap tesisleri ile genel hizmetleri karlamaya yetecek ortak idari ve sosyal tesisleri ieren iyerleri

anlamna gelmektedir. Kk Sanayi Siteleri, kent iinde dank ekilde yerlemi ve elverisiz alma koullar altnda alan yapmc ve onarmc kk sanayicileri ada ve dzenli birer iyerine kavuturmak amacyla kurulur. KSS'leri sanayicilerin alma koullarn iyiletirip, aralarnda dayanma ve organizasyonu gelitirerek, ihtiyalarnn daha kolay ve ekonomik olarak karlanabilmesini salar. KSS'leri ayn zamanda iyerlerine yeni teknolojilerin girmesini salayarak ana sanayi-yan sanayi ilikilerinin gelitirilmesini salayarak, benzer ikollarnda alan kk iletmeleri ayn yerde toplayarak iletmelerin daha verimli ve etkin almalarnn altyapsn oluturur. Organize Sanayi Blgeleri, Kk Sanayi Sitelerinden iki bakmdan farkllk gsterir. Bunlardan ilki Organize Sanayi Blgelerinin daha ok orta lekli sanayi iletmelerine, Kk Sanayi Sitelerinin ise, daha ok kk sanayi iletmelerine hitap etmesidir. kinci fark ise Organize Sanayi Blgelerinde iletmelerin edindikleri arazi paras zerinde kendi tesislerini kendilerinin ina etmesi, Kk Sanayi Sitelerinde ise, iletme sahiplerine alt yap kolaylklarna ilave olarak, standart iyeri (atlye) salanmasdr. 4.7. Teknopark (Yeni Teknoloji Merkezi) Giriimci, pazar bulunan bir rn retme becerisine sahip olabilir; fakat bazen gerekli fon veya teknolojik olanaklardan yoksun kalabilir. Bunun yannda, teknolojik rnlerin muayene ilemlerini yapabilecekleri teknik alt yap ve bilgi dzeyine sahip olamayabilirler. Teknoparklar, giriimcilerin sz konusu ihtiyalarn karlamak amacyla ortaya kmtr. lk olarak Japonlar tarafndan gelitirilen ileri teknoloji merkezleri olan teknoparklar, i hayatna yeni atlan, zellikle yeni bir fikri veya buluu olan giriimcilerin bunu pazarlanabilir bir rne dntrmelerine, karlatklar glklerden biri olan iyeri sorununu zmelerine yardmc olmaktadr.

Teknoparklar, elinde pazar deeri olan bir rn gelitirme becerisine sahip giriimcilere, rnn gelitirmesi iin teknik hizmet, bir iletme kurmas iin gerekli mekan, sekretarya ve ynetim ve iletme becerisini belli bir kira karlnda salayan fiziki ve teknik birimlerdir. Teknik altyap ve bilgiyi zorunlu klan meteoroloji ve kalibrasyon almalarnn yaplabilmesi, zel uzmanlk gerektirmektedir. zellikle standardizasyonun son derece nem kazand gnmzde, muayene ettirmek iin d yardm alma ihtiyac duyduklar en nemli konulardan biri, bu testlerdir. TSE, bir takm testler iin laboratuar destei sunmaktadr. Bunun yannda KOSGEB, letme ve Teknoloji Gelitirme Merkezleri ile tarada KOB'lere ynelik hizmetlerini srdrmektedir. TSE ve KOSGEB'in bu konuda verdii nemli hizmetlerin yannda, artk niversite sanayi ibirlii ile kurulan birimler de iletmelere belli konularda yardmc olabilmektedir. B. KAPASTE KULLANIMI VE BAABA NOKTASI ANALZ letmeler belirli kapasite dzeyinde faaliyette bulunurlar. Hi bir iletmenin kapasitesi snrsz deildir. Tm iletmeler, snrl kapasiteyle mal ve hizmet retiminde bulunmaktadr. Bir otel, belirli sayda kiiye hizmet verir, bir fabrika retim hacmiyle, bir eitim kurumu ayn anda belirli sayda renciye hizmet verecek ekilde tasarlanr. letmelerin belirlenen hedeflere ulaabilmesi iin, kapasitelerini tam olarak kullanmalar beklenir. Ancak eitli nedenlerle bir ok iletme kapasitesinin altnda alr. Arzu edilen, iletmelerde atl kapasitenin bulunmamasdr. 1. Kapasite Kavram Kapasite kavram, bir iletmenin belli bir dnemde (ounlukla bir yd olarak alnr) mevcut kaynaklarm kullanarak, elde edebilecei maksimum retim miktarm ifade eder. Bir iletmenin mal ve hizmet retebilme yetenek ve imknlarnn belli bir l ile ifade edilmesine iletme kapasitesi denilmektedir. Kapasite, mal ve hizmet retebilme yetenei ve imknlar hakknda fikir vermekte, genellikle belirli bir zaman iindeki retim miktar olarak tanmlanr.

Kapasite, mal veya hizmetleri retebilme yetenek ve imknlarnn uygun bir l birimiyle ifade edilmesidir. nsanlar iin de kapasiteden bahsedilebilir. Normal bir insan gnde sekiz saat alabiliyorsa, bu kiinin alma ve i yapma yetenei sekiz saat demektir. Bir makine gnde aralksz olarak en fazla on sekiz saat alabiliyorsa, bu makinenin gnlk kapasitesi de on sekiz saattir. letme bykl teorik bir kavram iken, kapasite kavram pratik bir kavramdr. Bir iletmenin para, hammadde, malzeme, makine, igc, doa ve bilgi gibi retim faktrlerini en iyi ve en uygun biimde bir araya getirerek, belirli bir dnem iinde rettii mal ve hizmet miktar, o iletmenin kapasitesini ifade etmektedir. 2. Kapasite Trleri Bir iletmenin kapasitesini ifade etmek iin, deiik snflamalar kullanlmaktadr. Bunlar; teorik (maksimum) kapasite, normal (pratik) kapasite, gerek (fiili) kapasite aylak (bo) kapasite, zorlanm kapasite ve optimum kapasite olarak snflandrlr. letmeler, sahip olduklar kaynaklardan her zaman tam olarak yararlanamaz. Makine bozulmalar, i grenlerin kanuni izin ve salk problemleri gibi nedenler, ite aksamalara neden olur. Bazen eitli d etkenlerden kaynaklanan veya sermaye yetersizlii gibi iletmenin baz unsurlarndaki eksiklikler, retim miktarn kurulu lein aasna eker. Bylelikle karmza, iletme kaynaklarnn tam olarak kullanld, bazlarnn atl brakld veya kabul edilebilir aksamalar gz nne alnarak belirlenen farkl kapasite kavramlar kmaktadr. 2.1. Teorik (Maksimum) Kapasite Bir iletmede, igc, makine ve dier tm retim faktrlerinin hibir aksama olmakszn kullanm sonucunda elde edecei retim miktarn gsteren kapasitedir. Bu kapasite dzeyine ulamak ve bunu belli bir dnem srdrmek olanaksz gibidir. Maksimum kapasite, bir iletmenin retimde bulunaca makine, ara, gere veya

fiziki imknlarnn hi durmadan, belirli bir dnemdeki, en yksek retim hacmini ifade etmektedir. Bir lastik fabrikasnn ylda hi arza vermeden retebilecei toplam lastik adedi 5.000.000 adet ise, bu teorik kapasiteyi oluturmaktadr Ya da bir hizmet iletmesinin belirli bir dnemde salayaca en yksek hizmet anlamnda; rnein; herhangi bir hastane iin hastalara ayraca toplam oda/yatak says, bir lokantann toplam masa says bu tr kapasiteyi belirtmektedir. 2.2.Normal (Pratik) Kapasite Normal kapasite, gerek igcnden, gerekse gz dier nne retim alnarak faktrlerinden hesaplanan

kaynaklanacak kapasitedir.

kabul

edilebilir

aksamalar

Bir iletmenin gerek kapasitesi her zaman deerlendirilemez. Piyasadaki durgunluk, rakiplerin atlmlar ve buna benzer nedenlerle, bir iletmenin normalde retebilecei miktara alc bulunmad zamanlarda kullanlan kapasite kavram ortaya kmaktadr. 2.3.Gerek (Fiili) Kapasite letmenin belli bir dnemde rettii mal veya hizmet miktarn yani gereklemi retim miktarm gsteren kapasitedir. Bir iletmenin planlanan maksimum kapasite ile almas hemen hemen imknszdr. Bu durum ancak serbest pazar artlarnn geerli olmad alanlarda sz konusu olabilir. Her iletmede retimin aksamasna neden olan iletme iinden veya iletme dndan kaynaklanan bir takm snrlamalar vardr. Kimi zaman retim srelerinde meydana gelen aksamalar, kimi zaman beeri kaynakl problemler iletmelerin maksimum kapasite ile almasna engel olmaktadr. retim srecinde meydana gelen aksamalar nedeniyle planlanan maksimum kapasitenin altnda retim yaplr. Bu nedenle, planlanandan farkl olarak ortaya kan kapasiteye, gerek kapasite ad verilmektedir.

Bir iletmenin retim iin planlad kapasite, yllk 600.000 ton iken, gerek kapasitesi 550.000 ton olarak gerekleebilir. Deiik endstri ve iletmelerin artlarna gre farkl olmakla beraber, gerek kapasitenin %75-80 civarnda olabilecei ileri srlmektedir. Birok konuda dnyaya rnek olan Japon iletmeleri bu tr azalmay kabul etmemektedirler. Toplam Kalite Ynetimi adyla yaptklar almalarla, bir retim sresinde sfr hatay ve eksiksiz kapasiteyi hedeflemektedirler. 2.4.Atl (Bo) Kapasite Atl kapasite, sat miktarnn kurulu lekten az olmas veya iletme sermayesinin yetersiz olmas gibi nedenlerle iletme kaynaklarnn yeterince kullanlmamas sonucu ortaya kan, atl kalan kaynaklarn kullanlmas halinde retilebilecek rn miktarn gsteren kapasitedir. Normal kapasitenin yararlanlmayan ksm veya kullanlmayan kapasite olduu da sylenebilir. Bir iletmenin belirli bir dnemdeki retim miktar, yani kullanlan kapasitesi, gerek kapasitenin altnda ise, aradaki fark aylak (bo-atl) kapasiteyi ifade eder. Bir iletme iin atl kapasitenin olmamas en iyi durumdur. Byle bir durumda iletmenin rettii/pazarlad tm mal ve hizmetler satlyor demektir. 2.5.Zorlanm Kapasite retim miktarm geici de olsa, normal saylan kapasitenin zerine karabilmek amacyla, izinlerin iptali, makine bakmlarnn retim zaman dnda gerekletirilmesi gibi zorlamalarla ulalabilecek olan kapasitedir. Kapasite trleri aadaki gibi gsterilebilir
Zorlarm Kapasite (10 br.) Normal Kapasite Teorik (Maksimum) Kapasite (100 br.) Atl (Bo)Kapasite (5)

(110 br.)

Gerek (Fiili) Kapasite (95 br.)

Normal Kapasite = Gerek Kapasite + Atl (Aylak veya Bo) Kapasite Aylak Kapasite = Normal Kapasite - Gerek Kapasite Teorik Kapasite = Normal Kapasite + Zorlanm Kapasite 3. Kapasite Kullanm ve Sorunlar alma derecesi olarak da bilinen kapasite kullanm, bir iletmenin elinde bulunan gerek beeri, gerekse fiziki ve parasal kaynaklardan yararlanma derecesini gsterir. Oran biiminde ifade edilen ve Kapasite Kullanma Oran (KKO) olarak da bilinen bu rasyo, KKO = (Gerek Kapasite/Normal Kapasite) * 100 eklinde formle edilir. Buna gre, bir iletmenin belli bir dnemde, normal aksamalar gz nne alnarak retebilecei rn miktar 20.000. br. ve gerekleen retim 15.000. br. ise KKO = (15.000/20.000) * 100 KKO = %75 demektir. ekil 3.2.'de de yaklak olarak kabul edilebilir kapasite deerleri verilmitir. Buna gre deerlendirme normal kapasite zerinden yaplm ve normal kapasite 100 br. olarak kabul edilmitir. Teorik kapasite ancak bunun %10 fazlas olabilir. Yani zorlanm kapasite 10 br. ve teorik kapasite 110 br.'dir. Bo kapasite de ancak %5 kabul edilebilir. Bylece Kapasite Kullanma Oran en az %95 olmaldr. deali tabii ki %100'dr. Fakat bir takm aksamalar gz ard edilebilir. KKO'nun dk olmas, birim maliyetleri ykseltecektir. Mevcut koullara gre iletme yine de kr ediyorsa bile bu durum aldatmamaldr. Bir an nce yeni pazarlar bulunarak retim miktar artrlmal ve birim maliyetler drlmelidir. Mevcut fiyatlar

yksek maliyetleri karlyor olsa bile, retim miktar kapasite kullanmn ykseltecek ekilde artrldnda, ayn fiyattan daha yksek kazan elde edilebilecektir.

KKO'nun belirlenirken baz sorunlarla karlalmaktadr. rnein; zaman faktr nem arz eden bir konudur. Yalnz bir cins mamul reten bir iletmede bu durum fazla gze batmayabilir; ancak eitli mamuller reten iletmelerde malzeme ilem sresinin belirlenmesi olduka zordur. Bir baka sorun da, kapasite kavramnn farkl ekil ve kapsamlarda tanmlanmasdr. Farkl kapasite kavramlarnn olmas, konuyla ilgilenenler tarafndan farkl ekillerde alglanabilmektedir. Kapasite konusunda, yukarda ifade edilen kapasite trleri dikkate alnarak deerlendirme yaplrsa bu tr yanl anlalmalar ortadan kalkabilir. Bir dier zm nerisi de her bir blm, personel veya makine grubu, ya da makineye ynelik kapasite belirlenebilir. Yani toplam kapasite yerine ksmi kapasite ls gelitirilebilir ve kontrol bu ekilde yaplabilir. Elbette daha sonra sonular toplanarak toplam kapasite ve KKO bulunacaktr. 4. Baaba Noktas Analizi Baaba Noktas Analizi, iletme kapasitesinin veya leinin belirlenmesinde yararlanlan, kullanl ve yararl bir grafik aratr. Bu analiz, hangi retim veya kapasite dzeyinde iletmenin krsz (baaba), hangilerinde ise zarar ve kr durumunda olacan ortaya koyan bir kapasite belirleme aracdr. BBN Analizi ekil zerinde aada gsterilmitir. Toplam Gelir, Toplam Maliyet

ekil 3,3. Baaba Noktas Analizi

ekil 3.3.'de dikey eksende Toplam Gelir (TG) ve Toplam Maliyet (TM), yatay eksende ise retim miktar gsterilmitir. TG, retim ve satla birlikte gelir elde edilmeye balanaca iin orijinden balayarak, retim ve sat miktar arttka, rnn fiyat ile doru orantl olarak artan, Toplam Geliri gsteren dorusal bir eridir. TM ise, retim miktar ile ilikili olmayan, retim olsun veya olmasn katlanlan sabit maliyetlerden dolay, orijinden daha yukardan balayarak, retim miktar ile ilikili olarak deien deiken maliyetlerle orantl olarak artarak dorusal bir seyir takip eden Toplam Maliyeti gstermektedir. Bu iki eirinin kesitii nokta Baaba Noktas olup (Qj retim dzeyi), bu retim

dzeyinde gelir ve gider birbirine eittir. Bu retim dzeyinin zerinde kr, bundan daha dk retim seviyelerinde ise zarar sz konusudur. letme, kr edilen blgede yer alaca bir kapasite dzeyi (Oj'den fazla) ile almak durumundadr. Baaba noktas retim miktar, maliyet kalemlerinin bilinmesi halinde, aadaki forml ile hesaplanr. Q*= (Toplam Sabit Maliyet)/(Fiyat-Ortalama Deiken Maliyet) 5. Optimum Kapasite ve Uygun Kurulu leinin Seimi Optimum kapasite, bir iletmenin retebilecei rn miktarm yani kurulu lei ile ulaabilecei retim dzeyini, en dk maliyetle elde edebilecei kapasitedir. Bir dier deyile birim maliyetleri minimum klan kapasitedir. lek, kapasite tanmndan anlalaca zere, bir iletmenin sahip olduu nitel ve nicel tm deerlerin toplamdr. Yani optimum kapasite kurulu leinin bir fonksiyonudur. Optimum kapasite ayn zamanda iletmenin yapsna, byklne ve amalarna en uygun den retim miktardr. Bu kapasite yle bir noktada gereklemelidir ki, o noktada retim maliyetleri en dk, retim miktar en yksek, stelik retilen maln tm satlm olmaldr. letmeler iin optimal kapasite, bulunduklar sektrn ortalamasna gre belirlenmelidir. Bu bilgilerden sonra uygun kurulu leinin, optimum kapasiteyi veren, talebe eit bir miktarda retimin gerekletirilebilecei dzeyde bir tesis bykl olarak belirlenmesi gerektii sylenebilir. letmelerin maliyetlerinin ve optimum kapasite dzeyinin belirlenmesinde, ksa dnemde artan ve azalan verimler kanunu, uzun dnemde ise lee gre artan, sabit ve azalan getiri artlar etkili olmaktadr. ktisat Teorisinde, tm retim faktrlerinin deitirilemedii dnem olarak kabul edilen ksa dnemde, belli bir sabit faktr zerine her bir deiken faktrn ilavesinin retime salad katk, bir nceki faktre gre giderek artar. Buna artan verim denir. Sz konusu faktr dzeyinin almas halinde her ilave deiken faktr bir nceki faktre gre toplam retimi daha

az artrr. Buna da azalan verim denir. Belirtilen bu iki olay birlikte, Artan ve Azalan Verimler Kanunu olarak bilinir. Buna gre, retim miktar arttka, ortalama (birim) maliyetler nce azalan, daha sonra artan bir seyir takip etmektedir. Bu durumda iletme retim miktarnn artarak artt dolaysyla birim maliyetlerin azalan bir trend izledii retim aralnda faaliyet gstermelidir. Uzun dnemde ise tm retim faktrleri deitirilebilmektedir. retim faktrlerindeki bu deime, iletme leinde bir deimeyi ifade eder. retim leinde meydana gelen deimeler sonucu, retim miktarnda meydana gelen deimelere "lee gre getiri" denilmektedir. retim miktaryla yakndan ilgili olan lek deimeleri retim miktarn hep ayn ynde ve ayn oranda deitirmez. zellikle, lek bydnde retim miktar her zaman orantl artmayabilir. Btn retim faktrleri birlikte ve ayn oranda deitirildiinde eit lee gre getiri durumu ortaya kar. Bunlar lee gre sabit getiri, lee gre azalan getiri ve lee gre artan getiridir. retimde kullanlan tm retim faktrlerinin birlikte ve ayn oranda deitirilmesi, retim miktarn da ayn ynde ve ayn oranda deitiriyorsa lee gre sabit getiri, ayn ynde ve daha fazla deitiriyorsa lee gre artan getiri, ayn ynde fakat daha az deitiriyorsa lee gre azalan getiri durumu sz konusudur. lee gre getiri durumlarn ekil yardmyla gsterilebilir.

ekil 3,4. lee Gre Getiri

a. Panelinde retim faktrlerindeki (igc, toprak) art, toplam retimi de ayn ynde ve ayn oranda artrmtr. lee gre sabit getiri sz konusudur. OF erisi de bu yzden pozitif eimli ve dorusaldr. b. Panelinde retim faktrlerindeki art, toplam retimi daha fazla artrmtr. lee gre artan getiri sz konusudur. OG erisi de bu yzden pozitif eimli ve dbkey bir seyir izlemektedir. c. Panelinde retim faktrlerindeki art, toplam retimi daha az artrmtr. lee gre azalan getiri sz konusudur. OH erisi de bu yzden pozitif eimli fakat azalarak artan (veya ibkey) bir seyir izlemektedir. lee gre getiri artlarnn maliyetler zerindeki etkisi, firmalarn retim kapasitelerini ve optimum lekteki tesisi de iine alacak biimde, ekil zerinde gsterilmitir. ekil 3.4.'de grlen iki Ksa Dnem Ortalama Maliyet (KOM) erisinin her biri, belli bir retimi (Q[ ve Q2 retim dzeyleri) minimum maliyetle gerekletirecek bir tesisi temsil etmektedir. Firma, gelecekteki retim miktarn gz nnde bulundurarak bu tesislerden birini seecektir. Birinci tesiste ikinci tesisin retim miktar da elde edilebilir fakat maliyetler olduka yksek olacaktr.

KOM erisine optimal olduu noktada teet olan, lee gre artan ve azalan

getiriden dolay "U" biimli Uzun Dnem Ortalama Maliyet (UOM) erisi ise, firmann istedii herhangi bir tesisi kuraca zaman, her retim dzeyinin en dk ortalama maliyetini gstermektedir. UOM erisine minimum olduu noktada teet olan, KOM2 ile gsterilen ikinci tesis, tam kapasitenin sz konusu olduu, birim maliyetlerin olabilen en dk dzeye ekildii, optimum aptaki tesisi ifade eder. letmenin yapsna, byklne ve amalarna en uygun den retim miktarna optimum kapasite denir. Bu kapasite yle bir noktada gereklemelidir ki, o noktada retim maliyetleri en dk, retim miktar en yksek, stelik retilen maln tm satlm olmaldr. letmeler iin optimal kapasite bulunduklar sektrn ortalamasna gre belirlenmelidir. C. LETMELERN AMALARI Amalar, iletmelerin ulamak istedikleri hedefleri belirleyen planlarn kapsamn ortaya koyar. Fonksiyon olarak iletmeler, retim faktrlerinin mal ve hizmetlere dntrld yerlerdir. Byk olsun, kk olsun btn iletmelerin amac ekonomik mallan retmek ve/veya pazarlamaktr. Buradan hareketle, sosyal amal rgtleri gz ard ederek, her bir iletmenin amacnn kr etmek olduunu syleyebiliriz. Temel amalar kr etmek olan iletmeler, ekonomik sistemin temel birimleridir. Dolaysyla toplumun her kesimiyle iliki iindedir ve bu yzden toplumun tm gruplarnn iletmenin cevap vermesi gereken talepleri vardr. letmeler de bu talepleri dikkate alarak faaliyetlerini ynlendirmek zorundadr. Tketiciler iletmelerden, ihtiya duyduklar mal ve hizmetleri kaliteli ve uygun fiyatta sunmalarn beklerler. Devlet, iletmelerin, istihdam imkan salamalarn, meru yollardan ve uygun dzeyde kr edip vergi vermesini ister. letme personeli, iletmenin sreklilik gsteren gvenli bir i imkan salamasn, alanlarn haklarn uygun bir ekilde vermesini arzular. letmelerin amalar eitli almalarda, geleneksel amalar-ada amalar ve genel amalar-zel amalar balklar altnda gruplandrlarak sralanmtr. Burada

bu tarz bir ayrma gitmeden genel kabul grm amalar sralanacaktr. 1.Uzun Dnemde Kr Elde Etme almalarn bir lt olan ve iletme amalarnn gerekleme dzeyini gsteren kr, zel iletmeler iin temel amatr. letme bilimi asndan kr, iletmenin belli bir alma dneminde elde ettii gelirlerden, ayn dnemde yaplan tm giderler karldktan sonra kalan art deerdir. letme biliminde kr, gelir-gider fark olarak tanmland halde, iktisatlar kr ifade ederken alternatif (frsat) maliyet kavramn da maliyet kalemine ilave ederler. retilen bir mal ya da hizmetin frsat maliyeti, retiminden vazgeilen mal veya hizmetin miktar veya deeridir. Ayrca bir de rtl maliyetler vardr ki bunlar da, reticinin sahip olduu ve retim srecinde kulland retim faktrlerinin deerini ifade eder31. retici, sz konusu retim faktrlerine sahip olduu iin, retim esnasnda bu faktrlere bir demede bulunmaz. Hlbuki bu maliyet kalemleri de toplam maliyetler ierisinde yer almaktadr. letmelerin rettikleri mal ve hizmetler, tketicilerin ihtiyalarn karlamak ve iletme krnn temelini oluturmak gibi iki ana amaca hizmet eder. Ancak kazan asndan nemli olan, iletmenin asl ura alann oluturan mal veya hizmet retiminden yola klarak ulalan net krdr. Kazanlarn uzun dnemde elde edilmesi daha nerilmekte olup, vergiden nceki krdan ok, vergiden sonraki kr daha anlamldr. Bunlar da, retilen mal ve hizmetin mterilerin zevk ve tercihlerine uyumlu olmasna, fiyatlarn kaliteyle ayn paralelde olmasna baldr. 2. Topluma Hizmet Sunma letmelerin topluma verdii hizmet, toplumsal hizmet ve tketicilere hizmet balklar altnda incelenebilir. Toplumsal hizmet derken toplumun iktisadi ve sosyal ynden kalknmasna iletmenin yapt katk anlalr. Tketicilere hizmet ise, faaliyet sahasnda tketicilerin ihtiyalarnn karlanmasdr. Bunlardan birincisi iletmelerin

tketicilere sunduu hizmetin bir sonucu olan, ou kez farknda olmadan verdikleri, hizmettir. kincisi ise, iletmelerin faaliyet konusunu oluturan mal veya hizmetin retiminin yaplarak, tketicilere sunulmasdr. Topluma hizmeti, dolayl hizmet ve dolaysz hizmet eklinde snflandrmak da mmkndr. Dolayl hizmet, zel iletmelerin asl amalar kr olmasna ramen, retim faaliyetleri esnasnda yerine getirdikleri kimi toplumsal hizmetlerdir. nk her bir iletme dedii vergi ve gerekletirdii yatrm ile ekonomik ve sosyal kalknmaya katkda bulunur. Dolaysz hizmet ise, toplumun sosyal ynden gelimesine ve sosyal sorunlarn zmne ynelik gerekletirilen uygulamalar kapsar. Bu hizmetler daha ok sosyal amal kurulular ile kamu iletmeleri tarafndan gerekletirilir. Fakat gnmzde soysal pazarlama anlay erevesinde kr amal kurulular da; kamuoyu imajn iyiletirmek, toplumla iyi ilikiler kurmak ve srdrmek iin sosyal konulara eilmektedir. Vakf iletmeleri ve hastaneler gibi rgtler, dorudan toplumsal amal iletmelerdir. 3. Bamsz Olma ve Prestij Salama nsanlarn bakasnn emir ve yasaklarna gre yaamak istememeleri, iletme kurmann nedenlerinden biridir. nsanlarn bamszlk talepleri bylece karlanm olur. letmelerin kurulu nedenlerinden birini oluturan bamsz olma arzusu, ayn zamanda iletmelerin kurulu amalarndan biridir. Baz durumlarda ortaklk sonucu salanacak desteklerle elde edilebilecek daha yksek gelir dzeyinden, bamsz olmak uruna vazgeilir. Zira bamsz olmann toplumda salayaca prestij, psikolojik bir doyum salar. nsanlarn gznde deer kazanmak kiisel tatmin salayan nemli bir faktrdr. 4. mrn Srekli Klma letmeler genel olarak ksa bir dnemde faaliyet gstermek amacyla kurulmaz. htiya duyulan mal veya hizmeti retip, yeterli dzeyde gelir elde ederek uzun dnemde kr etmek, bylece piyasada kalc olmak isterler. Uzun mrl olmak, iletme iin gvenli bir gelir kayna anlamna gelirken, kalifiye personelin gelecek

endiesi duymadan, gven ierisinde allabilecekleri bir i ortam oluturulmu olur. letmelerin rettikleri mal veya hizmeti talep edenler, yeni gelimelere ayak uydurabilen gelimeleri takip edebilen, ayn zamanda sreklilik arz eden iletmelerle almay arzu ederler. Ayrca iletmelerin uzun mrl olmas, iletme geleneinin srdrlmesiyle ilgilidir. letme geleneinin srdrlmesi amac, aklc olmamakla birlikte, ska karlalan bir durumdur. Bunun en nemli nedeni de, lkemizde ou kk iletmede hala geleneksel iletmecilik anlaynn hakim olmasdr. Kk iletmeler kurumsallap, ada ynetim anlaylarn benimsedike, olumsuz tutumlar ortadan kalkacaktr. D. LETMENN SORUMLULUKLARI letmeler yaps, amac ve ileyii asndan, ekonomik olmak zorundadr. Bu zorunluluk iletmecilik dalnda, izlenmesi gereken bilimsel nitelikli ilkelerin tesinde bir bakma belirli bir evrenin arzu ya da, basksndan ileri gelir. rnein, sermaye sahiplerinin beklentileri, uluslar aras evrenin basks, teknolojik gelimelerin dourduu ekonomik sorunlar ve dier rakip iletmelerin durumu, iletmeyi ekonomik bask altnda tutar. Bu nedenle iletmenin evresine kar eitli sorumluluklar vardr. letmeler toplumsal faaliyetlerde bulunmak amacyla kurulurlar. Dolaysyla toplum ihtiyalarn karlama dzeyi, ayn zaman da iletmelerin baarsn gsterir. Bu durum, kk olsun byk olsun btn iletmeleri toplumsal amalara katkda bulunmaya zorlar. 1. letmelerin Toplumsal Sorumluluklar letmelerin sosyal sorumluluu, retim ve tketim eylemlerini sosyal fayda salayacak, ya da en azndan sosyal maliyete neden olmayacak biimde srdrmek iin aba harcamalardr. Gnmzde iletmelerin sosyal sorumluluklarna ilikin iki zt gr bulunmaktadr. Bunlardan ilki iletmelerin yalnzca ekonomik sorumluluklar

olduunu, toplumsal sorumluluklarnn bulunmadn savunan grtr. Aksi gr savunanlar ise, toplumda nemli yeri bulunan iletmelerin sosyal sorumluluklardan kanmalarnn pek mmkn olmad dncesindedirler. letmeler ekonomik sistemin bir paras olduklar kadar, sosyal sistemin de parasdrlar. Bu halleriyle sosyal sorumluluu gz ard etmeleri dnlemez. Yeni istihdam alanlar alarak isizliin nlenmesi, geri kalm blgelerin kalkndrlmas, iyerlerinde alanlarn hizmet ii eitimle bilgi ve becerilerinin artrlmas, konut ve alt yap hizmetleri, iletmelerin sosyal sorumluluklar arasndadr. letmelerin gelirlerini tam olarak beyan edip, vergilerini demeleri yasal

ykmllkleri olmann yannda, ayn zamanda sosyal sorumluluklardr. Kanuni snrlan zorlayarak vergi dememek iin gsterilen aba olarak adlandrlan vergiden kanmay ayn zamanda bir sorumsuzluk rnei olarak grmek mmkndr. 2. letmelerin Ekonomik Sorumluluklar letmelerin ncelikli ekonomik sorumluluu, kt kaynaklarn rasyonel kullanmn salayarak, toplumun gerek duyduu mal ve hizmetleri etkili biimde karlamak olmaldr. Zira iletmeler toplum ihtiyalarn uygun kalite ve fiyattan salayabildikleri lde ayakta kalabilirler. Bu da iletmelerin ekonomik sistemin temeli olmalar itibariyle ok nemlidir. Bu ekonomik alt birimlerin baars, ekonomik sistemin baars demektir. Her bir iletmenin, retim faktr veya yar mamul satn ald, ayrca rn veya yar mamul satt iletmeler ve rakip konumunda olduu iletmeler vardr. Bu iletmeler arasnda drstln, deme ahlaknn yerletirilmesi de ekonomik sorumluluun kapsamna girer.

DRDNC BLM

LETMENN HUKUKSAL YAPISI VE TRLER A. HUKUK YAPININ SEM letmenin kuruluuna karar verilince sra amaca uygun bir hukuki yapnn seimi ve ona ahsiyet (kiilik) kazandrmaya gelir. Kiilik, hak sahibi olmak iin hukukta aranan arttr ve hukuka gre kii, hak sahibi olan ve haklarndan faydalanabilen varlklardr. "Hak" kavram ise, kanunun himaye ettii menfaatler anlamna gelir. Hukuk dzeni gerek kiilerle birlikte, baz kurum ve kurulular da hak sahibi yapmakta ve bu haklardan tasarruf yetkisinden bahsetmektedir. Kurulmasna karar verilen iletmenin hak ve yetkilerini kullanp koruyabilmesi ve kiilik kazanmas, ncelikle iletmenin hukuki ynnn tespiti ile mmkndr. 1. ahs letmeleri ve Hukuksal Yaps ahs iletmeleri olduka eskilere dayanan, kurulmas basit olan bir iletme trdr. letmenin faaliyetlerini yrten ve sahibi olan tek kiidir. Ticaret kanununa gre bu kii tacirdir. Ticaret kanununda "bir ticari iletmeyi ksmen dahi olsa kendi adna ileten kiiye tacir" denilmektedir. letmenin sahibi ile iletme hukuki ynden ayr tutulamaz. letmenin kr ve zarar iletme sahibine aittir. Tm risklere de iletme sahibi tek bana katlanr. ahs iletmelerinin bu risklere karn bir takm stnlkleri de vardr. Bunlar aada sralanmtr. Kurulmas Kolaydr Yetkiler giriimcide toplanmtr, Faaliyetlerde gizlilik vardr, Kr bir tek elde toplanr, letme rgt olarak esnek bir yapya sahiptir, Kredi bulma imknlar vardr,

ahs letmelerinin bu stnlklerinin yan sra, hukuki yapdan tr iletme sahibine getirdii baz dezavantajlar da vardr. Bymeleri snrldr, rgt yaps gelimemitir, letmenin devam belirsizdir, letmenin tm borlarna kar sorumluluk sz konusudur. ahs iletmeleri az sermaye ile de kurulabildiinden kk iletmeler iin en uygun hukuki yap olduu, uygulamada grlen bir gerektir. Bununla beraber bir iletmenin hukuki yaps, o iletmenin bykln veya kklnn ls deildir. ahs iletmesi olan byk sermayeli iletmeler de mevcuttur. 2. irketler ki veya daha ok kiinin bir araya gelerek, emek veya mallarn, mterek bir gayeye erimek zere bir szleme ile birletirmeleri irket olarak tanmlanmaktadr. Birden fazla kii tarafndan sermayesi tedaik edilerek kurulan ve sahipleri birden ok olan iletmeler bu gruba girer. 2.1. Adi irket ki veya daha fazla kimsenin mterek bir amaca ulamak iin emeklerini ve mallarn birletirmeyi kabul ettikleri bir szleme ile yrtlen ortaklktr. Adi irketler, bir ticari giriimi iletmek zere, kanuna ve ahlka aykr olmamak ve "iktisadi ama", "kr elde etmek" zere her trl konuda kurulabilir. Adi irketler, Borlar Kanunu hkmlerine tabidir. Ortakln tzel kiilii yoktur. Ticaret unvan, ortaklardan en az birinin ad ve soyad ile birden fazla ortan varln gsteren bir ibareyi iermektedir. Ortaklar, irket mal varl zerinde, itirak halinde mlkiyete sahiptirler. Adi irketler ticaret irketlerinin tabi olduu kurallara tabi deildir. irket

sermayesinde her ortan mterek hakk vardr. Ayn ekilde kr da mterektir. Bu irketlerde her ortan irketi ynetme hakk vardr. irketin kim tarafndan ynetilecei nceden belirlenmektedir. 2.2. Ticaret irketi ki veya daha fazla kiinin bir araya gelerek belirleyecekleri konu veya konular zerinde i yapmak iin, lke kanunlarnn dzenledii ekilde kurulan irketlere ticaret ortaklklar denir. irketlerin hukuki durumlarn, Ticaret Kanunlar belirler. Ticaret Kanunumuza gre ticaret irketleri; ahs irketleri ve Sermaye irketleri olmak zere ikiye ayrlr. Bunlardan Kolektif irket ve Adi Komandit irket, ahs irketi; Anonim irket, Limitet irket ve Sermayesi Paylara Blnm Komandit irket ise sermaye irketidir. 2.2.1. ahs irketleri Kii iletmelerinde kiisel emek, sermaye ve sorumluluk sz konusudur. En tipik zellikleri, risk faktrnn iletme sahip ve ortaklarnn tm varlklarn kapsam olmasdr. Yani ahs irketleri, irket devlerine kar ortaklarn tm mal varlklar ile sorumlu olduklar ortaklk trdr. Bu durum, nc kiilere kar gvence sunmasna karn, ortaklar asndan risk unsurudur. a. Kolektif irketler ki ve daha ok gerek kii tarafndan, bir ticari iletmeyi mterek ticaret unvan altnda iletmek amac ile bir akitle kurulan ve irket alacaklarna kar ortaklarn tmnn sorumluluu snrsz ve zincirleme olan; hak ve ehliyeti iletme konusu ile

snrl, tzel kiilie sahip bir ticaret irketidir. Ticari hayatta en yaygn olan irket trdr. Ortaklarn kiisel emek ve gayretlerinin nem kazand ticari iletmelerde bu ortaklk ekli tercih edilmektedir. Kollektif irket, zellikle kk ve orta apta perakende, yar toptanc ticaret iletmeleri ile, orta apta iletmeler iin uygundur. Asgari bir sermaye koyma zorunluluu da yoktur. Kollektif irket ortaklar birbirine gveni st dzeyde olmaldr. Ortaklarn birbirine kar olan gveni nc kiilerin de gvenini salar. b. Komandit irket Ticari bir iletmeyi bir ticaret unvan altnda iletmek maksadyla kurulan ve irket alacaklarna kar ortaklardan bir veya bir kann sorumluluu belirli bir sermaye ile snrlandrlm olan irkete komandit irket denir. Komandit irketler kollektif irketlere benzerler. Komandit irketlerde ortaklarn bir ksmnn sorumluluu snrl ve dier bir ksmnn ise snrszdr. Sorumluluu snrl olan ortaklara komanditer, sorumluluu snrsz olan ortaklara ise komandite ortak denir. irketin yasal temsilcisi sadece bir komandite ortak olabilir. Bunlara kollektif irketlerdeki hkmler uygulanr. 2.2.2. Sermaye irketleri Sermaye irketleri, ahslardan ok sermaye zerine bina edilmi bir ortaklktr. Kiilerin veya kurulularn koyduklar sermaye devredilebilir zelliktedir. Bu tr iletmelere ortak olmak iin, karlm pay senetlerinden alnmas yeterlidir. Sermaye irketleri, ortaklarn sadece koyduklar veya taahht ettikleri sermaye kadar sorumluluklar bilinen irketlerdir. ahs irketlerinde ortaklar, irket borlarndan dolay tm mal varlklar ile snrsz ve mteselsil sorumlu olmalarna karn, sermaye irketlerinde ortaklar (Komandit irketlerde komanditer ortak hari) irket devlerine kar sadece koyduklar veya ykmllk altna girdikler sermaye kadar sorumludurlar.

Sermaye irketleri aslnda, tm varln riske etmek istemeyen yatrmclar iin bir zm sunmaktadr. Bu tr irketlerin en byk faydas ve ahs irketlerinden nemli bir farkll da, irket hisselerinin menkul kymetler borsasnda alnp satlmasna imkan tannm olmasdr. Gerekli ekil artlarna uygun irketler, kardklar hisselerini borsada satma olanana sahiptir. ahs irketleri ile sermaye irketleri arasndaki bir dier fark da udur. ahs irketlerinde kural olarak her ortan irketi ynetim ve temsil hakk olmasna ramen, sermaye irketlerinde irketin ynetim, temsil ve denetimi, yetkili organlar tarafndan yaplr. a. Anonim irket Ticari bir iletmeyi bir ticaret unvan altnda iletmek iin kurulan, sermayesi belirli ve paylara blnm olan ve borlarndan dolay yalnz mal varl ile sorumlu tutulan ve tzel kiilii olan irket trdr. En az 5 kii ve 50 Milyar sermaye ile kurulabilen Anonim irketler, aile ii ve halka ak faaliyet gsterebilirler. Anonim irketler ani ve tedrici olmak zere iki ekilde kurulabilirler. Ani kuruluta ortaklar irket sermayesinin tmn der veya ^'n gn gerisini de bir yl iinde belli bir takvimde demeyi taahht ederler. Tedrici kuruluta ise ortaklarn sermayesinin irket sermayesinin tmn karlamaya yetmedii durumlarda, kurucu ortaklar irket sermayesinin bir ksmn demeyi taahht ederler, geri kalan ksm iin de halka bavururlar. b. Limited irket Limited irket, en az iki, en fazla elli gerek veya tzel kiinin belli bir ekonomik amala, bir unvan altnda bir szleme ile kurduklar, esas sermayesi muayyen, borlarndan dolay yalnz mal varl ile sorumlu ve ortaklarnn sorumluluu snrl bulunan, hak ehliyeti iletme konusu ile snrl, tzel kiilie sahip bir ticaret irketidir.

Byk ticari iletmeler iin zorunlu organizasyonlara lzum gstermeyen kk ve orta byklkteki teebbslerde, ahs irketlerinin ucuz ve kolay ekilde kurulmalarna ramen snrsz sorumlu olmalarnn getirdii tehlikeleri gidermek, anonim irketlerin pahal, zaman alc ve uzun formaliteleri gerektiren kurulu ilemlerini hafifletmek ihtiyac Limited irket trn ortaya karmtr. c. Sermayesi Paylara Blnm Komandit irket Sermayesi Paylara blnm komandit irketin adndan da anlalaca gibi, sermayesi anonim irket gibi paylara blnmtr. irket ortaklarnda bir veya daha fazlas kollektif irketlerde olduu gibi irket alacaklarna kar snrsz sorumlu, bir dier ksm ise irket alacaklarna kar anonim irket orta gibi, koyduu sermaye ile snrl bir biimde sorumludur. Kollektif irket gibi sorumlu olanlara "komandite ortak" anonim irket orta gibi sorumlu olanlara da "komanditer ortak" denir. B. BYKLK VE DER LTLERE GRE LETMELER Her giriimci yeni bir iletme kurmaya karar verdiinde, kurulu sebebi ile yapaca aratrmalar iinde kuraca iletmenin byklne ilikin incelemelere yer verir. Bu incelemelerde benzer nitelikteki iletmelerin byklkleri veri olarak alnabilir. letmeler snflandrlrken farkl ltler kullanlmakta ve iletmeler bu kriterlere gre snflandrlmaktadrlar. letmeleri snflandrmada iletme leinin sahip olduu byklk nemli bir kriter olmakla beraber, retilen mal veya hizmetin tr, mlkiyetin kime ait olduu ve faaliyet alan gibi ltler dikkate alnarak, iletmeler snflandrlabilmektedir. Buna gre iletmeler temelde drt balk altnda snflandrlabilir. Bunlar; retilen mal ve hizmet trne gre iletmeler, Mlkiyet durumlarna gre iletmeler, Faaliyet alanlarna gre iletmeler, Byklklerine gre iletmelerdir.

1. retilen Mal ve Hizmet Trne Gre letmeler letmelerin byklklerine gre snflandrlmas, iletmenin sahip olduu kaynaklar ortaya koymas bakmndan, kullanlan nemli snflandrma ltlerinden biridir. Bunun yannda, devlet de kurduu ticari iletmelerle iktisadi alanda faaliyet gstermekte, kr edip vergi vermektedir. Yine her bir iletme ayn sektrde faaliyet gstermeyip, faaliyet alanna gre sreleri de birbirinden farkllk gstermektedir. Bu durum, iletmelerin snflandrlmasn zorunlu hale getirmektedir. letmeler, rettikleri mal veya hizmet trne gre snflandrlrken esas alman kriter, retilen rnn kullanm sresidir. Bu kriter asndan iletmeler ikiye ayrlr. Bunlar; dayankl tketim mallar reten iletmeler ve dayanksz tketim mallar reten iletmelerdir.
a.

Dayankl tketim mal reten iletmeler: Bu iletmeler, dayankl tketim mal olarak adlandrlan, bir veya bir ka kez kullanmakla bitmeyen, uzun sre kullanlabilen rnleri retir ve satarlar. Bu rnler, mobilya, hal ve beyaz eya olarak adlandrlan, kullanm sresi uzun olan rnlerdir

b.

Dayanksz tketim mal reten iletmeler: Dayanksz tketim mallan reten iletmeler ise, dayanksz tketim mal olarak bilinen, bir veya birka kez kullanldnda tkenen, ksa mrl mallar reten iletmelerdir. Bu rnler, ekmek, peynir gibi gda rnleri ve sabun gibi birka kez kullanldnda tkenen ksa mrl tketim rnleridir.

2. Mlkiyet Durumlarna Gre letmeler lkemizde, devletin iktisadi alanda faaliyet gsterdii, be yllk kalknma planlarnda hazrlanan programlar erevesinde yatrmlarn ynlendirildii bir karma ekonomi modeli geerlidir. Her ne kadar devletin ekonomideki arl liberal sisteme uygun d-mese de, zel sektrn yatrm yapmak istemedii veya tekel konumuna gelip halkn menfaatlerinin zedelendii alanlarn bulunduu da hatrdan karlmamaldr. Tmyle devlete ait iletmeler olabildii gibi, zel sektre ait olan veya kamu-zel ortakl erevesinde yrtlen veya mlkiyeti baka lkelerin giriimcilerine ait olan

iletmeler de bulunmaktadr. 2.1.zel Mlkiyete ait olan iletmeler retim aralarnn mlkiyeti zel teebbse ait olan iletmelerdir. Burada iletmenin mlkiyeti, gerek veya tzel kiilere ait olabilir. Bu iletmeler, kanunlarla belirlenmi snrlar erevesinde, her iktisadi alanda- istedikleri yatrm yapabilir; ticari faaliyetlerini hibir engelleme olmakszn srdrebilirler. letmelerin hukuki yaplan incelenirken, detayl olarak deinilecek olan zel iletmeler, tek kii iletmesi, ortaklklar (irketler) veya kooperatifler eklindeki kurululardr. 2.2.Kamu iletmeleri Sermayesinin tamam veya yardan fazlas devlete veya devlete bal kamu tzel kiilerine ait olan iletmelerdir. Kamu giriimlerinin ynetiminde hakimiyet asl olarak sermaye sahiplii yoluyla salanrsa da, SGK gibi sermayesi bulunmayan kamu kurulular ve bunun yannda, farkl hukuki yaplara sahip, devlete ait pek ok iletme bulunmaktadr. Bu iletmelerin resmi bir snflandrmas bulunmadndan, konuyla ilgilenen kurulularn ve aratrmaclarn kamu giriimlerini deiik gruplamalar altnda inceledikleri grlr. Bunlar aada sralanmtr. Sosyal gvenlik kurululan (Emekli Sand ve SGK gibi), Dner sermayeli iletmeler (Babakanlk Basmevi ve Devlet retme iftlikleri gibi), zel bteli devlet iletmeleri (Spor Toto, Maden Tetkik Arama Enstits gibi), Yerel ynetim iletmeleri (Ekmek Fabrikalar, Su ve Havagaz letmeleri gibi), Kamu ktisadi Teebbsleri (KT). Kamu iktisadi teebbsleri ayrca, iktisadi devlet teekklleri, kamu iktisadi kuruluu, messese, bal ortaklk ve itirak eklindeki kamu giriimlerini iermektedir.

2.3.Karma letmeler Gerek veya tzel olsun, zel kiiler ile kamu tzel kiilerinin birlikte kurduklar ve kamunun pay okluuna sahip olduu iletmelerdir. lkemizde karma iletmelere rnek olarak Gbre Sanayii Anonim Ortakl, Ereli Demir elik Fabrikalar gsterilebilir. Karma ortaklklarda kamu tzel kiiliinin pay okluuna sahip olmad iletmelere kamu itirakli ortaklk ve bu ortaklklardaki kamu payna ise kamu itiraki denir. 2.4.Yabanc Sermayeli letmeler Mlkiyeti yabanc giriimcilere ait olan iletmelerdir. Bu iletmeler, yabanc sermaye sahiplerinin lkedeki zel veya kamu kurulularyla ibirlii yapmalar ile kurulabildii gibi, yabanc giriimciler tek balarna da bu tr iletmeleri kurabilirler. Hukuki temelde, kanunlara gre lkemizde kurulan yabanc sermayeli iletmeler drt balk altnda toplanmaktadr. Bunlar; Yabanc sermayeyi tevik kanununa gre, Petrol kanununa gre, ki ve ok tarafl anlamalara gre, Trk parasnn kymetini koruma kanununa gre, kurulan iletmelerdir. 3. Faaliyet Alanlarna Gre letmeler Faaliyet alanlarna gre iletmeler; sanayi iletmeleri, ticaret iletmeleri, hizmet iletmeleri olmak zere ksma ayrlmaktadr.
a.

Sanayi iletmeleri: Baz iletmeler belirli hammaddeleri ileyerek, eklini deitirerek ve birok yar mamul bir araya getirip monte ederek yeni bir mal ortaya karr. Bu eit iletmelere sanayi iletmeleri denir. rnein; otomobil, buzdolab, ie, cam, mobilya, anta, defter, tekstil, konfeksiyon konusunda faaliyet gsteren iletmeler bu gruba girmektedir.

b.

Ticaret iletmeleri: Ticaret iletmelerinde, retilmi olan maln alnp satlarak

el deitirmesi sz konusudur. rnek olarak hal, mobilya, giyim gda maddeleri vb. her eit mallar satan iletmeler bu grupta yer almaktadr.
c.

Hizmet iletmeleri: Turizm, banka, sigorta, eitim, salk vb. alanlarda, mterilerin ihtiyalarn karlamak zere, somut rnlerle birlikte veya somut bir rn olmakszn hizmetleri reten ve sunan iletmelerdir.

4. Byklklerine Gre letmeler letmelerin snflandrlmasnda kullanlan yntemlerden biri de, iletmelerin byklklerine gre yaplan ayrmdr. Genel olarak bakldnda iletmelerin byklklerine gre snflandrlmasnda nicel ve nitel olmak zere iki lt gelitirilmi ve detaylandrlmtr. 4.1. Byklk Snflandrlmasnda Kullanlan ltler letmeler snflandrlrken, iletmenin kurulu yerinin bykl, istihdam edilen personelin says, retim ve sat hacmi, z sermaye, faaliyet kr gibi ltler nem arz eder. Ayrca iletmelerin byklklerine gre snflandrlmasnda yararlanlan kriterler, iletmelerin ynetim biimi, faaliyet alan ve rgt iklimi gibi soyut olarak deerlendirebileceimiz nitel ltler de sz konusudur. Bylece iletmelerin byklk bakmndan snflandrlmasnda yararlanlan nicel ve nitel iki lt bulunduu sylenebilir. 4.1.1. Nicel ltler KOB'ler her ne kadar nitel bir olgu olarak karmza ksalar da, ou kez bu iletmelerin nicel olarak da tanmlanmalar gerekmektedir. gc ve sabit sermaye unsurlar bata gelen nicel ltlerdir10. Teknik ller de denebilecek bu ltlerin nemlilerini birka maddede toplamak mmkndr. stihdam edilen personel says, Toplam iletme sermayesi, retim miktar,

 Makine parknn bykl, Kullanlan enerji miktar, Sat hslat veya katma deer, Kullanlabilir alan ve hacim. 4.1.2. Nitel ltler Kk iletme olgusu esasen nitel bir karakter arz eder; fakat nitel ltler yardmyla iletmelerin snflandrlmas, kesin izgilerle deil, bir gei aral tarznda olmaktadr. Kimi aratrmaclar tarafndan "sosyal ller" olarak da adlandrlan nitel ltler iinde giriimci unsurunun nemli bir yeri olduunu belirterek, nemli nitel kriterler yle sralanabilir. Giriimcinin ayn zamanda fiilen iletmede alt, bamsz bir ynetim, blm ve uzmanlama derecesi, letmenin, alt i kolunda ok kk bir yere sahip olmas, Hedef pazarn daha ziyade yresel olmas Sz konusu ltlerin her biri iletme byklnn ok sayda boyutundan sadece birini yanstmaktadr. Bu nedenle iletmeyi btnyle kavrayabilmek iin kombine bir byklk ls oluturulmas genellikle savunulan bir grtr. Uygulanabilirlik asndan tanma esas olacak nicel lt saysnn asgaride tutulmas gerekir. Bunun yannda tanmn salkl ve uygulanabilir olmas iin nicel ltlerde aada sralanacak zelliklerin bulunmas nem tar. llebilirlik ve llmeye esas alnan bilginin kolayca elde edilmesi, ltn, iletmenin potansiyel retkenlik gcn gerekten temsil edebilir nitelikte olmas, ltn parasal birimlerle deil fiziki birimlerle ifade edilmesi, bylece fiyat dalgalanmalarndan etkilenmemesi.

Bu aklamalarn nda en uygun ltn istihdam edilen personel says ve sermaye olduu aktr. Pek ok lke ve kurulu bu ltleri kullanarak iletmeleri byklklerine gre snflandrmtr.

4.2. Byklklerine Gre letme Trleri lkemizde iletmelerin byklklerine gre snflandrlmasnda ounlukla istihdam edilen personel says gz nnde bulundurulur ve iletmeler byklkleri asndan genellikle drt blmde incelenir. Buna gre; 10'a kadar personel istihdam eden iletmeler ok kk veya cce, 10-49 aras personel istihdam eden iletmeler kk, 50-199 aras personel istihdam eden iletmeler orta ve 200'den fazla personel istihdam eden iletmeler ise byk lekli iletmeler olarak tanmlanr. 4.2.1. Byk letmeler Endstrileme srecini hzl ilerledii amzda, bu endstrilemeye paralel olarak byk iletmelerin says da sratle artmaktadr. Bu arta karlk, ok sayda orta ve kk iletmenin, byk iletmelerle olan rekabete dayanamadklar ve varlklarn devam ettiremedikleri grlmektedir. Byk iletmenin balca faydalar yle sralanabilir: alanlarna sosyal ve kltrel imknlar salar, Pazarlar elverili olduu taktirde ktle retimi sonucu yksek kr elde etme imknna sahiptir, retim, ynetim, karar alma ve organizasyonda en modern teknikleri uygulayabilir, Yksek vasfl yneticilerle, teknik ve idari grevler iin ayr ayr uzmanlar altrlabilir, Genellikle anonim irket biiminde kurulduklarndan, finansman salama imknlar olduka genitir. Bunlarn yannda, geni bir tketici grubunu tatmin etmesi ve maddi gleri sebebiyle, yeni bululardan ve bilimsel aratrma sonularndan geni lde yararlanma imknna sahiptir.

Sakncalar ise unlardr: Byk aptaki retimin deien tketici taleplerine uydurulmas imalat programlarnn kolayca deitirilmesi ok zor, hatta imknszdr, Organizasyon ilemleri ok g ve yksek maliyetlidir, letme iinde alanlarn haberlemeleri olduka zordur, retim fazlasnn elde kalmas ihtimali vardr, Fazla byme sonucu kltrel ve sosyal sakncalar ortaya kabilir. 4.2.2. Orta Boy letmeler Orta byklkteki iletmelerin en ok faaliyet gsterdikleri alan, kullanma ve tketim eyalarnn imal edildii alanlardr. nk zellikleri gerei orta iletmeler, tketici zevklerine uymak, onlarn isteklerine aratrmak imkanna byk iletmelerden ok sahiptir. Kk partiler halinde retimde bulunduklarndan, retimlerinin tm tketicilerin eilimleri dorultusunda kolaylkla deitirilebilir. 4.2.3. Kk letmeler Kk iletmelerin balca faydalar yle sralanabilir. Kk iletmeler bir mamulden dierine kolaylkla geebilir. Bundan dolay talepteki deimelere kolay ayak uydurma anlamnda esnek bir yap gstermektedir. Snrl sermaye ile kolaylkla kurulabilir. rnlerinde nitelik nemli olduundan, yksek gelirli ve sipari verme imkanna sahip kiilerin talebini karlayabilir. Pazarda tketicilerle, iletme iinde de alanlarla kiisel ilikiler kolayca kurulabilir. Kararlar iletme iinde byk abuklukla alnabilir. Ekonomik krizlere kar olduka dayankldr.

Kk iletmelerin kukusuz kendine zg problemleri de vardr. Bunlarn balcalar yle sralanabilir. Gelime imkanlar olduka dardr. retim teknolojilerinin kolayca deitiremezler, retim gelitirme ve eitlendirme imkanlar yoktur. Kk ietmelerin banda bulunanlar ve alanlar genellikle iyi bir eitim grmeyip, tecrbeye ve grgye dayanarak yetimi kiilerdir. Uzman personel altrma olanaklar pek yoktur. 4.2.4. Cce letmeler Cce iletmeler veya bir dier deyile ok kk iletmelerin istihdam ettii personel says 10'dan azdr. Bunlara literatrde iyeri de denmektedir. ounlukla aile iletmesi biiminde faaliyet gsteren ve bir veya birka iletmeye ynelik ara mallan reten iletmelerdir.

BENC BLM KOB'LER VE KOB'LERN ORTAK ZELLKLER A. KOB'LER VE KOB'LERN TANIMI Gnmzde kk ve orta lekli iletmelerin (KOB) katma deer ve istihdam yaratc etkileri, tm lkeler asndan olduka nemli boyutlardadr. KOB'lerin lkede yaratt ekonomik etkilerin yan sra, sosyal ve siyasi bakmdan nemli rolleri bulunmaktadr. KOB'lerin geliimi, iinde bulunulan ekonomik koullara bal olmakla birlikte, bu iletmeler leklerine bal olarak byk iletmelerin karlatklarnn dnda sorunlarla da karlamaktadrlar. KOB'ler byk leklilere gre daha fazla likidite sorunu yaamakta, kr ve nakit akmlarnda nemli dalgalanmalar grlmekte ve byk lde ksa vadeli kaynaklara bavurmaktadr. Ksa vadeli kaynaklara daha fazla bavuran ve kaynak yaratma olanaklar son derece snrl olan KOB'lerde alma sermayesi ynetimi nem kazanmaktadr. Finansal adan KOB'ler iin sermayenin yeterlilii, nakit ynetimi ve stok kontrolnn nemli olduu grlmektedir. retim ve pazarlama fonksiyonlarna yeterince arlk verebilseler dahi baarsz finansman ynetiminin KOB'lerin baarszlnda nemli bir neden olduu grlebilir. Gnmzde, ar rekabet koullar altnda faaliyet gsteren KOB'lerin alma sermayesi ynetimi ve finansal uygulamalarndaki gelimelerin, kendi faaliyetlerinde ve ekonomik kalknmada nemli katklar olaca dnlmektedir. Fakat kk lekleri ile ticari alanda faaliyet gsteren bu iletmelerin bir takm glkleri vardr ve lke ekonomisine katma deer ve istihdam salamalar iin desteklenmesi gerekmektedir.

1. KOB'lerin Tanm KOB'ler iin yaplan tanmlar lkeler, kurum, kurulu ve uzmanlar tarafndan lkelerin iinde bulunduklar ekonomik duruma ve sektrel hacme bal olarak deiiklikler gstermektedir. Bu nedenle her kesim tarafndan kabul edilen ortak bir KOB tanm mevcut deildir. Literatrde birbirine benzer, ufak farkllklarn sz konusu olduu tanmlardan biri KOB'lerin; "iletme sahibinin ayn zamanda ynetici olduu, evresinin dna kmam lokal faaliyetlerde bulunan, yalnzca z kaynaklar ile finanse edilen iletmeler" olduunu ifade etmektedir. KOB; "bamsz bir kii tarafndan sahip olunan, iletilen ve retim yapt alanda lider konumda bulunmayan iletmelerdir." Bir dier tanma gre; "kredi, personel, stok seviyeleri, retim, servis, pazarlama ve sat gibi kritik kararlarn firmada grevli uzmanlarn yardm olmakszn, bir veya iki kii tarafndan alnd iletmeler" kk ve orta byklkte iletmelerdir. Esasen KOB'lerin genel kabul grm ortak bir tanmnn olmaynn nedeni, byklk kavramnn nispi bir nitelik tamas, byklkle ilgili kriterlerin eitli kaynaklara gre farkllklar gstermesi, kriterlerin arlnn zaman ierisinde deimesi ve sektrler, blgeler ve lkelere gre byklk farkllklarnn olmas eklinde ifade edilebilir. KOB'lerin tanmlanmasnda, adndan da kaynaklanan bir lek kullanlmas gereklilii nedeniyle deiik lke, kurum, kurulu ve uzmanlar tarafndan nitel tanmlama kriterlerinin desteinde, nicel kriterler daha n planda tutulmutur. Bu nedenle en ok kullanlan kriterler; genellikle istihdam edilen personel says, yllk sat hacmi, sermaye bykl ve yllk bilano deerleridir. Avrupa Birlii, ulusal ve birlik baznda karklklara neden olmamak iin 07.02.1996 tarihinde, konsey karar ile 250 i grenden az ii altran iletmeleri KOB kapsam ierisine alm ve 50'den az igren altran ve yllk sat hacmi 7 milyon ECU'y amayan, yllk 5 milyon Euro'nun altnda bilano deerine sahip iletmeleri

kk, 50-250 aras i gren altran ve yllk sat hacmi 40 milyon Euro'yu amayan, yllk 27 milyon Euro'nun altnda bilano deerine sahip iletmeleri, orta lekli iletmeler olarak tanmlarken, iletmenin tamamen bamsz veya %25'in altnda byk iletme hissesi olmas snrlamasn getirmitir. letmenin bamsz olmas vurgusu burada son derece nem arz etmektedir. Bu genel ereve kapsamnda, lkemizde son yllarda kabul gren, Sanayi Yatrm ve Kredi Bankas'nn da uygun grd, Kk ve Orta Byklkteki letmelerin tanm ve snflandrlmas u ekildedir. yerleri: cretli ii altrmayan, sadece iletme sahibinin ve aile bireylerinin alt iletmelerdir. ok kk sanayi iletmeleri: 1-9 arasnda personel istihdam eden iletmelerdir. Bu gruptaki snflandrmada aile bireyleri ve raklar dikkate alnmamaktadr. Sektrel farkllklar dikkate alndnda st snrn 5 personele kadar drlmesi mmkndr. Ayrca ikinci bir nicel lt olarak makine park deeri de esas alnabilir. Kk sanayi iletmeleri: 10-49 arasnda personel istihdam eden iletmelerdir. ok kk iletmeler tanmna paralel olarak alt snr, 5 personele kadar indirilebilir. Makine parknn st snr deeri de 500 bin dolardr. Bu rakam, Gmrk Birlii grmeleri erevesinde, KOB'lerin rekabet gcnn artrlmas iin modem teknoloji kullanmnda tevik edilmesi gerektii kanaatiyle ngrlmtr. Orta lekli sanayi iletmeleri: 50-199 arasnda personel istihdam eden iletmelerdir. Makine park st snr deeri de 5 milyon dolardr. Bylece 200 personel altran bir iletmede bir kiiye tekabl eden sermaye miktar 25 bin dolar olmaktadr. Byk sanayi iletmeleri: stihdam edilen personel says 200'den fazla ve makine park deeri 5 milyon dolarn zerinde olan iletmelerdir.

Tablo 5.1. lkemiz iin Geerli Olacak KOB Snflamas | letmeninlek Bykl | alan Personel Say s yerleri ok Kk Sanayi letmeleri i Kk Sanayi letmeleri i Orta lekli Sanayiletmeleri i Byk Sanayi letmeleri i | Makine Park Deeri | 500 bin dolara kadar 5 milyon dolara kadar 5 milyon dolardan fazla

letme Sahibi ve Aile Bireyleri 1-9 10-49 49-199 200'denok

2. Yasal Tanm 19/10/2005 tarihinde, 2005/9617 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile, "Kk Ve Orta Byklkteki letmelerin Tanm, Nitelikleri ve Snflandrlmas Hakknda Ynetmelik" kabul edilerek, 18/11/2005 tarih ve 25997 sayl Resmi Gazete'de yaynlanmtr. Bu ynetmelik; kk ve orta byklkteki iletmeler ile bu iletmelerin tanmlarna, niteliklerine ve snflandrlmasna ilikin uygulama usul ve esaslar belirlemektedir. Bu ynetmelie gre; yasal stats ne olursa olsun, bir veya birden ok gerek veya tzel kiiye ait olup, bir ekonomik faaliyette bulunan birimler, iletme olarak anlmamaktadr. Kk ve orta byklkte iletmeler ise, ikiyzelli kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu yirmibe milyon Yeni Trk Lirasn amayan ve bu Ynetmelikte mikro iletme, kk iletme ve orta byklkteki iletme olarak snflandrlan ve ksaca "KOB" olarak adlandrlan ekonomik birimler biiminde tanmlanmaktadr. Yine bu ynetmelikte KOB'ler aadaki gibi snflandrlmaktadr. Mikro iletme: On kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu bir milyon Yeni Trk Lirasn amayan ok kk lekli iletmelerdir.

Kk iletme: Elli kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu be milyon Yeni Trk Lirasn amayan iletmelerdir. Orta byklkteki iletme: kiyzelli kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu yirmibe milyon Yeni Trk Lirasn amayan iletmeler. Yine bu ynetmelikte KOB'ler, alan saylar veya mali bilgilerinin tespitine ynelik olarak; dier iletmeler ile olan sermaye veya oy hakk ilikilerine gre bamsz iletmeler, ortak iletmeler ve bal iletmeler olmak zere e ayrlmaktadr. Bamsz iletme: Gerek veya tzel kiilerin sahip olduu ve bu Ynetmelie gre ortak veya bal iletme saylmayan bir iletme; a. Baka bir iletmenin % 25 veya daha fazlasna sahip deilse, b. Herhangi bir tzel kii veya kamu kurum ve kuruluu veya birka bal iletme tek bana veya mtereken bu iletmenin% 25 veya daha fazla hissesine sahip deilse, c. Konsolide edilmi hesaplar dzenlemiyorsa ve konsolide hesaplar dzenleyen baka bir iletmenin hesaplarnda yer almyorsa ve bu nedenle bal bir iletme deilse, bamsz iletme kabul edilir. Ortak iletme: Bir iletmenin tek bana veya bal iletmeleriyle birlikte hakim etki yaratmayacak ekilde, baka bir iletmenin oy haklar veya sermayesinin % 25'inden fazlasna ve % 50'sinden azna sahip olmas, yahut kendisinin oy haklan veya sermayesinin % 25'inden fazlasna ve % 50'sinden azma baka bir iletmenin hakim etki yaratmayacak ekilde sahip olmas durumunda bunlar ortak iletme saylmaktadr. Sermaye ve oy haklan payndan yksek olan esas alnr. Bal iletme: Bir iletme; a. Baka bir iletmenin sermaye veya oy haklarnn ounluuna sahip olma, b. Baka bir iletmenin ynetim, yrtme veya denetim kurulu yelerinin ounluunu atama veya azletme yetkisine sahip olma,

c. Baka bir iletmenin hissedar veya orta olup, bu iletmenin dier hissedarlar veya ortaklaryla yapt anlama ile bunlarn oy haklarnn ounluunu tek bana kontrol etme hakkna sahip olma, artlarndan en az birini tamas halinde bal iletme saylmaktadr. B. KOB'LERN ZELLKLER VE FAALYET ALANLARI Baz lke ve kurululara ait KOB tanmlarnda istihdam edilen personel saysnn nemli bir lt olmakla birlikte, yeterli olmad, iletme byklklerinin snrlarn daha bir netletirmek iin dier ltlerden de (sermaye, sat haslat gibi) yararlanlmaktadr. Faaliyet gsterilen i koluyla ilgili olarak veya o lkenin ekonomik ve sosyal yapsna bal olarak baz ltler, iletmelerin snflandrlmalar itibariyle dierlerinin nne geebilmektedir. Tarm sektrnde igc nemli bir faktrken, teknolojiden azami dzeyde yararlanlan alanlarda (sermaye-youn) igcnn nispi olarak daha az nemli olaca sylenebilir. 1. KOB'lerin Ortak zellikleri gc ve sermaye gibi farkl retim faktrlerinin arlkl olarak kullanld farkl i alanlarnda faaliyet gsteren iletmelerin birlikte deerlendirilmesinin gerektii durumlarda, istihdam edilen personel says yannda sermaye ve sat haslat gibi ltleri de kullanlarak, iletme bykl belirlenebilir. Bu tr farkllklara ramen ekonomik birim olarak iletmeler aadaki ortak niteliklere sahiptir. 1.1. Bamsz Olma KOB'lerin bamsz olmas gereinin z, KOB'de byk iletme hissesinin olmamas anlamnda tamamen bamsz olmas veya varsa byk iletme hissesinin snrlandrlm olmasdr. KOB'lerin bamszlk zelliinin bir dier boyutu da, giriimcinin karar alma

zgrldr. Byk iletmelerde yneticilerin zerinde ynetim kurulu, firma sahibi veya hisse sahiplerinin dorudan basklan mevcuttur. Hatta iletmeye kredi gibi finansal kaynak salayan kurulularn bile dolayl kontrolnden bahsedilebilir. Halbuki KOB'lerin ou istisnai durumlar gz ard edilirse, sahipleri tarafndan ynetilmektedir. Dolaysyla iletmenin ayn zamanda sahibi olan bir ynetici iin byle bir baskdan sz edilemez. Bylece hareket serbestisine sahip olan giriimciler, yeni dncelerini fiiliyata dkebilirler, yeni bulular ortaya koyup hayallerini gerekletirebilir, yeteneklerini kantlayabilirler. Yukardaki ifadelerden yneticilerin istedikleri gibi hareket edebilecekleri sonucunu karmak yanl olur. nk normal artlar altnda bir alan iverene veya idareciye kar sorumluyken, giriimci btn mterilere kar sorumludur. Mteri says kadar amiri vardr. Bundan baka firmann amac kr olduuna ve kr da sat miktaryla doru orantl olduuna gre, mteri taleplerini dikkate almak, saylarn artrmaya gayret etmek gerekmektedir. Bu ekliyle iletme kurmann temel nedenlerinden birisi saylan bamsz olma, KOB'lerin en temel zelliklerinden biridir. 1.2.Giriim (Teebbs) Yetenei Giriimci, en genel tanmyla mal veya hizmet retmek amacyla retim faktrlerini bir araya getiren, risk stlenen kiidir. Kurulan her KOB'nin arkasnda bir giriimci ruh yatar. Zaten iletme kurmann miras, baka frsatlarn yokluu gibi eitli nedenleri olmakla birlikte gnmzde iletme kurmann en nemli nedeni giriimcilik gdsdr. letme sahibi olmak, sadece yeterli sermayeye sahip olunarak elde edilecek bir deer deildir. Gerekli finansal imknlara sahip olmakla birlikte, iletme sahibi olamayan, bakalarnn yannda almaya devam eden pek ok insan vardr. Giriim yetenei zel bir deerdir ve risk stlenebilme, gelecei ngrebilme gibi temel nitelikleri ierir.

1.3.Kiisel likiler KOB'lerde genelde ynetim ilevini giriimci yrtr. Bylece says az olan personelini daha yakndan tanma frsat bulur. verimini, alma performansn iyi lebildii gibi, iyeri dnda da medeni durumunu, salk ve aile problemlerini takip edebilir. veren ii ilikileri informel bir yap kazanr. Bunun sonucunda iiler de, iletme sahibini sadece iveren olarak deerlendirmezler. KOB'lerde pazarlama faaliyetleri genelde yz yze ve ou kez, giriimciler tarafndan yapldndan, mteriler de zaman iinde ahbap, dost snfna dahil olurlar. Bundan sonra mterilerin iletmeye uramalar, yalnzca al-veri amal olmaktan kar. letme sahibi mterilerinin istek ve ihtiyalarn daha iyi anlayabilir, mteriler de iletme sahibinin sorunlarn daha yakndan bilebilirler. Bu yaknlama, mteriyi kalite dk veya ekonomik artlar uygunsuz olsa bile, iletmeye ekebilir. Tedarikilerle olan ilikiler iin de, mteri ilikilerindeki durum geerlidir. Yani srekli, dostlua dayal ve karlkl gvenin esas olduu, ticari ilikilerin tesinde bir bir iliki sz konusu olabilir. 2. KOB'lerin Nitel ve Nicel zellikleri KOB'lerin temel ortak zellikleri yannda, onlar byk iletmelerden ayran, nitel ve nicel zelliklerinin de ortaya komas yararl olacaktr. Bu zelliler ayn zamanda KOB'lerin snrlarn belirleyen ltlerdir. 2.1. KOB'lerin Nitel zellikleri Yakn tarihe kadar byk iletmelerin kk iletmelerden daha rasyonel altklar dncesi hkimdi. Bu da, kaynaklarn etkin kullanm ve ihtisaslamaya balanmaktayd. Hatta kk iletmelerin politik ve sosyal nedenlerle devlet ve byk iletmelerin desteiyle ayakta durabildikleri dnlyordu. Oysa KOB'lerin varl, piyasa sisteminin bir gereidir.

KOB'ler sosyal ve politik nedenlerden dolay deil, byk iletmelerin yapamadklar (altn ilemecilii gibi) baz ilevleri yerine getirebildikleri iin piyasada varlklarn srdrebilmilerdir. Zaten, "kk ve orta lekli iletmeler byk iletmelerin bir minyatr deildir. Dolaysyla farkl zelliklere sahip bu iletmeleri byk iletmelerden ayran zelliklerin ortaya konmas gerekir" Bu zellikler KOB'leri byk iletmelerden ayran belirgin farkllklar ortaya koyabilmelidir. Bu art dikkate alarak KOB'lerin nitel zellikleri snflandrlabilir. 2.1.1. KOB Sahipliine likin Nitel zellikler Sahibi olduu KOB'nin ayn zamanda yneticisi de olan giriimci, iletmeyle sadece yneticilik ilikisi olan baka bir yneticiden daha farkl bir konuma sahiptir. Giriimci iletmesi iin her eyini ve prestijini de ortaya koymutur. Bu durumda giriimci KOB'nin btn riskini stlenmitir. Ynetici ise, iletmeye sadece maa veya ilaveten ald primleriyle balanmtr. Zarar edilmesi, yneticiyi nispi olarak fazla etkilemez. Bunun zararn da baka bir iletmeye geerek telafi edebilir. Bu nedenle kk ve orta lekli iletme yneticisini profesyonel yneticiden (veya cretli yneticiden) ayrmak zere "risk stlenen ynetici" deyimi kullanlabilir. 2.1.1. KOB'lerin rgtsel Yapsna likin Nitel zellikler KOB'lerin birer ekonomik birim olarak yerine getirdikleri ilevleri (iletme

fonksiyonlarn) dikkate alarak, KOB'lerin rgtsel yapsna ilikin nitel zellikleri; ynetim, finansman, pazarlama, tedarik ve retim ilevine ve alan personele ilikin nitel zelliklerdir. 2.2. KOB'lerin Nicel zellikleri KOB'lerin mahiyeti itibariyle nitel karakter arz ettii daha nce ifade edilmiti. Fakat KOB'leri, sadece nitelik itibariyle ifade etmek yetersiz olduu gibi, nicel zelliklerini sralamamak ta byk eksiklik olur. Zira iletmelerin snflandrlmasnda asl belirleyici ltler, nicel ltler olmaktadr.

letmeleri snflandrrken saysnn olabildiince az tutulmasnn gerektii, llebilir ve fiziki miktarlarla ifade edilebilir olmas gibi temel stnl olan nicel zellikler yle sralanabilir. 2.2.1. Personel Says letmede alan personel, sabit varlklarla beraber ikinci potansiyel faktr oluturur. Bu nedenle, iletmenin lek bykln veya faaliyet hacmini belirleme zelliine sahiptir. Ayrca nicel olarak kolayca llebilir12. Resmi istatistiklerin sadece sigortal iiyi kapsamas, alanlarn nitelii, alma sreleri ve saylar hakknda bilgi vermemesi gibi eksiklikleri vardr. Ayrca alan says, her sektrde ayn ncelie sahip deildir. 2.2.2. Makine Says KOB'lerin faaliyet konusu olan ilerinde kullandklar makine veya tehizat saysdr. KOB'lerin lek byklklerinin ifade edilmesinde de kullanlan makine says, tespitinin kolay olmas gibi bir avantaja da sahiptir. Fakat retim farkl aamalarda oluuyor, dolaysyla farkl niteliklerdeki makineler kullanlyor, ya da farkl teknolojiye sahip makineler sz konusu ise, homojenlik olmadndan makinelerin saysnn toplam olarak ifade edilmesi doru olmayacaktr. 2.2.3. retim Kapasitesi "Kapasite, bir iletmenin belirli bir zaman dilimi iindeki retim gc olarak tanmlanabilecei gibi, iletmenin belirli bir mal veya hizmeti retebilme yeteneinin, yine belirli bir l ile ifade edilmesi eklinde de aklanabilir"13. Genelde iletme bykl ile ayn anlamda kullanlan retim kapasitesi, byklkle beraber, nicel olarak belirlenebilme sorunuyla kar karyadr. Bundan da baka, retim kapasitesi denilirken kastedilen kapasitenin hangi kapasite eidi olduu da nemlidir. nk fiili kapasite miktar ou kez teorik kapasite miktarna eit olmaz. Maksimum kapasitenin yakalanabilmesi ise ou kez mmkn deildir.

2.2.4. Sabit Varlklarn ve Makine Parknn Deeri Sabit varlklar, retim faaliyetinde kullanlan makine, tesis, arazi, bina vb. dir. Hatta dier gayrimenkuller de bu erevede sabit varlklardr. Baz durumlarda sosyal tesisler, baz durumlarda da arazi gibi kalemler lek bykln ifade etme kabiliyetinden yoksun olduklarndan, bu balk altnda deerlendirilmeleri doru olmamaktadr. nk bu durumda nc kiiler madur olabilmektedirler. Bu yzden sabit varlklarn nemli bir ksmn oluturan ve gayrimenkuller gibi retime direkt katks olmayan kalemleri darda brakan makine park deerinin esas alnmas daha doru olacaktr. Makinelerin fiziki birimleriyle deil parasal deer olarak ele alnmalar, toplama sorununu da ortadan kaldracaktr. zellikle enflasyonist ortamlarda, makinelerin parasal deerleri deflete edilebilirse, makine park deeri KOB'lerde nemli bir nicel lt olarak ifade edilebilir. 2.2.5. Sat Tutar ve Katma Deer Sat tutan, belli bir dnemde yaplan sat miktarnn para ile ifadesidir. lek byklnn belirlenmesinde en fazla kullanlan ltlerden biridir. Sat miktar sabit kaldnda bile sat fiyatndaki deimeler, sat tutarn deitireceinden, fiyat artlarna kar son derece duyarldr. 3. KOB'lerin Faaliyet Alanlar lkemizde btn iletmeler ierisinde %99 gibi ok byk bir paya sahip olan KOB'ler, farkl alanlarda faaliyet gstermektedirler. Nitelikleri itibariyle kurulmalar ve iletilmeleri de uygun olan KOB'ler, her bir sektr iin vazgeilmez organizasyonlardr. Genel olarak tanmlama yaplrken, imalat sanayinde faaliyet gsteren iletmeler KOB olarak ifade edilir. Fakat lek byklnde esas alman kriterlere gre dier sektrlerde de zaman zaman iletmelerin byklklerine gre snflandrld grlmektedir. Avrupa Birlii'nde (AB) sektr ayrm yaplmakszn iletmeler lekleri

itibariyle snflandrlmakta, farkl sektrlerdeki iletmeler, byklk ltne gre KOB olarak deerlendirilmektedir. Yine AB yelii srecinde salanan hibelerden, projeler sunmak suretiyle yararlanabilecek iletmeler ifade edilirken, belli bykln altnda olup hizmet ve ticaret sektrnde faaliyet gsteren iletmeler de KOB kapsamnda deerlendirilmitir. Bu durumu da dikkate alarak, ekonomik sistem ierisinde KOB'lerin faaliyet gsterdikleri i alanlar aadaki ekilde snflandrlabilir. 3.1. retim Sektr retim iletmelerinin bir araya gelerek oluturduklar sektrdr. Bu sektrde yer alan iletmeler, tedarik piyasalarndan satn aldklar retim faktrlerini rn veya yar mamule dntrerek pazara sunmaktadr. retim, retim faktrlerinin mal veya hizmet dntrlmesidir. Baz bilim adamlar retimin sadece tarm sektrnde alan insanlar tarafndan gerekletirildiini, bunun dndaki faaliyetlerin retim olmadn savunmaktadrlar. Sanayi sektrnde imalat yapld, retim yaplmad ifade edilmektedir. Halbuki bu gr daha balangta "retim faktrlerinin mal veya hizmete dntrlmesidir" tarzndaki retim tanmna bile uygun dmemektedir. nk tarmsal retim, yalnzca retimin bir trdr. Kiilerin kavram kargaasna dt imalat (manufacturing) deyimi ise, yalnzca endstriyel retimi tarmsal retimden ayrmak amacyla kullanlan bir kavramdr ve tarmsal retim gibi, imalat da yalnzca retimin b;r trdr. Endstriyel retim, makinelerin yardmyla insan tarafndan planlanan ve ynlendirilen bir faaliyet sonucunda gerekleir. Ekstraktif iletmeler (hammaddeleri ve mineralleri karan) ve inaat iletmelerinin de ierisinde deerlendirildi retim sektrnde, artk teknolojiyi yakndan izleyen, en son teknolojiyi retim almalarnda kullanmaya balayan KOB'lerin yeri ok nemlidir.

nk son yllarda tketim kalplar hzla deimitir. rn hayat sresi olduka ksalm, bunun sonucunda yn retim yerine siparie dayal retim veya deiken retim n plana kmaya balamtr. Bu da byk iletmelere gre daha esnek yaplar olan KOB'leri avantajl hale getirmitir. retim sektrnden bahsederken, daha ziyade byk iletmelere dikkatler ekiliyor olsa bile, yar mamul veya mamulleri eitli ilemlerden geirerek, fayda salayan tketim veya endstri mallarina dntren tm iletmeler, kk veya byk olsun sanayi iletmesi saylmaktadr. Kk iletmelerin byk iletmelere rakip veya yan sanayi konumunda olmas, bu durumu deitirmez. KOB'ler byk iletmeler karsnda piyasadaki durumlarna gre iki ksmda incelenebilir. 3.1.1. Rakip Sanayi Rakip sanayi, byk iletmelerle ayn rn piyasaya arz etmektedir. KOB'ler, "talep yetersizlii olursa kk kapasite ile piyasaya uyum salayabilmektedir. Talep artarsa, kapasitelerini ykseltir yeterli seviyeye ulanca da byk sanayiye dnrler14. Bunun KOB'ler iin byk sanayiye gei sreci olduu sylenebilir. 3.1.2 Yan Sanayi Gnmzde byk iletmeler tarafndan gerekletirilen youn retim, byk lde KOBTere bamldr. Hatta byk iletmelerin, kendi alannda uzmanlam KOB'lerin rettii mamulleri bir araya getiren dier bir deyile monte eden iletmeler olduu gr yaygndr. Byk iletmelerin yan sanayii konumunda olan KOB'ler, byk iletmelere bamllk derecelerine gre ikiye ayrlmaktadr.
a.

Yardmc (Tamamlayc) iletmeler: Birden fazla byk iletmeye ara mal reten iletmelerdir. Taeron iletmeler: retimlerinin tamamn veya ounu tekbir byk iletmeye veren KOB'lerdir.

b.

3.2. Ticaret Sektr Ticareti, bir mala zaman, miktar ve mekan boyutlarnda deer Katma ilevi olarak tanmlamak mmkndr. Ekonomik mallarn mlkiyet deiiminin gerekletirildii bu sektrde faaliyet gsteren KOB'ler, temelde toptanc ve perakendeci iletmeler olarak ikiye ayrlabilir. Toptanc iletmeler; hammadde, yar mamul veya mamul rnleri retim, hizmet veya ticaret sektrndeki iletmelere satmak iin toplu almda bulunmaktadr. Perakendeci iletmeler ise; mal dorudan reticiden ve ounlukla da komisyoncu, toptanc vb. araclardan satn alp, son tketiciye satan iletmelerdir. Bu halleriyle perakendeci iletmeler hizmeti tketicinin ayana getirmek, nihai tketici veya son kullancya mal sunmak gibi nemli bir hizmeti yerine getirmektedir. Mal ve hizmetlerin, tketiciye ulamasnda izlenen datm kanalnda yer alan, acente, tellal ve komisyoncu gibi messeseler, lkemiz iin yeni belki fakat AB Komisyonu tanmna gre KOB'ler ierisine deerlendirilmek durumundadr. 3.3. Hizmet Sektr Hizmet, maddi bir deer iermedii halde piyasaya sunulan, bir ihtiyac karlayan, satn alndktan sonra deitirilemeyen veya geri verilemeyen rn biiminde tarif edilebilir. Hizmet ayn zamanda, fiziki unsurlarla birlikte gerekletirilen eylemleri de kapsayabilir. Fakat bu durum, hizmetlerin soyut olma zelliine zarar vermez. Hizmet iletmelerince ortaya konulan hizmetlerin retim srecini gerektirmediinden dolay rn saylamayacaklar ynnde grler olmakla birlikte, igc, sermaye ve toprak gibi retim faktrlerinin kullanlp, bir fayda temin edildii gz nne alnnca, hizmetin de rn olarak dnlmesi daha doru olacaktr. rn tariflerinde genelde yer alan "fiziksel boyutlan olan" ifadesi son derece kstlayc bir unsurdur. Hizmeti dier ekonomik mallardan ayran en nemli fark, depolanamaz olmas, talep edildii anda tketilmesinin gerekmesidir. KOB'ler hizmet sektrnde de nemli bir yere sahiptirler. ou kiisel hizmetler tarznda faaliyet gsteren KOB'ler, bankaclk ve eitim alanndaki hizmetlerin nemli bir blmn karlarlar. Bunlar; kiisel (kuru temizleme, berber gibi), ticari (muhasebe, finans), elence, hukuk, ulam gibi hizmetlerdir.

ALTINCI BOL M KK LETMELERDE YNETM LEV VE YEN YNETM YAKLAIMLARI letmeler eitli faaliyetleri yerine getirmek amacyla kurulmaktadr. Bu faaliyetler benzerlikleri asndan gruplandrlabilir. Benzerliklerine gre gruplanan almalar, iletme fonksiyonlar veya ilevleri olarak adlandrlmaktadr1. letmeler tarafndan yerine getirilen ilevlerden bazlar, iletmenin amacna ulaabilmesi iin gerekli olan almalardr. Bunlara Temel letme levleri denir. Temel ilevlerin yrtlmesine yardmc olan almalara da Destekleyici levler ad verilir. Gerek iletmenin leine ve gerekse faaliyet sahasna bal olarak destekleyici fonksiyonlara gerek duyulmaktadr. Temel iletmecilik ilevleri be grupta toplanabilir. Bunlar; tedarik, retim, pazarlama, finansman ve insan kaynaklan ilevleridir. Bunlarn yannda, Halkla ilikiler ve Ar-Ge gibi ilevler de yardmc fonksiyonlar olarak anlr. letmeler amalarna ulaabilmek iin temel ilevlerinin yannda yardmc ilevleri de yerine getirmek durumundadr. A. KK LETMELERDE YNETM LEV Ynetim ilevi temel olarak planlama, rgtleme, ynlendirme ve kontrol

faaliyetlerinden olumaktadr. Bu faaliyetlere, ynetim sreleri veya ynetimin alt ilevleri denir. lk ynetim faaliyeti planlamadr. Planlama, rgtsel bir amac gerekletirmek iin, hedefler ve bu hedefleri gerekletirecek eylemlerin belirlenmesidir. Yneticiler, yntem, plan ve manta dayal olarak rgtsel faaliyetleri yrtrler. Ynetimin baka bir ilevi, rgtlemedir. rgtleme, rgtn, fiziki, mali ve beeri kaynaklarnn, deer yaratacak ekilde birletirilmesi anlamna gelir. rgtsel verimlilik ve etkinlik, rgtn amalarna ulama derecesine baldr. Bu da ancak, rgtsel unsurlarn ahenkli bir ekilde bir araya getirilmesi ile baarlabilir. Ksaca rgtsel unsurlar ne kadar iyi uyumlatrlrsa, rgtsel verimlilik ve etkinlik o dzeyde baarlabilir.

Ynetimin bir dier ilevi olan kadrolama, planlanm ve rgtlenmi yapy iletecek insan kaynaklarnn i analizlerine dayal olarak tedariki edilmesi anlamn gelmektedir. rgtler fiziki, mali ve beeri unsurlardan oluur. Kadrolama, rgtn beeri unsurunu tedarik etme etkinliidir. Ynetimin temel ilevlerinden biri de, egdmlmedir. rgtler eitli unsurlardan oluur. Bu oluum rastgele bir araya getirilmez. Her rgtsel unsurun, rgtn hedeflerini gerekletirebilmek iin ahenkli biimde bir araya getirilmesi ve tasarlanmas gerekir. rgtsel fonksiyonlarn birbirleriyle uyumlatrlmasnda ve bir rgtsel uyumun ortaya kmas, egdmlme fonksiyonunda gsterilecek baarya baldr. Ynetimin bir dier ilevi ynlendirme fonksiyonudur. Ynlendirme, koordinasyonla bir araya getirilen ve uyumlatrlan rgtsel unsurlarn, rgtsel amalar gerekletirmek iin, ynetici tarafndan harekete geirilmesidir. Ynetici bunu, plann aamalarn takip ederek ve alanlar motive ederek yapar. Yneticinin liderlik yeteneini gsterecei ynetim fonksiyonu, yneltme fonksiyonudur. Ynetimin son ilevi denetimdir. Denetim, nceden belirlenmi standartlarla, rgtsel hedeflerin gerekleme derecesini belirleme srecidir. Denetim sadece plandan sapmalar ortaya karmaz; ayn zamanda, hedeflerin tesine geildi ise, bunda etkili olan baar faktrlerini de ortaya karr. Bir sonraki plan denetimle elde edilen sz konusu verilere dayal olarak hazrlanr. 1. Planlama Fonksiyonu Planlama ynetimin ilk fonksiyonudur. Her ynetim faaliyetinin baarya giden yolu etkili planlamadan geer. En ok bilinen tanmyla planlama "neyin, ne zaman, nerede, kim tarafndan ve nasl yaplacann nceden belirlenme sidir. Bir rgt ierisinde en st kademedeki yneticiler, plnlamaya ve rgtlemeye greli olarak daha fazla zaman ayrrken, alt kademe yneticiler, yneltme ve denetim ilevine daha fazla zaman harcarlar. Ynetsel pozisyonda olan her birey, belli bir dereceye kadar ynetim ilevini yerine getirmek durumundadr.

Planlama rgtsel amalara ulamak iin, gerekli olan faaliyetlerin belirlenmesi srecidir. Bu sre, ayn zamanda iletmelerin bilgi toplama faaliyetlerini de ierir. Planlama ile iletmenin ama ve stratejisini belirleyen ve bunlara ilikin taktik kararlarn neler olacan tespit etmeye yarayacak bilgiler toplanr. Planlama fonksiyonu ynetimin en temel fonksiyonudur.5 nk gideceiniz yeri bilmiyorsanz, hi bir yol sizi hedefinize gtrmez. Plansz rgtsel ve bireysel her ura sonusuz kalr. Planlama, yneticinin rgtn ulatrmak istedii hedefleri nceden belirlemesidir. Planlama, ynetim olgusunun ilk temel esidir. Planlama, rgtlerin ksa, orta ve uzun dnemde ulamak istedikleri tm hedefleri (amalan) ortaya koyma, ayn zamanda, bir amac gerekletirmek iin en iyi davran biimini seme ve gelitirme srecidir. Planlama, rgtsel etkinlikleri, zerinde gr birliine varlm hedefler

dorultusunda egdmler. Planlama gelecekle ilgilidir ve rgtn geleceini biimlendirir ancak, plann hazrlanmasnda rgtn bugnk durumu kadar gemi performansnn deerlendirilmesi de nem tar. zellikle rgtn gemi yllarda baarl olmad operasyonlarn deerlendirilmesi ve baarszln nedenlerinin irdelenmesi yaplacak yeni plana k tutacak ve basan ansn arttracaktr. 1.1. Planlamann Aamalar Planlama, amalarn ve bu amalarn elde edilebilmesi iin gerekli olan eylemlerin belirlenmesidir. Bu sre, ynetimin bilgi toplama sreciyle balar. Planlama fonksiyonuyla, iletmenin amalar, strateji ve taktiklerin neler olacan kararlatrmaya yardmc bilgiler toplanr. Sz konusu bilgiler planlamada kullanlmak maksadyla ilenir. Buna gre her planlama faaliyeti, plan iin gerekli olan verilerin toplanp bilgiye dntrlmesinden balayarak, plann ortaya karlmasna kadar geen aamalar ierir. Bu aamalar aada sralanmtr.
a.

Sorunlarn veya frsatlarn saptanmas: yi bir plan, yneticinin sorunlar ve karlat frsatlar doru olarak tanmlamas ve anlamasna yardmc olur.

Bu nedenle evrenin aratrlmas, planlama iin gerekli bilgilerin toplanmas, frsatlarn belirlenmesi, mevcut gidiatn ynnn tahmin edilmesi ve risklerin hesaplanmas gerekir.
b.

Amalarn belirlenmesi: Amalarn belirlenmesi, planlamaya yn verme ve plann kapsamn belirleme aamasdr. Amalar rgtn tmyle ilgili olabilecei gibi, blmlerle ve ksmlarla da ilgili olabilir. Bylece planlamann temeli oluur ve sra uygulamasna gelir.

c.

Plann dayand hareket noktalarnn belirlenmesi: Plann gelecee dnk olmas ve gelecekte neler olacann nceden bilinememesi, yneticinin, gelecee ilikin tahmin ve varsaymlara gre hareket etmesine neden olur. Sz konusu varsaymlar hayal rn deil, evre aratrmalarna dayal olmaldr.

d.

Seeneklerin saptanmas: Planlamann bu evresinde alternatifler oluturulur. Ne kadar ok alternatif olursa, bunlar arasnda seim yapma olana o kadar artm olur. Etkin bir karar, en uygun alternatifin tespit edilmesiyle ortaya kar.

e.

Seeneklerin deerlendirilmesi: Bu evrede

saptanan

zm

yollar

hedeflerin nda deerlendirilir. Ortaya konan seenekler amalara, iletmenin politikalarna, en dk maliyetle en yksek geliri salama yeteneinde olmaldr. Bunun iin yneylem aratrmas, matematik ve elektronik hesaplama tekniklerinden yararlanlmaktadr.
f.

En uygun alternatifin seilmesi: Plann gereklemesi ve ynetici tarafndan kararn verilmesi bu aamada olur. Baz durumlarda seilecek hareket biiminin deerlendirilmesinde, birden fazla seenek uygulanabilir. Ynetici bu evrede en uygun hareket biimini belirlemeli ve rgtsel ihtiyalar en iyi ekilde karlayacak plan ve kararlar semelidir. Seimin doruluu, yneticinin yeteneine ve ald bilgilerin kalitesine^ baldr. Fakat muhtemel olumsuzluklara kar ynetimin bir B Plan da olmaldr.

g.

Yardmc planlarn dzenlenmesi: En uygun seimin yaplmas ve kararnn verilmesi ile planlama ilevi ksmen tamamlanm olur. Bu aamadan sonra sra, ana planlar yardmc planlarla desteklemek, evrelerin nceliklerini ve zamanlarn saptayacak programlar gelitirmek ve i yntemlerini standartlatrmaya gelir.

h.

Planlarn, saysal deerlerle btelenmesi: Kararlar alndktan ve planlar dzenlendikten sonra, son evre plana saysal bir deer vermek ve bte

hazrlamaktr. Bir iletmenin btesi, kr ya da gelir fazlas ile sonulanan gelir ve giderlerinin toplamn ifade eder. letmenin her blm kendi gider ve sermaye harcamalarn belirlerse, bunlarn toplam tm iletmenin, btesini oluturur. Bu arada yneticinin zaman zaman i ve d evreden gelen tepkileri ve geri beslenme (feed-back)'leri en iyi biimde deerlendirmesi ve bunlara gre planlarda dzeltmeler yapmas gerekir. 1.2. Plan Trleri Planlar deiik alardan ele alnp snflandrlmaktadr. Planlarla ilgili belli bal snflama aadaki gibi gsterilebilir.8 1.2.1. Kullanm Biimlerine Gre Planlar Sabit planlar: letme amalar iin tekrar tekrar kullanlan ve sreklilik gsteren planlardr. Tek amal planlar: Tek amal ya da belirli bir amacn gerekletirilmesi iin kullanlan planlardr. Genellikle ksa dnemler iin dzenlenir. Tek amal planlar iinde programlar, projeler ve bteler yer alr. Bu planlar, bir kez yaplmas sz konusu olan ilerleri planlamak amacyla yaplan planlardr. 1.2.2. Niteliklerine Gre Planlar Stratejik planlar: rgtn zaman iindeki byme ve geliimiyle ilgili planlardr. Stratejik planlama, rgtn kontrol dnda saylan d evreyi gz nnde tutar ve iletmeyi bir btn olarak ele alr. rgtn ulamay dnd ana amalarn nasl baarlacana ilikin bilgiler sunar. Taktik planlar: Stratejik planlarda saptanm olan amalara nasl ulalacan gsteren planlardr. Stratejik planlar, rgtn "ne" yapmas gerektiine eilirken, taktik planlar, amalara "nasl" ulalacan belirler. Taktik planlar genellikle rgtn alt dzey faaliyetleriyle ilgilidir. Taktik planlamaya yardmc olan pek ok teknik sz konusudur. Bunlardan en yaygn PERT (Program Deerlendirme ve Yeniden

nceleme Teknii-Program Evaluation and Review Technique) tekniidir. 1.2.3. Srelerine Gre Planlar Planlarn srelerine gre snflandrlmas, bir takm eletirilere ramen, yine de literatrde yer bulan bir ayrmdr. Ksa sreli planlar: Genellikle bir dnemlik iletme amalan veya faaliyetleri iin hazrlanan planlardr. ou zaman bir yllk sreyi kapsar. Genellikle gnlk idari ilerle ilgilidir. Orta sreli planlar: Sre bakmndan 1-5 yllk bir sreyi kapsayan planlardr. Uygulamada bir ka yllk sreyi iletme yatrmlar, gelir ve giderler vb. konular iin dzenlenen planlardr. Uzun sreli planlar: Bu tr planlarda sre genellikle be yldan balamakta ve amalan gerekletirmek iin, belirlenmi politika ve stratejilerin ngrd etkenlere bal olarak uzamaktadr. Bu etmenler; iletme, ikolu, ya da ekonomik ve teknik evre ile ilgili olabilmektedir. 2. rgtleme levi rgt kavram, insann zel ve i yaamnda son derece nemli bir yer tutar. Hemen her i veya faaliyet iin her zaman bir tr rgtlenmeye (organize olmaya, tekilatlanmaya) ihtiya duyulabilecei gibi, hemen her insan zel ve i yaamnda rgtlerle iliki iindedir. rnein alan insanlar zamanlarnn nemli bir ksmn rgtlerde geirirler. Klasik rgt kuramclar "rgt" genellikle "brokrasi"nin zellikleri ile tanmlarlar. Brokrasi kavram siyaset bilimi ve sosyolojide birok anlamda kullanlr. rgtn sz konusu anlamlarndan bazlar unlardr: Devlet ynetimi, resmi grevliler topluluu, ynetsel otokrasi, rasyonel rgtlenme ekli, modern rgtler ve modern toplum.

Bu aklamalardan, "rgt" ve "brokrasi" kavramlarnn birbirleriyle ilikili olduu ve bamsz deerlendirilemeyecei anlalmaktadr. nk rgt genellikle brokrasinin zellikleri ile aklanmaktadr veya brokrasi bir rgtlenme eklidir. Fakat her ne kadar brokrasi bir rgtlenme ekli olsa da, btn rgtler brokratik olmak zorunda deildir. 2.1. rgt ve rgtleme rgt, belirli amalara ulamak iin bilinli bir ekilde kurulmu toplumsal birimlerdir. Bir dier tanmla rgt, bireylerin ve ilevlerin, retici iliki iinde yaplandrlmasdr.10 Kavram olarak rgt, rgtsel amalarn gerekletirilmesi amacyla oluturulmu yapy, ynetim ise bu yapnn planlar, politikalar ve stratejiler erevesinde iletilmesini ifade eder. Bir rgt, bireylerin amalarna ulamak iin karlkl davranlarda bulunduklar yapsal bir sretir. Bu sreci ynetici iletir. rgtte meydana gelen olaylar, karlkl olarak birbirine bamldr. rgtsel yap, sz konusu karlkl davranlar ve ilikiler dzenini tanmlar. rgt kavram iki deiik anlamda kullanlabilir; birincisi bir yap, iskelet, nceden planlanm ilikiler topluluu anlamna gelen rgt; ikinci anlamda ise, bu yapnn oluturulmas srecini, bir dizi faaliyeti, rgtlenmeyi ifade eder. Hatta bazen rgt kavramna bir nc anlam da verilmektedir. Bu anlamda rgt, bir toplumsal evrede bir amac gerekletirmek iin oluturulmu sosyal bir sisteme verilen isimdir. Yukarda ksaca tanmladmz rgt kavramna deiik disiplinlerden gelen bilim adamlar, kendi bilim dallan asndan bakmlardr. Sosyologlar, rgt bir sistem olarak ele alrken, psikologlar rgt birey-rgt etkileimi asndan incelemilerdir. Baz dnrler tarafndan bir yetki ve sorumluluk ilikisi olarak tanmlanan rgt, bazlar tarafndan, i ie gemi formel ve informel gruplarn oluturduu bir sistem olarak grlmektedir. Ynetim bilimciler rgtleri, aka gzlenebilen bir makine olarak veya canl bir organizma olarak grrken, onu "grup", "sosyal birim" gibi kavramlarla analiz etmeye almaktadrlar. Bylece rgtler kk bir toplumsal birim olarak kabul

edilmektedir. Bu kabul, rgtlerin beeri ynne iaret etmektedir. rgtleme ise; amaca ulamay salayacak ekilde tm kaynaklarn uygun yer ve pozisyonda deerlendirilmesi, sonuca ulamay salayacak bir rgt yapsnn oluturulmasn ifade etmektedir. rgtler, evreden bir takm girdileri alarak, bunlar ileyen ve enerjiye dntren ve bu ktlar yine girdi olarak evreye sunan yaplardr. rgtler bu sreci, insan unsurunun ve retimde kullanlan farkl teknolojiler yardmyla yerine getirirler. rgtlerde yerine getirilen bu faaliyetler, birbirine baml veya birbirini tamamlayan niteliktedir. 2.2. rgtlemenin Aamalar Ynetsel tm faaliyetler bir sre eklinde yerine getirilir. Ynetimin kendisi de bir sretir. Bu nedenle, ynetsel fonksiyonlardan biri olan rgtleme faaliyeti de bir sreci ve aamalar gerektirir. rgtleme ilevinin aamalar yle sralanabilir:
a.

rgtsel yapnn kurulmas: Bu evrede grlecek iler belirlenir, eitli ltlere gre blmlere ayrlr ve rgtn yapsal dzeni kurulur. likilerin saptanmas: rgtlemenin ikinci evresinde ynetim birimleri arasnda haberleme kanallar kurulur, egdm kolaylatrmak amacyla balantlar belirlenir.

b.

c.

Grev tanmlarnn yaplmas: rgtlemenin bu aamasnda mevkilerin temel ileri, yetki ve sorumluluklar belirlenir, ynetim alanlar ayarlanr iletme ii ve d ilikiler saptanr. Burada grev tanmlar ve i gerekleri hazrlanr.

d.

Grevin gerektirdii niteliklerin tanmlanmas: rgtlemenin bu son aamasnda her grevi yklenecek olan kiinin eitim durumu, i tecrbesi ve kiisel nitelikleri tanmlanr. Bu tanmlama yneticiyi seme, ie alma, eitme ve deerleme asndan bir lt oluturur.

3. Kadrolama levi Kadrolama, istihdam edilecek igcnn seimi, gelitirilmesi, yerletirilmesi, deerlendirilmesi, kariyer planlamasnn yaplmas, eitimi gibi insan kaynaklar ile ilgili faaliyetlerin tmdr. Kadrolama, rgt yapsnn gerektirdii mevkilere personel seme ve yerletirme faaliyetlerini kapsar. Yaplacak greve bakarak personel ihtiyacn saptamak, bu mevkilere yetenekli personeli semek, ie yerletirmek, eitmek, gelitirmek vb. personel faaliyetleri, bu ilevin temelini oluturur. Kadrolama srecinin aamalar; igc ihtiyacnn belirlenmesi ve buna gre personel seme, personel bulma ve igc planlamasndan oluur. Kadrolama ve organizasyon ilevlerinin her ikisinde de temel unsur, yaplan ilerin ve bu ileri yapacak olanlarn belirlenmesidir. letme faaliyetlerini yrtecek olan personelin, nicelik ve niteliklerinin saptanarak, en uygun departmanlara yerletirilmeleri nemli bir kadrolama faaliyetidir. rgt ii ve rgt d personel hareketlerinde ortaya kan boluklarn doldurulmas, kadrolama faaliyetlerini oluturur. Kadrolama, iletmenin istihdam etmesi gereken personelin en uygun dzeyde tutulmasn salar. letmenin personel maliyetlerini, optimum dzeyde tutabilmesi iin yardmc bir aratr. Kadrolama bir rgtn belirledii mevkileri dolduracak personelin seimi, ie yerletirilmesi ve deerlemesi ile eitim ve gelitirilmesi etkinliidir. Her yneticinin personel seme, yerletirme ve eitme asndan bir sorumluluu vardr. Bir iletmenin baars, byk oranda ynetici ve personelinin yetenek ve niteliklerine baldr. O nedenle kadrolama konusunda objektif kriterlere gre seim yaplmal, iletmede sinerji yaratmayacak insan kaynann ie alnmasn engelleyecek bir akreditasyon sistemi kurulmaldr. letmede yneticileri ve personeli semek, ie yerletirme, deerleme, eitme ve gelitirmenin, iletme verimliliinde ve etkinliinde belirleyici bir rol vardr, kadrolama ilevi, iletme iin gerekli olan personelin ihtiyacn ve kaynaklar belirleme

ile balar; personel seimi, ie yerletirme ve uyarlama, daha byk sorumluluk tayan grevlere hazrlama amacyla eitme ve gelitirme ile srer ve personelin deerlemesi ile sonulanr. 4. Koordinasyon (Egdmlme) levi Koordinasyon (Egdmlme), rgtn yapt iin eitli blmlerini birbirleri ile ilikilendirme fonksiyonudur. Koordinasyon, yneticinin nemli grevlerinden biridir. rgtsel amalara ulamak ok sayda insann katks ile gerekleeceinden, rgtte detayl bir iblmne gerek vardr. blm yapldnda yapncak i, kk paralara blnr ve her bir para bir i grenin sorumluluuna verilir. rgtn amacna ulaabilmesi iin bu kk paralar arasnda anlaml ilikilerin kurulmas yani egdm gereklidir. Sz konusu gereklilik, koordinasyon fonksiyonu ile karlanr. 4.1. Koordinasyonun Tanm ve lkeleri Ynetimin temel fonksiyonlarndan olan koordinasyon, rgt amacnn

gerekletirilebilmesi iin, ilgili tm birimlerin uyum iinde hareket etmesi amacna hizmet eder. Koordinasyon, rgtlerin giderek bymeleri, retim srelerinin karmaklamas, rgt ii davranlarn ok ynllk kazanmas ve deiik ilerin deiik kiiler tarafndan grlmesiyle ortaya kan dzen ihtiyacn karlamak zere ortaya kmtr. Koordinasyon en ksa biimde, bir ibirlii sistem ve mekanizmas olarak tanmlanabilir. Baka bir ifadeyle koordinasyon, bir iletmenin dzenli ve srekli alabilmesi iin amalar, faaliyetler, organlar ve bireyler arasnda uyum ve ibirliinin salanmasdr. Koordinasyon, ilgili birimlerin belirli bir amac gerekletirmek iin abalarnn uyumlatrlmasdr. Koordinasyonun amac, sadece unsurlarn bir araya getirilmesi deil, bu unsurlarn ahenkli biimde bir araya getirilmesidir.

Koordinasyon, ynetim srecinin tm aamalarnda rgtte bir denge kurmay salar. Bu denge, fiziksel faktrlerle insan faktr arasnda olabilecei gibi, eitli kademeler ve blmler arasnda da olabilir. Sz konusu denge faaliyetine statik koordinasyon denir. Dier taraftan, uygulama aamasnda rgtsel faaliyetler ve kiiler arasnda kurulan uyum ve ibirlii, dinamik koordinasyon olarak adlandrlabilir. Koordinasyon ayn zamanda, faaliyetleri ayn zamana denk getirmek ve ilerin, amalar gerekletirecek ekilde birbirini tamamlamasn salamaktadr. Fayol'e gre koordinasyon, almay kolaylatrmak ve baar elde etmek iin bir kurumun btn eylemlerini ahenkletirmektir. Bir baka tanmla koordinasyon, ortak amacn izlenmesinde sralanmasdr. Koordinasyon, farkllam eylemlerin bir araya getirilmesi ve rgt amalarn gerekletirmek iin bu eylemlerin uyumlu biimde dzenlenmesidir. Buna gre koordinasyon, ibirliinden ziyade, bir eylem birlii olarak aklanabilir. nk ibirliinde kiilerin birbirlerine yardm istekleri sz konusu iken, koordinasyon istee bal deil, rgtsel faaliyetler asndan zorunludur. Yneticilerin koordinasyon fonksiyonunu yerine getirirken baz ilkelere uymalar gerekir. Bu ilkeler; rgt yapsnda sadeletirme yapmak, rgtsel hizmet ve politikalarda birlik temin etmek, etkin haberleme sistemi kurmak, alanlar dahil tm rgtsel unsurlarn, rgtsel amalar etkin bir ekilde gerekletirebilmek iin motive edilmesi gibi ilkelerdir. 4.2. Koordinasyon Teknikleri Her gn byyen ve daha karmak hale gelen iletmelerde organizasyon yaplan da deimekte gerekir. yi ve basit bir organizasyon yaps kurulmaldr. ve blmler arasnda koordinasyon salamak glemektedir. rgtlerde etkin bir koordinasyonu salamak iin aadaki hususlara dikkat etmek eylem birlii salamak iin grup abalarnn dzenli olarak

Blmlere ayrma ii, koordinasyon salayacak ekilde olmaldr. yle ki; birbiri ile ilikili ve birbirini tamamlayan iler ayn grupta toplanp, ayn blme verilirse, koordinasyonun etkinlii artar. Plan ve programlar uyumlatrlmaldr. Plan ve programlar arasnda belli bir uyum salanmas, daha balangta yerine getirilmesi gerekli bir faaliyettir. Plan ve programlarn, ierik yannda zaman ynnden de uyumlu olmas gerekir. Gnll koordinasyon zendirilmelidir. Koordinasyon dikey olmaktan ok yatay bir ilikidir. Ayn kademede yer alan bireylerin karlatklar sorunlar hakknda bilgi al veriinde bulunmalar ve stlerinin mdahalesi olmadan koordineli biimde almalar gnll koordinasyonu salar. Grup halinde alan insanlarn ortak amalan benimsemeleri gnll koordinasyonu kolaylatrr. yi bir haberleme sistemi kurulmaldr. Koordinasyon fonksiyonunun yerine getirilmesinde haberlemenin nemi byktr, nk haberleme koordinasyonu kolaylatrr. Ayrca haberleme, rgtn ilemesini salayan bir sistemdir. eitli rgt kademeleri arasnda haberlerin yeterince iletilmemesi koordinasyonu bozar. Bunun iin rgtte etkin haberleme koullarn belirleyip, haberleme engellerini ortadan kaldrmak, haberleme aralar ile kanallarn iyi semek gerekir. 5. Yneltme levi Ynetimde planlama organizasyon ve kadrolama faaliyetlerinden sonra sra, oluturulan yapnn iletilmesine, baka bir ifadeyle rgtn harekete geirilmesine gelir. Bu, yneltme fonksiyonu ile baarlr. Yneticiler, alanlar harekete geirmek iin onlara emir verir ve motive ederler. Yneltme ilevi, i grenlerin grevlerini etkin biimde yapmalarm salayan bir ynetim fonksiyonudur.

Plnlama, rgtleme, kadrolama koordinasyon ile oluturulan rgtsel yapnn, iletme amalar dorultusunda ynlendirilmesi, bir baka ifadeyle iletmenin harekete geirilmesi gerekir. Bu yneltme fonksiyonu sayesinde olur. Yneltme, rgtsel faaliyet devam ettike srer. Emir/komuta veya yrtme olarak da adlandrlabilen bu ilevin amac, i grenlerin kendilerine verilen grevleri, etkin biimde yerine getirmelerini salamaktr. Bu fonksiyon olmadan planlama ve rgtleme aamalarnda yaplanlarn, baarya ulamas sz konusu olmaz. Yneltme fonksiyonu, plana gre rgt harekete geiren, ynetim faaliyetidir. Planda belirlenen genel yn takip etmek yeterli deildir. Ynetici, rgtte yer alan ve psiko-sosyal yaplan ayr olan eitli insanlar ynetmek durumundadr. Burada yneticilerin, astlarna emir vermesi veya ne yapmalar gerektiini onlara bildirmesi gerekir. Ynetici sadece plan yapmakla kalmaz, ayn zamanda birlikte alt insanlara ileri datr ve yaplacak olan ilerin kimler tarafndan yaplacan belirler. rgtlenmi yapy harekete geiren ynetim fonksiyonuna, yneltme denir. Bu ynyle yneltme', bir araya getirilmi ve teknik verilere uygun bir biimde monte edilmi, motorlu bir aracn altrlmasna benzer. Ara altrlp harekete geirilmedike, sistemi kurmann yani planlamann, rgtlemenin ve kadrolamann herhangi bir anlam olmayacaktr. Ynetim olabilmesi iin, ama ve planlarn uygulamaya dntrlmesi gerekir. Bu ancak yneltme fonksiyonu sayesinde baarlr. Yneltme, oluturulan sistemin (rgtn) nceden planland ekilde yrtlmesini salamaktr. rgtsel tm almalar, yneltme etrafnda oluur. Yneltmede temel ama, rgtsel kaynaklarn, rgtsel hedefler dorultusunda etkin biimde kullanlmasn salamaktr. Yneltme, alanlarn abalarn rgtsel plan ve politikalar dorultusunda ynlendirmektir. Yneltme fonksiyonu, mekanik bir sistem olan rgtsel yapnn, insan unsuruyla harekete geirerek yar organik bir yapya kavuturma abasdr. rgtn mekanik yapsn uyumlu bir tarzda harekete geirmek iin bir ruh ve canl bir dinamizm gerekir. rgtsel yapy hedeflere doru ynlendiren, alanlarda moral ve motivasyon salayan enerji, rgtsel kltr ve iklimden salanr.

Yneticiler, rgtsel hedeflere ulaabilmek iin alma gruplarn ve grup yelerini ynlendirme yeteneinde olmaldrlar. Etkili liderler veya yneticiler, bireysel dinamikleri anlamal, onlar motive edebilmeli ve onlarla etkili iletiim kurabilmelidir. Bu nedenle yneltme belki de, tm ynetim becerilerinin en nemlisidir. Ynetici ile lideri ayran zel yeteneklerden biri de aslar motive edebilme becerisidir. Baarl bir ynlendirme iin alanlarn motive edilmesi gerekir. 6. Denetim levi Denetim ynetim fonksiyonlarnn sonuncusudur. Denetleme rgtte gerekleen sonular ile planlanan hedeflerin karlatrlmas ve sapma halinde bunlarn nedenlerini bulup giderme srecidir. Denetim; sonu denetimi, sre denetimi, nleyici denetim, bte denetimi ve proje denetimi eklinde olabilir. Ynetim sreci, denetim fonksiyonuyla tamamlanr. Denetim sayesinde, faaliyetlerin planlarla karlatrlmas ve faaliyetler planlardan sapt takdirde, gerekli dzeltmeler yaplr. Dier yandan, eer sonular tatmin edici ise, rgt yelerine davranlarnn uygun olduu bildirilmeli ve yeler daha fazla motive edilmeli ve dl-lendirilmelidir. Denetim, bir iletmede planlanan amalarla, gerekleen durumlar arasnda karlatrma yapmaktr. Ynetim faaliyetlerinden planlama ve rgtleme, balang fonksiyonudur. Koordinasyon, salt, soyut bir olaydr, yneltme ise bir kabiliyet ve bir sanattr. letmenin ynetim faaliyetlerinin deerlendirmesi, denetim aamasnda gerekleir. Denetim, ynetim faaliyetlerinin gerekleen durumlarn, olmas gerekenlerle, badap badamadn aratrr. Denetim fonksiyonu, bir karlatrma iidir ve bu karlatrmay yapabilmek iin en az iki ltn bulunmas gerekir. Bunlardan ilki, olmas gereken, gereklemesi istenen durum, dieri ise, planlardr. Denetim yaplabilmesi iin bir temele dayanmak gerekir ve daha ak, eksiksiz ve ayrntl planlar yapldka, daha etkin denetim yaplabilir. Denetim ilevinin nedeni, faaliyetlerin sonularn lmek ve deerlemek, planlarn baarya ulamasn salamak olduuna gre, bir iletmede planlardan sapmann nedenlerinin aratrlmas gerekir.

6.1. Denetimin Amac ve nemi yi bir denetim, rgt etkinliinin hem sonucu hem de balang noktasdr. Etkin bir denetim temelde aadaki amalarla yaplr:

Tm birimlerin aksayan ynlerini saptamak,

Gerektii takdirde reorganizasyona gitmek, Plan ve programlar gzden geirmek, aksayan uygulamalar plandan karmak, yeni yntemleri uygulamak, Performans standartlar oluturmak ve performans lmek,

Gerekli olan yerlerde dzeltici faaliyetlerde bulunmak

yi bir organizasyon, ilevsel aksaklklar en az olan, aksaklklar ksa srede giderebilen, esnek, katlmc, koordineli bir sistemdir. yi bir organizasyon, rgtsel faktrlerin aksayan ve iyi ileyen yann kolayca saptar. Aksayan ynleri tespit etmek ve gelecekte daha mkemmel organizasyon modelleri ortaya karmak, denetim ilevinden elde edilecek veriler sayesinde olabilir. Yoksa, denetim adnn da ynlendirdii gibi sadece, hatalar ortaya karmak deildir. Denetimi ayn zamanda reorganizasyon ve deiim mhendislii iin veri toplama etkinlii olarak grmek gerekir. 6.2. Denetimin Faktrleri ve Etkin Bir Denetim Srecinin zellikleri Denetim ihtiyac rgtn tasarm aamasnda gz nnde bulundurulmaldr; bir baka ifadeyle etkili bir denetim sistemi gelitirilmeli ve rgtsel yap ve operasyon el dzenlemeler ile ilikilen-dirilmelidir. rgtn hiyerarik yaps, departmanlara ayrma, i tanmlar, rgtsel pozisyonlarn gruplandrlmas, denetim alan, kumanda birlii dorudan ya da dolayl olarak denetim ilevi ile ilgili kavramlardr. Denetim sistemleri incelendiinde, hepsinin ortak zellii olan drt temel e bulunmaktadr. Denetlenebilir ve llebilir zellikleri belirleme, Dorulama ve lme, Performansn sonularn nceden belirlenmi standartlarla karlatrp ardaki

fark deerlendirmek, Gerekli olan deiiklikleri yapma. Yukardaki sonularnn aklamalarn gsterdii gibi, denetim performansn gerekleen insanlar

deerlendirilmesidir.

rgtlerde

faaliyetlerin

denetimi,

tarafndan yaplr; ancak rgtsel yetki ve sorumluluklarn aka belirlenmemesi halinde, sapmalarn ve gerekli dzeltme faaliyetlerinin sorumlularnn bilinmesi olanakszdr. yi bir denetim sisteminin bir takm zellikleri olmaldr. Sz konusu zelliklerin en nemlileri aadaki gibi sralanabilir: Denetim amalara ve planlara dayanmaldr. Denetim, esnek olmaldr. Denetim, rgt yapsna uygun olmaldr. Denetim, tarafsz olmaldr. Denetim, dzeltici tedbirlerin alnmasna imkan vermelidir. B. YEN YNETM YAKLAIMLARI Teknoloji, biliim ve tketici isteklerinde meydana gelen son derece hzl gelime ve deimeler sonucunda, deiim a olarak da nitelenen gnmzde, iletme yneticileri, klasik yntemlerin sorunlar zmede yetersiz kaldn grmler, yeni yaklamlarn aray iine girmilerdir. Bugn bu araylarn btnne "Yeni Ynetim Yaklamlar" denilmektedir. Burada, bu yaklamlardan bazlar ksaca ele alnacaktr. 1. Toplam Kalite Ynetimi TKY, tm rgt srelerinin, srekli gelitirilmesine, iyiletirilmesine ve mteri memnuniyetinin salanmasna ynelik ada katlmc bir ynetim anlaydr. Bir baka ifade ile TKY, rgtlerde srekli geliim ilkesine dayanan bir yaam ve alma felsefesidir.

"Trkiye Kalite dl kriterlerine gre TKY, mteri memnuniyetinin, alan memnuniyetinin ve toplumda olumlu etkilerin salanabilmesi, i sonularnda mkemmellie ulalabilmesi iin politika ve stratejilerin, alanlarn, kaynaklarn ve proseslerin uygun bir liderlik anlay ile ynetilmesi ve ynlendirilmesidir. TKY terimindeki toplam szc de, kalitenin tm srelerde, tm ilerde ve herkesin katlm ile gerekleeceini ortaya koyar. TKY'nin amalarn; savurganlklar nleme, verimlilii artrma, kaliteyi artrma ve ikayetleri ortadan kaldrma, maliyetleri azaltarak eldeki kaynaklarn optimum kullanmn salama, ilem zamann ksaltma ve gelimelerin srekli izlenerek rgtsel faaliyetlere aktarlmas gibi sralamak mmkndr. irketlerde byk bir rekabet gc ve stnlk salayan TKY, ancak tm ilkeleriyle benimsenip, uygulanrsa baarl olmaktadr.29 TKY ilkelerinin bazlar burada ifade edilmitir. Mteri odakllk Srekli iyiletirme Tam katlm nce insan anlay st ynetimin liderlii ve sorumluluu Sre zerinde younlama Hata bulma deil hata nleme Kalite kontrol btn srelere yayma Kalite emberleri, "iletmelerde ayn sahada alan, benzer ileri yapan, dzenli aralklarla toplanan kendiileriyle ilgili sorunlar saptayan, inceleyen, zen ve gnll katlmn esas olduu, gnll saysnn 5-9 kii arasnda deitii gruplardr". Giderek bilinlenen ve beklentilerini gelitiren mterinin hatay affetmedii gereinden hareketle, srekli artan istek ve beklentilerini karlamak, kalitedeki

srekli gelime ile salanabilmektedir. Temel eleri; toplam kalite kontrol, tam zamannda ve sfr hata kavramlar olan, hedeflenen hizmet veya rn kalitesinin sunulabilmesi iin benimsenen srekli iyiletirme yaklamna "Kaizen (Ky'zen) Felsefesi" denmektedir. Srekli iyilemenin temelinde; uygulama, gelitirme ve standartlatrma ilemleri yatmaktadr. Klasik geliim anlay ile yenilemede ise bakalam vardr. Bu daha ok Batl yaklamlar dt yanlgnn temelini oluturur. Kaizen felsefesindeki stnl oluturan temel e insandr. nsana verdii nem yannda, birikimlerin deerlendirilerek iyileme srecinin gelitirilmesidir. Bu dorultuda Kaizen ile yeniletirme (inovasyon) kavram arasndaki farklar zetleyen deerlendirme, Tablo 6.1.'de verilmitir. Tablodan, Batl felsefenin bencillii ile, Doulu felsefenin paylamcl, aka grlmektedir.
Tablo 6.1. Yeniletirme (inovasyon) ile Kaizen (iyiletirme) Yaklamlarnn Karlatrlmas

Yeniletirme (inovasyon)

Kaizen (iyiletirme) * Uyarlamaclk (Adaptiflik) * Takm almas ile sistemi gelitirme * Genellemede merkezcilik * Detaylara dikkati verme * nsan merkezli * Bilgide ak ve paylamc * Grevde iletiim iinde uzmanlama * Mevcut teknoloji zerinde * Organizasyon ii karlkl iletiim * Ortaklaa yararlanlabilen bilgi ak

* Yaratclk (Kreatiflik) * Bireysellik * Uzmanlamada merkezcilik * Byk hamlelere dikkati verme * Teknoloji merkezli * Bilgide kapal ve mlkiyeti * Grevde zgn (bireysel) uzmanlama * Yeni teknolojileri aramaya ynelme * yeler aras tek ynl iletiim * Snrl bilgi ak

Kaizen'i gerekletirmek iin birinci olarak, var olan durumun yetersizliini kabul etmek gerekir. Bir sistem kusursuz ilese bile, o sistemde gelitirilecek birok ey bulunabilir. Ayrca, bilim ve teknolojideki gelimeler de her gn verimlilik ltn ileriye tamaktadr. kinci olarak insan unsurunu gelitirme abalarna devam etmek gerekir. Her eyi yapan insandr. nsan kaynaklan, bir kuruluun en deerli varldr. Allagelmi ynetim biiminde, bu kaynan ancak kk bir blmnden yararlanlmaktadr. Oysa her alan bu gelitirme faaliyetlerinin bir yesi haline getirmek gerekir.

nc olarak problem zme teknikleri yaygn bir biimde kullanlmaldr. Srekli gelime uygulamalarnda, W. A. Shewart tarafndan ortaya atlan ve Deming tarafndan gelitirilen P-U-K- dngs, genel alma erevesi olarak kullanlmaktadr. Deming dngs olarak da bilinen bu dng, Planla-Uygula-Kontrol Et-nlem Al aamalarndan olumaktadr.

ekil 6.1. Deming Dngs

ekil 6.1.'de gsterilen bu dng, iyiletirme iin gerekletirilen bir dizi faaliyeti gstermektedir. Bu evrimde, mteri ihtiya ve beklentileri dikkate alnarak belirlenen plan dahilinde sreler iletilir. Yaplan kontrollerden sonra gereken nlemler alnr. Bylelikle, kalitenin, mkemmeli arayan bir yolculuk olduu dncesi ile btn sreler srekli olarak gzden geirilmek suretiyle standartlar belirlenir ve srekli iyiletirme salanr. TKY, srekli mkemmeli arayan bir yolculuktur. PUK dngs, faaliyetlerin srekli olarak kontrol edilmesi ve dzeltilmesi yoluyla, mkemmeli aramay kendine temel lt kabul etmitir.

PK dngs, ilk yaptnda doruyu yap anlaynn bir eletirisi olarak, bir ii srekli olarak daha iyi yapabilme araydr. Standart ve sonularn karlatrlp, dzeltici almalar yaplarak sre ve sonularn iyiletirilmesini salayan bu dng, kusursuz planlar yaratmaya alan mkemmeliyeti yaklamdan daha etkilidir.34 TKY sistem olarak irdelendiinde, PUK evrimi eklinde ilemektedir. Srekli iyiletirmeyi esas alan bu evrim, standartlar belirlemeyi ve bunlar gzden geirerek her defasnda daha iyiye ulamay amalamaktadr. Bu evrim ile sistem ayn zamanda kararl hale getirilmekte fakat her defasnda yaplan kontrol ve yeni dzenlemelerle srekli iyiletirme salanmaktadr. Mteri istekleri ile rn performans arasndaki farkllk da dinamik ve esnek bir yapya sahip olan bu evrim sayesinde kapatlr, rn, deien mteri isteklerine uyarlanr. 2. Deiim Mhendislii (Reengineering) letmelerde mteri tatmini ve mteri isteklerinin en ksa srede karlanmas gerekliliinin ortaya kmasndan sonra iletmelerin klasik yaplaryla bu ihtiyalara cevap veremeyecei ortaya kmtr. Departmanlar ve departmanlar aras ilerin ayr iler olarak alglanmas sonucunda alanlarla mterilerin ilikileri zayflamtr. Klasik yaplarn gerek ie dnk uygulamalar, gerek bir mal veya hizmeti reten sre iindeki ilerin farkl departmanlara datlm olmas ve gerekse abuk harekete bulmutur. Deiim mhendislii veya sre yemleme, bir kavram olarak, iletmelerin rekabet koullarna uyabilmeleri ve mterilerine daha iyi, daha kaliteli, daha abuk ve daha ucuz hizmet sunabilmeleri iin, iletme bnyesindeki tm i yapma usul ve srelerinin kkl bir ekilde gzden geirilmesi ve yeniden yaplandrlmalarn ifade etmektedir. Srelerin yeniden tasarm; maliyet, kalite, hizmet ve abukluk gibi performans belirleyici kritik unsurlarda arpc gelimeler salayabilmek amacyla, i srelerinin temelden alnarak yeniden tasarlanmasdr. Srelerin bu yaklam ierisinde gememeleri nedeniyle, srelerin yeniden gzden geirilerek yaplandrlmasn ifade eden "sre yenileme-reengineering" kavram gelime ortam

deitirilmesi iletmelerin rekabet gcn artrr, maliyet tasarrufu ve yepyeni frsatlar oluturma olana salar. Performansta byk bir atlm salamak ve byk klar yapmak demek olan deiim mhendislii, iletmeleri, an ve pazar koullarnn gerektirdii hzla hareket edebilecei bir konuma tamay hedefler ve rgtlerin nasl yaplandklar zerinde deil, ilerin nasl yapld zerinde odaklanr. Deiim mhendisliinin, literatrde eitli ekillerde ele alnan zellikleri, yaklak olarak aadaki gibi sralanabilir. eitli iler bir araya toplanr.

grenler karar alrlar. Srelerin basamaklarndaki deiim doal sraya gre gerekletirilir.

Gereksiz i sreleri ortadan kaldrlr. sreleri, mteri tatmininin en st seviyeye karlmasn salamak zere dzenlenir. Yneticiler kritik srelerin yeniden yaplanmasna ncelik verirler. letme iinde denetim ve kontrol minimum seviyeye indirilir.

Veriler merkeziletirilir, operasyonlar merkeziyetilikten uzaklatrlr.

3. Stratejik Kalite Planlamas Stratejik Kalite Planlamas, uzun sreli amalarn kaliteye bal kalnarak belirlenmesi ve gerekletirilmesi srecidir. letme, var olan performansn gelitirmek ve rekabet iindeki gelecek konumunu belirlemek iin kalite amalarn gelitirir. Bu ayn zamanda, kalite beklentisinin deiken olmasnn da bir sonucudur. Kresel rekabet ortamnda iletmelerin ayakta kalabilmesi iin, kaliteli rn uygun maliyetle retmesi, uygun yer, zaman ve srede mterilere ulatrmas esastr. Yani kalite, stratejik faktr halini almtr. Bu nedenle hedefler belirlenirken kalite gzden karlmamal, hatta temel kriter olmaldr.

4. rgtse Klme (Downsizing) Kriz durumlarnda iletmelerin, zorluklarn stesinden gelmek amacyla

gerekletirdikleri, bir anlamda, hasta olan bir organizasyonun iyiletirilmesi iin uygulanan bir nlem olarak ele alnmtr. Bu anlamda klmenin amalar olarak; maliyetleri drmek, karar srecini hzlandrmak, rakiplerin davranlarna daha ksa srede cevap verebilmek, haberlemedeki bozulmalar azaltmak, verimlilii ve sinerjiyi artrmak saylabilir. Aslnda sradan ve tepkisel nitelikte bir klmeyi stratejik klmeden ayran temel fark, stratejik klmenin uzun dnemde rgtn rekabet gcn artrmak adna atlan bilinli bir adm olmas ile ifade edilebilir. Bu bilgiler nda "rgtsel klme; rgt performansm iyiletirmek amacyla, igc ve dier kaynaklarn azaltlmas, lein kltlmesi ve bylece rgtn hantal yapdan kurtarlarak daha yeniliki ve esnek bir yapya brndrlmesidir." biiminde tanmlanabilir. 5. Personel Glendirme (Empowerment) Personel glendirme, alanlarn, kendilerini motive olmu hissettikleri, bilgi ve uzmanlklarna olan gvenlerinin artt, insiyatif kullanarak harekete gemek arzusu duyduklar, olaylar kontrol edebileceklerine inandklar ve organizasyonun amalan dorultusunda uygun ve anlaml bulduklar ileri yapmalarm salayan uygulamalar ve koullar ifade eder. Glendirme, ii fiilen yapan kiinin, organizasyonun st kademelerindeki

yneticilere oranla ii daha iyi bildii anlayna dayanmaktadr. Glendirmenin esas ise, ii fiilen yapan kiinin uzmanlk bilgisini, frsatlar grmesini, gerekli kararlan vermesini ve ie kar tutumunu deitirmek; ksacas iin sahibi haline getirmektir. Glendirilmi bir organizasyonda, alanlarn katlmc olduklar, inisiyatif aldklar,

bireysel ve takm almasn becerebil-dikleri ve en nemlisi stratejik kararlar alabilecek yetkiye sahip olduklar sylenebilir. 6.D Kaynak Kullanm (Outsourcing) Bir tanma gre D Kaynak Kullanm (DKK); rnn retimi iin gerekli paralarn veya dier katma deer oluturucu faaliyetlerin dardan bir kaynak tarafndan salanmasdr. Bir baka tanma gre DKK; organizasyonun dier organizasyonlardan girdi niteliinde hizmet veya rn salamasdr. Bir baka deyile; bir organizasyonun dahili olarak gerekletirdii bir i, fonksiyon veya sreci d tedarikilere devretmesidir.

7.Kyaslama (Benchmarking) Benchmark'n szlk anlam, sabit nokta veya bir ly sonradan hatrlayabilmek iin kullanlan iarettir. Benchmarking kavram rnek edinme, rnek alma veya Kyaslama gibi ekillerde Trkeye evrilmeye allmtr. Kyaslama; "daha iyiyi, ya da en iyiyi bulmay, renmeyi, rendiklerini kendi srelerine uyarlayarak gelimeyi salamay amalayan bir sretir. Bu dorultuda, rakip kurulular arasnda da kprler kurulabilmektedir. Bugn serbest piyasa koullar, kurulular iin rekabet ve ibirlii ikilemini beraberinde getirmitir. Bu anlamda kyaslama; kurulularn ayn zamanda hem rekabet etmelerine zemin hazrlamakta, hem de fonksiyonlar aras ibirliini salad iin, ikilemi ibirliine (sinerjiye) dntre-bilmektedir. Kyaslama almasnn, karlkl iyi niyet ve bilgi paylamna dayal geni bir uygulama alan bulunmakta olup, almalar, ayn veya farkl endstrilerde faaliyet gsteren firmalar arasnda veya bir irketin farkl birimleri arasnda da gerekletirilebilmektedir. yle ki; rettikleri rnler farkl olsa da, bunlarn retim srelerini veya Kyaslamaya esas alnacak, sahasnda en iyi olduu dnlen uygulamalarn firma uygulamalaryla kyaslayarak baarl sonular alan iletmeler olmutur. rnein, Xerox kendisinden ok farkl bir alanda faaliyet gsteren posta

irketi

L.L.Bean'n

datm

srelerini

inceleyerek

kendi

datm

sistemini

iyiletirmitir. Kyaslama, ncelikle en iyiden renmeyi ve rendiklerini srelerine uyarlayarak performans iyiletirmeyi salar. Bunu yaparken, maliyet ve zamandan da tasarruf salayan bir uygulamadr. Zira Kyaslama ortaklarnn en iyi sre ve uygulamalarnn kurulua adapte edilmesi, planlama, test etme ve ilk kez yapyor olmann getirecei baz abalar ortadan kaldrabilir. Srekli iyilemenin salanmas iin ise, benchmarking almalarnn periyodik olarak tekrar edilmesi gerekir. 8. renen Organizasyon renen Organizasyon, bulunduu zaman ve ortamda ne olup bittiinin farknda olan, istedikleri sonular elde etmek iin tm potansiyelini kullanarak kapasitesini geniletip becerilerini gelitirebilen, iine bal, takm arkadalar ile anlaml bir hedefi ve vizyonu paylaan kiilerden oluan, yeni dnce ve fikirlerin beslendii ve gelitii, ortak beklentilerin serbest brakld bir anlay ifade eder. renen organizasyon srekli olarak ekip halinde renmenin nasl

gerekletirilmesi gerektiinin retildii bir ortam ieren ve kendi geleceini oluturmada etkili olmak isteyen organizasyondur. Bu kavram, bir iletmenin srekli olarak yaad olaylardan sonu kararak, bu sonulan deien evre koullarna uyum salamada kullanmas, i grenini gelitirici bir sistem oluturmas ve srekli deien, gelien ve kendini yenileyen dinamik bir yapya sahip olmasn ifade etmektedir.

YEDNC BLM KK LETMELERDE RETM LEV VE YEN RETM SSTEMLER A. KK LETMELERDE RETM LEV letmelerin temel ilevlerinden biri de retimdir. Tedarik edilecek faktrlerin en uygun biimde tedarik edilmesinden, iletmede gerekletirilecek retimin, tasannu da iine alarak ne ekilde ve hangi artlarda gerekletirileceine kadar pek ok ilem, retim fonksiyonunun ilgi alanna girer. 1. retim levi retim, genel olarak bir ey ortaya koyma, bir ii yapma anlamnda kullanlr. Ekonomi biliminde ise insan ihtiyalarn karlayan mallarn ve hizmetlerin yapm, oluturulmas, imali veya mevcut mallarn faydasn arttracak biimde zelliklerinin deitirilmesi faaliyeti olarak tanmlanabilir. Bu tanmlamada iki nokta nemlidir. Bunlardan ilki hi mevcut bulunmayan bir mal veya hizmet ortaya koyarak fayda yaratlmas olaydr. kincisi ise, mevcut mal ve hizmetlerin zelliklerinin deitirilmesi yoluyla faydann artrlmas durumudur. retim denince akla ilk gelen biim deiiklii olmaktadr. retim kavram yalnzca biim deiiklii yoluyla fayda salama ilemiyle snrl deildir. letmelerin asl fonksiyonlarndan biri olan retim fonksiyonu, drt pazarlama karmas bileeninden biri olan rnn ortaya konmasyla ilgili sreci kapsar. retim, bir iletmenin katma deer oluturma faaliyetidir. Dar anlamda, fayda salama ilemidir. retim ayn zamanda, mal ve hizmetlerin miktarlarnn veya faydalarnn artrlmasdr. Geni anlamda retim; insan ihtiyalarn karlamak amacyla belirli girdilerin, dntrme srecinde eitli ilemlerden geirilerek mal veya hizmet eklinde ktya dntrlmesidir. Bu tanma gre, fiziki bir rnn retimiyle ilgili olduu kadar hizmet retimiyle de yalandan ilgili bulunan retim ileminin temelde nemli eleman bulunmaktadr. Bunlar; girdi, ilem ve kt olup, ekil 7,1.'de gsterilmitir.

GRD

LEM

IKTI

ekil 7.1. retim ileminin Yaps ve Elemanlar

retim, girdi veya retim faktrlerinin tedariki ile balayan bir sretir. Tedarik, iletmenin retimde bulunabilmesi iin ihtiya duyduu retim faktrlerinin hazr hale getirilmesidir. Ancak modern iletmecilik anlaynda sermayenin tedariki, finansman ve igcnn tedariki, personel fonksiyonunun kapsam iinde incelendiinden, dar anlamda tedarik fonksiyonunun kapsam, retim veya imalat iin gerekli hammadde, yardmc madde ve iletme malzemesinin temini ile snrl hale gelmitir. retim sistemi; igc, malzeme, bilgi, enerji, sermaye gibi girdilerin belirli bir dntrme srecinden geirilerek, mal veya hizmetin retilmesidir. retim sistemlerini retim yntemlerine ve mamul cinslerine gre snflandrmak mmkn olmakla birlikte, temelde, sre (proses) itibariyle, retim miktarna ve akna gre snflandrlabilir. Kontrole frsat tanyan ve evreyi de dikkate alan bir retim sistemi be unsurdan oluur. Bir retim sistemini meydana getiren girdiler (inputs), retim prosesi (convertion), ktlar (output), geri besleme analizleri (feed back) ve evre (environment) elemanlardr.

2. retim eitleri Bugn yakn zamanlara kadar kabul gren byk iletmeler yoluyla retim anlay deimeye balamtr. Bilgisayar teknolojisi, ne kadar bykseniz o kadar avantajlsnz anlayn deitirmi ve klme dnemi balamtr. dnyasnda kk iletmeler, hakimiyetlerini yava yava gstermektedirler. Btn paralarn kendileri retmekle vnen devasa otomobil fabrikalar hibir parasn kendisi retmeyen Toyota karsnda rekabet edemez hale gelmitir. bin kk iletmenin rettii paralar bir araya getiren ve bunlardan otomobil ortaya karan Toyota, yeni retim anlayyla btn rekabet artlarn alt st etmitir. dnyasnda, kapsam itibariyle de nemli deiiklikler yaanmaya balamtr. retim anlayndaki sz konusu deiiklikler u ekilde zetlenebilir.

retilen mal veya hizmetlerde globalleme: Gnmzde bir iletmenin rettii rn, dnyann her yerinde satma imkn domutur. nk hem mallar hem de pazarlar homojenlemi, hem de kreselleme srecinde mesafeler ksalmtr. Kreselleme iletmelerin tm sanayi girdileri ile ayn yerde retme davrann terk etmelerine sebep olmaktadr. Bunun yerine, maln iiliini retimin yapld yerden, snai girdileri ucuz olabilecek bir baka yerden salamaya, pazarlamasn ise, stratejik avantaj ve rekabet stnl sunan ayr bir yerde yapmaya sevk etmektedir.

Ar-Ge abalarndaki art: Tm dnyada Ar-Ge harcamalar artmaktadr. Yenilik yapma yeni dnceler ve teknolojiler retme anlay hz kazanmtr. Talepteki hzl deimeler ve rnlerin mrnn ksalmas: letiim

aralarnn gelimesi ve kullanmndaki yaygnlk, lkeler ve kltrler arasnda mesafeyi azaltmaktadr. Bu durum yeni tketim alkanlklar oluturmaktadr.

Otomasyon

uygulamalarnn

yaygnlamas:

Bu

uygulama,

zellikle

teknoloji transfer eden lkelerde, retim-istihdam ilikisini bozmutur. Ayrca otomasyon, standartlama ve stn kaliteyi beraberinde getirmektedir. retim hacmi artmakta, maliyetler dmektedir.

retim girdilerinin eitlenmesi: Tm dnyada petrol dndaki hammadde kullanmnda azalma olduu halde, genel retim miktarnda ve eidinde artma vardr. Bu ortamda geleneksel hammadde retim ilikisi deimektedir. Yeni kompozit maddeler girdi olarak kullanlmaktadr.

Gnmzde retimin yeni merkezlere kaym ve ucuz emek peinde olan geleneksel endstrilerdeki retim anlay deimitir. Bugn karmak imalat ve hizmet iletmeleri, retim anlaylarn kresel eilimler dorultusunda yeniden ekillendirmektedir. Gnmzde, sanayi dneminde olduu gibi standart bir retim anlay yoktur. Bununla birlikte yaygn olarak yrtlen retim yntemleri zerinde ksaca durulacaktr. retim sistemler adna temel ayrm kesikli ve srekli retimdir. Ktle ve seri retim srekli, proje ve parti retimi ise kesikli retimdir. 2.1.Ktle retimi Ayn maln, ayn retim tekniini kullanmak suretiyle ok sayda retilmesidir. Ktle retiminde retilen maln ok ve birbirinin ayn olmas arttr. Ayn mamulden ok byk miktarlarda ve uzun sre imalatta bulunulur. Fakat gerektiinde makine, yerleme dzeni, tertibat, kalp vs. de baz deiiklikler yapmak suretiyle baka tip mamuln retimine geme imkn vardr. 2.2.Ak veya Proses retimi Bu retim trnde makine ve tesisler yalnz bir cins mamul retecek ekilde dizayn edilmi ve yerletirilmitir. Ayn yerde bir baka mamul retmek ya ok pahaldr veya imknszdr. Kartrma, ayrma, ekil verme ve/veya kimyasal reaksiyonlar yolu

ile deer yaratan bir retim trdr. Parti halinde veya devaml olarak yaplabilir. 2.3.Proje Tipi retim retime konu olan mamul olduka byktr (gemi, uak, bina vb.) Yar mamuller, alanlar ve makineler, rnn etrafnda toplanrlar. rn ak yoktur, bunun yerine tek tek btn ilemler son proje hedefine ulamak amacyla belli bir sra dahilinde gerekletirilirler. Amaca ulaldktan sonra sistem tasfiye edilmi olur. 2.4.Parti retimi Bir mamuln zel bir siparii veya srekli bir talebi karlamak amacyla belirli miktarlarda oluan partiler halinde retilmesidir. Fabrikalarn pek ounda birka retim tipinin yer almas doaldr. Sz konusu fabrikann retim tipinin belirlenmesi gerekiyorsa, toplam retime katks en fazla olan retim sisteminin seilmesi yerinde olur. Her retim modelinin yatrm tutan ve gelecek yllardaki getiriinin net bu gnk deeri hesaplanarak, en yksek getiriyi salayan seenek tercih edilir. ekil 7.3. Akm, grev ve proje tipi retim sistemlerinin maliyet ve retim hacmi ilikilerini vermektedir. ekilden grlecei gibi, proje tipi retim en dk sabit, buna karn en yksek deiken maliyete sahipken, akm tipi bunun tersi olarak en yksek sabit ve en dk deiken maliyete sahiptir. retim miktar azdan ok'a doru gittike proje, grev (parti) ve akm tipi retim tercih edilir.

ekil 7.3. Proje, Grev ve Akm Tipi retim Sistemlerinin Maliyet ve retim Hacmi ilikisi

Kk miktarl retimlerde en dk maliyetli retim, proje tipi retimde salanrken, onu takip eden retim dzeyinde grev tipi retim ve byk miktarl retimlerde ise, akm tipi retim en dk maliyetli retim modelidir. 3. retim Planlamas ve Stok Kontrol retimde bulunabilmek iin ne gibi ilerin, nerde ve hangi yntemlerle yaplacann belirli bir sralama ilemiyle yaplmas gerekir. Sralama ileminde, retim srecinin zaman bakmndan programlanmasn gerektirmektedir. Yani retim faaliyeti srasnda yaplmas gerekli ilerin ne zaman balayp, ne zaman biteceinin saptanmas nemlidir. retim faaliyetinde nceden yaplmas gereken sralama ve programlama ileri, retim planlamas anlamna gelmektedir. retim planlamas; istenen zamanda, nicelik ve nitelikte mal ve hizmet retiminin salanmas iin, konunun kuramsal yannn yazl, grafiksel ve matematiksel olarak hazrlanmas biiminde tanmlanabilir.9 retim planlamas, gelecekteki retimin snrnn nceden saptanmasdr. retim planlamas ayn zamanda hem iletmenin sahip olduu retim kapasitesi ve retilecek rnn saptanmas ile hem de gelecekle ilgilidir.

ada imalat sanayi iletmeleri retim faaliyetlerini fiyat, kalite, zaman, finansal durum, mamul veya mamulleri niteliinden doan snrlamalar, piyasa ve dolaysyla mteri taleplerinin belirsizlii vb. kstlarn etkisi altnda srdrdklerinden, retime gemeden nce retim faaliyetlerini nasl ve nerede yaplaca, neler retilecei gibi hususlar saptamak zorundadr. letme yneticileri, retim planlamasn gerekletirebilmek iin, ilk olarak gelecekte yaplacak retim faaliyetleri sonucu elde edilen ktlarn (mamullerin), piyasada alabilecei durumu ve gelecekte teknolojiden etkilenebilirle gibi hususlar, bir takm tahmin yntemine gre nceden saptarlar. Bu tahminden sonra, esas olarak planlama faaliyeti balar. retime balamadan nce yaplan "sralama" ve "programlama" ilemleri, tahminleri belirli bir plan biimine dntrmektedir.

Yaplan tahminlerin plan biimine dntrlmesi de sre bakmndan iki aamada gerekletirilmektedir. nce uzun dneme ilikin tahminlere dayanlarak bir veya birka yl ierisinde hangi mamul, tr veya trlerinin nasl ve nerede retilecei hususlar genel olarak belirlenir. Daha sonra uzun dnem plannn uygulamasn salayan ksa dnem tahminlerine dayal ayrntl planlar yaplr. Bu "retim programlamas" olarak adlandrlr. rnein uzun dnem iin yaplan planlamadaki sre bir yl ise, "acaba sz konusu planlamann her aynda nasl bir hareket biimi gereklidir?" sorusunun karl ancak ksa dneme dayal programlama ile yaplabilir. ada bir imalat iletmesinde retim planlamann kanlmaz bir ekilde yer almasn gerektiren nedenler yle zetlenebilir. retim sistemlerinin faaliyet younluu ve karmakl, Tketici ktlesinin genilemesi ve isteklerinin deiik olmas, Tedarik ve datm faaliyetlerinin geni bir alana yaylmas, Hizmet, kalite ve fiyat rekabetinin younlamas,

letmenin ekonomik dzeyde almasn salamak amac ile malzeme, makine zaman ve insan gc kayplarnn minimum dzeye indirilme zorunluluu. retim planlar yaplrken ncelikle talep dikkate alnr. Mterilerin istek ve beklentilerinin tespit edildii bir pazar aratrmasndan sonra, hangi rnn, ne miktarda ve ne kadar sre ierisinde retileceine karar verilir. Bu konuda eitli talep tahmin yntemlerinden yararlanlabilir. Mteri isteklerinin eitlenmesi, rekabetin artmas ve retim sistemlerinin karmak bir yapya brnmesi, talep tahminlerini de iine alacak ekilde tm retim planlama ve kontrol faaliyetlerini zor ve kompleks bir ilev haline getirmitir.

4. Kk iletmelerde Stok Kontrol eitleri Bir retim sisteminde retilen mamule dolaysz veya dolayl olarak katlan btn fiziksel varlklar ve mamuln kendisi, stok kavram iinde dnlr. Stok kavramnn yerine, baz kaynaklarda asl ngilizce'de "inventory" olan envanter kelimesinin kullanld grlmektedir. retim ile satlarn birbirine paralel gitmesi, hemen hemen olanakszdr. Makine kapasitelerinin mmkn olan en yksek dzeyde kullanlmas, i yklemenin dzgn yaplabilmesi ve hazrlk maliyetlerinin drlmesi, retim hznn sabit tutulmas ile gerekleebilir. Ancak bu taktirde, retimin satlarn stnde gitmesi halinde artan miktarn stoklanmas, aksi durumda stoktan sat yaplmas sz konusudur. letmede stok bulundurulmas, kira, stma, soutma, aydnlatma gibi eitli maliyetlerin ortaya kmasna neden olur. Buna karlk retim hznn dzgn yrtlmesi ve mteri isteklerinin zamannda karlanmas ile salanan avantajlar vardr. Stoklu almamann, stok maliyetlerine katlanmama gibi avantajlar olmakla birlikte, mteri isteklerine cevap verebilmek bakmndan baz eksiklikleri vardr. Bunlar, stok

bulundurma ve bulundurmama maliyetleri olarak bilinir. Sipari maliyetleri de, stok kontrolnde gz nnde bulundurulmas gereken bir baka maliyet unsurudur. Stok kontrolnn amac, bu konudaki olumsuz ve olumlu maliyet unsurlar arasnda, iletme asndan en uygun denge noktasnn bulunmas, baka bir ifadeyle, istenen mal istenen zamanda hazr bulundurmak ve bunu en ekonomik biimde gerekletirmektir. Stok kontrol, mterilerin istedikleri mal ve hizmetleri istenen yer ve zamanda, istenen miktar ve nitelikte hazr bulun-durulabilmesi iin, stoklarn izlenmesi ve siparilerin verilmesine ynelik gerekletirilen almalarn tamamn ifade eder. Gnmzde bir ok stok kontrol yntemi bulunmu ve uygulanmaktadr. Bunlar; iletme tipi, bykl, retim tarz vs. gibi zelliklere gre deiiklik gstermektedir.

4.1.Gzle Kontrol Yntemi Gzle kontrol ynteminde stoklar, stoklardan sorumlu bir ambar grevlisi tarafndan takip edilir. Eksiklikleri bu grevli belirler ve sipari verilmesi konusunda, iletmenin ilgili birimi ile irtibat kurar. Maliyeti olduka dk olan bu yntemde, ambar grevlisinin sipari birimi ile uyumlu almas ve tedarik sreleri konusunda bilgili olmas esastr. Sadece ambar grevlisine sorumluluk ykleyen bu yntemin, hata yapma ihtimalinin yksek olmas gibi bir dezavantaj vardr. 4.2.ift Kutu Yntemi Bu yntemde stoklar, siparilerin teslimi ve stoklarn tketilmesi dikkate alnarak hazrlanm, iki blmeli kutularda tutulur. Kutulardan birinin bitmesi, stok verilme zamannn geldiini gsterir. Verilen sipariler ele geinceye kadar ikinci kutudan sat yaplr. Gnn deien koullarnda, teslim ve sat srelerindeki deiiklikler dikkate alnarak, kutularn byklkleri srekli olarak gzden geirilmelidir. Bu stok kontrol yntemi ounlukla, deeri dk, kk hacimli ve ok saydaki stok kalemlerinin

kontrolnde kullanlr. 4.3. ABC Yntemi letmelerin stoklar genelde binlerce eit ve ebatta, deiik nem derecesine sahip mallardan oluur. Stok kontrolnde kullanlan yntemlerden biri olan ABC yntemi, stok kalemlerinin toplam iindeki kmlatif yzdelerine gre snflandrlmasndan ibarettir. Stok kalemleri yllk TL baznda stok deerine gre A, B ve C biiminde grupta toplanmaktadr. Durum ekil 7.4.'de gsterilmitir."

ekil 7.4. ABC Stok Kontrol Yntemi

A Grubu: A grubuna giren stok kalemleri, toplam stok miktarnn %15-20'sini, yllk toplam stok deerinin de %75-80'ini oluturur. B Grubu: Bu gruba giren stok kalemleri, toplam stok deeri iinde ne ok yksek, ne de ok dk bir yzde oranna sahiptirler. Toplam stok miktarnn %30-40'n, stok deerinin de %15'ini olutururlar. C Grubu: Toplam stok miktar iindeki pay %40-50, toplam stok deeri iindeki pay %5-10 olan kalemler, bu stok grubunu olutururlar.

4.4. Maksimum-Minimum Stok Kontrol Yntemi Bu yntemde, stoklar kontrol etmek ve sipari vermekle grevli olan kiiler, iletmenin ierisinde bulunduu artlar dikkate alarak, siparilerin ele geme sresi, stoklarn tkenme sresi ve buna bal olarak stoklar hangi seviyeye geldiinde sipari verilmesi gerektiini nceden belirlerler. Stoklar sipari verme dzeyine kadar gerilediinde, nceden belirlenmi miktar kadar sipari verilir. Bu stok ynteminin ileyii ekil 7.5.'de gsterilmitir. ekil 7.5.'de S maksimum, S3 minimum stok dzeyini (emniyet stoku), S2 ise yeniden sipari dzeyini gstermektedir. Stokun 20 gnde emniyet stoku dzeyine inip 30 gnde tkendii ve sipariin bir haftada iletmeye ulat varsaymyla, stoklar S2 dzeyine indiinde S1-S3 kadar sipari verilir. Stoklar emniyet stoku dzeyine indiinde bu sipari iletmeye ulam olur. Bylece fazla stok bulundurma veya bulundurmama durumu sz konusu olmaz.

4.5. Bilgisayarl Stok Kontrol Yntemi Gelien teknoloji, stok kontrolde de iletmelere eitli avantajlar sunmaktadr. Stok kontrolde bilgisayarlarn kullanlmas, stok kontroln ok daha hzl ve gvenli bir biimde yaplabilmesini salamaktadr. Barkod teknolojisine uygun bilgisayar sistemine sahip iletmelerde, stoklara gelen mallar, nce her birinin zerinde bulunan izgi kodlarla birlikte bilgisayara ilenmekte, sonra da stok dzeylerinin takibi bilgisayar ortamnda yaplmaktadr. Barkod, bir maln bilgisayar balantl optik okuyucu cihazlar ile yorumlanabilmesi ve o maln tanmlanmasn ngren bir sistemdir. Bilgisayarda malzeme klarna ait bilgiler ilenirken, en az stok seviyesinin altna den malzeme otomatik olarak belirlenmektedir. Stok durumu da bilgisayar ortamnda izlenerek, eksik malzemelere ilikin bilgiler satn alma birimine bildirilmektedir.

Yukarda saylan yntemler dnda; yllk stok bulundurma maliyetlerini minimum yapma amacyla gelitirilmi Ekonomik Sipari Miktar Modeli, belli dnemlerde gerektii kadar sipari verilmesini esas alan Sabit Sipari Periyodu Yntemi ve stok miktar belli bir dzeye indiinde, toplam stok maliyetini minimum yapacak ekilde nceden belirlenmi sabit bir miktar sipari edilmesi eklindeki Sabit Sipari Miktar Yntemi gibi, stok kontrol yntemleri de kullanlmaktadr. ift kutu yntemine benzeyen bir de krmz ift izgi metodu literatrde ifade edilmektedir. Bu metoda da yine iki blme sz konusudur. Blmelerden ikincisinde bir krmzizgi konmutur ve birinci blme/kap bitip ikincinin krmzizgisine kadar gelindiinde sipari zamannn geldii anlalmakta ve sipari verilmektedir. Bylelikle gereinden fazla stok bulundurmann veya stoksuz kalmann nne geilebilmektedir. Nihayet gnmz modern iletmeleri, bilgisayar ve internet teknolojisinden yaralanarak, Kurumsal Kaynak Planlamay (ERP) iletmelerine uyarlamlardr. Bu sistemde stok dzeyleri internet eriimi ile tedarikiler tarafndan izlenebilmekte, programla, hangi dzeyde ne kadar sipari verilecekse stok ilgili dzeye geldiinde tedariki uyarlmakta ve sipari ilgili mteriye gereken miktarda gnderilebilmektedir. B. YEN RETM SSTEMLER Gnmzde iletmelerin rekabet glerini koruyabilmeleri kalite, hz, esneklik, srekli geliim ve eitlilik faktrlerine daha fazla nem vermeleri sayesinde salanabilmektedir. Mteri ihtiyalarnn saptanmas, tasarm, retim ve sevkiyat gibi konularda hz hayati bir unsur haline gelmi, esnek, dinamik ve gelimelere uyum salayabilen iletmeler n plana kmaya balamtr. Bu gelimeler blmler arasnda srekli bilgisayar destekli bilgi akn gerektirmekte ve doal kaynaklar nemini yitirirken, bilgi en nemli deer haline gelmektedir. 1. Tam Zamannda retim Sistemi TZ, retimde kullanlacak olan malzemenin ihtiya duyulduu anda tedarik edildii,

bir sonraki montaj hattnda kullanlmas iin retilen paralarn tam zamannda tamamland ve mterilere teslim edilecek rnlerin tam zamannda tamamlanp teslim edildii bir sistemdir. Toyota firmasnda gelitirilen ve uygulanan bu retim sistemi, sfr hata ve sfr stok retim stratejisine odaklanmtr. TZ felsefesinin temelinde, retimde israfn nlenerek, maliyetlerin azaltlmas ilkesi yer alr. Bir iletmede ancak israfn nlenebildii noktada tam zamannda retim gerekleir. Baka bir anlatmla tam zamannda retimin gerekleebilmesi, israfn ne lde engellenebildiine baldr. TZ anlay, rnn deerini artrmayan tm unsurlar "israf olarak tanmlamtr. Bu balamda hammadde ve bitmi rn stoklan ile proses ii stoklar en nemli israf unsurlar olarak grlmektedir. TZ felsefesi, stoklar ile stoklarn oluum nedenlerini ortadan kaldrmay amalar. Sonuta ulalmak istenen, retimin tm dzeylerinde israf nlemektir. sraflar nlendii zaman maliyetler de azalacaktr. TZ ortamnda, malzeme hareketlerinin kontrol etmek amacyla "kanban" olarak bilenen yeni bir izelge yaklam kullanlmaktadr. Kanban kelimesi Japonca "kart" veya grlebilen "kayt" anlamndadr. Kanbanlar atlye iinde, rn hareketi ve retimi balatarak, malzeme akn kontrol ederler. Kanban sisteminde retimin yaplmas iin zellikle o parann bir sonraki istasyon tarafndan istenmesi gerekir. Bu sistemin en belirgin zellii ise, bugne kadar allm itme sistemlerinin tam kart olan ekme sistemi ilkelerine gre iletilmesidir. 2. Esnek retim Sistemi Esneklik, retilen para eitlerinin fazla olmas ve retimin miktar ve trnn gerektiinde kolaylkla deitirilebilmesidir. retim esneklii, (Flexible Manufacturing Systems -FMS-) bir iletmenin retebilecei para trn deitirebilme yeteneidir. Esnek retim sistemleri, "robotlarn ok ksa bir srede retim yapabildii, montaj hattnn olmad, paralarn hzla uygun yerleri bularak st ste retime yneldii ve insanlarn bu ortama uyum gsterdii bir retim sreci olarak tanmlanmaktadr".18 Bu sistemlerde bir veya birden fazla amal bilgisayar kontroll makinelerden oluan

imalat hcreleri vardr. Paralarn makinelere yerletirilmesi ve bir makineden dierine tanmas, robotlar ve karmak transfer mekanizmalar ile gerekleir. ES'lerin salad yararlarn bir ka yle sralanabilir. Yksek makine kullanm, ilik maliyetlerinde azalma, Stok maliyetlerinde azalma,

Yksek verimlilik ve retim sresinin ksalmas

3. Bilgisayar Destekli Tasarm Bilgisayar Destekli Tasarm (BDT)/(Computer Aided Design: CAD), bir nesnenin tasarmnn bilgisayar yardmyla yaplmasdr. Mamul tasarm, mamul kararlarnn sistematik biimde analiz edilmesiyle daha ak ve net olarak tanmlanabilir. Mamul kararlan mamul tasarmyla ilgili aadaki aamalarn srasyla uygulanmas sonucunda alnr. a. Fizibilite Etd b. n Tasarm c. Ayrntl Tasarm o Fonksiyonel Tasarm o ekil Tasarm o retim Tasarm d. Mamul izimleri ve zellikleri BDT'nin retim sistemlerine katklar aada sralanmtr; BDT ve BD sistemleri ile imalat ilemlerinin kontrol iin gerekli makine ve montaj kontrolyle ilgili talimatlar hazrlanabilir. BDT ile mamul tasarmnda hatalar azalmakta, gvenirlilik artmakta bunun sonucunda verimlilik art salanmaktadr. BDT aracl ile firmalar mamul tasarm aamasndayken problemleri

belirleyecek mamuln kalitesini kontrol edebilmektedirler. Mhendislik deimelerinin tasarm aamasnda yaplmas prototip aamasnda yaplmasndan on kat daha ucuz olduundan, mamuln maliyeti decek, buna bal olarak firmann piyasadaki rekabet gc artacaktr. BDT, bilgisayarlarn hzl bilgi ileme gc, bilgi depolama ve bilgi retme imknndan dolay tasarmda klasik tasarma gre daha etkin ve verimli alma ortam salar. BDT'de tasarmla ilgili grafik bilgileri ok hzl ve doru bir ekilde saklanmakta, geri alnp deitirilebilmektedir. 4. Bilgisayar Destekli retim Bilgisayar Destekli retim (Computer Aided Manufacturing: CAM), bilgisayar yardmyla tasarlanan bir parann bilgisayar kumandal, saysal kontroll takm tezghlarnda ilenmesidir. Tasarlanan paralara ait veriler bilgi bankalarnda saklanmaktadr. BD'nn baars; tasarm, tedarik, retim ve sat gibi fonksiyonlar arasnda iletiim ve bilgi akmnn dzenli olmasna baldr. Bylece tam otomasyon kontrol salanm olduundan, kalite ve retim art istenilen seviyeye ulaabilecektir. Gerek abukluk gerek verimlilik ve gerekse mamul gelitirme de nemli faktrlerdir. BD'nn retim sistemlerine katklar aadaki gibi ifade edebilir. retimde makine hazrlama sreleri ok ksalacak, ok saydaki kk parti retiminin ynetimi, planlamas, programlamas ve kontrol nemli lde etkinlik kazanacaktr. Stok dzeyleri ve zellikle yar mamul stoklar nemli lde azalacaktr. Makine/tehizat kullanm oranlar artacaktr. gc maliyetlerinde nemli miktarlarda tasarruf salanacaktr. retimde esneklik salanacak, tketici istek ve ihtiyalarna uygun mamul retimi imkan artacaktr. 5. Bilgisayarla Tmleik retim

Bilgisayarla Tmleik retim (Computer Integrated Manufacturing: CM), Esnek retim Sisteminin doal bir uzantsdr. BT, retim teknolojisi ve ynetim kontrol sistemleri ile ilgili donanmlar ve yazlmlardaki gelimelerden tam olarak faydalanmak iin bilgisayar teknolojisinin bir uygulamasdr. BT, gelimi bat lkelerinde dahi tam olarak uyguland iletme says fazla deildir. Bu sistem iin sadece, mevcut organizasyon yapsnn bilgisayar destekli hzlandrlm bilgi ak ile desteklenmesi yeterli olmamakta, iletme tm i kapsamlar ile top yekn ele alnarak organizasyon yapsnn yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. BT aslnda birok kk yaptann ortaya kard bir btndr. Dolaysyla, tek bana bir BT kavramndan bahsetmek mmkn deildir. Bilgisayar kontroll tezghlar, ana bilgisayarlar, yazlmlar, yerel alar, bilgisayarl idari sistemler vb. BT denince akla gelen birka yap talardr. 6. Senkronize retim Senkronize retim, iletmenin amalarna ulamak iin, retim srecinin aksama, duraksama ve bekleme olmakszn almasn salayacak ekilde tm aamalarn uyumlu biimde bir araya getirilmesi eklinde tanmlanabilir. Burada ama, baml paralarn ak hzlarn, darboazl kaynaktaki retim hzna uyacak ekilde senkronize eden programlar hazrlamaktr. Senkronize retim mant, tm kaynaklar bir arada ve uyum iinde altracak bir koordinasyon salamaya ynelmitir. Bu ortamda, igc veya makine kullanm gibi ksmi baar lleri zerinde deil, toplam sistem baars zerinde younlalmtr. Senkronize retim, firma hedeflerine ulamak iin birlikte alan btn imalat srecini dikkate alr. retim srecini oluturan btn safhalar birlikte ve uyumlu alrlar. gc veya makine kullanm yzdesi gibi alt optimizasyon performans lmnde kullanlan btn aralar saf d braklr. Burada kural, retim hiyerarisi iinde kapasite ayn seviyede dengelenmi olmamaldr. Bunun yerine, sistem ierisinde rn ak dengelenmelidir. Akm dengelendii zaman kapasite dengeden

uzaklam olacaktr. 7. Grup Teknolojisi (GT) ou iletmelerin imalat sreci, bir iin bir blmden dierine gnderilmesi eklindedir. nk rn ak yeri; bk, tc ve torna tezgah blmleri vs. eklinde organize edilmi fabrikalardr. Bu blmlerde her makine genellikle o ite uzmanlam bir ii tarafndan kontrol edilir. Bir imalathanede bir iin batan sona tamamlanmas, uzun ve karmak bir sre olabilir. nk hareket zamannn ve genellikle toplam ilem zamannn %90-95'ini kapsayan pek ok bekleme zaman vardr. Grup Teknolojisi, imalat ve dizaynda benzerliklerinin avantajlarm yakalamak iin, benzer paralarn birlikte snflandrld ve gruplandrld bir imalat felsefesidir. Bu retim felsefesinde belli paralar belli gruplar ierisinde yerletirilir. Japonlar bunu dikkate alarak, bir partiyi yapmak iin gereken btn ilemleri ve makineleri grup tarznda birlikte dnrler. Bir ii birden fazla makineyle ilgilenir. Bylece ferdi olarak faydas artar ve belirli bir grup ierisinde prosesler arasndaki bekleme ve hareket zaman bertaraf edilir. Bu sayede hem verimlilik artar, hem de teorik retim sreci ksalr. 8. Gelecein Fabrikas Birok iletmede BT'nn baz unsurlar ilerlik kazanmsa da, gelecein fabrikasnn temelini oluturan bu teknolojinin henz geliimini tamamladn sylemek mmkn deildir. BT'nn unsurlarndan bir ksmnn henz tam olgunlamad dnlecek olursa, bu teknolojinin hayat seyrinin henz erken bir evresinde olduu sylenebilir. Yukardaki ifadelerden anlalaca zere, bilgisayara dayal denetim sistemlerinin robotlar, saysal denetimli tezghlar, otomatik olarak ynlendirilmi aralar gibi ileri teknoloji rn aralarla birletirilmesi ve bylelikle dnya pazarlarnda rekabet edebilme yeteneine sahip tesisler oluturulmas mmkndr.

zellikle makine takmlar ve savunma endstrisinde birok iletme bilgisayar saysal denetimli ve direkt saysal denetimli tezghlar otomatik malzeme tama aralar ile birletirmeyi baarm durumdadr. Bu iletmelerde tm bu aralar bilgisayar denetimi altnda almaktadr. Elektronik bilgi akyla ileri teknoloji rn makine ve aralar arasnda iletiim kurulmu ve bylece, unsurlar birbiriyle btnlemi sistemler oluturulmutur. Paralarn i merkezi iindeki ve aralarndaki hareketi, takm deiiklikleri, makinelerin ilemesi, paralarn muayenesi ve hatann dzeltilmesi otomatik hale getirilmitir. Gnmzde gelecein fabrikas, ya da onunla e anlaml olarak kullanlan toplam fabrika otomasyonu tanmna byk lde uyan tesisler bulunmakta ve bunlarn saylar artmaktadr.

SEKZNC BIM KK LETMELERDE PAZARLAMA LEV VE YEN PAZARLAMA YNTEMLER A. KK LETMELERDE PAZARLAMA LEV Pazarlama, sadece bir sat eylemi deildir. retimden nce yaplan pazar aratrmalar ile hangi rnn retilip, hangi pazar veya pazarlara sunulaca pazarlamann konusuna girdii gibi, retim srecindeki yol gstericilik yannda, sat sonras yedek para veya yetkili servis gibi hizmetler de pazarlamann kapsam ierisindedir. Bu haliyle pazarlama, retimden nce balamakta ve sat sonras hizmetlerle devam etmektedir. Pazarlama, beklentilerine iletmenin cevap temel ilevlerinden biimde birisi olarak, retilen bu temel bilgiler pazarn

erevesinde, pazarda ihtiya duyulan rnlerin belirlenmesi, bunlarn mteri verecek retilmesi, rnlerin beklentilerine de uygun biimde fiyatlandrlmas, datm ve tutundurulmas ile ilgili tm uygulamalarn ynetimi faaliyetlerini iermektedir.

Bunlara ilaveten rnn satndan sonra, mteri odakl pazarlama anlaynn bir gerei olarak, sat sonras hizmetlerin yrtlmesi de pazarlama ilevinin kapsamna girmekte ve anlan tm bu faaliyetler pazarlama blm tarafndan yerine getirilmektedir. 1. Pazarlama Kavramnn Tanm Sosyal bilimlerde dier tm kavramlarda olduu gibi pazarlama kavramnn da bir tek tanm yoktur ve kavramn birok tanm yaplmtr. Genel kabul grm tanmlardan birinde pazarlama, mevcut ve potansiyel tketicilere isteklerini tatmin edici mal ve hizmet sunmak zere planlamak, fiyatlandrmak, tutundurmak ve datmak amacyla, yrtlen iletme faaliyeti olarak ifade edilmektedir. Bu haliyle pazarlama ilevi retimden nce pazarlama aratrmalar ile balamakta ve rnn mteriye ulamasndan sonra da, sat sonras hizmetlerle devam etmektedir. 1970'li yllarda ortaya kan yeni gelimelerle, pazarlama ilkelerinin yalnz ticari amal iletmelerde deil, dier kurulularda da uygulanp uygulanamayaca tartlm; sonuta yalnzca mal ve hizmetlerin deil, dncelerin de pazarlanabilecei gerei kabul edilerek 1985 ylnda AMA (Amerikan Pazarlama Dernei) tarafndan pazarlamann u tanm yaplmtr. Pazarlama, kiilerin ve rgtlerin amalarna uygun ekilde deiimi salamak zere, mallarn, hizmetlerin ve dncelerin oluturulmas, fiyatlandrmas, datm ve sat abalarn plnlama ve uygulama srecidir. 2. Pazarlama Uygulamalar Son yllarda literatre eitli pazarlama uygulamalarnn girdii ve pazarlamaya yeni boyutlar eklendii grlmektedir. Bunlardan bazlar aada sralanmtr. 2.1. Yeil Pazarlama (Green Marketing)

Son

yllarda

evre

bilincinin

giderek

nem

kazanmas,

"yeil"

akmndan

pazarlamann etkilenmesine neden olmutur. Daha az paket kullanma ve ambalajlarn yeniden kullanlmas, rnlerin evreye zarar vermeyecek ekilde rerimi, rnlerde doal maddelerin kullanm gibi gelimeler, bata pazarlama yneticileri olmak zere iletme st yneticilerinin dikkatlerini bu konulara evirmitir. Yeil pazarlama, bu dorultuda; pazarlama eylemleri gerekletirilirken evrenin korunmas, ambalaj vb. atklarda dntrlebilir malzemenin kullanlmasn ngren bir pazarlama uygulamasdr. 2.2. Maksi Pazarlama (Maxi Marketing) Maksi pazarlama, iletmenin pazarlama kapasitesinin en yksek dzeyde kullanma ve uzun dnemde deien koullara uygun olarak tm kaynaklardan en yksek dzeyde yararlanmay ngren bir pazarlama uygulamasdr. Bu kavramda hedef, toplam maliyetin en az, sat gelirlerinin en yksek dzeyde tutulmasdr. 2.3. Megamarketing Belirli bir pazara girmek ve/veya bu pazarda baarl bir ekilde faaliyet gstermek iin, eitli gruplarn ibirliini salamak bakmndan ekonomik, psikolojik, politik ve halkla ilikiler, beceri, bilgi ve aralarn uygulanmasdr. Buna gre pazarlamann hedefleri, hkmet vb. resmi yetkilileri, kamuoyu kar gruplarn, haber medyasn da iine alacak ekilde geniletilmektedir. Megamarketing, "kontrol edilebilir pazarlama faktrleri" ya da "pazarlama karmas" denen fiyat, tutundurma, datm ve rnedenen hizmet demetine, "politik g-iktidar" ve "kamuoyu oluturmay da ekleyerek altya (6P) karmaktadr. Bu anlayta pazarlamacnn evresel koullan etkilemesi sz konusu olmaktadr. 2.4. Sosyal Pazarlama Sosyal pazarlama, rn planlama, fiyatlandrma, iletiim, datm ve pazar aratrmas gibi aralardan yararlanarak tasarlanmas, sosyal fikirlerin ve kabul edilmesini Bu kolaylatracak programlarn uygulanmas kontroldr.

pazarlama uygulamas, destekleyen kii, rgt ve kurululardan bamsz olarak

belirli bir fikri ve/veya davay oluturma, devam ettirme veya bu fikir ve davaya kar tutum ve davranlar deitirme abalarn ierir. Tantma ve kamu hizmeti reklamcl, sosyal pazarlamann sklkla uyguland yntemlerdendir. rnein, "Trkiye'ni temiz tut, yeili koru", zmir Ticaret Gazetesi'nin "Bir aatan 300.000 kibrit yaplabilir, bir kibrit ise 300.000 aac yok edebilir" slogan vb. 2.5. Kitlesel (Seri) Pazarlama Satcnn ya da pazarlamacnn bir tek rn, tm alclara, toplu (kitlesel, seri) retip, seri olarak datp, kitlesel tutundurduu kitlesel pazarlama, almasdr. Kitlesel pazarlama, retim ynl pazarlama uygulamasdr. Bunun gerekesi kitlesel pazarlamann en dk maliyet-fiyat ile en geni pazar potansiyeli yarataca dncesidir. rnein Coca-Cola, Uluda vb. merubat firmalar, piyasaya ilk ktklar zaman bu yolu izlemilerdir. Kitlesel pazarlama, herkesi potansiyel bir mteri olarak kabul eder ve herkesin ayn olduunu varsayar. Bunlarn yannda; talebin kapasiteyi amas halinde yararlanlan demarketing (pazarlamama) kazandrmay ve yeni pazarlama amalayan, satlar uygulamalar tekrar artrma ile rnn satna amacyla ivme gerekletirilen

remarketing (yeniden pazarlama) ve kontrmarketing (kart pazarlama) gibi bir rnn pazarlama eylemlerine kar yrtlen kart pazarlama uygulamalar da sz konusudur. 3. Pazarlama Aratrmas Pazarlama aratrmas, mal ve hizmetlerin pazarlamas ile ilgili problemler hakknda verilerin sistematik ve objektif olarak toplanmas, kayt ve analiz edilmesidir. Bu tanma gre, pazarlama aratrmas bilginin sistematik olarak aratrlmas ve analizidir. Burada objektiflik temel ilkedir. Pazarlama aratrmas bilimsel yntemin pazarlamaya uygulanmas yoluyla sorulara cevap bulmaya alr. Bilimsel yntemin temeli, bilginin objektif toplanmas ve analizidir. te yandan, pazarlama aratrmas pazarlama hakkndaki bilginin elde edilmesi ve analizi iin bir fonksiyon olarak da gelitirmitir.

Pazarlama

aratrmas,

iletme

ile

pazar

arasndaki

iletiim

balantsn

salamaktadr. Pazarlama aratrmas belli bir pazarlama probleminin zm iin yaplan, uygulamal aratrmalar kapsar. Pazarlama aratrmas pazarn kendisini inceleme olan pazar aratrmasndan farkldr. Pazar aratrmas sadece pazar analizini ieren dar bir kavramdr. Pazarlama aratrmas ise, pazarlama fonksiyonlarnn tmn kapsayan, mal veya hizmetlerin satm etkileyen, tm pazarlama etkenleriyle ilgilenen geni bir kavramdr. Onun iin bu iki kavram ayn anlamda kullanmamak gerekir. Pazarlama aratrmas, pazarlama konusunda herhangi bir problemin belirlenmesi ve belirlenen bu problemin zlmesi amacna ynelik ve bilimsel ynteme uygun geerli ve gvenilir bilgilerin toplanmas, analiz edilmesi, yorumlanmas ve gerekli nerilerde bulunulmasdr.

Pazarlama aratrmas ile pazar hakknda bilgi toplanr ve pazarlama faaliyetleri bu dorultuda ynlendirilir. Pazarlama aratrmalarnda zerinde aratrma yaplan inceleme grubuna ana ktle, ana ktleye ulamann zor olduu zamanlarda bu ana ktle iinden seilen ve ana ktleyi temsil etme nitelii tayan kk gruba ise rnek ktle denir. Pazarlama aratrmalarnda veriler yntemle elde edilir. Bunlar anket, deney ve gzlem yntemleridir. Anket, daha nce hazrlanm olan anket formlardaki sorularn cevaplayclara sorularak bilgi toplanmasdr. Deney, laboratuar ortamnda aratrma konusunun incelenmesini ve gzlem ise, cevaplayclara soru sormadan, kendilerine hissettirmeden bizzat doal ortamda izleyerek aratrma bulgularna ulalmasn ifade etmektedir. Pazarlama aratrmalarnda iki tr veri toplanr. Bunlardan ilki, dorudan aratrma grubundan toplanan verilerdir ki bunlara birinci el veri denir. Dieri ise daha nce yaplm aratrma sonularn ieren, niversiteler, Trkiye statistik Kurumu gibi

kurulularn yaptklar aratrmalar sonucu hazrladklar basl materyallerden elde edilen, ikinci el verilerdir. 4. Pazar Blmleme ve Hedef Pazarn Seimi Pazar, basit anlamda, mal veya hizmetlerin alnp satld yerdir. Gnmzde alc ve satcnn kar karya gelmesinin gerekmedii pazarlar da bulunmaktadr. Menkul kymetler borsas gibi yerler iin ounlukla piyasa kavram kullanlr. Pazar temelde tketiciler pazar, rgtsel pazar ve uluslar aras pazar biiminde ksmda incelenir. rgtsel pazar da kendi arasnda; endstriyel kullanclar pazar, araclar pazar ve devlet pazar olarak e ayrlmaktadr. Pazarlama ynetiminin pazarlama eylemlerini ynlendirdii pazara, hedef pazar denir. Hedef pazar, pazarn tamamn kapsayabilecei gibi iletme kaynaklarnn kstl olabilmesi nedeniyle pazarn sadece belli bir blm de hedef pazar olabilir. Bunlardan birincisi tm pazar, ikincisi ise pazar blmleme olarak bilinir. Hedef pazara farkl iimlerde ulalabilir. "Alclarn says fazla, yerleim yerleri dank, gereksinmeleri ve satn alma alkanlklar farkl olduundan, herhangi bir piyasadaki iletmenin tm alclara seslenebilme veya ekici gelme olana yoktur. Bu nedenle, her iletme ilgili olduu piyasa ve piyasalarn iinden kendisi iin en ekici olan ve en etkin ekilde hizmet verebilecei blmleri belirleme durumuyla kar karyadr. letmeler hedef pazara farkl ekillerde ulaabilir. ekil 8. 1.'den de grlecei zere hedef pazara ynelik uygulamalar; Farkllatrlmam pazarlama, Farkllatrlm pazarlama ve Younlatrlm pazarlama biiminde gerekletirilir.

ekil. 8.1. Hedef Pazara Ulama Stratejileri

Farkllatrlmam pazarlama uygulamasnda (a), belli bir pazarlama karmas ile pazarn tamamna hitap edilir. Burada tketicilerin ortak ihtiyalarn ayn pazarlama bileeni ile karladktan dnlr. Farkllatrlm pazarlamada (b), tketicilerin ihtiyalarn ve ihtiyalarn karlama yntemlerinin farkl olduundan hareketle, farkl pazar blmlerine farkl pazarlama bileenleri ile ulalr. Younlatrlm pazarlama uygulamasnda ise (c) pazarlama bileenleri tek bir pazara gre uyarlanarak, o pazar blmnde younlalr, bylece bu pazar blmnn istekleri en iyi ekilde karlanarak rekabet stnl elde edilir. Bunlarn yannda literatrde bir de Global pazarlamaya vurgu yaplmaktadr. Global pazarlama, btn dnyay tek bir pazar olarak grp, tm pazara mal sunma aba ve dncelerini ieren pazarlama anlaydr. 5. Pazarlamann evresi

letmeler mal veya hizmet pazarlayarak yaamlarn srdrr. Mal ve hizmetler retimi ve pazarlamas, bir iletmenin varlnn nedenidir. Mal ve hizmet, bir iletme ya da rgtn i anlayndan ve misyonundan ayr dnlemez. letmeler mal ve hizmetlerin rekabet ve pazarlama asndan tadklar anlam kavradklar iin, kalite ve kalite kontrol zerinde younlamaktadr. Pazarlama ynetimi asndan, pazarlama eylemlerini epeevre kuatan, kontrol edilebilir ve kontrol edilemeyen deikenler vardr. Bunlar ekil 8.2.'de gsterilmitir. ekilden grlecei zere, kontrol edilemeyen evre faktrleri; kltrel ve sosyal evre, firmann kaynak ve amalan, mevcut corafk yap, ekonomik evre ve politik ve yasal evre olarak ifade edilmektedir. slamolu, makro evre faktrleri olarak da anlan bu kontrol edilemeyen evre faktrleri ierisinde; teknolojik evre, rekabeti evre ve beklenmeyen durumlara da (evresel belirsizlik) yer vermektedir.

ekil. 8.2. Kontrol Edilemeyen evre Deikenleri ve Pazarlama Karmas

Kontrol edilebilir evre faktrleri, ayn zamanda pazarlama karmas olarak bilinmektedir.

Mikro evre koullan ise, pazarlama dndaki dier iletme fonksiyonlar veya iletme blmleridir. Bunlar; st ynetim, retim, insan kaynaklar ve finanstr. 6. Pazarlama Karmas (Bileenleri) Pazarlama karmas, pazarlama eylemlerinin zn/ekirdeini oluturmaktadr. rn (product), fiyat (price), datm (place) ve tutundurmadan (promotion) oluan pazarlama karmas, kavramlarn ngilizce ba harfleri ile, pazarlamann 4 P'si olarak bilinir. Pazarlama karmas uygulamalarnn, uyumlu biimde bir araya getirilmesi gerekir. Pazara sunulacak rnn her zaman en kaliteli rn olmas gerekmez. nemli olan rne uygun bir pazarn olmas ve dier pazarlama karmas elemanlarnn, rne uygun belirlenebilmesidir. Yani pazarn beklentilerine uygun bir rnn retilmesi, bu rnn uygun bir fiyatla fiyatlandrlmas, uygun bir datm kanalnn belirlenmesi ve uygun tutundurma abalarnn gerekletirilmesidir.

6.1. rn Ekonomi biliminde, tketicilerin ihtiyalarn karlayan ve pazarda belirli bir deer karlnda alnp satlan nesneler mal olarak tanmlanmaktadr. Pazarlama gr asndan ise mal bylesine basit bir kavram deildir. Szgelimi, insanlar oturma ihtiyacn basit bir sandalye ya da koltukla giderebilirler; ancak giderdikleri ihtiya sadece oturma veya dinlenme ile snrl deildir. rn, bir istek veya ihtiyac karlamak zere, bir pazara sunulan fiziki rn veya hizmet, dnce ve bilgi gibi fiziki olmayan herhangi bir deerdir. Pazarlama anlaynn getirdii yeniliklerden en nemlisi, mallara reticilerden ok, tketicilerin verdii nem asndan bakmay gstermesidir. Tketici bir mal satn alrken, aslnda sadece o mal deil, o maldan elde etmeyi umduu yararlan da satn almaktadr. Deterjan satn alan bir tketici, deterjann kimyasal zellikleri ile deil, onun temizlik sorununa ne lde zm getirdii ile ilgilenmektedir. Bu, deterjandan

bekledii temel yararadr. Buna ek olarak kokusu, yumuakl ve ambalajnn evreci oluu ile de ilgilenir. Dolaysyla deterjan salad tek bir yarardan tr deil, bir yararlar toplamndan tr satn alnmaktadr. Mal bir nesne deil, pek ok zelliin bir bilekesidir. Bu anlamda mal, bir ya da birden ok ihtiyac karlayan fiziksel, kimyasal psikolojik, estetik, sembolik ve teki soyut-somut faktrlerin bir bilekesi olarak tanmlanabilir. Deiimin konusu olan rn, insan ihtiyalarn farkl dzeylerde karlamakta olup, be seviyede incelenmektedir. Bu be seviyenin her biri mteri deerini artrr ve bei birden mteri deer hiyerarisini olutururlar. rnn birinci seviyesi, tketicinin gerekten satn ald hizmet ve yarardr. kinci seviyede ekirdek yarar temel rne dntrlr. nc seviye, mterilerin rn satn alrken, bekledikleri bir takm zellikler anlamnda beklenen rndr. Drdnc seviye, mterilerin beklentilerini geen, bytlm rn seviyesidir. Beinci seviye ise, rnn nasl bytleceini ieren btn hususlar kapsayan potansiyel rndr.

Burada

rn

boyutlar

kavram

karmza

kmaktadr.

rn

boyutta

incelenmektedir. Bunlardan birincisi tketicinin ihtiyacn asl olarak gideren blmdr. Buna z rn denir. kinci boyut, rnn elle tutulup gzle grlen boyutudur. Ambalaj ieren bu boyuta somut rn denir. nc boyut ise sat sonras hizmetler ve garantileri kapsayan zenginletirilmi ksmdr. rn iletmenin potansiyel mterilerine nerdii deerler btndr. Bu bazen basit ve gzle grlebilen bir deer olabilecei gibi, bazen de karmak ve soyut bir halde, rnein bir hizmet olabilir. rn politikas, pazarlama ynetiminin temel kararlarndan birisidir. Neyin retilecei ve hangi pazarlara sunulaca, her bir rgt stratejisinin en temel konusudur. Bu karar, farkl pazarlarn farkl ihtiyalarnn olmas, belli bir rnn zel bileimlerinin farkl pazarlara sunulmas ve her pazara ayn rnn sunulamamas gibi durumlarla yakndan ilikilidir. Mallar deiik ekilde snflandrlabilir. rnein, ynlendirildikleri pazar trne gre

iki gruba ayrlabilir.

a.

Tketim mallar: Tketicilerin kiisel ya da ailesel ihtiyalarn karlamak zere satn aldklar mallardr. Endstriyel mallar (retim mallar): Baka mal ve hizmetlerin retiminde kullanlmak zere satn alman mallardr.

b.

Mallar ayrca, uzun bir sre ya da birok kez kullanlan dayankl mallar ve bir ya da birka kez kullanlabilen dayanksz mallar eklinde de snflandrlr. Tketim mallarnn bir dier snflandrmas da, satn alma ve pazarlama zellikleri asndan yaplan snflandrmadr.
a.

Kolayda Mallar: Kolayda mallar, tketicilerin sk satn ald ve alrken pek fazla aba harcamadklar, kolayca pek ok yerde bulabildikleri mallardr. eker, ekmek, di macunu gibi birok mal kolayda maldr. Kolayda mallarn pazarlanmasnda, bu mallarn yaygn datm gerekir. Perakendeciler her reticinin malndan kk miktarlarda satacaklar iin, tm perakendecilere sat yapma yerine, toptanclara satmak daha ekonomik olur. Perakendeciler bu tr bir mal tutundur-maya zel bir aba harcamazlar, zira onlar eitli markalan satmak isterler. Reklam retici yaparak markaya ballk yaratmaya alr.

b.

Beenmeli Mallar: Bu tr tketim mallan, tketicilerin fiyat, kalite, modaya uygunluk gibi faktrleri deerleyerek, karlatrmal olarak satn aldklar mallardr. Giyecekler, mobilya ve dier ev eyalar beenmeli mallardandr. Beenmeli mallar, kolayda mallar kadar sk satn alnmaz. Genellikle, birim fiyatlar kolayda mallara gre daha yksek, dayankl ve uzun mrl mallar olup, satn almaya zor karar verildiinden alveri sresi uzundur. Beenmeli mallarn pazarlanmasnda kolayda mallar kadar yaygn bir datm gerekli deildir. Fakat pazar potansiyeli dikkate alnarak belli bir nfus dzeyindeki yerleim birimlerinde en az bir yetkili sat noktas bulundurulmaldr. Pazarn byklne gre yetkili satc says artrlabilir.

Bu mallarn pazarlanmasnda asl olan, tketicilerin ihtiyalarn karlayacak zelliklerdeki rnlerin, uygun kalite ve fiyat seenekleri ile mteriye sunulabilmesi ve mteriye rnleri inceleme olanann sunulmasdr.
c.

zellikli Mallar: Tketicilerin satn almadan nce ve satn alrken, zellikleri ile ilgili bilgi toplamak iin youn aba harcadklar mallardr. Tketicilerin, zellikleri ve aa yukar fiyat hakknda bilgi sahibi olduklar bu tr mallarn fiyatlar dier tketim mallarna oranla daha yksektir. zellikli mallar her perakendecide satlmaz. Belirli bir blgede bir ya da birka perakendecide sata sunulur. Dier tketim mallan gibi sk satn alnmayan bilgisayar, mzik seti, fotoraf makinesi, otomobil gibi mallar zellikli mallardr. Bu rn trne ilaveten literatrde aranmayan mallar gibi drdnc bir rn trne de yer verilmektedir.

d.

Aranmayan Mallar: Tketicilerin satn almak iin zel aba sarf etmedikleri, ama bir ekilde ihtiya duyulan rnlerdir. Buna en iyi rnek mezar tadr.

6.2. Fiyat letmeler retecekleri veya sadece pazarlayacaklar mallar hakknda temel kararlar verdikten sonra, bu mallarn nasl fiyatlandrlaca konusuyla kar karyadr. Mal veya hizmetin mbadele deeri olarak fiyat, bir pazarlama deiiminde rnler iin istenen para miktardr ve maliyetleri kapsadktan sonra bir miktar da kr payn ierir. Bir rnn fiyat piyasa denge fiyatnn zerinde tespit edilemez. Monopol iletmeler de fiyat belirlerken negatif eimli talep erisini dikkate almak zorundadr. Yani ya fiyat ya da satmay arzu ettikleri miktar tespit edebilir. stedii kadar rn istedii fiyattan satamaz. Pazarlama ynetimini fiyat asndan snrlandran bir dier durum da, rnn maksimum ve minimum fiyat dzeyini ortaya koyan fiyat araldr. rn en az, maliyetler dikkate alnarak fiyatlanabilir. rnn maksimum fiyat ise talebe gre belirlenir. rn maliyetlerin altnda satlamayaca gibi, tketicinin deyecei fiyatn

zerinde de fiyatlandrlamaz. Bu maksimum ve minimum fiyat dzeyleri arasnda bir fiyat dzeyini, pazarlama ynetimi, pazar liderini ve rekabeti dikkate alarak belirler. 6.3. Datm Kanallar Datm kavram, iletmeler tarafndan retilen ve fiyat konan mallarn retim noktasndan sat noktasna getirilmesini ierir. Datm kanal ise, mal veya hizmetlerin reticiden tketiciye giderken izledikleri yola verilen genel addr. Datm kanalnda rnlerin reticiden tketiciye ulatrlmasna katk salayan birimlere ise arac denir. Datm eylemlerini pazarlama ynetiminin bizzat kendisinin stlenmesine ve bylece rnlerin tketicilere retici tarafndan ulatrlmasna dorudan datm denir. Araclardan yararlanlarak gerekletirilen datm ise dolayl datm olarak bilinir. reticilerin ou rnlerini nihai kullancya dorudan doruya satmazlar. reticiler ve nihai kullanclar arasnda, farkl grevler ifa eden bir dizi arac vardr. Bu araclar, ticari kanal veya pazarlama kanal da denilen datm kanaln olutururlar. Bu haliyle datm kanallar, birbirine dayanan organizasyon dizileri olup, rn veya hizmetin kullanlmas ya da tketilmesine yardmc olurlar. ekil 8.3.'de farkl datm alternatifleri verilmitir. Buna gre rn dorudan tketiciye ulatrlabilecei gibi, bir veya birka arac marifetiyle de ulatrlabilir.

ekil. 8.3. Alternatif Datm Kanallar

Bu aklamalar nda datm kanalnn fiziksel bir kanal ya da yol olmad aktr. Datm kanal kavram mallarn datmnn anlatmn kolaylatrmak iin gelitirilmi bir kavramdr. Datm kanallar, imalat (yapmc) veya reticiden, ara kullanc ve/veya tketicilere kadar sralanan bir dizi zel ve tzel pazarlama kii ve kurululardr. Herhangi bir rn veya hizmetin, reticiden tketiciye doru hareketinde mlkiyeti zerine alan veya mlkiyetin transferine yardmc olan bir dizi kii ve kurululardr. Bir baka tanmla, datm kanal; fikir, rn ve hizmetin dou, karm veya retim noktalarna veya bu gibi retim noktalarndan son kullanm noktalarna kadar gtrlmesiyle uraan, birbirine baml bir dizi kurum ve kuruluun oluturduu rgtsel bir sistemdir.

Datm kanal araclar genel olarak, tccar ve yardmc araclar olmak iki grupta incelenir. Tccar araclar; rnlerin sahiplii alan, riske katlanan araclar olup, toptanc ve perakendecilerden oluur. Yardmc araclar ise, sadece alc ve satcnn kar karya gelmesini salayan rnn sahipliini ve riskini zerine almayan araclardr. Yardmc araclar; acente, tellal ve komisyonculardan oluur.

Toptanclar rnleri byk leklerde satn alp ounlukla perakendecilere satan araclar olup, rnleri ve hizmetleri, yeniden satacaklara satmak iin gerekletirilen faaliyetlere toptanclk denir. Perakendeciler ise, satn ald rnleri nihai tketici veya son kullanclara tketmesi ya da kullanmas amacyla satan araclardr ve perakendecilik temelde, rnn son tketiciye ulatrlmas eylemini ifade eder. Gnmzde zellikle kendin se al yntemi ile sat yapmalar, eit ve fiyat avantaj sunmalar ve tketicileri dkkan dkkan dolama klfetinden kurtarmalar nedeniyle zel nem tayan spermarketlere burada ayrca deinilecektir. Blml (departmanl) maaza: zellii olan ve/veya beenmelik mallarn aa yukar her eidini ama bilhassa giyim eyasn, satlarn teviki, sat hizmeti, muhasebe ve kontrol fonksiyonlar asndan birbirinden mstakil, muhtelif reyonlar dahilinde gruplandrarak, self-servis usul ile sata arz eden byk perakendeci kurululardr. Zincir maaza: Ayn iletme, giriimci, kooperatif vs. tarafndan ayn veya benzer konularda birden ok maazaya sahip olunmas veya iletilmesidir. Faaliyetler belli lde merkezden kontrol edilir. Hipermarket: Hipermarket, temel olarak se-al yntemine gre alan, ok eitli gda ve gda d mamulleri dk fiyatlarla satan, en az 4.500 m2lik bir sat alan ve ayrca geni otopark olan blml se-al maazasdr. Baz kaynaklarda bu rakam 2.500 m2 olarak ifade edilmektedir. Spermarket: Her trl gda maddelerini ve ek olarak ta gda d ve zellikle kolayda tketim mallarn ok sayda ve bol eitli olarak ayr ayr reyonlarda sergileyen, birden ok yazar kasa kl, hzl stok dnm, pein sat, dk fiyat ve elf servis ilkelerine gre alan, genellikle bamsz ve geni bir binada yerleik, mterileri iin otopark olan, reyonlara ayrlm byk bir gda perakendeci kuruluudur. Uluslararas elf servis rgtne gre spermarket en az 400 m sat alan olan,

temel olarak abuk bozulabilir gda maddeleri de dahil olmak zere bakkaliye maddeleri ve toplam satlarn en ok 1/3' kadar gda d maddeler satan elf servis veya blml elf servis maazasdr. Speret: Spermarkete benzeyen, ama spermarkete gre tketicilere daha yakn yerlerde kurulan, daha az eit bulunduran, daha pahal, daha ge saatlere kadar ak duran ve hzl servis ilkesine dayal se-al gda maazalardr. Sat alanlar 200-300 m2 dolaylarndadr. Aslnda Trkiye'de spermarket denilen kurulularn ounluu Speret saylr. 6.4. Tutundurma Tketicinin rn benimsemesi veya rn hakknda olumlu bir dnceye kavuturulmas, "retilen mal veya hizmetlerin satnn salanmas ve giderek artrlmas iin yaplan tm abalara tutundurma denir. Tutundurma geni kapsaml bir kavram olup, firmann pazarlama iletiiminin tmn ierir. Reklam, sat teviki, halkla ilikiler, sat gc, paketleme, sat yerinde tehir ve marka bu kapsamn iinde yer almaktadr. Bazen bu kavramn yerine pazarlama iletiimi veya promosyon kavram da kullanlmaktadr". Tutundurma, kararlar balca drt biimde incelenmektedir. Bunlar, reklam, halkla ilikiler, yz yze sat ve sat zendirmedir. 6.4.1. Reklam Reklam, belirli bir sponsor tarafndan fikirlerin, eyalarn veya hizmetlerin, bedeli denmek suretiyle, herhangi bir iletiim arac kanalyla takdimi veya sunulmasdr. Reklam, belirli bir kaynak tarafndan mallarn, hizmetlerin veya dncelerin para karlnda iletiim aralar vastasyla, tarif edilerek duyurulmas-dr. Yaplan tanmdan anlalaca zere, reklam para karl yaplr ve kiisel bir mesaj deil, bir kitle iletiimidir. Reklam yapan kii veya kurumlar belli olup, reklam mesaj; mallar, hizmetleri veya dnceleri ierir. Reklama, byk kitlelere seslenme zelliinden dolay kitlesel sat da denebilen reklamn temel zellikleri;

 Yaylabilme, Geni kitleye sunulabilme, Daha geni ifade gc ve Gayri ahsiliktir. Reklam; rn, hizmet, fikir, rgt, mekan ve kiiler belirli bir kii veya kurulu tarafndan bir bedel karlnda, yz yze olmayan bir ekilde sunulmas ve tutundurulmas etkinliidir. Reklamn en nemli avantaj ok byk kitlelere kolayca ulaabilmesidir; fakat bir reklam kampanyasna balamak olduka pahaldr. Dier bir dezavantaj da, reklam dorudan bir geribildirim salamaz. Ayrca reklamn ikna gc dier tutundurma karmasnn elemanlarna gre zayftr. ekil 8.4.'den grlecei gibi, alcya ulaan reklam mesaj onu farknda olmamaktan, ikna olmaya ve nihayet satn alma eylemine gtrr.

ekil 8.4. Etkilenmede Be Aama

Reklam tketiciyi satn almaya tevik eder. Zira reklam sz konusu maln tketiciler iin bir ihtiya olduunu vurgularken ayn zamanda rn hakknda bilgi verir. Mamul hakknda hibir bilgisi olmayan kiilerin dahi mamuln farkna varmalarn salar ve nihayet son aamaya geilir.

ekil 8.5. Reklam Miktar-Sat ilikisi

Yaplan reklam miktar ile satlar arasndaki ilikiyi gsteren ekil 8.5.'de grld gibi, reklam miktar ile satlar arasnda doru ynl bir iliki vardr. ekilden grlecei zere, kstl dzeyde yaplan reklam (ekilde A ile gsterilen alan) satlar artrmaz. Reklam miktar arttka (ekilde B ile gsterilen alan) satlar da artmaya balar. C reklam alanna geildiinde balangta reklamn artrlmas satlar daha az artrr ve nihayet bir noktadan sonra da reklam miktarndaki art, satlar deitirmez. Satlar artrmayan reklamlar sadece maliyetleri artrp satlara katks olmayacandan kr azaltacaktr. Bu yzden B dzeyinde reklam harcamas yaplmaldr. ekil 8.6. Reklam harcamalar ile satlar ve kr arasndaki ilikiyi gstermektedir.

ekil 8.6. Reklam Harcamalar, Satlar ve Kar likisi

ekil 8.6.'dan grlecei zere, reklam miktar ile kr arasnda bir iliki sz konusudur. Reklam harcamalarndaki art balangta satlar daha fazla artrd iin kr artmakta, reklam harcama miktar A* seviyesine geldiinde, kr maksimum dzeye ulamakta, daha sonra ilave reklam harcamalar satlar artrmadndan, kr azalmakta hatta bir noktadan sonra negatif olmaktadr. Burada pazarlama ynetimi A* dzeyinde reklam harcamasna katlanarak krn maksimum yapabilir. Bunun zerinde belirlenecek bir reklam btesi, kr artrmak yerine azaltacaktr. Reklam btesi temelde be yntemle belirlenir. Bunlar; Harcanabilir metod, Sat bana yzde yntemi, Sat bana belli bir miktar yntemi, Rakibi izleme yntemi ve Ama grev yntemidir. Pazarlama artlarnda, genel olarak i imkanlarnda ve ekonomik artlardaki deimeler, iletmenin eitli reklam aralarna tahsis edilmi olan masraflarnn azaltlmasn veya artrlmasn gerektirebilir. Bu bakmdan reklam btesi, deien

artlara intibak edebilen dinamik bir bte olmaldr. nk esneklii olmayan bte, artlar deiir deimez derhal faydasz, kullansz hale gelecektir. 6.4.2. Halkla likiler Bir rn, hizmet veya kurulua olan talebi yz yze olmayan bir ekilde uyarmak iin, bunlar hakknda sponsor tarafndan bir bedel demeksizin, yazl basnda ticari deeri olan haberlerin karlmasnn salanmas veya radyo, TV ve sahnede olumlu tutumlar ve duyumlar elde edilmesidir. Tantma ve halkla ilikiler, bir gr veya dncenin ya da kurumun tantlmasna, benimsetilmesine hizmet eden bir tutundurma aracdr. Bu abalara zaman zaman mal ve hizmetlerin de konu olduu grlmekte ve halkla ilikiler, reklam ile kartrlmaktadr. Uluslar aras Halkla likiler Birliinin tanm yledir: Halkla ilikiler, zel veya kamu kesiminde faaliyet gsteren bir kurulu veya kurumun, ilikide bulunduu kimselerin anlay ve desteini elde etmek zere srekli olarak yapm olduklar bir ynetme grevidir. Tanmdan aadaki zellikleri karmak mmkndr. Halkla ilikiler hem kamu hem de zel kesim kurulular asndan etkin ve verimli bir haberleme sistemi kurulmasn gerektiren bir grevdir. Srekli ve rgtl bir abadr. Uzman kii veya kurumlarn uygulayabilecei planl bir yntemdir. Halkla kurulan iliki karlkl ve ok ynldr. nandrc, ispatlayc ve iyi niyete dayal drst bir uygulama olmak zorundadr. 6.4.3. Yz yze Sat Sat en nemli pazarlama faaliyetlerinden biridir. Btn insanlar yamalar boyunca bir eyler satarak veya satn alarak yaarlar. Kiisel sat, sat gerekletirmek amacyla konuma kiisel kanaatleri kullanmaktr. Karlkl yararl ilikiler kurmak,

gelitirmek, devam ettirmek iin gerekli kiiler aras, yz yze iletiim eklidir. Yz yze sat, yz yze esasna dayal, sat gerekletirme amacna ynelik bir sunu ekli olarak tanmlanmaktadr. Kiisel sat, tutundurma karmas elemanlarnn bilinen, en eski eklidir. Bir ok kaynakta sat gc, yz yze sat, satlk gibi eitli isimler atnda yer almaktadr. Kiisel sat, mterilerle karlkl olarak alm satm ilikilerinin yaratld yz yze olan iletiim eklidir. Bu iletiim eklinin dier iletiim karmas olarak da adlandrlan tutundurma karmas elemanlarndan -reklam, halkla ilikiler, sat gelitirme- en nemli fark ift tarafl iletiime eklinde olmasdr. Bu sadece kiisel sat tekniine zg bir zelliktir. Dier tutundurma karmas elemanlarnda ise tek tarafl kitle iletiim zelliine sahiptir. Tanm olarak kiisel sat; imlii belirlenebilir bir kuruluun pazarlama sunusunun, kiiler tarafndan dorudan doruya srlmesine yarayan; ikna edici iletiim ve tutundurma faaliyetidir. Bir sat temsilcisinin olas mterilerle urap, onlarn satn alma gereksinimlerini kendi firmasnn rn ve hizmetlerine ynelmeye alt, yz yze iletiim eklidir. Kiisel satta, alc ve satc arasnda karlkl diyalog kurulur. Yani kitlesel iletiimden ok bireysel iliki ve dorudan iletiimi gerektirir. Firmalar birok faaliyetlerini yrtrken, kiisel sat faaliyetlerinden faydalanmaktadrlar. Mal hakknda bilgi vermek, mal ya da hizmete olan ilgiyi artrmak, fiyatlar ya da deme koullarn grmek gibi faaliyetlerinde kiisel sata bavurulmaktadr. Kiisel sat pahal bir yntemdir; pazarlama karmas iindeki rol rgtn kaynaklarna, pazarlara, rnlere, rekabete ve zamana baldr.31 Kiisel satn amalar, dier tutundurma faaliyetlerinin amalar ve pazarlama amalar ile tutarl bir uyum ierisinde olmak zorundadr. Kiisel satn amalar arasnda satn gerekletirilmesi, dier amalara gre daha n planda olmasna karn, tek ama olarak dnlmemelidir. Kiisel satn ana amalan mteri adaylar bulmak, mteri adaylarn alc hale getirmek ve onlar tatmin etmektir. Bu ana amalardan yola karak, her firma kendi

kiisel sat amalarn belirtmektedir. Firmalar; mal hakknda bilgi verme, ilgiyi ykseltme, mal tercihini gelitirme, fiyatlar ve dier koullan grme, bir sat kapsama ve pekitirmeyi salama gibi amalarla kiisel satta bulunurlar. Kiisel satn en nemli zelliklerinden biri, mteri ile sat temsilcisi arasnda iki tarafl iletiime olanak vermesidir. Bu zellii birok avantaj da beraberinde getirmektedir. Kiisel sat dier tutundurma aralarna gre ok daha esnektir. nk sat temsilcileri her bir mterinin bireysel davranlar, zellikleri ve ihtiyalar dorultusunda sunularn hazrlarlar. Sat temsilcileri mterilerinin sat yaklamlarna kar reaksiyonunu annda grebilir ve hemen orada eitli dzeltmeler yapabilirler. Ayrca mterilerinden gelen itirazlara kar sat temsilcisinin cevap verme ve aklama yapma imkan da vardr ve mterilerin zel ihtiyalarna adapte olabilen bir yaklamdr. 6.4.4. Sat zendirme Sat Teviki (Promosyon) Tutundurma aamasnn drdnc unsuru sat tevikidir. Sat teviki (gelitirme); reklam, yz yze sat ve halkla ilikiler dnda kalan ve genellikle sreklilik gstermeyen fuarlara katlm, sergiler, gibi ksa dnemde satn almay tevik edici sat almasdr. Sat gelitirme faaliyetlerini iletmeler aadaki amalardan bir ya da bir kan baarmak zere gerekletirirler. Bu amalardan bazlar unlardr: Markann, rnn ve hizmetin farknda olunmasn salamak, Marka ball oluturmak ve tekrar satn almay salamak, Rakip marka balln krmak, Rakiplerden farkllamak, Tketici/mteri deeri yaratmak, Mevsimlik vb. sat dengesizliklerini gidermek, Datm kanallarn cesaretlendirip, stok dzeyini gelitirmek, Pazarlama karmasnn dier unsurlarnn etkinliini arttrmak.

Tketicilerin satn almasn ve araclarn da daha etkili olmasn salayan, gsteri, sergi ve maln yerinde kullanm gibi, yz yze sat, reklam ve halkla ilikilerin dnda kalan, sk tekrarlanmayan trden olan, deiik sat artrma abalarna sat tutundurma, sat-tevik, sat zendirme veya sat ne srme, ya da sat promosyonu denir. Bu abalarla belirli bir dnemde tketicilerin dikkatleri belirli mal veya markaya ekilmekte, onlara zel bir sat durumu ile kar karya olduklar, bu frsat bir daha ele geiremeyecekleri anlatlmak istenmektedir. Belli bal sat tevik eitleri; numune, sat bedelinin iadesi, indirimli sat, prim, hediye pulu, gsteri ve hediye uygulamasdr. B. YEN PAZARLAMA YNTEMLER Pazarlama disiplini dinamik bir olgudur ve insan ihtiyalarn tatmin etme amacnda olduu iin, deien artlar ve mteri beklentileri dorultusunda, srekli, kendini yenilemekte, gnn koullarna ayak uydurmaktadr. Bu dorultuda pazarlama anlay, reticinin daha ok sz sahibi olduu rne Ynelik Pazarlama anlayndan, tketicilerin n plana kt Mteri Odakl Pazarlama Anlayna doru bir sre izlemitir. Gnmzde pazarlama anlayndaki bu deime ve teknolojik yeniliklerin etkisiyle, pek ok yeni kavram pazarlama disiplinine girmitir. Burada bu yeni kavramlardan bir kana deinilecektir. 1. Elektronik Ticaret Pazarlama alanndaki yeniliklerden biri de elektronik ticarettir. WTO (Dnya Ticaret rgt) elektronik ticareti; "mal ve hizmetlerin retim, reklam, sat ve datmlarnn telekomnikasyon alar zerinden yaplmas" eklinde tanmlamtr. Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat (OECD) ise E-Ticaret'in tanmn; "saysallatrlm yazl metin, ses ve grntnn ilenmesi ve iletilmesine dayanan, kiileri ve kurumlar ilgilendiren tm ticari ilemler" eklinde yapmtr.

Elektronik ticaret veya internet yoluyla pazarlama, dorudan fiziksel balant kurmaya, ya da fiziksel bir dei-toku ilemine gerek kalmadan taraflarn elektronik ortamda iletiim kurduklar her trl i etkinliidir. E-Ticaretin iletmelere en nemli yararnn maliyet ve hz olduu sylenebilir. Bunun yannda pazarlama etkinliklerinin ok geni bir alana yayglatrlabilmesi ve hedef pazar ile enteraktif iletiim, dier yararlar olarak sralanabilir. nternet yoluyla pazarlama faaliyetleri. letmeden iletmeye (Business to Business: B2B) . letmeden nihai tketiciye (Business to Customers: B2C) olmak zere balca iki gruba ayrlmaktadr. 1.1. letmeden letmeye nternet Yoluyla Pazarlama (B2B) letmeden iletmeye E-Ticaret, iletmeler arasndaki pazarlama faaliyetlerinin internet ortamnda gerekletirilmesini ifade etmektedir. Sz konusu faaliyetler ounlukla "extranet" veya "e-Pazaryeri" zerinde gerekletirilmektedir. Halen internet yoluyla toplam pazarlama hacminin byk bir blm iletmeden iletmeye ynelik bir nitelik tamaktadr. Forrester Research'n 1999 ylnda yapt bir aratrmaya gre nternet yoluyla gerekletirilen toplam satlarn %90' iletmeden iletmeye ynelik satlardan olumaktadr ve 1999 ylnda 110 milyar dolar olan sz konusu satlarn hacmi, 11 kat artarak, 2003 ylnda 1.3 trilyon dolara ulaacaktr. letmeden iletmeye nternet yoluyla pazarlama faaliyetleri aadaki uygulamalar kapsamaktadr: rnlerin son kullancya ulamadan nceki sat ve transferleri, Ortak giriimler (joint venture) ve tedarik zinciri faaliyetleri, retim szlemeleri, rnlerin datm ve pazarlanmas, rn ve hizmetlerin destek hizmetleri

letmeden iletmeye nternet yoluyla pazarlama faaliyetleri, iletme faaliyetlerinin zel veya kamusal alarla nternet ortamnda finansal transferleri, on-line deiimleri, ak arttrmalar, rn ve hizmetlerin teslimatn, tedarik zinciri faaliyetlerinin dier iletme faaliyetleri ile entegre bir ekilde gerekletirilmesini ifade etmektedir. 1.2. letmeden Nihai Tketiciye nternet Yoluyla Pazarlama (B2C) nternet ortamnda iletmeden nihai tketiciye ynelik pazarlama faaliyetleri, iletmeler ile nihai tketiciler arasndaki pazarlama uygulamalarn kapsamaktadr (www.hepsiburada.com., www.estore.com.tr. gibi). Gnmzde bilgi g anlamna gelmekte ve Internet kullancs olan tketiciler, nemli lde bilgi ve dolaysyla g potansiyelini ellerinde tutmaktadrlar. "E-alveri", "on line alveri", "internet'te perakende sat" gibi kavramlarla tanmlanan internet yoluyla iletmeden nihai tketicilere ynelik pazarlama faaliyetleri, tketicilere evlerinden, iyerlerinden veya nternet Cafe'Ierden bilgisayar yardmyla internet'e balanarak, pek ok rn ve hizmete (kitap, Cd, DCD-VCD, iek, bilgisayar yazlm ve donanmlar, bilet, otomobil, bankaclk, sigortaclk, danmanlk vb. hizmetleri) 24 saat boyunca ve dnyann her yanndan ulama ve satn alma olana salamaktadr. nternet ortam, gerek retici ve tketicilerin global bir nitelik kazanmasn ve gerekse sat ve satn alma faaliyetlerinin son derce hzlanmasn salamaktadr. Web ortamnn salad global ve hzl ilem yapabilme sayesinde retici ve tketiciler birbirlerine yaklamaktadrlar. reticiden tketiciye ynelik sat faaliyetlerinde Internet ortamndan yararlanma abalarnn giderek younlamakta ve nternet yoluyla perakende sat, perakendeciliin gelecei olarak grlmektedir. Sermaye ve enformasyonun hzl dolam, retim alannda etkisini gittike artan oranda hissettirmektedir. Bir baka gelime de, kltrel ayrma veya ok kltrllk ad altnda siyasal alanda yaanmaktadr. Bu iki eilimin uzlama noktalan, ztlama noktalarndan daha az olup, bu srete toplumsal ve kltrel hayat biimlerini deerlendirecek ve bunlara anlam kazandracak bir deerler manzumesi en azndan u an iin ortaya karlamamaktadr. Kresellemeyle birlikte ulusal ve yerel

deerlerin zlmesi karsnda, "pazara ait" ve "pazarlanabilir" deerler, bunun yerine ikame edilebilecek bir tek deer olarak grlmektedir. Bu iki E-Ticaret uygulamasnn dnda; (C2B: Customer to Business): Mterilerin ilgilendikleri rnleri, elektronik ortamda karlatrmalar, (C2C: Customers to Customers): Tketicilerin kendi aralarnda yaptklar, (G2G: Government to Government): Devletlerin birbirleriyle yaptklar, (C2G: Citizen to Government): Vatandan devlete elektronik ortamda yapt demeler (G2C: Government to Citizen): Devletin alanlarna yapt demeler, (G2B: Government to Business): Kamu kurumlarnn iletmelere yapt, (B2G: Business to Government): letmelerin kamu kurumlar ile yapt elektronik ticaret uygulamalar da szkonusudur. 2. liki Pazarlamas Alc ve satc arasnda gelien dorudan iletiim olarak da ifade edilen iliki pazarlamas,37 ilk olarak 1983'te Leonard Berry tarafndan ortaya atlmtr. liki pazarlamas, eitli hizmet rgtlerinde mteri ilikilerini iyiletirmek, korumak ve ekici klmak38 zere, mteri memnuniyeti salayacak uygulamalarn gerekletirilmesi, sat sonras srete mteriye zel uygulamalarla ilikilerin srekli hale getirilmesi olarak tanmlanmaktadr. liki pazarlamas, mevcut mterileri elde tutmak ve onlarla ilikileri gelitirmeye dayanmaktadr.likiyi pekitirmek, tarafsz mterilerin sadk mteri olmasn salamak ve vekilleri gibi mterilere hizmet etmek, pazarlama kadar nemsenmelidir. liki pazarlamasnn uygulanmas iin drt strateji eleman vardr. Bir mteri ilikisi kurmak iin temel bir hizmet oluturmak, Birey olarak mteriye ynelik mteri odakl iliki gelitirmek, Temel hizmeti artrarak ekstra yararlar salamak, Mteri sadakatini tevik edecek ekilde fiyatlandrmak.

liki pazarlamas; mteri sadakatindeki art ile mterilerin daha ok ve daha sk satn almalar, bylece iletmenin krnn artmasn salar. 3. sel Pazarlama sel pazarlama; firma faaliyetlerini gerek i, gerek d mterilerinin tatminini salayacak ekilde organize etmek, nihai firma misyonuna ulamak amacyla, yetenekli personeli istihdam ve muhafaza etmek, firmann tm alanlarnn isel iletiimi ve motive edici dier unsurlar kullanarak, d mteri tatminini salamaya yneltmektir. Temel amac mteri tatminini ve dolaysyla iletme krn artrmaktr. sel pazarlama bu haliyle, bir rgtn mterilerini isel ve dsal mteriler olarak ikiye ayrmaktadr. Personele nihai tketicilerden dsal mterilerle ayn nemi vermekte ve personeli rgtn mterisi statsnde grerek, isel mteri olarak ifade etmektedir. sel pazarlama bylelikle, pazarlama kavramnn dsal mterilere uyguland gibi rgt iinde de uygulanmasdr. 4. Amaca Ynelik Pazarlama Amaca Ynelik Pazarlama, iletmenin sosyal bir konu, dava veya fikre destek olduunu, pazarlama mesajlarnda ilemesi ve bu sre ierisinde elde edilen sat gelirlerinin bir blmn bu sosyal konu, fikir veya davamn gereklemesinde aba gsteren tarafa balamasdr. Bir kurumun, rn ya da hizmetini sosyal bir amaca balama olarak da tanmlanan amaca ynelik pazarlamann temel unsurlar;
a.

Sosyal bir sorun, konu ya da amala kurumun btnlemesi ve bu amaca hizmet eden bir dier kurumla ibirliine gidilmesi,

b. rn ve hizmetlerin gelir getirici deiimlere konu edilmek zere tketicilere sunulmas, c. Deiim sonucu elde edilen gelirin bir ksmnn sosyal amala ilgili bir tarafa (kr amac gtmeyen bir kurum gibi) balanmas, d. Sosyal ama ya da fikre verdii destei pazarlama mesajlarnda ilemesi, eklinde deerlendirilebilir.

5. Ni Pazarlama (Market Niches) Bir pazarn demografik, corafik faktrler gibi belli ltlere gre blmlendirilmesi sonucu elde edilen pazar blmlerinin, daha alt trde (homojen) gruplara ayrlmasyla ortaya kan pazar blmne "zel pazar blm" ya da "market niches" denir. Bu uygulamaya neden olarak, ayn pazar blmnde bulunsalar bile, baz tketicilerin benzerlerinden ayrlmak isteyecekleri gsterilmektedir. rnein, CNN sadece haber sunan bir kanal olarak market niches uygulamasdr. zel pazar blmlerinin krl olmasn salayan baz faktrler unlardr: a. zel pazar blm, zel ve farkl istek, ihtiya ve arzu demektir. Bu da yksek fiyata, yani krlla olanak salar. b. Sipari zerine alma olana saladndan, finans ve stok maliyetlerinden tasarruf salar. c. Uzmanln baka mallara, ya da alanlara tanmasna imkn verir. Pazarlama bilimi, piyasada hlihazrda karlanmam, snrl apta ihtiyalarn giderilmesine ynelik faaliyet alanna "ni" (niche) adn vermektedir. Baka bir deile, ni pazar, zel bir grup mteriyi ieren, snrl bir pazarlama programdr. Pazarlama literatrnn ngilizce olmas nedeniyle, "ni" Trkeye ngilizce ekliyle giren bir kavramdr. Trke karl "mevki, uygun yer" olan kavram, "ni pazar" olarak da kullanlmaktadr. Ni pazarlama kreselleen dnyann bir sonucu olarak hzla yaylyor. Aslnda ni yaklam bir evre uyum yaklamdr. Buna gre evresel koullardaki her gelime ve deiiklik doldurulacak bir boluk yaratr. evre tarafndan seilerek yaamlarn srdrme imkan verilen organizasyonlar, esasnda bu boluun ngrd zelliklere sahip olan ve bu boluu doldurma yetenei olan organizasyonlardr. 6. Dorudan Pazarlama Amerikan Dorudan Pazarlama Birlii'nin belirledii tanma gre, dorudan pazarlama; her hangi bir yerden llebilir bir tepkiye ve/veya faaliyete neden olmak veya mterilerin fikirlerini etkilemek amac ile bir veya daha fazla reklam aracm

dorudan kullanan, etkileimli bir pazarlama sistemidir. Bu tanmda drt temel eleman vardr: Bu elemanlardan birincisi dorudan pazarlamann etkileimli bir sistem olmasdr. Bu pazarlamacnn ve olas mterisinin iki ynl bir iletiim ierisinde olduklarn gstermektedir. Dorudan pazarlamann ikinci eleman, dorudan pazarlama faaliyetinin hedef kiiye cevap verme frsat tanmas, dier bir deile olas mterinin tepkisinin izlenebilmesidir. letiimin herhangi bir yerde oluabilmesi, yani muhtemel mterinin mutlaka bir sat noktasna gelmesinin veya sat grevlisi tarafndan ziyaret edilmesinin art olmamas nc elemandr. Mteriden kiisel yant gelmesinin veya gelmemesinin kolaylkla izlenmesi sonucunda, dorudan pazarlama faaliyetlerinin baarsnn kolay llebilir olmas ise, tanmn drdnc elemann oluturmaktadr.

DOKUZUNCU BLM KK LETMELERDE FNANSMAN LEV VE YEN FNANSMAN YNTEMLER A. KK LETMELERDE FNANSMAN LEV letmelerin temel ilevlerinden biri de finansmandr. Finansman, iletmelerin temel ilevlerini yerine getirirken yararlanacaklar kaynaklarn miktar ve bunlarn nerelerden elde edilebilecei konusunda yaplan ilemleri kapsar. Burada nemli olan, herhangi bir i iin ayrlan kaynakla elde edilecek getirinin rasyonel olmasdr. Yani kaynan maliyetinin zerinde bir getiri elde edilebilmesidir. Bunun iin de yatrmn getiriinin iyi tahmin edilebilmesi ve kullanlan z veya yabanc kaynan maliyetinin de doru olarak belirlenebilmesidir. 1. Finansman Kavram ve nemi Finans, genel olarak bir iletmenin para ve kredi konularyla ilgili faaliyetlerim dzenleme veya ynetme sistemi, gerek veya tzel kiilere parasal kaynak salama ya da bir iletmenin kuruluu iin gerekli paray salayarak ilk kurulu sermayesini oluturma biiminde tanmlanmaktadr. Finansman ise ayr kkenden hareketle, bir iletmeye ihtiya duyduu paray salama faaliyetidir. Bu tanmdan anlalaca zere finans veya finansman kavram olarak fonlarn temin edilmesi anlamyla ykldr ve iletmeye parann salanmas ile ilgili uygulamalar iermektedir. Finans kavramn fon, finansman ise fonu salama olarak farkl anlamlarda kullanmak mmkn olabilmekle beraber, kitaptaki ama dikkate alnarak, finans ve finansman ilevi/fonksiyonu terimleri ortak anlamla kullanlacaktr. Finans temelde, iletmenin tm harcamalarnda kullanaca fonlar, elindeki nakde evrilebilir deerleri ifade eden, ok nemli bir konudur.

Finans, iletmenin demelerinin kaynan tekil ettii gibi, ayn zamanda gerekletirilen faaliyetin ktlarnn karl olan nakit akn da ifade etmektedir. Bu yzden finans dendiinde, deme ve tahsilat ile bu ikisi arasnda bir dengenin salanmas hatra gelmektedir. Finans nemli klan bir durum da budur. Burada yaplmas gereken, vade fark ayn olmak kaydyla, deme vadesinin tahsilat vadesinden uzun tutulmasdr. deme ve tahsilatta vade fark deiirse, bu temel lt dorultusunda valr dengeleyebilmektir. Bunun yaplamamas halinde iletmelerde zaman zaman deme sorunlar

yaanmakta ya da atl kaynaklar olumaktadr. ounlukla ilk k geerli olmakla birlikte ikisi de uygun olmayan durumlardr. Birincisinde, taahht edilen demeler yaplamamakta, nc kiilere kar mahcup olunmakta, ticari itibar zedelenmektedir. Aslnda bu durumdaki iletmelerin nemli bir ksmnda, yazarn da tespitiyle, deme gl ile beraber, atl bekleyen stoklar dikkat ekmektedir. Buradan, finans blmnn iyi iletilmedii anlalmaktadr. kinci durumda ise elde atl kaynaklar olumaktadr. Bunun elde tutulmasnn da bir maliyeti vardr. Burada bir baka konu da yle deerlendirilebilir. Eer atl kaynak oluacak ekilde bir deme tahsilat dengesizlii varsa, demeler tahsilattan ok sonraya kalyorsa, bu durum, i piyasasndaki herkesin parann fiyatn bildii ve valr hesaplayabildii varsaymyla, yksek fiyatl satn almann bir gstergesi olabilir. Eer fonlarn elde tutulma sresi deerlendirmede sorun yaayacak kadar ksa ise, demeler ne ekilip, fiyatlar biraz olsun drlebilir. Finans ve finans ilevini nemli klan bir dier durum, talep darlnn getirdii nakit skkldr. zellikle kresel rekabetin neden olduu dk kr marjlar finansn nemini artran bir dier nedendir. evresel belirsizlik olarak adlandrlan, gelecekte ne olacann nceden ok iyi kestirilememesi veya ngrlememesi, finansn nemini iyice artrmaktadr.

Nihayet, iletmelerin gerek rettii mal ve hizmetlerin eitlik kazanmas, gerekse bu mal ve hizmetleri daha yaygn piyasalarda sat imknlar ve zorunluluklar kaynak taleplerini artrm, yeni finansman yntemleri bulmalarn gerektirmitir. Bu yntemler iletmelerde finansman ilevinin nemini artrmtr. 2. Finansman levinin Kapsam ve Amac Finans ilevi, iletmeye gerekli olan fonlar en uygun zamanda, en iyi koullarda salamak ve bu fonlarn iletmenin amalar dorultusunda en etkin kullanmn gerekletirmek, biiminde tanmlanabilir. Finans ilevi, iletmenin hangi alternatif alanlara yatrm yapabilecei, bunlarn alternatif getirilerinin ve geri dnm hznn ne olaca, bu yatrmlar iin ihtiya duyaca fonlarn nereden ve hangi yollarla karlanaca ile ilgilenir. Finans blm, ilemede elde edilen fonlardan, vadesi gelmemi demelere ilikin olanlarn, hangi ksa vadeli alanlarda kullanlabilecei konusunda almalar yrtr. letmelerde maddi akmn iin (rn ak) dzenli ve srekli iletme bir biime gerekletirilebilmesi ihtiya duyulan nakit akmn ihtiyalarn

karlayacak ekilde ve iletmenin amalarna uygun olarak gerekletirilmesi, finansman ilevinin konusunu oluturmaktadr. Burada dikkat eken konu ihtiya duyulan fonlarn en uygun kaynaklardan, zamannda karlanmas ve en etkin ve en krl ekilde deerlendirilmesidir. Buna gre finans ilevinin kapsam, nakit ihtiyacnn karlanmas ve kullanm biiminde zetlenebilir. Finans ilevinin ve bylece finans ynetiminin amac ise iletmenin finansal gvenliini ve krllm, dolaysyla da iletmenin gelime iinde srekliliini salamaktr. Burada finansal gvenlik, bilano kalemleri veya daha ak bir deyile deme ve alacaklar arasnda denge salanmas, deme glne dlmemesidir. Krllk

ise alternatifler ierisinde en uygun alanlara yatrm yaparak elde edilebilecek olan, finans ilevinin temel faaliyetlerinden biridir. 3. Finansman Arac Olarak Sermaye Sermaye, finansman arac olarak hem nakit ve nakde dntrlebilir varlklar, hem de kazan elde edilmesini salayan makine, bina gibi unsurlar iine alan, olduka kapsaml bir kavramdr. Bu konuda yaplacak snflandrmalar, almann amac veya bilim dal gz nnde bulunularak yaplabilir. Bilano esasna gre bakldnda bilanonun taraflar ve ilgili balklar dikkate alnarak bir ayrm yaplabilir. Bu eserde ayn unsurlar parasal ve fiziki sermaye olarak gruplandrlacaktr. 3.1. Parasal Sermaye Para ve paraya hzla evrilebilir likit varlklar ieren parasal sermaye, eitli ekillerde gamlandrlarak ifade edilebilir. Sermaye ve denmemi Sermaye: letmenin kuruluunda taahht edilen

sermayenin ortaklar tarafndan iletme hesabna yatrlan ksmna denmi sermaye, henz yatrlmayp ileride yatrlaca taahht edilen ksmna da denmemi sermaye denir. z Sermaye ve Yabanc Sermaye: letme ii kaynaklardan salanan sermaye z sermaye, finans kurulular veya baka gerek ya da tzel kiilerden salanan sermaye de yabanc sermayedir. Kurulu Sermayesi ve letme Sermayesi: Kurulu sermayesi iletmenin

kurulabilmesi iin gerekli fonlarn toplamdr. letme sermayesi ise iletmenin faaliyete gemesinde ilk kazan elde edene kadar geen sre ierisinde yapmas gereken harcamalar karlamak iin ihtiya duyaca sermayedir.

Bunlarn yannda alacaklar, menkul kymetler ve yedek akeler de dier parasal sermaye trleridir. 3.2. Fiziki Sermaye Fiziki sermaye, iletmede yer alan stoklar ve sabit varlk ya da duran varlk olarak adlandrlan fiziki unsurlarn toplamdr. Stoklar, retim srecine kullanlan, hammadde, yan mamul, yardmc malzeme, iletme malzemesi ve mamul maddelerden (bitmi rn) olumaktadr. Sabit veya duran varlklar da bina, arsa, makine, ara ve gerelerdir. 4. Borcun Kaldra Etkisi Yatrmlarda z kaynaklardan yararlanlabildii gibi yabanc kaynaklardan da yararlanlabilmektedir. z sermayenin de yabanc sermayenin de bir maliyeti vardr ve yatrm karan alnrken bunun gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Yabanc sermaye ile yatrm yaplmas, bakasnn parasyla kazan elde edilmesi anlamna gelmekte ve ska tercih edilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, borcun maliyeti ve yatrmn getiriidir. te yatrmdan salanan kr ile borlanmann maliyeti arasndaki iliki literatrde kaldra etkisi olarak adlandrlmaktadr. Kaldra etkisi, yatrmn krllnn faiz oranndan byk olmas halinde pozitif, aksi halde negatiftir. Kaldra etkisinin pozitif olmas halinde, kredi yoluyla finansman ihtiyacnn karlanmas iletmenin z sermaye krlln artrr. Baka bir ifadeyle, bu durumda bakasnn parasyla para kazanlr. 5. Finansal Gstergeler Finansal tablolarn izlenmesinde, iletmelerin finansal yaplarnn

deerlendirilmesinde yararlanlan bir takm finansal oranlar vardr. Bunlardan bir

ksm iletmenin nakit veya nakde evrilebilir kaynaklarnn durumunu, bir ksm da stok ve krllk durumlarn gstermektedir. Cari Oran: letmenin ksa vadeli borlarn ksa vadeli alacaklar ile deyebilme gcn gsterir. Bu orann 2 olmas beklenir. Oran 2'den byk olursa elde atl kaynak bulunduu, 2'den kk olursa ksa vadede deme gl yaand anlalr. Cari Oran=Cari Aktifler/Cari Pasifler Likidite Oran (Asit-Test Oran): Cari Oran, paraya evrilmesi gereken deerleri de ierdiinden ksa vadeli borlar karlamada zaman zaman yetersiz almaktadr. O yzden stoklarn zellikle gz ard edildii Likidite Oran gelitirilmitir. Likidite Oran= (Cari Aktifler-Stoklar)/Cari Pasifler Likidite Oran'nn 1 olmas normal kabul edilmektedir. Stok Devir Hz: Stoklarn bir yl ierisinde ka kez devrettiini gsteren bir orandr. Stoklara ne lde yatrm yapldn, ne kadar stoklu alldn gsterir. Stok Devir Hz= Satlan Maln Maliyeti/Ortalama Stok Orann ykseklii ayn zamanda belli lde stoksuzluk gstergesi de olabilir. Bu orann ka olaca konusunda bir genelleme yapmak zordur. Fakat Amerika'da tm rasyolar iin bir takm sektr ortalamalarnn yaynland bilinmektedir. Bunun haricinde, zellikle demode olma ihtimalinin yksek olduu biliim sektrnde yksek olmas beklenir. Yine enflasyonun dk olduu ekonomilerde de, fiyat artlarndan kazan elde etmek zor olacandan, orann yksek olmasnda yarar vardr.

Stok Devir Hz'ndan hareketle stoklarn ka gnde tkendii ve ne kadar zamanda sipari verilmesi gerektii de belirlenebilir. Bunu veren oran Stok Dnm Sresi'dir ve aadaki gibi formle edilir. Stok Dnm Sresi (Gn)= 365/Stok Devir Hz Alacaklarn Devir Hz: Alacaklarn ne kadar hzl tahsil edildiini grmeye yarayan bir orandr. Alacaklarn Devir Hz=Yllk Vadeli Satlar/ Ort.Alacaklar Bu rasyo ile yllk toplam vadeli satlar ierisinde ortalama alacaklarn orannn ne olduu bulunur. Bylece toplam kredili alacaklarn ylda ka kez tahsil edildii hesaplanabilir. Alacaklarn Devir Hz, hem alacaklarn kalitesi konusunda fikir vermekte, hem de ayet iletmenin likiditesi zayf ise nedeninin alacaklar tahsil etme glnden kaynaklanp kaynaklanmadn gstermektedir. Bu nedenle Likidite Rasyosu'nun Alacaklarn Devir Hz ile desteklenmesi gerekmektedir. Alacaklarn Devir Hz bilinince alacaklarn tahsil sresi hesaplanabilir. Alacaklarn Tahsil Sresi= 365/Alacaklarn Devir Hz Bu oran ile alacaklarn ortalama ka gnde tahsil edildii belirlenir. Borlarn Devir Hz: Bu oran, borlarn ylda ka kez dendiini veya devrettiini ortaya koyar. Aadaki biimde formale edilir. Borlarn Devir Hz=Ylhk Kredili Almlar/Ort. Borlar Bylece yllk toplam kredili almlarn, mevcut veya ortalama borlarn ka kat olduu belirlenir. Bu rakam, borlarn ka kez devrettiini ifade eder.

Bu orandan hareketle borlarn deme sresi de belirlenebilir. Borlarn deme Sresi=365/Borlarn Devir Hz Krllk (Rantabilite): Satlar veya z sermayenin % ka kadar kr elde edildiini ortaya koyar. Krllk (Sat)= (Kr/Satlar)xlOO Krllk (zsermaye)= (Kr/zsermaye)xlOO 6. Finansman Kaynaklar Finansman kaynaklar, iletmeye gerekli fonlarn elde edilebilecei kaynaklardr. Genel olarak; ksa vadeli yabanc kaynaklar, uzun vadeli yabanc kaynaklar ve z kaynaklar olmak zere grupta incelenmektedir. Detayl olarak gruplandrmadan ifade edilecek olursa finansman kaynaklar; z kaynaklar, Oto finansman Ksa ve uzun vadeli banka kredileri, Bor senetleri, Ticari borlar ve Tahvil ihrac Biiminde sralanabilir. Oto finansman, kendi kendini finanse etme anlamna gelir. letmenin kendi faaliyetleri sonucu elde ettii krlarn tmnn veya bir ksmnn datlmayarak iletmede braklmas yoluyla sermaye ihtiyacnn karlanmasdr. Bunlarn dnda leasing, factoring, forfaiting gibi bir takm finans yntemleri de vardr. Bunlar, yeni finansman yntemleri balnda ayrca incelenmitir.

B. KK LETMELERDE YEN FNANSMAN YNTEMLER 1. Leasing Leasing, belirli bir sre iin kiralayan ve kirac arasnda dzenlenen, reticiden kirac (lessee) tarafndan seilip, kiralayan (lessor) tarafndan satn alnan maln mlkiyetini kiralayanda, kullanmn ise kiracda brakan bir anlamadr. Leasing ilemi, yatrm mallar ve dayankl tketim mallarnn finansman iin kullanlan orta ve uzun vadeli bir finansman yntemidir. Yaplan anlamaya gre kirac, belirli bir sre sonunda kiralad maln sahibi de olabilmektedir. KOB'ler banka kredisi dndaki dier finansman aralarndan yeterince

yararlanmamaktadr. Halbuki lkemizde leasing ve factoring bata olmak zere, bir ok finansal enstrman bulunmaktadr. nemli olan, KOB sahiplerinin veya yneticilerinin bu teknikleri tanmalar ve ihtiya duyduunda kullanabilmeleridir. Bu tr teknikleri kullanmak ekonomik kriz dnemlerinde daha da nemli hale gelebilmektedir. KOB'lerin yararlanabilecei finansman tekniklerinin banda leasing gelir. Leasing, lkemizde 1985 ylndan itibaren uygulanmaya balanan bir finansman yntemidir. 1985 ylnda karlan 3226 sayl Finansal Kiralama Kanunu ile leasing uygulamasnda yasal esaslar oluturulmu ve zellikle bankalar kendi bnyelerinde leasing konusunda faaliyet gsteren irketlerini oluturmulardr. Balca leasing trleri; yurt ii finansal kiralama, uluslar aras finansal kiralama, sata yardmc kiralama, sat ve geriye kiralamadr. Balangta leasing firmalar gayrimenkul leasingine yanamazken, gnmzde gayrimenkul leasingi de yaplmaya balamlardr. Leasing'in KOB'lere salayaca balca avantaj ve dezavantajlar unlardr. Avantajlar; z kaynaklarn tketilmemesi ve kredi imkanlarnn sakl tutulmas,

 Vergi avantaj salanmas, KDV avantaj salanmas ve

lemlerinin daha basit olmasdr. Dezavantajlar durumunda, Leasing'den olumsuz etkilenmesi,

zellikle dviz cinsinden Leasing yapan iletmelerin devalasyon olmas Finansal kiralamann kullanmndaki snrlamalar,

Hurda deerinden yararlanamama durumu ve Kredibilitenin dmesidir.

2. Factoring Factoring ilemi, ticari alacaklarn factor'e devaml olarak devrini ieren yatrm, tketim ve hizmet sektrnn finansmannda kullanlan ksa vadeli finansman yntemidir. Factoring, vadeli sat yapan firmalarn her trl mal ve hizmet satndan doan alacak haklarm "factor" ad verilen finansal kurululara satmak suretiyle ksa vadeli kaynak saladklar bir finansman tekniidir. Factoring, satc iletmenin senet krdrmaya benzer biimde alacaklarn bir defaya mahsus olarak, Factor'e devretmesinden farkl bir olaydr. Ayn zamanda bir finansal ynetim aracdr. letmenin mevcut ve gelecekteki kredili satlaryla ilgili alacaklar devredilmekte, factoring irketi kredili sat ilemlerinin her aamasnda sz sahibi olmaktadr. Factoring, i ve d ticarette kullanlan ve zellikle ksa vadeli mal satlarnda ba vurulan bir finansman yntemidir. Trkiye'de 1980 ylndan sonra balayan ekonomik yaplanmann ve da almann bir sonucu olarak factoring irketleri balangta bankalar bnyesinde olmak zere kurulmaya balanmtr. Factoring, her trl mal ve hizmet satlarndan kaynaklanan ksa vadeli (genellikle 90 gn) ticari alacaklarn factoring irketine (factor) devri, borlunun bundan haberdar edilerek tahsilatn factor tarafndan yaplmas olarak tanmlanmaktadr, letmeler ihtiya duyduklar alma sermayesinin z kaynaklarla finanse

edemedikleri ksm iin yabanc kaynaklara bavurmaktadr. En ok bavurulan yabanc kaynak ise bsa vadeli banka kredileri ile satc kredileridir. Basit olarak "ksa

vadeli alacak haklarnn sat" olarak ifade edilebilecek olan factoring, belirli koullarda sz konusu iki alternatife gre maliyet asndan daha avantajl olabilmektedir. Factoring ilemi u ekilde gereklemektedir: letmenin bir factoring ilemi iin factor kuruluuna bavurmas gerekmektedir. Bavuruda firmadan istenen bilgiler salandktan sonra, factor ile firma arasnda bir factoring anlamas imzalanr. zerinde borlu kiilerin isimleri, fatura tarihi ve vade tarihinin yer ald alacak senetleri, alacaklarn devri konusunda dzenlenen bir form ekinde factore iletilir. Formun iki taraf arasnda imzalanmasndan sonra devir gereklemi olur. Mallarn mteriye gnderildiini gsteren sevk belgelerini factor kurulua verdikten sonra alacak factorden alnr. Gerek yurt ii gerekse yurt dna ynelik olarak yaplabilen factoring yalnzca finansman deil, ayrca birok avantaj da beraberinde getirmektedir. Balca avantajlar unlardr: Zaman ve elaman tasarrufu salayabilir, Alacaklarn denmeme riskini ortadan kaldrr, Ek finansman olana salar, Gerek kriz dnemlerinde gerekse normal dnemlerde alternatif bir finansman yntemidir. Ancak yaanan ekonomik kriz birok factoring kuruluunu alacaklarn tahsil edememe sorunuyla kar karya getirmitir. Factoring ilemleri yurt ii ve yurt d olmak zere iki adan incelenmektedir. Yurtii factoring; ayn lkede faaliyette bulunan alc, satc ve factor irketi arasnda yaplan factoring ilemidir. Yurtii Factoring'in ileyii aada aamalar halinde verilmitir. Factoring hizmetinden yararlanmak isteyen satc firma factoring irketi-ne bavurarak gerekli bilgi ve belgeleri verir.

 Factoring irketi gerekli incelemeleri yaptktan sonra satc firmaya teklifini sunar. Bu teklifinde yapaca hizmetleri ve komisyonlar bildirir. Factoring irketi ile satc firma arasnda n deme oran finansman faizi ve komisyon oran gibi koullar belirlendikten sonra szleme imzalanr. Satc firma alclardan sipari alr ve ald bu siparileri factoring irketine bildirerek onayn alr. Satc firma mallar alcya gnderir. Mallar sevk edildike faturalar dzenlenir ve factor'e temlik edilir. Faturalarn asl alcya, bir sureti de factoring irketine gnderilir. Bildirimli factoring uygulamas yaplyor ise, alacan factor'e temlik edildii ve demenin factor'e yaplmas gerektiini belirten bir etiket faturann aslna yaptrlr. Satc firmann nakit ihtiyacna gre factoring szlemesi erevesinde factor tarafndan n deme yaplr. Factoring irketi vadesi geldiinde fatura bedelini alcdan tahsil eder. n demenin yapld durumlarda, borludan tahsil edilen fatura bedelinden, masraflar dldkten sonra, kalan tutar mterinin cari hesabna alacak kaydedilir. Alternatif finansman yntemlerinden biri de "Senet Karl Kredi ve Factoring"tir. Senet karl kredi, iletmelerin mteri senetlerini karlk gstererek, bankadan kredi salamalardr. Ancak sz konusu senetler vadesinde denmediinde, kredi borcu iletme tarafndan denir. Oysa factoring ynteminde satc firma alacaklann factor'e satmaktadr. Dolaysyla alacak riski factor kurulu tarafndan stlenilmektedir. 3. Forfaiting Forfaiting, ihracatlarn mal ve hizmet ihracndan doan orta vadeli alacaklarm, tahsil edilememe riskiyle birlikte forfaiter'e satmasdr. Factoring ve forfaiting arasndaki en nemli fark, vadeyle ilgilidir. Factoring genellikle 1-6 ay vadeli alacaklar iin, forfaiting ise, 6 ay 5 yl vadeli belgeye bal alacaklar iin kullanlmaktadr. Bir dier fark, factoring her para birimine uygulanabilirken,

forfaiting'e konu olan alacaklarn konvertibl para birimleri ile ifade edilmeleridir. Factoring ile forfaiting arasndaki dier bir fark da, forfaiting'in genellikle uluslar aras ilemlerde uygulanmasdr. Son olarak, forfaiting ilemlerinde politik, transfer ve denmeme riskleri stlenilirken, factoring'de politik risk dndaki riskler stlenilmektedir. Forfaiting, zellikle mal ve hizmet ihracatndan doan ve belirli bir deme planna gre tahsil edilebilecek olan alacaklarn bir banka ya da bu alanda uzmanlam bir finansman kurumu tarafndan satn alnmas olarak tanmlanabilmektedir. Forfaiting ileminde genelde ithalatnn borcu karlnda ihracatya verdii emre yazl senet ve polieler kullanlmakta, ilem gerekletikten sonra ihracatnn hibir ykmll kalmamaktadr. Her eit alacak forfaiting ilemine konu edilebilirse de, uygulamada emre yazl senet ve polie eklindeki ticari alacaklar daha gvenli olduklarndan, tercih edilmektedir. Forfaiting veren kurulu, belli bir skonto oran zerinden devrald senet veya polie eklindeki alacaklarn karlnda, teminat olarak banka garantisi talep etmektedir. Forfaiting ileminde ithal edilecek maln bedeli, bu maln ekonomik mrne yaylarak taksitlerle denmektedir. nce ithalat ve ihracat firmalar arasnda bir ticari anlama yaplmakta, fiyat ve deme plan saptanmaktadr. thalat mallar teslim almakta, banka garantisini de saladktan sonra bor senetlerini banka aracl ile ihracat firmaya iletmektedir. Polieler ihracat firma tarafndan hazrlanmakta, ithalat firma tarafndan kabul edilmekte ve garantr banka tarafndan garanti edilmektedir. Garantr ile ithalat firma arasnda tazminat anlamas bulunmakta, bu durum "forfaiter"i ilgilendirmemektedir. Forfaiting piyasasnda, polieler "rcusuz" olarak kez ciro edilebilmektedir. Forfating'de ekonomik ve politik tm riskler forfaiter'a yanstlmaktadr. hracattan doan alacak haklarnn, belgelerin forfaiter'a, skonto oran zerinden devri esasna dayandndan, bu finansman eklinin maliyeti ihracat asndan nceden belli olmakta, bylece ihracat uzun vadeli faaliyet plan yapabilmektedir.

hracat firma, vadeli satlarn annda paraya evirebildiinden, kredili satlarnn finansman iin kaynak aramas gerekmemektedir. hracatnn likidite durumunu iyiletirmekte, yani kaynaklar elde etmesini salamakta ve senedin denmemesi durumunda mracaat hakknn bulunmamas, ihracat firmay arta bal bir bortan kurtarmaktadr. Forfaiting ayrca, alcnn kredi deerliliinin saptanmas, alacan tahsili yklerinden kurtulmaktadr. hracat, kredili sat ncesinde bankann alacak hakkn alma taahhdn saladndan, faiz ile dier koullar da bilindiinden, ithalatya kredi maliyetini ve kur riskini ieren fiyatlar nerebilmektedir. Forfaiting genel olarak, basit ve hzl bir uygulama olup, ayrca bir kredi sigortasna ve fazla belgeye de gereksinim duyulmamaktadr. hracatnn likit idesi, alacak hakknn devri ile artmakta, bu da finansman olana yaratmaktadr. Forfaiting, ithalatya kredili ithalat olana salarken, forfaiter'a da senetlerin tahsili iin banka garantisi salamaktadr. Forfaiting ileminin balca dezavantaj, salanan tm avantajlara ve risklerin stlenmesine bal olarak maliyetlerin nispeten artmasdr. 4. Swap Swap, iki taraf arasnda nceden belirlenen gelecekteki bir tarihte nakit aklarnn karlkl deiimine denir. En ok kullanlan swap ilemleri para swap (currency swap) ve faiz swap (interest rate swap) ilemleridir. Swap ilemler, farkl kurulularn farkl finansal piyasalardaki farkl kredi deerliliine bal olarak, farkl kredi artlar ile kar karya kalmalar ve bu farkllklardan swap ilemine taraf olanlardan her birinin yararna olacak ekilde sonu salayan ilemlerdir. Swap, faiz oranlar ve dviz kurlarndaki dalgalanmalardan kaynaklanan riski azaltmak iin gelitirilen bir tekniktir. 1970'li yllarda dviz kuru ve faiz oranlarnda artan dalgalanmalar uluslararas dzeyde alan bankalar ve irketlerin riskini artrmtr. Temel olarak faiz oran ve dviz kuru swap olarak yaplmaktadr.

Faiz ve dviz kuru zerine swap yaplabilir. Faiz oram swap, kredi deerlilii farkl iki irketin ayn tutarda, fakat faiz koullar deiik borlarnn gerektirdii demeleri belli bir sre iin deitirmeleridir. Uygulamada, ayn tutar ve vadedeki borlarn faizleri deitirilmektedir. Para Swap'inde sadece faiz demeleri el deitirmekte, anaparalar

deitirilmemekte, kredi deerlilii dk olan borlu, kredi deerlilii yksek olan tarafa bir prim demektedir. Dviz kuru swap ise iki tarafn para birimlerini anlatklar kur zerinden vade tarihinde geri denmek zere deitirmeleridir. Faiz oran swap en basit swap trdr. Bunlara plain vanilla swap denilmektedir. "Swap"n daha kolay anlalabilmesi iin konunun bir rnekle aklanmasnda yarar vardr. Be yllk bir dnemi kapsayan svvap olduu ve her yl 1 milyon dolar ana para dendiini dnlsn. A irketi, B'ye %12 sabit faiz oranndan demeyi kabul eder. Bunun karlnda, B, LIBOR+3 oranndan A'ya deiken faiz deyecektir. A, 1 milyon dolarn %12'si zerinden her yl 120.000 dolan B'ye der. B'de LIBOR'daki hareketlere bal olarak demesini yapar. Sonuta, her iki taraf 1 milyon dolar deerinde ana paray deitirmi olmayacaklar, sadece faiz demeleri deitirilmi olacaktr. Vadeli szlemelere, vadeli kontratlara ve opsiyonlara ilaveten ok uluslu firmalar risk ynetiminde bir baka araca daha bavurmaktadrlar. Swapler bir tarafn sahip olduu demeleri dier bir tarafn sahip olduu demelerle deitirme ilemidir. Kurumsal finansal yneticiler swapleri karmak ve yaratc finans kaynaklar olarak dzenleyerek bor alma maliyetlerini ve faiz riskiyle dviz riski karsndaki kontrollerini arttrmada kullanmaktadrlar. Swap ilemleri sonucunda bir firma veya finansal kurum bir piyasada alglad riski dier bir piyasada borlanarak dengeleyebilir. Bu nedenle Swap, risk ynetim aralar arasnda nemli bir yer tutmaktadr.

5. Angel Finanslama Angel finanslama kelime anlam ile "melek finanslama" anlamna gelmekte ve Trke karl olarak anlamn tam olarak ifade etmemektedir. Angel finanslama; "giriim tecrbesine sahip zel yatrmclarn kendi para ve deneyimleriyle genellikle ie yeni balayan ve ilk evrelerinde olan iletmelere yaptklar ortaklk ieren bir finansman teknii" olarak tanmlanmaktadr. Bir baka tanmla kurulu aamasnda olan iletmelerin finansman ihtiyalarn karlamaya yarayan deneyim sahibi kii ve kurulular tarafndan kr amal yaplan bir finansman ekli olarak tanmlanmtr28. Angel finanslama risk sermayesi finanslama tekniiyle benzerlikler gstermektedir. Ancak aralarnda nemli farklar mevcuttur. Farklarna geemeden nce risk sermayesinin bir tanmn vermek yararl olacaktr buna gre risk sermayesi; "bir risk sermayedar tarafndan z sermaye veya z sermaye benzeri olarak salanan finansman ile, bymeye ynelmi kk veya orta byklkteki bir iletmenin amalarn gerekletirebilmesi iin gerekli yatrmlar yapabilmesinin mmkn klnmasdr. Risk sermayedar bunun karlnda bir aznlk hissesi veya deitirilemez bir hak elde eder. Angel yatrmclar ve risk sermayedarlar arasndaki farklar aadaki gibi sralanabilir.

Yatrmlarda Angel yatrmclar kendi paralarn kullanrlar, risk sermayedarlar ise kendilerine yatrm yapan bireysel ve kurumsal yatrmclarn paralarn kullanrlar.

Angel yatrmclar genellikle yeni kurulan kk aptaki iletmelere ve giriimcilere yatrm yaparlar risk sermayedarlar ise, byk ve kendini ispatlam iletmelere yatrm yaparlar. Angel yatrmclar yatrm oranlan risk sermayedarlarna gre daha dktr. Angel yatrmclar genellikle faaliyetleri ile bire bir megul olabilecekleri yatrmlar yaparlar, risk sermayedarlar ise finansman salayp sadece denetim yapmakla yetinirler. Angel yatrmclar yatrm yaptklar iletmelerin karar srelerine bizzat katlrlar ancak risk sermayedarlar stratejik denetimlerde bulunurlar.

 Angel yatrmclar yatrmlarn tamamen macerac bir ruhla ve amatr bir ekilde yaparken, risk sermayedarlar profesyonel ve yksek getiri amal yaparlar. Angel yatrmclar genellikle daha nce giriimcilik deneyimlerine sahiptirler; ancak risk sermayedarlarnn giriimcilik deneyimleri Angel yatrmclara oranla daha dktr. Yatrm deneyimlerine bakldnda, risk sermayedarlar Angel yatrmclara gre daha aktiftir ve yatrm says daha fazladr. Ya ve eitim dzeylerine bakldnda risk sermayedarlar Angel yatrmclara gre daha gen ve eitim dzeyleri yksektir. Angel yatrmclar risk sermayedarlarna gre daha fazla risk alrlar ve beklentileri dktr. Angel yatrmclar, risk sermayedarlarna gre daha az aratrma ve deerlendirme sreci uygularlar. Angel finanslama aslnda insanlk tarihi kadar eski bir finansman yntemidir. Gemie bakldnda A. Graham Bell 1874 ylnda Bell telefon irketini, Henry Ford, Ford fabrikasn ve Golden Gate kprsnn yapm Angel fonlar ile finanse edilmitir. Gnmzde ise amazon.com, yahoo.com, Apple computer ve pete's brewing company gibi tannm firmalar kurulu aamalarnda angel fonlar ile finanse edilmilerdir. Bunun yannda Angellar tm sektrlere yatrm yapabilmektedirler. Angel yatrm KOB'ler iin risk sermayesine gre daha elverili bir finansman teknii niteliinde olduu bunun yannda genellikle kendilerine yakn olan sektrlere yatrm yaptklar, ynetim almalarnda ve resmi olmayan danmanlk rolyle rehberlik hizmetleri verdikleri, uzun sre yatrmc pozisyonlarn koruduklarn ve yapacaklar yatrmlar iin uzun mesafe yolculuk yapabilecekleri saptanmtr. Risk sermayesi pazar ile kyaslandnda Angel finans pazar en eski ve en byk finansman pazardr. Maalesef, Angellarn sermayesi ve kendisinin bilinmemesi ve bu ekonomik kaynan anlalamamas potansiyelinin altnda kalmasna neden olmaktadr. Angellar deiik gemi tecrbelere sahip bireysel yatrmclardr ve

Angel finanslama ynteminin de her finanslama ynteminde olduu gibi deiik avantajlara ve dezavantajlara sahiptirler. Angel Finanslamann Avantajlar Angel yatrmclar dk dzeydeki yatrmlar tercih ederler. Angel yatrmclar genellikle yeni balayan ve ilk evrelerinde olan iletmelere yatrm yaparlar. Angel yatrmclar tm sektrlere yatrm yapabilirler, (hokey sahas, prototip bot vb.) Angel yatrmclar finansal kararlarda risk sermayecilerine gre daha esnektirler. Angel yatrmclarn saladklar fonlar fiyatlarda artlara neden olmaz. Angel yatrmclar katma deer yatrmclardr, (yatrm yaplan irket yatrm yapan irkete dnebilir) Angel finans pazar geni bir corafyada yer alr. Angel yatrmclardan salanan para kaldra etkisi yapar, (yatrm yaplan iletme dier finansman salayclar iin ekicilik oluturur.) Angel yatrmclar yatrmlar dnda kredi imkan da salarlar. Angel Finanslamanm Dezavantajlar Angel yatrmclar ayn firmaya takip eden yatrmlar yapmaktan kanrlar. Angel yatrmclar giriimcinin kontrol gcnden dn vermesine sebep olabilecek sz hakkna sahip olmak isterler. Angel yatrmclar firmaya yardmc olmaktan ok tek bana hareket eden bir canavara dnebilirler. Gvenilirlik asndan Angel yatrmclar lke iinde ve dnda isme, ne ve prestije sahip deildirler. Angel finanslamada yatrm yaplan iletme gelecei parlak olduuna inanlan kk iletmelerdir31. Giriimci finansman ihtiyac iin Angel finans salayan kii ve kurumlara bavurur Angel yatrmc tarafndan bavuru giriimcinin heyecan ve

cokusu, gvenilirlii, rn sat potansiyeli, deneyimi, brakt izlenim, pazarn byme potansiyeli, rn kalitesi, giriimcinin gemii gibi baz kriterler ile deerlendirilerek bavuru kabul edilir veya edilmez burada Angel yatrmc iletmeye ortak olur ve gelecekte halka almasn bekler ve yardmc olur halka aldnda hisselerini satar, tutar veya risk sermayecilerine satarak kar salar. 6. Barter Barter ngilizce "takas" kelimesinin karl olup, gnmzde internet ve network sistemleri zerinden yaplan, "oklu mal/hizmet takas borsasn" ifade etmektedir. Gelimi lkelerde 1970'lerden beri uygulanmakta olan bu sistemin lkemize girii ancak 1990'larda olmutur. Barter, yurt ii ve yurt d pazarlarn yapsal olarak deimesi ile zellikle pazarlama ve finansman konusunda ek kaynaklara ve yeni yntemlere ihtiya duyan firmalarn, ortak bir havuz oluturarak "pazarlama, satn alma ve finansman" konularnda faydalandklar organize bir ticari rgtlenmedir. Firmalara, atl retim deerlerini ve stok rnlerini, daha gerekli olan faaliyet girdilerine evirme imkanm sunmaktadr. Firmalarn mevcut nakit satlarna hi dokunmadan; atl kapasite ile retim artnn gereklemesi ve bu retim art ile eitli rnlerin satn alnmas esasna dayanmaktadr. Barter sistemi de ekonomik gcn, firmalarn bu atl kapasitesinden ve stok rnlerinden salar. Bir cmle ile zetlemek gerekirse; Barter, firmalarn ihtiyalar olan ve nakit para deyerek satn alm olduklar mal ve hizmetleri kasalarndaki nakit ile deil kendi sattklar mal ve hizmetleri vererek satn almalardr. Barter' takastan ayran en byk zellik bu ilemlerin bir Barter organizasyonu denetiminde ve birok firmann bir araya geldii bir mal havuzu iinde gereklemesidir. Sistemin almasnda esas olan; mal satan bir firmann satt maln karln mal satt firmadan deil, dier bir firmadan ihtiyac olan baka bir mal alarak cari hesabn dengelemesidir. 7. Risk Sermayesi Aslnda giriim sermayesi olduu yolundaki tanma ramen kamuoyunda Risk Sermayesi ismi benimsenmitir.

Risk sermayesi modeli KOB'lerin kurulu aamasnda ve i gelitirme ve byme srelerinde z sermaye itiraki veya kredi salamaya ynelik olarak ilev grmektedir. Bu yolla halka alacak KOB'lere kpr kredisi salama olana domaktadr. Bunun yannda iletme iindeki faaliyetlerin srdrlmesine ve kurumsallamaya ynelik olarak, ya da iletme dndaki potansiyel giriimci ve yneticilere iletmenin kontrol ve ynetimi iin gerekli olan sermayeyi salamaktadr. Risk sermayesi yatrm ortakl bu amala faaliyet gsterecek kurumlardan birisidir. Trkiye'de 1993 ylnda karlan Seri VHJ, No: 21 sayl "Risk Sermayesi Yatrm Ortaklklarna likin Esaslar Teblii" dzenleme ile erevesi izilmitir. Bu teblie gre; Risk Sermayesi yatnm. Trkiye'de kurulmu ve kurulacak olan, yksek gelime potansiyeli tayan ve menkul kymetlerin likiditesi dk olan giriim irketlerince birinci el piyasasnda ihra edilen sermaye piyasas aralarna yatrm yaplarak gerekletirilen, uzun vadeli kaynak aktarm biimidir. Risk Sermayesi Yatrm Ortakl (RSYO). Risk sermayesi yatrm faaliyetlerinde bulunacak finansal kurulular kaytl sermayeli olarak A.. eklinde kurulan, balang ve karlm sermayelerini yneterek, risk sermayesi yatrm faaliyetinde bulunan ortaklktr. Giriim irketleri. RSYO'larnm yatrm yaptklar, snai uygulama ve ticari pazar potansiyeli olan, ara, gere, malzeme hizmet veya yeni rn, yntem sistem ve retim tekniklerinin meydana getirilmesini amalayan veya bu dorultuda faaliyette bulunmalar ya da ynetim, teknik ve sermaye destei ile bu dorultuya girebilecek nitelik tayan irketlerdir. Trkiye'de risk sermayesi modeli yeterli olmasa da bir yasal dzenlemeye kavumu olmakla birlikte henz uygulamada baarl bir sonu elde edilmemitir. Bunun en nemli nedenlerinden birisi, bu alan ve amaca aktarlacak fon yetersizliidir. Risk sermayesi yatrmlarnn finansman iin gerekli balang sermayesinin temin edilmemesi, bu sistemin altrlmasn engellemektedir. Risk sermayesi, yksek byme potansiyeline sahip giriimlere yaplan yatrm ifade

etmektedir. Risk sermayesi dar anlamda yalnzca irketlerin kurulu aamalarndaki yatrmlar kapsamaktadr. Risk sermayesi kavram (venture capital), zellikle ABD'de bu ekilde yorumlanmakta, irketlerin byme ve genileme dnemlerinde yaplan yatrmlar ise zel hisse senedi yatrm (private equity) olarak anlmaktadr. Geni anlamyla risk sermayesi ise, irketlere herhangi bir aamada yaplan yatrmlar ifade etmektedir. Risk sermayesinin zel hisse senedi yatrmlarn da kapsayacak ekilde kullanlmas zellikle Avrupa'da yaygndr. Modern anlamda giriimcilik-yenilikilie bal olarak ABD'de 1970'lerden ve bat lkelerinde de 1980'lerden beri baar ile uygulanmakta olan risk sermayesi modeli, dinamik ve yaratc ancak, finansal gc yeterli olmayan giriimcilerin yatrm fikirlerini gerekletirmelerine katkda bulunan bir yatrm finansman biimidir. Risk Sermayesi, esas olarak dinamik, yaratc ancak finansal gc yeterli olmayan giriimcilerin yatrm fikirlerini gerekletirmelerine imkan tanyan bir finansman biimidir. Risk sermayesi iletmede kr elde etmek amacyla, feshedilme haklarna sahip olarak yaplan z kaynak ve z kaynak benzeri yatrmdr33. Risk sermayesi finansman yntemi, lkemiz finans literatrnde 1990T yllarda incelenmeye ve tartlmaya balanan, ancak halen uygulamaya pek de geirilememi olan bir finansman yntemidir. Risk sermayesi finansman "risk sermayesi fonlar biimindeki zel organizasyonlar araclyla rn gelitirme ve byme amal z kaynak ihtiyacn karlamak isteyen yksek byme, yksek risk ve ounlukla ileri teknoloji ieren irketlere yaplan yatrm" giriimlere yatrld ve bu giriimlerin ynetim ve geliimine fiili katk saland bir sre" biiminde tanmlanmaktadr. Risk sermayesi modelinde iyi bir i kurma fikrine ve gerekli giriimcilik yetenei ve bilgisine sahip olan, ancak yeterli finansman imkan olmayan giriimcilere, fikirlerini hayata geirmeye imkan verecek finansman salanmaktadr. Risk sermayesi finansman bir yatrm dncesine sahip giriimciye veya yeni kurulmu, gelime ans olan iletmelere yksek riske katlanarak, yksek gelir elde etme amacndaki risk sermayesi ortakl tarafndan hisse senedi karl ortak

olunmas; iletme istenilen gelime ve karllk dzeyine ulatnda ise pay senetlerinin (veya ortaklk paynn) satlarak, balangta yatrlm olan fonlarn tatmin edici lde bytlm ekilde geriye alnmas eklindeki uygulanan bir finansman modelidir. 7.1. Risk Sermayesi Finansmannda Risk Faktrleri Risk sermayesi finansmannda risk faktrleri aadaki gibi sralanabilir. Teknolojik Risk: Bu tr riskler, AR-GE almalar srasnda yeterli teknolojik deneyime sahip olunmamas durumunda veya fonun bu aamay kapitalize edebilecek yeterlilikte olmamasndan kaynaklanr. Ynetim Riski: Hedef irket ynetimi, ynetim fonksiyonlarn idame ettirme yeteneinden yoksun olabilir. Risk Sermayesi yatrm irketlerinin aktif katlm istemeleri bu riskten kaynaklanr. Finansman Riski: retim aamasnda rn pazara eksiksiz tayacak ek finansmanlar temin edememe riskidir. Risk sermayesi sektrnde safha finansman sistemi benimsenir. Buna gre projenin her safhasnda finansal fonlama projenin belli amalarn realize etme gc ile btnlemelidir. retim Riski: Kullanlan teknolojinin byk lekli retime elverili olmamas riskidir. Ayn risk prototipin pazarlanabilir bir rne dnememesinde de sz konusudur. Pazarlama Riski: rnn pazarlanma aamasndaki performansna bal olan bir risktir. Bu aamada rnn pazara sunumu, pazar hacmi ve rekabet konulan ne kar. Demode Olma Riski: Yksek teknolojiyi ieren, yaam sresi tasa olan rnlerde, Pazar dinamiklerinin yeterli sat hacmine ulaamadan rn demode etme riskidir. Bu durum zellikle elektronik ve bilgisayarda aka grlmektedir. Risk Sermayesi irketleri bu tr projede daha ksa bir yatrm sresi ngrlmektedir.

7.2. Risk Sermayesinin zellikleri Risk Sermayesinin zelliklerini aadaki gibi sralamak mmkndr. Teknolojik Yenilik: Risk Sermayesi'nin yksek kazan amac speklatif kra ynelik deildir. Bu kr teknolojinin getirdii verimlilik artndan kaynaklanr. Teknolojik yenilik uzun aratrmalara dayanr. Risk Sermayesi kaynak dalmn dzenleyici, verimlilik arttrc zelliini ve bu ltle stlenmektedir. Yeni yatrmlarn yksek riskini drmek amac ile genellikle her aamadan iletmelere yatrm yaplr. Sermayeye Katlma (Equity Partjcipation): Risk Sermayesi, yatnm esas olarak bir z sermaye yatrmdr. Risk sermayedar yatrm yapt irkete bir alacakl olarak deil, bir ortak olarak girer. Bu erevede de iletme ynetiminde sz sahibi olabilir. Ortaklk hisseleri yatrm balangcndaki grme ve pazarlklar sonucu belirlenir. Ynetime Katlma (Hands On): Risk Sermayesi yatrmcs ynetim riskini azaltmak amac ile ynetime katlr. Burada ama ynetim kontroln ele almak deil, ynetim ve organizasyonda destek salamaktr. Risk Sermayesi yatrmcs uzmanlar aracl ile bu lt erevesinde yatrmlarn denetler. Ancak Risk Sermayesi irketinin anlayna gre ynetime katlmama veya dolayl destek salamak yollarndan biri de izlenebilir. Kk letme/Hzl Byme: Risk Sermayesi yatnm firmalarn byklnden bamszdr. Ancak Risk Sermayesi yatrmnn amac hisse senetlerinde normal st bir kr salanmas olduundan, bunu ok kez kk olup da teknolojisiyle ok hzl bir byme sergileyen irketler salayabilmektedir. Bu nedenle erken aamada finanse edilen teknolojik gelimenin yksek kr potansiyeli vardr. Risk Sermayesi bu lt ile KOB'lerin geliimine ortak olmaktadr. Uzun Vadeli Yatrm (Long Term Orientation): Teknolojik bulu ile pazara sunulduu noktann aras ortalama olarak 7-10 yldr. Risk Sermayesi irketi yatrm yaparken, bu sre boyunca kazan salayamamakta ve bu srete ek finansman ykleri ile karlamaktadr. Aslnda piyasaya ilk giren deil, genellikle ilgili yenilikler

kazan salamaktadr. Bu nedenle Risk Sermayesi yatrmlar sabr, salam mali kaynak ve ayrntl inceleme gereksinimi gsterir. Risk Sermayesi yatrmlar halka kapal irketlerin menkul kymetleri iin etkin bir piyasann olmamasndan dolay, ksa dnemde likit deillerdir. Bu durum yasal kstlarla daha da beslenerek belli bir dnemde yatrmlarn yeniden satn engellemektedir. 7.3. Risk Sermayesinin KOB'lere Salayabilecei Katklar Risk sermayesi finansman ynteminin balca zelliklerini ve bu balamda finansal sisteme katklar maddeler halinde aadaki gibi zetlenebilir. Giriimciye fonun salanmas, pay senedi veya benzeri aralarn satn alnmas, yani giriime ortak olunmas yoluyla gerekletirilmektedir. Bu durumda risk sermayesi yatrm ortakl, iletmenin karlaaca riskleri giriimciyle birlikte stlenmi olmaktadr. Salanan finansman destei uzun vadelidir. Finansman salayan risk sermayedar, balad fonu giriimcinin kendine geri demesiyle deil, alm olduu pay senetlerini borsada satarak geri alabilecektir. Pay senedi ihra ederek, z kaynak biiminde veya bankalardan yabanc kaynak biiminde fon salama imkan ok az veya zor olan kk iletmeler asndan nemli bir yatrm kayna salama alternatifidir. Yntemin isminden de anlalaca gibi, yatrmclarn yklendii risk kaba bir bak asyla yksektir. Ancak yatrmn pay senetlerine direkt olarak deil, risk sermayesi yatrm ortakl araclyla yaplmas, bu yatrmn riskini azaltacaktr. Risk sermayesi yatrm ortaklnn giriime olan ortakl aktif niteliktedir. Giriimin sermayesine katlp, iletmenin geliip byyerek pay senetlerinin deer kazanmasn pasif bir ilgiyle izlemez. Fizibilite almalarna ve iletmenin rgtlenmesine katkda bulunur. almaya balayan iletmenin retim, finans ve pazarlama gibi temel ilevlerinin baarl bir biimde ynetilmesi ynnde teknik ve ynetsel destek salar.

 Risk sermayesi yatrm ortakl, giriimin gelimesini salamaya ynelik olarak ynetime aktif bir ortak biiminde katkda bulunmakla birlikte, amac iletmenin kontroln ele geirmek deildir. letme belli bir baar dzeyine ulatktan sonra, ortaklktan ayrlacaktr. Bamszlk arzular gl olan kk giriimciler iin bu tip bir ortak, zel kiilerin dorudan ortakl ve ynetimi paylamna gre daha tercih edilir.

Giriimin, kedisine bu biimde fon salayan bir kuruma anapara ve faiz biiminde bir geri deme zorunluluu olmad iin, byle bir finansman biimi iletmenin faaliyet dnemindeki oto finansman imkann daraltmaz. Bu durum, zellikle giriimin piyasaya girdii balang dneminde nakit sknts ve deme glne dme ihtimalini byk lde azaltarak iletme baarsna ok nemli bir katk salayacaktr.

Risk sermayesi finansman ynteminin KOB'lere salayabilecei katklar aada birka balk altnda incelenmitir. Atl tasarruflarn bu tr yeni giriimcilere etkin biimde aktarlmasn kolaylatrma: Bu tr giriimcilerin kendi z sermayeleri genellikle yetersizdir. Yetersiz z kaynaklarna dayal olarak bankalardan kredi almakta da zorluklarla karlarlar. Piyasada tannmyor olmalar nedeniyle ihra edecekleri pay senetlerine borsada dorudan mteri bulmalar da olas deildir. lkemizde ortaklk biimindeki giriimlerin gemi dnemlerdeki baarszl ve hem buna bal olarak hem de kltrel nedenlerle ortak giriim eiliminin zayfl yeni giriimlerin z kaynak oluturmalarndaki bir dier olumsuzluktur. Kk iletmeler iin daha elverili z kaynak oluturma seenekleri gelitirmeyi nemli klmaktadr. te risk sermayesi, zellikle yenilik peindeki cesaret sahibi, fakat kendi z kayna yeterli olmayan kk giriimciler iin mit vaat eden bir seenek olarak ortaya kmaktadr. Bu tr giriimciler iin; anapara ve faiz biimindeki sabit geri deme ykmll iermeyen bir kaynak olarak risk sermayesi fonlar en elverili ve elde edilebilir bir yatrm kayna olabilir. Kk iletmeler araclyla yeni teknolojilerin denenmesi ve uygulamaya

konulmasn kolaylatrma: Gelimekte olan lkelerde yeni teknik ve rnlerin hayata

geirilmesinde

kk

iletmelerin

rol

almas

nnde

allagelmi

finansal

uygulamalar ciddi engeller oluturmaktadr. Finansal sistemin hakim unsuru olan bankalar, bu tr iletmeleri finanse etmekte isteksiz davranmaktadr. karlayamayacaklar lde maddi gvence aramaktadrlar. Bankalar, atklar kredilerin geri dneceinden emin olmaya ncelik verirler. Byk iletmeler, yenilikleri hayata geirmeye pek elverili deildirler. Deneyimler, iletmenin byklnn an brokrasi ve hiyerarik yap gibi nedenlerle, bu tr iletmelerin yenilik ve yaratcla ynelme srecini snrladn ortaya koymaktadr. Bu durumda gelimekte olan lkelerin rekabet gc yksek, yeniliki bir sna yapya ulaabilmek asndan, bu amaca ynelmeye daha elverili olan kk iletmelerin yatrm yapmalarn kolaylatrc finansal yntemlerin gelimesini salamalar gerekmektedir. KOB'leri salam finansal yap ve salkl byme imkanna kavuturma: Kk iletmelerin kurulu sermayeleri genellikle kiisel ve ailevi kaynaklardan temin edildiinden, ie balarken tam o iin gerektirdii lde bir sermaye ile deil, belirtilen imkanlarn ortaya kard kadaryla z kaynakla yola km olmaktadrlar. Bu durum, iletmenin faaliyeti boyunca srekli yetersiz kaynakla alma, dolaysyla dk kapasite kullanm, yksek birim maliyet ve dk karllk anlamlarna gelmektedir. letmeler iin z kaynan iki nemli ilevi vardr. Bunlardan biri yatrmlarn ve faaliyetlerin finanse edilmesi, dieri ise yatrm dolaysyla ortaya kan riskin stlenilmesidir43. Bunlardan birincisi belirli ller dahilinde uzun vadeli yabanc kaynaklarla (banka kredileri ve tahvil ihrac) ikame edilebilir. zellikle byk iletmelerin bu imkanlara ulama olasl daha yksektir. Kk iletmelerin ise yatrm srecinde yabanc kaynak temini olduka gtr. te yandan z kaynaklarn dier fonksiyonu olan yatrm riskinin stlenilmesi, ne byk ne de kk iletmelerde baka bir kaynak tarafndan yerine getirilemez. Bu nedenle yatrm ve byme abalarnn her halkarda belirli lde z kaynaklara dayandrlmas gerekir.

Yabanc kaynak teminine ilikin sorunlardan kurtulma: Risk sermayesi biiminde z kaynak temin edebilen bir iletmenin yabanc kaynak ihtiyac azalacaktr. Bu durum, lkemizdeki kk iletmelerin yabanc kaynak temininde karlat ve ok iddetli ikayetlere konu olan baz sorunlardan byk lde kurtulmasn salayacaktr. Bu sorunlar yle zetlenebilir44. lkemizde sermaye piyasas yeterli derinlik ve genilie ulamad iin, zellikle kk iletmelerin tahvil ihrac yoluyla yabanc kaynak temini pek mmkn deildir. Bu durumda yabanc kaynak temininin hemen hemen tek yolu banka kredileridir. Bankaclk sistemimizin etkin biimde almamas lkemizdeki banka kredilerinin faiz oranlarn olduka ykseltmektedir. Bu durum kk iletmeler iin byk bir handikaptr. Faiz ve anapara geri deme ykmll sz konusudur. Riskli bir yatrmda zellikle balang yllarnda geri deme ykmll nedeniyle iletmelerin deme glne dme ihtimali olduka yksektir. Bizim gibi lkelerde bankalar projenin basan ihtimaline gre deil, teminat gsterebilenlere kredi vermektedir. Kredi kullanmak isteyen bir iletme, icabnda satarak fona dntrebilecei bir gayrimenkuln teminat olarak gstermek zorunluluuyla kar karya kalmaktadr. Risk sermayesi yatrm ortakl herhangi bir pay senedi alcs gibi dnlemez. Temel amac; giriimin baarl olmas, bytlmesi ve pay senetlerinin deerleri tatmin edici bir dzeye ykseldiinde bunlar elden kararak yatrd fonlar fazlasyla geri almaktr. Bunlarn gerekletirilebilmesi iin risk sermayesi yatrm ortakl, finansmanna katkda bulunduu projenin sahibi olan giriimin baarl olmas iin sorumluluk stlenir. Risk sermayesi yatrm ortaklnda zaman iinde ekonominin yaps, zellikleri ve sektrlerle ilgili bilgi birikimi oluur.

Tecrbeli uzmanlar bu bilgi birikimini de kullanarak gerek yatrmn gereklemesi safhasnda, gerekse iletmenin faaliyete getii ve piyasada tutunmaya alt ilk yllarda giriimin karlat sorunlar rasyonel zmlerle amasna, etkin biimde rgtlenmesi ve ynetilmesine ynelik ciddi katklarda bulunabilirler. Bylece pasif bir finansman desteinin tesine geerek, aktif bir ortak mantyla uzman ve profesyonel ynetim tecrbesi olan elemanlar araclyla giriime teknik ve ynetsel destek salam olurlar.

ONUNCU BLM KOB'LERN EKONOMK VE SOSYAL SSTEME KATKILARI, GL VE ZAYIF YNLER A. KOB'LERN EKONOMK VE SOSYAL SSTEME KATKILARI Ekonomik sistem; faktr piyasalar, iletmeler, mal piyasalar ve tketicilerden oluur. letmeler, retim faktrlerinin bir araya getirilerek, mal ve hizmetlerin retildii ve/veya pazarland yerler olarak bu sistem ierisinde nemli bir yere sahiptir. Bu fonksiyonlar itibariyle iletmeler faktr sahiplerinden retim faktrlerini talep ederek, retim faktrlerinin birletirilmesiyle elde edilen mal ve hizmetleri tketicilere arz etmektedir. Bu haliyle iletmeler toplumun ihtiyalarnn neler olduu, mal ve hizmetlerin hangi kalitede, ne zaman ve hangi yntemlerle retileceini ve fiyatnn ne olaca gibi deikenleri belirlemeye alr. Mal ve hizmetlerin satndan elde edilen geliri faktr sahiplerine iletmeler datmaktadr. Gelirlerinin bir ksmn da vergi olarak devlete deyen iletmeler, farkl kesimlerin beklentilerine cevap veren bu ilevlerin grld birimler olarak nem tamaktadr. Yoksa iletmeler karar verme ehliyetine sahip organizmalar olmadklar gibi, bu ilevleri yrtenler de giriimciler veya sahip olmasa bile yneticilerdir. Bugn uluslararas platformda var olabilmenin en nemli art, hzla deien ve gelien bilim ve teknolojiyi sratle retim birimlerine yanstmak, retim mallarn uygun kalite ve maliyette piyasaya sunmaktr. Gnmzde byk sanayi iletmelerinin ana girdi veya ana mal salayan retim birimleri ile dier hizmet nitelerinin gereken ihtiyalarn kk iletmelerden salama yoluna gitmeleri kanlmaz grlmektedir. Bamsz olarak ayakta kalmak ve baarl olma motifi ile ynlendirilen ve ynetilen kk iletmelerin dinamik olmalar ve iinde bulunduklar ekonomiye canllk kazandrmalar, bu iletmelerin en nemli ekonomik zelliidir. Nitekim gelimi Bat lkelerinde 1980'li yllara kadar izlenen "byk iletmeler aracl ile istihdam arttrma politikalar" ikinci plana itilerek, 1990'l yllardan itibaren retim srecinde, sat arttrmada ve ynetim yapsnda yeniliklere katkda bulunacak, kk ve orta

lekli iletmelerin douunu ve geliimini salayc bir ortam oluturulmaya balamtr. Evrenselleen piyasa ekonomisinin temeli olan rekabetin yerlemesi ve srdrlmesi de kk ve orta lekli iletmelerin varlna nemli lde baldr. Bugn dnyamzda hzl hareket edebilen, mevcut artlara kolay uyum salayabilen esnek ve yaygn retim sistemi diye adlandrlan retim mant, "Toplu Szleme Dzeni inde" binlerce ii altran entegre retim birimlerinin yerini almaktadr. Artk gerilerde kalan 20. yzyl mantyla "mass production" ve "dev entegrasyon" dnceleri tamamen gndem d kalmaktadr. Yeni paradigmaya gre, bol miktarda ve eitte, gerektii zamanda dk maliyette mal retebilmek iin; ok byk sermaye birikimine, ok byk fiziki yatrmlara, ok uzun bir zamana, ok byk bir istihdama htiya duyulmamaktadr". Gnmzde teknolojik gelimeler gittike hzlanrken, rnlerin hayat sreleri ksalmaktadr. Bylece tercihlerin hzl deiimine ayak uydurabilmek ve piyasaya zamannda girmek nemli hale gelmitir. Esnek bir retim yapsna sahip olan KOB'ler, ekonomik sistemin vazgeilmez temel ekonomik birimleri olarak ortaya karken, daha nceleri farknda olunmayan hatta tahmin dahi edilmeyen yeni i alanlar domaktadr. Bunda "KOBI'lerin pazar yerine yakn ve pazardaki deimelere hzl ve aklc tepki gstererek, hayatlarn srdrmeleri de etkili olmaktadr". 1. KOBlerin Trk Ekonomisindeki Yeri ve nemi Kk ve orta lekli iletmelerin, lke ekonomileri iin vazgeilmez bir unsur olduu, ekonomik canlanma, yapsal deiim ve teknolojik yeniliklere uyum konusunda nemli rolleri bilinmektedir. lkelerin kalknma seviyesi ve sektrler arasndaki farkllklar nedeniyle, KOB tanmlamalar, lkeden lkeye, sektrden sektre hatta

blgeden blgeye deimektedir. Avrupa Komisyonu'nun KOB tanmlamasnda, 250'den az ii altran iletmeler KOB olarak kabul edilmektedir. lkemizde KOB'ler, 1950'lere kadar genelde tketicinin siparilerine ancak cevap verecek tarzda faaliyette bulunmaktayd. Bu tarihten sonra yaplan baz dzenlemeler de, KOB'lerin ekonomideki gcn artrlmasnda yetersiz kalmtr. Ancak dnya konjonktrnde oluan deimeler ve ekonomide gelimilii yakalama istei 1980 sonras byk deiikliklere yol am ve Trkiye'de de kk iletmelerin nemi kavranmaya balanmtr. KOB'lerin ekonomideki arl giderek artm, iktisadi veriler iinde nemli pay elde etmitir. Bylelikle retim, istihdam gibi verileri iktisadi gstergelerde gz ard edilemeyecek bir yer edinmilerdir4. malat Sanayi toplam katma deerinin %7'sini 19 kii, %6'sn 10-49 kii, %5'ini 50-99 kii ve %80'ini 100 ve daha fazla kii alan iletmeler salamaktadr. Kk ve orta lekli iletmeler gerek saylar, gerek sanayi retimindeki paylar ve gerekse milli gelire katklar bakmndan lke ekonomilerinde nemli bir yer tutmaktadr. KOB'lerin ekonomik ve toplumsal kalknmadaki nemli rolleri; ekonomiye dinamizm kazandrma, istihdam salama ve yeni i imkan yaratma, esneklik ve yenilikleri tevik etme, blgesel kalknmay hzlandrma, olarak sralanabilir. Trkiye'de KOB'ler, toplam iletmeler iinde %99,2, toplam istihdam iinde %61,1, toplam yatrmlar iinde %26,5 ve toplam katma deer iinde %27,3 paya sahiptir. Bu verilere ilikin daha yeni bir istatistik KOSGEB tarafndan paylalmtr. Buna gre Trkiye'de KOB'ler, toplam katma deer iinde %27,3 paya sahiptir6. Temel gstergeler asndan bakldnda, toplam iletmeler ierisinde KOB'lerin yatrm pay %26,5, retim pay %38, ihracat pay %16,6, istihdam oran %81,48, toplam iletmeler iindeki pay %99,9 ve kredi pay ise %25'tir. Bireysel olarak gerek istihdam ve gerekse katma deer gibi verileri kk grnmekle birlikte, istatistiki verilerden greceimiz gibi saylarnn okluu nedeniyle KOB'lerin arl, toplamda nemli bir miktar tutmaktadr. yle ki DE'nin

geici verilerine gre, 1994 ylnda imalat sanayiinde faaliyet gsteren toplam iletme says 198.265 olup, bu iletmelerin 196.417 si yzden az personel istihdam eden iletmelerdir8. lkemiz artlannda 200 ve zerinde personel istihdam eden iletmeler byk iletme olarak ifade edildiinden9 (AB Komisyonu kararma uyumlu olarak bu rakam 250 olarak deimitir) neredeyse 200.000 civarnda KOB olduunu sylemek mmkndr. Bu satrlarn sahibi, iletmelerin says ile ilgili salkl bir rakama ulamann mevcut sistem ile mmkn olmadna inanmaktadr. Fakat mevcut duruma gre KOB saysnn Ocak 2010 itibariyle 200 binin zerinde olduu sylenebilir. Buna ilikin bir veri aada sunulmutur. Tablo 10.1., iletmelerin leklerine gre saysal dalmn vermektedir. KOB'lerin saysal olarak toplam iletmeler ierisinde %99'dan fazla ve tm iletmeleri kapsayacak bir ounlukta olduu tablodan grlmektedir. Bu veri yukarda ifade edileni teyit etmektedir.
Tablo 10.1. imalat Sanayindeki iletmelerin leklerine Gre Dalm

alan Says Sadece iletme sahibi 1-9 10-49 50-99 100-150 151-250 250 + Toplam

letme Says 1.509 220.030 20.325 2.453 946 719 917 246.899

% 0,61 89,12 8,24 0,99 0,38 0,29 0,37 100,00

Tablo 10.1.'den grlecei zere, imalat sanayinde faaliyet gsteren toplam 246.899 iletme vardr. malat sanayindeki iletmelerin lekleri bakmndan dalmna gre, mikro lekli olarak tanmlanan 1 ila 9 personel istihdam eden iletmeler, toplam iletmelerin %89,12'sini oluturarak en yksek paya sahiptir. 10-49 personel istihdam eden iletmelerin oran ise %8,24 ve buna gre 50'den az personel istihdam eden

iletmelerin says 240.355 ve toplam iindeki pay ise %97,36'dr. KOB'lerin oran ise %99,63'tr. KOB'ler toplumun tm kesimlerinin gnlk ve devaml ihtiyalarnn karlanmasnda tketici ile dorudan ilikili olmas, nemli bir istihdam imkan salamas, toplumun byk bir blmnn ekonomik durumuna gre retimde bulunmas gibi sebeplerle, lke kalknmasnda nemli ve arlkl bir yer tekil etmektedir. letme byklnn yenilik yapmada her zaman iin bir stnlk salamad ve kk iletmelerin yaptklar her harcama birimi karlnda daha fazla sonu elde ettikleri gr, yaygn olarak ileri srlmektedir. Byk iletmeler genellikle, belirli bir rn gelitirmek iin, kk iletmeden ila on kat daha fazla harcama yapmaktadr. Dnya Bankas'nn bir raporuna gre, kk iletmelerde bir kii istihdam etmek iin byk iletmelere gre 1/3 kadar az sermaye yatnm gerekmektedir. Sermayenin kt olduu Trkiye asndan sz konusu durum, kk iletmelerin nemini artran bir baka faktrdr. KOBTerin kulland retim faktrlerinin ou lke iinden karlanmaktadr. Bylece hem lke ii kaynaklar etkin olarak kullanlmakta ve en iyi ekilde deerlendirilmektedir, hem de lkenin da bamll belirli bir oranda da olsa engellenmektedir. KOB'lerin nemini artran baz nedenler de yle sralanabilir: a. Mekanik teknolojilerin yerini elektronik teknolojiler aldndan byk lekli makineler devre d kalmtr, b. letiim ve bilgi ilemede kaydedilen deiiklikler, pazarlama,finansman, ynetim ve muhasebe konularna yeni boyutlar getirmitir, c. Ekonomilerin da almas talep eitlerini artrm, kk ve orta lekli iletmelerin girebilecekleri talep boluklar ortaya kmtr. zetle "ekonomik srecin hangi dneminde olursa olsun, lkemizde kk lekli sanayi iletmeleri ekonomik, politik ve sosyal nemlerini korumulardr. Her dnemde olduu gibi bugn de sanayide kalknmann ve ekonomik gelimenin salanmas,

kk ve orta lekli sanayi iletmelerinin gelitirilmesi ve desteklenmesi ile mmkn olacaktr. 2. KOB'lerin Ekonomik ve Sosyal Sisteme Katklar KOB'lerde sermaye faktr tam anlamyla hayati bir unsur olarak karmza kmaktadr. Dolaysyla birok kii kendi alannda teebbse girime olana bulur; nk iletmenin kurulmas iin gereken sermaye miktar dktr. Gerekli sermaye bu kadar az olunca, giriimci konumundaki kiilerin bu miktar kendi imkanlar erevesinde bulmalar kolaylar. Bu da giriimcilik yeteneklerine sahip kiilerin i hayatna atlmalarn kolaylatrmaktadr. KOB'lerde retime konu olan rn ile herhangi bir alann faaliyeti arasnda mesafe fazla uzak deildir. retim srecinde bir alana den pay, byk iletmelere nazaran olduka fazladr. Bylece i grenler iin yaptklar i daha anlaml olmakta, ie yabanclama sorunu yaanmamakta, iten salanan manevi tatmin artmaktadr. Byk giriimci oluturma zellii olan KOB'ler, sermaye ve snai mlkiyeti yaygnlatrd iin demokratik yapnn teminat ve retimin istikrar unsurudurlar. Yeni dnce ve yenilikler ortaya koyarak, insanlarn daha rahat yaamalarna katkda bulunan KOB'ler, oluturduklar "katma deer" ile, toplumun refah dzeyinin ykselmesine yardmc olurlar. dedikleri vergilerle sosyal amal programlar gerekletirmesini salarlar. Bunlarn yan sra, sosyal sorumluluklarnn bilincindeki iletmeler, kltr, eitim ve sportif faaliyetlerine ve kimi sosyal sorunlarn zmne katkda bulunurlar". Piyasadaki deimelere ok abuk uyum salayabildiklerini, yani esnek olduklarn sylediimiz KOB'lerin, yeni teknolojilere kolaylkla ayak uydurabilmelerinin yan sra, son yllarda ortaya kan tketim eilimi esnek retimi gndeme getirmitir. Tketici kitle, standart mallar yerine zel ve kendine zg mallar arama eilimindedir. Bu eilim lek ekonomilerinin salad standart mallar yerine, eit ekonomilerinin sunduu ksa serili mallarn tketimini arttrmaktadr. Bylece retim-

tketim arasndaki ilikide genel eilim esnek talep/esnek arz ynndedir. Bu tr bir retim dokusu ise KOB'lerin yapsna uygun dmekte ve istenen sonular daha kolay alnabilmektedir". 2.1. Rekabetin Korunmas En etkin piyasa organizasyon ekli, Tam Rekabet Piyasasdr; nk bu piyasa organizasyon eklinin birinci zellii, bir maln ok sayda alc ve satcsnn olmas, alc ve satclarn her birinin maln fiyatn etkilemeyecek oranda kk olmasdr. Bu piyasada mal ve hizmetlerin fiyatlar arz ve talebe gre belirlenir. Serbest Piyasa Ekonomisine en yakn piyasa organizasyon ekli, piyasa hakknda tam bilgi sahibi olunamamas gibi aksaklklara ramen, Tam Rekabet Piyasasdr. Rekabet, piyasada ok sayda firmann olmasn gerektirir. Serbest Piyasa Ekonomisinin ilerliini koruyabilmesi iin, piyasaya giri ve kn serbest olmas, piyasada ok satcnn bulunmas arttr. Kk ve orta lekli iletmeler bu piyasada rekabetin korunmasnda ok nemli bir ilevi yerine getirirler. letmelerin piyasaya girmelerinin engellendii ekonomiler de mevcut olduu iin, "Serbest Pazar Ekonomisi" kurallarnn tam olarak iletilmeye alld lkelerde, ekonomik birliklerin (kartel, trst gibi) almalarna snrlamalar getiren yasalar (antitrst yasalar) mevcuttur. Bu yasalarn temel amac, pazarda rekabeti korumaktr. Bu yasalar, serbest pazar sisteminin ileyiinde olduka nemli bir role sahiptir. Bununla beraber, rekabeti korumann en iyi ve kolay yolu, yeni iletmelerin pazara giriini salamak ve desteklemektir. Bu da ancak kk ve orta lekli iletmelerin varlyla gerekleebilir. 2.2. Orta Snfn Korunmas ve Denge Unsuru Olmalar KOB'ler gelir yelpazesi iinde denge unsurudur. Bu denge yalnz sosyal ynden deil, ekonomik adan da nem tar." KOB'ler toplumda orta snf tekil eder ve orta snfn gl oluu da toplumu gerek ekonomik gerekse toplumsal ynden dengeli klar.

Orta snf kavram deiik biimlerde tanmlanmaktadr. Bunlardan biri, toplum bireylerini kiisel gelirlerine gre; alt, orta ve yksek gelir gurubuna ayran l snflandrmadr. Bu gruplamada orta gelir gurubunda yer alanlar, orta snf olarak adlandrlmaktadr. Kiisel geliri temel tutarak yaplan bu snflamada, gelir guruplar arasndaki snrlar, toplumlarn ekonomik gcne gre farkl olmaktadr. Buna karn, yine de birok toplumda orta gelir gurubunda yer alanlarn nemli bir blmn serbest meslek sahibi olan kiiler oluturmaktadr. Orta snf gl olunca refah ls itibariyle toplumsal snflar arasnda uurumlar azalr. Gelirin daha dengeli dalm, sosyal huzursuzluklarn en aza indirilmesi, blgeler aras gelir farkllklarn giderilmesi veya bunlar gibi toplumsal bara katkda bulunacak yaplanmalar, gl bir orta snf ile salanabilir. Orta snfn youn olduu toplumlar, sosyolojik olarak salkl kabul edilmekte, piramit eklinde ifade edilen alt snfn gl olduu toplum yaps veya ters piramit eklinde ifade edilen st snfn gl olduu toplum yaps, salksz olarak kabul edilmektedir. Gl orta snfa sahip toplumlarda, snf kavgalarna pek rastlanmamaktadr. 2.3. Sermaye Birikimine Katklar Kk iletmeler aileden salanan veya ahslarn kendi birikimleri ile rahatlkla kurulabilirler. Dolaysyla yastk altnda, sandklarda atl bekleyen kaynaklar bylelikle rahatlkla yatrma dntrlebilir. Bir kk iletmenin kurulmas bir ka kk tasarruf sahibinin bir araya gelmesiyle de olabilir. Hatta giriimci ruhlu kimseler kendi sermayeleri olmad halde bakalarnn tasarruflarn kullanarak da bir kk iletme kurabilirler. Halbuki bir kimse ne kadar ufku geni veya bir giriimcide aranmas gereken zelliklere ne kadar sahip olursa olsun, bu dncelerini bir anda byk bir iletmeyle hayata geiremez. KOBI'lerin sermaye birikimine katklar u ekilde ifade edilebilir: Kk birikimlerle, aile birikimlerinin dorudan yatrmlara yanstlmasnda, kk iletmeler yararl ilevleri yerine getirirler,

 Yresel sermaye ve giriimci kaynaklarnn verimli biimde kullanmn salarlar. 2.4. stihdama Olumlu Katklar KOB'ler byk iletmelere oranla, kurulu ve iletim kolayl sebebiyle, mlkiyet itibariyle toplumun her kesimine hitap ederler. Ayrca gerek kriz dnemlerinden ve gerekse siyasi dalgalanmalardan esnek yaplan itibariyle fazla etkilenmezler. Dar da olsa kendi evreleri ierisinde iktisadi faaliyetlerini srdrrler. Bu faaliyetlerin krllk dzeyinin olduka yksek olduu da bilinmektedir. KOB'ler lkenin, en kkten en bye, btn yerleim birimlerinde rahatlkla kurulabilirler. Dolaysyla zellikle kk yerlerde hem i sahas olurlar, hem de insanlara yaadklar toplumdan kopmadan i sahibi olmann kolayln salarlar. Bu durum kyden kente ge engel olaca iin, g ve isizlik gibi nedenlerle meydana gelen toplumsal huzursuzluklar engellenir. KOBlerin istihdama katklar lke genelinde nemli birer istihdam kaynadrlar. Bu durum dier lkeler iinde geerlidir. rnein; dnyann en kalabalk lkesi olan in, kylerin yaknlarna kurulan kk iletmelerin yardmyla, hem kyden kente ge, hem de isizlik sorununa zm bulmutur. lkemizde de kk iletmelerin istihdama katks olduka nemlidir. 1985 yl Sanayi ve i yerleri saym sonularna gre, alan says 1-9 aras olan kk iletmeler tm sektrlerde (sanayi, ticaret, hizmet) yaratlan toplam istihdamn %61.7'sini, bu sektrlerdeki cretli istihdamn ise %37'sini salamaktadrlar. 2.5. Yeni Fikir ve Bulularn Ortaya karlmas Daha ncede ifade edildii gibi, KOBlerin kurucular genellikle teknik kkenli giriimcilerdir. Bu giriimciler ya imdi sahibi olduklar iletmeye benzer bir iletmede veya kamu sektrnde ilgili i zerin de ii, ustaba, teknisyen gibi grevlerde alm kimselerdir. Dolaysyla gemi tecrbe ve birikimlerini kendi iyerinde etkin bir ekilde deerlendirirler. Bu kiilerin kendi iyerlerini amalar bazen teknoloji dzeyi sabit kalp, sadece daha fazla kazanmak veya bamsz olmak gibi sebeplere

dayanr. KOB'ler yeni bir dnceyi gerekletirmek, gemi birikimlerden hareketle yeni, bilinmeyen rnleri retmek veya tasarm gcn kullanarak, teknolojide deiiklik yapmak gibi nedenlerle kurulurlar. Bu ekildeki yeni dncelerin fiiliyata dklmesinin en kolay ve uygun yolu KOB'lerdir. Bu yenilikler veya yeni dnceler, iletmenin faaliyeti esnasnda da gelitirilebilir. nk rekabet ortamnda iletmenin daha iyi konuma gelebilmesi iin giriimciler, kendi imknlar erevesinde yeni yaplanmalar tasarlayabilirler. Toplum tarafndan yeni bir dnce veya buluun kabul edilmesi, baka bir deyile, piyasada satn alma deeri olan iktisadi bir mal durumuna dntrlmesi, genellikle o dnce veya buluun piyasada bir deneme srecinden geirilmesini gerektirir. Yeni dnce veya bulularn denenmesinde byk iletmelerin olduka dikkatli ve tutucu davrandklar sylenebilir. Buna karlk, sayca byk iletmelerden fazla olmalar, bulularn piyasada kabul greceine olan inanlar ve kazan gds" KOB'lerin byk iletmelere nispeten daha yeniliki olmalarn salar. 3. KOB'lerin Dnya Ekonomisindeki Yeri ve nemi KOB'lerin neminin Avrupa'da anlalmas da yine 1970'li yllara rastlar. Nitekim 1970'li yllara kadar %8 civarndaki isizlik oran 1973 krizinden sonra %10'lara kadar ykselmitir. Yalnzca sanayi sektrnde istihdam oran 1973-1980 yllar arasndaki dnemde, %15 orannda dmtr. Bu iletmeler, byk iletmelerin aksine ekonomik krizden ok az etkilenmiler ve ekonomilerin vazgeilmez kuruluu olduklarn gstermilerdir". Avrupa Birlii ve ye lkeler dzeyinde KOB'lerle ilgili eitli dzenlemeler yaplmtr. Nihayet topluluk genelinde KOB'lerin kmsenmeyecek dzeyde katklar olduu belirlenmitir. Bu katklardan bazlar; Teknolojik gelimelere kolayca uyum salayabilmeleri, Mesleki eitim alannda okul ilevi grebilmeleri,

retim faktrlerindeki mlkiyetin topluma yaygnlatrlmasn salayabilmeleridir. Bu nedenle, KOB'ler bir ulusun ekonomik temelini oluturmasnn da tesinde bir tampon, sosyal elikiler iin dzenleyici ve dzeltici bir unsurdur. Yine AB: nin kk ve orta lekli iletmelere ilikin bir raporunda sz konusu iletmelerin ekonomik sisteme olan katklar u ekilde zetlenmitir. Saylar ve deiik alanlardaki almalar; sanayi, ticaret ve hizmet sektrlerindeki tm i kollarnda var olan etkileri; istihdama ve belli yrelerin refah dzeylerine olan katklar nedeniyle kk ve orta lekli iletmeler, lkelerimizin ticari ve endstriyel yapsnn gerekli bir parasdrlar. Bunun yan sra, onlar ekonominin dinamizmi ve canllnn kaynadr". Yalnzca kalknmakta olan lkeler snfnda yer alan lkemizde deil, ayn zamanda gelimi AB lkelerinde de KOB'ler, bir bakma olmazsa olmaz ekonomik birimlerdir. Hatta ekonomisini rayna oturtmu ou lkede KOB'ler, ekonomilerin canll, istihdamn makul snrlarda tutulmas, sanayileme ve uzun dnemde lke kalknmas iin temel unsur olarak kabul edilmilerdir. Bunun doal bir sonucu olarak, dnyann pek ok lkesinde KOB'lerin desteklenmesi ve gelitirilmesi gibi dzenlemeler, temel hkmet politikalar arasnda yer almtr. Japonya'da, KOB Ana Kanununun yan sra 29 adet kanuna bal 20 ana kurulu ile 400' akn merkez; KOB'lerin ihtiya duyduu uzun vadeli yatrm, ekipman, makine, tehizat ve iletme kredisine ynelik hizmetler sunmaktadr. ngiltere'de ise sanayinin %25'ini ve sanayi cirosunun %20'sini oluturan KOB'lere zellikle pazara uyumlar konusunda danmanlk yaplmakta ve buna karn cretlerin %50'si devlet tarafndan sbvanse edilmektedir. talya'da KOB'lere, Kurumlar vergisi indirimi, blgesel KDV indirimi, yatrmlarda %60'a varan sbvansiyon, Ar-Ge sbvansiyonu, %60'a varan bina ve makine park modernizasyonu sbvansiyonu uygulanmaktadr. Fransa'da ise, lke d yatrmlara %70 ihracat sigortas sbvansiyonu, i ve d

pazarlar iin bilgi kaynaklarnn salanmas, %50 civarnda Ar-Ge sbvansiyonu, enerji kullanm sbvansiyonu, bina park iin yerel ynetim yardmlar salanmaktadr. ABD'de, finansal destek, garantrlk, fon katklar, alt yap destei, danmanlk, eitim ve risk sermayesi gibi konularda KOB'lere destekler salanmakta olup, bu alanda faaliyet gsteren 10 yerel, 111 adet blgesel merkez, karlm bulunan 15 kanuna bal faaliyet gstermektedir. Hindistan'da ie yeni balayan KOB'lere Hindistan Sanayi Kalknma Bankas tarafndan finansal yardm yaplmakta, Eyalet Finansman irketleri de balang veya ek finansman kayna salamaktadr. Mevcut Sigorta ve Kredi Garanti irketi araclyla KOBlerin teminat sorunlar zmlenmektedir. Bu lkelerin dnda, ifade etmediimiz yine pek ok lkede de bu tarz uygulamalar sz konusudur. Dnya i hayatnda yaanan en nemli deiim iletme yapsnn klmesidir. Bu nedenle gelecekte, KOBlerin ekonomik ve sosyal sistemdeki yeri daha da nem kazanacaktr. 4. KOBI Gstergelerinin lkeleraras Karlatrlmas lkemizde trl alanlarda (sanayi iletmeleri, nfus, seim vb.) verilerin toplanmas, dzenlenmesi ve uygulanmas faaliyetleri ile DE ilgilenmektedir. lkemizde ii bana verimlilik KOB'lerde byk sanayi iletmelerine kyasla %38'dir. Ayn oran Belika'da %78, Almanya'da %81 Fransa'da %75, talya'da %86, Hollanda'da %74, spanya'da %75'tir. Avrupa ortalamas %78 civarndadr. Bu, KOB'ler iin destekleme ve gelitirme politikalarnn eksikliinden kaynaklanmaktadr. Yeterli destek ile KOB'lerin verimi bir misli artabilir. 1980 ylnda imalat sanayinde faaliyet gsteren toplam iyeri says 185.869'dur. Bu rakam 1992 ylnda 198.098 olmu, 1994 ylnda 198.265'e ulamtr. Yani 1994

ylna gelinceye kadar iletme says yaklak 13.000 adet artmtr. Bu artn ancak 600 kadar 100+ iletmelerde gereklemi olup 200+ olan iletmeleri byk iletme olarak deerlendirildiinde bu rakam muhtemelen 200'lere kadar decektir ki bunun anlam udur. 1980'den 1994'e kadar alan sanayi iletmelerinin neredeyse tamam KOB'dir. lkemizde istihdamn %53', 100'den az alan olan iletmeler tarafndan karlanmaktadr. 250'den az alan olan iletmeler KOB olarak kabul edildiine gre, lkemizdeki istihdamn daha yksek oranlarda KOB'lerce karland sylenebilir. Japonya'da alan says 100'den az olan iletmelerin istihdam oran %54 iken, svire'de bu oran %62, Portekiz'de ise %55'tir. Tablo 10.2. KOB'lerin ekonomik sistemin vazgeilmez birer paras olmalarnn kant nitelii tamaktadr. Tablodan grlecei zere Kk iletmelerin yatrm paylan gelimi lkelerde %40' aarken, lkemiz de %27'ye ulamaktadr. Kk iletmelerin retim paynn Almanya, Hindistan, Fransa ve talya'da %50 civarnda, ABD ve G Kore'de %35'lerde, ngiltere'de %25, Trkiye'de ise %38'e varan rakamlarda gerekletii saptanmtr.
Tablo 10.2. eitli lkelerde Kk iletmelerle ilgili Ekonomik Gstergeler

Yine tablo deerlerinde grlecei zere, Japonya'da %38'lere, Hindistan'da %40'lara ulaan KOB'lerin ihracat pay, lkemizde % 16,6'da kalmtr. hracat, yatrm ve retim paylaryla ilgili deerlerin kredi paylaryla ilikili olduunu syleyebiliriz. Mesela KOB'lerin kredi pay %25 olan lkemize gre, KOB kredi pay %50 olan Japonya ve %48 olan Fransa gibi ileri sanayi lkelerinde KOB'lerin yatrm, retim ve ihracat paylar daha yksektir.

KOB tanm 2009 itibariyle 250'den az personel istihdam eden iletmeler olarak kabul edildiinden, kredi ve ihracat paynda belli bir art verilere yansmtr. Yoksa neki deerlendirmeye gre kredi oran %3-4, ihracat oran ise %8'de kalmaktayd. AB'ye ye lkelerde, toplam iletmelerin hemen hemen tamam KOB olup, toplam istihdamn %61'i bu iletmeler tarafndan karlanmaktadr. Avrupa Birlii'ne ye lkelerde 100'den az alan olan iletmelerin, toplam iletmeler iindeki pay %98'dir. Bu oran Hollanda'da (1992) %94 ve refah seviyesinin en yksek olduu lkelerden biri olan svire'de (1991) %99'dur. Japonya ve Avustralya'da farkl yllara ait olmakla birlikte (1992 ve 1990) %96 olup Almanya'da (1993) %91'dir. lkemizde ise bu oran %99 olup, 200'den az alan olan iletmeler KOB sayldndan neredeyse btn iletmeler KOB'dir. B. KOB'LERN GL VE ZAYIF YNLER KOB'ler greli olarak kk lekleri ile deiime kolay uyum salayabilecek yapya sahiptir. Esnek yapsyla tketici tercihlerine daha abuk karlk verirler. Kk yaplar, deiime ve yeniliklere daha yatkn olmalarn salar. Bu uyum yetenekleri teknik yeniliklerde daha fazla verimli olmalarn salar. Ayrca Aratrma ve gelitirmeye yeterince kaynak ayrmalar durumunda, ada gelimeleri takip etmeleri mmkn olabilecektir. KOB'lerin en nemli zelliklerinden biri de, yneticilerin alanlarla daha yakn iliki kurma olanaklarnn yksekliidir. Bu durum, alanlarn motivasyonunu ve i tatminini artrr, dolaysyla emek gcnde verimlilik salar. KOB'lerin bir baka avantajl taraf greli olarak snrl sermayenin deerlendirilmesine uygun yaplardr. Bu yaplan bireysel tasarruflarn tevik edilmesini ve deerlendirilmesini salar. lkemizde de olduu gibi istihdama katklar byk olan KOB'ler ayn zamanda byk firmalarn tamamlaycs olmak gibi bir avantaja da sahiptir. 1. KOB'lerin Gl Ynleri Ekonomik sistemin vazgeilmez eleri olan KOB'ler, yapsal bir takm zellikleri

nedeniyle mevcut pozisyonlarn srdrebilmektedir. Bu zellikleri, kendilerine rekabet avantaj salayan gl ynleridir. 1.1. Kk Sermaye ile Yatrm Yapabilme Bir kk iletmenin kurulmas, byk iletmelere gre greceli olarak olduka dk maliyet gerektirir. KOB'lerde ilave istihdam salamak, retimi gerekletirmek veya yeni bir buluu gerekletirmek iin gereken ek sermaye tutan da byk iletmelere gre ok azdr. Yaplan aratrmalar, "bu iletmelerde bir kii istihdam etmek iin gerekli yatrm harcamasnn byk iletmelere oranla %30 daha az"26 olduunu ortaya koymaktadr. Bu dk yatrm tutarlar, i deiikliklerinde veya yeni teknolojiye uyum salamada da KOB'lerin bir avantaj olarak karmza kmaktadr. 1.2. Piyasa artlarna Uyum Salama Yetenekleri Kk iletmeler tketicilerle her dzeyde daha yakn altklarndan tketicilerin tercihlerini, sorunlarn hemen deerlendirip, gerekli deiiklikleri yapabilmektedirler. Bu esnek yaplan KOB'leri yeniliklere daha yatkn hale getirmektedir. Nitekim teknik yenilikler daha ok KOB'ler tarafndan ve byk iletmelere gre daha az bir finansmanla gerekletirilmektedir. KOB'ler finansman veya daha baka nedenle gerekletiremeyecekleri teknik bulu ve dnceleri byk iletmelerle paylaabilmektedir. Ayrca kk iletmeler byk iletmelere oranla, fiziki olsun parasal olsun daha az sermayeye sahip olduklar iin, yap itibariyle daha kolay deiebilmektedir. Bu zellikleri sayesinde deiken artlara daha kolay uyum salayabilme anlamna gelmektedir. 1.3. stihdam Yaps ve Ynetim Kk iletmelerle byk iletmelerin istihdam yaplar da farkllk gsterir. stihdam sorunlar karsnda kk iletmeler, byk iletmelere gre daha direnlidirler. Yani byk iletmeler personeli iten karma veya zorunlu izin gibi istihdam problemlerini

en

aza

indirme

aralarna

kk

iletmelere

kyasla

iki

kat

daha

fazla

bavurmaktadrlar. "1973-1974 petrol oku sonras sanayide cret kayb en ok byk iletmelerde ortaya karken (%10), kk iletmelerde bu oran %5 civarnda olmutur". Kk iletmelerin iletmecilik fonksiyonlar kesin snrlaryla belirlenmemi,

departmanlar tam olarak ayrtrlmamtr. ounlukla birka blmn faaliyetleri, daha ziyade gen ve kalifiye dzeyi dk personel tarafndan ortak yrtlr. Oysa byk iletmelerde, ounlukla uzman personel istihdam edilmektedirler. Bu durum Dolaysyla cret dzeyleri byk iletmelerde daha yksektir. Kalifiye igc asndan bakldnda byk iletmeler avantaj olmakla birlikte, ayn kalifiye dzeyindeki personel bile, KOB'lerde byk iletmelere gre daha dk cretle almaktadrlar. Ynetim sistemlerinin basitlii sayesinde KOB'lerde kararlar daha hzl ve etkili alnabilir. Bu durum iletmenin ynetimini kolaylatrmaktadr. 1.4. Mteri ve letme Personeliyle Yakn liki inde Olma KOB'ler tketicilere her dzeyde daha yakn altklarndan, tketicilerin tercihlerini, sorunlarn hemen deerlendirip, gerekli deiiklikleri yapabilmektedirler. Mterilerle olan bu yakn iliki iletmenin muhtemel skntl durumlarnda mterileri iletmeye kar daha lml olmaya tevik eder. Normal zamanlarda ise bu mteriler iletmenin devaml mterileridirler. letme personeliyle ilikilerin yakn ve scak olmas, iletme personelinin iletmeye sahiplik anlayyla yaklamalarna neden olur. Bu iyi ilikilerin avantajlar, personelin kendi ii dnda baz ek iler yapmalarn da salar. 1.5. retim Biimi Emek-youn ve beceri isteyen mallar retmeleri nedeniyle, byk iletmelerin rekabetinden fazla etkilenmezler. nk byk iletmelerin, seri retim ve lek bykl avantajlar zel nitelikli ve byk miktarlarda olmayan sipariler iin geerli

deildir. Yine kk iletmeler genellikle nceden belli mteriler iin sipari usul retimde bulunduklar iin, rettikleri mal ve hizmetlerin satlmamas ve elde kalmas gibi bir risk de sz konusu deildir. KOB'lerin, zellikle byk iletmeler karsndaki dier gl yanlan yle sralanabilir. Tketici Tercihlerine Daha Esnek Bir Yaklam: Tketici ya da mteriye daha yakn olma ve daha youn biimde mteriye ynelik olarak alan KOB'ler, bu tercihleri hemen alglayp retim srecinde gerekli deiiklikleri hzla karlayabilirler. evresel deiikliklere olan tepki ve esneklik dereceleri byk lekli firmalara gre daha yksektir. Yeniliklere Daha Yatkn Olunmas: Byk lekli firmalara gre KOB'ler her dzeyde tepe ynetimine yakn olmalar, onlarn tepe ynetimin sorunlarn daha kolay anlamalarn ve buna bal olarak hemen pazarlanabilir, teknik yeniliklerde bulunabilmelerine yol aar. Teknik Yeniliklerde Daha Fazla Verimlilik: KOB'ler, ayn mali harcama ile byk iletmelere oranla daha fazla teknik yeniliklerde bulunabilirler. Her bakmdan byk lekli iletmelerin tamamlaycs ve yardmcs olabilen KOB'ler, teknik alandaki dnce ve uygulamalar ilk defa ortaya koyarak, bunlar daha da gelitirmek ve ilemek zere byk lekli iletmelere sunabilmektedir. alanlar ve Mterilerle Daha Yakn iliki: Byk lekli iletmelere oranla, kk ve orta lekli iletmelerin sahip ve/veya yneticileri, iyerinde iveren-igren ayrm yapmadan, alanyla yakn iliki iinde bulunmakta, ift ynl iletiim salanmakta, aile duygusu ve birbirine karlkl gven gelimekte, kararlarn genelde birlikte alnp ortak hareket edilmesi, almalarn motive olmalarna ve iyeri ile zdelemelerine yol aabilmektedirler. likilerdeki sz konusu yaknlk, kalite ve verimlilii ykseltmektedir.

2. KOB'lerin Zayf Ynleri Belli balklar yukarda sralanan KOB'lerin kuvvetli ynlerine karlk, bu iletmelerin kendi bnyelerinden kaynaklanan yapsal nitelikte zayf ynleri de bulunmaktadr. 2.1. Tek Bana Olma ve Kalifiye Eleman Salayamama Piyasaya ilk girite iletme olduka basit bir yapya sahip olduundan, giriimci iletme fonksiyonlarn yerine getirmede nemli bir glkle karlamaz. Zamanla iletme yap itibariyle oturmaya baladka, iletme fonksiyonlarn yerine getirecek kalifiye elemanlara ihtiya duyulur. Zira iletme faaliyetleri, giriimcinin tek bana iyi bir ekilde ynlendiremeyecei kadar karmak bir hal alr. Bu noktada giriimci uzman kiileri iletmesinde bulundurmaya istekli olabilir. Ancak ou kez kk iletmelerin kazan dzeyi uzman kiilerin istihdamn ekonomik klmaz. Byk iletmelerde almann salad gven ve prestij nedeniyle, yetenekli ve kalifiye elemanlar ounlukla byk iletmelerde almay tercih ederler. te yandan ynetim kademelerinde hzla ykselme imkn da kk iletmelerde snrl olduundan, kalifiye elemanlar bu tr iletmelerde almay pek tercih etmezler. 2.2. Gerekli Sermaye (Fonlar) Salayamama Kk iletme giriimcileri genellikle snrl bir z sermaye ile i hayatna atlrlar. ou durumda bu sermaye kurulu iin gerekliolan sabit deerlerin akm ve alma sermayesi iin yeterli olmaz. Bu yzden bu iletmeler optimum byklkte kurulamazlar. Dolaysyla optimum bykln salad avantajlardan mahrum kalrlar. alma sermayesinin yetersiz olmas nedeniyle de srekli sermaye sknts ekerler ve bu nedenle, zaman zaman retimlerine ara verirler. Bankalarn veya dier finans kurulularnn kk iletmelere destek salamaya isteksiz olular ii iyice kmaza sokar. KOB'lere salanan kredilerde genellikle kredi faizlerinin yksek ve vadenin

ksa oluu, ya da kredi miktarnn en az iki katn bulan ipotek istenilmesi, kredinin projeye gre deil ipotee gre verilmesi, nemli bir handikaptr. Zaten ipotek gsterebilecek gayrimenkul olan giriimciler genelde gayri menkullerini satarak sermaye olarak kullanmaktadrlar. Bazen de kk iletmelere verdikleri kredileri riskli kabul eden finans kurulular, kredi verdikleri iletmeyi yakn bir denetim altna tutmay arzu ederler. Bunun bazen kredi iin n art olarak ne srlmesi iletmenin pazarlama, satn alma, kredili sat vs. politikalarn etkileyebilir. 2.3. Mevzuat ve Vergi Sistemi Vergi Kanunlar, Ba-Kur Kanunu, SSK Kanunu, Belediye kanunu ve benzeri kanunlarda, KOB'lere kimi ayrcalklar tannmakla birlikte, genelde byk-kk tm iletmelerin almalar dzenlenmitir. Burada asl sorun mevzuata uymaktan ok, mevzuat yerine getirmenin gerek para, gerek zaman asndan kk iletmelere getirdii yktr. lkemizde kk veya orta lekli iletme kurmay dnen bir giriimci, yapmay planlad iin niteliine gre yaklak altm ayr kamu kuruluuna bavurmak ve istenilen belgeleri dzenlemek zorundadr. Kk veya orta lekli bir iletmenin kurulabilmesi iin (kurulu yerinin giriimci tarafndan seilip iyerinin ina edilmesi durumunda) balangtan iletmenin alna kadar geen srede mevzuat gerei yaplmas gereken ilem says (giriimciden istenen belge says) 141 adettir. Bu rakamn hangi tr iletmelerin kuruluu iin gerekli olduu ilgili kaynakta verilmemitir fakat bu yksek rakam, mevzuat asndan bir gsterge tekil edecektir. Ayn brokrasi, vergi sistemi iin de geerlidir. lkenin her yresindeki kk iletmelerin ayn oranda vergi demeleri, ya da denen vergiler arasndaki farkn ok az olmas gibi nakdi olumsuzluklar, daha ok nem arz eder. te yandan kazan zerinden alnan vergilerde birok vergi istisnas ve vergi muafiyeti bulunmaktadr. Vergi istisnalarndan vergi uzmanlar istihdam eden byk iletmeler daha ok yararlanmakta, kk iletmeler ya hi yararlanamamakta ya da ok dk seviyede

yararlanabilmektedir. Maliyet zerinden alnan vergilerde ise nemli olan, cret zerinden alman vergi ve fonlardr. letmeler kldke, igc daha youn olarak kullanld iin, cret zerinden tahsil edilen vergi yk de artmaktadr. Bu uygulamalara, giriimcinin katlanaca masraflar da eklendiinde, zellikle kk yatrmlar iin giriimde bulunma isteklilii nemli lde azalmaktadr. 2.4. Alc-Satc likileri Giriimciler iletmelerini bytmek iin, rn kapasite boyutunda byme, retim genilii boyutunda byme (yatay byme), retim derinlii boyutunda byme (dikey byme) gibi byme modellerinden birini tercih ederler. Byk iletmelerin en ok tercih ettikleri byme modellerinden biri de, phesiz retim derinlii boyutundaki bymedir. retim derinlii, her rn eidine ilikin en basit hammadde durumundan, tketime hazr rn durumuna gelinceye kadar geen aamadr. Byk iletmeler, faktr piyasasndan satn aldklar retim faktrlerini byk iletmelere satan veya byk iletmelerce retilen mal ve hizmetleri pazarlayan kk iletmeler yerine, kendilerine baml iletmeler ikame ederek (geriye ve ileriye doru dikey byme) kk iletmeleri atl hale getirmektedirler. Bu durum, bamsz KOB'lerin rekabet gcn de olumsuz ynde etkilemektedir. 2.5. rgtlenme Yetersizlii Byk iletmeler, d evre ile aktif uyum ierisinde ilikilerini srdrebilmek, evre koullarn kendilerine belli lde uyarlayabilmek iin eitli birlikler oluturmulardr. Bu birliklerin en nemlisi lkemiz artlarnda Trkiye Sanayi ve adamlar Dernei'dir (TSAD). Oysa KOB'lerin bu lde gl bir Birlikleri yoktur. Bu durum KOB'lerin seslerini yeterince gl duyuramamasna neden olmaktadr. KOB'ler bir Birlikten yoksun olma yannda olduka gl bir i Sendikas yaplanmas ile kar karyadr. Sendikalar, yelerinin okluu nedeni ile isteklerini kabul ettirmekte, lkemizdeki iletmelerin %99'unu tekil eden KOB'ler kendileri iin avantajl olacak bir dzenleme geirememektedir. Var olduu iddia edilen desteklerden yararlanabilmek iin tanmas gereken artlar KOB'lerin ounluu yapsal olarak tayamamaktadr. Oysa byk iletmeler ii sendikalarnn istekleri sonucu katlanacaklar bir takm maliyetler ortaya ktnda bunu baka getiriler ile finanse

edebilmektedir. ONRNC BLM KK LETMELERE DESTEK SALAYAN KURULULAR A. FNANSMAN KOLAYLII SALAYAN KURUM VE KURULULAR Trkiye'de KOB'lere finansman kolayl salayan kurum ve kurulular; Sanayi ve Ticaret Bakanl, Trkiye Halk Bankas, Snai Yatrm ve Kredi Bankas, Esnaf Kefalet Kooperatifleri ve dier kurululardr. 1. Sanayi ve Ticaret Bakanl Sanayi ve Ticaret Bakanlnn kurulu kanununda bakanln grevleri sralanmtr. Bunlar; Organize Sanayi Blgeleri ve Kk Sanayi Siteleri planlamak, ilgili kurum ve kurulularla ibirlii iinde plan hedeflerine paralel olarak mevzuat dzenlemeleri yapmak, st yap kredisi salamak, KOB'lere rgtlenme, eitim, tedarik, tantma, pazarlama, teknik ve ekonomik konularda hizmet vermek, varlklarn korumak ve gelitirmek iin gerekli hukuki ve ynetsel dzenlemeleri yapmak gibi grev ve sorumluluklar eklinde saylmtr. 2. Trkiye Halk Bankas Halk Bankas, Trkiye'deki KOB'lerin finansman bankas olarak kurulmutur. Banka gnmzde bu ilevi yannda KOB'lerin kalknma bankas grevini de yrtmek zere orta ve uzun vadeli proje kredileri vermek, KOB'lerin gelimesi ve byk sanayiye geiini salamakta danmanlk hizmeti yapmak, proje ve teknik bilgi ak ile destekleme ilevleri ile de grevlendirilmitir. Ancak Halk Bankasnn kredilendirme potansiyeli bunu salamada yeterli

olmamaktadr. zellikle kredi hacminin darald dnemlerde kk iletmelerin uzun vadeli yatrmlarn finanse etmek iin ihtiya duyduklar kredileri elde etmeleri daha da glemektedir. KOB'leri finansal adan desteklemek amacyla Trkiye Halk Bankas "teminat

kolayl salama" uygulamasnda bulunmaktadr. Gerek yatrm, gerekse iletme kredileri bulmakta zorluk eken KOB'lere Halk Bankas tarafndan dier bankalara gre nispeten daha dk faizli krediler salanabilmektedir. 2284 Sayl Yasa ile kurulan Halk Bankas 1938 ylndan itibaren "esnaf ve "sanatkar" ile KOB'lerin kredi ihtiyalarnn karlanmas iin bir ihtisas bankas olarak hizmet vermektedir. Halk Bankas'nn kk iletmelere "Mesleki Krediler" ad altnda vermi olduu sanayi kredileri, Trkiye Esnaf ve Sanatkrlar Dernei kefaleti altnda datlmaktadr. Ancak verilen krediler yeni iyeri iin iyeri kredisi bir yana, mevcut iletmelere geliip bymeleri iin, yeterli kaynak salamaktan dahi uzaktr. Yeni giriimcinin balang sermayesi kayna, giriimcinin kendi tasarrufundan teye gidememektedir. KOB'lerin snrl byklkleri ve yetersiz dayanmalar, mali kurumlar karsnda gsz kalmalarna neden olmaktadr. Sonuta gerei gibi kredi salanamamaktadr. Salansa dahi miktar, vade, teminat, faiz oran ynnden elverisiz koullar ortaya konmakta ve ekonomideki salksz gelimelerden ve ekonomik krizlerden byk lde etkilenilmektedir. KOB'lerin kredi salayamamasndaki en nemli etkenlerden birisi verilen kredilere teminat istenmesidir. Dierleri ise iletme-banka ilikilerinin seyriyle kredi faiz oranlarnn maliyetler zerindeki olumsuz basksdr. Halk Bankas, kk ve orta lekli sanayi iletmelerine kredi verirken, Merkez Bankasndan da %4'lk bir destekleme pirimi (ube pay) almaktadr. Kaynak maliyetleri yksek olduundan, banka, bu plasmanlar nedeniyle urad kayb, dier faaliyetlerinden karlamaya almaktadr. Dolaysyla bu krediler banka adna krllktan ok uzak olmaktadrlar. Bu sebeple banka, toplam plasmannn ancak kk bir blmn KOB kredilerine ayrmaktadr. Halk Bankasnca kullandrlan krediler, temelde "ihtisas kredileri" ve "dier krediler" olmak zere ikiye ayrlmaktadr. htisas kredileri kapsamnda kooperatif, sanayi ve fon kredileri, dier krediler kapsamnda da ticari ve bireysel krediler yer almaktadr. Halk Bankas, kredileri iinde zel bir nem tayan ihtisas kredilerinde son yllarda nemli gelimeler kaydedilmesine ramen, lke genelinde net kredi hacmi iinde sz

konusu kredilerin pay ok snrl dzeyde kalmaktadr. Gerek 2000 yl sonunda yaanan Kasm krizi, gerekse de 2001 yl bandaki ubat krizinin, ncelikle bankaclk kesimine olan yansmalar ve bu krizlerden Halk bankasnn etkilenmesi gz nne alnrsa bu orann bu gn iin ok daha aalara dtn sylemek, pek de zor deildir. 3. Snai Yatrm ve Kredi Bankas Snai Yatrm ve Kredi Bankas, emek youn yatrm projeleri kapsamnda, kendi belirledii llere gre Kk Boy iletme kapsamna giren iletmelere fnansal hizmet vermektedir. SYKB'nn fon kaynakl kredilerin verilmesi ilemi srasnda alnacak teminata ait esaslar arac bankalar tarafndan bankaclk usullerine gre tespit edilir. lgili bankalar bunun dnda yatrmcdan cret veya komisyon vb. isimler altnda hibir karlk talep edemez. 4. Eximbank KOB'ler iin dier bir kredi kayna ise Eximbank'tr. 1994 ylndan bu yana Eximbank ihracata ynelik KOB'leri zel olarak desteklemeye balam, kk ve orta lekli iletmelere ihracat kredisi programn uygulamaya koymutur. Uygulamasna Mart 1989'da balanan Sevk ncesi hracat Kredisi Program, Trk Eximbank'n en etkin uygulamalar arasnda yer almaktadr. Bugne kadar uygulama esaslar birok defa deiiklie urayan program, ihracatlarn en byk destei niteliindedir. hracat ve imalatlarn ihracata hazrlk aamasnda finansman gereksinimlerinin karlanmas amacyla Banka tarafndan Sevk ncesi Trk Liras hracat Kredisi (SK-TL), Sevk ncesi Trk Liras Kalknmada ncelikli Yreler hracat Kredisi, Sevk ncesi Trk Liras KOB hracat Kredisi ve Sevk ncesi Dviz hracat Kredisi (SK-DVZ) programlar dzenlenmitir. Mallarn serbest dvizle kesin olarak ihrac taahhd karlnda kullandrlan kredilere uygulanacak faiz oranlan Trk Eximbank tarafndan belirlenir ve arac bankalara ayrca duyurulur. Arac bankalar bu faiz oranlar zerine en fazla TL kredilerde 2 puan, dviz kredilerinde %0,75 puan ilave

ederek firmalara yanstabilmektedir. Trk Eximbank 1994 yl banda, 1-150 ii altran Kk ve Orta lekli imalat ve imalat-ihracat firmalarn ihracat faaliyetleri ile ilgili sevk ncesi finansman gereksinimlerinin karlanmasna ynelik "spesifik" bir kredi program balatmt. Uygulamann ilk ylnda kredi, Kk ve Orta lekli Firmalarn ihtisas bankas olan Trkiye Halk Bankas aracl ile kullandrlmtr. Dorudan parasal teviklerin kalkt Gmrk Birlii sonrasnda ise KOB'ler Sevk ncesi hracat Kredisi kapsamna dahil edilerek, sz konusu kredinin yaygn bankaclk sistemi aracl ile KOB'lere ulatrlmasn saland. Ayn dnemde yaplan bir dier deiiklikle de, bankalarn kendilerine tannan kredi limitlerinin belirli bir blmn KOB'lere kullandrmas zorunlu hale getirildi. Gnmzde sz konusu krediden yerinde 1 ila 200 ii altran, retime dnk olan, kaytl olduu odaca tasdikli "Sanayi Sicil Belgesi" veya "Kapasite Raporu" bulunan kk ve orta lekli imalat ve imalat/ihracat iletmeler yararlanabilmektedirler. Kk ve orta boy imalat, imalat/ihracat firmalar ihracata ynlendirmek, bu konudaki sevk ncesi finansman gereksinimlerinin karlanmasn salamak iin, taahht edilen FOB ihra tutarnn %100'ne kadar kullandrlmaktadr. hracatlarn Trk Eximbank Ksa Vadeli hracat Kredi Sigortas kapsamna aldran firmalara SK-TL Kredisinde 4 Puan indirim yaplmaktadr. 5. Esnaf Kefalet Kooperatifleri Esnaf Kefalet Kooperatifleri KOB'lere; 1163 sayl yasaya dayanarak, yelerin mesleki uralarna yarayacak krediyi salamak amacyla onlara kefil olmak, ihtiyat fonlar ile yeleri ilgilendiren mesleki, sosyal, salk tesisleri ve sigorta kurumlan kurmak, banka teminat mektubu salamak amacyla kefil olmak, yelere kefil oma ve onlara bor verme gibi konularda banka emrine bor senedi vermek gibi konularda yardmc olmaktadr. 6. Finans Salayan Dier Kurulular KOB'lere finans salayan dier kurulular: Teebbs Destekleme Ajans (TDA),

Kk Sanayi Kooperatifleri, Kk Sanayi, Sanayi Blge ve Siteleri Genel Mdrl, Dnya Bankas, Trkiye Vakflar Bankas, Trkiye Snai Kalknma Bankas, Maliye Bakanl Milli Emlak Genel Mdrl'nn yannda Trkiye'nin Yaralanabilecei desteklemektedir. KOB'lere teknik yardm ve danmanlk hizmeti veren kurum ve kurulular ise unlardr: Kk Sanayi Gelitirme Tekilat (KSGET), Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB), Sanayi ve Ticaret Bakanl Kk Sanayi ve El Sanatlar Genel Mdrl, Milli Prodktivite Merkezi (MPM), Ticaret ve Sanayi Odalar, Teebbs Destekleme Ajans (TDA), Trkiye Orta lekli letmeler ve Serbest Meslek Mensuplar ve Yneticileri Vakf (TOSYV). Bunlarn yannda rakl Eitim Merkezleri kk iletmelere yetimi eleman destei salamakta, rak statsnde yetien bu alanlarn salk gvencelerini karlamakta, Trkiye Kurumu da yine igc yetitirme ve zelletirme Sosyal Destek Projeleri kapsamnda kk iletmelere katkda bulunmaktadr. B. KOSGEB DESTEKLER KOSGEB, KOB'leri; fon ve/veya sermaye ynetimi destei, patent, faydal model, endstriyel tasarm destei, ortak kullanm amal makine tehizat destei, yerel ekonomik aratrma destei, uluslar aras fuarlara katlm, yazlm, teknik personel istihdam ve marka oluturma gibi konularda desteklemektedir. KOB'lere, zelletirme Sosyal Destek Projesi (SDP) kapsamnda da Trkiye Kurumu ibirlii ile katk salamakta olan KOSGEB ayrca, KOB'lere, ihracat taahhd artyla, 6 aylk, sfr faizli kredi olana sunmaktadr. Kredi, Ziraat Bankas, Halk Bankas ve Vakfbank araclyla, ilgili bankalarn mevcut kredilendirme kriterleri erevesinde kullandrlmaktadr. KOSGEB desteklerinden yararlanmak isteyen KOB'lerin nce KOSGEB veri tabanna kaydolmalar gerekmektedir. Daha sonra yaplan anket ile iletmenin AB Finansman kaynaklar KOBleri finansal adan

durumunun tespit edilmesi ve grubunun (A, B, C, D ve E) belirlenmesi gerekir. Her bir snfa giren KOB'nin yararlanabilecei destek farkldr. D ve E gruplarna giren KOB'ler sadece eitim desteinden yararlanabilirken, A, B ve C gruplarndaki KOB'ler tm desteklerden yararlanabilir. Bu grup belirlemesinden sonra D ve E grubundaki isteyen KOB'ye, gerekli mracaat prosedrlerinden sonra eitim ve danmanlk destei sunulur. A, B ve C gruplarndaki KOB'ler ise format ifre ile birlikte KOSGEB Gelitirme Merkezi tarafndan verilen Stratejik Yol Haritas'n hazrladktan sonra, belirlenen uygun desteklerden yararlandrlr. Bu uygulamalar ancak nitelikli personel ile gerekletirilebilir. Kapsam olduka geni olan KOSGEB destekleri balklar halinde aada sunulmutur. Rakamlarda olabilecek kk deiiklikler konunun zne zarar vermeyecektir. 1. Alt Yap ve st Yap Proje Destei Amac ve Kapsam: Kk ve orta lekli sanayi isletmelerinin salkl bir ortamda verimli almalarnn temin edilmesi ile uluslararas rekabet ortamna uyum salayabilmeleri amac ile; Organize Sanayi Blgeleri, (OSB) Endstri Blgeleri (EB) ve Teknoloji Gelitirme Blgeleri (TGB) iinde yer alacak Meslek Kuruluu/letme ve Giriimcilerin yaptraca retim ve Ar-Ge binalar iin styap, Kk Sanayi Sitesi Yap Kooperatiflerine ise altyap ve styap inaat uygulama projelerinin yaptrlmasna geri demesiz destek verilmesidir. Faydalar: Proje desteinin verilmesi ile kk ve orta lekli sanayi isletmelerinin altyap, styap ve sosyal donatlara sahip iyerlerine kavumalar salanacaktr. Bu balamda, salkl ve etkin retim yapma imkanna kavuan yatrmclarn uluslararas rekabet ortamna uyum salamalarna da katk salanm olacaktr. Bu destekten, imalat sanayisinde faaliyet gsteren, KOSGEB ile mtereken projeler yrten Meslek Kurulular, iletmeler, giriimciler ve Kk Sanayi Sitesi Yap Kooperatifleri yararlanabilir.

1.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar a. OSB ve EB iinde yer alacak Meslek Kuruluu/letme ve giriimcilere; gelimi yrelerde %60, normal yrelerde %70, kalknmada ncelikli yrelerde ise %80, b. KSSTere; gelimi yrelerde %60, normal yrelerde %70, kalknmada ncelikli yrelerde %80, c. TGB iinde yer alacak Meslek Kurulusu/letme ve giriimcilere tm yreler iin %80 orannda destek verilecektir. Proje Desteinin st limiti 20.000. Euro (yirmibin) karl TL olacaktr. Destek verilecek projelerin bedelleri Bayndrlk ve skan Bakanl "Proje ve Kontrollk lerinde Uygulanacak Fiyatlar ile Fiyat Art Oranlan Hakkndaki Tebli" gz nnde bulundurularak, Proje Deerlendirme Kurulu tarafndan belirlenir. 2. Bilgi Alar ve E- Destei Amac ve Kapsam: letmelerin dnya pazarlarna almalar, rekabet dzeylerini ykseltmeleri, internet hizmetlerinden faydalanarak internet kltrn gelitirmeleri, KOBINET'in salad hizmetlerden etkin ve yaygn olarak yararlanmalar, iletmelerin saysallatrlmas, Bilgi Alar ve E- Destei kapsamnda, adm adm E-Ticarete geilmesine ve donanm, iletiim, servis, sunum, yazlm, yazlm gelitirme, danmanlk ve tantm konularnda geri demesiz destek salanmasdr. Faydalar: Bilgi Alar ve E- Destei ile, Meslek Kurulularnn koordinasyonunda kk ve orta lekli iletmelerin internet ve iletiim teknolojilerinin salad olanaklardan, zellikle internet zerinden tantm, ihracat ve yeni pazarlara kolayca ulama ve tm bilgilerini elektronik ortama aktarma gibi faydalar salayacaktr. Bu destekten; iletmeler, meslek kurulular, iletici kurulular, sektrel kurulular, organizatr kurulular ve Sektrel D Ticaret irketleri yararlanabilirler.

2.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar a. Temel Altyap Aamas: Destek st limiti 3.000 ( bin) Euro karl Trk Lirasdr. %100 desteklenir (Sinerji Odaklarna verilecektir). b. Bilgi Yaym Aamas: Destek st limiti 1.500 (bin be yz)Euro karl Trk Lirasdr. %100 orannda desteklenir, geri demesizdir. c. letmelerin E - Ticarete Ynelme Aamas: Destek st limiti 3.000( bin) Euro karl Trk Lirasdr. %100 orannda desteklenir, geri demesizdir. d. hracata Ynelik E - Ticaret Destei: Destek st limiti 6.000(alt bin) Euro karl Trk Lirasdr. lk 3000 Euro'su %100desteklenir. Kalan miktar gelimi yreler iin %60, normalyreler iin %70, kalknmada ncelikli yreler iin ise %80 oranlarnda desteklenir. Geri demesizdir. 3. Bilgisayar Yazlm Destei Amac ve Kapsam: Bilgisayar teknolojisinin artan bir hzla geliimi ve kullanm alanlarnn giderek yaygnlamasndan dolay iletmelerin, ulusal ve uluslararas platformlarda rekabet glerini artrmalar ve kalite dzeylerini ykseltmeleri amac ile iletmelere, geri demesiz "Bilgisayar Yazlm Destei" verilmesidir. Faydalar: malat Sanayinde kullanlan; Bilgisayar Destekli Tasarm, retim ve Robotik, Ynetim Bilgi Sistemi, retim Planlama Takip ve Kontrol, Simlasyon Teknikleri, Bakim-Onarm, Proje zleme ve Deerlendirme, Finansman ve Maliyet Analizi, Kurumsal Kaynak Planlamas (ERP), Lojistik-Tedarik Zinciri Ynetimi, Stok ve Envanter kontrol, Toplam Kalite Ynetimi (rn Test ve Sre Kontrol), ETicaret, E- yazlmlarnn desteklenmesi sonucu yaygn yazlm kullanmna, isletmelerin ve yazlmclarn gelimesine katk salanm olacaktr. Bu destekten; Szlemeli Paket Destek Programndan yararlanan iletmeler, Teknoloji Gelitirme Merkezlerinde, Duvarsz Teknoloji nkbatrleri'nde, SGEMlerde desteklenen iletmeler ile ORTKA, ORTLAB, ORTEM iletici kurulular yararlanabilir.

3.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar Geri demesiz olan bu destein st limiti; 10.000 (on bin) Euro karl Trk Liras olup, destekleme oran %75' tir. Destek limiti iinde olmak artyla, bir iletmeye birden fazla yazlm ihtiyac iin destek salanabilir. Ancak, bir iletmeye ayn konu/yazlm iin bir kez destek salanr. letmede mevcut bir yazlmn yeni versiyonunun temini iin destek verilmez. Bu destekten yararlanan bir iletme, bir baka yazlm iin destek ald tarihten 24 (yirmi drt) ay sonra KOSGEB'e tekrar bavuruda bulunabilir. Destek alan iletme KOSGEB Yazlm Havuzunda yer alan bir yazlmdan faydalanabilir. Bu havuza yazlm kaytlarnn yaplmas iinde yazlm reten veya tedarik eden firmalar yazlm havuzu bavuru formunu doldurarak KOSGEB Hizmet Merkezi Mdrlklerine bavurmaldr. 4. CE aretlemesine likin Test ve Genel Test/Analiz Destekleri Amac ve Kapsam: CE aretlemesi Test ve Genel Test Analiz Destei, iletmelerin CE iaretlemesi vb. rn belgelendirme faaliyetleri iin ihtiya duyduklar testlerin ve iletmelerin genel anlamda retim srecinde yapacaklar test ve analizlerin geri demesiz olarak belli oranlarda desteklenmesi ve bu hizmetlerin KOSGEB veri tabannda bulunan kurululardan temin edilmesini amalamaktadr. Test ve analiz edilecek rn, malzeme, para ve numunelerin sevk, sigorta vb. giderleri ve testin isletme tesislerinde yaplmas halinde test personelinin seyahat, otel ve yemek masraflar destek kapsam dndadr. Faydalan: Destek kapsamndaki hizmetlerin; KOSGEB tarafndan belirli kriterleri salayan kurululardan temin edilmesi iletmelerin yararna olarak deerlendirilmektedir. Bu amala test ve analiz hizmetlerinin oluturulan Laboratuar Veri tabannda bulunan;

 Trk Akreditasyon Kurumu (TRKAK) veya Avrupa Ekonomik Alan lkelerinin Akreditasyon Kurulularndan herhangi birisi tarafndan akredite edilmi yurtii/yurtd zel/kamu test ve analiz kurulularndan, Yeterlilii Ynetmeliklerin uygulanmasndan sorumlu Bakanlklar tarafndan kabul edilen yurtii/yurtd zel/kamu test ve analiz kurulularndan, Avrupa Birlii Resmi Gazetesi'nde yaynlanarak onaylanm kurulu stats alm yurtii/yurtd, zel/kamu test ve analiz kurulularndan alnmas amalanmtr. Ancak Akreditasyon uygulamalar yaygnlancaya kadar geici bir sre ile snrl olmak zere, deerlendirme kriterleri erevesinde belirlenen ve destek kapsamna alman yurtii kamu/zel sektr test ve analiz kurulular da Laboratuar Veri Tabanna dahil edilecektir. KOBTer, bu destekten, destek st limitini amamak kouluyla, bir veya birden fazla rn iin yararlanabilir. 4.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar Destek st Limiti CE aretlemesi Testleri iin iletme bana 10.000 (onbin) Euro, genel Test ve Analiz iin 5.000 (bebin) Euro'dur. Destek oranlan iletme bana st limiti amamak zere gelimi yrelerde %50, normal yrelerde %60 ve kalknmada ncelikli yrelerde %70'tir. Bavuru letme Veri Taban Bilgi Formu: sletmelerin destekten yararlanmas iin letme Veri Taban Bilgi Formunun KOSGEB Yetkilisi ve letme Yetkilisi tarafndan birlikte doldurulmas gereklidir. Bu formun mevcut olmas halinde bilgilerin KOSGEB tarafndan gerekli grlmesi halinde gncellenmesi yoluna gidilir. Bavuru Evraklar: letme Laboratuar Veri Tabanndan hizmet alaca Laboratuar belirler ve gerekli hazrlklar yaparak aadaki Evraklarla KOSGEB Birimine bavuruda bulunur. a. Bavuru formu. b. Laboratuar tarafndan onayl test ve analiz bedelleri listesi

c. rnn hangi ynetmelik ve standartlar erevesinde test/analiz edileceine ilikin, laboratuardan alnm yaz. d. Laboratuarn Akreditasyon Belgesi veya yeterliliinin ilgili Bakanlk tarafndan kabul edildiine dair belge veya Avrupa Birlii Resmi Gazetesinde yaynlanarak onaylanm kurulu stats aldn gsterir belge. e. mza Sirkleri Destek ile ilgili belgeleri imzalayan kiinin, iletme tzel kiilii adna resmi kurulular iin belge dzenlemeye ve parasal konu ile ilemlerde taahhde girmeye ve benzeri konularda imza atmaya "mnferiden" yetkili olduunu gsterir mza Sirkleri geerlidir. ayet, mza Sirklerinde iletme tzel kiilii adna birden fazla kii "mtereken" imza atmaya yetkili klnm ise destek ile ilgili belgeleri bu kiilerin birlikte imzalamas arttr. Bu durumda; bu kiilerden herhangi birinin tek bana imzalayaca destek ile ilgili belgeler geerli kabul edilmez. letme yetkilisi tarafndan verilmi vekaletnameye uygun vekil tarafndan da imzalanabilir. ahs iletmelerinde ise iletme sahibinin imza beyan gereklidir. Bu durumda; mza Sirklerinin geerli olabilmesi iin imzalayan kiinin mnferiden, kiilerin ise mtereken iletme tzel kiilii adna yetkili olduunu gsterir vekaletname gereklidir. CE aretlemesi dndaki talepler iin c) kknda yer alan yazya gerek duyulmayabilir. Bavuru, iletmenin faaliyet gsterdii ildeki, yoksa yakn ildeki KOSGEB Birimine yaplacaktr. Bavurunun Deerlendirilmesi: Bavuruyu alan KOSGEB Birimi tarafndan gerekli incelemeler yaplr ve Kabul/Red karan verilerek iletme bilgilendirilir. CE aretlemesine ilikin Bavurunun deerlendirilmesi srasnda; iletme CE areti litirme Zaman Plan Takip Formu dikkate alnarak gerekli deerlendirmeler yaplr ve ihtiya duyulmas halinde KOSGEB Birimi tarafndan dier KOSGEB Birimlerinden eleman takviyesi/Danman kullanlarak deerlendirme sonulandrlr. KOSGEB Danman Veri Tabannda istenen zelliklerde danman bulunamamas halinde, KOSGEB Birimi konuyla ilgili danman aratrmasn ve Danman Veri

Tabanna eklenmesi iin gereken ilemleri yapar. Bavuru deerlendirilirken iletmenin ayn test ve analiz konusunda baka bir kurumdan devlet destei ald tespit edilirse bu durumda bavuru ret edilir. KOSGEB Biriminin Onay sonras iletme laboratuardan test veya analiz hizmetini alr, bedelini der. Destek demesi iin, iletme tarafndan demeye esas aadaki belgeler KOSGEB Birimine teslim edilir. a. Destek deme Talep Yazs b. letme tarafndan destek konusu demeyi belgeleyen kapal faturann destek veren KOSGEB Birimince onaylanm rnei, Bu faturann aslinin arka yzne ilgili Merkezce "Bu faturann % ... lik ksmna tekabl edenTL, KOSGEB tarafndan Geri demesiz Destek olarak denmitir" ibaresi yazldktan sonra iki tarafa fotokopisi onaylanp faturann asli ilgili firmaya iade edilir, Faturann ak olarak dzenlenmesi halinde fatura bedelinin dendiinin belgelendirilmesi gerekir, Hizmetin yurt dndaki Kurululardan alnmas halinde: iletme adna dzenlenen faturann Trkeye tercme edilmi rnei fatura ile birlikte verilir.)
c.

letme tarafndan ilgili KOSGEB Birimi adna dzenlenmi Destek Tutan kadar kapal fatura (KOSGEB'den geri demesiz alman destek KDV konusuna girmediinden KOSGEB adna dzenlenen faturalarda KDV hesaplanmayacak ve fatura zerine ...... Destek demesi KDV konusuna girmediinden KDV hesaplanmamtr" ibaresi yazlacaktr.) KOSGEB Destek Tutarnn tespitinde isletme adna kesilen faturann KDV'siz tutan esas alnr.

d. Laboratuarlardan alnan test veya analiz raporunun KOSGEB Birimince onayl rnei ayrca bu belgelerle birlikte deerlendirme ve izleme faaliyetlerinde kullanlmak zere mteri memnuniyet anket formu da iletmeden talep edilecektir.

5. Fon veya Sermaye Ynetimi Finansman Amac ve kapsam: KOB'lerin finansal destek aralarndan daha yaygn ve etkin yararlanmasnn salanmas amacyla, kredi ve teminat sorunlar giderilmeye allmakta, alternatif finansman aralarndan yeterince yararlanabilmeleri iin gerekli sistem ve alt yap almalar yaplmakta ve bu konularda bilgilendirme ve ynlendirme destei verilmektedir. Faydalar: Bu destek kapsamnda; Kredi Garanti Fonu-KGF A..: KOB'lerin Halk Bank, Vakf Bank, Garanti Bankas, eker Bank ve Yap Kredi Bankasndan aldklar kredilere ynelik teminat sorunu ortadan kaldrmasna ynelik olarak KGF A.. kurulmutur. KOSGEB tarafndan irkete itirak edilmi ve KOB kredilerine karlk teminat verilebilmesi iin KGF A..'ye finansal kaynak salanmtr. Halk Bankas, Vakf Bank, Garanti Bankas (Ankara ve stanbul) ve ekerbank (Ankara) tarafndan verilen KOB kredi imknlarndan yararlanacak olan ve 1-250 aras personel altran iletmeler, bu destekten yararlanabilir. KOB Yatrmlarna Ortaklk A..: Byme potansiyeli olan KOBlerimize ortaklk yoluyla finansal kaynak salamak amacyla kurulmu bulunan KOB Yatrmlarna Ortaklk A..'ye KOSGEB'in itiraki bulunmaktadr. malat sanayi sektrnde faaliyet gsteren ve 1-150 aras personel altran KOB'ler bu destekten yararlanabilir. KOB Destek Kredileri: Bankalar ile ibirlii iinde yeni kredi mekanizmalar oluturarak KOB'lerin kullanmna sunulmas. malat sanayi sektrnde faaliyet gsteren ve 1-150 aras personel altran KOB'ler bu destekten yararlanabilir. Bilgilendirme/Danmanlk: Mevcut koullardaki tm finans-sal kaynak ve tevikler hakknda gerekli bilgiler derlenerek KOB'lerin kullanmna sunulmaktadr. Tm iletmeler bu destekten yararlanabilir.

5.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar KGF A.. ilgili bankalarn deerlendirmesi sonucu uygun bulunan kredi taleplerinde teminat eksii sz konusu ise KGF A.; 200.000 Euro'ya edeer TL'ye kadar olan kredilere en fazla %80, 200.000 ile 400.000 Euro arasna edeer TL kredilerine %70 oranlarnda ve st snn 400.000 Euro karl TL olmak zere garanti/kefalet salamaktadr. KOB Yatrmlarna Ortaklk A.. KOB'lerin potansiyeline veya projelerine gre ortaklk yoluyla finansman salayabilmektedir. KOB Destek Kredileri 1. Mekanizma: ubeleri 2. zellik: letme ve yatrm kredisi 3. st Limit: 200.000 ABD Dolar karl Trk Liras. 4. Faiz Oran: TEFE + %5 5. Geri deme: 6 ay demesiz 24 aylk, er aylk srelerde taksitlendirme. 6. Bilgilendirme/Danmanlk: Bilgilerden tm iletmeler cretsiz olarak yararlanabilmektedir Bavuru konularndaki bilgiler; KGF A.. Halk Bankas ubeleri (Bilgi iin KGF A.. Tel: 0.312.435 64 26 0.312.435 65 96), KOB Yatrmlarna Ortaklk A.. (irkete ahsen bavurulmas gerekmektedir.), KOB Yatrmlarna Ortaklk A.. (Tel: 0.312.4191690),

Vakfbank-KOSGEB KOB Destek Kredisi-Vakfbank

www.kosgeb.gov.tr ve www.kobinet.org. tr internet adresleri, KOSGEB daresi Bakanl, (MKEK Binas 11. Kat Tando-an - Ankara Tel: 0.312.212 81 90/Finansman Birimi) tarafndan KOB'lere verilmektedir.

6. Genel Eitim Programlar ve Eitim Destei Amac ve Kapsam: Bu destein amac, isletmelerin rekabet glerini uluslar aras dzeye ulatrmak, istihdam ettikleri i gcn yeni ve ileri teknolojileri uygulayacak mesleki standartlara uygun kalitede bilgi beceri ve davranlara sahip nitelikli insan gc dzeyine ykseltmektir. Yaygn eitim yntem ve tekniklerinin uyguland bu destek iin iki model uygulanmaktadr; Genel eitim programlar: KOSGEB Hizmet Birimlerinin yllk olarak planlayp kendilerine ait eitim ortamlarnda veya iletmenin kendi ortamnda uyguladklar eitim programlar erevesinde destek salanmaktadr. Eitim destei: KOSGEB Hizmet Birimlerinin yllk eitim program planlarnda yer almayan, yeni ve ileri-teknoloji, modern retim ve ynetim teknikleri vb. eitim konularnda yurt ii zel/kamu eitim kurum ve kurulularndan alman eitim hizmetleri iin destek salanmaktadr. Bu destek iletmelere; Bilim ve teknolojideki gelimeleri; rn ve hizmetlerine hzl, etkin, doru ve tam zamannda yanstmalar ile yksek kalite ve uygun maliyetlerle piyasaya herkesten nce arz etmeleri, Emek youn yatrmlardan bilgi youn yatrmlara ynelmeleri, Bilgi ve teknoloji endstrisinde yer almalar, Uluslar aras standart ve kalite bilincini yakalamalar, retim ve hizmetlerinde otomasyonun yaygnlamas, AB srecinde, nitelikli i gc olarak serbest dolama hazr olmalar, Ana ve yan sanayi ilikilerinde, ara insan gc niteliinin gelitirilmesi, niversite-sanayi ibirlii imknlarndan yararlanmalar Piyasalardaki talep aklarn yakalayan, taleplerdeki deiiklikleri fark eden, evresindeki potansiyeli retime dntren,rekabeti gelimenin bir arac olarak gren, risk alma kltrne sahip giriimcilerimizin performanslarnn arttrlmas,

Hizmet

ii

eitim

yatrmlarn

KOSGEB

tarafndan

yaplarak,

lke

kaynaklarnn rasyonel olarak kullanlmas gibi yararlar salanmaktadr. Bu destekten, imalat sanayi sektrnde faaliyet gsteren ve 1-150 arasnda ii altran iletmeler yararlanabilir. 6.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar Genel eitim programlarnda katilim cretlerine; sresi 12 saate kadar olan eitim programlar iin; %100, sresi 12 saatin zerinde olan eitim programlar iin ise %80 oranlarnda destek uygulanmaktadr. Eitim Desteinde; bavuru kriterlerine sahip her iletmeye katlmc snr olmakszn farkl eitim programlar iin bir ylda toplam 4.000 Euro karl Trk Lirasn gemeyecek ekilde yrelere gre aada belirtilen oranlarda destek salanmaktadr. Gelimi yrelerdeki iletmeler %70, normal yrelerdeki iletmeler %80, kalknmada ncelikli yrelerdeki iletmeler %90 orannda desteklenir. 7. hracat Amal Yurtd Gezisi (YG) Katlm Destei Amac ve Kapsam: letmelerimizin ihracat, teknik/teknolojik ve ortak yatrm, mali ve benzeri ibirlii imknlar iin aratrma, potansiyel ithalat iletme temsilcileri ile dorudan ikili i grmeleri yapma, tketici tercih ve rn fiyat dzeyi hakknda yerinde tespit, ekonomik yap, sanayi durumu ile ilgili bilgi edinme ve bylece uluslararas ibirlii ortamna alabilmeleri amacyla KOSGEB tarafndan yllk olarak hedef pazar ve rn/rn gruplar baznda belirlenecek lkelere, KOSGEB tarafndan organize edilecek YG Programlarna katlmalar hususunda destek salanmasdr. letmelere ve SD'lere YG Programlarna katlm iin salanan geri demesiz destekleri kapsar. Faydalar Kimler Yararlanabilir Bu destekten, iletmeler ve SD'ler

yararlanabilmektedir.

7.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar

Ulam Destei: Her iletme veya SD' den bir yetkili temsilcinin programn dzenlendii yere ekonomik tarife zerinden havayolu/karayolu/demiryolu/ denizyolu ile gidi-dn ulam bileti cretine %50 orannda destek salanr.

Konaklama Destei: Her iletme veya SD' den bir yetkili temsilcinin programn dzenlendii lkedeki program sresini kapsayan gecelik konaklama cretine; bir gecelik yatak cretinin en fazla 100 (yz) ABD Dolarlk ksm iin, %50 orannda destek salanr.

Bavuru Destek talebi iin iletme veya SD'ler aadaki belgeler ile KOSGEB Birimine bavurur: Bavuru Formu, Pazar Aratrma ve hracat Gelitirme Destek Bilgileri Formu ve eki rn ve/veya iletme/SD tantm materyalleri, mza sirkleri 8. hracata Ynlendirme Destei Amac ve Kapsam: letmelerin uluslararas pazarlarda rekabet edebilmeleri ve dnya pazarlarndan pay alabilmelerini teminin pazar aratrma ve ihracat gelitirme konusunda faaliyet gsteren irketlerden hizmet alarak gerekletirecekleri almalara destek salanmasdr. letmelerin ihracat yapabilmeleri iin ihtiya duyduklar; hizmet satn almlarna salanan geri demesiz destekleri kapsar. Bu destekten, iletmeler yararlanabilmektedir. 8.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar letmelerin ihracata ynelik olarak aldklar hizmet sonunda en 10.000 (onbin) Euro tutarnda ihracat balants gerekletirmeleri halinde KOSGEB tarafndan, irketten alman hizmetlere ilikin giderin %50' si orannda ve en fazla 5.000 (bebin) Euro karl Trk Liras ile sinirli olmak zere destek salanr. Bavuru iletme tarafndan hracata Ynlendirme Destek talebi iin, aadaki belgeler ile KOSGEB Birimine bavurulur:

1. Destek talep yazs 2. Plan 3. mza sirkleri 9. Gelitirme Merkezi Destei Amac ve Kapsam: Bu destein amac; yerel ekonomik ve sosyal gelimeye katkda bulunmak zere kurulmu Gelitirme Merkezlerinin (SGEM) etkinlik ve verimliliinin artrlmasna ynelik desteklerdir. Destek; KOSGEB'in yrtt Dnya Bankas, Avrupa Birlii vb. d kaynakl projelerle kurulmu olup, proje erevesinde verilen destein sona ermesinden sonra letici Kurulu tarafndan faaliyetleri srdrlen Gelitirme Merkezlerinde salanacak sabit yatrm ve iletme giderleri desteini kapsar. Bylelikle Gelitirme Merkezlerinin srdrlebilir nitelik kazanmasna da katkda bulunulur. Gelitirme Merkezlerinde en az 15 iletme yer almaldr. Gelitirme Merkezlerinde yer tahsis edilebilecek iletmeler, imalat sanayinde faaliyet gstermelidir. letme saysnn %40'n gememek zere, imalat sanayi ile dorudan ilikili sektrlerde faaliyet gsteren pazarlama ve hizmet sektr iletmeleri de Gelitirme Merkezlerine kabul edilebilir. Oranlar ve Miktarlar Sabit yatrm destei, geri demeli destek lp, destek st limiti 50.000 (elli bin) Euro karl Trk Lirasdr. letme giderleri destei, geri demesiz destek olup, destek st limiti 25.000 (yirmi be bin) Euro karl Trk Lirasdr. Geri demeli destek kapsamndaki giderler %80, geri demesiz destek kapsamndaki giderler ise 1. yl %90, 2. yl %80 ve 3. yl %70 orannda desteklenir. 10. KOSGEB Danmanlk Destei Amac ve Kapsam: Danmanlk Destei, letmelerin ve giriimcilerin ihtiya duyduklar bilgi, deneyim ve becerilerin temini amac ile "KOSGEB Danman Veri Taban"nda bulunan serbest meslek erbab ve her trl irket statsndeki danmanlk kurulular ve bu alanda faaliyet gsteren niversiteler, kamu kurulular ile vakf ticari isletmelerden satn alacaklar danmanlk hizmetlerinin belli bir

blmnn finansmanna ynelik olarak KOSGEB tarafndan yaplacak geri demesiz bir destektir. Bu destein iletmelere faydalar unlardr; letmelerin atl kapasitelerini deerlendirme, Kalite ve verimliliklerini artrma, Yatrm ynlendirme, dari ve teknik mevzuatlar uygulanmas, rn ve yntem gelitirme vb. hususlarda yapacaklar almalar kapsamnda planlama, yatrm, modernizasyon, teknolojik aratrma-gelitirme, retim, pazarlama, enformasyon, ynetim vb. konularda, iletmelerin bilgi ve becerilerini gelitirilmesi, Blgesel kalknmann yaygnlatrlmas, letmelerin yurtii-yurtd pazarlarda rekabet edebilir dzeye gelmelerinin temin edilmesi, stihdamn ve katma deerin arttrlabilmesi. Bu destekten her KOB, ayn danmanlk alanndan sadece bkere ve farkl danmanlk alanlarndan KOSGEB'in KOB bana salayaca Danmanlk Destei parasal st limitini amamak kayd ile birden fazla Danmanlk Desteinden yararlanabilir. 10.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar Oranlar ve Miktarlar KOSGEB'in letme bana salayaca Danmanlk Destei parasal st limiti yllk 10.000 (On Bin) Euro karl Trk Liras olup kullanlmayan destek miktar bir sonraki yla devredilemeyecektir. Destek oranlar, iletme bana salanacak toplam destek tutarn amamak koulu ile, Gelimi Yrelerde %70, Normal Yrelerde %80, ve Kalknmada ncelikli Yrelerde %90'dr. Gruplandrlm danmanlk desteinden faydalanacak yeni giriimciler iin

destekleme oran % 100'dr.

10.2. KOSGEB Danman Veri Taban Bavurusu "KOSGEB Danman Veri Taban"nda yer almak iin bavuru yapacak adaylar, Danman Envanteri Bavuru Formu ve Bavuru Dokmanlar ile Eitim ve Danmanlk Merkezi'ne veya en yakn KOSGEB Birimine bavuruda bulunabilirler. KOB'nin, KOSGEB Danman Veri Taban'nda yer alan bir danmandan hizmet almas durumunda KOB, KOSGEB Danman Destei talebi ile ilgili olarak; Danmanlk Destei Talep Formu, mza Sirkleri (Bavuruyu yapan isletmeye ve danmana ait) ve KOB ile Danman Kii/Kurulu tarafndan mterek olarak hazrlanan Danmanlk Hizmeti Plan Formu (ekinde Gannt emas eklindeki detayl izelge bulunacaktr) ile birlikte, bu iki dokumann her sayfas iletme ve danman tarafndan kaelenip imzalanmak suretiyle KOSGEB Birimine bavuruda bulunur. 10.3. Destek demesi KOB, deme Talep Yazs (destek demesinin yaplaca iletme tzel kiiliine ait banka ve ube ad ile birlikte TL banka hesap numaras mutlaka belirtilir. ahs iletmelerinde ise, imza beyannn ait olduu iletme sahibinin hesab olmas arttr.) ve ekleri ile birlikte KOSGEB Birimine bavuracaktr. deme Talep Yazsnn ekinde; Ara Dnem veya Sonu Faaliyet Raporu, letme yetkilisi tarafndan hazrlanan Danman Performans Raporu, Danman kii ve kurulular tarafndan iletme adna dzenlenmi kapal faturann asl. Faturann ak olarak dzenlenmesi halinde, fatura bedelinin Danman Kii ve Kurulua dendiini gsteren belgelerin asllar, KOSGEB Birimine iletilen demeye esas belgelerin uygun ve isletmede yaplan incelemenin de olumlu olmas durumunda KOSGEB tarafndan isletmeden destek miktar kadar fatura (fatura kapal olmaldr.) kesmesi istenir. letme tarafndan destek miktar tutarnda faturann KOSGEB Birimine teslim edilmesi ile deme yaplr.

10.4. Gruplandrlm letmeler Baznda Danmanlk Destei En az be iletmeden veya giriimciden oluan hedef grubun, ortak nitelik gsteren sorununun zmne ynelik olarak, verilecek danmanlk hizmetleri KOSGEB tarafndan organize edilerek, KOSGEB mevzuat dahilinde hizmet almn gerekletirir. Hizmet maliyetinin drlmesini ve nceden belirlenen belli hizmet standartlarna ulalmasn teminen KOSGEB Danman Veri Tabannda bulunan Danman Kii/Kurulular arasnda ihale edilerek Gruplandrlm letmeler Baznda Danmanlk Destei olarak uygulanabilir. 11. Marka Oluturma ve Tantm Destei Amac ve Kapsam: letmelerin marka imaj oluturmalarnn zendirilmesi, rnlerinin kendi markalaryla ulusal ve uluslararas pazarlarda tannmalar ve tutunmalarnn salanmas, rnlerindeki katma deerin ykseltilmesi vb. amalarla yurtii ve yurtdnda tantm amal gerekletirecekleri almalara destek salanmasdr. Bu destek geri demesizdir. Teknoloji Gelitirme Merkezleri, DTI, SGEM' de yer alan letmeler ile Szlemeli Paket Destek Programnda yer alan letmelere bir Plan erevesinde zgn tasarm, rn eitlendirme, rakiplerinin etkinlik analizi vb. Marka Oluturma ile rn/isletme tantm amal faaliyetlerini kapsamaktadr. Oranlar ve Miktarlar letmelere, Marka Oluturma ve Tantm faaliyetleri iin aada yer alan oranlarda geri demesiz destek salanr; a. Marka oluturma faaliyetlerine ilikin giderlerin %50'si orannda destek verilir. Destek st limiti 25.000 (yirmi be bin)Euro karl Trk Lirasdr. b. Tantm faaliyetlerine ilikin giderlerin %50' si orannda destek verilir. Destek st limiti 5.000 (be bin) Euro karl Trk Lirasdr. Bavuru: letmeler, destek talebi iin aadaki belgeler ile KOSGEB Birimine bavurur; 1. Destek talep yazs, Pazar Aratrma ve hracat Gelitirme Destek Bilgileri

Formu ve mevcut ise eki rn ve letme tantm materyalleri 2. Plan, 3. Marka Tescil Belgesi, 4. Marka oluturma veya tantm faaliyetlerine ilikin fiyat teklifleri veya proforma fatura gibi maliyetlerle ilgili bilgi ve belgeler. Bu bilgi ve belgelerin yabanc dilde olmas halinde tercmelerin onayl rnekleri 5. mza sirkleri 12. Milli Katlm Dndaki Yurtd Fuarlara Katlm Destei Amac ve Kapsam: letmelerin; uluslararas pazarlara girme ve yurtd pazar paylarn artrma, rakiplerini tanma, yeni rnler ve teknolojiler hakknda bilgi edinme ve rnleri marka imaj oluturmalarn salamak amacyla milli katilim dnda kalan yurt d fuarlara katlmlarna destek salanmasdr. Milli Katlm Dndaki Yurtd Fuarlara katlmlar Yararlanabilir. Bu iin verilen destek geri demesizdir. Faydalan toplu katlm Kimler eklinde destekten, Meslek Kurulularnca

organizasyon yaplarak itirak edilmesi planlanan fuarlara says en az 5 olmak zere birlikte katlacak letmeler, Szlemeli Paket Destek Programnda yer alan iletmeler, Teknoloji Gelitirme Merkezleri, DTI ve sGEMTerce desteklenen iletmeler yararlanabilmektedir. 12.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar
a.

rn Sergileme Destei: Her iletmeye en az 6 (alt) m2 ve en fazla 30 (otuz) m2 iin metrekare bana katlm cretine%75 orannda destek salanr. KOSGEB tarafndan destek salanacak metre kare bana fuar katlm cretine; stant kiras, stant konstrksiyonu, standart stant dekorasyonu, yurtd nakliye ve depolama giderleri, gmrk ilem giderleri ve nakliye sigortas gideri dhildir.

b.

Ulam Destei: rn sergileme desteine hak kazanan her letmeden bir yetkili temsilcinin fuarn dzenlendii yere ekonomik tarife zerinden havayolu/karayolu/demiryolu/ denizyolu ile gidi-dn ulam bileti cretine %50 orannda destek salanr.

Bavuru Destek talebi iin iletmeler tarafndan dorudan veya Meslek Kuruluu araclyla aadaki belgeler ile KOSGEB'e bavurulur. 1. Bavuru Formu, Pazar Aratrma ve hracat Gelitirme Destek Bilgileri Formu ve eki rn ve/veya letme tantm materyalleri 2. mza sirkleri 13. Milli Katlm Dzeyindeki Yurtd Fuarlara Katlm Destei Amac ve Kapsam: letmelerin; uluslararas pazarlara giri ve yurtd pazar paylarn artrma, rakiplerini tanma, yeni rnler ve teknolojiler hakknda bilgi edinme ve rnleri iin marka imaj oluturmalarn salamak amacyla, lkemiz milli katlmnn gerekletirilecei lkelerde dzenlenen yurtd fuarlara katlmlarna destek salanmasdr. letmelere, Milli Katlm Dzeyindeki Yurtd Fuarlara katlmlar iin salanan geri demesiz destekleri kapsar. Bu destekten, iletmeler yararlanabilmektedir. 13.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar
a.

rn Sergileme Destei: Her iletmeye en az 6 (alt) m2 ve en fazla 30 (otuz) m2 iin metrekare bana katlm cretine%75 orannda destek salanr. KOSGEB tarafndan destek salanacak metrekare bana fuar katlm cretine; stant kiras, stant konstrksiyonu, standart stant dekorasyonu, yurtd nakliye ve depolama giderleri, gmrk ilem giderleri ve nakliye sigortas gideri dhildir.

b.

Ulam Destei: rn sergileme desteine hak kazanan her letmeden bir yetkili temsilcinin fuarn dzenlendii yere ekonomik tarife zerinden havayolu/karayolu/demiryolu/ denizyolu ile gidi-dn ulam bileti cretine %50 orannda destek salanr.

Bavuru Destek talebi iin iletmeler, aadaki belgeler ile KOSGEB Birimine bavurur: 1. Bavuru Formu, Pazar Aratrma ve hracat Gelitirme Destek Bilgileri Formu ve eki rn ve/veya letme tantm materyalleri 2. mza sirkleri 14. Nitelikli Eleman stihdam Destei Amac ve Kapsam: letmelerin teknolojik dzeyinin ykseltilmesi, rn kalitesinin ve yeni rnlerin gelitirilmesi, verimliliin artrlmas ve yurtii ve yurtd pazarlarda rekabet gcnn artrlmasnn salanmas amac ile; iletmelerin faklte ve drt yllk yksekokul mezunu ve iki yllk yksekokul mezunu nitelikli eleman istihdamna geri demesiz destek verilmesidir. letmelere Nitelikli Eleman stihdam Desteinin verilmesi ile; faklte ve drt yllk yksekokul mezunlarna ve iki yllk yksekokul mezunlarna yeni istihdam sahalar alacak, iletmelerin ise nitelikli personel istihdam ile; yeni teknolojiyi ve dnyadaki gelimeleri takip etmeleri, kaliteli retim yapmalar ve d pazarlarda rekabet edebilir dzeye gelmelerinin salanmas beklenmektedir. KOSGEB tarafndan gerekletirilen zel amal projeler erevesinde ibirlii yaplan kurululara, ORTKA, ORTLAB, ORTEM, TEKMER, GEM ve DTI'den yararlanan iletmelere, giriimcilere ve mtereken projeler yrtlecek olan Meslek Kurulularna bu destek verilecektir. Bu destek programnda; faklte ve drt yllk yksekokul mezunlar ve iki yllk yksekokul mezunlar istihdam edilebilecektir. 14.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar Nitelikli Eleman stihdam Desteinde KOSGEB Destei st limiti; 2 yllk yksekokul mezunlar iin, brt asgari cretin 4 kat, faklte ve 4 yllk yksekokul mezunlar iin, brt asgari cretin 6 katn geemez. Bu destein oranlar, gelimi yrelerde %70,

normal yrelerde %80 ve kalknmada ncelikli yrelerde%90 olacaktr. zrl, birinci derece ehit akrabas ve gazi olan eleman istihdamnda destek oran %10 artrlr. Ancak, toplam KOSGEB destek oran %90' geemez. Bu destein azami sresi 18 adam/ay'dr. KOSGEB Birimi tarafndan altar aylk periyotlarda deerlendirme yaplacaktr. Proje erevesinde ihtiyacn devam etmesi, beklenen sonularn elde edilmesi ve KOSGEB Biriminin uygun grmesi halinde toplam 18 adam/ay'a kadar destek verilebilecektir. 15. Ortak Kullanm Amal Makine-Tehizat Destei Amac ve Kapsam: letmeler aras ortaklk ve ibirlii kltrn gelitirmek, verimliliklerini ve retimlerini artrmak, rn kalitelerini ykseltmek ve isletmeleri ihracata yneltmek amac ile; ibirlii yaplan letme/Meslek Kurulularna faizsiz geri demeli Makine-Tehizat Destei verilerek, Ortak Kullanm Atlyeleri (ORTKA), Ortak Kullanm Laboratuarlar (ORTLAB) ve Ortak Kullanm Eitim Merkezleri (ORTEM) kurulmasdr. Makine-Tehizat Destei ile, ayn i kolunda faaliyet gsteren letmelerin/Meslek Kurulularnn tek balarna veya topluca alamadklar, retimin bir veya birka ilemini gerekletirecekleri, kaliteli ve seri retime geii salayc nitelikte makine ve tehizatn alnarak mterek kullanmnn salanmas ile atl yatrmlar nlenecek, verimlilik, kalite ve retim arts salanm olacaktr. Bu destekten; malat sanayisinde faaliyet gsteren, 1-150 arasnda isi altran Kk ve Orta lekli Sanayi letmeleri, TOBB ve TESK Bnyesindeki Odalar, Borsalar, Birlikler ile bunlarn katilimi ile kurulan irket, Dernek ve Vakflar, Kk Sanayi Siteleri ve Organize Sanayi Blgeleri Ynetimleri ile buralarda bulunan Kooperatif ve Dernekler, sektrel/blgesel bazda ihtisaslam Dernek, Birlik, Vakf ve Kooperatifler yararlanabilir.

15.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar KOSGEB Destei st Limiti; ORTEM iin: 100.000 Euro, ORTKA iin 200.000 Euro, ORTLAB iin 300.000 Euro karl Trk Lirasdr. KOSGEB Destei miktar Deerlendirme Kurulu tarafndan belirlenecektir. KOSGEB Destei Oran Tm yreler iin; Yerli makine-tehizat almnda %80, ithal makine-tehizat almnda %60'tr. Ortak Kullanm Tesislerinin kurulabilmesi iin istenen asgari ye veya ortak iletme saylar; Gelimi Yreler iin 15, Normal Yreler iin 10, Kalknmada ncelikli Yreler iin 5 olacaktr. ye/Ortak saysnn asgari saydan fazla olmas halinde beher ilave ye/ortak iin KOSGEB Destei 20.000 Euro arttrlacaktr. Ancak, toplam destek miktar st limitin iki katn gemeyecektir. 16. Patent, Faydal Model, Endstriyel Tasarm Destei Amac ve Kapsam: letmeler tarafndan rnlerini gelitirmeye ynelik olarak yaplan almalar neticesinde, patent belgesi, faydal model belgesi veya endstriyel tasarm tescili ile sonulanan bir bulu veya tasarmn ortaya kartlmas amac ile iletmelere, Patent, Faydal Model Belgesi veya Endstriyel Tasarm Tescili Belgesi almalar iin geri demesiz destek salanmasdr. malat sanayi sektrnde faaliyet gsteren iletmeler tarafndan gelitirilen ve ihracat potansiyeli bulunan, teknoloji youn yeniliklerin, yeni rnlerin ve usullerin gelitirilmesine yardm ve katk salanm olacaktr.

Bu destekten; malat sanayisinde faaliyet gsteren, 1-150 arasnda isi altran Kk ve Orta lekli Sanayi letmeleri faydalanabilir. 16.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar a. Patent Belgesi Destei toplam bedelinin %75'i, KOSGEB tarafndan salanr. KOSGEB desteinin st limiti 5.000 (be bin) Euro karl Trk Lirasdr. b. Faydal Model Belgesi Destei toplam bedelinin %75'i,KOSGEB tarafndan salanr. KOSGEB desteinin st limiti3.000 ( bin) Euro karl Trk Lirasdr. c. Endstriyel Tasarm Tescil Belgesi Destei toplam bedelinin%75'i, KOSGEB tarafndan salanr. KOSGEB desteinin st limiti 3.000 ( bin) Euro karl Trk Lirasdr. 17. Teknoloji Aratrma ve Gelitirme Destei Amac ve Kapsam: letmelerin ulusal ve uluslararas platformlarda rekabet edebilecek teknolojik dzeyde kurulmas ve gelitirilmesini temin etmek iin teknoloji aratrma ve gelitirme faaliyetlerinin arttrlmas amac ile; bilim ve teknolojiye dayal yeni fikir ve bululara sahip kk ve orta lekli sanayi iletmeleri ile bir proje fikrine sahip giriimcilere destek verilmesidir. Bu destek kapsamnda iletmelere verilecek olan; malzeme, tehizat ve prototip retimi ile ilgili giderler ve deneme amal hammadde temini, kalite gelitirme, teknolojik donanm iin geri demeli destekler ve danmanlk, Ar-Ge sonularn yaynlama, Ar-Ge Projesi Destek Bavurusu Dokman hazrlama, Teknopark kira destei ilik tahsisi, yayn temini, yurtd kongre, konferans, panel, sempozyum ve teknoloji fuarlarna katlm konularnda geri demesiz destekler ile; lkemizde Ar-Ge kltrnn tevik edilmesi, yerlemesi ve yaygnlamasna imkn salanm olacaktr.

Bu destekten; imalat sanayinde faaliyet gsteren, 1-150 arasnda ii altran Kk ve Orta lekli Sanayi letmeleri ile bir proje fikrine sahip giriimciler yararlanabilir. 17.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar a. Geri demeli Destekler 1. Malzeme, tehizat ve prototip retimi ile ilgili giderler ve deneme amal hammadde temininde, toplam bedelin %85'i, KOSGEB tarafndan salanr. Bu destein st limiti 70.000 (yetmibin) Euro karl Trk Lirasdr. 2. Kalite Gelitirme-Teknolojik Donanm Destei: Projesi KOSGEB Birimi tarafndan desteklenerek baaryla tamamlanan letmelere; daha nceki projesinin gelitirilerek devam niteliindeki yeni bir projesinin desteklenmeye uygun grlmesi halinde toplam bedelin %85'i KOSGEB tarafndan salanr. Bu destein st limiti 30.000 (otuzbin) Euro karl Trk Lirasdr. b. Geri demesiz Destekler 1. Danmanlk Destei 2. Ar-Ge sonularn yaynlama Destei 3. Ar-Ge Projesi Destek Bavurusu Dokman Hazrlama Destei 4. Teknopark Kira Destei 5. lik Tahsisi 6. Yayn Temini Destei 7. Yurt D Kongre, Konferans, Panel, Sempozyum, Teknoloji Fuarlarna Katlm Destei Bu kapsamda yer alan desteklerin tamamndan yararlanlmas halinde, toplam destek tutar st limiti 23.000 (yirmi bin) Euro karl Trk Liras olup, KOSGEB destekleme oran %85'tir.

18. Yabanc Danman Destei Program Amac ve Kapsam: letmelere ve hizmet kurulularna Teknik ve dari konularda danmanlk hizmeti verilmesi ile sorun analizi ve zm nerileri getirilmesi amac ile; KOSGEB ve NMCP-Netherland Management Corporation Programme (Hollanda Ynetim Danmanl Program) Kuruluu arasnda imzalanan protokol erevesinde cretsiz danmanlk hizmeti verilmesidir. Faydalar: Yerinde Sorun Analizi ve zm nerileri (NMCP), temel olarak ynetim, teknoloji, kadro yetitirme, sat-datm-finans, evre gibi sorunlarn analizini ve zmn sunmaktadr. Gelen bavurulara zm salayabilmek iin ok ynl uluslar aras kurulularla ortak almalarda gidilebilmektedir. Gen Yneticilerin Hollanda'da Eitimi: Gen ynetici veya teknik kadrolara yurt dndaki benzeri kurulularda eitim veya gzlem ans tannmasdr. Danman talebinde bulunan kuruluun bir yesi, uygun bulunursa tm masraflar NMCP'ye ait olmak zere Hollanda'ya davet edilir. Business Link: NMCP'nin uygulamaya koyduu ok yeni bir hizmeti de business link diye anlan ve Trkiye'den yurt dna giden iadamlar veya gruplara n bilgilendirme, rehberlik ve benzeri yardm kapsayan almadr. NMCP'den cretsiz danmanlk hizmeti alan kurulular NMCP'nin danmanlk dndaki desteklerinden de faydalanabilirler. zel veya kamuya ait iletmeler ve hizmet kurulular bu hizmetten yararlanabilirler. NMCP, kr amac gtmeyen bir kurulutur. Danmanlar gnll almakta ve bu hizmetleri karlnda Hollanda tarafndan verilen harcrah dnda herhangi bir denek almamaktadrlar. Danmann geli-gidi masraflar, sigortas vb. giderleri NMCP tarafndan karlanmaktadr. Sadece Trkiye'deki konaklama, yeme-ime, yerel yol masraflar davet eden kurulua aittir. Gerek ihtiya sahiplerine hizmet edebilmek asndan burada zorlayc hibir koul getirilmemitir. Davet eden kurulu nceden bildirmek art ile otel dnda rahat ve temiz baka bir ortam da salayabilir.

19. Yeni Giriimci Destei Amac ve Kapsam: Ekonomik kalknma ve istihdam sorunlarnn zmnn temel faktr olan giriimciliin desteklenmesi, yaygnlatrlmas ve baarl letmelerin kurulmasn salamak amacyla yeni giriimcilere finanssal destek salanmasdr. a. Sabit yatrm (arazi temini ve bina yapm hari) ve personel giderleri dnda kalan iletme giderlerinin karlanmas amacyla destek verilir. b. Sabit yatrm giderleri geri demeli, iletme giderleri geri demesiz destek kapsamndadr. c. letme, destek trlerinden bir tanesini ya da her ikisini talep edebilir. Faydalar Finansman imknlarna ulamas zor olan, kk yeni giriimcilerin balang giderlerine katkda bulunmaktr. KOSGEB tarafndan niversitelerde gerekletirilen Gen Giriimci Gelitirme Programndan baaryla mezun olarak kendi iini kuran giriimciler, KOSGEB tarafndan eitli projeler erevesinde desteklenen Gelitirme Merkezlerinde yer alan giriimciler ve KOSGEB tarafndan salanan i kurma danmanl desteini alan giriimciler tarafndan kurulan iletmeler, kurulu tarihinden itibaren bir yllk sre ierisinde yapacaklar balang harcamalarn karlamaya ynelik olarak bu desteklerden yararlanabilirler. 19.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar Bu destein, letme bana st siniri, toplam 10.000 (on bin)Euro karl Trk Liras olup, sabit yatrm iin en fazla 8.000(sekiz bin) Euro karl Trk Liras, iletme giderleri iin en fazla2.000 (iki bin) Euro karl Trk Liras destek verilebilir. letmenin kurulu tarihinden itibaren bir yllk sre ierisinde yukarda saylan giderler iin yapaca harcamalarn en fazla %80'i desteklenir.

20. Yerel Ekonomik Aratrma Destei Amac ve Kapsam: Yrelerdeki doal kaynaklar, mevcut altyap ve styap, ekonomik durum, sanayi envanteri vb. almalarla analizlerin yaplmas ve uygun yatrm alanlarnn tespit edilmesinin desteklenmesi ile, uygun ve karl yatrmlarn gereklemesi, ekonomik ve sosyal gelime ile blgesel kalknmaya esas tekil edecek stratejik planlarn amal oluturulmas projeler amac ile; KOSGEB tarafndan meslek gerekletirilen verilmesidir. Yerel Ekonomik Aratrma Destei ile, yrelerdeki uygun yatrm alanlar belirlenerek, uygun ve karl yatrmlarn gerekletirilmesine ve blgesel kalknmaya esas tekil edecek stratejik planlarn oluturulmasna katkda bulunulmas beklenmektedir. Bu destekten, KOSGEB tarafndan gerekletirilen zel amal projeler erevesinde ibirlii yaplan Meslek Kurulular (TOBB, TESK ve bnyelerindeki odalar, borsalar, birlikler ve bunlarn katlmlar ile kurulan irket, dernek ve vakflar, kk sanayi siteleri ve organize sanayi blgeleri ynetimleri ile buralarda bulunan kooperatif ve dernekler, sektrel/blgesel bazda ihtisaslam dernek, birlikler, vakf ve kooperatifler) yararlanabilir. 20.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar KOSGEB Destek Miktar st Limiti;15.000.-EURO (on be bin) karl Trk Liras olarak belirlenmitir. Yrelere Gre Verilecek Katk Oranlar: Yreler Gelimi Yreler Normal Yreler Kalknmada ncelikli Yreler Kurulu Katks(%) 30 20 10 KOSGEB Destei (%) 70 80 90 zel erevesinde ibirlii yaplan

kurulularna, yerel ekonomik aratrma yaptrmalar iin geri demesiz destek

Bavurular, KOSGEB Birimlerine yaplr.

21. Yurt D Daimi Sergi (Shovv-Room) Katlm Destei Amac ve Kapsam: letmelerin belirlenen hedef lkelerde iletme ve rnleri tantma ve bu pazarlarda srekliliklerini koruma, marka imaj oluturma, ve uluslararas pazarlarda yer almalar amacyla yurtdnda dzenlenen daimi sergilere 6 ayda bir deerlendirilmek zere en fazla 1 yl sreyle rn sergileme amal katlmlanna destek salanmasdr. letmelere ve SD'lere, Yurtdndaki Daimi Sergilere katlmalar iin verilen geri demesiz destekleri kapsar. Bu destekten, letme ve SD'ler yararlanabilmektedir. 21.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar
a.

rn Sergileme Destei: Her iletmeye veya SD' ye en az 6 (alt) m2 ve en fazla 30 (otuz) m2 iin metre kare bana katlm cretine %75 orannda destek salanr. KOSGEB tarafndan destek salanacak metre kare bana daimi sergi (show-room) katlm cretine; stant kiras, stant konstrikisyonu, standart stant dekorasyonu, yurtd nakliye ve depolama giderleri, gmrk ilem giderleri ve nakliye sigortas gideri dhildir.

b. Ulam Destei: rn sergileme desteine hak kazanan her letme veya SDS'den bir yetkili temsilcinin daimi serginin dzenlendii yere ekonomik tarife zerinden havayolu/karayolu/demiryolu/denizyolu ile gidi-dn ulam bileti cretine %50 orannda, katld dnem ierisinde bir defaya mahsus olmak zere destek salanr. Bavuru: letme veya SD tarafndan; hedef lkelerde dzenlenecek olan daimi sergiye ilikin; Yurtd Daimi Sergi Katilimi Plan ekinde daimi serginin nitelii, kapsam, dzenlenme dnemleri ve katlm koullarn ieren bilgi ve belgelerle KOSGEB Birimine bavurulur. Desteklenmesi uygun bulunan iletme veya SD'lerden aadaki belgeler istenir: 1. Bavuru Formu, Pazar Aratrma ve hracat Gelitirme Destek Bilgileri Formu ve eki rn ve/veya letme/SDS tantm ma-tervalleri 2. mza sirkleri

22. Yurt D Pazar Aratrma Destei Amac ve Kapsam: letmelerin uluslararas pazarlardan pay alabilmeleri iin ihtiya duyduklar yurtd pazar aratrmalarnn, iletmeler, sektre! kurulular veya meslek kurulular tarafndan, bir i plan erevesinde gerekletirilmesi amacyla yaplacak almalara destek salanmasdr. Bu almalar iin salanacak destek geri demesizdir. Faydalan Kimler Yararlanabilir Bu destekten, Szlemeli Paket Destek Programnda yer alan iletme, sektrel kurulu veya meslek kurulular yararlanabilmektedir. 22.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar
a.

Szlemeli

Paket

Destek

Programndan

yararlanan

iletmeler

iin,

desteklenmesi uygun bulunan yurtd pazar aratrma giderlerinin %60' orannda ve en fazla 5.000 (be bin) Euro karl Trk Liras ile snrl olmak zere destek salanr. letme tarafndan bu destek kapsamnda hazrlanan raporun gncelletirilmesi talep edildii takdirde aratrma raporunun gncelletirilmesi giderlerine yurtd pazar aratrma desteinin alnd yl takip eden yl ierisinde st snr 2.500(iki bin be yz) Euro karl Trk Liras olmak zere %60orannda destek salanr.
b.

Sektrel kurulu veya meslek kurulular iin; desteklenmesi uygun bulunan yurtd pazar aratrma giderlerinin %50'siorannda ve en fazla 25.000 (yirmi bebin) Euro karl Trk Liras ile sinirli olmak zere destek salanr. Sektrel kurulu veya meslek kuruluu tarafndan bu destek kapsamnda hazrlanan raporun gncelletirilmesi talep edildii takdirde aratrma raporlarnn gncelletirilmesi giderlerine en ok iki yl sre ile st sinir 5.000 (bebin) Euro karl Trk Liras, olmak zere %50 orannda destek salanr.

Bavuru: letme, sektrel kurulu veya meslek kuruluu ihtiya duyduu pazar aratrmasna ynelik destek talebi iin aadaki belgeler ile KOSGEB Birimine bavurur: 1. Destek Talep Yazs 2. Plan 3. mza sirkleri

23. Yurtii Sanayi Fuarlarna Katlm Destei Amac ve Kapsam: letmelerin; pazar paylarn artrma, rakiplerini tanma, yeni rnler ve teknolojiler hakknda bilgi edinme ve rnleri iin marka imaj oluturmalarn salamak amacyla, Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan yaynlanan, "Yurtiinde Fuar Dzenlenmesine Dair Ynetmelik" kapsamnda dzenlenen ve her yl Resmi Gazete'de duyurulan "Yllk Yurtii Fuar Takvimi Teblii"nde yer alan Yurtii Sanayi Fuarlarna katlmlarna destek salanmasdr. letmelere, Yurtii Sanayi Fuarlarna katlmlar iin salanan geri demesiz destekleri kapsar. 23.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar rn Sergileme Destei: Her letmeye en az 6 (alt) m2 ve en fazla 24 (yirmi drt) m2 iin metre kare basma katilim cretinin en fazla 100 (yz) ABD Dolar karl Trk Liras ksmna; Sanayi htisas Fuarlar iin %60, Genel Sanayi Fuarlar iin %50 orannda destek salanr. KOSGEB tarafndan destek salanacak metre kare bana fuar katilim cretine; stant kiras, stant konstrksiyonu, standart stant dekorasyonu giderleri dhildir. Bavuru letmeler, destek talebi iin aadaki belgeler ile birlikte KOSGEB Birimine bavurur: 1. Bavuru Formu, Pazar Aratrma ve hracat Gelitirme Destek Bilgileri Formu ve eki rn ve/veya letme tantm materyalleri 2. mza sirkleri 24. Uluslararas Sanayi htisas Fuarlarna Katlm Destei Amac ve Kapsam: letmelerin; yurtii ve yurtd pazar paylarn arttrma, rakiplerini tanma, yeni rnler ve teknolojiler hakknda bilgi edinme ve rnleri iin marka imaj oluturmalarn salamak amacyla, Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan yaynlanan, Yurtiinde Fuar Dzenlenmesine Dair Ynetmelik kapsamnda dzenlenen ve her yl Resmi Gazete' de duyurulan Yllk Yurtii Fuar Takvimi Teblii'nde yer alan Yurtii Uluslararas Sanayi htisas Fuarlarna ve zmir Enternasyonal Fuarna katlmlarna destek salanmasdr.

letmelere, Yurtii Uluslararas Sanayi htisas Fuarlarna ve zmir Enternasyonal Fuarna katlmlar iin salanan geri demesiz destekleri kapsar. 24.1. KOSGEB Destek Oranlar ve Miktarlar rn Sergileme Destei: Her iletmeye en az 6 (alt) m2 ve en fazla 24 (yirmi drt) m2 iin metrekare bana katilim cretinin en fazla 100 (yz) ABD Dolar karl Trk Liras ksmna, Devlet Planlama Tekilat Tarafndan tespit edilen illerin kalknmlk dzeyi kapsamnda gelimi ve normal yrelerden katlacak letmelerin, metrekare bana fuar katlm cretinin %50'si orannda, Kalknmada ncelikli Yrelerden katlacak letmelerin, metrekare bana fuar katlm cretinin ise %60 orannda destei salanr. Bavuru: letmeler, destek talebi iin aadaki belgeler ile birlikte KOSGEB Birimine bavurur: 1. Bavuru Formu, Pazar Aratrma ve hracat Gelitirme Destek Bilgileri Formu ve eki rn ve/veya letme tamtm materyalleri 2. mza sirkleri 25. zelletirme Sosyal Destek Projesi Amac ve Kapsam: zelletirme Sosyal Destek Projesi (SDP), Ekonomik Reform Program ile balantl ve bu programn ayrlmaz bir paras olan Ekonomik Kalknma Kredisi'ni destekleyen bir projedir. Bu projenin amac, isizlerin kk lekli iletme kurmak iin gerekli yatknlk ve beceriye sahip olup olmadklarn tayin etmelerine yardmc olmak ve yeterli bulunan kiilerin gerekli i planlarn gelitirmek, i yerini amak ve baaryla devam ettirmek konusunda yardmc olunmasdr. Bu proje, KT'lerin zelletirilmesinden dolay ilerinden karlm kiiler ile Ekonomik Reform Programndan dolay isiz olan veya anlan programdan dolay igcne katlmakta zorluk eken ve isizlik kaydn yaptrm kiileri kapsamaktadr. Faydalan Uluslararas istatistiklere gre yeni kurulan iletmelerin %50'si birinci veya ikinci ylnda, %60' nc ylnda, %70'i beinci veya daha sonraki yllarda kapan-

maktadr. Giriimci adaylarna verilecek " Kurma Danmanlk Destei" ile i planlarn hazrlayarak isletmelerini salkl bir ekilde kurmalar ve uzun yllar faaliyet gstermelerine katk salanmaktadr. Bu destekten; KT'lerin zelletirilmelerinden dolay ilerinden karlacak olan veya iinden karlm ve issizlik kaydn yaptrm kiiler, Ekonomik Reform Program yznden isiz kalan ve isizlik kaydn yaptrm olan veya programdan dolay igcne katlmakta zorluk eken kiiler yararlanabilir. C. AB FONLARI 1. AB Hibe Projeleri AB Hibeleri, Dzey II Blgelerinde blgesel kalknmaya ynelik olarak hazrlanan projelerin desteklenmesini iermektedir. Bu hibelere esas projeler 2005 ylnda Samsun, Kastamonu, Erzurum Dzey II Blgelerinde on ilde Kk ve Orta Boy letme (KOB), kk lekli alt yap ve yerel kalknma giriimleri bileenlerinde sunulmutur. Hibe almaya hak kazanan projeler 2006 Nisan'nda duyurularak Mays sonuna kadar proje sahipleri ile szlemeler imzalanm ve projeler 1 Mays 2006'dan itibaren hibeleri aktarlarak uygulanmaya balanm ve tamamlanmtr. Ar, Konya, Kayseri ve Malatya Dzey II Blgelerinde 12 ile ynelik yine KOB, kk lekli alt yap ve yerel kalknma giriimleri bileenlerinde 2006 yl Temmuz Ay'nda projeler kabul edilmi, bu projelere ilikin deerlendirmeler sonucunda kabul edilen projeler uygulanm ve tamamlanmtr. Daha sonra yine Trkiye'nin farkl blgelerinde bu program devam etmitir. Blgesel dzeyde uygulanan hibe programlar, ekonomik kalknmann blgesel yaklamlarla ele alnmasn destekleyen aralar olarak grlebilir. Blgesel Kalknma Programnn temel hedefleri; Srdrlebilir ekonomik kalknmann tevik edilmesi ve Yerel nceliklere uygun, AB e-finansmanl hibe programlarnn

yrtlmesinde blgesel dzeyde deneyim salanmasdr. AB Hibe projeleri farkl bileende sunulmu ve kabul edilenler hibelendirilmitir. Bunlar; yerel kalknma giriimleri, kk lekli alt yap ve KOB bileenleridir. Burada KOB Hibe bileenine ksaca deinilecektir. KOB Hibe Bileeni; tarm, imalat ve hizmet sektrlerinde, zellikle kk ve mikro iletmeler olmak zere zel sektrn ihtiyalarna cevap vermek amacyla hazrlanmtr. Program, hedef blgelerdeki iletmelere ynetim ve teknoloji konularnda danmanlk ve yatrm destei salanarak, bu iletmelerin piyasa koullan ile baarl ekilde rekabet edebilmelerine yneliktir. Bu ekilde; yenilik, modernizasyon, giriimcilik ve ticaret kltrnn desteklenmesi yoluyla, yerel iletmelerin rekabet gcnn artrlmas ve blgelerde istihdamn ve gelirin artmas beklenmektedir. 2. Tarm Hibeleri Tarm ve Ky leri Bakanl araclyla yararlandrlan AB fonlardr. Bakanlk bu hibeleri, Krsal Kalknma Yatrmlarnn Desteklenmesi Program adyla ilan etmektedir. Ekonomik Yatrmlar ve Toplu Basnl Sulama Sistemi Yatrmlar iin 5. Etap program 2009 sonu itibariyle ilan edilmi ve mracaatlar alnmtr. Bu kapsamda, tarm rnlerinin ilenmesi, depolanmas ve paketlenmesine ynelik yeni tesisler kurulmas, mevcut tesislerin kapasite artrm ve teknoloji yenilemesi, alternatif enerji kaynaklarn kullanan seralarn yapm ve alternatif enerji kaynaklarndan enerji retimine ynelik yatrmlar desteklenmektedir. 3. Bilgi Teknolojileri ve Ar-Ge Hibeleri Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan, Katlm ncesi Yardm Program (IPA) kapsamnda sunulan hibe programdr. Teknoloji yenileme, Ar-Ge almalar yrtme ve teknoloji yenileme gibi konularda yaplacak yatrmlara ynelik hibelerdir.

Bunlarn yannda giriimciler, Kalknma Ajanslar tarafndan ilan edilen projeler ve Sosyal Destek Projelerini takip ederek, hazrlayacaklar projelerle hibelerden yararlanabilirler. laveten, bunlar kadar maddi getirii olmamakla birlikte, Ulusal Ajans tarafndan aklanan projelere de bavurarak, yurt d geziler ve ibirlii almalar finansal destek alarak yrtlebilir. 4. SODES ve Kalknma Ajans Projeleri Sosyal Destek Projeleri ve Kalknma Ajanslarnn ilan ederek ihaleye ktklar projeler de AB Proje formatnda hazrlanarak sunulabilen, mlki idareler ve Kalknma Ajanslarndan takibi yaplabilecek projelerdir. 5. SRAP Mlki darelerin Sosyal Yardmlama ve Dayanma fonlar ile sunduklar proje destekleridir. i ve sosyal gvencesi olmayanlar tek balarna veya en fazla be kiiye kadar bir araya gelerek Sosyal Riski Azaltma Projelerine mracaat edebilirler.

ONKNC BLM KK LETMELERN SORUNLARI VE ZM YOLLARI A. KK LETMELERN SORUNLARI Kk ve orta byklkteki sanayi iletmelerinin zellikle 1970'lerden sonra gstermi olduklar geliimin yan sra, bu iletmelerin kendi yaplarnn da bir sonucu olarak, halen bir takm sorunlarnn olduu grlmektedir. zellikle bu sanayi kurulular, uluslararas llere gre ok kk kapasitelerde kurulmular ve teknoloji seimi bakmndan da yeterli nitelikte kurulmadklarndan bir ok sorunlarla kar karya kalmtr. Kk iletmelerde genelde yetersiz uzmanlama sz konusudur. Giriimci ii ve mterilerle ahsen ayr ayr ilgilenmek zorundadr. Bu tr iletmeler sermaye ve kredi temininde ou zaman glklerle karlarlar. nk iletmelerin yksek risk, yksek maliyet gibi eitli darboazlar nedeniyle, organize sermaye piyasasndan yararlanma imknlar daha da snrldr. KOB'lerin yapsal, ynetim, retim ve yeni teknolojilere uyum sorunlarnn yan sra dk kapasiteyle alma, tedarik ve stoklama, bilgi destei ve teknik yardm, pazarlama ve rekabet, yeni yatrm yapamama, Gmrk Birlii'ne uyum, yasal dzenlemelerde yetersizlik ve brokratik engeller gibi pek ok sorunu bulunmaktadr. Ancak tm bu sorunlarn odanda finansman yetersizlikleri gelmektedir. Daha kurulu aamasnda balayan bu sorunlar, tm faaliyetleri boyunca iletmeleri etkilemektedir. Bir yandan enflasyonun reel satn alma gcn azaltmas nedeniyle KOB'lerin rettii rnlere yeterince talep olumamas, dier yandan girdi maliyetlerinde ortaya kan srekli artlar, sermaye birikimini engellemekte, retim faaliyetlerinin yrtlmesini gletirmektedir. stelik KOB'lerin kredi temini de ok kolay olamamaktadr. Kredi talebine bankalarca yle koullar getirilmektedir ki, finansman destekleri ounlukla bu koullara uyabilen byk iletmelere verilebilmektedir.

KOB'lerin sermaye piyasas olanaklarndan yararlanmas da olduka zordur. zel bankalarn byk bir blm esasen birka holdingin kontrol altndadr. Bu nedenle hammadde ve malzeme tedarikinde peinat skontolarndan yararlanma anslar da yoktur. Bu durumlar KOB'leri srekli olarak finansman sorunu ile kar karya brakmaktadr. Bu bilgilerin nda KOB'lerin ncelikli sorununun finansal sorunlar olduu sylenebilir. 1. Finansman Sorunu Finansman sorunlarm iki grup altnda ele almak mmkndr. Bunlar; z kaynak yetersizlii ve kredi teminindeki glklerdir. 1.1. z kaynak Yetersizlii lkemizde, KOB'ler finansman ihtiyalarn ounlukla z kaynaklarndan

karlamakta ve d kaynakl finansman aralarndan yeterince yararlanamamaktadr. Youn bir rekabet ortamnda faaliyetlerini srdren KOB'ler i hacimlerini geniletmek ve yksek enflasyonun var olduu piyasa koullarnda sermayelerini korumak istediklerinde artan bir dzeyde iletme sermayesi ihtiyac duymaktadr. Ancak KOB'lerin snrl sermaye yaps, alm-satm vadelerinin iyi dengelenmemesi ve yetersiz iletme sermayesi ile allmas nedeniyle byk lde ksa vadeli kaynak gereksinimi duyulmaktadr. Bunun yan sra KOB'lerin byk lde z kaynakla kurulmas, finansman imknlarnn snrl olmas ve varlklar etkin kullanamamas, z kaynak yetersizliini de nemli bir sorun haline getirmektedir. Bu sorunlara, i hacimlerinin snrl oluu da eklenince, KOB'lerin bymek iin gerekli, uzun vadeli fonlar oto finansman yoluyla salamas olduka glemektedir. Bilindii zere tek bana giriimci veya ortaklar tarafndan iletmeye konan sermaye ile teebbs kazancnn iletmede braklan ksm ve yedekler, iletmenin z

sermayesini oluturmaktadr. lkemizde kii bana den milli gelir seviyesinin dk olmas tasarruf eilimini azaltmakta ve yatrmlar finanse edecek sermaye oluamamaktadr. Bu durum yeni yatrmlar olumsuz ynde etkilerken, byme ve gelien teknolojiye ayak uydurma abasndaki mevcut iletmeleri de finansman sorunu ile kar karya brakmaktadr. Ekonomik istikraszlk ve piyasada ba gsteren tkanklk, iletmelerin tahsilatlarn aksatmakta, hatta bazen hi tahsilat yapamama gibi bir durumla kar karya brakmaktadr. Nakit skntsnn ba gstermesi, ya iletmeleri pahal finans kaynaklarna yneltmekte, ya da sermayenin giderek erimesine yol amaktadr. 1.2. Kredi Temininde Glkler KOB'lerin kredi imknlar olduka snrldr. Daha nceden de belirtildii gibi bu tip iletmeler genellikle balang sermayelerini kiisel ve zel tasarruf kaynaklarndan salamaktadr. lkemizde imalat sanayi iletmelerinin bankalardan salad krediler, genel kredilendirme hacmi iinde son derece yetersiz kalmaktadr. Bu oran 1999 ylnda ancak %3.45 seviyesinde gerekleebilmitir. Hlbuki 1985 ylnda bu oran %5 civarnda gereklemitir. 2009 itibariyle bu orann %25 olduu belirtilmektedir. Fakat bu durum 250'den az personel istihdam eden iletmelerin KOB saylmalarndan sonra gereklemitir. Yukardaki oranlardan da anlalaca zere kk iletmelerin kredi kullanmnn giderek azald grlmektedir. KOBlere salanan kredilerin yetersizlii yan sra, ou zaman bu tr iletmeler baz brokratik engellerle, bu kredileri kullanma ansna bile sahip olamamaktadrlar4. zellikle kredi hacminin darald dnemlerde kk iletmelerin uzun vadeli yatrmlarn finanse etmek iin ihtiya duyduklar kredileri elde etmeleri daha da glemektedir. Mesleki bilgi ve tecrbesiyle iletmesindeki retim faaliyetine belli lde yn vermeyi baarabilen kk iletme yneticisi, finansman temini konusunda ayn baary gsterememektedir. Kk iletmelerin finansman konusundaki sorunlar, giriimcinin bilgi noksanl, salkl verileri kredi veren kurululara sunamamas ve

bu ilere ayracak zamannn kstl olmasndan kaynaklanmaktadr. Kk iletmelerin yararlanabilecekleri finansman kaynaklarnn snrl oluu nedeniyle, uygun koullarda salanabilen krediler, yetersiz iletme sermayesini gerei kadar besleyememektedir. Bu durum kk sanayi iletmelerinde kapasite kullanm orannn dmesine ve mevcut kapasitesinin atl kalmasna neden olmaktadr. lkemizde kk sanayi iletmelerinin yakn zamana kadar tek finansman kayna Trkiye Halk Bankas idi. 2004 yl sonras gerek Ziraat Bankas gerekse Vakflar Bankas, KOB'lere ynelik bir takm uygulamalar balatmtr. Bu banka da KOB'lere kk iletme kredilerinin yannda, KOSGEB tarafndan faizi karlanan, 6 ay vadesiz, sfr faizli, ihracat garantili kredi salamaktadr. Ancak bu kredilendirmede, ilgili bankalarn cari kredilendirme kriterleri geerli olduundan, bankaclk anlay temelde kazanl olanlar kredilendirdii iin, bu tevik uygulamas da ok baarl grlmemektedir. KOB'lerin snrl byklkleri ve yetersiz dayanmalar, mali kurumlar karsnda gsz kalmalarna neden olmaktadr. Sonuta gerei gibi kredi salanamamaktadr. Salansa dahi miktar, vade, teminat, faiz oran ynnden elverisiz koullar ortaya konmakta ve ekonomideki salksz gelimelerden ve ekonomik krizlerden byk lde etkilenilmektedir. KOB'lerin kredi salayamamasndaki en nemli etkenlerden birisi verilen kredilere istenen teminatn nitelii, dieri ise iletme-banka ilikilerinin seyriyle kredi faiz oranlarnn maliyetler zerindeki olumsuz basksdr. Kk ve Orta lekli letmelerin kredi salamada karlatklar en nemli sorun, bankalar tarafndan teminat olarak gayrimenkul ipotei istenmesidir. zellikle uzun vadeli kredilerde gayrimenkul dndaki hibir varlk teminat ipotei olarak kabul edilmemektedir. Hlbuki iletme sahibi elindeki gayrimenkul sermaye olarak kullanarak, iletmeye yeni yatrmlar yapmaya veya eldeki verimsiz alan eski makineler yerine, modern teknoloji rn makineleri satn alarak retiminin kalitesini, miktarn ve verimliliini artrmak isteyebilir. Gayrimenkul ipotei yerine iletmedeki makine tehizatn teminat olarak kabul edilmesi durumunda bu sorun nemli lde ortadan kalkabilir. Burada bir baka k yolu olarak da projenin kredilendirilmesi nerilebilir.

Kk sanayi iletmelerinin bu sorunlarnn zm iin gelimi lkelerde bir takm sistemlerin gelitirildii bilinmektedir. Baz lkelerde rnei de bulunan Kredi Garanti Fonu, bu sorunlarn zmnde etkili olabilir6. lkemizde de uygulamaya balanan bu sistem, garanti vermesi karl bankaya bir demeyi gerektirmesinden dolay, ounlukla tercih edilmemekte, bir takm iletmeler de zaten bu garanti kapsamnda ilem grememektedir. 2. Tedarik ve Tamir-Bakm Konusundaki Sorunlar Ham ve yan mamul retimi Trkiye'de genellikle kamu sektr tarafndan gerekletirilmektedir. Son yllarda artan ihtiyaca karlk, hammadde ve yan mamul retiminde yeni yatrmlara gidilmemesi, mamul retiminde dar boazlara yol amaktadr. Talebe karlk vermek iin hammadde reten kurulularn kapasitelerinin zorlanmas ise, zellikle kalite denetimi zerinde olumsuz etkiler meydana getirmektedir. malat sanayinin en nemli girdilerini (demir-elik, kt, petrol rnleri, plastik, kimya vb.) reten kamuya ait kurulular, retimleri ile yurt ihtiyacn karlayamadklar zaman ve retim programnda bulunmayan eitlerle ilgili bu ana hammaddelerin ithalatn da yapmakta ve dier kurululara datmaktadr. Ancak yerli retim yapan fabrikalarn imalat programlarndaki kk aksamalar piyasaya daha ok byyerek yansmakta, speklatif hareketlerin de katksyla, hammadde tedarikinde glkler meydana gelmektedir. Ayrca ana hammadde retimi ve datmn yapan kurulular ou kez kk ve orta sanayi teebbslerinin ihtiyalarn global tutarlar ile imalat programlarna almalarna karlk, bu maddelerin tahsisinde kk ve orta sanayi teebbslerini ya unutmakta veya sat politikalar gerei bu teebbslerin, firmalarndan dolaysz mal temin etmelerini engellemektedirler". eitli politikalarn belirlenmesi ve uygulanmas ile ilgili nemli bir lt olan "Kk ve orta sanayi teebbslerinin bykl, tedarik politikasnn saptanmasnda nemli rol oynamaktadr. Trkiye'de genellikle girdi fiyatlar, dnya fiyatlarndan daha yksektir. Mali olanaklarnn yetersiz, kredi kaynaklarnn kt olmas, teebbslerin

ihtiyalarn kk partiler halinde tedarik etmelerini zorunlu hale getirmektedir. Bu durum, kk partiler halindeki siparilerin genellikle nc elden satn alnmasna ve fiyatlarn daha yksek olmasna yol amaktadr. stanbul Sanayi Odas (JSO)'nn yapm olduu bir ankette orta boy sanayi kurulular benzer ekilde aadaki skntlarn sralamtr. Konusunda eitilmi elemanlar ve yeterli makinelerle donatlm bakm atlyeleri bulma ans ok azdr. Makine ve makine paras imalatlarnn ald ve reterek kulland malzemeler ve paralar denetlenmeli, bir standard olmaldr. Bir contann bile abuk anp retimin durmasnn maliyeti ok yksektir. Mali yetersizlik ve pahal servis nedeni ile tamirlerde zorlanmakta veya tamir ve bakmlar ertelenmektedir. 3. Teknoloji Yetersizlii ve Rekabet Sorunu Bilimin sanayiye uygulanmas eklinde tanmlanabilen, 18. yzyldan itibaren balayp, yeni bulular ve gelitirilen projelerle her gn artan bir ivme ile ilerleyen teknoloji, toplumlarn kalknmasnda lokomotif rol oynamaktadr. Daha kaliteli mal daha ucuza mal edebilme dncesinin salad motivasyon teknolojiyi bugnk dzeyine getirdii gibi, bundan daha ileri, daha stn boyutlara da ulatracaktr12. Kk ve orta lekli iletmelerin teknolojiyi edinmelerinin deiik yolu vardr13. Bunlar; Bilinen, literatre gemi teknolojiyi alp kullanma, Yeni teknolojileri transfer ederek kullanma ve Teknolojileri retmektir. Bu yntemden hangisinin kullanlaca hususunda genelleme yapmak yanl olur. Her bir iletmenin kendisine uygun kk tercih etmesi yerinde olacaktr. Rekabet bakmndan da KOBler eitli sorunlar yaamaktadr. Alclarda kaliteli mal

bilinci fazlaca yerlemediinden, zellikle fiyat dzeyi asli rekabet unsuru olarak karmza kmaktadr. Kalitesiz retilen mamullerin ucuza mal olmas sebebiyle, fiyat rekabeti, alcnn kalite konusunda bilinsiz olmasndan dolay da haksz rekabet domaktadr. Mamullerde kalite belgesi aranmas, servis garantisinin artrlmas ve tketicinin bilinlendirilmesi ile kaliteli retim ortaya kacak ve haksz rekabet byk lde nlenecektir. lkemizdeki fiyat artlar son yllarda enflasyonun azalmasna ramen, Avrupa lkelerine gre yine de ok yksektir. lke ierisinde retim faktrlerinin artan fiyatlar ile retim yapan retici d piyasada ok dk dzeyde kalan fiyat artlarnn getirecei dk kar dzeyi ile yetinmek zorundadr. Fiyatlarn rakip firmalarca aaya ekilmesi durumunda bu kk kr bile yok olabilecektir. Bu da baaba noktas veya zarar durumunu gndeme getirecektir. Bu nedenle kk iletmeler, yeni teknoloji rn, kaliteli, birim maliyeti dk ve standartlara uygun en azndan fasa da olsa belli bir zaman dilimi iin retim faktrleri itibariyle da baml olmayan bir retim biimini gerekletirmelidir. Yine yabanc lkelerdeki sanayi iletmelerinin eitli kurulular aracl ile tevik edildikleri iin, rettikleri rnler Trkiye'ye dk fiyatla ithal edilmektedir. Bunun yannda, uzak dou ve yakn komularmzdan lkemize ou kez kalite dzeyi belli olmayan kaak veya dampingli mallar gelmektedir. Her iki durumda da geli fiyat dk olan rnler yurt ii piyasada ucuza satlmakta ve haksz rekabete neden olmaktadr. Bunlara mevzuattaki nemli boluklar ve teviklerde frsat eitliinin olmamas ilave edilince, kk iletmelerin rekabet gl iyice anlalmaktadr. Rekabet sorunu sadece bunlarla da bitmemektedir. lkemizin corafi eitlilii ierisinde baz kk iletmeler corafik ve demografik dezavantajlara sahiptir. Gmrk Birliine gei ile birlikte Trkiye'deki KOB'ler AB'deki teknoloji seviyesi yksek sanayilerle rekabet etmek zorunda kalmtr. Trkiye'deki KOB'lerin rekabet glerini gelitirebilmeleri iin AR-GE faaliyetlerine nem vererek, teknolojik yenilikleri takip edip uygulayabilir duruma gelmeleri gerekmektedir. AB lkeleriyle entegrasyon srecinde her alanda olduu gibi, teknoloji politikalarnn izlenmesi ve uygulanmas konusunda da uyum programlarnn paralellik gstermesi nemlidir.

4. rgtlenme ve Ynetim Sorunu KOB'lerin rgtlenme ve ynetim sorunlar kapsamnda haberleme ilevi ile i blm ve uzmanlama uygulamalar da ayr bir yer tutabilmektedirler. Haberleme, iletmede alanlar arsndaki bilgi ak-veriidir. letme bydke ve rgt yaps karma-klatka haberlemenin nemi gittike artmaktadr. ounlukla formel bir yapya sahip olmaya kk iletmeler asndan haberlemenin nemi gz ard edilmemelidir. Etkin bir haberleme politikas takip etmek isteyen her ynetici, i grenlere iletecei haberlerin kapsamn iyi saptayp, geni lde bir liste hazrlayabilmelidir. Bir ynetici, "i gren bunlardan anlamaz, henz o kapasiteye ulamad" gibi dncelerle birok gelimeyi i grenlerden saklamaya kalkarsa, pek de isabetli hareket etmi saylmaz. KOB'lerin genelde, byk iletmelere gre daha kk bir rgtsel yapya sahip olmalarndan dolay, buradaki i blm uygulamas daha kolay olabilir. Bu iletmelerde alan insanlarn hemen hemen hepsinin bir birini tanmas i blmnde kolaylk salamaktadr. Fakat KOB'lerde baka kk iletmelerle bir araya gelme ve seslerini daha gr duyurabilecekleri bir st otorite-organizasyon oluturma konusunda sorunlar vardr. Bu durum, KOB'lerin teviklerden, desteklerden yeteri kadar pay alamamalarna neden olabilmektedir. 5. nsan Kaynaklar ve Halkla likiler ile lgili Sorunlar lkemizde potansiyel igcnn say bakmndan fazla olmasna karn, retim fonksiyonunun gerektirdii yetenek, beceri ve teknik bilgilere sahip olmadklar" aktr. Konuya ilikin bir aratrmada lkemizdeki kk sanayi iletmelerinin igc sorunlarnn ounun kalifiye eleman salamadaki glklerle ilikili olduu grlmtr. lke genelinde yaanan yetimi igc eksiklii ekonomik ve corafi artlar paralelinde KOB'lerde daha youn olarak yaanmaktadr. Kk iletmelerin yetenekleri ve deneyimli personeli i yerine ekmede ve bunlar

iyerinde tutabilmede karlatklar glkler temel nedenle aklanabilir: Bunlar, Gen ve yetenekli kiilerin byk iletmelerde almay tercih etmeleri Grevlerini gereince yerine getiren ve sorumluluklarnn bilincinde olan kiilerin kendiilerini kurma arzusunda olmalar, ou durumda, kk iletmelerin byk iletmelerin personeline salad cret ve sosyal haklan salayamamas. Yetenekli kiilerin bu ve benzer nedenlerle, kk iletmeleri tercih etmemesi yannda, kk giriimcinin ynetim anlay da bunda etkili olur. letmeler belirli byklklere ulatka deiik grevleri birbirinden ayrmak ve anlaml bir i blmne bavurmak durumundadrlar. Buna bal olarak da uzman ve nitelikli personele ihtiya vardr20. Doru kararlarn alnmyor oluu hem krll azaltr, hem de alan kalifiye elamanlar yetki devredil-memesinden kaynaklanan moral gcnn (motivasyon) noksan oluunun da etkisiyle baka iletmelere gemeye sevk eder. Faaliyete getii ilk yllarda, iletmenin btn fonksiyonlarnn tek elde idare edilmesinin, fonksiyonlar aras uyumun tesis edilmesi ve brokrasinin olmamas gibi nedenlerle, avantajlar olabilir. Bu merkezi idareyi balang itibariyle kk iletmelerin bnyesel bir zorunluluu olarak da grebiliriz. Kk sanayide, yaplar gerei iletme fonksiyonlar belirginlememi ve dolaysyla satn alma, pazarlama, personel, retim, ynetim faaliyetleri mteebbislerin bilgi, beceri, eitim ve ahsi yetenekleri ile orantl olarak ve snrl kapasite ile yrtlmektedir. Fakat ilerleyen yllarda iletme bymeye balaynca sahip-ynetici tm iletme ilevlerini gereince yerine getirecek zaman bulamamaktadr. Ayrca bu noktada bilgi ve deneyim yetersizliine de dmekte, uzman personel ve profesyonel ynetici kullanmak ve onlara belirli yetkileri devretmek zorunlu hale gelmektedir. Bu duruma kritik byme aamasna gelen iletmelerin kurumsallama gerei denebilir. Kk iletme sahipleri genellikle teknisyen kkenlidirler. Dolaysyla iletmelerini ynetim tekniklerinden uzak tecrbeleri dorultusunda idare etmektedirler. Byle olunca ynetim alt fonksiyonlar itibariyle de aksaklklar olmaktadr. rnein

lkemizdeki kk iletmelerde idareciler genellikle plnlama anlayndan uzaktrlar. ou iin zaman geldiinde kendileri tarafndan en iyi ekilde yaplaca gr hakimdir. Bu ekilde dncelerini zihinlerinden fiiliyata dken giriimciler rgtlendirmede merkeziyeti bir yapy benimsemilerdir. Bu durumda "rgtte eitli birimlere gre yetki ve sorumluluk dalmnn dengeli, ak bir biimde yaplmam olmas ve i blm ile uzmanlamada yetersiz kalnmasnn", kk iletmelerin nemli problemleri arasnda bulunduu sylenebilir. 6. Pazarlama ve hracat ile lgili Sorunlar retilen mal ve hizmetleri satlabildii lde iletmeler hayatlarn srdrebilir. letmelerin balca kurulu amac olan kr etme arzusu da ancak bu ekilde karlanabilir. Satlarn yeterli olmas da ancak iyi bir pazarlama politikas ile mmkn olabilir. Bu pazarlama politikas sadece iletmenin denetimindeki artlar itibariyle deil, denetimi dndaki faktrler itibariyle de uygun belirlenmi olmaldr. Bugn gerek kamu, gerek zel kesimde en fazla gze arpan durum pazarlama ile ilgili kavramlar konusunda yaygn bir karmaklk bulunmasdr. Bu da doal olarak pazarlama ile ilgili faaliyetlerin rgtlenmesinde iletme iinde karkla, yetki ve sorumluluk anlamazlklarna yol amakta ve sonuta pazarlamadan beklenen verimin elde edilmesini zorlatrmaktadr. retilen rnlerin sat olduka ilkel yntemlerle ve pazarlama konusunda uzmanlamam pazarlama iini hafife alan niteliksiz elemanlar eliyle yaplmaktadr. Genel olarak lkemizde faaliyet gsteren KOB'lerin pazarlama sorunlar aadaki gibi aklanmtr. Pazar oluturmak amacyla byk harcamalarda bulunmamalar, Nitelikli pazarlama elemanlarnn istihdam edilmemesi. Sahip-ynetici durumundaki giriimciler, ou iletme fonksiyonu ile olduu gibi pazarlama faaliyetleri ile de kendileri ilgilenmektedirler. Bylece her ii en iyi ekilde

bilememe gerei ile uzmanlama zorunluluu kendini gstermekte ve kalifiye pazarlama eleman ihtiyac belirmektedir. KOB'lerde almaya istekli pazarlama elemanlarnn, byk iletmelerin sunduklar imkanlarla karlatrlnca ne kadar kalifiye olacaklarn tahmin etmek zor deildir. Bu durum, sat miktarnn yetersizlii veya mevcut artlar muhafaza edilebilse bile yeni pazarlama teknikleri ve daha geni bir pazarlama vizyonundan yoksun olunduundan, pazar paynn geniletilmemesi gibi sorunlar yaanmaktadr. Kk iletmelerin hedef pazarlarn sadece lke ii ile snrlamak yanl olur. D kaynaklara bamll azaltabilmek iin gerekli fonlar elde etmenin en gvenli yolu ihracattr. lkemiz gibi kalknmakta olan lkeler iin ihracat vazgeilmez bir unsurdur. Fakat nitelikli igc a, ynetsel eksiklikler, rgtlenme problemleri, KOB'lerin ihracat potansiyelini de olumsuz etkilemektedir. 7. Dier Sorunlar KOB'lerin bu sralananlar dnda, standardizasyon, Ar-Ge ve mevzuat sorunlar da vardr. 7.1. Standardizasyon Standardizasyon, Uluslararas Standardizasyon Tekilat (ISO) tarafndan yle tarif edilmektedir. Standardizasyon, belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik fayda salamak zere btn ilgili taraflarn yardm ve ibirlii ile belirli kurallar koyma ve bu kurallar uygulama ilemidir. Standardizasyon, aslnda toplumun kalite ve ekonomiklii arama almalarnn sonucu olarak ortaya kan bir faaliyettir. Standardizasyon hem eitli firmalar arasnda kalite birlii salamakta hem de bu vesileyle fiyatlar homojenletirmektedir. Ayn kaliteden, ayn kalite standardna sahip mallar ayrca bir de kalite kontrolne tabi tutulmadan sadece sat artlan dikkate alnarak alnp satlmaktadrlar. Zaten birim itibariyle ok sayda alnp satlan mallarn kontrol de kolay deildir. Dolaysyla gerek yurt ii satlarda ve gerekse daha belirsiz olan yurt d satlarda standartlara uygunluk, sat kolayl ve

beraberinde rekabet stnl salamaktadr. zellikle gelimekte olan lkelerde, haliyle lkemizde, standartlara riayet eden kk iletmeler, ihracat kalemlerinde daha etkin olacaktr. Gnmz ekonomik gelime ve sanayileme olgusu, d ekonomik dnyaya uyum salanmas ve ihracatla gerekleebilmektedir. Bu uyumun salanabilmesi iin daha ok retim kadar, rakip lke rnleri ile ayn dnya vitrininde maliyet ve kalite ynnden rekabet edebilecek yapya sahip olmak gerei vardr. Ucuz ve bol miktarda rnn bulunmas yeterli olmamakta, rnn belli standart ve kalitede olmas, d satm imknn artrmaktadr". 7.2. Ar-Ge ve Bilgi Toplama Trkiye'deki kk ve orta sanayinin iletme bazndaki en nemli dar boaz, alnan kararlarn nicelik ve nitelik olarak yeterli bilgiye dayandrlmamasdr. Bunu ksaca, bu iletmelerde ynetimin bilgi ihtiyacnn karlanamamas eklinde de ifade edebiliriz. Bu tespit, bilgilenme srecinin bilgi toplama aamas yannda, bilgi ileme ve bilgi deerlendirme aamalarn da kapsamaktadr. Bilgi noksanlndan kaynaklanan en nemli iletmecilik hatalar henz yatrmnn fizibilite aamasnda balamakta, iletmenin yaam sresince devam etmektedir. Fizibilite almalarnn yeterli bilgiye dayandrlmamas sonucu, rn ve Pazar seimi, lek, teknoloji ve kurulu yeri gibi konularda geriye dnlmesi ok zor stratejik hatalar yaplmaktadr"30. Bu nedenle gnmzde ksaca Ar-Ge eklinde ifade edilen Aratrma-Gelitirme faaliyetleri yaplarak, yeni rn, retim yntemleri finansman gibi konularda bilgi toplanp bu bilgiler iletme artlarnda deerlendirilebilmektedirler. Aratrma almalar; temel aratrma, uygulamal aratrma ve zel saha aratrmas eklinde snflandrlrken, gelitirme almalar da; basit gelitirme, teknolojik gelitirme ve bilimsel gelitirme olarak gruplandrlabilir31. Buradan hareketle Ar-Ge, iletme iin yeni olan bilgilerin derlenip, bu veriler nda iletmenin yeniden yaplanmas almalar olarak tanmlanabilir.

Aratrma-gelitirme ilevi lkemizdeki iletmeler iin olduka yeni saylr. Uzun yllar ithal ikamesi ve yksek gmrk duvarlaryla korunan sanayi iletmeleri, pazardaki eksik rekabetinde verdii rahatlkla, aratrma ve gelitirme almalarna, zellikle bu ilevin gelitirme ynne pek nem vermemilerdir. Ancak ithalatn serbest braklmas ve gmrk duvarlarnn aa ekilmesiyle birlikte hzla dnya programna entegre olmaya balayan Trk iletmeleri, bu pazarlarda rekabet edebilmek iin Ar-Ge almalarna gerekli nem verilmelidir. Mevcut mamullerde deiiklik yapmak, ya da tmyle yeni mamuller ve retim metotlar gelitirmek, belirli bir Ar-Ge harcamas yapmay gerektirir. Bu harcamalar aratrmalara denen cretleri, test retimlerini, pilot tesis inaatlarn ve laboratuar giderlerini vb. giderleri kapsamakta olup, olduka yksek maliyetlere yol aar; dolaysyla iletme sermayeleri kstl olan kk iletmelerin bir de Ar-Ge faaliyetlerine pay ayrmas ok zordur. Bu da kk iletmelerin, yeni teknoloji dzenlemelerine zamannda sahip olmasnn g olmas demektir. 7.3. Mevzuat Sorunlar Bugn bir iyeri kuruluunda ne yaplmas gerektii kesin olarak belli deildir. stanbul Sanayi Odas'nn bir raporuna ve birok mteebbisin uygulamada karlat ilemlere gre, eitli mevzuat ve formaliteler yznden bir iletmenin almas bir yldan fazla zaman almaktadr. Trkiye'de srekli kan yasalar, kk veya orta sanayicilerin deil, iyi yetimi avukatlarn, hukukularn dahi izlemesi mmkn olmamakta, gerek ve tzel kiiler, yasa nnde kusurlu kalmaktadrlar. Sanayicinin ithalat iin ilgili kotalarda yerini bulmas, bunlarla ilgili daha nceden kapasitesini yaptrm olmas, gerek retim ve kapasitelerini saptamas ve bunun fiyatnn uygunluunu fiyat tescilden tasdik ettirmi olmas gerekir. raklk ve Meslek Eitimi Kanunu, cra flas Kanunu gibi yasal dzenlemeler, kk iletmelerin aleyhine olan dzenlemeler olduka fazladr. Mesela Borlar Kanunu'nda "alacak davalarnda geerli olan on yllk hak drc sre, esnaf ve sanatkarlarn aleyhine olarak be yl eklinde dzenlenmitir.

Bugn gelimi lkelerde zellikle AB yesi lkelerde; Yeni klfetlerin remesini durdurmak, Mevcut mevzuatn sadeletirilmesi, Mevzuat saysnn azaltlmas,

KOB'lere zel muamele yaplmas

Konularnda almalar younlatrlmaktadr. Bu konuda daha radikal bir tutum benimsenmi grnmektedir. Ancak ne AB lkelerinde ne de dier gelimi lkelerde bu sorun tam olarak zlebilmi deildir. Hemen hepsinde sorun olmaya devam etmektedir. Yine SSK ve Ba-Kur birlemi Sosyal Gvenlik Kurumu adn alm, maliye ve vergi ile ilgili konularda srekli deiiklikler olmakta, kanunlarda pek ok deiiklikler yaplmaktadr. Tm bunlar, nitelikli personel istihdam sorunu da bulunan KOBI'lerin mevzuat takip etmelerini iyice gletirmektedir. Her biri bir aratrma konusu olabilecek aptaki kk iletme sorunlar bunlarla da bitmemektedir. Yapsal sorunlar, Byk firmalara kar korunma, Kurulu yeri ve alt yap sorunlar, Byk sanayi ile btnleme, retim derinliinin byk olmas, Kurumsallaamama, Organizasyon ve i ak emalarnn iyi hazrlanamam olmas, Sorumlulukla yetkinin ounlukla rtmemesi,

Dokmantasyon ve arivleme eksiklii de kk iletmelerin bir an nce zmlenmesi gereken sorunlarndandr.

B. KK LETME SORUNLARININ ZM YOLLARI lkemizde, kk ve orta boy iletmelerin, en yaygn finansman arac olan banka kredilerinden yararlanma orannn ok dk olduu bir gerektir. Esnaf-sanatkar ve KOB'lerimize en byk kredi desteini salayan ve bu grev kendisine kurulu yasas ile verilen tek banka Trkiye Halk Bankasdr. Halk Bankasnca kullandrlan krediler temelde ihtisas kredileri ve dier krediler olmak zere ikiye ayrlmaktadr. htisas kredileri kapsamnda kooperatif, sanayi ve fon kredileri, dier krediler kapsamnda da ticari ve bireysel krediler yer almaktadr. Halk Bankas kredileri iinde zel bir nem tayan ihtisas kredilerinde son yllarda nemli gelimeler kaydedilmesine ramen, lke genelinde net kredi hacmi iinde sz konusu kredilerin pay ok snrl dzeyde kalmaktadr. Gerek 2000 yl sonunda yaanan Kasm krizi, gerekse de 2001 yl bandaki ubat krizinin, ncelikle bankaclk kesimine olan yansmalar ve bu krizlerden Halk bankasnn etkilenmesi gz nne alnrsa, bu orann bu gn iin ok daha aalara dtn sylemek, pek zor deildir. Bu nedenle Halk Bankas kaynaklar glendirilerek, bankann ihtisas kredileri ve dier kredi salama olanaklar arttrlmaldr. Bu yolla KOBlerin karlatklar ar sorunlar ve bu durumun ekonomiye olan olumsuz yansmalar, yeni mekanizmalarn devreye sokulmasyla ortadan kaldrlmaldr. lkemizde kredi karlnda istenen teminatlarn, genellikle kredi tutarnn en az iki kat ve gayrimenkul ipoteine bal olmas bu kesimin kredi temin etmedeki sorunlarndan bir dieridir. Bu sorunun zm iin, KOB'lere banka kredilerinde teminat problemlerinin giderilmesi iin hlihazrda faaliyet gsteren tek kredi garanti kuruluu, Kredi Garanti Fonu A olup, bu gibi birimlerin yaygnlatrlmas gerekmektedir. KOB'lerin yeni gelien finansman aralarndan haberdar olmamalar veya bu aralara ulamadaki bilgi yetersizlii, sorunun baka bir ynn oluturmaktadr. Risk

Sermayesi Yatrm Ortakl irketleri ve Kk letme Yatrm Finans irketleri, iyi bir i kurma fikrine ve gerekli giriimcilik yetenei ve bilgisine sahip olanlar desteklemektedir. kurmak iin gerekli sermayesi olmayan giriimcilere veya KOB'lere, finansman ortaklk yoluyla salayarak, KOB'lerin hem iletme hem de yatrm sermayesi ihtiyalarn karlayan alternatif fonlama yntemleridir. Ayrca KOB'lerin sermaye piyasalarna almalar iin birer aratrlar. Risk sermayesi yatrm ortakl irketi, kk iletme yatrm finans irketi ile hemen hemen ayn yapdadr; aradaki tek fark risk sermayesi yatrm ortakl irketinin arlkl olarak teknoloji tabanl fikirlere yatrm yapmasdr. lkemizde risk sermayesi faaliyeti iin kurulan ilk irket Vakflar Bankas tarafndan 2 Trilyon TL kaytl sermaye ile 1996 ylnda kurulan Vakf Risk Sermayesi Yatrm Ortakl A.'dir. Portfynde, ODT-KOSGEB Teknoloji Merkezinde faaliyet yrten Teknoplazma A.., Ege Serbest Blgesinde faaliyet gsteren nova Biyoteknoloji A.. ve Trkiye'nin ilk servis salaycs TR-NET'i kuran Orta Dou Yazlm Hizmetleri A.. olmak zere irket bulunan Vakf Risk, 2000 ylnda borsaya kote olarak, hisse senetlerini halka arz etmitir. Bankaclk sektrnn, KOB'lere kullandrd kredi orannn dk olmas bunun yannda teminatlarn arl, kredilerin cazibesini azaltmaktadr. Bu sebeple KOB'lerin sermaye piyasasndan kaynak bulmalar zorunlu bir alternatif olarak karmza kmaktadr. Bunun tm dnyadaki en iyi rnei NASDAQ borsasdr. Bu borsa, tamamen KOB'lere ynelik olarak elektronik ortamda ilem yapmaktadr. Bunun yannda Avrupa'da ESDAQ, Japonya'da JASDAQ, ngiltere'de Alternative Inverstment Market (ALM), Almanya'da Neue Markt, Fransa'da Nouveau Marche, Kanada'da Vencuver Borsas da kk ve orta boy iletmelerin ilem yapmalar amacyla kurulmu dier borsalardr. MKB'de 2000 ylnda halka arz edilen hisse senetlerinden irketler 2.8 Milyar $ kaynak salamalarna ramen, MKB bnyesinde kk ve orta boy iletmelerin kaynak salamalar iin kolayca kullanlabilecek bir yapnn da olumad gzlemlenmektedir. MKB 'de KOB'LER iin ayr bir borsa oluturulmas ile ilgili faaliyetlerin yrtlmesine ramen, KOB'lerin ilem grebilecei Blgesel Pazarlar

ve Yeni irketler Pazar da mevcuttur. irketlerin senetlerinin MKB 'de ilem grmesi iin; mali tablolarnn bamsz denetimden geirilmesi, gerekli belgelerin borsaya teslimi, hisse senetlerinin devir ve tedavln kstlayacak herhangi bir durumunun olmamas gibi asgari artlar aranmaktadr. KOB'lerin kredi almalarn kolaylatrc nlemlerin alnmas ile sermaye yaplarnn glendirilmesi, hisse senetlerinin alnp satlaca gl bir pazar oluturma ihtiyacn douracaktr. Bu durum mevcut borsalarn da canlanmasna sebep olacaktr. Bu sreci hzlandrmak iin gerekli tedbirlere ynelik anlay sadece mevzuat ve sistem yaratma anlay olmamal, gelimi lkelerde bu darboaz amak amacyla oluturulan "market maker"l yani sorumlu arac kurulular ile yatrmclarn tespiti sonucu piyasa oluturma ilemlerine arlk verilmelidir. Son yasal dzenlemeler erevesinde KOB borsasnn kuruluu iin yrtlen almalarda bu durumda gz nne alnmaldr. 1. Finansal zm Yollar KOB'lerin finansman sorunlarnn zmnde en nemli ara yararlandklar ksa ve uzun vadeli fon kaynaklandr. KOB'lerin yararlandklar ksa ve uzun vadeli fon kaynaklar u ekilde sralanabilir; Ticari krediler, Ksa ve orta vadeli banka kredileri, Alacak senetlerinin skontosu Halk Bankas ve Eximbank kredileri, Datlmayan krlar, z sermaye, Factoring, Forfaiting Leasing. KOB'lerin eitli zorluklarla ve engellerle karlamakla birlikte, kullandklar bu finansman yntemleri yannda risk sermayesi yoluyla finansman ve sermaye

piyasasndan salanan fonlarla finansman olana sz konusudur. KOB'lerin sermaye piyasas yoluyla fon salama olanaklar iin stanbul Menkul Kymetler Borsas'nda (MKB) ileyen bir piyasa olan Blgesel Pazar ve Yeni irketler Pazar mevcuttur. Bu pazarlarn yan sra, henz Trkiye'de uygulamas olmayan organize olmam bamsz borsalar yoluyla kk ve orta lekli firmalarn fon ihtiyalarnn karlanmas olanakldr. Trkiye'de mevcut durumda KOB'lerin ulusal pazarda sermaye piyasas yoluyla fon salama olanaklar sz konusu deildir. Bir irketin halka arz yoluyla fon salamas ve menkul kymetler borsasna kota olabilmesi iin gerekli koullarn KOB'ler asndan nemli bir sorun olduu bilinmektedir. Bu koullarn KOB'ler tarafndan yerine getirilmesinin olanakszl sermaye piyasasndan fon salamak zere KOB'lere ynelik zel pazarlarn oluturulmasn zorunlu klmtr. Bu amala 1995'te MKB'de "Blgesel Pazar" ve "Yeni irketler Pazar" oluturulmutur. irketlerin Blgesel Pazar'a kabul koullar arasnda firma byklne ve iki yl art arda kr etmi olma kriterine baklmamaktadr. Kotasyon koullan ana pazara gre daha esnek olmakla birlikte, KOB'nin bu pazardan yararlanma eilimlerinin ok dk olduu grlmektedir. Bugnk durumda KOB'ler sermaye piyasasna istenen oranda ekilemediine gre, buna ynelik nlemler ve teviklerin uygulanmas ve alternatifler zerinde allmas gerekmektedir. B unlan aadaki ekilde sralamak olanakldr; Vergi avantaj salamak, Finansal danmanlk hizmeti sunmak, Sadece KOB'lerin yer alaca bir pazar oluturmak, Kurumsal yatrmclara bu irketlerin hisse senetlerini alma olana salamak, Halka arz yoluyla fon salama olanan daha iyi tantmak, Brokratik engelleri azaltmak, Kk iletmelerin birleerek oluturacaklar irketlerle sermaye piyasasna gelmelerini salamak, Giriimcilik kltrn gelitirmek

Gelimi sermaye piyasalar bulunan lkelere bakldnda KOB niteliindeki firmalarn tezgh st piyasalardan finansman salamalarnn baarl uygulamalarn grmek olanakldr. Amerika ve Avrupa'daki rneklerinin son yllarda artt gzlenmektedir. Bunlarn en nemlileri Amerika'daki NASDAQ ve Avrupa'daki benzeri ok daha yeni olan EASDAQ borsalardr. Avrupa'daki mevcut borsalarn hedefi bir araya gelip "Pan Avrupa Piyasas"n oluturmaktr. NASDAQ ile koordineli olarak alacak bir yap oluturularak btn Avrupa Birlii yesi lkeleri kapsayacak bir piyasann yaratlmas hedeflenmektedir. KOB'ler bizzat kendileri de, nitelikli personel istihdam ederek finansal gstergelerini takip edebilir, grnmlerini iyiletirebilir ve finans kurulular ile daha salkl ilikiler kurabilir. Zarar gsterip gya vergi vermemek gibi bir yanla dmemelidir. 2. Tedarik ve Pazarlamaya likin zm Yollar KOB'ler, tedarik kaynaklarn yerelden belirleyebilir, ksa, sade ve doru datm kanallar ile maliyetlerini drebilir. thal kalemleri, kooperatif, Birlik vb. oluumlarla birlikte ithal edilebilir ve aldatlma riski ortadan kaldrlabilir, ayn zamanda birim maliyetler drlebilir. Birlik veya kooperatifler ihracat veya yurt d pazarlama ilevlerinde de nemli rol oynayabilir (Trakya Tekstilciler Birlii gibi). Pazarlama konusunda bir dier nlem de yine gmrk ilemlerini bilen, pazarlama konusuna vakf nitelikli igcnn istihdamdr. Sevkiyat ncesi finansman, sipariin alnmas ile retilen veya baka bir yerden temin edilen mallarn sevkiyatna kadar olan zaman aralnda iletme sermayesi gerekliliklerini karlar. Bu finansman zellikle gelimekte olan lkelerdeki kk sanayiciler iin nemlidir. Uygulamasna Mart 1989'da balanan Sevk ncesi hracat Kredisi Program, Trk

Eximbank'n en etkin uygulamalar arasnda yer almaktadr. Bugne kadar uygulama esaslar birok defa deiiklie urayan program, ihracatlarn en byk destei niteliindedir. hracat ve imalatlarn ihracata hazrlk aamasnda finansman gereksinimlerinin karlanmas amacyla Banka tarafndan Sevk ncesi Trk Liras hracat Kredisi (SK-TL), Sevk ncesi Trk Liras Kalknmada ncelikli Yreler hracat Kredisi, Sevk ncesi Trk Liras KOB hracat Kredisi ve Sevk ncesi Dviz hracat Kredisi (SK-DVZ) programlar dzenlenmitir. Mallarn serbest dvizle kesin olarak ihrac taahhd karlnda kullandrlan kredilere uygulanacak faiz oranlar Trk Eximbank tarafndan belirlenir ve arac bankalara ayrca duyurulur. Arac bankalar bu faiz oranlar zerine en fazla TL kredilerde 2 puan, dviz kredilerinde %0,75 puan ilave ederek firmalara yans-tabilmektedir. Trk Eximbank 1994 yl banda, 1-150 ii altran Kk ve Orta lekli imalat ve imalat-ihracat firmalarn ihracat faaliyetleri ile ilgili sevk ncesi finansman gereksinimlerinin karlanmasna ynelik "spesifik" bir kredi program balatt. Uygulamann ilk ylnda kredi, Kk ve Orta lekli Firmalarn ihtisas bankas olan Trkiye Halk Bankas aracl ile kullandrlmtr. Dorudan parasal teviklerin kalkt Gmrk Birlii sonrasnda ise KOB'ler Sevk ncesi hracat Kredisi kapsamna dahil edilerek, sz konusu kredinin yaygn bankaclk sistemi aracl ile KOB'lere ulatrlmas salanmtr. Ayn dnemde yaplan bir dier deiiklikle de, bankalarn kendilerine tannan kredi limitlerinin belirli bir blmn KOB'lere kullandrmas zorunlu hale getirilmitir. Gnmzde sz konusu krediden iyerinde 1 ila 200 ii altran, retime dnk olan, kaytl olduu odaca tasdikli "Sanayi Sicil Belgesi" veya "Kapasite Raporu" bulunan kk ve orta lekli imalat ve imalat/ihracat iletmeler yararlanabilmektedirler. Kk ve orta boy imalat, imalat/ihracat firmalar ihracata ynlendirmek, bu konudaki sevk ncesi finansman gereksinimlerinin karlanmasn salamak iin, taahht edilen FOB ihra tutarnn %100'ne kadar kullandrlmaktadr. hracatlarn Trk Eximbank Ksa Vadeli hracat Kredi Sigortas kapsamna aldran firmalara SK-TL Kredisinde 4 Puan indirim yaplmaktadr.

Trk Eximbank'n ksa vadeli ihracat kredileri ile ilgili nemli bir dnm noktasn da 1990 ylndan itibaren uygulanmasna balanlan dviz kredisi programlar oluturulmasdr. lk yllarda ihracatlar iin pek cazip bulunmayan dviz kredileri, zellikle 1994'ten sonra toplam kredi kullanm iinde en fazla paya sahip konuma ulamtr. 3. hracata likin zm Yollar Pazarlama sorununun zmnde sylenen, nitelikli igc istihdam ve Birliklerden yararlanma, ihracat iin de aynen geerlidir. Bu konuda yurt d ve yurt ii uluslar aras fuarlara katlmn KOSGEB tarafndan desteklenmesi, bu konuda KOB'lere yurt dndan partner veya pazar bulmalarna katk salayabilir. retim yaplan tketiciden gelecek talebe gre esnek olan KOB'lerin ihracat konusunda byk potansiyelleri mevcuttur. Gelimekte olan lkelerden KOB'ler kanalyla yaplan ihracat zamanla art gstermi, fakat ihracat abalarnda bu firmalar ok sayda problemle karlamlardr. Teknoloji, finansman, insan kaynaklar ve buna benzer eksikliklerinden tr KOB'lerin ounluu d ticarete girmekte zorlanmaktadr. retimi organize etmek iin gerekli finansmandan baka KOB'ler genellikle kendi rnlerinin d piyasalarda sat iin de krediye gereksinim duymaktadr. KOB'lerin retimlerini ihracata ynlendirmede en nemli unsurlardan birisi rekabet gc kazanmalardr. Bu da finansman gerektirir. Buna karlk birok gelimekte olan lkede ihracat kredisi salama dzenlemeleri yetersizdir ve kk imalat/ihracatlara birtakm kolaylklardan yararlanma konusunda yeterli frsatlar verilmemektedir. Baz lkelerde mevcut olan ulusal ihracat kredi sistemleri ve mekanizmalar da tutarl deildir. Trkiye'de de KOB'ler asndan d rekabette belirleyici olan temel unsurlar,

finansman ve girdi maliyetleridir. Bu erevede hracat performansn olumsuz etkileyen faktrler, yksek retim maliyetleri, d talep yetersizlii, dk kaliteli mal retimi, kredi adaptasyonunda elde etme glkleri, yaanan glkler, tamaclkta yksek yaanan glkler, rn ve piyasa ihracat vergileri

organizasyonu yetersizlikleri eklinde karmza kmaktadr. Mevcut finansman sistemi iinde KOB'ler zaten yetersiz olan finansman kaynaklarna eriememekte ve bunlardan yeterince yararlanamamaktadr. Trkiye'de KOB'lerin kredi hacmi iindeki pay sadece %4'tr. Bu orann ABD'de %42, Gney Kore'de %47 olmas, lkemizde yaanan sorunun boyutunu net bir ekilde ortaya koymaktadr. hracatlarn finansman konusundaki beklentileri, kredi, sigorta ve garanti olmak zere balk altnda toplanabilir. Bir ihracat ihracat faaliyetini finanse etmek iin sermayeye, ihracat ilemindeki dememe riskine kar da korunmaya gereksinim duyar. Birok lkede ihracat finansman yaps sigorta ve bankaclk mekanizmalar etrafnda ekillenmektedir. Salam finansal yaplar ve destekleyici finansal dzenlemelerin KOB'lerin ihracat performans zerinde dorudan bir etkisi vardr. Uygun ihracat finansman ve ihracatla ilikili mali ve parasal tevikler KOB'lerin yurtii ve uluslararas rekabeti durumlarn iyiletirir. Dier koullar sabit kalmak kaydyla zamannda ulalabilen ihracat finansman KOB'lerin uluslararas piyasalarda teslim fiyatlarn drmelerini olanakl klar. hracatn artrlmas btn dnya lkelerinin temel hedeflerinden biri olduundan, bu alanda yaanan youn rekabet her geen gn daha da zorlamakta ve ihracata getirilen tevik ve destekleme sistemleri ile rekabet bir anlamda lkeler aras rekabete dnmektedir. Her bir ekonomideki endstrilerin ve piyasalarn yaps, bankaclk ve sigortaclk sektrnn gelimilii o lkedeki ihracatlara sunulacak olan tevikleri belirlemede nemli rol oynarlar. Genel olarak bir lke iinde ihracat kredisi ile ilgili kurumsal mekanizma drt birimden olumaktadr. hracat ilemlerini yeniden finanse edebilen (rafinence) ve hracatlarn ihracat finansmann kullanabilmelerine ynelik politikalar oluturan merkez bankas,

 Sevkiyat ncesi ve sonras finansman salayan ticari bankalar, Orta ve uzun vadeli karakterde, sevkiyat ncesi ve sonras, finansman/refinansman salayan ihracat-ithalat bankas (Eximbank) trnde uzmanlam bir finansman kurumu, ihracatla balantl ticari ve politik risklere kar sigorta veren bir ihracat kredi sigortas birimi. Birok lkede son iki fonksiyon (kredi ve sigorta) Eximbank olarak adlandrlan tek bir kurum ats altnda toplanmaktadr. Dnyada genel kabul grm bir yaklamla "Eximbank" olarak adlandrlan ihracat destek kurulular, zellikle ihracatn finansman alannda faaliyet gsteren ve ihracat srecini nakdi (kredi) ve gayri nakdi (sigorta, garanti) yntemlerle tevik eden kurululardr. 3.1. Sektrel D Ticaret irketleri KOB'lerin ihracatta yeni bir rgtlenme modeli olan "Sektrel D Ticaret irketleri" (SD), Gmrk Birlii erevesinde ayn retim dalndaki Kk ve Orta lekli letmelerimizin (KOB) ihracat sektr iinde bir organizasyon altnda toplanarak dnya pazarlarna almalarn, d ticarette uzmanlamalarn ve bu suretle zellikle Avrupa Birlii KOB'leri46 ile yurt iinde ve yurt dnda rekabet anslarn artrarak daha etkin faaliyet gstermelerini salamak amacyla kurulmu olan irketlerdir. Sektrel D Ticaret irketleri; ayn retim dalnda faaliyette bulunan, normal yrelerde 10, kalknmada ncelikli yrelerde asgari 5 KOB'nin bir araya gelmesiyle, normal yrelerde 500 milyar TL, kalknmada ncelikli yrelerde 250 milyar TL sermayeli olarak kurulabilen anonim irketlerdir. Sektrel D Ticaret irketlerinin KOB niteliindeki her bir ortann sermaye pay, toplam irket sermayesinin, normal yrelerde %10 ve kalknmada ncelikli yrelerde % 20'sinden fazla olamaz. Bu irketler ihracatta da devlet yardmlarnn hedef grubunu oluturmakta olup bu yardmlardan ncelikle yararlanr. Sektrel D Ticaretleri uygulamasnn faydalar genel olarak yle sralanabilir:

hracat giderlerinin paylalmas ile daha az finans ve kaynak tahsis edilmesini salamak,

 Byk miktarda olan siparilerin irket aracl ile daha ucuz ve kolaylkla karlanabilmesi imkann yaratmak, Mevcut pazarn devamlln salamak, Aktif pazarlama faaliyetleri ile yurtd temsilcilikleri ve oluturulan mteri portfy sayesinde yeni pazarlar bulunmasna almak ve d pazar eilimlerini takip etmek, Nakliye, gmrkleme ve mal teslimini daha hzl ve etkin gerekletirmek, Kaliteli ve evreye duyarl standart retime ynelmeyi tevik etmek, Ortak bir rn markas yaratlmasna almak, hracat firmalar arasndaki fiyat rekabetini nlemek, Sermaye birikiminin olumasn ve kullanlmasn salamak Sektrel D Ticaret irketleri'nde hi bir ortan sermaye pay, toplam irket sermayesinin, normal yrelerde %10 ve kalknmada ncelikli yrelerde %20 sinden fazla olamaz. Sektrel D Ticaret irketleri, irketin kurulmas ve gelimesinde yardmc olmak amacyla "ortaklk paylan toplam, SD sermayesinin %10 unu amamak kaydyla" u unsurlardan en fazla ikisini bnyelerinde bulundurabilirler; Kurucu ortak olarak, 200 den fazla ii istihdam eden irketleri, irkette profesyonel ynetici olarak almak artyla gerek kiileri, SD'nin faaliyette bulunduu retim dalma mal, ekipman ve hizmet salayan irketleri,

Kooperatif, birlik, vakf ve mesleki federasyon gibi kurulular

Bu artlara sahip olan iletmelerin "Sektrel D Ticaret irketi" olabilmeleri iin 96/39 sayl teblie ekli mracaat formunu doldurarak istenilen belgelerle birlikte D Ticaret Mstearl'na (hracat Genel Mdrl) mracaat etmeleri gerekmektedir. Yaplan inceleme sonunda, gerekli artlara sahip olarak grlen irketlere "Sektrel D Ticaret irketi" Stats verilerek Resmi Gazete'de yaymlanr. SD'ler ancak normal yrelerde ve yurt dnda, sadece hizmet, kalknmada ncelikli yrelerde ise, hem retim hem de hizmet sektrnde faaliyette bulunmak zere kurulan irketlere itirak edebilirler. SD'ler ortaklarnn faaliyette bulunduu retim

dalna ait hammadde tedarikinde imalat olarak deerlendirilir. SD'ler, ayn sektrde faaliyette bulunmak kaydyla, SD ortann ait olduu grubun dier irketleri ile bunlarn kurduu ortaklklarn ihracatna araclk edebilmelerinin yannda, bu irketler gerek SD statsn aldklar ylda ve gerekse takip eden yl iinde, ayn sektrde faaliyette bulunan ve KOB zelliini tayan, fakat ortak olmayan iletmelerin ihracatna da araclk edebilir. SD'ler "kendi nam ve hesabna" yurt iinden satn alarak yaptklar her trl ihracat ilemlerindeki ykmllklerden dorudan ve mnhasran sorumludurlar. Ancak SD'ler ile imalat arasndaki anlama sonucu gerekletirilen ihracatta ise szlemede aksine bir hkm bulunmad takdirde her trl ihracat ilemlerinden doacak ykmllklerden imalat firma sorumludur. SD'lerin kurulduklar yl hari, takip eden her yl iinde, ait olduklar retim dalnda en az 5 (be) (Kalknmada ncelikli yrelerde 2.5 (iki buuk)) milyon ABD dolar ihracat gerekletireme-meleri, ortaklarn hak ve menfaatlerine aykr hareket etmeleri hallerinde ise SD stats, D Ticaret Mstearlnca geri alnabilir. 3.2. D Ticaret Sermaye irketleri Trkiye'de 1980'li ve 1990'h yllarda Trk ekonomisinde yaanan yapsal sorunlar ve bu sorunlarn balarnda gelen "ihracatn ithalat karsnda devaml ak vermesi" sorunu, siyasi otoriteyi ve iletmelerimizi yeni ihracat modelleri araylar iine itmitir. Bu nedenle ilk olarak ihracatta rgtlenme modeli olarak tm dnyada uygulanan "D Ticaret Sermaye irketleri" (DTS) modeli kurulmu, ihracatmz bu irketler araclyla gerekletirilmeye allmtr. 1981-1989 yllar arasnda d ticaret sermaye irketleri ihracat ilemlerinde ve pazarlarn bulunmasnda baarl olarak grlm, bu irketlerin lke toplam ihracat iindeki pay ise ortalama %45 dolaylarna ulamtr53. Bunda DTS'lerine devlet tarafndan salanan yksek dzeydeki avantaj ve ayrcalklarn pay da olduka byk olmutur.

denmi sermayeleri en az 2 milyon YTL. (2 trilyon TL.) olan ve bir nceki takvim ylnda gmrk beyannamesi baznda; en az (FOB) 100 milyon ABD dolar veya e deerdeki fiili ihracat gerekletiren (transit ve bedelsiz ihracat hari) anonim irketlere, her yln Ocak aynn son gnne kadar bavurulmas kaydyla "D Ticaret Sermaye irketi" stats verilebilir veya halihazrda D Ticaret Sermaye irketi Statsn haiz firmalar iin sz konusu stat yenilenebilir. Bu statye kavumann temel avantajlar; KDV iadelerinde teminat kolayl, Dahilde leme Rejiminde teminat kolayl, Eximbank TL. ve dviz kredilerinde indirimli faiz uygulamas, kredi temininde indirimli teminat kolayl, hracatta baz devlet yardmlarndan yararlanma ve Onaylanm Kii Stats edinmek yoluyla, gmrk ilemlerinde srat ve kolaylk olarak sralanabilir. D Ticaret Sermaye irketleri (DT) ile Sektrel D Ticaret irketlerinin (SD) ihracat faaliyetleri ile ilgili finansman gereksinimlerinin karlanmas amacyla Trk Eximbank DT Ksa Vadeli Dviz Kredisi ve Ksa Vadeli hracat Kredisi programlar dzenlemitir. SD'lerinin arac bankaya gerek kalmadan dorudan Eximbankta alabildii ayr bir program uygulamada bulunmaktadr. Krediler DT ve SD'lerinin ihracat faaliyetleri ile ilgili finansman gereksinimlerini karlamak amacyla ve mallarn serbest dvizle kesin olarak ihrac taahhd karlnda kullandrlmaktadr56. Eximbank'n SD Tere ynelik kredi programlar kapsamnda TL ve dviz baznda sevk ncesi ihracat kredileri uygun vade, teminat ve faizlerle verilmektedir. te yandan kamu kaynakl finansman desteklerinde Eximbank kredileri hari, SD'ler iin bir ayrcalk bulunmamaktadr. Performans Kredileri, D Ticaret Sermaye irketleri ve Sektrel D Ticaret irketleri hari gemi takvim yl veya mracaat tarihinden geriye doru 12 aylk dnem itibariyle; FOB/DAB baznda en az 2.500.000 ABD dolar ihracat gerekletirilen

imalat ihracat, ihracat veya ihracata ynelik mal reten, imalat vasfna haiz firmalar yararlandklar bir kredi programdr. Performans Trk Liras ve Performans Dviz Kredileri eklinde kullandrlmaktadr. zellikli Kredi Programlar, Trk Eximbank'n standart kredi programlar dnda kalan, ancak bunlar tamamlayc nitelikteki zellikli Kredi Programlan unlardan olumaktadr: Turizm Pazarlama Kredisi, Ksa Vadeli hracat Alacaklar Iskonto Program, Sevk ncesi Reeskont Kredisi, Yurtd Maazalar Yatrm Kredisi,

slam Kalknma Bankas Orta Vadeli Ticaretin Finansman, Gemi na ve hracna Ynelik Teminat Mektubu Program,

hracatn Finansman Program Kapsamndaki Kredi lemleri, hracata Ynelik thalatn Finansman, lke Kredi/Garanti Programlar Bunlarn yan sra, Ksa Vadeli hracat Kredi Sigortas, Spesifik hracat Kredi Sigortas ve Sevk Sonras Politik Risk Program eklinde sigorta programlan uygulanmaktadr. 4. Kk letmelerde Verimliliin Artrlmas Tketim kalplarndaki deime, talebin ok hzl deimesi, rn mrlerinin ksalmas ve birok rnde kitle retimi yerine sipari esasl retimin n plana kmas gibi nedenler, kk iletmelerin nemini artrmtr. Gnmzde eilim talep ve arz esnekliine sahip mallar retmektir. nemli olan rnde, retimde ve pazarlamada yenilikler yaparak rekabet avantaj salamaktr. Rekabet ortam, rn ve teknoloji odakl bir anlay yerine mteri odakl bir anlay gerektirmektedir. Bu adan bakldnda kk lekli iletmelerin mteri odakl etkinlikleri daha iyi yapabilmeleri onlar verimli klmaktadr. Kk iletmelerde tketici ve igc ile ilikiler daha yakndr. Ayrca retim,

pazarlama ve hizmet esneklii vardr. Bu adan kk iletmeler iyi bir ynetim ile daha kolay verimliliklerini artrabilirler. Kk iletmelerde verimlilik artn engelleyen faktrleri zetle aadaki gibi sralayabiliriz. KOB'lerde kurulu aamasnda doru karar verecek bilgi birikimi yoktur. Bilgi noksanl, yanl konu seimine yol amakta ve bu nedenle baarszlk kendiliinden gelmektedir. Genellikle eski ve hantal teknoloji kullanlmaktadr. Yatrm yaparken gerek anlamda fizibilite almalar yaplmamaktadr. KOB'ler genellikle riskli alanlarda alrlar ve altklar ikollarmm ounda youn bir rekabet sz konusudur. Yeterli nitelikte ve sayda eitilmi igcne sahip deildirler. KOB'lerin demekle ykml tutulduklar vergi, resim, har ve fonlar hem say hem de tutar olarak olduka yksektir. Bugn pek ok kk srece iletmede kk asl rahatszln finansal yeniden fnansal finansal yetersizlikten ilkelerle glklerle

kaynakland

gr

hakimdir.

Fakat

yeterlik,

ekonomik

desteklenmedii

iletmelerin

karlaacaklar beklenmelidir. Dolaysyla finansal yardm iin yaplan btn giriimler de (birleme, kredi vs.) neticesiz kalacaktr. Kk iletmelerde verimliliin artrlmas iin uzmanlar aadaki dzenlemelerin yaplmasn uygun grmlerdir. letme fonksiyonlarna gre sinerji etkileri belirlenmeli, iletmenin yapsna uygun dinamik bir kalite kontrol sistemi kurulmaldr. nsan kaynaklarn ve bilgi sistemini kaynatran bir koordinasyon a kurulmaldr. Stoklardaki normal veya istenmeyen gelimelerin annda belirlenip gerekli nlemlerin vakit geirilmeden alnabilmesi iin, stok hareketleri konusunda yneticilere zamannda bilgi ak salanmaldr.

 analizleri yaplarak birim maliyetler drlmeye allmaldr. lmleri yaplmal, metot gelitirme veya i basitletirme faaliyetleri yrtlmelidir. eitli performans kategorileri belirlenerek (likidite, krllk, imalat, insan kaynaklar

gibi)

iletmeye

zg

bir

performans

deerleme

sistemi

oluturulmaldr. eitli bilgi bankalarna ulaabilmeleri iin Networks'e balanmalar gereklidir. Bilgi-ilem sistemi kurulmaldr. retim sistemi verimli bir yapda dzenlenmeli, marjinal rn-marjinal maliyet eitliine dikkat edilmelidir. Uzun sreli kredilendirme ipotee karlk deil projeye karlk olarak gerekletirilmelidir. Verimlilik retim faktrlerinin aklc kullanlmasyla ilikili olduu kadar, zamann iyi deerlendirmesiyle de yalandan ilikilidir. Bylece her bir KOB'nin btn faaliyet aamalarnn, optimum nimet/klfet ilikisi ierisinde almas verimliliin konusudur. En az klfete katlanarak en fazla gelir elde edilmesi, verimli almann gstergesidir. Mal veya hizmete yklenen maliyetlerin artmas rnn birim maliyetini

ykseltecektir. Birim maliyetler piyasada denge fiyatnn zerinde oluursa, firma ekonomik kr elde edemez. rnn birim maliyeti, birim fiyatndan dk bile olsa ekonomik ilkelere daha iyi riayet eden kk iletmelere gre kr oranlar ve dolaysyla rekabet gleri daha dk olur. Bu da bu durumdaki kk iletmelerin uzun dnem piyasada tutunamayabileceklerini gsterir. Aadaki tabloda grlecei gibi kamu sektrnde salanan verimlilik, zel sektrde salanan verimliliin gerisinde kalmaktadr. Yllar itibariyle bakldnda ise, dalgalanmalar olmakla birlikte genel seyir olarak zel ve kamu sektrnde verimliliin art trendi izlediini syleyebiliriz. Bu artta, Avrupa Birlii ncesi yaplan dzenlemelerin, Milli Prodktivite Merkezi ve niversiteler gibi verimlilik artrc abalan yrten birimlerin faaliyet ve yaynlarnn etkili olduunu sylemek yanl olmaz. Avrupa Birlii mracaatlarmz kk iletmeler hususunda baz dzenlemelere

gitmeyi zorunlu klmakla birlikte, kk iletmelerin iletiim ann fazla gelitii, piyasann btn bir dnya olarak kabul edilip, bir kk iletmenin dnyann br ucuna bile mal satmay dnebildii gnmzde dnya piyasalarnda rekabetin art verimlilik olmutur. Fakat baz Avrupa lkeleriyle birlikte lkemizin igc verimliliini gsteren aadaki tablo hite i ac deildir. Tablo 12.1.'e bakldnda, bir Trk iisinin Hollanda'daki bir iinin yaklak 1/7'si kadar rettii grlmektedir.
Tablo 12.1. Kimi Avrupa lkelerinde ii Bana Verimlilik

gcnn

verimliliinin

iyiletirilmesi

gren

memnuniyetinin

salanmas,

igcnn eitimi ve motivasyonu ile mmkn olabilir.