DORUSAL PROGRAMLAMA (LINEER PROGRAMMING)

FORMLASYONLAR VE GRAFK ZM
Dorusal programlama (DP), bir karar verme arac olarak yaygn kullanlan, olduka
etkili bir YA Tekniidir. 1940 larn sonlarnda ortaya kan bu teknik, aadaki alanlarda
gerek hayatta tanmlanan durumlarda esneklik gsterir.
En ok Kullanlan Alanlar:
Askeri, endstri, tarm, tama, ekonomik, salk sistemleri ve hatta davran ve sosyal
bilimlerdir. Tekniin yaygn kullanmndaki nemli bir faktr ok byk DP problemlerinin
zm iin ok etkin bilgisayar yazmlarnn elde bulunmasdr.
DP deterministik bir aratr, yani model parametreleri belirgin olarak kabul edilir. Bu
teknik, modelin parametrelerindeki kesikli ya eda srekli deiimlerin duraan (statik)
optimum zmnn duyarlln test etmede karar vericiye imkan veren, ileri optimal ve
parametrik analizleri salayarak eksiklikleri giderir.
DP (DORUSAL PROGRAMLAMA) DA K DEKENL MODEL VE
GRAFK ZM
imdi dorusal programlamann en basit olan 2 deikenli bir modelini ele alalm ve
onun grafik olarak nasl zldn grelim. 2 deikenli grafik zm gerek hayat
problemlerinde ok kullanl olmas yannda dier DP optimizasyon (en iyileme) sre
almalarnn nasl yaplacan anlamada nemli bir yol gstericidir.
Dier taraftan, ayn zamanda DP makul ve anlalabilir bir tarzda duyarllk analizi
kavramna balamaya da msaade eder.
Konunun daha iyi anlalmas iin aadaki rnei ele alalm. Bu rnek genel DP
problemlerinin zmnde bilinen cebirsel simpleks yntemini aklamak iin ileride
kullanlacaktr.
RNEK : ( RMC RKET )
RMC irketi kk bir boya fabrikasna sahiptir ve bu irket toptan sat eklinde bir
datm iin i ve d cephe ev boyalar retmektedir. ki temel hammadde A ve B boya
retiminde kullanlmaktadr.
13
A hammaddesinin 1 gnde elde bulundurulabilecek maksimum miktar 6 ton iken, B nin ki 8
tondur. ve d boyalarn ton bana gerekli gnlk hammadde miktarlar aadaki tabloda
verilmitir.
Tablo 1. RMC irketi Boya retim Tablosu
Boyann Ton undaki
Gnlk Hammadde (Ton) htiyac Eldeki Maksimum
DI Miktar (Ton)
Kst 1 Hammadde A 1 2 6
Kst 2 Hammadde B 2 1 8
Kst 3 :
Bir pazar aratrmas, gnlk i boya talebinin d boya talebini 1 tondan daha fazla
geemeyeceini ortaya karmtr.
Kst 4 :
Aratrma ayn zamanda, gnlk i boya ( maks.) talebinin 2 ton ile snrl olduunu da
gstermitir. Ton bana toptan sat fiyat; d boya iin 3000 $, i boya iin 2000 $ dr.
Brt geliri maksimum yapmak ( ulalmak istenen ama ) iin irketin gnlk retmesi
gereken i ve d boya miktar ne kadardr ?
Matematik Modelin Kurulmas
Matematik modelin kurulmasna aadaki 3 soru cevaplanarak balanabilir.
1. Model neyi belirlemeyi amalamaktadr ?
Dier bir ifadeyle problemin bilinmeyenleri deikenleri- nelerdir ?
2. Modeli kurulacak sistemin snrlarn salayan deikenlere kar kstlar- ne
olmaldr ?
3. Deikenlerin btn olurlu deerleri arasndan optimum ( en iyi ) zmn
baarlmas iin ihtiya duyulan hedef ( ama )- nedir?
Bu sorular cevaplamann etkili bir yolu problemi ksaca zetlemektir. RMC irketi
rneinde ifade edilen durum aada tanmlanmtr:
irketin Amac :
14
irket, hammadde kullanm ve talep kstlar salanrken, toplam brt geliri ( 1000 $ )
maksimum yapacak i ve d boya retim miktarlarn ( ton olarak ) belirlemeyi arzu
etmektedir.
Matematik modelin en nemli noktas, ncelikle deikenleri belirlemek ve sonra da bu
deikenlerin matematik fonksiyonu olarak hedef (ama) ve kstlar ifade etmektir. Bylece
RMC problemi iin aadaki ifadeleri yazabiliriz.:
* Deikenler : i ve d boya retim miktarlarnn belirlenmesi arzu edildiinden,
model deikenleri
D
x = Gnlk d boya retimi ( ton )
I
x = i ( )
olarak tanmlanabilir.
* Ama Fonksiyonu : D boyann her bir tonunun sat 3000 $ olduundan,
D
x
nin ( ton ) satndan elde edilen brt gelir 3 .
D
x kadar 1000 $ dr. Benzer ekilde, i boyann
I
x nn satndan elde edilen brt gelir 2. .
I
x kadar 1000 $ dr. ve d boya satlarnn
bamsz olduklar kabul altnda, toplam brt gelir her iki gelirin toplam olur.
Eer Z nin brt geliri ( 1000 $ ) temsil ettiini kabul edersek, ama fonksiyonu
matematik olarak
I D
x x z 2 3 + eklinde yazlabilir.
imdi problemde, Ama, bu kriteri ( brt gelir ) maksimize edecek
D
x ve
I
x nn
olurlu deerlerini belirlemektir.
Kstlar :
RMC probleminde hammadde kullanmlar ve talebe dayanan snrlar ortaya kar.
Hammadde kullanm snrlamas,
Boyalarla lgili Elde mevcut
Hammadde Kullanm

Maksimum Hammadde
( RMC Tablosundan ) Miktar
eklinde ifade edilebilir. Bu snrlama, nceki tabloya bakarak bizi aadaki
15
Kst 1 : 6 2 1 +
I D
x x ( Hammadde A )
Kst 2 : 8 1 2 +
I D
x x ( Hammadde B ) ifadelerine gtrr.
Talep snrlamalar,
Boya Miktarnn
D Boya Miktarndan

1 ( ton/gn )
Fazla Olmas
( i boya talebi )

2 ( ton/gn )
olarak ifade edilir.
Bunlar srasyla matematik olarak
Kst - 3 :
1
D
x x
( i boyann d boyadan fazla olmas ton / gn )
Kst - 4 :
2

x
( maksimum i boya talebi ) eklinde yazlr.
lave olarak, her bir boyann retilen miktarlarnn negatif olamamas kesin bir ekilde
ifade edilmelidir. Byle bir zm elde etmeden kanmak iin,
Negatif Olmama Snrlamalarn
0
I
x ( i boya )
0
D
x ( d boya ) yazabiliriz.
D
x ve
I
x deiken deerleri olurlu zm olarak ifade edilir. Eer bunlar btn
model kstlarn salarlarsa negatif olamama snrlamalar da ylece modele dahil edilirler.
Buna gre, RMC Probleminin matematik modelinin tamam aadaki gibi zetlenebilir:
ve D boyalarn retilen miktarlar olan
D
x ve
I
x nn ,
16
max.
I D
x x z 2 3 + ( ama fonksiyonu )
Ama ( hedef ) fonksiyonunu maksimum yapan ve
6 2 +
I D
x x ( A Hammaddesinin Kull. )
8 2 +
I D
x x ( B )
1 +
I D
x x ( d boya talebi )
2
I
x ( i )
0 , 0
I D
x x
Kstlarn salayan deerlerini ( ton ) belirleyiniz.
DP Modelleri u 2 nemli zellie Sahip Olmaldr
Bu model bir dorusal programlama olarak ne yapar ? Teknik olarak, bu model bir
dorusal programlama olmas nedeniyle tm fonksiyonlar ( ama ve kstlar ) dorusaldr.
Dorusallk , Oransallk ve Toplamsallk zelliklerinin saland anlamna gelir. Bu
kavramlar yle aklayabiliriz:
1. Oransallk, ama fonksiyonunun her bir deikeninin (
D
x ve
I
x )
veya kaynak kullanmlarnn deiken seviyesiyle (deeri ile ) dorudan orantl
olmasn gerektirir.
rnein, eer RMC irketi d boyay 2500 $ dan satarak nemli miktarda
indirim yaparsa, satlar 2 tonu getii zaman, her bir ton retiminin 3000 $ dan
satndan elde edilecek gelirin daha fazla olaca doru olamayacaktr. Daha
dorusu, yani 2
D
x iin 3000 $ dan sat ve 2
D
x iin 2500 $ dan sat
byledir. Bu durumda
D
x miktar ( ton ) dorudan oransallk artn salamaz.
2. Toplamsallk, farkl deikenlerin her birinin dorudan ve topluca ama
fonksiyonuna katlmn gerektirir.
Benzer ekilde her bir kstn sol taraf kaynaklarn her bir deikeninin kullanmnn
toplam olmas gerekir
. rnek olarak, biri birini tamamlayan rnlerin bulunduu durumda rnlerden
birisinin sat seviyesindeki arta karlk dierinin etkilendii yerde, her iki rn birlikte
toplamsallk zelliini salamaz. ( rnein farkl iki eit i boya olmas durumunda ).
DORUSAL PROGRAMLAMA MODELLERNN
GRAFK ZM
17
imdi DP modellerinin zmnde en ok kullanma sahip olan Grafik zm ele
alacaz.
Bu yntemin nasl uygulandn RMC DP modeli zerinde grelim. Modelin yalnz
iki deikeni olduundan grafikle zlebilir.Bununla birlikte ileriki blmlerde daha gelimi
zmleri elde edilebilecek olan probleme, imdi genel kararlar izerek grafik zm elde
edebiliriz.
( izimde 3 ve daha fazla deikenli modeller iin grafik zmn pratik veya kullanl
olmad grlmelidir . )
1) Grafik Ynteminde lk Adm; tm kstlar birlikte salayan mmkn (olurlu)
zm uzayn izerek belirlemektir.

Byle bir zm uzay aadaki ekilde izilmitir.

ekil 3 : RMC Modelinin grafik gsterimi
X
D
>0 ve X
I
>0 negatif olmama snrlamalar btn olurlu deerleri ilk 4 kst ile snrlarlar.
Kstlarla snrlanan bu uzay her bir kstta yerine = yazarak belirlenir.Bylece doru
denklemleri elde edilir. Her bir doruyu ( X
D
,X
I
) dzleminde izilir,ve aranan blge, dorularn
eitsizlik ynlerinin oklarla iaretlenmesiyle snrlanan alan tam olarak ortaya kar.
18
I
x
Kstlar :
6 2 +
I D
x x . 1
8
8 2 +
I D
x x . 2
7
1 +
I D
x x . 3
6
2
I
x . 4
5
0 , 0
I D
x x . 5 ve 6
4
3 G
H K
2 E D

1 F zm Uzay C
A B J
0
D
x
1 2 3 4 5 6
5
1
2
3
6
4
Referans noktas olarak (0,0) balang noktasnn alnmas oklarn ynlerinin
belirlenmesinde kolay bir yoldur. Eer (0,0) eitsizlii salarsa okun yn balang noktasna
doru, salanmaz ise dier yne doru olmaldr
rnek olarak, ( 0,0 ) noktasn 1 +
I D
x x eitsizliini salar, bunun anlam
balang noktasnda kapsayan blge eitsizlik iin olurludur.Eer kst balangtan geiyorsa
bu doru istenilen dorultuyu vermez.
rneimize bu ilemler uygulanarak ekilde grlen ABCDEF zm uzayn elde
ederiz.
Optimum (en iyi) zm bulmak iin gelirdeki herhangi artn olursuz ( mmkn
olmayan) bir zm olarak yorumland yerdeki noktaya doru giden gelir dorusu zerinde
yukarya doru hareket ederiz.ekil 4, optimum zmn C noktasnda olutuunu
gstermektedir.
C 1 ve 2 dorularnn kesiim noktas olduundan ( ekil 3 de grld gibi ) X
D
ve X
I
nn deerleri aadaki iki denklemin birlikte zmnden elde edilir :

6 2 +
I D
x x
8 2 +
I D
x x
ABCDEF zm uzaynn snr zerindeki veya ierisindeki her bir nokta tm kstlar
salar ve bylece Olurlu Noktay temsil ederler.
zm uzaynda sonsuz sayda olurlu nokta olmasna karlk Z = 3X
D
+ 2X
I
ama
fonksiyonunu olurlu blge zerinde balang noktasndan saa doru inceleyerek optimum
zm belirlenebilir.
( - Ke Noktalar Olurlu ( Mmkn ) Ke Noktalardr )

ekil 4. RMC modelinin grafik zm
19

I
x
Ama Fonksiyonu
Max.
I D
x x z 2 3 +
z = 6 z = 9
3
2
12 z

'

'

$
3
2
12
3
1
1
3
1
3
bin z
ton x
ton x
I
D
C


A B

D
x
E

5
3
4
1
2
6
ekilde grld gibi ama fonksiyonunu gsteren dorular
I D
x x z 2 3 + de toplam gelire keyfi artan deerler verip izilerek elde edilir.
Burada Z = 6 ve Z = 9 a karlk gelen dorular izildi. Ve sonuta bu blgenin en son
noktas olan
3
1
3
D
x ,
3
1
1
I
x elde edilir.Bylece zm gnlk retim
miktarlarnn d boyada da
3
1
3 ton, i boyada ise
3
1
1 ton olmasn iaret eder.Toplam
gelir ise
3
2
12
3
1
1 2
3
1
3 3

,
`

.
|
+

,
`

.
|
z bin dolardr.
MNMZASYON MODEL ZM
Diyet Problemi : ZARK iftliklerinde gnde en az 800 kg zel bir yem
kullanlmaktadr .Bu yem,msr ve soya ununun aadaki bileime uygun olarak karmndan
elde edilmektedir.
1 Kg Yemdeki Miktarlar(kg)
Protein Lif Maliyet( Pb / kg)

Msr 0.09 0.02 0.30
Soya unu 0.60 0.06 0.90
Bu zel yemin ierisinde en az %30 Protein en okta %5 Lif bulunmas gerekmektedir.
ZARK Firmas minimum maliyetli gnlk yem karmn belirlemek istemektedir.
Yem msr ve soya unundan olutuundan model karar deikenleri

X
1
= Gnlk yem karmndaki msr miktar(kg)
X
2
= Gnlk yem karmndaki soya unu miktar(kg)
Ama fonksiyonu : Gnlk toplam yem maliyeti (Pb) minimum yapmaktr.
Min.
2 1
90 . 0 30 . 0 x x z +
Modelin Kstlar : Karmn zelliklerin yanstacaktr.
1. iftliin gnlk yem ihtiyac en az 800 kg ise : 800
2 1
+x x
2. Protein diyeti kst : ) ( 30 . 0 60 . 0 09 . 0
2 1 2 1
x x x x + +
20
3. Lif miktar kst : ) ( 05 . 0 06 . 0 02 . 0
2 1 2 1
x x x x + +
Buna gre diyet probleminin DP modeli :
1
x
= 470.59 kg
Min

2 1
90 . 0 30 . 0 x x z +

2
x

2
x = 329.42 kg
800
2 1
+x x z = 437.65 pb
0 30 . 0 21 . 0
2 1
x x 1500
0 01 . 0 03 . 0
2 1
x x
0 , 0
2 1
x x 1000 z=1350iin

1. 800
2 1
+x x (800,0) , (0,800) 500 1.,2.kst kes.nok
2. 0 30 . 0 21 . 0
2 1
x x ( 470.59 , 329.42 ) Optimum zm
3. 0 01 . 0 03 . 0
2 1
x x ( 200 , 600 ) Noktas
optimz. = 42 . 329 90 . 0 59 . 470 30 . 0 +
1
x
(0,0) 500 1000 1500
optimz. = 437.65 Pb
- ZM UZAYI RNEKLER -
2 13 ) maks.
2 1
2 6 x x z
1
2 1
x x
6 3
2 1
x x
0 ,
2 1
x x
Modelinde
2 1
, x x nin optimal zm deerleri sonsuza doru artarken,
Ama Fonksiyonu deerinin katlanarak arttn zm uzayn izerek grelim :



21

2
x
Snrsz
Olurlu
zm
2 1
2 6 x x z
Uzay B

,
`

.
|
2
3
,
2
5
A

1
x
1 2
Optimal Nokta : B =
,
`

.
|
2
3
,
2
5
12
B
Z
Olurlu Nokta : 3
1
x , 4
2
x

10 z
Ama
Olursuz Noktalar : 5
1
x , 3
2
x
24 6 30 z Fonksiyonu
10
1
x , 6
2
x
48 12 60 z Deikenleri

2
7
1
x ,
2
5
2
x 16
2
10
2
42
z Daha Byk
Fakat zm
Olursuz

2 -16 ) maks.
2 1
2 3 x x z +
2 2
2 1
+x x
12 4 3
2 1
+ x x
0 ,
2 1
x x
- Modeli iin olurlu zm bulunup bulunmadn grelim.
- Olurlu zm iin ne yaplabilir.
Olurlu zm iin : 1. iareti yaplabilir.
2. iareti yaplabilir.
( Olursuz zm - zm Yok )
* Min.
2 1
2 5 x x z +
Modelin zm Uzayn
30 2 5
2 1
+ x x izerek Optimal
5
1
x zm Yorumlayalm.
0 ,
2 1
x x
22
Ama fonksiyonu 1.kst ile akr. Bu doru paras zerindeki her bir nokta
zm olamaz.
Sonsuz zm var m? Hayr yok. nk Min. durumda 5
1
x i salayan en son
nokta A( 5,0 ) dr. O halde bu nokta optimal noktadr.

25
.

A opt
z z olacaktr.
Maksimum z olsa idi :
Optimum nokta B( 5,2.5 )
30
.

B opt
z z olacakt.
GRAFK ZM PROBLEMLER
49/ 2-13 ) 4
2 1
+x x - Eitsizlikleri iin zm uzayn
12 3 4
2 1
+ x x grafik olarak belirleyiniz
1
2 1
+ x x - Varsa gereksiz kstlar
6
2 1
+x x belirleyelim.
0 ,
2 1
x x - Ayn zm uzay iin gerekli
en az saydaki kstlar belirleyiniz.
2-14 )
23

2
x
15
5
1
x

B ( 5 , 2.5 )

1
x
1 2 3 4 5 6
A( 5,0 )

2
x
5


4


3

2

1

-1 1 2 3 4 5
1
x

-1
Yukardaki Numaral Kst Dorularnn fade ettii Eitlikler :
1 . 1
1
x 4 . 2 2
2 1
+ x x
2 . 3
2
x 5 . 25 5 5
2 1
+ x x
3 . 1
2 1
x x

- zm uzayyla belirlenen kstlar yaznz.
- Gerekli alanlar belirleyiniz.
*
2 1
3 x x z +
*
2 1
2x x z +
Ama Fonksiyonlar iin Min. Max. durumlarnda optimum zmleri aratrnz.
2 20 ) Yukardaki zm uzayna gre aada verilen ama fonksiyonlar iin
optimum zmleri elde ediniz.
a ) Min.
2 1
6 2 x x z + b ) Max.
2 1
4 3 x x z +
c ) Min.
2 1
4 3 x x z + d ) Min.
2 1
2x x z
e ) Min.
1
x z f ) Max.
1
x z
2 15 ) Max.
2 1
2 6 x x z 1
2 1
x x
6 3
2 1
x x
0 ,
2 1
x x
24
1
2
3
4
5
2 16 ) Max
2 1
6 5 x x z + 2 2
2 1
x x
2 3 2
2 1
+ x x

2 1
, x x snrsz
2 17 ) Max
2 1
2 3 x x z + 2 2
2 1
+x x
12 4 3
2 1
+ x x
0 ,
2 1
x x
2 18 ) Max
2 1
2 5 x x z + 10
2 1
+x x
5
1
x
0 ,
2 1
x x
- Grafik Yntemle znz.
- Olurlu zm Olmadn Gsteriniz.
- zm iin nasl bir deiiklik gerekir.
DORUSAL PROGRAMLAMANIN SMPLEX ZM
25
DP probleminin zm, grafik metodun yannda cebirsel bir metotla da zlebilir.
Simpleks metot, ama fonksiyonu ve deikenlerin optimum deerlerini belirlemenin tesinde
bir ok bilgininde elde edilmesini salar. Gerekten, simpleks zm ekonomik yorumlar ve
duyarllk analizi sonularn da optimum zmlerin yannda vermektedir.
Daha nce grlen grafik zmde, zm uzaynn ke ( ekstrem ) noktalaryla
optimum DP nin daima bir arada bulunduu grlmtr. Simpleks metodun gelimesi tam
olarak bu dnceye dayanr.
Burada, simpleks metodunun yapt cebirsel bir tanmla belirlenen ekstrem noktann
geometrik tanmn vermektedir.
zm uzaynn ekstremum (ke) noktalar, denklem sisteminin ortak zm ile
elde edilen Temel zmlerden cebirsel olarak belirlenebilir.
Lineer cebir teorisine gre denklem sisteminin zmnde, deiken says denklem
saysndan fazla ise fazla olan deikenler 0 a eitlenir, denklem ve deiken saylar birbirine
eit ise tek zm elde edilir.
Buna gre aadaki nemli iliki yazlabilir :
Ekstrem (ke) Temel
noktalar

zmler
Optimum zm elde etmede grafik zm yetersiz ise (deiken says 2 den fazla) bu
durumda daha etkili cebirsel bir zm kullanlmas gerekir ki burada Simpleks Metot
devreye girer. Bu yntemde, nce ilk temel zmler belirlenir ve bunlar yardmyla sistematik
ilemler kullanlarak ama fonksiyonu deeri ile gelimi temel zmlere ulalr.
- Lineer Denklem Sistemin zm le Simpleks Ynteminin Karlatrlmas :
* Burada temel zmler, Lineer Denklem sisteminde sa taraf ilikileri = eklimde
olduundan zm dorudan elde edilir.
DP problemlerinde ise Lineer Denklem sistemine ilaveten = ilikisi yannda ,
ilikileri ve temel zmleri maksimum veya minimum yapmas gereken Ama
Fonksiyonu yer alr. Daha geni ve karmak yapya sahip olan DP modelinin zm iin
daha etkin ve sistematik ilemlere sahip yntemin gereklilii aktr. Simpleks Yntemi bu
ihtiyac karlamak zere gelitirilmi bir metottur.
DORUSAL PROGRAMLAMANIN STANDART FORMU
PRMAL SMPLEKS METOD
26
Simpleks Metod, denklem sisteminin birlikte zmnden ortaya kan DP zm
uzayn belirlemek iin gerekli olan Standart Formun oluturulmasyla balar. Oluturulan
forma ardk iterasyonlar uygulayarak optimum zm elde etmek iin uygun bir temel zm
seilir.
Standart Form :
Genel zm metodunu gelitirmek iin DP problemleri Standart Form ad verilen ortak
bir forma getirilmelidir. Bu formun zellikleri aadaki gibidir :
1. Tm Kstlar = eklindedir. ( Model primal simpleks metodu ile zlyorsa sa taraf
deerleri negatif olmamaldr. )
2. Hibir deiken negatif deildir=Pozitiftir 0 ( non-negatif tir ) .
3. Ama fonksiyonu maksimizasyon veya minimizasyon olabilir.
imdi, bir DP modelini standart forma nasl getirebildiimizi grelim, Standart Formun
ana elemanlar olan Kstlar, Deikenler ve Ama Fonksiyonunu rneklerle gsterelim .
Standart Forma Gei lemleri :
Kstlar :
1. tipindeki bir kst, sol tarafna bir gevek (dolgu) deiken ilave edilerek,
tipindeki bir kst ise sol tarafndan bir artk deiken kartlarak eitlik ekline
getirilebilir. ( Artk deiken iin ayrca Yapay Deiken ilave edilecektir. )
rnek olarak; 6 2
2 1
+ x x kstn ele alrsak; kstn sol tarafna 0
1
s
gevek deikeni ilave ettiimizde
6 2
1 2 1
+ + s x x ( ) 0
1
s
eitliini elde ederiz.
Benzer ekilde
5 3 2 3
3 2 1
+ x x x
kstn ele aldmzda; kstn sol tarafndan
0
2
s artk deikenini karrsak :
5 3 2 3
2 3 2 1
+ s x x x
( ) 0
2
s
eitliini elde ederiz.
2. Bir eitliin sa taraf negatif ise her iki taraf -1 ile arplarak negatiflikten
kurtarlabilir.
27
rnek olarak,
5 7 3 2
3 2 1
+ x x x
eitlii -1 ile arplarak :
5 7 3 2
3 2 1
+ + x x x
eklinde sa tarak negatiflikten kurtarlm olur. Her iki eitliin denk olduuna dikkat
edilmelidir.
3. Bir eitsizliin yn -1 ile arplarak dntrlr.
4 2 < eitsizlii -1 ile arplarak 4 2 > ekline,
5 2
2 1
x x eitsizlii -1 ile arplarak 5 2
2 1
+ x x sekline gelir.
Deikenler : 0 ile snrlananlar aynen alnrken
Bir
i
y
snrsz deikeni, negatif olmayan iki deiken yardmyla
ifade edilebilir.
' ' '
i i i
y y y 0 ,
' ' '

i i
y y
Bu deiken kstlarn tamamnda ve ama fonksiyonunda yerine konmaldr.
DP problemi normal olarak
'
i
y ve
' '
i
y yardmyla zlr ve ters dnm yaplarak
i
y
belirlenir. Ancak burada
'
i
y ve
' '
i
y deikenlerinin en nemli zellii, optimal DP
zmnde bu iki deikenden yalnzca birisinin pozitif deerli kabul edilebileceidir.
Buna gre ya
0
'
> y
,
0
' '
y
yada 0
' '
> y ,
0
'
y
dr.
Yani burada
i
y gevek ve artk deikenlerin her ikisini de temsil etmektedir. Bunlardan
'
i
y gevek ,
' '
i
y artk deiken olarak akla gelir. Bu, ama programlamada ska kullanlan
bir durumdur.
* Ama Fonksiyonu Maks. Min. Dnm :
Standart DP modeli her ne kadar maksimizasyon ve minimizasyon tipte olabilirlerse de,
bu iki tipten birisinin dierine dntrlmesi bazen gerekebilir.
Bu dnm ama fonksiyonunun iaretlerini deitirmekle gerekletirilir.
28
rmek olarak,
Maksimize
3 2 1
3 2 5 x x x z + + eklindeki ama fonksiyonu,
Minimize
3 2 1
3 2 5 ) ( x x x z ama fonksiyonuna edeerdir.
Bunun anlam, ayn kstlar iin
1
x ,
2
x ,
3
x n optimum deerleri her iki ama
fonksiyonu iinde ayndr. Tek fark ama fonksiyonlarnn iaretlerinin farkl olmasdr.
( mutlak deer ayndr. )
RNEK : Aadaki DP problemini
minimize
2 1
3 2 x x z +
10
2 1
+x x
5 3 2
2 1
+ x x
6 4 7
2 1
x x
1
x snrsz
0
2
x
eklinde iken standart form olarak yazabiliriz.
Bunun iin u ilemler yaplmaldr :
1. 2. kstn sa taraf pozitif yaplarak, sol tarafndan 0
2
s artk deikeni
karlr.
2. 3. kstn sol tarafna
0
3
s
gevek deikeni eklenir.
3. Ama fonksiyonu ve kstlarn tamamnda
' '
1
'
1 1
x x x , ) 0 , (
' '
1
'
1
> x x
konulur.
4. 2. kstn sa tarafn negatiflikten kurtarmak iin tm terimleri -1 ile arparz.
Bylece Standart Formun son eklini :
MN.
2
' '
1
'
1
3 2 2 x x x z +
10
2
' '
1
'
1
+ x x x
5 3 2 2
2 2
' '
1
'
1
s x x x
6 4 7 7
3 2
' '
1
'
1
+ s x x x
0 , , , ,
3 2 2
' '
1
'
1
s s x x x
olarak elde edebiliriz
29
TEMEL ZMLER :
m denklemli ( eitlik ) ve n bilinmeyenli standart DP modelini ele alalm. Bu modelde n
m adet deiken sfra eitlenerek temel zm elde edilir. Bylece geriye kalan m
denklemli ( eitlikli ) m deikenli sistemin tek olan zm belirlenir. Bunu yle bir
rnekte gsterelim :
rnek Kstlar :
2 4 2
4 3 2 1
+ + + x x x x

3 2 2
4 3 2 1
+ + + x x x x
denklem sisteminde denklem says m = 2 , bilinmeyen deiken says n = 4 tr. Temel
zm iin n m = 4 2 = 2 adet deiken sfr yaplmaldr. Elbetteki sfr yaplacak
deikenlerin seiminde
( )
16
! 2 !. 2
! 4
! !
!

m n m
n
mmkn seenek
olacaktr. Bu seeneklerin tamamnn temel zm vermeyebileceini burada syleyemeyiz.
RNEK olarak 0 ,
4 2
x x alnrsa, ortaya kan denklem sisteminin :
2 4 2
3 1
+ x x
3 2
3 1
+ x x
bir tek zme sahip olmadn grebiliriz. Bylece bir temel zmn ve dolaysyla da bir
ekstrem noktann varlndan sz edemeyiz.
Baka bir seenek olarak
0 ,
4 3
x x
olsun. Buradan elde edeceimiz :
2 2
2 1
+x x
3 2
2 1
+ x x
denklem sisteminin tek zm 3 / 1
1
x , 3 / 4
2
x olarak belirlenebilir.
Bu nokta bir temel zm, dolays ile de DP zm uzaynn bir ekstrem noktasn verir.

- Temel Ve Temel Olamayan Deikenler -
DP da ; = 0 yaplan n m deikene temel olmayan deikenler ( Ama Fonksiyon
Deikenleri ) , geriye kalan m deikene temel deikenler ad verilir. Temel
deikenler genellikle Gevek ve Artk Deikenlerdir.
- Olurlu ( Mmkn ) zm -
Eer elde edilen zm deerleri negatif deilse, bu temel zm mmkn zm
olarak adlandrlr. ( 3 / 1
1
x , 3 / 4
2
x ,
0
3
x
, 0
4
x bir mmkn
30
( olurlu ) zmdr. )
- Olursuz ( Mmkn olmayan ) zm -
Deerlerden en az birisi negatif ise bu zm ( mmkn ) olmayan zm olarak
bilinir.
RNEK Olarak ; 0
1
x , 0
2
x temel olmayan deikenler olsunlar. Bu
durumda ortaya kan ;
2 4
4 3
+x x
3 2
4 3
+x x
denklem sisteminin temel zm
2 / 1
3
x
, 4
4
x tr. Burada
3
x
negatif bir
deere sahip olduundan bu zm mmkn olmayan ( olursuz ) bir zmdr .
* DP problemlerinin zmnde, yalnz temel olurlu zmlerle Primal Simpleks Metot
ilgilenirken,
* Olursuz temel zmlerle ise Dual Simpleks Metot ilgilenir.
* Dual Simpleks Metot, temel zmn olurlu olduu son iterasyona dnerek olursuz
temel zmlerden olurlu zmlere ulamaya alr.
PRMAL SMPLEKS METOD
Primal Simpleks metot bir ( ekstrem nokta ) olurlu temel zm ile balar ( (0,0)
balang noktas ) ve optimum noktaya ulancaya kadar baarl olurlu zmlerle devam
eder. Bu ilemlerle ilgili uygulama RMC modelini rnek alan aadaki ekilde
grlmektedir.
Burada ilemler, orijn ke noktasndan ( A noktas ) balar ve zm uzaynn
AB kenar boyunca komu ekstrem nokta B ye doru devam eder ( 1. terasyon ).
B den BC kenar boyunca komu nokta C ye hareket eder ( 2. terasyon ) .
( Bu C noktas optimum noktadr. )
lemler zm uzayn keserek deil, kenarlar boyunca komu ekstrem noktalar
arasndan devam eder.


Maksimum
1
2 3 x x z
D
+
Kstlar :
6 2 +
I D
x x
31
1

1
x 8 2 +
I D
x x

1 +
I D
x x
2
I
x
0 ,
I D
x x

E D

C
F
A B
D
x
ekil 10 . RMC Modeli Grafik zm Uzay
imdi biz grafik zm uzayndan yararlanmadan A, B, C ekstrem noktalarnn cebirsel yolla
nasl belirleneceini gsterelim. Bunun iin, aadaki RMC modelinin standart formunu ele
alalm : ( sayfa 56 deki DP modelinden )

Standart Form :
Maksimum
4 3 2 1
. 0 . 0 . 0 . 0 2 3 S S S S x x z
I D
+ + + + +
( tabloya geerken
0 . 0 . 0 . 0 . 0 2 3
4 3 2 1
+ + + + S S S S x x z
I D
( Ama
fonksiyonunun ( 0,0 ) balangtaki deeri ) ekline getirilir. )
6 2
1
+ + S x x
I D
8 2
2
+ + + S x x
I D
1
3
+ + + S x x
I D
2
4
+ + S x
I

0 , , , , ,
4 3 2 1
S S S S x x
I D
Temel Olmayan Deikenler ve Olurlu Balang zmler :
32
3
4
1
2
2
3
4
Model m = 4 denklem ve n = 6 deikene sahiptir. Bylece temel olmayan ( = 0 )
deikenlerin says n m = 6 4 = 2 olmaldr.(2 deiken = 0 yaplacak)
Burada temel olmayan deikenleri 0
D
x ve 0
I
x seersek temel olurlu zm
6
1
S , 8
2
S ,
1
3
S
, 2
4
S olarak dorudan elde ederiz.
Bu temel zm Simpleks Metodunun Balang zmn ifade eder.
Bu zme karlk gelen ama fonksiyonunun deeri 0 2 3 +
I D
x x z olur.
Bu deer ama fonksiyonunun orijin A noktasndaki ( 0
D
x , 0
I
x ) deeridir.
RMC modelinin balang temel noktasn cebirsel bir yntem ile belirlemek iin :
1 - Her bir eitlik bir gevek (dolgu) deikene sahiptir.
2 - Tm kstlarn sa taraf non-negatiftir.
1. zellie gre gevek deikenlerin says denklem saysna eittir. Bylece geriye
kalan tm deikenler temel olmayan ( = 0 ) deiken olarak kullanlabilir.
2. zellik nedeniyle, tm denklemlerin sa taraflar non-negetiftir, Primal Simpleks
Metodu iin gerekli olan zellik salanm olur ve elde edilen temel zm otomatik olarak
olurludur.
Bundan sonraki dnce, ama fonksiyonu deerlerinde gelime salayacak yeni temel
zmleri bulmaktr. Simpleks Metodunda byle gelime salayan, temelde olmayan
deikenler temele alnarak ilemlere devam edilir.
RMC Modeline gre ) 0 ( ,
I D
x x temelde olmayan deikenlerdir.
Burada :
I D
x x z 2 3 + ama fonksiyonunda
D
x 1 birim arttrldnda z 3 birim
I
x 1 birim arttrldnda z 2 birim artacaktr.
Maksimizasyonla ilgilendiimize gre iki deikenden birisi ama fonksiyonunun
deerini gelitirebilir. Bu deikenin seimi maksimizasyon problemlerinde z (ama )
33
fonksiyonuna en negatif (en kk, mutlak deeri en byk) deeri verdiren deikenin temel
zme alnmasyla yaplr.
Bu deikene temele giren deiken ad verilir. rneimizde bu deiken
D
x dir.
Tam olarak m temel deikenden olumas gereken yeni temel zm temele giren
deikenin kabul edilmesiyle elde edilir. Tabi ki bu durumda temeldeki deikenlerden birisinin
temel zm terk etmesi gerekir. RMC rneinde temeli terk eden deiken
4 3 2 1
, , , S S S S
deikenlerinden birisi olmaldr. ekil 11. e bakldnda yeni zm iin
temele giren deerin B noktasna karlk geldii grlr. Bu noktann tesine geilmesi
durumunda olurlu zm uzaynn dna kacamz aktr.
Buna gre kstlar incelenirse 0
2
S olmas gerekir ve bu durumda
2
S terk eden
deikendir.
Terk eden deikeni ,
D
x eksenini kesen ve negatif blgede olmayan tm kstlar
yardmyla hesaplayarak kolayca seebiliriz. RMC modelinde yalnz ve
numaral kstlar
D
x eksenini negatif olmayan blgede keserler ve bu kesim noktalar
srasyla 6 1 / 6
D
x , 4 2 / 8
D
x olur. Burada en kk deer olan 4
numaral ksta ait olduu iin
2
S zm terk eden deiken olmaldr.
Terk eden deikenleri grafik zm uzaynn yardm olmakszn seebilmeyi yle
gerekletirebiliriz :
Kstlarn sa taraf deerlerinin,
D
x nin o ksttaki katsaylarna orann hesaplarz. (ki bu
deerler kstlarn
D
x ekseni ile kesim noktalarn verir.)
Yani ;
1 . kstn oran = 6 / 1 = 6
2 . = 8 / 2 = 4
3 . = 1 / -1 = -1
4 . = 2 / 0 =

belirsiz.

34
1 2
2

ekil 11
Yukardaki ekilde ilk 3 kstn x
D
eksenini kestii , 4. kstn ise bu eksene paralel
olmas nedeniyle x
D
yi kesmedii grlmektedir. 3. kstn kesiminin ise negatif blgede
olduuna dikkat edilmelidir. Bu durumda S
2
nin terk eden deiken olmas ile geriye yalnz
1 ve 2 nin kesimi kalacaktr. bylece temele giren deikenin daha kolay elde edilmesi
iin kesinlikle pozitif kst katsaylarna sahip olan kstlar ele alarak yukardaki ilemleri
gerekletirebiliriz.
Primal simpleks metod uygulanrken temele giren ve terk eden deikenlerin
seimi iin yaplan ilemler Optimallik ve Olurluluk artlar olarak adlandrlr.
Simpleks metodun bu iki art ksaca yledir :
1) Optimallik art: (Temele Girecek deikenin seimi) maksimizasyon
probleminde temele giren deiken Z ama satrndaki en negatif katsayl temelde olmayan
deiken olurken , minimizasyon probleminde ise en pozitif katsayl temelde olmayan
deikendir.
Z ama denklemindeki temelde olmayan katsaylarnn tamam ; maksimizasyonda
nonnegatif(pozitif veya sfr)(>= 0) , minimizasyonda nonpozitif (negatif veya sfr)(<=0)
olduu zaman optimuma ulam olur.
35
Olurluluk art: ( Temelde kacak Deiken Seimi ) maksimizasyon ve
minimizasyon problemlerinin her ikisinde de temeli terk eden deiken , temele giren
deiken dorultusunda en kk kesiim deerine veya minimum pozitif oranna sahip temel
deikendir.
imdi Primal simpleks metodun ardk (iteratif) admlarn yle ifade
edebiliriz:
1. Adm : Standart form kullanlarak
Olurlu balang temel zm belirlenir. Bu forma gre Balang tablo
oluturulur. Bu tablo zerinde u ilemler yaplr :
2. Adm : Optimallik artn kullanarak mevcut temelde olmayan deikenler arasndan
temele giren deiken seilir.
3. Adm : Olurluluk artn kullanarak mevcut temel deikenler arasndan temeli terk eden
deiken seilir.
4. Adm : Temele giren ve temeli terk eden deikenleri kullanarak yeni temel
deikenlerin deeri belirlenir. 2. adma geilir.
Bu temel admlarn uygulanmasnda u noktalara dikkat edilmelidir:
Verilen bir temel zmde, mevcut temelde olmayan deikenlerin herhangi birisindeki
art ancak ama deerini geniletebiliyorsa yeni bir temel zm ararz. Bu optimallik
artnn gereidir. Byle temelde olmayan bir deiken bulabilirsek , mevcut temel temel
deikenlerden birisi temel zm terk etmelidir. Temeli terk eden deikenin seimi
olurluluk art kullanarak baarlr. Temelde olmayan bir deikenle temelde bir deikenin
yer deitirme ilemi zm uzaynn kenar boyunca komu u(ekstrem) noktalar arasnda
hareket etmekle tamamen ayndr. Eer zm iin , bilinen Gauss-Jordan yntemi
uygulanrsa temeli terk eden ve giren deikenlerin yer deitirme ilemi bizi detayl
hesaplamalarla kar karya brakacaktr. Gauss-Jordan ynteminin asl amac temelde
olmayan deikenlere deerini atayarak yeni temel zmn elde edilmesini salar. Bu
ilemlerdeki skclklarn nlenmesi iin baz yazlmlar hazrlanm , bu yazlmlar
problemlerin zmnn daha ksa srede elde edilmesini salamtr.
rnek : primal simpleks metodun hesaplama ilemlerinin detaylarn aklamak iin
RMC modelini kullanabiliriz. Bu ilemlerin uygulanmas iin problemin standart formda
ifade edilmesi gerekir. Aadaki tablonun kullanm modeldeki denklemlerin zetlenmesi
iin uygun bir yoldur:

Balang Simpleks Tablo : (shf 33 deki standart forma baknz)
Temel Z X
D
X
1
S
1
S
2
S
3
S
4
zm
36

Z 1 -3 -2 0 0 0 0 0 z-eitlii

S
1
0 1 2 1 0 0 0 6 s
1
-eitlii1. kst

S
2
0 2 1 0 1 0 0 8 s
2
-eitlii 2. kst

S
3
0 -1 1 0 0 1 0 1 s
3
-eitlii3. kst

S
4
0 0 1 0 0 0 1 2 s
4
-eitlii4. kst

Yeni Tabloya Geite lemler Srasyla yle Gerekletirilir :
1) Optimallik artna gre Z satrndaki katsaylarda minimum iin en byk pozitif
katsay , maximum iin en byk negatif katsay belirlenir.
Bu stun anahtar stun bu deiken temele giren deiken olacaktr .
2) Sa taraf deerleri / anahtar stunu olarak alnarak, en byk pozitif oran belirlenir. Bu
orann bulunduu satr anahtar satr olur. Bu satrdaki deiken temeli terk eder.
3) Anahtar stunu ile anahtar satrnn kesiiminden ortaya kan ortak say ise anahtar
say veya anahtar eleman olarak bilinir.
4) Yeni tablo izilerek temeldeki ve temel dndaki deikenler yerine yazlr.
Yeni anahtar satr = eski anahtar satr / anahtar say ilemi yaplarak yeni satr
yerine yazlr.
5) Z katsaylar satr dahil dier satrlar ile ilgili ilemler:
eski satr = _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
ilgili satrn
anahtar stun yeni anahtar
eleman * satr = _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
-
yeni satr = _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
eklinde gerekletirilir.
37
Yukardaki tablo , modelin balang temel zmne karlk gelir. Temel Stun
S
1
, S
2 ,
S
3
ve S
4
mevcut temel deikenlerini belirler. Ki bu deerler zm stununda
verilmitir. Temel olmayan X
D
ve X
I
deikenlerinin deerine sahip olduu kesinlikle
varsaylr. Bu deerlere karlk gelen ama fonksiyonunun deeri ,

Z=3 X
D
+2 X
I
+0 S
1
+0 S
2
+0 S
3
+0 S
4
= 0 dr. Bu deer zm stununda
grlmektedir. Bunun zerine optimallik art (shf 69) uygulanarak , z denkleminde
(satrnda) en negatif katsayya sahip deiken X
D
dir ve bylece X
D
temele giren deiken
olarak seilir. Olurluluk artna gre en kk orana ( kesien deerine ) S
2
sahip
olduundan , temeldeki bu deiken temel zm terk etmelidir.
imdi S
1 ,
X
D
, S
3
ve S
4
deikenlerini kapsayan temel zm belirlememiz gerekir.
Bunu Gauss-Jordan eleminasyon metodunu uygulayarak baarabiliriz. Bu metod , giren
stun olarak seilen X
D
giren deikeninin stununu belirleyerek balar. Terk eden
deikenin satrna anahtar ( pivot) satr , giren stun ve terk eden satrn kesitii ortak
elemana ahantar eleman ad verilir.

Aadaki tablo bu tanmlar gstermektedir. En negatif Z katsays
Temel Z X
D
X
1
S
1
S
2
S
3
S
4
zm X
D
kesiimleri
(oranlar)
Z 1 -3 -2 0 0 0 0 0
S
1
0 1 2 1 0 0 0 6 6/1 = 6

S
2
0 2 1 0 1 0 0 8 8/2=4 en kk
Pozitif
S
3
0 -1 1 0 0 1 0 1 neg oran
S
4
0 0 1 0 0 0 1 2
anahtar satr
(terk eder)
Giren stunu (anahtar stunu) Anahtar eleman

Anahtar satr ve elemann belirlenmesiyle yeni temel zm elde edebilmek
iin , Gauss-Jordan metodu u iki ilemi kullanarak temeldeki ( ve birlikte tablonun dier
blmlerindeki) gerekli deiiklikleri gerekletirir. ( shf 70 teki tablolar )
1. lem : anahtar satr = eski anahtar satr / anahtar eleman
(denklemi) (denklemi)
2. lem : Dier denklemler ( satrlar) - Z dahil:

yeni satr = ( eski satr ) - eski satrn giren x (yeni anahtar satr)
stundaki eleman
38
Yukardaki tabloda 1. ilem uygulandnda S
2
satrn (denklemini) anahtar
eleman 2 ye bleriz. X
D
, temel stunundaki S
2
nin yerini alacandan , 1. ilemin
sonucunda balang tablo aada grld gibi deiecektir.
Temel Z X
D
X
1
S
1
S
2
S
3
S
4
zm
Z
S
1

X
D
0 1 0 0 0 8/2 = 4
S
3
S
4
Dikkat edilirse zm stununda grlen X
D
nin yeni deeri 4 tr. Ki bu
deer olurluluk artna gre en kk orandr. Tabloyu tamamlamak iin 2. ilemi dier
satrlara uygulayalm:

1. Z satr :
eski Z satr : ( -3 -2 0 0 0 0 0)
-(-3) x yeni anahtar satr : ( 3 3/2 0 3/2 0 0 12)
+ __________________________________
= yeni Z satr : ( 0 -1/2 0 3/2 0 0 12)

2. S
1
satr :
eski S
1
satr : ( 1 2 1 0 0 0 6)
-(1 ) x yeni anahtar satr : ( -1 -1/2 0 -1/2 0 0 -4)
+ ____________________________________
= yeni S
1
satr : ( 0 3/2 1 -1/2 0 0 2)
3. S
3
satr :
eski S
3
satr : ( -1 1 0 0 1 0 1)
-(-1) x yeni anahtar satr : ( 1 1/2 0 1/2 0 0 4)
+ _________________________________
= yeni S
3
satr : ( 0 3/2 0 1/2 1 0 5)
4. S
4
satr: Yeni S
4
- satr eski S
4
- satr ile ayndr , nk onun giren kolondaki
katsays = 0 dr.

39
Bu ilemler sonucunda oluan yeni simpleks tablo-1 aada grld gibi ortaya kar.
X Temele Girecek Deiken
Temel Z X
D
X
1
S
1
S
2
S
3
S
4
zm

Z 1 0 -1/2 0 3/2 0 0 12 X
1
kesiimleri
(oranlar)
S
1
0 0 3/2 1 -1/2 0 0 2 2/ (3/2)=4/3

X
D
0 1 1 /2 0 0 0 4 4/(1/2)=8

S
3
0 0 3/2 0 1 0 5 5/(3/2)=10/3
S
4
0 0 1 0 0 0 1 2 2/1=2


Tablodaki yeni elde edilen zm X
D
= 4 , X
I
= 0 dr. (B noktas) Grlecei gibi Z
- ama fonksiyonunun deeri 0 dan 12 ye kmtr. Burada X
D
deki her birimlik art Z
nin deerine 3 birimlik katk yapmtr. Yani Z deki toplam art 3 x 4 = 12 dir. Dikkat
edilirse , temelde olmayan deikenler X
1
, S
2
= 0 yaplmtr. Burada temel deiken
deerlerinin zm stununda verildii grlmektedir. Bu , Gauss-Jordan metodunun
ilemlerindeki hassasiyetidir. imdi bir sonraki zm arayabiliriz:
Son simpleks tablo incelendiinde , Z deki katsays - (en negatif) olan X
1
deikeni temele giren deiken olarak seilir ( optimallik art ) . buna karlk , olurluluk
tanm gereince de S
1
terk eden deiken olmaldr. Bylece X
1
deikeni en kk orana
( 4/3 ) sahip olan S
1
temel satrnn yerine temele girer.
Burada ama fonksiyonundaki gelime:
( 4/3 ) * ( 1/2 ) = ( 2/3 ) olur.
imdi yeni tabloyu oluturmak iin ;
Aadaki Gauss-Jordan ilemlerini gerekletirelim :
1. yeni anahtar satr ( S
1
) = eski S
1
satr / ( 3/2 )
2. yeni Z- satr = eski Z-satr (-1/2) * yeni anahtar satr
3. yeni X
D
-satr = eski X
D
-satr (-1/2) * yeni anahtar satr
4. yeni S
3
-satr = eski S
3
-satr ( 3/2 ) * yeni anahtar satr
5. yeni S
4
-satr = eski S
4
-satr ( 1 ) * yeni anahtar satr

40
Bu ilemler bizleri u tabloya gtrr :
Temel Z X
D
X
1
S
1
S
2
S
3
S
4
zm
Z 1 0 0 1/3 4/3 0 0 12 2/3
X
1
0 0 1 2/3 -1/3 0 0 4/3

X
D
0 1 0 -1/3 2/3 0 0 10/3
S
3
0 0 0 -1 1 1 0 3
S
4
0 0 0 -2/3 1/3 0 1 2/3
Z satrnda negatif de olmadndan optimal tablo elde edilmi olur
Bu zm bize X
D
= 10/3 ve X
1
=4/3 deerlerini verir (C noktas). Bu tabloya
gre Z deki ilerleme 12 den 12.2/3 e karak olumutur. Z nin (12.2/3 12 ) = 2/3 art X
1
nin 0 dan 4/3 e ykseliin sonucudur. Ama fonksiyonundaki bu art , X
1
nn 1 birimlik
artndaki ama fonksiyonunda birimlik artn karlk geldiini gsterir. Bu duruma
gre Z deki toplam art (4/3)*(1/2) = (2/3) olur. Son tablo optimaldir. nk Z satrnn
temelde olmayan deiken katsaylar arasnda negatif olan yoktur. Bylece simpleks metod
ile ilgili ilemler tamamlanm olur. Bu tablonun son durumu bize zm verir. Temelde
yer almayan S1 =0 , S2=0 deerlerini alrlar.
RMC modeline TORA paket programn uygulayarak elde edilen kt aadadr. Bu kt
zmn X
D
= 3.3333 , X
1
= 1.3333 ve Z = 12.6667 olduunu gstermektedir. ktnn 2.
ksmnda kstlar ve onlarla birlikte gevek veya artk deikenler yer alr.

Bir gevek deiken ; =< eklindeki kstlarda yer alr ve kstn sa
yannn(kaynan) , sol yann(faaliyetleri) aan miktar gsterir.
Bir artk deiken ise ; >= eklindeki kst ile tanmlanr ve sol yann , sa yan aan
miktar temsil eder.
=< tip kst iin sa taraf elde mevcut bir imkann ( kaynan) snrn gsterir.
Halbuki onun sol yan modelin farkl aktivitelerinin (deikenlerinin) snrl
imkanlarnn kullanmn temsil eder. Buna karlk gevek deiken imkanlarn =
kaynaklarn kullanlmayan miktarn gsterir.
>= kst tipi normal olarak ihtiyalar minimumda tutar , ki bu durumda artk
deiken belirli ihtiyalarn minimum seviyede kalmasn salayan miktar aan deeri
temsil eder. RMC modelinde ilk iki kst A ve B hammaddelerinin eldeki mevcutlarn
gstermektedir.
Her iki kstta gevek deikenler (0) sfr deerini alr. Bunun anlam tm
imkanlarn tamamen kullanlddr. 3. ve 4. talep kstlar pozitif deerli gevek
41
deikenlere sahiptir. Bunu anlam , bu kstlarn snrnn optimum zme olan ihtiyatan
daha yksek olduudur. Yani atl kalan kapasitler vardr. zm tablosunda iki ilave
stun bulmaktadr , indirgenmi maliyet ve dual fiyat . bu iki kavram ilerideki
blmlerde duyarllk analizi konusu incelenirken ele alnacaktr.
ekil 5. optimum zm zeti ( shf 21 )
**** OPTK SOLUTION SUMMARY ****

Title : RMC model
Final iteration No :3
Objective value (max) =12.667
Variable Value Obj Coeff Obj Val Contrib Reduced Cost
x1 xE 3.3333 3.0000 10.0000 0.0000
x2 xI 1.3333 2.0000 2.6667 0.0000
Constraint RHS slack(-) / Surplus(+) dual Price
(gevek artk)
1(<) 6.0000 0.0000 0.3333
2(<) 8.0000 0.0000 1.3333
3(<) 1.0000 3.0000 0.0000
4(<) 2.0000 0.6667 0.0000
ABCDEF ke noktalarnn her birisi mmkn zmleri belirlerler. Bunlar
ierisinde optimum nokta ( C ) dndaki dier ke noktalarna alternatif optimumlar olarak
bilinir.

Min rnek :
Min.Z = -3X
1
6X
2
mak.Z = 3X
1
+ 6X
2
iin zerek minimum zmle
karlatrnz
4X
1
+ 5X
2
=< 20 Z =-3X
1
6X
2
+ 0S
1
+ 0S
2
+ 0S
3
+ 0S
4
+ 0S
5
X
1
2X
2
=<2 Z + 3X
1
+ 6X
2
0S
1
0S
2
0S
3
0S
4
0S
5
=0
-X
1
+ X
2
=< 1 4X
1
+ 5X
2
+ S
1
=20
X
1
=< 3 X
1
- 2X
2
+ S
2
=2
X
2
=< 2 -X
1
+ X
2
+S
3
=1
X
1
, X
2
>= 0 X
1
+ S
4
=3 X
1
+ S
5
= 2
42
Temel X
1
X
2
S
1
S
2
S
3
S
4
S
5
zm

Z 3 6 0 0 0 0 0 0

S
1
4 5 1 0 0 0 0 20 20/5
S
2
1 -2 0 1 0 0 0 2 2/-2
S
3
-1 1 0 0 1 0 0 1 1/1=1
S
4
1 0 0 0 0 1 0 3 3/0
S
5
0 1 0 0 0 0 1 2 2/1
Z 9 0 0 0 -6 0 0 -6

S
1
9 0 1 0 -5 0 0 15 15/9
S
2
1 0 0 1 2 0 0 4 4/1
X
2
-1 1 0 0 1 0 0 1 1/-1
S
4
1 0 0 0 0 1 0 3 3/1=3
S
5
1 0 0 0 -1 0 1 1 1/1=1
Z 0 0 0 0 3 0 -9 -15

S
1
0 0 1 0 4 0 -9 6 6/4
S
2
0 0 0 1 3 0 -1 3 3/3=1
X
2
0 1 0 0 0 0 1 2 2/0
S
4
0 0 0 0 1 1 -1 2 2/1=2
X
1
1 0 0 0 -1 0 1 1 1/-1

Z 0 0 0 -1 0 0 -8 -18

S
1
0 0 1 -4/3 0 0 -23/3 2
S
3
0 0 0 1/3 1 0 -1/3 1
X
2
0 1 0 0 0 0 1 2
S
4
0 0 0 -1/3 0 1 -2/3 1
X
1
1 0 0 1/3 0 0 2/3 2
X
1
= 2 , X
2
= 2 , S
1
=2 ,

S
3
=1 ,

S
4
= 1
43