Predgovor

Knjiga Elementi i metodi u analizi elektrinih kola (knjiga 1) predstavlja c jedinstvenu cjelinu sa knjigama: Analiza elektrinih kola u vremenskom domenu (knjiga 2) c Analiza elektrinih kola u frekventnom domenu (knjiga 3) c Specijalna elektrina kola (knjiga 4) c sa kojima ini ediciju koja pokriva sadraj naune oblasti Teorija elektrinih c z c c kola. Namjena edicije je da omogui studentima elektrotehnikih fakulteta savlac c davanje gradiva u domenu Analize kontinualnih, linearnih, vremenski nepromjenljivih elektrinih kola i sistema, to predstavlja osnovu za prouavanje sloenijih c s c z problema, kojima se bavi Teorija elektrinih kola i Analiza dinamikih sistema. c c Predmet Teorija elektrinih kola izuava se na drugoj godini studija elekc c trotehnike. Materijal obradjen u ediciji pretpostavlja da studenati posjeduju odgovarajua znanja iz oblasti linearne algebre i diferencijalnih jednaina iz matemac c tike i da poznaju osnovne pojmove i tehnike rjeavanja elektrinih kola, koje se s c obradjuju u osnovama elektrotehnike. Savremeni program Teorije elektrinih kola c zahtijeva da se u predmetu obrade ne samo osnovni pojmovi i tehnike rjeavanja s elektrinih kola, nego i da se postave metodoloke osnove za analizu sloenih elekc s z trinih mrea i analizu dinamikih sistema, koje se izuavaju na specijalistikim c z c c c predmetima na viim godinama studija. Zato je materija, koja je izloena u ovoj s z ediciji, obradjena na konceptualnoj osnovi koja omoguava: c Razumjevanje opteg koncepta analize inenjerskih problema, ilustrovanog s z na primjerima rjeavanja elektrinih kola. s c Upoznavanje sa osnovama koncepta Teorije sistema i Analize dinamikih c sistema, izborom sistemskog pristupa pri modelovanju, rjeavanju i analizi s vremenski kontinualnih, linearnih elektrinih kola. c 1

CHAPTER 1. PREDGOVOR Primjenu savremenih raunarskih postupaka u analizi dinamikih sistema, c c koji su pogodni za algoritamsko rjeavanja pomou digitalnih raunara, to s c c s je ilustrovano na primjerima modelovanja i rjeavanja elektrinih kola prims c jenom matrinih metoda. c

Zbog toga ova edicija moe korisno posluiti i inenjerima i istraivaima, koji se z z z z c u svom radu susreu sa problemima analize dinamiki sistema, kao sistematian c c c uvod u ovu kompleksnu problematiku. U knjizi Elementi i metodi u analizi elektrinih kola prvo su denisani fundac mentalni pojmovi signala i sistema iz teoriji sistema, koji predstavljaju metodoloku s osnovu za izuavanje oblasti analize elektrinih kola u ovoj ediciji. Zatim su denic c sane karakteristike elemenata elektrinih kola sa koncentrisanim parametrima sa c jednim i dva pristupa. Pri tome je posebna panja posveena objanjenju zikalnosti z c s energetskih procesa u elementima i njihovom opisivanju pomou vanjskih vi karakc teristika. Detaljno su obradjene karakteristike i naini vezivanja linearnih, vrec menski nepromjenljivih elemenata. Potom su opisani matrine forme metoda c elektrinih mrea, koji se koriste pri rjeavanju sloenih mrea pomou digitalc z s z z c nih raunara. c Sadraj knjige podijeljen je u 8 poglavlja. U poglavlju 1 Osnovi teorije elekz trinih kola denisani su osnovni pojmovi i zakoni elektrinih kola. Na osnovu c c koncepta idealnog elementa, koji je analogan sa konceptom elementarne estice u c zici, opisane su karakteristike elemenata sa koncentrisanim parametrima. Za varijable koje opisuju stanje elementa, napon i struju pristupa, i za apstraktni koncept kola izvedeni su izrazi za Kirhofove zakone, koji za idealne elemente predstavljaju aproksimaciju Maksvelovih zakona. Denisan je pojam ulazne snage elementa, te izveden princip odranja snage u kolu, koji openito vrijedi za zatvorene sisteme. z c U poglavlju 2 Osnovi teorije sistema denisan je koncept sistema u kome se na osnovu apstrakcije procesa unutar sistema njegova interakcija sa okruenjem z predstavlja preko vanjskih, ulaznih i izlaznih, signala. Obradjeni su matematiki c modeli standardnih signala i izvrena je klasikacija signala i sistema. Denisane s su karakteristike statikih i dinamikih sistema. Posebno su izvedene osobine c c linearnih vremenski nepromjenljivih (LVN) sistema. U poglavlju 3 Statiki elementi kola sa jednim pristupom obradjene c su karakteristike i klasikacija otpornika i generatora, kao elemenata u kojima se transformacija energije odvija trenutno. Opisani su naini vezivanja ovih elemec nata, te izvedeni izrazi za snagu i energiju kao i uslov pasivnosti. Za LVN kola koja sadre otpornike i generatore izvedeni su modeli ekvivalentnog Tevenenovog z i Nortonovog generatora. Konano, opisani su vremenski oblici funkcija kojima se c modeluju standardni pobudni signali. U poglavlju 4 Dinamiki elementi kola sa jednim pristupom, obrac djene su karakteristike elemenata kola koji imaju mogunost akumuliranja elekc trine energije: kondenzatora i zavojnice. Posebno je opisana osobina ovih elemec

3 nata da se protive trenutnoj promjeni akumulirane energije. Izveden je model ekvivalentnog generatora poetne vrijednosti, pomou koga se predstavlja utic c caj akumulirane energije na odziv dinamikih elemenata. Denisani su uslovi c za povezivanje i izvedeni su izrazi za izraunavanje ekvivalentnih kondenzatora i c zavojnica za rednu i paralelnu vezu. Za kola koja pored kondenzatora (zavojnica) sadre i generatore opisani su modeli ekvivalentnog (Tevenenovog) kola u odnosu z na posmatrani pristup. Izvedeni su izrazi za snagu, ulaznu (predanu) energiju i akumuliranu energiju kao i uslov pasivnosti. Konano, na kraju poglavlja, opisan c je model opteg elementa sistema sa jednim pristupom, koji predstavlja generals izaciju izvedenih modela elemenata kola. Prenosna karakteristika opteg elementa s denie se pomou podunih y(t) i poprenih x(t) varijabli stanja, iji je proizvod s c z c c jednak trenutnoj vrijednosti snage p(t), koja se predaje elementu. Koncept opteg s elementa je ilustrovan na primjerima modela elemenata sa jednim pristupom u translatornim i rotirajuim mehanikim sistemima. Za ove sisteme denisan je c c pojam analognih elemenata. U poglavlju 5 Elementi kola sa dva pristupa, obradjeni su modeli magnetno spregnutih zavojnica, zavisnih generatora i pojaala signala, kao elemec nata sa dva pristupa i izvedene su jednaine za opti element kola sa dva prisc s tupa (etveropol). Za magnetno spegnute zavojnice izvedeni su matrini oblik c c jednaina, izrazi za rednu i paralenu vezu te ekvivalentne eme i uslovi pasivnosti. c s Posebno je obradjen specijalni sluaj sprezanja zavojnica: idealni transformator. c Zavisni naponski i strujni generatori i pojaala signala denisani su kao spregc nuti elementi sa dva pristupa. Na primjeru stacionarnog kola odziva pri sinusnoj pobudi izvedeni su oblici jednaina opteg etveropola pomou z, y, a, b, h i g c s c c parametara i izrazi za rednu, paralelnu i kaskadnu vezu etveropola. Na kraju c denisan je opti model etveropola pomou podunih i poprenih varijabli. s c c z c U poglavlju 6 Grafovi elektrinih mrea denisan je koncept geometrijc z skog grafa mree i izvedeni su matrini oblici jednaina za Kirhofove zakone za z c c struje vorova i napone zatvorenih puteva. Zatim su opisani pojmovi subgrafova c kontura, petlja i presjek za koje su izvedeni matrini oblici jednaina Kirhofovih c c zakona za struje i napone. Konano denisan je pojam dualnih grafova i dualnih c mrea. z U poglavlju 7 Matrini metodi rjeavanja elektrinih mrea na pric s c z mjeru rezistivnih mrea izvedeni su matrini oblici jednaina za metode napona z c c vorova i napona presjeka te struja petlji i struja kontura. Primjena ovih metoda c ilustrovana je na primjerima rjeavanja stacionarnog odziva LVN mrea pri sinuss z nim pobudama. U poglavlju 8 Teoreme elektrinih mrea izvedene su i dokazane teoreme c z koje vrijede za elektrina kola: Telegenova teorema, teoreme substitucije, superc pozicije i reciprociteta kao i Tevenenova (Nortonova) teorema. Primjena teorema ilustrovana je za stacionarni odziv LVN kola pri sinusnoj pubudi.