BETONARME YAPI BETONUNUN BOZULMASININ FZKSEL NEDENLER

n.Mh.ar Gktu engl

Ktle Kaybna Neden Olanlar(Yzey anmas Nedeniyle) atlamaya Neden Olanlar

Uygulamada beton, fiziksel ve kimyasal birok etkiye maruz kalabilmekte ve bu etkiler bir dierinin geliimini hzlandrabilmektedir. rnein, fiziksel etkilerle betonun atlamas geirimliliin artmasna yol aarak betonun kimyasal nedenlerle bozulmasn kolaylatrabilmektedir. Benzer ekilde betonun kimyasal srelerle bozulmas sonucu gzenekliliin artmas, anma gibi fiziksel zelliklere dayanklln byk lde azaltabilmektedir.

1-Anma, Erozyon, Kavitasyon

Beton yzeyine arpma veya srtnme eklinde gelen etki karsnda yzeyde oluan tepkiye anma (abrasive) denir.

Bir baka deyile, beton yzeylerinin (deme, zemin betonu, basamak, yol betonu vb.) ara tekerlekleri (zellikle ivili lastik), i makinelerinin paletleri (tank, dozer, vin vb.), yaya trafii, ar cisimler gibi faktrlerin yarattklar kuru srtnme etkisi (andrc) nedeni ile zamanla artan ktle kaybdr.

Erozyon daha ok su yaplar ve beton borularda grlen, iinde ask halinde paracklar bulunan svlarn zellikle yksek hzlarda beton yzeyini izerek yine abrasif yolla andrmas olaydr. Sv bnyesinde yer alan kat tanelerin miktar, ekli, sertlii ve suyun ak hz ortaya kacak etkinin iddeti ile orantldr. zellikle deniz yaplarnda; gemilerin, buz paracklarnn, yzen cisimlerin, dalgalarn arpmas sonucu oluan darbe etkisi betonda nemli hasarlara yol aar.

Su yaplarnda rastlanan oyulma olayna kavitasyon denir. Suyun hzla akt su yaplarnda yzey geometrisine herhangi bir deiiklik akmn srekliliini bozup, dk basn blgeleri olumasna yol aar. Akan suyun statik basnc, sudaki buhar basncndan daha dkse bu blgede ii hava dolu kabarcklar oluur. Oluan kabarcklar suyun statik basncnn yksek olduu blgelere tandnda buhar su damlacklar eklinde younlap aniden dibe ker. Bylece beton yzeyinde patlama etkisine benzer ekilde, su darbeleri ve su basn dalgalar meydana gelir. Bu olayn sreklilii beton yzeyinde oyulmalara yol aar, zellikle dik al yzeylerde bozulmalar grlr.

Genellikle basn dayanm yksek olan betonun anmaya kar da dayankll yksektir. Ancak beton snf tek parametre olmayp, yzeyin anmaya kar dayankll baz nlemlerin alnmas ile artrlabilir. C30 ve zerindeki bir beton snfnn tercih edilmesi, ok iddetli etki durumunda ise beton snfnn C40 ve zerinde olmas tavsiye edilir.

Betonun anma dayankll, betonun boluk yaps ile dorudan ilikilidir. Bu balamda aadaki nlemlerin bazlarna bavurulmas yararldr. --Taze betonda segregasyon (ayrma) olaynn nlenmesi. --Taze betonda terleme olaynn engellenmesi.

-En dk su/imento oran ve anmaya dayankl ince ve kaba agrega ile almak (kaba agrega imento harc ile kaplandndan ince agregann da anmaya dayankl olmas gerekir). -ri agregann darbe etkisi ile hartan syrlmasn, kopmasn nlemek zere iri agrega-imento temas yzeyinin (ara yeri) kuvvetli olmasn salayacak nlemler alnmas.

-Beton yzeyinin perdahlama ileminin zamannda ve dzgn yaplmas ve bu ilem srasnda en az miktarda su kullanlmas. - Kr ilemlerinin eksiksiz ve zamannda yaplmas. - Yzeyin srtnme katsaysn azaltc ve/veya sertletirici katk malzemesi veya boya kullanlmas.

- Yzey blgesinde anmaya dayankl zel agrega veya elik lif kullanlmas (silis kkenli anmaya dayankl ince agregann kullanlmas durumunda aktif silis iermemesine dikkat edilmeli ve gereken nlemler alnmaldr). - Polimer emdirilmi beton retimi. -Vakumlu beton retimi

2-Donma zlme Etkisi

Donma- zlme etkisi, souk iklim artlarnda betonun durabilitesini etkileyen en nemli faktrlerden biridir. Betonun ierisindeki sularn tm, aktaki sular gibi 0 C scaklkta donmamaktadr. Betondaki sularn bnyesinde eriyik olarak yer alabilen deriik tuzlarn etkisiyle bu sular 0 C scaklktan daha dk scakllarda donmaktadrlar .

Buza dnen suyun hacmi %9 kadar artmaktadr. Dk scaklklarda, betonun ierisindeki su, yava yava donmaya balamaktadr. Kapiler boluklar tamamen veya %91den daha ok suyla dolu durumda olduklarnda, donmann balamas ve suyun bir miktarnn buza dnmesiyle ortaya kan hacim genlemesi, boluklardaki henz donmam durumdaki su zerinde hidrolik basn yaratmaktadr.

Henz donmam durumdaki su ise, boluklardan darya itilmektedir. Boluklardan darya kmaya zorlanan su, boluklarn etrafndaki imento hamurunun atlamasna yol aacak byklkte gerilmeler yaratmaktadr. Betondaki scakln artmas ile, beton soukken olumu olan buzlar zlmekte, bylece, betonun ierisindeki gerilme ortadan kalkmaktadr.Ancak, bir baka zamanda yer alan souma karsnda ayn olay tekrar etmektedir .

Betonun donma-znme ncesi ve sonras mikro yaps

3 Donma-znme etkisine maruz kalms beton rnekler a) Hava katksz yksek su/ imento oranl b) Hava katkl dsk su/imento oranl

TS EN 2061 standardna gre, donmazlme tehlikesinin bulunduu ortamda zc tuzlara ve deniz dalgalarna maruz betonarme yaplarda, durabilitenin salanmas maksadyla, kullanlmas gerekli en kk beton snf C30 olarak belirtilirken, en byk su/imento oran 0,45 en az imento dozaj 340 kg/m ve en az hava ierii %4 ile snrlanmaktadr. Ayrca agregann da donmazlmeye dayankl olmas istenmektedir.

olayn etkileyen parametreler ve alnacak nlemler syle zetlenebilir: -Beton dkm iin ideal scaklk 10-15 C arasndadr. Scakln -5Cnin altna dmesi taze beton asndan sakncaldr. Bu nedenle souk iklim koullarnda beton dkm srasnda ve sonrasnda gerekli tedbirlerin alnmas zorunludur. -Yksek hidratasyon ss aa karan, ince taneli ve hzl dayanm kazanan imentolar tercih edilir.
Donma-zlme

-Taze beton en az 24 saat sre ile dondan korunmaldr. Betonu d ortamdan koruyucu tedbirler alnmamas durumunda, normal ve scak hava artlarnda nerilen slak krden betonun doygun hale gelmemesi iin kanlmaldr. nlem olarak tm beton ktlesinin stlmas dnlyorsa, betonun ok hzl kurumas, lokal baz noktalarda scakln ar ykselmesi nlenmelidir.

-Hava srkleyici katk maddelerinin ve kaliteli agregalarn kullanld, yksek imento dozajl ve dk su/imento oranl betonlarn donma zlme dayankll belirgin bir ekilde artmaktadr. -Priz hzlandrc, suyun donma derecesini dren katk maddelerinin kullanm da yararl olmaktadr. Bu amala genellikle potasyum, karbonat, kalsiyum ve soydum nitrit kullanlr.

- Don olay suyun varl ile gelitiinden, betonun geirimsizliini salayacak, betonu kuru tutacak nlemler donma-zlme hasarlarn ortadan kaldrr. Bu nedenle yapy projelendirirken akta kalacak yzeylerin en alt dzeyde tutulmas ve gereinde betona suyun giriini nlemek iin yaltm malzemelerinin kullanlmas nerilir.

4-Boy ve Hacim Deiimleri

Betonda genel olarak hacim sabitlii aranan zelliklerdendir. Betonda hacim deiiklikleri betonun servis mr boyunca yapsal ynden nemli bir deformasyon meydana getirmemelidir. Genel olarak hacim deiimi slanma ve kuruma sonras meydana gelen genleme ve bzlmedir bu olay da rtre olarak adlandrlr.

Rtre olaynn iki nemli zararl etkisi vardr. Bunlardan biri betonda atlaklarn olumas, dieri de betonarme donatda parazit gerilmelerin olumasdr. atlaklar, betonun zellikle ekme dayanmn drrler. Ayrca geirimliliin artmas nedeniyle betonun kimyasal etkilere ve dona dayanklln azaltp, donatnn korozyonunu kolaylatrrlar. Betonlarda rtre olay ok eitlidir, farkl nedenlere dayanan rtre trleri vardr .

 Hidrolik

(Kuruma) Rtre

Hidrolik rtre retimi izleyen gnden itibaren balar ve uzun sre devam eder. (5-6 ay kadar) Tabii rtrenin nemli blm birinci ay zarfnda meydana kar. imento hamurunun kurumas sonucu, nce klcal boluklardaki su buharlamakta, bu boluklara jel suyu akm balamakta ve daha sonra bu su da ksmen buharlamaktadr. Sonuta absorbe su tabakas incelenerek ve taneler yaklaarak hacim bzlmektedir.En tesirli rtre olarak karmza kmaktadr.

Bu olay nlemenin en iyi metodu yap zerinde rtre-kontrol derzlerinin almasdr. Bu derzler atlak oluumu iin bir zemin hazrlayarak zararl kimyasallarn yap ierisine bu derzlerde oluturulacak tkayclarn yardmyla da girmesini engelleyecektir. Kuruma rtresi tamamen engellenemez ancak bir miktar engelleme yeniden slanma ile mmkndr. Beton yzeyinin % 100 nemlilikte tutulmas kuruma rtresini olduka azaltan bir yntemdir.

 Termik

Rtre Prizi sona eren ve sertlemeye balayan betonda, hidratasyon ssnn tm ktleyi stmaya yetecek oranda artmamas sonuu ktle souyor ve bir termik bzlme oluuyor, buna termik rtre diyoruz.

 Termik

rtre atlaklar geni ve derin olurlar ve zamanla daha da derinleirler, bir ylda 1,5 m derinlie varabilirler. Bu rtreyi arttran etkiler; hidratasyon ss yksek imento kullanm, hzl beton dkm, kalnl fazla ktle betonu dkmdr. Baraj yapmlarnda beton iinde soutma su borular geirilmesi, agregalarn, suyun soutulmas gibi yntemler termik rtre yzndendir.

 Plastik
Taze

Rtre

betondan su kayb olarak tanmlanabilir ve nlenmezse beton yzeyinin kurumasna neden olacandan yzeyde veya bazen i ksmlarda betonda atlamalara yol aabilir. Bu olay evre faktr tarafndan daha da ktye gidebilir, nk scaklk ve rzgarn etkisi kurumay hzlandrd gibi rtrenin oluumunu da arttrabilir. Plastik rtre rzgar hzn rzgar krclarla azaltmakla, betonun scakln drmekle veya priz alma sresini ksaltmakla kontrol edilebilir.

 Karbonlama

Rtresi

Sertleen imento hamuru zaman ierisinde atmosferde bulunan CO2 ile reaksiyona girip karbonlama rtresine neden olur. Prefabrike eleman retiminde yapay olarak hzlandrlan priz sresinde scaklk ve rutubet dereceleri karbonatlama rtresine yol amayacak ekilde ayarlanmaldr. rnein; ortamn CO2 doygunluu salanarak rtrenin nceden olumas ve son deerine varmas salanmaldr.

5-Yksek Scaklk ve Yangn Etkisi

Betonarme yaplarn yksek scakla kar davranlarn belirlemedeki temel deiken aderans dayanmdr. nk yaplan deneysel almalarda kritik beton scaklklar, her zaman kritik aderans scaklndan daha byk olmaktadr. eliin s iletkenlik katsays byk olduundan scaklk art dakikada 40C'den fazladr.Yangnda 10-20 dakika gibi ksa bir srede eliin scakl 600C'ye ulaabilir. Scaklk 300C'yi atnda dayanm ve akma snrnda dme balar.

Scaklk 600 C'ye ykseldiinde ekme dayanm gvenlik gerilmesinin altna iner. Yangnlarda scakln 600 C'ye kolaylkla eritii ve hatta 1200 C'ye vard gznne alnrsa bu scaklklarda eliin plastik deformasyon yapaca aktr. Ancak donat zerindeki rt betonu elikte scaklk ykselme hzn olduka engellemektedir. rnein, 3 cm rt betonu olan bir betonarme eleman, 600 C scaklkta bir saat bekletildiinde eliin scakl ancak 350 C'ye ulamaktadr.

6-Tekrarl Ykleme Sonucu Yorulma

Malzeme yavaa artan ykler altnda denendii zaman, belirli bir snr gerilmede dayanm sona eriip kopmaktadr.Bulunan bu gerilme deerine malzemenin statik dayanm ad verilir.Ancak ayn malzemeyi, zorlayan gerilmeler zaman ile deiecek olursa malzeme ekme deneyindeki kopma deerinin altndaki bir gerilmede, snek de olsa plastik ekil deitirmeden krlr. Bu olaya yorulma denilir

Ykleme ve boaltmann periyodik olarak ok sayda tekrar sonucunda cisim iinde oluan karmak termik ve mekanik olaylar nedeniyle, cisimde zlme, ypranma ve ayrmalar meydana gelir. Bu olayn nedeni ykn iddetinden ok onun, periyodik olarak uzun bir sre deimesidir. mekanizmas olduka kark olan bu olaya ksaca malzemenin yorulmas denmektedir. Uygulamada statik yklere (zorlamalara) ender olarak rastlanr.

Yorulma olay aamada deerlendirilebilir:

1.

atlak Balangc

Genellikle

yksek gerilme ylmalarnn olutuu blgelerde veya kristal yapdaki hatal noktalardan atlak balar.

 2.

atlak ilerlemesi

atlak

genellikle yzeyden balayp, kayma hatlar ile orta ksmlara iletilir. Ayrca, malzeme iinde mikro atlaklar var ise ve atlak ucunda oluan gerilme ylmas atla ilerletebilecek seviyede ise atlak ilerler. Uygulanan gerilme atlan ilerlemesi iin yeterli deilse malzeme yorulmaz. Gerilme atlan ilerlemesini salayacak kadar byk ise atlak gevek yerlerden ilerler. Bylece ypranma yava yava tm keside yaylr. Ayrca byk ve haber verici bir uzama veya bzlme grlmez.

 3.

Krlma

Ypranma

nedeniyle ayrma yeter derecede ilerledikten sonra kesitin geri kalan ksm yk tayamaz hale gelir ve malzeme aniden kopar.

7-Buz zc tuzlarn etkisi

zellikle karl iklim koullarnda, yerel idarelerce, aralarn kar ve buzun olumsuz etkilerinden korunmas maksadyla asfalt ve beton yollarda tuzlama ilemi yaplr. Bu ilem iin kullanlan tuzlarn bazlar betonun st tabakalar tarafndan emilir. Bu da yksek bir osmotik basn yaratarak donmann balad en souk blgeye su akmnn balamasna yol aar. Bu olay sonucu betonun donma-zlme olayndan grd zararn boyutu artar.

Tuzlar, yzeydeki buzun zlmesini salarken yzeyde nemli bir lde termal ok olutururlar. Bu nedenle, beton yzeyindeki ve i bnyesindeki scaklk farkllndan kaynaklanan gerilmeler meydana gelir ve bu gerilmeler neticesinde de yzeyde atlaklar oluur.

Kaynaklar

Erdoan, Turhan Y. Beton/ Turhan Y. Erdoan. ISBN 975-7064-67-X 1.Concrete Beton Teknolojisi Mehmet Kamanl, Fatih Sleyman Balk, ISBN 975-6574-23-2
Betonarme Yaplarda Bozulma Sreleri ve Beton Snfnn Yapnn Durabilitesine ve Maliyetine Etkileri (Yksek Lisans Tezi) M.Mithat ZGEN GAZi NVERSTESi FEN BLMLER ENSTTS Haziran 2006