Montreux Boazlar Szlemesi (20 Temmuz 1936)

BOGAZLAR REJIMINE ILISKIN OLARAK, MONTREUX'DE 20 TEMMUZ 1936 DA IMZALANAN SZLEME MAJESTE BULGARLAR KRALI, FRANSA CUMHURYET BAKANI, MAJESTE BYK BRTANYA, RLANDA VE DENZLER TES BRTANYA LKELER KRALI, HNDSTAN MPARATORU, MAJESTE ELENLER KRALI, MAJESTE JAPONYA MPARATORU, MAJESTE ROMANYA KRALI, TRKYE CUMHURYET BAKANI, SOVYET SOSYALST CUMHURYETLER BRLG MERKEZ YRTME KOMTESI VE MAJESTE YUGOSLAVYA KRALI; "Boazlar" genel deyimiyle belirtilen anakkale Boaz, Marmara Denizi ve Karadeniz Boaz'ndan geii ve gemilerin-gidi geliini (ulam), Lozan'da, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanm olan Bar Andlamasnn 23. maddesiyle saptanm ilkeyi(1), Trkiye'nin gvenlii ve Karadeniz'de, kyda Devletlerin gvenlii erevesinde koruyacak biimde, dzenlemek isteiyle duygulu olarak; bu Szlemeyi, 24 Temmuz 1923de Lozan'da imzalanm olan Szlemenin(2) yerine koymay kararlatrmlar ve Tam yetkili Temsilcilerini aada belirtildii zere atamlardr: MAJESTE BULGARLAR KRALI: Doktor Nicolas P.NICOLAEV, Tam yetkili Ortaeli, Dileri ve Mezhepler Bakanl Genel Sekreteri; B.Pierre NEICOV, Tam yetkili Ortaeli, Dileri ve Mezhepler Bakanl Siyasal ler Mdr. FRANSA CUMHURYET BAKANI: B.PAUL-BONCOUR, Senatr, Milletler Cemiyeti'nde Fransa'nn Srekli Temsilcisi, eski Babakan, eski Dileri Bakan, Lgion d'honneur niannn Chevalier rtbesi, Sava Ha nian; B.HENRI PONSOT, Fransa Cumhuriyeti'nin Ankara'da Olaanst ve Tam yetkili Bykelisi, Lgion d'honneur niannn Grand Officier rtbesi. MAJESTE BYK BRTANYA, RLANDA VE DENZLER TES BRTANYA LKELER KRALI, HNDSTAN MPARATORU: BYK BRTANYA, KUZEY RLANDA VE BRTANYA MPARATORLUGUNUN BREYSEL OLARAK MLLETLER CEMYET'NE YE OLMAYAN BTN PARALARI N: ok Sayn Lord STANLEY, P.C., M.C., M.P., Amirallik Dairesinde Parlamento yesi Mstear;

-1-

AVUSTRALYA COMMONWEALTHI'I IIN: ok Sayn Stanley Melbroune BRUCE, C.H., M.C., Avustralya Commenwealth'inin Londra'da Yksek Komiseri. MAJESTE ELENLER KRALI: B.Nicolas POLITIS, Yunanistan'n Paris'te Olaanst Temsilcisi ve Tam yetkili Ortaelisi, eski Dileri Bakan; B.Raoul BIBICA-ROSETTI, Yunanistan'n Milletler Cemiyeti'nde Srekli Temsilcisi. MAJESTE JAPONYA MPARATORU: B.Naotake SATO, Judammi, Doan-Gney niannn Byk-Kordan rtbesi, Paris'te Olaanst Temsilci ve Tam yetkili Bykeli; B.Massa-aki HOTTA, Jushii, Doan-Gney niannn kinci Snf rtbesi, Bern'de Olaanst Temsilci ve Tam yetkili Ortaeli. MAJESTE ROMANYA KRALI: B.Nicolas TITULESCO, Dileri Bakan; B.Constantin CONTZESCO, Tam yetkili Ortaeli, Tuna ve Avrupa Uluslararas Komisyonlarnda Romanya Temsilcisi; B.Vespasien PELLA, La Haye'de Olaanst Temsilci ve Tam yetkili Ortaeli, TRKYE CUMHURYET BAKANI: Dr.Tevfik Rt ARAS, Dileri Bakan, zmir Milletvekili; B.Suad DAVAZ, Trkiye Cumhuriyeti'nin Paris'te Olaanst ve Tam yetkili Bykelisi; B.Numan MENEMENCIOGLU, Trkiye Bykelisi, Dileri Bakanl Genel Sekreteri; B.Asm GNDZ, Korgeneral, Genelkurmay kinci Bakan; B.Necmeddin SADAK, Trkiye'nin Milletler Cemiyeti'nde Srekli Temsilcisi, Sivas Milletvekili, Dileri Komisyonu Raportr. SOVYET SOSYALST CUMHURYETLER BRL MERKEZ YRTME KOMTES: B.Maxime LITVINOFF, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii Merkezi Yrtme Komitesi yesi, Dileri Halk Komiseri. MAJESTE YUGOSLAVYA KRALI: B.Ivan SOUBBOTITCH, Yugoslavya'nn Milletler Cemiyeti'nde Srekli Temsilcisi.

-2-

BU TEMSILCILER, yetki belgelerini gsterdikten ve bu belgeler usulne uygun ve geerli kabul edildikten sonra, aadaki hkmetler zerinde anlamaya varmlardr: MADDE 1. Bagtl Yksek Taraflar, Boazlar'da denizden gei ve gidi-geli (ulam) zgrl ilkesini kabul ederler ve dorularlar. Bu zgrln kullanl bundan byle ibu Szleme hkmleriyle dzenlenmitir. KESIM I. TICARET GEMILERI MADDE 2. Bar zamannda, ticaret gemileri, gndz ve gece, bayrak ve yk ne olursa olsun, aadaki 3. madde hkmleri sakl kalmak zere, hibir ilem (formalite) olmakszn, Boazlar'dan gei ve gidi-geli (ulam) tam zgrlnden yararlanacaklardr. Bu gemiler, Boazlar'in bir limanna uramakszn transit geerlerken, Trk makamlarnca, alnmas ibu Szlemesinin I ayili Ek'inde ngrlen vergilerden ve harlardan baka, bu gemilerden hibir vergi ya da har alnmayacaktr. Bu vergilerin ya da harlarn alnmasn kolaylatrmak zere, Boazlar'dan geecek ticaret gemileri, 3. maddede belirtilen istasyonun grevlilerine adlarn, uyrukluklarn, tonajlarn, gidecekleri yer ve nereden geldiklerini bildireceklerdir. Klavuzluk ve yedekilik (rmorkrclk) istee bal kalmaktadr. MADDE 3. Ege Denizi'nde ya da Karadeniz'den Boazlar'a giren her gemi, uluslararas salk kurallar erevesinde Trk yasalaryla konulmu olan salk denetimi iin, Boazlar'n giriine yakn bir salk istasyonunda duracaktr. Bu denetim, bir temiz salk belgesi (patentesi) ya da ibu maddenin 2. fkrasndaki hkmlerin kapsamna girmediklerini dorulayan bir salk bildirisi gsteren gemiler iin, gndz ve gece, olabilen en byk hzla yaplacak ve bu gemiler Boazlar'dan geileri srasnda baka hibir duru zorunda braklmayacaklardr. inde veba, kolera, sari humma, lekeli humma (typhus exanthmatique) ya da iek hastal olaylar bulunan ya da yedi gnden az bir sre nce bu hastalklar bulunmu olan gemilerle, bulak bir limandan be kez yirmi-drt saatten az bir sreden beri ayrlm olan gemiler, Trk makamlarnn gsterebilecekleri salk koruma grevlilerini gemiye almak zere, salk istasyonunda duracaklardr. Bu yzden, hibir vergi ya da har alnmayacaktr; salk koruma grevlileri Boazlar'in ksnda bir salk istasyonunda gemiden indirileceklerdir. MADDE 4. Sava zamannda, Trkiye savaan deilse, ticaret gemileri, bayrak ve yk ne olursa olsun, 2. ve 3. maddelerde ngrlen koullar iinde Boazlar'dan gei ve gidi-geli (ulam) zgrlnden yararlanacaklardr. Klavuzluk ve yedekilik (rmorkrclk) istee bal kalmaktadr.

-3-

MADDE 5. Sava zamannda, Trkiye savaansa, Trkiye ile savata olan bir lkeye bal olmayan ticaret gemileri, dmana hibir biimde yardim etmemek kouluyla, Boazlar'da gei ve gidi-geli (ulam) zgrlnden yararlanacaklardr. Bu gemiler Boazlar'a gndz girecekler ve gei, her seferinde, Trk makamlarnca gsterilecek yoldan yaplacaktr. MADDE 6. Trkiye'nin kendisini pek yakn bir sava tehlikesi tehdidi karssnda saymas durumunda, 2. madde hkmlerinin uygulanmas yine de srdrlecektir; ancak, gemilerin Boazlar'a gndz girmeleri ve geisin, her seferinde, Trk makamlarnca gsterilen yoldan yaplmas gerekecektir. Klavuzluk, bir durumda, zorunlu klnabilecek, ancak crete bal olmayacaktr. MADDE 7. "Ticaret gemileri" terimi, ibu Szlemenin II. Kesiminin kapsamna girmeyen btn gemilere uygulanr. KESM II. SAVA GEMLER MADDE 8. bu Szleme bakmndan, sava gemilerine ve bu gemilerin nitelikleriyle tonajlarnn hesab iin uygulanacak tanmlama, ibu Szlemenin II sayl Ek'inde yer alan tanmlamadr. MADDE 9. Deniz kuvvetlerinin, sivil olsun ya da olmasn, yakt tamak iin zellikle yaplm olan yardmc gemileri, 13. maddede belirtilen n-bildirim kouluna bal tutulmayacaklar ve, Boazlar'i tek baslarna gemek kouluyla, 14. ve 18. maddeler gereince snrlamaya bal tonajlar hesabna katlmayacaklardr. Bununla birlikte, bu gemilerin, teki gei koullar bakmndan, sava gemileriyle bir tutulmalar sre gidecektir. Bir nceki fkrada belirtilen yardmc gemiler, ngrlen kurul dlktan, ancak silahlar: yzer hedeflere kars en ok 105 milimetre apnda iki toptan, hava hedeflerine kars en ok 75 milimetre apnda iki silahtan ok deilse yararlanabileceklerdir. MADDE 10. Bar zamannda, hafif su st gemileri, kk sava gemileri ve yardmc gemiler, ister Karadeniz'e kyda olan ister olmayan Devletlere bal bulunsunlar, bayraklar ne olursa olsun, Boazlar'a gndz ve aadaki 13. ve sonraki maddelerde ngrlen koullar iinde girerlerse, hibir vergi ya da har demeksizin, Boazlar'dan gei zgrlnden yararlanacaklardr. Yukardaki fkrada belirtilen snflara giren gemiler dnda kalan sava gemilerinin ancak 11. ve 12. maddelerde ngrlen zel koullar iinde gei haklar olacaktr.

-4-

MADDE 11. Karadeniz'e kyda Devletler, 14. maddenin 1. fkrasnda ngrlen tonajdan yksek bir tonajda bulunan hattiharp gemilerinin (1) Boazlar'dan geirebilirler; su koulla ki, bu gemiler Boazlar'i ancak tek baslarna ve en ok iki torpido (2) esliinde geerler. MADDE 12. Karadeniz'e kyda Devletler, bu deniz dnda yaptrdklar ya da satn aldklar denizaltlarn, tezgaha koyutan ya da satn altan Trkiye'ye vaktinde haber verilmise, deniz slerine katlmak zere Boazlardan geirme hakkna sahip olacaklardr. Sz edilen Devletlerin denizaltlar, bu konuda Trkiye'ye ayrntl bilgiler vaktinde verilmek kouluyla, bu deniz dndaki tezgahlarda onarlmak zere de Boazlardan geebileceklerdir. Gerek birinci gerek ikinci durumda, denizaltlarn gndz ve su stnden gitmeleri ve Boazlar'dan tek balarna gemeleri gerekecektir. MADDE 13. Sava gemilerinin Boazlar'dan gemesi iin, Trk Hkmetine diplomasi yoluyla bir nbildirimde bulunulmas gerekecektir. Bu n-bildirimin olaan sresi sekiz gn olacaktr; ancak, Karadeniz kyda olmayan Devletler iin bu srenin onbe gne kartlmas istenmee deer saylmaktadr. Bu n-bildirimde gemilerin gidecekleri yer, adi, tipi, ayisi ile gidi iin ve gerekirse, dn iin gei tarihleri belirtilecektir. Her tarih deiikliinin gnlk bir n-bildirim konusu olmas gerekecektir. Gidi iin geite Boazlar'a giriin, ilk n-bildirimde belirtilen tarihten balayarak be gnlk bir sre iinde yaplmas gerekecektir. Bu srenin bitiminden sonra, ilk n bildirim iin olan ayni koullar iinde yeni bir n-bildirimde bulunulmas gerekecektir. Gei srasnda, Deniz Kuvvetinin Komutan, durmak zorunda olmakszn, anakkale Boaz'nn ve Karadeniz Boaz'nn giriindeki bir iaret istasyonuna, komutas altnda bulunan kuvvetin tam kurulusunu bildirecektir. MADDE 14. bu Szlesme'nin 11. maddesinde ve III ayili Ek'inde ngrlen koullar dnda, Boazlar'da transit geiste bulunabilecek btn yabanc deniz kuvvetlerinin en yksek (tavan) toplam tonaj 15.000 tonu asmayacaktr. Bununla birlikte, bir nceki fkrada belirtilen kuvvetler dokuz gemiden ok gemi iermeyeceklerdir. Karadeniz'e kyda olan ya da olmayan Devletlerin, 17. madde hkmleri uyarnca Boazlar'daki bir liman ziyaret eden gemileri bu tonaja katlmayacaktr. Gei srasnda bir avaryaya uram olan sava gemileri de bu tonaja katlmayacaktr; bu gemiler, onarm srasnda, Trkiye'ce yaymlanan zel gvenlik hkmlerine bal tutulacaklardr.

-5-

MADDE 15. Boazlar'da transit olarak bulunan sava gemileri tamakta olabilecekleri uaklar (1); hibir durumda, kullanamayacaklardr. MADDE 16. Boazlar'da transit olarak bulunan sava gemileri, avarya (2) ya da geminin teknik ynetimine bal olmayan bir aksaklk (3) durumlar dnda, geileri iin gerekli sreden daha uzun sre Bogazlar'dan kalamayacaklardr. MADDE 17. Yukardaki maddelerin hkmleri, herhangi bir tonajda ya da kuruluta olan bir deniz kuvvetinin, Trk Hkmetinin ars zerine, Boazlar'daki bir limana snrl bir sre iin bir nezaket ziyaretinde bulunmasna hibir biimde engel olmayacaktr. Bu kuvvet, 10., 14. ve 18. maddeler hkmleri uyarnca, Boazlar'dan transit olarak gemek iin istenilen koullar iinde bulunmuyorsa, Boazlar'dan, giri iin izledii yoldan ayrlacaktr. MADDE 18. 1. Karadeniz kyda olmayan Devletlerin bar zamannda bu denizde bulundurabilecekleri toplam tonaj aadaki gibi snrlandrlmtr. a) Aada b) paragrafnda ngrlen durum dnda, sz geen Devletlerin toplam tonaj 30.000 tonu asmayacaktr; b) Herhangi bir anda, Karadeniz'in en gl donanmasnn (filosunun) tonaj ibu Szlemenin imzalanmas tarihinde bu denizde en gl olan donanmann (filonun) tonajn enaz 10.000 ton asarsa, a) paragrafnda belirtilmi olan 30.000 tonluk toplam tonaj ayni lde ve en ok 45.000 tona varncaya dein arttrlacaktr. Bu amala, kyda her Devlet, ibu Szlemenin IV sayl Ek'i uyarnca, Trk Hkmetine, her yln 1 Ocak ve 1 Temmuz tarihlerinde, Karadeniz'deki donanmasnn (filosunun) toplam tonajn bildirecektir; Trk Hkmeti de, bu bilgiyi, teki Batl Yksek Taraflara ve Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine ulatracaktr. c) Karadeniz'e kyda olmayan Devletlerden herhangi birinin bu denizde bulundurabilecei tonaj, yukardaki a) ve b) paragraflarnda ngrlen toplam tonajn te ikisiyle snrlandrlm olacaktr. d) Bununla birlikte, Karadeniz kyda olmayan bir ya da birka Devlet, bu denize, insancl bir amala deniz kuvvetleri gndermek isterlerse, toplam hibir varsaymda 8.000 tonu asmamas gerekecek olan bu kuvvetler, ibu Szlemenin 13. maddesinde ngrlen nbildirime gerek duyulmakszn, aadaki koullar iinde Trk Hkmetinden alacaklar izin zerine, Karadeniz'e girebileceklerdir: Yukardaki a) ve b) paragraflarnda ngrlen toplam tonaj dolmamsa ve gnderilmesi istenilen kuvvetlerle bu toplam tonaj aslmayacaksa, Trk Hkmeti, kendisine yaplm olan istemi aldktan sonra en ksa sre iinde bu izni verecektir; sz geen toplam tonaj daha nce kullanlm bulunuyorsa ya da gnderilmesi istenilen kuvvetlerle bu toplam tonaj aslacaksa, Trk Hkmeti, bu izin isteminden, Karadeniz kyda Devletleri hemen haberli klacak ve bu Devletler, haberli klndklarndan yirmi-drt saat sonra bir kar gr ne srmezlerse, ilgili Devletlere istemlerine ilikin olarak verdii karar en ge krk-sekiz saat iinde bildirecektir. -6-

[Karadeniz'e] kyda olmayan Devletler deniz kuvvetlerinin, Karadeniz'e bundan sonraki her girii ancak yukardaki a) ve b) paragraflarnda ngrlen kullanlabilir toplam tonajn snrlar iinde yaplacaktr. 2. Karadeniz'de bulunmalarnn amac ne olursa olsun, kyda olmayan Devletlerin sava gemileri bu denizde yirmi-bir gnden ok kalamayacaklardr. MADDE 19. Sava zamannda, Trkiye savaan deilse, sava gemileri 10. maddeden 18. maddeye kadar olan maddelerde belirtilen koullarla ayni koullar iinde, Bogazlar'da tam bir gei ve gidi-geli (ulam) zgrlnden yararlanacaklardr. Bununla birlikte, savaan herhangi bir Devletin sava gemilerinin Boazlar'dan gemesi yasak olacaktr; u kadar ki, ibu Szlemenin 25. maddesinin uygulama alanna giren durumlarla, saldrya uram bir Devlete, Milletler Cemiyeti Misali erevesi iinde yaplm, bu Misak'in 18. maddesi hkmleri uyarnca kte yazlm (tescil edilmi) ve yaymlanm, Trkiye'yi balayan bir karlkl yardm andlamas gereince yaplan yardm durumlar bunun dnda kalmaktadr. Yukardaki fkrada ngrlen kurald durumlarda, 10. maddeden 18. maddeye kadar olan maddelerde belirtilen kstlamalar uygulanamayacaktr. Yukardaki 2. fkrada konulmu gei yasana karsn, Karadeniz'e kiyidas olan ya da olmayan sava Devletlere ait olup da balama limanlarndan ayrlm bulunan sava gemileri, bu limanlara dnebilirler. Savaan Devletlerin sava gemilerinin Boazlar'da herhangi bir el koymaya (1) girimeleri, denetleme (ziyaret) hakk (2) uygulamalar ve baka herhangi bir dmanca eylemde bulunmalar yasaktr. MADDE 20. Sava zamannda, Trkiye savaan ise, 10. maddeden 18. maddeye kadar olan maddelerin hkmleri uygulanamayacaktr; sava gemilerinin geii konusunda Trk Hkmeti tmyle diledii gibi davranabilecektir. MADDE 21. Trkiye kendisini pek yakn bir sava tehlikesi tehdidi karssnda sayarsa, Trkiye'nin, ibu Szlemenin 20. maddesi hkmlerini uygulamaa hakki olacaktr. Yukardaki fkrann Trkiye'ye tand yetkinin Trkiye'ce kullanlmasndan nce Boazlar'dan gemi olan, bylece balama limanlarndan ayrlm bulunan sava gemileri, bu limanlara dnebileceklerdir. Bununla birlikte, su da kararlatrlmtr ki, Trkiye, davranyla ibu maddenin uygulanmasna yol am olabilecek Devletin gemilerini bu haktan yararlandrmayabilecektir. Trk Hkmeti, yukardaki birinci fkrann kendisine verdii yetkiyi kullanrsa, Batl Yksek Taraflara ve Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine bu konuyla ilgili bir bildiri gnderecektir.

-7-

Milletler Cemiyeti Konseyi, te iki ounlukla, Trkiye'nin bylece alm olduu nlemlerin hakli olmadna karar verirse, ve ibu Szlemenin imzaclar Batl Yksek Taraflarn ounluu da ayni grte olursa, Trk Hkmeti, sz konusu nlemlerle, ibu Szlemenin 6. maddesi uyarnca alnm olabilecek nlemleri kaldrmay ykmlenir. MADDE 22. inde veba, kolera, sar humma, lekeli humma (typhus exanthmatique) ya da iek hastal olaylar bulunan, ya da yedi gnden az bir sre nce bu hastalklar bulunmu olan sava gemileriyle, bulak bir limandan be kez yirmi drt saatten az bir sreden beri ayrlm olan sava gemileri, Boazlar karantina altnda geecekler ve Boazlar'n bulatrlmasna hibir olanak brakmamak iin gerekli korunma nlemlerini gemideki aralarla uygulamak zorunda olacaklardr. KESM III. UAKLAR MADDE 23. Sivil uaklarn Akdeniz ile Karadeniz arasnda geiini salamak amacyla, Trk Hkmeti, Bogazlar'in yasak blgeleri dnda, bu geie ayrlm hava yollarn gsterecektir; sivil uaklar, Trk Hkmetine, ara sra (tarifesiz) yaplan uular iin gn ncesinden bir n-bildirim ile, dzenli (tarifeli) servis uular iin gei tarihlerini belirten genel bir nbildirimde bulunarak, bu yollar kullanabileceklerdir. te yandan, Boazlar'n yeniden askerletirilmi olmasna baklmakszn, Trk Hkmeti, yine de Trkiye'de yrrlkte olan hava ulam ynetim kurallar uyarnca, Avrupa ile Asya arasnda Trk lkesi zerinden umalarna izin verilmi olan sivil uaklara, tam bir gvenlik iinde gemeleri iin gerekli kolaylklar salayacaktr. Bir uu izninin verilmi olduu durumlarda, Boazlar blgesinde izlenecek yol belirli dnemlerde gsterilecektir. KESM IV. GENEL HKMLER MADDE 24. Boazlar rejimine ilikin 24 Temmuz 1923 tarihli Szleme gereince kurulmu olan Uluslararas Komisyonun yetkileri Trk Hkmetine aktarlmtr. Trk Hkmeti, 11., 12., 14. ve 18. maddelerin uygulanmasna ilikin istatistikleri toplama ve gerekli bilgileri vermei ykmlenir. Trk Hkmeti, ibu Szlemenin, sava gemilerinin Bogazlar'dan geiine ilikin her hkmnn yrtlmesine gz kulak olacaktr. Trk Hkmeti, yabanc bir deniz kuvvetinin yaknda Bogazlar'dan geecei kendisine bildirilir bildirilmez, bu kuvvetin kurulusunu, tonajn, Bogazlar'a giri iin ngrlen tarihi ve, gerekirse, olas dn tarihini, Batl Yksek Taraflarn Ankara'daki temsilcilerine bildirecektir. Trk Hkmeti, Bogazlar'da yabanc sava gemilerinin gidi-geliini gsteren, ayrca ticarete ve ibu Szlesme'de ngrlen deniz ve hava ulamna yararli btn bilgileri kapsayan yllk bir raporu Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine ve Batl Yksek Taraflara sunacaktr.

-8-

MADDE 25. bu Szlemenin hibir hkm, Trkiye iin ya da Milletler Cemiyeti'ne ye herhangi bir baka Batl Yksek Taraf iin, Milletler Cemiyeti Misakindan doan haklara ve ykmllklere halel vermemektedir. KESM V. SON HKMLER MADDE 26. bu Szleme olabilen en ksa sre iinde onaylanacaktr. Onama belgeleri, Paris'te Fransa Cumhuriyeti Hkmetinin arivlerine konulacaktr. Japon Hkmeti, onamann yaplm olduu, Paris'teki diplomatik temsilcisi araclyla, Fransa Cumhuriyeti Hkmetine bildirmekle yetinebilecek ve, bu durumda, onama belgesini olabilen en ksa sre iinde gnderecektir. Trkiye'nin onama belgesini de iermek zere, alt onama belgesi sunulur sunulmaz, bir sunu tutana (procs-verbal de dpot) dzenlenecektir. Bundan nceki fkrada ngrlen bildiri, bu bakmdan, onama belgesi sunusu ile edeerde olacaktr. bu Szleme, bu tutmak tarihinden balayarak yrrle girecektir. Fransz Hkmeti, bundan nceki fkrada ngrlen tutanakla, sonradan sunulacak onama belgelerinin sunu tutanaklarnn doruluu onaylanm birer rneini btn Batl Yksek Taraflara verecektir. MADDE 27. bu Szleme, yrrle giriinden balayarak, 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Bar Andlamasn imzalam her Devletin katlmasna ak olacaktr. Her katlma, diplomasi yoluyla Fransa Cumhuriyeti Hkmetine, onun araclyla da, btn Batl Yksek Taraflara bildirilecektir. Katlma, Fransz Hkmetine yaplan bildiri tarihinden balayarak geerli olacaktr. MADDE 28. bu Szlemenin sresi, yrrle giri tarihinden balayarak, yirmi yl olacaktr. Bununla birlikte, ibu Szlemenin 1. maddesinde dorulanan gei ve gidi-geli (ulam) zgrl ilkesinin sonsuz bir sresi olacaktr. Sz edilen yirmi yllk srenin bitiminden iki yl nce, hibir Batl Yksek Taraf, Fransz Hkmetine Szlemeyi sona erdirme n-bildirimi vermemise, ibu Szleme, bir sona erdirme n-bildirimin gnderilmesinden balayarak, iki yl geinceye kadar yrrlkte kalacaktr. Bu n-bildirim, Fransz Hkmetince, Batl Yksek Taraflara iletilecektir. bu Szleme, ibu madde hkmlerine uygun olarak sona erdirilmi olursa, Batl Yksek Taraflar, yeni bir Szlemenin hkmlerini saptamak zere kendilerini bir konferansa temsil ettirmei kabul etmektedirler. -9-

MADDE 29. bu Szlemenin yrrle girmesinden balayarak her be yllk dnemin sona ermesinde, Batl Yksek Taraflardan her biri, ibu Szlemenin bir ya da birka hkmnn deitirilmesini nerme giriiminde bulunabilecektir. Batl Yksek Taraflardan birinci yaplacak deitirme isteminin kabul edilebilmesi iin, bu istem 14. ya da 18. maddelerin deitirilmesini amalamaktaysa, baka bir Batl Yksek Tarafa; baka herhangi bir maddenin deitirilmesini amalamaktaysa, baka iki Batl Yksek Tarafa desteklenmesi gerekir. Bylece desteklenmi deiiklik istemi, iinde bulunulan be yllk dnemin sona ermesinden ay nce, Batl Yksek Taraflardan her birine bildirilecektir. Bu bildiri, nerilen deiikliin niteliini ve gerekesini kapsayacaktr. Bu neriler zerinde diplomasi yoluyla bir sonuca varmak olana bulunamazsa, Batl Yksek Taraflar, bu konuda toplanacak bir konferansa kendilerini temsil ettireceklerdir. Bu konferans, ancak oybirliiyle karar alabilecektir; 14. ve 18. maddelere ilikin deiiklik durumlar bu hkmn dnda kalmaktadr; bu durumlar iin Batl Yksek Taraflarn drtte nden oluan bir ounluk yeterli olacaktr. Bu ounluk, Trkiye'yi de iine alarak Karadeniz kiyidasi Batl Yksek Taraflarn drtte nc kapsamak zere hesaplanacaktr. BU HKMLERE OLAN NANLA, aada adlar yazl Tam yetkili Temsilciler, ibu Szlemeyi imzalamlardr. MONTREUX' DE, yirmi Temmuz bin dokuz yz otuz alt tarihinde on bir nsha olarak dzenlenmitir; bu nshalardan, Temsilcilerce mhrlenmi olan birincisi, Fransa Cumhuriyeti Hkmeti arivlerine konulacak, teki nshalar da imzaca Devletlere teslim olunacaktr. N.P.NICOLAEV Pierre NEICOV J.PAUL-BONCOUR H.PONSOT STANLEY S.M.BRUCE N.POLITIS Raoul BIBICA-ROSETTI Aada imzalar bulunan Japonya Temsilcileri, ibu Szleme hkmlerinin, Milletler Cemiyeti yesi olmayan bir Devlet sfatyla, Japonya'nn durumunu, gerek Milletler Cemiyeti Misakina gre, gerek bu Misak erevesi iinde yaplm karlkl yardim andlamalarna

-10-

gre, hibir biimde deitirmediini ve Japonya'nn zellikle 19. ve 25. maddeler hkmleri iinde bu Misal ve bu andlamalar konusunda tam bir deerlendirme zgrln elinde tuttuunu, Hkmetleri adna bildirirler. N.SATO Massa-aki HOTTA N.TITULESCO Cons.CONTZESCO V.V.PELLA Dr.R.ARAS Suad DAVAZ N.MENEMENCIOGLU Asm GNDZ N.SADAK Maxime LITVINOFF Dr.I.V.SOUBBOTITCH. EK I. 1. bu Szlemenin 2. maddesi uyarnca alnabilecek olan vergiler ve harlar aadaki izelgede gsterilenler olacaktr. Trk Hkmetinin bu vergilerde ve harlarda kabul edebilecei indirimler, bayrak ayrm gzetilmeksizin uygulanacaktr. kte yazl darasz tonajn yaplan hizmetin nitelii (jauge nette, net register tonnage) herdir tonu zerinden alnacak vergi ya da harlar tutar Altn-Frank(1) a) Salk denetimi ............... 0.075 b) Fenerler, kl samadiralar ve geit amandralar, ya da baka amandralar: 800 tona kadar ................... 0.42 800 tonun stnde ............. 0.21

-11-

c) Kurtarma hizmeti: Kurtarma sandallarn, palamar tayan fze istasyonlarn, sis ddklerini, radyofarlari ve b) paragrafna girmeyen kl amandralarla, ayni trden baka demeleri (tesisleri) kapsamak zere ... 0.10 2. bu Ek'in, 1. paragrafna ekli izelgede belirtilen vergiler ve harlar, Boazlar'dan bir gidi-dn geiine uygulanacaktr (baka bir deyimle, Ege Denizi'nden Karadeniz'e bir gei ve Ege Denizi'ne doru dn yolculuu ya da Karadeniz'den Ege Denizi'ne Boazlar'dan bir gei, bunun ardndan da Karadeniz'e dn); bununla birlikte, bir ticaret gemisi, gidi yolculuu iin Boazlar'a girdii tarihten balayarak alt aydan ok bir sre sonra, duruma gre, Ege Denizi'ne ya da Karadeniz'e dnmek zere Boazlar'dan yeniden geerse, bu gemi, bayrak ayrm yaplmakszn, bu vergileri ve harlar ikinci kez demekle ykml tutulabilecektir. 3. Bir ticaret gemisi, gidi geiinde, dnmeyeceini bildirirse, ibu Ek'in birinci paragrafnn b) ve c) fkralarnda ngrlen vergiler ve harlar bakmndan yalnz tarifenin yarsn demesi gerekecektir. 4. bu Ek'in birinci paragrafna ekli izelgede tanmlanan ve sz konusu hizmetlerin gerektirdii giderlerin karlanmasna ve yedek ake ya da ar olmayan bir dner sermaye fonu elde etmek iin gerekli miktardan yksek olmayacak olan vergiler ve harlar, ancak ibu Szlemenin 29. maddesi hkmleri uygulanarak arttrlabilecek ya da tamamlanabilecektir. Bunlar altn-Frank ya da deme tarihindeki kambiyo deerine gre Trk paras olarak denecektir. 5. Ticaret gemileri, klavuzluk ve yedekilik (rmorkrclk) gibi istee bal hizmetler karl vergileri ve harlar, byle bir hizmet, sz konusu geminin acentesinin ya da kaptannn istemesi zerine, Trk makamlarnca gerei gibi yerine getirilmise, demek zorunda tutulabileceklerdir. Trk Hkmeti, istee bal bu hizmetler iin alnacak vergilerin ve harlarn tarifesini vakit yaynlayacaktr. 6. Bu tarifeler, sz konusu hizmetler 5. maddenin uygulanmasyla zorunlu klnd durumlarda arttrlmayacaktr. EK II (1) A. STANDARD SUTASIRIMI (MAIMAHREC) (2) 1. Bir su st gemisinin standarda sutasirimi [maimahreci], btn gemi adamlaryla, makineleri ve kazanlaryla, denize almaa hazr olan ve -makinelerinin ve kazanlarnn beslenmesine zg yaktla yedek yakt dnda- btn silahlarn ve her trl cephanesini, demelerini [tesisatn], donatmn, gemi adamlarnn koman yasini, tatl suyunu, eitli yiyeceklerini ve sava srasnda tayaca her eit ara ve gerelerini ve yedek paralarn bulunduran, yapm tamamlanm bir geidinin sutasirimidir. 2. Bir denizaltnn standarda sutasirimi, btn gemi adamlaryla, yrtc makineleriyle, denize almaa hazr olan ve -yakt, yalama ya, tatl suyu ve her eit balast suyu dnda- btn silahlarn, her trl cephanesini, demelerini [tesisatn], donatmn, gemi adamlarnn koman yasini ve sava srasnda tayaca eitli ara ve gereleri ve her eit yedek paralarn tayan (dalma sarnlarnn suyu dnda) yapm tamamlanm geminin su stndeki sutasirimidir.

-12-

3. "Ton" (tonne) szc, "metrik ton" (tonnes metriques) teriminde kullanl dnda, 1.016 kilogramlk (2.240 litrelik) bir ton anlamna gelmektedir. B. SINIFLAR 1. Hattiharp gemileri(3), aadaki iki alt-snftan birine giren su st sava gemileridir: a) Uak-gemileri, yardmc gemiler ya da b) alt-snfna giren hattiharp gemileri dnda, standarda sutasirimi [maimahreci] 10.000 tonun (10.160 metrik tonun) stnde olan ya da 203 milimetre (8 pus) apndan byk apl bir top tayan, su st gemileri; b) Uak-gemileri dnda, standarda sutasirimi [maimahreci] 8.000 tonun (8.128 metrik tonun) stnde olmayan ve 203 milimetre (8 pus) apndan byk apl bir top tayan su st sava gemileri. 2. Uak-gemileri(1), sutasirimi [maimahreci] ne olursa olsun, baslca uak tamak ve bu uaklar denizde harekete getirmek iin yaplm ya da buna gre dzenlenmi su st sava gemileridir. Bir sava gemisi baslca uak tamak ve bunlar denizde harekete getirmek iin yaplmamsa ya da buna gre dzenlenmemise, bu gemiye bir inme ya da havalanma gvertesinin konulmas, bu geminin, uak-gemisi snfna sokulmas sonucunu vermez. Uak-gemileri snf iki alt-snfa ayrlr; ylece: a) Uaklarn havalanabilecekleri ya da konabilecekleri bir gverte ile donatlm olan gemiler; b) Yukarda a)paragrafnda tanmlanan bir gverteyle donatlmam olan gemiler. 3. Hafif su st gemileri(2), uak-gemileri, kk sava gemileri ya da yardmc gemiler dnda, standart sutasirimi [maimahreci] 10.000 tonu (10.160 metrik tonu) gememek zere 100 tonun (102 metrik tonun) stnde olan ve 203 milimetre (8 pus) apndan byk apl top tamayan su st sava gemileridir. Hafif su st sava gemileri alt-snfa ayrlr; ylece: a) 155 milimetre (6.1 pus) apndan byk apl bir top tayan gemiler; b) 155 milimetre (6.1 pus) apnda byk apl top tamayan ve standarda sutasirimi [maimahreci] 3.000 tonun (3.048 metrik tonun) stnde olan gemiler; c) 155 milimetre (6.1 pus) apndan byk apl top tamayan ve standarda sutasirimi [maimahreci] 3.000 tonun (3.048 metrik tonun) stnde olmayan gemiler. 4. Denizaltlar (3), denizin yzeyi altnda gidip-gelmek zere yaplm btn gemilerdir. 5. Kk sava gemileri (4), yardmc gemiler dnda, standarda sutasirimi [maimahreci] 2.000 tonu (2.023 metrik tonu) gememek zere, 100 tondan (102 metrik tondan) byk olan, ancak aadaki niteliklerden hibirini kendilerinde bulundurmayan su st sava gemilerdir: a) 155 milimetre (6.1 pus) apnda byk apl bir topla donatlm olmak; b) Torpil atmak iin yaplm ya da donatlm bulunmak;

-13-

c) 20 milden ok hz salamak zere yaplm olmak; 6. Yardmc gemiler(1), askeri donanmaya bal olup, standart sutasirimi [maimahreci] 100 tondan (102 metrik tondan) byk olan, olaanlkla donanma hizmetinden ya da asker tasma ya da savaan gemilerin kullanldklar hizmetten baka herhangi bir hizmette kullanlan, savaan gemi olmak zere yaplmam olan ve aadaki niteliklerden hibirini kendinde bulundurmayan su st gemileridir; a) 155 milimetre (6.1 pus) apndan byk apl bir topla donatlm olmak; b) 76 milimetreden (3 pustan) byk apta sekiz toptan ok topla donatlm olmak; c) Torpil atmak zere yaplm ya da donatlm olmak; d) Zrhl kaplamalarla korunmak zere yaplm olmak; e) 28 mili asan bir hiza erimek zere yaplm olmak; f) Uaklar denizde harekete geirmek zere zellikle yaplm ya da dzenlenmi olmak; g) Uak frlatmak iin, ikiden ok arala donatlm bulunmak. C. YAINI DOLDURMU GEMLER Aadaki snflara ve alt-snflara giren gemiler, yapmlarndan balayarak, aada saylar gsterilen yllar geince, "yasini doldurmu"(2) saylacaklardr: a) Bir hattiharp gemisi iin .......... 26 yl; b) Bir uak-gemisi iin................. 20 yl; c) a) ve b) alt-snflarndan bir hafif su st gemisi iin: (i) 1 Ocak 1920 den nce kzaa konulmusa 16 yl (ii) 31 Aralk 1919 dan sonra kzaa konulmusa....................................... 20 yl d) c) alt-snfndan bir hafif su st gemisi iin .................................... 16 yl e) Bir denizalt iin ...................... 13 yl EK III. Japon donanmasnn aada belirtilen, yasini doldurmu okul gemisinden ikisinin Boazlar'daki limanlar birlikte ziyaretine izin verilmesi kararlatrlmtr.

-14-

Bu iki geminin toplam tonaj, bu durumda, 15.000 tona edeerde saylacaktr. Asama 20-X-1896 18-III-1899 9.240 IVx200mm XIIx150mm Yakumo 1-XI-1898 20-VI-1900 9.010 IVx200mm XIIx150mm Iwate 11-X-1898 18-III-1901 9.180 IVx200mm XIVx150mm. EK IV. 1. bu Szlemenin 18. maddesine ngrlen, Karadeniz kyda Devletlere bal donanmalarn toplam tonaj hesabna katlacak gemilerin snflar ve alt-snflar unlardr: Hattiharp gemileri: Alt-snf a); Alt-snf b); Uak-gemileri: Alt-snf a); Alt-snf b); Hafif su st gemileri: Alt-snf a); Alt-snf b); Alt-snf c); Denizaltlar: bu Szlemenin II sayl Eki'ndeki tanmlamalara gre. Tonaj toplamnn hesaplanmasnda gz nnde tutulmas gereken sutasirimi [maimahre], III sayl Ek'de tanmlanan standart sutasirimidir. Sz edilen Ek'te tanmlanm olduklar biimde, ancak "yasini doldurmu" olmayan gemiler gz nnde tutulacaktr. 2. 18. maddenin b) fkrasnda ngrlen bildirinin ayrca ibu Ek'in birinci paragrafnda belirtilen snflarla alt-snflardaki gemilerin tonaj toplamn kapsamas gerekir.

-15-

PROTOKOL Bugnk tarihli szlemeyi imza ettikleri srada, aada imzalar bulunan Tam yetkili Temsilciler, her biri kendi hkmetlerini balamak zere, aadaki hkmleri kabul ettiklerini bildirirler: 1. Trkiye, ibu Szlemenin Balang (Prambule) kesiminde tanmland biimde Boazlar blgesini hemen yeniden askerletirebilecektir. 2. Trk Hkmeti, 15 Austos 1936 tarihinden balayarak ibu Szlemede belirlenen rejimi geici olarak uygulayacaktr. 3. bu Protokol bugnk tarihten balayarak geerli olacaktr. MONTREUX' DE, yirmi Temmuz bin dokuz yz otuz alt tarihinde dzenlenmitir. N.B.NICOLAEV Pierre NEICOV J.PAUL-BONCOUR H.PONSOT STANLEY S.M.BRUCE N.POLITIS Raoul BIBICA-ROSETTI N.SATO (ad referandum) Massa-aki HOTTA (ad referandum) N.TITULESCO Cons.CONTZESCO V.V.PELLA Dr.R.ARAS Suad DAVAZ N.MENEMENCIOGLU Asm GNDZ N.SADAK Maxime LITVINOFF

-16-

Dr.I.V.SOUBBOTITCH DIPNOTLAR 1. Lozan Bar Andlamasnn 23. maddesi yledir: "Batl Yksek Taraflar, Boazlar rejimine ilikin bugnk tarihli yaplm olan Szlemede ngrld zere, anakkale Boaz'nda, Marmara Denizi'nde ve Karadeniz Boaz'nda, denizden ve havadan, bar zamannda olduu gibi sava zamannda da, gei ve gidi-geli (ulam) serbestlii ilkesini kabul ve ilan etmekte gr birliine varmlardr. Bu szleme, Yksek Taraflar bakmndan, sanki bu Andlamann iindeymi gibi, ayni g ve deerde olacaktr." Lozan Bar Konferans, Tutanaklar-Belgeler (eviren Seha L.MERAY), Takm II, cilt 2, Ankara, 1973, s.8 2. Boazlar Rejimine likin Lozan Szlemesi iin baknz: Lozan Bar Konferans, Tutanaklar-Belgeler (eviren Seha L.MERAY), Takm II, cilt 2, Ankara, 9973, ss.54-64. 1. Franszca metinde "batiments de ligne", ngilizce metinde "Capital Ships", 1936 Trke evirisinde "hattiharp gemileri". (evirenler) 2. Franszca metinde "torpilleurs", ngilizce metinde "destroyers", 1936 Trke evirisinde "torpido". (evirenler) 1. Franszca metinde "aronefs", ngilizce metinde "aircrafts", 1936 Trke evirisinde "hava sefineleri". (evirenler) 2. Franszca metinde "avarie", ngilizce metinde "damage", 1936 Trke evirisinde "hasar". (evirenler) 3. Franszca metinde "fortune de mer", ngilizce metinde "peril of the sea" 1936 Trke evirisinde "deniz arzas". (evirenler) 1. Franszca ve ngilizce metinlerde "capture", 1936 Trke evirisinde "zapt ve msadere". (evirenler) 2. Franszca metinde "droit de visite", ngilizce metinde "right of visit and search", 1936 Trke evirisinde "muayene hakki". (evirenler) 1. Franszca metinde "Aronefs", ngilizce metinde "Aircrafts", 1936 Trke evirisinde "Hava sefineleri". (evirenler) 1. imdiki durumda, 100 kuru, yaklak olarak 2 altn-Frans 20 santim deerindedir. -------------------------------------------------------------------------------1. bu Ek'in metinleri, 25 Mart 1936 tarihli Londra Deniz Kuvvetleri Andlamasndan alnmtr. 2. Franszca metinde "dplacement-type", ngilizce metinde "standard displacement", 1936 Trke evirisinde "maimahre esasi". (evirenler) 3. Franszca metinde "Batiments de ligne", ngilizce metinde "Capital Ships", 1936 Trke evirisinde "Hattiharp gemileri". (evirenler)

-17-

-------------------------------------------------------------------------------1. Franszca metinde "batiments porte-aronefs", ngilizce metinde "Aircraft-Carriers", 1936 Trke evirisinde "Tayyare ana gemileri". (evirenler) 2. Franszca metinde "batiments lgers de surface", ngilizce metinde "Light Surface Vessels", 1936 Trke evirisinde "hafif su st gemileri". (evirenler). 3. Franszca metinde "sous-marins", ngilizce metinde "Submarines", 1936 Trke evirisinde "denizalt gemileri". (evirenler) 4. Franszca metinde "petis navires de combat", ngilizce metinde "Minor War Vessels", 1936 Trke evirisinde "kk muharebe gemileri". (evirenler) -------------------------------------------------------------------------------1. Franszca metinde "batiments auxilliaires", ngilizce metinde "Auxilary Vessels", 1936 Trke evirisinde "Muavin gemiler". (evirenler) 2. Franszca metinde "hors d'age", ngilizce metinde "over-age" 1936 Trke evirisinde "yasini doldurmu". (evirenler)

-18-