KLL ZEMNLERE OTURAN MNFERT KAZIKLARIN TAIMA GCNN MS EXCEL PROGRAMI KULLANILARAK HESAPLANMASI

Hanifi ANAKCI Gaziantep niversitesi, Mh. Fak. naat Mhendislii Blm. 27310 Gaziantep Tel: 0342-3601200 / 2413; Fax: 0342-3601107; e-posta: canakci@gantep.edu.tr

Giri Kazklar, yap yklerini zeminin derin tabakalarna tatmak amac ile kullanlan bir temel eididir. Zemin yzeyine yakn tabakalarn yumuak ve tama kapasitesinin dk olmas, ien killerin yapya olan etkilerinin ortadan kaldrlmas, kpr yklerinin tatlmas ve ok katl yap ve kulelerin dnmeye kar korunmas amacyla kazk temeller kullanlmaktadr (Das,1999; Torol 1970). Mhendisler arasnda iletiimi kolaylatrmak amacyla kazklar eitli ekillerde snflandrlmaktadrlar. Yk zemine aktarma ekillerine gre kazlar u veya srtme kazklar, kullanlan malzemelere gre, beton. ahap, elik ve kompozit olarak; yapm ekillerine gre ise akma kazklar ve yerinde dkme kazklar olarak snflandrlrlar. Mnferit kazklar tama gleri statik kazk formlleri, dinamik kazk formlleri, Standart Penetrasyon (SPT) deney sonular, sondalama deney sonular (CPT) kullanlarak, veya ykleme deneyi yaplarak bulunabilmektedir (Coduto 1994,; Tomlinson 1995). Bunlar ierisinde pahal olmakla beraber en gvenilir sonular, standartlara uygun yaplmak art ile ykleme deneylerinde elde edilmektedir. Bu deneyler ancak fazla miktarda kazk kullanlmas durumunda yaplmaktadr. Genelde geoteknik raporundan elde edilen zemin parametrelerinin statik kazk formllerinde kullanlmas ile tama gc hesab yaplmaktadr. Bu almada, birden drt tabakaya deien killi zemine oturan mnferit kazn tama gcnn MS Excel program kullanlarak hesaplanmas anlatlmaktadr. Kazn u tama kapasitesi Tezaghi tarafndan nerilen formlnden hesaplanrken evre srtnmesi literatrde nerilen farkl yntem kullanlarak yaplmtr. Bu yntemler Alaf (), Beta () ve Lamda () yntemleri olarak anlmaktadr. Program hem uygulama alannda alan

mhendisler hem de niversitelerde eitim amac ile kolay bir ekilde kullanlabilecek ekilde hazrlanmtr. alma Yntemi Mnferid bir kaza gelen yk, ksmen kazn u direnci, ksmen de evre srtnmesi ile karlanr. Bu yzden kazn gmeden tayabilecei maksimum yk bu iki bileene bal olarak ifade edilmektedir.

Qd = Qp + Qs

(1)

Bu ifade de Qd u direncini, Qs ise evre srtnmesini gstermektedir. Kazk u direnci kazn u ksmnn oturduu kil tabakasnn drenajsisi kayma mukavemeti kullanlarak aadaki ekilde hasaplanmaktadr. (2)

Q p = N c cu Ab
Burada, Nc tama gc katsaysn

(genelde 9 olarak alnmaktadr), cu kazk ucunun

oturduu kil tabakasnn drenajsz kayma mukavemetini, Ab ise kazk u kesit alann ifade etmektedir. Killi zemine oturan kazklarda evre srtnme direnci farkl yntemlerle hesaplanmaktadr. Bu yntemlerde esas alna kriter kilin yk altnda mukavemetinin drenajl veya drenajsz ykleme artna uyup uymamas zerine oturmaktadr. Literatrde kullanlan farkl yntemden bir tanesi kilin drenajsz kayma mukavemetini etkili olduu prensibine ( metodu), dieri drenajsz kayma mukavemetinin esas almakta ( metodu), ncs ise ( metodu) her ikisi birletiren bir yntemi kullanmaktadr (Coduto 1996). Bu metotlar ksaca aada anlatlmaktadr. metot Drenajsz kayma mukavemetinin ucuz ve kolay yntemlerle bulanabilmesinden dolay kazk evre srtnmesi hesaplamalarnda en ok kullanlan metot olarak bilinmektedir. Bu metotta kazn birim evre srtnmesi aadaki ekilde verilmektedir,

f s = .cu

(3)

burada drenajsz kayma mukavemetine bal bir katsay olarak alnmaktadr. Normal konsolide killerde drenajsz kayma mukavemeti cu 50 kPa dan dk olduu iin = 1 olarak alnmaktadr. Mnferit bir kazk iin toplam evre srtnmesi aadaki ekilde verilebilir;

Q s = .cu pL
Burada, p kazn evresini ve L ise kil tabakasn kalnln gstermektedir. metot Bu metotta kazn evre srtnmesi kilin drenajl kayma mukavemetini kullanlarak hesaplanmaktadr. Kazn birim evre srtnmesi aada verilen bant kullanlarak bulunmaktadr.

(4)

f s = . v

(5)

Bantda; v = dey efektif gerilme = KtanR R = srtnme as Ks= toprak basnc katsays Normal konsolide killer iin Ar konsolide killer iin

K s = 1 sin R K s = (1 sin R ) OCR

burada OCR konsolidasyon orann gstermektedir. Bant 5 in tekrar dzenlenmesiyle mnferit bir kazn birim evre srtnmesi aadaki ekilde almaktadr; Normal konsolide killer Ar konsolide killer

f s = (1 sin R ) tan R v
f s = (1 sin R ) tan R OCR v

Toplam evre srtnmesi aada verilen bant yardmyla bulunmaktadr.

Q s = f s pL

(6)

 metot Vijayvergiya ve Foctht (1972) tarafndan gelitirilen bu metoda gre kazk aklmas esnasnda kazk evresinde zeminde oluan deplasmanlar zemin ierisinde pasif toprak basnc olumasna sebep olmaktadr. Bu kabulle gre ortalama birim evre srtnmesi aadaki bantyla verilmektedir;

f avg = ( v + 2cu )
Bantda; v= Ortalama dey efektif gerilme (btn kazk boyunca) cu = oartalama drenajsz kayma mukavemeti

(7)

Tabakal killer iin ortalama bir kayma mukavemeti alnmas gerekmektedir. Bunun iin aadaki bant kullanlmaktadr.

c u(avg) = (cu (1) L1 + cu ( 2 ) L2 + cu ( 3) L3 + ...) L

(8)

Burada L1, L2 ve L3 kil tabaka kalnlklarn, L ise kazn toplam boyunu ifade etmektedir. Ayn ekilde ortalama efektif gerilmede aada verilen bant yardmyla hesaplanmaldr.

v =

A1 + A2 + A3 + ... L

(9)

A1, A2 ve A3 dey efektif gerilme diyagramnda her tabakaya ait alan vermektedir. Bu metotta da toplam evre srtnmesi aadaki bant ile hesaplanmaktadr.

Q s = f avg pL

(10)

MS Excel Program Microsoft tarafnda gelitirilen MS Excel ortamnda hazrlanan programn giri sayfas ekil 1 de verilmitir. Giri sayfasnda buluna hesaplama tuuna baslmasyla ekil 2 de verilen bilgi giri sayfas almaktadr.

ekil 1. Programn giri sayfas Bilgi giri sayfasnda ana blm bulunmaktadr. Bunlardan birinci ksmda kullanc kazn kesit alann ekrann sol st ksmnda bulunan seenek tuuna basarak belirleyebilmektedir. Bunun hemen alt ksmnda bulunan seenek tuu kullanlarak kazn yerletirilecei kil tabakalarnn says seilmektedir. Ekrann sa st kesinde bulan kutulara ise her tabakaya ait geoteknik parametreler (kohezyon. srtnme as, konsolidasyon oran, birim hacim arlk ve yzeyden itibaren su tabakasnn ykseklii) girilmektedir.

ekil 2. Programda bilgi giri ve sonularn sunulduu sayfa

Bu alanda kullanc setii kazn apn veya bir kenar uzunluunu da girmektedir. Gerekli verilerin girilmesi durumunda, program, kazn u dayanma gcn ve farkl metoda gre de evre srtnme direncini hesaplamaktadr. (ekil 3). Gvenlik katsaysn seilmesi durumunda ise kazn emniyetli tama gcn hesaplamaktadr.

ekil 3. Hesap sonularnn sunulduu hcreler

Program hem proje yapan mhendisler hem de niversitelerde eitim gren mhendis adaylar tarafndan ok kolay bir ekilde kullanlacak ekilde hazrlamtr. Programn kullanm sayesinde hem hesaplamalar esnasnda harcanan zaman kayb azaltlm olacak hem de hesaba giren parametrelerin sonuca olan etkileri ok rahat bir ekilde gzlenebilecektir. Kaynaklar Torol E. (1970), Kazkl Temeller, temel aratrma yaynlar No: 1, stanbul Das Braja M. (1999), Principles of Foundation Engineering, 4th ed. PSW publishing, Boston Coduto,D.P. (1994), Foundation Design Principles and Practic, Prentice Hall, NJ Tomlinson M. J. (1995), Foundation Design. and Construction. 6th ed.. Longman. Singapore