You are on page 1of 59

1

2

Oraao aos Moos
Fui Darlosa
Ediao
Fidcndo Casiigai Morcs

Vcrsao para cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
FoclciEdiiion dc 2.000 a pariir dc Iinl cn
www.jaIr.org
CopyrigIi
Auior. Fui Darlosa
Ediao clcirnica.
Ed. Fidcndo Casiigai Morcs
(www.jaIr.orgi
Todas as olras sao dc accsso graiuiio. Esiudci scnprc por conia
do Esiado, ou nclIor, da Socicdadc quc paga inposios; icnIo a
olrigaao dc rciriluir ao ncnos una goia do quc cla nc
proporcionou." Nclson JaIr Carcia (1947-2002i
3

ORAO AOS MOOS

Rui Barbosa
ScnIorcs.
Nao quis Dcus quc os ncus cinqucnia anos
dc consagraao ao dirciio vicsscn rccclcr no
icnplo do scu cnsino cn Sao Paulo o sclo dc una
grandc lcnao, associando-sc Iojc con a vossa
adnissao ao nosso saccrdocio, na solcnidadc
inponcnic dos voios cn quc o idcs csposar.
En vcrdadc vos digo, jovcns anigos ncus,
quc o coincidir dcsia cisicncia dcclinanic con
cssas carrciras nasccnics agora, o scu coincidir
nun ponio dc inicrscao iao nagnificancnic
cclclrado, cra nais do quc cu ncrccia; c,
ncgando-nc a divina londadc un noncnio dc
iananIa vcniura, nao nc ncgou scnao o a quc cu
nao dcvia icr iido a inconscicncia dc aspirar.
Mas, rccusando-nc o privilcgio dc un dia iao
grandc, ainda nc conscniiu o cncanio dc vos
falar, dc convcrsar convosco, prcscnic cnirc vos
4
cn cspriio; o quc c, ianlcn, csiar prcscnic cn
vcrdadc.
Assin quc nao nc idcs ouvir dc longc, cono a
qucn sc scnic arrcdado por ccnicnas dc
quilnciros, nas ao pc, dc cn ncio a vos, cono a
qucn csia dclaio do ncsno icio, c lcira do
ncsno lar, cn coloquio dc irnaos, ou junio dos
ncsnos aliarcs, sol os ncsnos canpanarios,
clcvando ao Criador as ncsnas oracs, c
profcssando o ncsno crcdo.
Dircis quc isio dc nc acIar assisiindo, assin,
cnirc os dc qucn nc vcjo scparado por disiancia
iao vasia, scria dar-sc, ou supor quc sc csia
dando, no ncio dc nos, un vcrdadciro nilagrc?
Scra. Milagrc do naior dos iaunaiurgos.
Milagrc dc qucn rcspira cnirc nilagrcs. Milagrc
dc un sanio, quc cada qual icn no sacrario do
scu pciio. Milagrc do coraao, quc os salc cIovcr
solrc a criaiura Iunana, cono o firnancnio
cIovc nos canpos nais aridos c irisics a
orvalIada das noiics, quc sc csvai, con os sonIos
dc anicnanIa, ao cair das princiras frccIas dc
oiro do disco solar.
Enlora o rcalisno dos adagios icinc no
conirario, iolcrcn-nc o arrojo dc afroniar una
vcz a salcdoria dos provcrlios. Eu nc alalano a
lIcs dizcr c rcdizcr dc nao. Nao c ccrio, cono
corrc nundo, ou, pclo ncnos, nuiias c
5
nuiissinas vczcs, nao c vcrdadc, cono sc
cspalIa fana, quc longc da visia, longc do
coraao".
O gcnio dos ancins, a, vai longc dc andar
ccrio. Essc proloquio icn nais nalcia quc
cicncia, nais cpigrana quc jusiia, nais cngcnIo
quc filosofia. Vczcs scn conio, quando sc csia
nais fora da visia dos olIos, cniao (c por isso
ncsnoi c quc nais visia do coraao csianos;
nao so lcn sua visia, scnao lcn dcniro nclc.
Nao, filIos ncus (dciai-nc cpcrincniar,
una vcz quc scja, convosco, csic suavssino
nonci; nao. o coraao nao c iao frvolo, iao
cicrior, iao carnal, quanio sc cuida. Ha, nclc,
nais quc un assonlro fisiologico. un prodgio
noral. o orgao da fc, o orgao da cspcrana, o
orgao do idcal. Vc, por isso, con os olIos d'alna,
o quc nao vccn os do corpo. Vc ao longc, vc cn
auscncia, vc no invisvcl, c aic no infiniio vc.
Ondc para o ccrclro dc vcr, ouiorgou-lIc o
ScnIor quc ainda vcja; c nao sc salc aic ondc.
Aic ondc cIcgan as vilracs do scniincnio, aic
ondc sc pcrdcn os surios da pocsia, aic ondc sc
soncn os vos da crcna. aic Dcus ncsno,
inviso cono os panoranas niinos do coraao,
nas prcscnic ao ccu c icrra, a iodos nos
prcscnics, cnquanio nos palpiic, incorrupio, no
scio, o nusculo da vida c da nolrcza c da
londadc Iunana.
6
Ouando clc ja nao csicndc o raio visual pclo
Iorizonic do invisvcl, quando sua visao icn por
liniic a do ncrvo oiico, c quc o coraao, ja
csclcroiico, ou dcgcncrcsccnic, c saiurado nos
rcsduos dc una vida gasia no nal, apcnas oscila
nccanicancnic no inicrior do arcaloio, cono
pcndula dc rclogio alandonado, quc agiia, con as
dcrradciras pancadas, os vcrncs c a pocira da
caia. Dclc sc rciirou a ccniclIa divina. Aic
onicn lIc lanIava cla dc luz iodo cssc cspao,
quc nos disiancia do inconcnsuravcl
dcsconIccido, c lanava cnirc csic c nos una
ponic dc asiros. Agora, apagados csscs luzciros,
quc o inundavan dc radiosa claridadc, la sc
foran, con o ciinio ciniilar das csirclas, as
cnircalcrias do dia cicrno, dciando-nos, iao-
soncnic, cnirc o longnquo nisicrio daquclc
icrno c o aniquilancnio da nossa niscria
dcsanparada, as ircvas dc ouiro cicr, cono cssc
quc sc diz cncIcr dc cscuridao o vago nisicrio do
cspao.
Enirc vos, porcn, noos, quc nc csiais
cscuiando, ainda lrilIa cn ioda a sua ruiilancia
o clarao da lanpada sagrada, ainda ardc cn ioda
a sua cncrgia o ccniro dc calor, a quc sc aquccc a
csscncia d'alna. Vosso coraao, pois, ainda
csiara inconianinado; c Dcus assin o prcscrvc.
Mcici a nao no scio, c a o scniircis con a
sua scgunda visia. Dcsia, solrciudo, c quc clc
7
nuirc sua vida agiiada c criadora. Pois nao
salcnos quc, con os anicpassados, vivc clc da
ncnoria, do luio c da saudadc? E iudo c vivcr no
prcicriio. Nao scniinos cono, con os nossos
convivcnics, sc alincnia clc na conunIao dos
scniincnios c ndolcs, das idcias c aspiracs? E
iudo c vivcr nun nundo, cn quc csianos scnprc
fora dcsic, pclo anor, pcla alncgaao, pclo
sacrifcio, pcla caridadc. Nao nos scra claro quc,
con os nossos dcsccndcnics c solrcvivcnics, con
os nossos succssorcs c posicros, vivc clc dc fc,
cspcrana c sonIo? Ora, iudo c vivcr, prcvivcndo,
c cisiir, prccisiindo, c vcr, prcvcndo. E, assin,
csia o coraao, cada ano, cada dia, cada Iora,
scnprc alincniado cn conicnplar o quc nao vc,
por icr cn doic dos ccus a prcccclcncia dc vcr,
ouvir c palpar o quc os olIos nao divisan, os
ouvidos nao cscuian, c o iaio nao scnic.
Para o coraao, pois, nao Ia passado, ncn
fuiuro, ncn auscncia. Auscncia, prcicriio c
porvir, iudo lIc c aiualidadc, iudo prcscna. Mas
prcscna aninada c vivcnic, palpiianic c
criadora, ncsic rcgao inicrior, ondc os norios
rcnasccn, prcnasccn os vindoiros, c os
disianciados sc ajunian, ao influo dc un
ialisna, pclo qual, ncssc nagico nicrocosno dc
naravilIas, cnccrrado na lrcvc arca dc un pciio
Iunano, calc, cn cvocacs dc cada insianic, a
Iunanidadc ioda c a ncsna cicrnidadc.
8
A naior dc quanias disiancias logrc a
inaginaao concclcr, c a da noric; c ncn csia
scpara cnirc si os quc a icrrvcl apariadora dc
Ioncns arrclaiou aos lraos uns dos ouiros.
Ouanias vczcs nao cnircvcnos, ncssc fundo
olscuro c rcnoissino, una inagcn cara?
quanias vczcs nao a vcnos assonar nos longcs
da saudadc, sorridcnic, ou nclancolica,
alvoroada, ou inquicia, scvcra, ou carinIosa,.
irazcndo-nos o lalsano, ou o consclIo, a
proncssa, ou o dcscngano, a rcconpcnsa, ou o
casiigo, o aviso da faialidadc, ou os prcssagios dc
lon agoiro? Ouanias nos nao vcn convcrsar,
afavcl c iranquila, ou prcssurosa c solrcssaliada,
con o afago nas naos, a doura na loca, a
nciguicc no scnllanic, o pcnsancnio na fonic,
lnpida, ou carrcgada, c lIc sanos do coniaio,
ora scguros c rolusiccidos, ora iransidos dc
cuidado c pcsadunc, ora cIcios dc novas
inspiracs, c cisnando, para a vida, novos
runos? Ouanias ouiras, nao sonos nos os quc
vanos cIanar csscs lcais conpanIciros dc alcn-
nundo, c con clcs rcnovar a praiica
inicrronpida, ou insiar con clcs por un alviirc,
cn vao luscado, una palavra, un novincnio do
rosio, un gcsio, una rcsiia dc luz, un irao do
quc por la sc salc, c aqui sc ignora?
Sc nao Ia, pois, alisno cnirc duas cpocas,
ncn ncsno a voragcn final dcsia ouira vida,
quc nao iransponIa a nuiua airaao dc duas
9
alnas, nao podc Iavcr, na ncsquinIa supcrfcic
do glolo icrrcsirc, cspaos, quc nao vcna, con
os insianiancos dc prcsicza das vilracs
luninosas, cssc fluido inconparavcl, por ondc sc
rcaliza, na csfcra das conunicacs norais, a
naravilIa da foiografia disiancia no nundo
posiiivo da indusiria nodcrna.
Tanpouco ncdcia do Fio a Sao Paulo! Por
quc nao conscguircnos cncrgar dc un a ouiro
calo, cn linIa iao curia? Tcnicnos. Vcjanos.
Esicndanos as naos, cnirc os dois ponios quc a
liniian. Dcsic quclc ja sc csialclcccu a
corrcnic. Fapida, cono o pcnsancnio, corrc a
cnanaao nagnciica dcsia circnidadc oposia.
Ja nun apcrio sc confundiran as naos, quc sc
procuravan. Ja, nun anplco dc iodos, nos
alraanos uns aos ouiros. En Sao Paulo
csianos. Convcrscnos, anigos, dc prcscna a
prcscna.
Enirclaando a colaao do vosso grau con a
concnoraao julilar da ninIa, c dando-nc a
Ionra dc vos scr cu paraninfo, urdis, dcsia
nancira, no ingrcsso carrcira quc adoiasics,
un cono vnculo sagrado cnirc a vossa cisicncia
iniclcciual, quc sc cnccia, c a do vosso padrinIo
cn lciras, quc sc accrca do scu icrno. Do ocaso
dc una surdc o arrclol da ouira.
10
Mcrcc, porcn, dc circunsiancias inopinadas,
con o cnccrro do ncu ncio scculo dc iralalIo na
jurisprudcncia sc ajusia o rcnaic dos ncus
cinqucnia anos dc scrvios naao. Ja o jurisia
concava a olIar con os princiros ioqucs dc
saudadc para o insiruncnio, quc, Ia dcz lusiros,
lIc vilra cnirc os dcdos, lidando pclo dirciio,
quando a conscicncia lIc nandou quc dcspissc
as nodcsias arnas da sua luia, provadancnic
inuiil, pcla grandcza da pairia c suas lilcrdadcs,
no parlancnio.
Essa rcnoao da nciadc ioial dc un scculo
dc vida laloriosa para o dcscniulIo do icnpo nao
podia consunar scn alalo scnsvcl nuna
cisicncia rcpcniinancnic dcccpada. Mas a
conoao foi saluiar; porquc o cspriio cnconirou
logo scu cquillrio na convicao dc quc, afinal,
nc cIcgava cu a conIcccr a nin ncsno,
rcconIcccndo a cscasscz dc ninIas rcscrvas dc
cncrgia, para aconodar o anlicnic da cpoca s
ninIas idcias dc rcconciliaao da poliica
nacional con o rcginc rcpullicano.
Era prcsunao, cra icncridadc, cra
inconscicncia insisiir na insana prcicnsao da
ninIa fraqucza. So un prcdcsiinado podcria
arrosiar cnprcsa iananIa. Dcsdc 1892 nc
cnpcnIava cu cn luiar con csscs narcs c
vcnios. Nao os vcnci. Vcnccran-nc clcs a nin.
Era naiural. Dcus nos da scnprc nais do quc
11
ncrcccnos. Ja nc nao cra pouco a graa (pcla
qual crguia as naos ao ccui dc alrir os olIos
rcalidadc cvidcnic da ninIa inpoicncia, c podcr
rccolIcr as vclas, navcganic dcscnganado, anics
quc o naufragio nc arrancassc das naos a
landcira sagrada.
TcnIo o consolo dc Iavcr dado a ncu pas
iudo o quc nc csiava ao alcancc. a dcsanliao, a
purcza, a sinccridadc, os cccssos dc aiividadc
incansavcl, con quc, dcsdc os lancos
acadcnicos, o scrvi, c o icnIo scrvido aic Iojc.
Por isso nc sa da longa odisscia scn crcdiios
dc Ulisscs. Mas, sc o nao soulc iniiar nas arics
ncdranosas dc poliico fcriil cn ncios c
nanIas, cn conpcnsaao iudo cnvidci por
inculcar ao povo os cosiuncs da lilcrdadc c
rcpullica as lcis do lon govcrno, quc prospcran
os Esiados, noralizan as socicdadcs, c Ionran
as nacs.
Prcguci, dcnonsirci, Ionrci a vcrdadc
clciioral, a vcrdadc consiiiucional, a vcrdadc
rcpullicana. Polrcs clicnics csias, cnirc nos, scn
arnas, ncn oiro, ncn considcraao, nal
acIavan, cn una nacionalidadc csnorccida c
indifcrcnic, nos iiulos roios do scu dirciio, con
quc Ialiliiar o nscro advogado a susicniar-lIcs
con alna, con dignidadc, con solranaria, as
dcsprczadas rcivindicacs. As ircs vcrdadcs nao
12
podian alcanar nclIor scnicna no irilunal da
corrupao poliica do quc o Dcus vivo no dc
Pilaios.
Oucn por una causa dcsias conlaicu,
alraado con cla, cn vinic c diio anos da sua Via
Dolorosa, nao sc podc icr Ialiiuado a naldizcr,
scnao a pcrdoar, ncn a dcscrcr, scnao a cspcrar.
Dcscrcr da ccgucira Iunana, sin; nas da
Providcncia, faial nas suas solucs, lcn quc (ao
parcccri iarda nos scus passos, isso nunca.
Assin quc a lcnao do paraninfo nao iraz fcl.
Nao lIc cnconirarcis no fundo ncn rancor, ncn
azcdunc, ncn dcspciio. Os naus so lIc inspiran
irisicza c picdadc. So o nal c o quc o inflana cn
odio. Porquc o odio ao nal c anor do lcn, c a ira
conira o nal, cniusiasno divino. Vcdc Jcsus
dcspcjando os vcndilIcs do icnpo, ou Jcsus
provando a csponja anarga no Colgoia. Nao sao o
ncsno Crisio, cssc cnsangucniado Jcsus do
Calvario c aquclouiro, o Jcsus iroso, o Jcsus
arnado, o Jcsus do laicgo incoravcl? Nao scrao
un so Jcsus, o quc norrc pclos lons, c o quc
aoiia os naus?
O padrc Manucl Dcrnardcs prcgava, nuna
das suas Silvas.
Dcn podc Iavcr ira, scn Iavcr
pccado.
13
I)uscnn, ct notc pcccu)c. E s
vczcs podcra Iavcr pccado, sc nao Iouvcr
ira. porquanio a pacicncia, c silcncio,
foncnia a ncgligcncia dos naus, c icnia
a pcrscvcrana dos lons. Ou cun cuusu
non )usctu), pcccut (dz un pud)c)
putcntu cnn ))utonuIs utu scnnut,
ncggcntun nut)t, ct non soun nuos,
scd ctun Ionos nutut ud nuun. Ncn o
irar-sc ncsics icrnos c conira a
nansidao. porquc csia viriudc
conprccndc dous aios. un c rcprinir a
ira, quando c dcsordcnada. ouiro cciia-
la, quando convcn. A ira sc conpara ao
cao, quc ao ladrao ladra, ao scnIor
fcsicja, ao Iospcdc ncn fcsicja, ncn
ladra. c scnprc faz o scu ofcio. E assin
qucn sc agasia nas ocasics, c conira as
pcssoas, quc convcn agasiar-sc, lcn
podc, con iudo isso, scr vcrdadcirancnic
nanso. Ou gtu) (dssc o Fso]oi ud
quuc opo)tct, ct quIus opo)tct, )usctu),
uudutu), cssc quc s nunsuctus potcst.
Ncn ioda ira, pois, c naldadc; porquc a ira,
sc, as nais das vczcs, rclcnia agrcssiva c
daninIa, nuiias ouiras, oporiuna c ncccssaria,
consiiiui o cspccfico da cura. Ora dcriva da
icniaao infcrnal, ora dc inspiraao rcligiosa.
Conuncnic sc accndc cn scniincnios
dcsunanos c paics crucis; nas nao raro
14
flancja do anor sanio c da vcrdadcira caridadc.
Ouando un lravcja conira o lcn, quc nao
cnicndc, ou quc o coniraria, c odio iroso, ou ira
odicnia. Ouando vcrlcra o cscandalo, a
lruialidadc, ou o orgulIo, nao c agrcsiia rudc,
nas caliaao viriuosa; nao c solcrla, quc
cplodc, nas indignaao quc ilunina; nao c raiva
dcsaainada, nas corrcao fraicrna. Eniao, nao
soncnic nao pcca o quc sc irar, nas pccara, nao
sc irando. Colcra scra; nas colcra da
nansuciudc, colcra da jusiia, colcra quc rcflcic
a dc Dcus, facc ianlcn cclcsic do anor, da
niscricordia c da saniidadc.
Dcla csfuzilan ccniclIas, cn quc sc alrasa,
por vczcs, o aposiolo, o saccrdoic, o pai, o anigo,
o orador, o nagisirado. Essas faulIas da
sulsiancia divina airavcssan o pulpiio, a
caicdra, a iriluna, o rosio, a inprcnsa, quando
sc dclaicn, anic o pas, ou o nundo, as grandcs
causas Iunanas, as grandcs causas nacionais,
as grandcs causas popularcs, as grandcs causas
sociais, as grandcs causas da conscicncia
rcligiosa. Eniao a palavra sc clciriza, lranc,
lanpcja, airoa, fulnina. Dcscargas solrc
dcscargas rasgan o ar, inccndcian o Iorizonic,
cruzan cn raios o cspao. a Iora das
rcsponsalilidadcs, a Iora da conia c do casiigo, a
Iora das aposirofcs, inprccacs c anaicnas,
quando a voz do Ioncn rcloa cono o canIao, a
arcna dos conlaics da cloqucncia csircnccc
15
cono canpo dc laialIa, c as sidcracs da
vcrdadc, quc csiala solrc as calcas dos
culpados, rcvolvcn o cIao, colcrio dc viinas c
dcsiroos incrucnios, con alalos dc icrrcnoio.
Ei-la a a colcra sania! Eis a ira divina!
Oucn, scnao cla, Ia dc cpulsar do icnplo o
rcncgado, o llasfcno, o profanador, o sinonaco?
qucn, scnao cla, cicrninar da cicncia o
apcdcuia, o plagiario, o cIarlaiao? qucn, scnao
cla, lanir da socicdadc o inoral, o corrupior, o
lilcriino? qucn, scnao cla, varrcr dos scrvios do
Esiado o prcvaricador, o concussionario c o
ladrao pullico? qucn, scnao cla, prccipiiar do
govcrno o ncgocisno, a prosiiiuiao poliica, ou a
iirania? qucn, scnao cla, arrancar a dcfcsa da
pairia colardia, inconfidcncia ou iraiao?
qucn, scnao cla, cla a colcra do cclcsic ininigo
dos vcndilIcs c dos Iipocriias? a colcra do
Vcrlo da vcrdadc, ncgado pclo podcr da ncniira?
a colcra da saniidadc suprcna, jusiiada pcla
nais sacrlcga das oprcsscs?
Todos os quc nos dcsscdcnianos ncssa fonic,
os quc nos sacianos dcssc pao, os quc adoranos
cssc idcal, ncla vanos luscar a cIana
incorrupivcl. dcla quc, ao cspciaculo npio do
nal iripudianic solrc os rcvcscs do lcn, rclcnia
cn lalarcdas a indignaao, golfa a colcra cn
lorloics das fraguas da conscicncia, c a palavra
16
sa, rccIinando, cslrascando, cIispando cono o
ncial candcnic dos scios da fornalIa.
Essc ncial nolrc, porcn, na incandcsccncia
da sua cluliao, nao dcia cscoria. Podc crcsiar
os lalios, quc airavcssa. Podcra inflanar por
noncnios o irriiado coraao, dc ondc jorra. Mas
nao o dcgcncra, nao o nacula, nao o rcsscca, nao
o calcja, nao o cndurccc; c, no fundo, sao da urna
ondc iunuliuavan cssas procclas c dondc
lorloian cssas crupcs, nao asscnia un
rancor, una ininizadc, una vingana. As rcacs
da luia ccssan, c fica, dc cnvolia con o
alorrccincnio ao nal, o rclcvancnio dos nalcs
padccidos.
Ncsi'alna, ianias vczcs fcrida c iraspassada
ianias vczcs, ncn dc agrcsscs, ncn dc
infanacs, ncn dc prcicrics, ncn dc
ingraiidcs, ncn dc pcrscguics, ncn dc
iraics, ncn dc cpairiacs pcrdura o ncnor
rasio, a ncnor idcia dc rcvindiia. Dcus nc c
icsicnunIa dc quc iudo icnIo pcrdoado. E,
quando lIc digo, na oraao doninical. Pcrdoai-
nos, ScnIor, as nossas dvidas, assin cono nos
pcrdoanos aos nossos dcvcdorcs", julgo nao lIc
csiar ncniindo; c a conscicncia nc aicsia quc,
aic ondc alcancc a inpcrfciao Iunana, icnIo
conscguido, c consigo iodos os dias, olcdcccr ao
sullinc nandancnio. Assin nc pcrdocn,
ianlcn, os a qucn icnIo agravado, os con
17
qucn Iouvcr sido injusio, violcnio, iniolcranic,
naligno, ou dcscaridoso.
Esiou-vos alrindo o livro da ninIa vida. Sc
nc nao quiscrdcs acciiar cono cprcssao ficl da
rcalidadc csia vcrsao rigorosa dc una das suas
paginas, con quc nais nc consolo, rccclci-a, ao
ncnos, cono aio dc fc, ou cono consclIo dc pai a
filIos, quando nao cono o icsiancnio dc una
carrcira, quc podcra icr discrcpado, nuiias vczcs,
do lcn, nas scnprc o cvangclizou con
cniusiasno, o procurou con fcrvor, c o adorou
con sinccridadc.
Dcsdc quc o icnpo concou, lcnio lcnio, a
nc dccaniar o cspriio do scdincnio das paics,
con quc o vcrdor dos anos c o anargor das luias
o cniurlavan, cnirando cu a considcrar con
filosofia nas lcis da naiurcza Iunana, fui
scniindo quanio csia ncccssiia da coniradiao,
cono a lina dos sofrincnios a nclIora, a quc
ponio o accrlo das provacs a cpurga, a
icnpcra, a noliliia, a rcgcncra. Eniao vin a
pcrcclcr vivancnic quc incnsa dvida cada
criaiura da nossa cspccic dcvc aos scus ininigos
c dcsforiunas. Por nais dcsagrcsics quc scjan os
coniraicnpos da soric c as naldadcs dos
Ioncns, raro nos causan nal iananIo, quc nos
nao faan ainda naior lcn. Ai dc nos, sc csia
purificaao gradual, quc nos dcparan as
vicissiiudcs crucis da cisicncia, nao cnconirassc
18
a colaloraao providcncial da foriuna advcrsa c
dos nossos dcsafcios. Ningucn ncic cn conia o
scrvio coninuo, dc quc lIcs csia cn olrigaao.
Dircis, aic quc, nandando-nos anar aos
nossos ininigos, cn loa paric nos quis o divino
lcgislador cnircnosirar o nuiio, dc quc clcs nos
sao crcdorcs. A caridadc con os quc nos
nalqucrcn, c os quc nos nalfazcn, nao c, cn
lcn larga cscala, scnao pago dos lcncfcios, quc,
nal a scu grado, nas nuiio dcvcras, clcs nos
granjcian.
Dcsiaric, nao cquivocarcnos a aparcncia con
a rcalidadc, sc, nos dissalorcs quc nalqucrcnics
c nalfazcnics nos propinan, disccrnirnos a
quoia dc lucro, con quc clcs, nao lcvando cn ial
o scniido, quasc scnprc nos favorcccn. Ouanio c
pcla ninIa paric, o nclIor do quc sou, lcn
assin o nclIor do quc nc aconiccc,
frcqucnicncnic acala o icnpo convcnccndo-nc
dc quc nao nc vcn das douras da foriuna
propcia, ou da vcrdadcira anizadc, scnao sin
quc o dcvo, principalncnic, s naquinacs dos
nalcvolos c s coniradics da soric nadrasia.
Ouc scria, Iojc, dc nin, sc o vcio dos ncus
advcrsarios, sisicnaiico c pcriinaz, nc nao
Iouvcssc poupado aos ircncndos riscos dcssas
aliuras, aliuras dc Saianas", cono as dc quc fala
o Apocalipsc, cn quc ianios sc icn pcrdido, nas
a quc ianias vczcs nc icn icniado calar o voio
19
dos ncus anigos? Anigos c ininigos csiao,
aniudc, cn posics irocadas. Uns nos qucrcn
nal, c fazcn-nos lcn. Ouiros nos alncjan o
lcn, c nos irazcn o nal.
Nao poucas vczcs, pois, razao c lasiinar o
zclo dos anigos, c agradcccr a nalcvolcncia dos
oposiiorcs. Esics nos salvan, quando aquclcs nos
ciravian. Dc soric quc, no pcrdoar aos ininigos,
nuiia vcz nao vai scncnic caridadc crisia, scnao
ianlcn jusiia ordinaria c rcconIccincnio
Iunano. E, ainda quando, aos olIos dc nundo,
cono aos do nosso juzo dcscaninIado, icnIan
logrado a nossa dcsgraa, lcn podc scr quc, aos
olIos da filosofia, aos da crcna c aos da vcrdadc
suprcna, nao nos Iajan coniriludo scnao para
a fclicidadc.
Esics, scnIorcs, scra un salcr vulgar, un
salcr rasiciro, un salcr so dc cpcricncia fciio".
Nao c o salcr da cicncia, quc sc lilra acina
das nuvcns, c alicia o vo solcrlo, alcn das
rcgics sidcrais, aic aos paranos indcvassavcis
do infiniio. Mas, ainda assin, csic salcr facil
ncrcccu a Cancs o icr a sua lcgcnda insculpida
cn vcrsos inoriais; quanio nais a nos ouiros,
licIos da icrra iao pcqucnos, a ninIaria dc
ocupar divagacs, cono csias, dc un dia, folIas
dc arvorc noria, quc, ialvcz, nao vingucn ao dc
ananIa.
20
Da cicncia csianos aqui nuna caicdral. Nao
calia cn un vclIo caiccuncno vir cnsinar a
rcligiao aos scus lispos c ponificcs, ncn aos quc
agora ncla rccclcn as ordcns do scu saccrdocio.
E Iojc c fcria, cnscjo para ircguas ao iralalIo
ordinario, quasc dia sanio. Laluiasics a scnana
ioda, o vosso curso dc cinco anos, con icorias,
Iipoicscs c sisicnas, con princpios, icscs c
dcnonsiracs, con lcis, codigos c
jurisprudcncias, con cposiiorcs, inicrprcics c
cscolas. CIcgou o noncnio dc voc asscniardcs,
nao por nao, con os vossos scniincnios, dc vos
pordcs fala con a vossa conscicncia, dc
praiicardcs faniliarncnic con os vossos afcios,
cspcranas c proposiios.
Eis ao quc vcn o padrinIo, o vclIo, o
alcndioador, carrcgado dc anos c iradics,
vcrsado nas longas lics do icnpo, ncsirc dc
Iunildadc, arrcpcndincnio c dcsconfiana, nulo
cnirc os grandcs da inicligcncia, grandc cnirc os
cpcrincniados na fraqucza Iunana. Ouc sc
fccIc, pois, alguns noncnios, o livro da cicncia; c
folIccnos junios o da cpcricncia. Dcsalivicno-
nos do salcr Iunano, carga fornidavcl, c
volicno-nos una Iora para csic ouiro, lcvc,
conczinIo, dcsalinIado, convcrsavcl, scguro,
scn aliiiudcs, ncn dcspcnIadciros.
Ningucn, scnIorcs ncus, quc cnprccnda
una jornada ciraordinaria, princiro quc ncia o
21
pc na csirada, sc csqucccra dc cnirar cn conia
con as suas foras, por salcr sc a lcvarao ao
calo. Mas, na grandc viagcn, na viagcn dc
iransiio dcsic a ouiro nundo, nao Ia possa, ou
nao possa, nao Ia qucrcr, ou nao qucrcr. A vida
nao icn nais quc duas porias. una dc cnirar,
pclo nascincnio; ouira dc sair, pcla noric.
Ningucn, calcndo-lIc a vcz, sc podcra furiar
cnirada. Ningucn, dcsdc quc cnirou, cn lIc
cIcgando o iurno, sc conscguira cvadir sada.
E, dc un ao ouiro circno, vai o caninIo, longo,
ou lrcvc, ningucn o salc, cnirc cujos icrnos
faiais sc dclaic o Ioncn, pcsaroso dc quc
cnirassc, rcccoso da Iora cn quc saia, caiivo dc
un c ouiro nisicrio, quc lIc confinan a
passagcn icrrcsirc.
Nao Ia nada nais iragico do quc a faialidadc
incoravcl dcsic dcsiino, cuja rapidcz ainda lIc
agrava a scvcridadc.
En iao lrcvc irajcio cada un Ia dc acalar a
sua iarcfa. Con quc clcncnios? Con os quc
Icrdou, c os quc cria. Aquclcs sao a paric da
naiurcza. Esics, a do iralalIo.
A paric da naiurcza varia ao infiniio. Nao Ia,
no univcrso, duas coisas iguais. Muiias sc
parcccn unas s ouiras. Mas iodas cnirc si
divcrsifican. Os ranos dc una so arvorc, as
folIas da ncsna plania, os iraos da polpa dc
22
un dcdo Iunano, as goias do ncsno fluido, os
arguciros do ncsno po, as raias do cspcciro dc
un so raio solar ou csiclar. Tudo assin, dcsdc os
asiros, no ccu, aic os nicrolios no sanguc, dcsdc
as nclulosas no cspao, aic aos aljfarcs do rocio
na rclva dos prados.
A rcgra da igualdadc nao consisic scnao cn
quinIoar dcsigualncnic aos dcsiguais, na ncdida
cn quc sc dcsigualan. Ncsia dcsigualdadc social,
proporcionada dcsigualdadc naiural, c quc sc
acIa a vcrdadcira lci da igualdadc. O nais sao
dcsvarios da invcja, do orgulIo, ou da loucura.
Traiar con dcsigualdadc a iguais, ou a dcsiguais
con igualdadc, scria dcsigualdadc flagranic, c
nao igualdadc rcal. Os apciiics Iunanos
concclcran invcricr a norna univcrsal da
criaao, prcicndcndo, nao dar a cada un, na
razao do quc valc, nas airiluir o ncsno a iodos,
cono sc iodos sc cquivalcsscn.
Esia llasfcnia conira a razao c a fc, conira a
civilizaao c a Iunanidadc, c a filosofia da
niscria, proclanada cn nonc dos dirciios do
iralalIo; c, cccuiada, nao faria scnao
inaugurar, cn vcz da suprcnacia do iralalIo, a
organizaao da niscria.
Mas, sc a socicdadc nao podc igualar os quc
a naiurcza criou dcsiguais, cada un, nos liniics
da sua cncrgia noral, podc rcagir solrc as
23
dcsigualdadcs naiivas, pcla cducaao, aiividadc c
pcrscvcrana. Tal a nissao do iralalIo.
Os poricnios dc quc csia fora c capaz,
ningucn os calcula. Suas viiorias na
rcconsiiiuiao da criaiura nal doiada so sc
conparan s da oraao.
Oraao c iralalIo sao os rccursos nais
podcrosos na criaao noral do Ioncn. A oraao
c o niino sullinar-sc d'alna pclo coniaio con
Dcus. O iralalIo c o inicirar, o dcscnvolvcr, o
apurar das cncrgias do corpo c do cspriio,
ncdianic a aao coninua dc cada un solrc si
ncsno c solrc o nundo ondc laluianos.
O indivduo quc iralalIa accrca-sc
coniinuancnic do auior dc iodas as coisas,
ionando na sua olra una paric, dc quc dcpcndc
ianlcn a dclc. O Criador conca, c a criaiura
acala a criaao dc si propria.
Oucn qucr, pois, quc iralalIc, csia cn
oraao ao ScnIor. Oraao pclos aios, cla
cnparclIa con a oraao pclo culio. Ncn podc scr
quc una andc vcrdadcirancnic scn a ouira. Nao
c iralalIo digno dc ial nonc o do nau; porquc a
nalcia do iralalIador o conianina. Nao c oraao
acciiavcl a do ocioso; porquc a ociosidadc a
dcssagra. Mas, quando o iralalIo sc junia
oraao, c a oraao con o iralalIo, a scgunda
criaao do Ioncn, a criaao do Ioncn pclo
24
Ioncn, scnclIa s vczcs, cn naravilIas,
criaao do Ioncn pclo divino Criador.
Ningucn dcsaninc, pois, dc quc o lcro lIc
nao fossc gcncroso, ningucn sc crcia nalfadado,
por lIc ninguarcn dc nasccna Iavcrcs c
qualidadcs. En iudo isso nao Ia surprcsas, quc
sc nao possan cspcrar da icnacidadc c saniidadc
no iralalIo. Oucn nao conIccc a Iisioria do
padrc Suarcz, o auior do iraiado Das Lcis c dc
Dcus Lcgislador" (Dc LcgIus uc Dco Lcgsuto)ci,
nonuncnio jurdico, a quc os irczcnios anos dc
sua idadc ainda nao gasiaran o concciio dc
Ionra das lciras casiclIanas? Dc cinqucnia
aspiranics, quc, cn 1564, soliciiavan, cn
Salananca, ingrcsso ConpanIia dc Jcsus, cssc
foi o unico rcjciiado, por curio dc cnicndincnio c
rcvcsso ao cnsino. Adniiido, iodavia, a
insisicncias suas, con a noia dc indifcrcnic,
cnlora prinassc cnirc os nais aplicados, iudo
lIc cran, no csiudo, cspcssas ircvas. Nao
avanava un passo, Afinal, por conscnso dc
iodos, passava por invcncvcl a sua incapacidadc.
Confcssou-a, por fin, c|c ncsno, rcqucrcndo ao
rciior, o cclclrc padrc Mariin Cuiicrrcz, quc o
cscusassc da vida cscolar, c o cnircgassc aos
nisicrcs corporais dc irnao coadjuior. Cuiicrrcz
aninou-o a orar, pcrsisiir, c cspcrar. Dc rcpcnic
sc lIc alagou dc claridadc a inicligcncia.
McrgulIou-sc, cniao, cada vcz nais no csiudo; c
da, con csiupcnda nudana, conca a dciar
25
vcr o a quc cra dcsiinada aqucla ciraordinaria
calca, aic cssc icnpo sulncrsa cn dcnsa
cscuridadc.
Ja c ncsirc insignc, ja cncarna iodo o salcr
da rcnasccna icologica, cn quc lrilIan as lciras
dc EspanIa. Succssivancnic ilusira as cadciras
dc filosofia, icologia c canoncs nas nais fanosas
univcrsidadcs curopcias. cn Scgovia, cn
ValIadolid, cn Fona, cn Alcala, cn Salananca,
cn vila, cn Coinlra. Nos scus scicnia anos dc
vida, profcssa as cicncias icologicas duranic
quarcnia c scic, cscrcvc ccrca dc duzcnios
voluncs, c norrc conparado con Sanio
AgosiinIo c S.. Tonas, alaio dc qucn Iouvc
qucn o considcrassc o naior cngcnIo, quc icn
iido a igrcja"; scndo ial a sua noncada, ainda
cnirc os proicsianics, quc dcsic jcsuia, cono
icologo c filosofo, cIcgou a dizcr Crocio quc
apcnas Iavia qucn o igualassc".
Ja vcdcs quc ao iralalIo nada c inpossvcl.
Dclc nao Ia circnos, quc nao scjan dc cspcrar.
Con clc nada podc Iavcr, dc quc dcscspcrar.
Mas, do scculo XVI ao scculo XX, o quc as
cicncias crcsccran, c inconcnsuravcl. Enirc o
currculo da icologia c filosofia no princiro, c o
prograna dc un curso jurdico, no scgundo, a
disiancia c infiniia. Solrc os ncsircs, os salios c
os csiudanics dc agora pcsan nonianIas c
26
nonianIas nais dc qucsics, prollcnas c
csiudos quc quanios, Ia ircs ou quairo scculos,
sc alrangian no salcr Iunano.
O iralalIo, pois, vos Ia dc laicr poria dia c
noiic; c nunca vos ncgucis s suas visiias, sc
qucrcis Ionrar vossa vocaao, c csiais disposios a
cavar nos vcios dc vossa naiurcza, aic dardcs
con os icsouros, quc a vos Iaja rcscrvado, con
anino lcnigno, a dadivosa Providcncia. Ouvisics
o aldralar da nao oculia, quc vos cIana ao
csiudo? Alri, alri, scn dcicna. Ncn por vir
nuiio ccdo, lIo lcvcis a nal, lIo icnIais conia
dc inporiuna. Ouanio nais naiuiinas cssas
inicrrupcs do vosso dornir, nais lIas dcvcis
agradcccr.
O ananIcccr do iralalIo Ia dc aniccipar-sc
ao ananIcccr do dias Nao vos ficis nuiio dc
qucn cspcria ja sol nasccnic, ou sol nado. Curios
sc fizcran os dias, para quc nos os dolrasscnos,
nadrugando. Epcrincniai, c vcrcis quanio vai
do dciiar iardc ao acordar ccdo. Solrc a noiic o
ccrclro pcndc ao sono. AnicnanIa, icndc a
dcspcriar.
Nao invcriais a ccononia do nosso
organisno. nao iroqucis a noiic pclo dia,
dcdicando csic cana, c aqucla s disiracs. O
quc sc cspcrdia para o iralalIo con as noiiadas
inuicis, nao sc lIc rccolra con as nanIas dc
27
cicnporanco dornir, ou as iardcs dc cansado
laluiar. A cicncia, zclosa do cscasso icnpo quc
nos dcia a vida, nao da lugar aos ircsnoiics
lilcriinos. Ncn a calca ja causia, ou csiafada
nos prazcrcs, icn ondc caila o inquirir, o
rcvolvcr, o ncdiiar do csiudo.
Os proprios csiudiosos dcsaccrian, quando,
iludidos por un Ialiio dc invcrsao, anicpcn o
iralalIo, quc cnira pcla noiic, ao quc prcccdc o
dia. A naiurcza nos csia nosirando con
ccnplos a vcrdadc. Toda cla, nos vivcnics, ao
anoiicccr, inclina para o sono. A csia liao gcral
so alrcn irisic cccao os aninais sinisiros c os
carnicciros. Mas, quando sc avizinIa o volvcr da
luz, nuiio anics quc cla arraic a naiurcza, c
ainda princiro quc alvorca no firnancnio, ja
ronpcu na icrra cn caniicos a alvorada, ja sc
orqucsiran dc Iarnonias c nclodias canpos c
sclvas, ja o galo, nao o galo irisic do luar dos
scrics do nosso Caiulo, nas o galo fcsiivo das
nadrugadas, rciinc ao longc a csiridcncia dos
scus clarins, vilranics dc julilosa alcgria.
Ouvi, no pocna dc Jo, a voz do ScnIor,
pcrguniando a scu scrvo, ondc csiava, quando o
louvavan as csirclas da nanIa. UI c)us cun nc
uudu)cnt snu ust)u nututnu E quc icn nais
as csirclas da nanIa, dizia un grandc cscriior
nosso, quc icn nais as csirclas da nanIa quc
as da iardc, ou as da noiic, para fazcr Dcus nais
28
caso do louvor dc unas quc das ouiras? Nao c clc
o ScnIor do icnpo, quc dcvc scr louvado a iodo o
icnpo, nao so da luz, scnao ianlcn das ircvas?
Assin c. porcn as csirclas da nanIa icn csia
vaniagcn quc nadrugan, aniccipan-sc, c
dcspcrian aos ouiros, quc sc lcvanicn a scrvir a
Dcus. Pois disio c quc Dcus sc Ionra, c agrada
cn prcscna dc Jo".
Tonai ccnplo, csiudanics c douiorcs, ionai
ccnplo das csirclas da nanIa, o gozarcis das
ncsnas vaniagcns. nao so a dc lcvaniardcs nais
ccdo a Dcus a oraao do iralalIo, nas a dc
anicccdcrdcs aos dcnais, logrando nais para vos
ncsnos, c csiinulando os ouiros a quc vos
rivalizcn no ganIo lcndiio.
Ha csiudar, c csiudar. Ha iralalIar, c
iralalIar. Dcsdc quc o nundo c nundo, sc vcn
dizcndo quc o Ioncn nascc para o iralalIo.
Hono nusctu) ud uIo)cn". Mas o iralalIar c
cono o scncar, ondc iudo vai nuiio das sazcs,
dos dias c das Ioras. O ccrclro, cansado c scco
do lalorar diurno, nao acolIc lcn a scncnic.
nao a rccclc frcsco c dc lon grado, cono a icrra
orvalIada. Ncn a colIciia acodc iao suavc s
naos do lavrador, quando o iorrao ja lIc nao csia
sorrindo cnirc o scrcno da noiic c os alvorcs do
dia.
29
Assin, iodos salcn quc para iralalIar
nasccnos. Mas nuiios sonos os quc ignoranos
ccrias condics, ialvcz as nais clcncniarcs, do
iralalIo, ou, pclo ncnos, nui poucos os quc as
praiicanos. Ouanios scrao os quc acrcdiicn quc
os nclIorcs iralalIadorcs scjan os nclIorcs
nadrugadorcs? quc os nais csiudiosos nao scjan
os quc ofcrcccn ao csiudo os solcjos do dia, nas
os quc o Ionran con as princias da nanIa?
Dirao quc iais irivialidadcs, ccdias c
corriquciras, nao sao para conicnpladas nun
discurso acadcnico, ncn para cscuiadas cnirc
douiorcs, lcnics c salios. Cada un sc avcn cono
cnicndc, c faz o quc podc. Mas cu, nisio aqui,
fao ainda o quc dcvo. Porquc, vindo prcgar-vos
cpcricncia, cunpria quc rclcvassc nais a quc
nais solrcssai na ninIa csiirada carrcira dc
csiudanic.
Esiudanic sou. Nada nais. Mau salcdor,
fraco jurisia, ncsquinIo advogado, pouco nais
sci do quc salcr csiudar, salcr cono sc csiuda, c
salcr quc icnIo csiudado. Ncn isso ncsno sci
sc salcrci lcn. Mas, do quc icnIo logrado salcr,
o nclIor dcvo s nanIas c nadrugadas. Muiias
lcndas sc icn invcniado, por a, solrc cccssos
da ninIa vida laloriosa. Dcran, nos ncus
progrcssos iniclcciuais, larga paric ao uso cn
aluso do cafc c ao csinulo Ialiiual dos pcs
ncrgulIados n'agua fria. Conios dc
30
inaginadorcs. Fcfraiario sou ao cafc. Nunca
rccorri a clc cono a csiinulanic ccrclral. Ncn
una so vcz na ninIa vida lusquci nun pcdiluvio
o cspanialIo do sono.
Ao quc dcvo, sin, o nais dos fruios do ncu
iralalIo, a rclaiiva calundancia dc sua
fcriilidadc, a paric produiiva c duravcl da sua
safra, c s ninIas nadrugadas. Mcnino ainda,
assin quc cnirci ao colcgio, alvidrci cu ncsno a
convcnicncia dcssc cosiunc, c da avanic o
olscrvci, scn ccssar, ioda a vida. Eduquci nclc o
ncu ccrclro, a ponio dc cspcriar caiancnic
Iora, quc conigo ncsno asscniava, ao dornir.
Succdia, nuiio aniudc, cncciar cu a ninIa
soliiaria lanca dc csiudo una ou s duas da
anicnanIa. Muiias vczcs nc nandava ncu pai
volvcr ao lciio; c cu fazia apcnas quc lIc olcdccia,
iornando, logo apos, quclas anadas
luculracs, as dc quc nc lcnlro con saudadc
nais dclciiosa c cniranIavcl.
TcnIo, ainda Iojc, convicao dc quc ncssa
olscrvancia pcrsisicnic csia o scgrcdo fcliz, nao
so das ninIas princiras viiorias no iralalIo,
nas dc quanias vaniagcns alcancci janais lcvar
aos ncus concorrcnics, cn iodo o andar dos
anos, aic vclIicc. Muiio Ia quc ja nao suliraio
ianio s Ioras da cana, para acrcsccniar s do
csiudo. Mas o sisicna ainda pcrdura, lcn quc
largancnic ccrccado nas aniigas inodcracs.
31
Aic agora, nunca o sol dcu conigo dciiado, c,
ainda Iojc, un dos ncus raros c nodcsios
dcsvanccincnios c o dc scr grandc nadrugador,
nadrugador inpcniicnic.
Mas, scnIorcs, os quc nadrugan no lcr,
convcn nadrugarcn ianlcn no pcnsar. Vulgar c
o lcr, raro o rcflciir. O salcr nao csia na cicncia
alIcia, quc sc alsorvc, nas, principalncnic, nas
idcias proprias, quc sc gcran dos conIccincnios
alsorvidos, ncdianic a iransnuiaao, por quc
passan, no cspriio quc os assinila. Un salcdor
nao c arnario dc salcdoria arnazcnada, nas
iransfornador rcflcivo dc aquisics digcridas.
Ja sc vc quanio vai do salcr aparcnic ao
salcr rcal. O salcr dc aparcncia crc c osicnia
salcr iudo. O salcr dc rcalidadc, quanio nais
rcal, nais dcsconfia, assin do quc vai
aprccndcndo. cono do quc clalora.
Havcis dc conIcccr, cono cu conIco, pascs,
ondc quanio ncnos cicncia sc apurar, nais
salios florcsccn. Ha, sin, dcssas rcgics, por
csic nundo alcn. Un Ioncn (ncssas icrras dc
pronissaoi quc nunca sc nosirou lido ou salido
cn coisa ncnIuna, iido c Iavido c por corrcnic c
nocnic no quc qucr quc scja; porquc assin o
aclanan as ironlcias da poliica, do clogio
nuiuo, ou dos corrilIos pcssoais, c o povo
sulscrcvc a ncscia aioarda. Financciro,
32
adninisirador, csiadisia, cIcfc dc Esiado, ou
qualqucr ouiro lugar dc ingcnic siiuaao c
assusiadoras rcsponsalilidadcs, c, a pcdir dc
loca, o quc sc diz nao dc pronio dcscnpcnIo,
fornula viva a quaisqucr dificuldadcs, cIavc dc
iodos os cnignas.
TcnIan por avcriguado quc, ondc qucr quc o
colocarcn, dara conia o sujciio das nais arduas
cnprcsas c soluao aos nais cnaranIados
prollcnas. Sc cn nada sc aparclIou, csia cn
iudo c para iudo aparclIado. Ningucn vos salcra
infornar por quc. Mas iodo o nundo vo-lo dara
por lquido c ccrio. Nao aprcndcu nada, c salc
iudo. Lcr, nao lcu. Escrcvcr, nao cscrcvcu.
Funinar, nao runinou. Produzir, nao produziu.
E un inproviso oniscicnic, o fcnncno dc quc
pociava Danic. In pcco tcnpo g)un dotto) s
]co".
A csscs Ioncns-panaccias, a csscs
cnprciiciros dc iodas as cnprciiadas, a csscs
aviadorcs dc iodas a cnconcnda, sc cscancclan
os porics da fana, do podcrio, da grandcza, c,
nao conicnics dc lIcs aplaudir cnirc os da icrra a
nulidadc, ainda, quando Dcus qucr, a nandan
cpor adniraao do csirangciro.
Pclo conirario, os quc sc icn por noiorio c
inconicsiavcl cccdcrcn o nvcl da insiruao
ordinaria, csscs para nada scrvcn. Por quc?
33
Porquc salcn dcnais". Susicnia-sc a quc a
conpcicncia rcsidc, jusiancnic, na
inconpcicncia. Vai-sc, aic, ao incrvcl dc sc
inculcar ncdo aos prcparados", dc Iavc-los
cono cidadaos pcrigosos, c icr-sc por dogna quc
un Ioncn, cujos csiudos passarcn da cravcira
vulgar, nao podcria ocupar qualqucr posio nais
grado no govcrno, cn pas dc analfalcios. Sc o
povo c analfalcio, so ignoranics csiarao cn
icrnos dc o govcrnar. Naao dc analfalcios,
govcrno dc analfalcios. E o quc clcs, nuiia vcz s
cscancaras, c cn lcira rcdonda, por a dizcn.
Socraics, ccrio dia, nuna das suas
convcrsacs, quc O Princiro Alciladcs nos
dcia cscuiar ainda Iojc, dava grandc liao dc
nodcsiia ao inicrlocuior, dizcndo-lIc, con a
cosiunada lIancza. A pior cspccic dc ignorancia
c cuidar una pcssoa salcr o quc nao salc... Tal,
ncu caro Alciladcs, o icu caso. Enirasic pcla
poliica, anics dc a icrcs csiudado. E nao cs iu so
o quc ic vcjas ncssa condiao. c csia ncsna a da
nor paric dos quc sc ncicn nos ncgocios da
rcpullica. Apcnas ccciuo cguo nuncro, c podc
scr quc, unicancnic, a Pcriclcs, icu iuior; porquc
icn cursado os filosofos".
Vcdc agora os quc inicniais ccrciiar-vos na
cicncia das lcis, c vir a scr scus inicrprcics, sc dc
ial jciio c quc concclcrcis salc-las, c cccuia-
34
las. Dcssc jciio; isio c. cono as cnicndian os
poliicos da Crccia, piniada pclo ncsirc dc Plaiao.
Una vcz, quc Alciladcs discuiia con
Pcriclcs, cn palcsira rcgisirada por Xcnofonic,
accriou dc sc dclaicr o quc scja lci, c quando
cisia, ou nao cisia.
Ouc vcn a scr lci? indaga
Alciliadcs.
A cprcssao da voniadc do povo,
rcspondc Pcriclcs.
Mas quc c o quc dcicrnina cssc
povo? O lcn, ou o nal? rcplica-lIc o
solrinIo.
Ccrio quc o lcn, nancclo.
Mas, scndo una oligarquia qucn
nandc, isio c, un dininuio nuncro dc
Ioncns, scrao, ainda assin, rcspciiavcis
as lcis?
Scn duvida.
Mas, sc a disposiao vicr dc un
iirano? Sc ocorrcr violcncia, ou
ilcgalidadc? Sc o podcroso coagir o fraco?
Cunprira, iodavia, olcdcccr?
Pcriclcs Icsiia; nas acala adniiindo.
35
Crcio quc sin.
Mas cniao, insisic Alciladcs, o
iirano, quc consirangc os cidadaos a lIc
acaiarcn os capricIos, nao scra, cssc
sin, o ininigo das lcis?
Sin; vcjo agora quc crrci cn
cIanar lcis s ordcns dc un iirano,
cosiunado a nandar, scn pcrsuadir.
Mas, quando un dininuio nuncro
dc cidadaos inpc scus arlirios
nuliidao, darcnos, ou nao, a isso o nonc
dc violcncia?
Parccc-nc a nin, conccdc
Pcriclcs, cada vcz nais vacilanic, quc, cn
caso ial, c dc violcncia quc sc iraia, nao
dc lci.
Adniiido isso, ja Alciladcs iriunfa.
Logo, quando a nuliidao,
govcrnando, olrigar os ricos, scn
conscnso dcsics, nao scra, ianlcn,
violcncia, c nao lci?
Pcriclcs nao acIa quc rcspondcr; c a propria
razao nao o acIaria. Nao c lci a lci, scnao quando
asscnia no conscniincnio da naioria, ja quc,
cigido o dc iodos, dcsdc)undun irrcalizavcl, nao
Iavcria ncio janais dc sc cIcgar a una lci.
36
Ora, scnIorcs lacIarclandos, pcsai lcn quc
vos idcs consagrar lci, nun pas ondc a lci
alsoluiancnic nao cprinc o conscniincnio da
naioria, ondc sao as ninorias, as oligarquias
nais acanIadas, nais inpopularcs c ncnos
rcspciiavcis, as quc pcn, c dispcn, as quc
nandan, c dcsnandan cn iudo; a salcr. nun
pas, ondc, vcrdadcirancnic, nao Ia lci, nao Ia
noral, poliica ou juridicancnic falando.
Considcrai, pois, nas dificuldadcs, cn quc sc
vao cnlcar os quc profcssan a nissao dc
susicniaculos c auiliarcs da lci, scus ncsircs c
cccuiorcs.
vcrdadc quc a cccuao corrigc, ou aicnua,
nuiias vczcs, a lcgislaao dc na noia. Mas, no
Drasil, a lci sc dcslcgiiina, anula c iorna
incisicnic, nao so pcla lasiardia da origcn,
scnao ainda pclos Iorrorcs da aplicaao.
Ora, dizia S. Paulo quc loa c a lci, ondc sc
cccuia lcgiiinancnic. Honu cst cx, s qus cu
cgtnc ututu). Oucrcria dizcr. Doa c a lci quando
cccuiada con rciidao. Isio c. loa scra, cn
Iavcndo no cccuior a viriudc, quc no lcgislador
nao Iavia. Porquc so a nodcraao, a inicircza c a
cquidadc, no aplicar das nas lcis, as podcrian,
cn ccria ncdida, cscoinar da inpurcza, durcza c
naldadc, quc cnccrrarcn. Ou, nais lisa c
clarancnic, sc lcn o cnicndo, prcicndcria
37
significar o aposiolo das gcnics quc nais valc a
lci na, quando incccuiada, ou nal cccuiada
(para o lcni, quc a loa lci sofisnada c nao
olscrvada (conira clci.
Ouc ciraordinario, quc incnsuravcl, quc,
por assin dizcr, csiupcndo c solrc-Iunano, logo,
nao scra, cn iais condics, o papcl da jusiia!
Maior quc o da propria lcgislaao. Porquc, sc
dignos sao os juizcs, cono paric suprcna, quc
consiiiucn, no cccuiar das lcis, cn scndo
jusias, lIcs nanicrao clcs a sua jusiia, c,
injusias, lIcs podcrao nodcrar, sc nao, aic, no
scu ianio, corrigir a injusiia.
Dc nada aprovciian lcis, lcn sc salc, nao
cisiindo qucn as anparc conira os alusos; c o
anparo solrc iodos csscncial c o dc una jusiia
iao alia no scu podcr, quanio na sua nissao. A
icnos as lcis", dizia o Florcniino. Mas qucn lIcs
Ia dc icr nao? Ningucn".
Lc cgg son, nu cI pon nuno ud cssc Nuo.
Enirc nos nao scria lciio rcspondcr assin iao
cn alsoluio inicrrogaao do pocia. Na
consiiiuiao lrasilcira, a nao quc clc nao via na
sua rcpullica c cn sua cpoca, a nao
susicniadora das lcis, a a icnos, Iojc, criada, c
iao grandc, quc nada lIc iguala a najcsiadc,
nada lIc rivaliza o podcr. Enirc as lcis, c a jusiia
38
qucn dccidc, fulninando aquclas, quando con
csia colidircn.
Solcrania iananIa so nas fcdcracs dc
noldc noric-ancricano calc ao podcr judiciario,
sulordinado aos ouiros podcrcs nas dcnais
fornas dc govcrno, nas, ncsia, supcrior a iodos.
Dcssas dcnocracias, pois, o cio c a jusiia,
cio nao alsiraio, nao suposiicio, nao
ncrancnic noral, nas dc una rcalidadc
profunda, c iao scriancnic inplaniado no
nccanisno do rcgncn, iao praiicancnic
cnlclido airavcs dc iodas as suas pcas, quc,
falscando clc ao scu nisicr, iodo o sisicna caira
cn paralisia, dcsordcn c sulvcrsao. Os podcrcs
consiiiucionais cnirarao cn confliios insoluvcis,
as franquias consiiiucionais ruirao por icrra, c da
organizaao consiiiucional, do scu caraicr, das
suas funcs, dc suas garaniias apcnas rcsiarao
dcsiroos.
Eis o dc quc nos Ia dc prcscrvar a jusiia
lrasilcira, sc a dciarcn solrcvivcr, ainda quc
agrcdida, oscilanic c nal scgura, aos ouiros
clcncnios consiiiuiivos da rcpullica, no ncio das
runas, cn quc nal sc conscrvan ligciros iraos
da sua vcrdadc.
Ora, scnIorcs, cssc podcr cnincncialncnic
ncccssario, viial c salvador, icn os dois lraos,
nos quais agucnia a lci, cn duas insiiiuics. a
39
nagisiraiura c a advocacia, iao vclIas cono a
socicdadc Iunana, nas clcvadas ao ccn-dolro,
na vida consiiiucional do Drasil, pcla csiupcnda
inporiancia, quc o novo rcgncn vcio dar
jusiia.
Mcus anigos, c para colalorardcs cn dar
cisicncia a cssas duas insiiiuics quc Iojc sas
daqui Ialiliiados. Magisirados ou advogados
scrcis. Sao duas carrciras quasc sagradas,
inscparavcis una da ouira, c, ianio una cono a
ouira, incnsas nas dificuldadcs,
rcsponsalilidadcs c uiilidadcs.
Sc cada un dc vos ncicr lcn a nao na
conscicncia, ccrio quc ircncra da pcrspcciiva. O
ircncr proprio c dos quc sc dcfronian con as
grandcs vocacs, c sao ialIados para as
dcscnpcnIar. O ircncr, nas nao o dcscoroar. O
ircncr, nas nao o rcnunciar. O ircncr, con o
ousar. O ircncr, con o cnprccndcr. O ircncr,
con o confiar. Confiai, scnIorcs. Ousai. Fcagi. E
Iavcis dc scr lcn succdidos. Dcus, pairia, c
iralalIo. Mcici no rcgao cssas ircs fcs, csscs
ircs anorcs, csscs ircs signos sanios. E scgui,
con o coraao puro. Nao Iajais ncdo a quc a
soric vos ludilric. Mais podc quc os scus azarcs a
consiancia, a coragcn c a viriudc.
Idcalisno? Nao. cpcricncia da vida. Nao Ia
foras, quc nais a scnIorcicn, do quc cssas.
40
Epcrincniai-o, cono cu o icnIo cpcrincniado.
Podcra scr quc rcsigncis ccrias siiuacs, cono
cu as icnIo rcsignado. Mas ncrancnic para
variar dc posio, c, cn vos scniindo incapazcs dc
uns, luscar ouiros, ondc vos vcnIa ao cnconiro o
dcvcr, quc a Providcncia vos Iavia rcscrvado.
Encarai, jovcns colcgas ncus, ncssas duas
csiradas, quc sc vos paicnician. Tonai a quc vos
indicarcn vossos prcsscniincnios, gosios c
cploracs, no canpo dcssas nolrcs disciplinas,
con quc lida a cicncia das lcis c a disiriluiao da
jusiia. Alraai a quc vos scniirdcs indicada pclo
conIccincnio dc vos ncsnos. Mas nao princiro
quc Iajais luscado na cpcricncia dc ouircn un
pouco da quc vos c nisicr, c quc ainda nao
icndcs, para clcgcr a nclIor dcrroia, cnirc as
duas quc sc ofcrcccn caria dc idoncidadc, Iojc
oliida.
Pclo quc nc ioca, cscassancnic avalio aic
ondc, nisso, vos podcria cu scr uiil. Muiio vi cn
cinqucnia anos. Mas o quc consiiiui a
cpcricncia, consisic ncnos no vcr, quc no salcr
olscrvar. Olscrvar con clarcza, con
dcsinicrcssc, con sclcao. Olscrvar, dcduzindo,
induzindo, c gcncralizando, con pausa, con
criicrio con dcsconfiana. Olscrvar, apurando,
conirasicando, c guardando.
41
Ouc cspccic dc olscrvador scja cu, nao vo-lo
podcria dizcr. Mas, scguro, ou nao, no avcriguar c
disccrnir, dc una qualidadc, ao ncnos, nc
posso alonar a nin ncsno. a dc caio c
conscicncioso no cpcndcr c narrar.
Cono nc dilaiaria, porcn, nuna ou nouira
coisa, quando iao longancnic, aqui, ja nc icnIo
cccdido cn alusar dc vos c dc nin ncsno?
Nao rcconiarci, pois, scnIorcs, a ninIa
cpcricncia, c nuiio ncnos icniarci cplana-la.
Cingir-nc-ci, csiriiancnic, a falar-vos cono
falaria c nin proprio, sc vos csiivcsscis cn nin,
salcndo o quc icnIo cpcrincniado, c cu nc
acIassc cn vos, icndo quc rcsolvcr cssa cscolIa.
Todo pai c consclIciro naiural. Todos os pais
aconsclIan, sc lcn quc ncn iodos possan jurar
pclo valor dos scus consclIos. Os ncus scrao os
a quc nc julgo olrigado, na siiuaao cn quc
noncniancancnic csiou, pclo vosso arlirio, dc
pai cspiriiual dos ncus afilIados cn lciras, ncsia
solcnidadc.
E nagisiraiura quc vos idcs voiar?
Elcgcis, cniao, a nais cnincnic das
profisscs, a quc un Ioncn sc podc cnircgar
ncsic nundo. Essa clcvaao nc inprcssiona
scriancnic; dc nodo quc nao sci sc a conoao
nc nao aialIara o juzo, ou iolIcra o discurso.
42
Mas nao sc dira quc, cn loa voniadc, fiquci
aqucn dos ncus dcvcrcs.
Scrao, ialvcz, ncras vulgaridadcs, iao
singclas, quao salidas, nas andc o scnso
conun, a noral c o dirciio, associando-sc
cpcricncia, lIc noliliian os diiancs.
Vulgaridadcs, quc qualqucr ouiro orador sc
avaniajaria cn csnaliar dc nclIor linguagcn,
nas quc, na ocasiao, a nin iocan, c no ncu
cnsoado vcrnaculo Iao dc scr diias. Dasic,
porcn, quc sc digan con iscnao, con firncza,
con lcaldadc; c assin Iao dc scr diias, Iojc,
dcsia nolrc iriluna.
Moos, sc vos idcs ncdir con o dirciio c o
crinc na cadcira dc juizcs, concai,
csquadrinIando as cigcncias aparcnicncnic
ncnos alias dos vossos cargos, c propondc-vos
capricIar nclas con dolrado rigor; porquc, para
scrnos ficis no nuiio, o dcvcnos scr no pouco.
Ou ]dcs cst n nnno, ct n nu]o) ]dc cst; ct
qu n nodco nquus cst, ct n nu]o) nquus cst".
PonIo ccnplo, scnIorcs. Nada sc lcva cn
ncnos conia, na judicaiura, a una loa fc dc
ofcio quc o vczo dc iardana nos dcspacIos c
scnicnas. Os codigos sc cansan dclaldc cn o
punir. Mas a gcral Ialiiualidadc c a conivcncia
gcral o cnircicn, inoccnian c univcrsalizan.
Dcsiaric sc incrcncnia c dcnanda clc cn
43
proporcs incalculavcis, cIcgando as causas a
coniar a idadc por lusiras, ou dccadas, cn vcz dc
anos.
Mas jusiia airasada nao c jusiia, scnao
injusiia qualificada c nanifcsia. Porquc a
dilaao ilcgal nas naos do julgador coniraria o
dirciio cscriio das parics, c, assin, as lcsa no
pairinnio, Ionra c lilcrdadc. Os juizcs
iardinIciros sao culpados, quc a lassidao conun
vai iolcrando. Mas sua culpa ircsdolra con a
icrrvcl agravanic dc quc o lcsado nao icn ncio
dc rcagir conira o dclinqucnic podcroso, cn cujas
naos jaz a soric do liigio pcndcnic.
Nao scjais, pois, dcsscs nagisirados, nas
naos dc qucn os auios pcnan cono as alnas do
purgaiorio, ou arrasian sonos csquccidos cono
as prcguias do naio.
Nao vos parcais con csscs ouiros juizcs,
quc, con ialulcia dc cscrupulosos, inaginan cn
risco a sua loa fana, sc nao cviiarcn o coniaio
dos plciicanics, rccclcndo-os con na sonlra,
cn lugar dc os ouvir a iodos con dcsprcvcnao,
doura c scrcnidadc.
Nao iniicis os quc, cn sc lIcs ofcrcccndo o
nais lcvc prcicio, a si ncsnos pcn suspcics
rcluscadas, para csquivar rcsponsalilidadcs, quc
scria do scu dcvcr arrosiar scn quclra dc anino
ou dc confiana no prcsigio dos scus cargos.
44
Nao sigais os quc arguncnian con o gravc
das acusacs, para sc arnarcn dc suspciia c
cccraao conira os acusados; cono sc, pclo
conirario, quanio nais odiosa a acusaao, nao
Iouvcssc o juiz dc sc prccavcr nais conira os
acusadorcs, c ncnos pcrdcr dc visia a prcsunao
dc inoccncia, conun a iodos os rcus cnquanio
nao liquidada a prova c rcconIccido o dcliio.
Nao aconpanIcis os quc, no prciorio, ou no
juri, sc convcricn dc julgadorcs cn vcrdugos,
ioriurando o rcu con scvcridadcs inoporiunas,
dcscalidas, ou indcccnics; cono sc iodos os
acusados nao iivcsscn dirciio proicao dos
scus juizcs, c a lci proccssual, cn iodo o nundo
civilizado, nao Iouvcssc por sagrado o Ioncn,
solrc qucn rccai acusaao ainda invcrificada.
Nao csicjais con os quc agravan o rigor das
lcis, para sc acrcdiiar con o nonc dc ausicros c
ililados. Porquc nao Ia nada ncnos nolrc c
aplausvcl quc agcnciar una rcpuiaao
nalignancnic oliida cn prcjuzo da vcrdadcira
inicligcncia dos icios lcgais.
Nao julgucis por considcracs dc pcssoas,
ou pclas do valor das quaniias liiigadas, ncgando
as sonas, quc sc plciician, cn razao da sua
grandcza, ou cscolIcndo, cnirc as parics na lidc,
scgundo a siiuaao social dclas, scu podcrio,
opulcncia c conspicuidadc. Porquc quanio nais
45
arnados csiao dc iais arnas os podcrosos, nais
inclinados c dc rcccar quc scjan ciorsao
conira os ncnos ajudados da foriuna; c, por
ouiro lado, quanio naiorcs sao os valorcs
dcnandados c naior, porianio, a lcsao arguida,
nais gravc iniquidadc scra ncgar a rcparaao,
quc sc dcnanda.
Nao vos nisiurcis con os iogados, quc
coniraran a docna dc acIar scnprc razao ao
Esiado, ao Covcrno, Fazcnda; por ondc os
condccora o povo con o iiulo dc fazcndciros".
Essa prcsunao dc icrcn, dc ordinario, razao
conira o rcsio do nundo, ncnIuna lci a
rcconIccc Fazcnda, ao Covcrno, ou ao Esiado.
Anics, sc adnissvcl fossc a qualqucr
prcsunao, Iavia dc scr cn scniido conirario;
pois cssas cniidadcs sao as nais irrcsponsavcis,
as quc nais alundan cn ncios dc corronpcr, as
quc ccrccn as pcrscguics, adninisiraiivas,
poliicas c policiais, as quc, dcniiindo
funcionarios indcnissvcis, rasgando coniraios
solcncs, consunando lcscs dc ioda a ordcn (por
nao scrcn os pcrpciradorcs dc iais aicniados os
quc os pagani, acunulan, coniinuancnic, solrc
o icsoiro pullico icrrvcis rcsponsalilidadcs.
No Drasil, duranic o Inpcrio, os lilcrais
iinIan por ariigo do scu prograna ccrccar os
privilcgios, ja cspaniosos, da Fazcnda Nacional.
46
Pasnoso c quc clcs, sol a Fcpullica, sc ccn-
dolrcn ainda, conculcando-sc, aic, a
Consiiiuiao, cn ponios dc alio nclindrc, para
asscgurar ao Fisco csia siiuaao nonsiruosa, c
quc ainda Iaja qucn, solrc iodas cssas
conquisias, lIc qucira granjcar a dc un lugar dc
prcdilccs c vaniagcns na conscicncia judiciaria,
no foro niino dc cada nagisirado.
Magisirados fuiuros, nao vos dcicis
coniagiar dc coniagio iao naligno. Nao ncgucis
janais ao Erario, Adninisiraao, Uniao, os
scus dirciios. Sao iao inviolavcis, cono quaisqucr
ouiros. Mas o dirciio dos nais niscravcis dos
Ioncns, o dirciio do ncndigo, do cscravo, do
crininoso, nao c ncnos sagrado, pcranic a
jusiia, quc o do nais alio dos podcrcs. Anics,
con os nais niscravcis c quc a jusiia dcvc scr
nais aicnia, c rcdolrar dc cscrupulo; porquc sao
os nais nal dcfcndidos, os quc susciian ncnos
inicrcssc, c os conira cujo dirciio conspiran a
infcrioridadc na condiao con a nngua nos
rccursos.
Prcscrvai, juizcs dc ananIa., prcscrvai
vossas alnas juvcnis dcsscs laios c aloninavcis
sofisnas. A ningucn inporia nais do quc
nagisiraiura fugir do ncdo, csquivar
IunilIacs, c nao conIcccr colardia. Todo o
lon nagisirado icn nuiio dc Icroico cn si
ncsno, na purcza inaculada c na placida rigidcz,
47
quc a nada sc dolrc, c dc nada sc icna, scnao da
ouira jusiia, asscnic, ca cnlaio, na
conscicncia das nacs, c culninanic, la cn
cina, no juzo divino.
Nao icrgivcrscis con as vossas
rcsponsalilidadcs, por nais airilulacs quc vos
inponIan, c nais pcrigos a quc vos cponIan.
Ncn rccccis solcranias da icrra. ncn a do povo,
ncn a do podcr. O povo c una iorrcnic, quc rara
vcz sc nao dcia conicr pclas acs nagnaninas.
A inircpidcz do juiz, cono a lravura do soldado, o
arrclaian, c fascinan. Os govcrnos invcsicn
conira a jusiia, provocan c dcsrcspciian a
irilunais; nas, por nais quc lIcs cspuncn
conira as scnicnas, quando jusias, nao icrao,
por nuiio icnpo, a calca crguida cn ancaa ou
dcsolcdicncia dianic dos nagisirados, quc os
cnfrcnicn con dignidadc c firncza.
Os prcsidcnics dc ccrias rcpullicas sao, s
vczcs, nais iniolcranics con os nagisirados,
quando lIcs rcsisicn, cono dcvcn, do quc os
aniigos nonarcas alsoluios. Mas, sc os cIcfcs
das dcnocracias dc ial jacz sc csqucccn do scu
lugar, aic o circno dc sc Iavcrcn, quando lIcs
pica o orgulIo, con os juizcs viialcios c
inanovvcis dc Iojc, cona sc Iavcrian con ou
ouvidorcs c dcscnlargadorcs d'El-Fci Nosso
ScnIor, fragcis insiruncnios nas naos dc
dcspoias coroados, cunprc aos ancsquinIados
48
pcla jaciancia dcssas rclcldias icr cn ncnic quc,
insiiiuindo-os cn guardas da Consiiiuiao conira
os lcgisladorcs c da lci conira os govcrnos, csscs
pacios dc lilcrdadc nao os rcvcsiiran dc
prcrrogaiivas uliranajcsiaiicas, scnao para quc a
sua auioridadc nao iora s cigcncias dc
ncnIuna poicsiadc Iunana.
Os iiranos c larlaros aniigos iinIan, por
vczcs, nais conprccnsao rcal da jusiia quc os
civilizados c dcnocraias dc Iojc. Haja visia a
Iisioria, quc nos conia un prcgador do scculo
XVII.
A iodo o quc faz pcssoa dc juiz, ou ninisiro",
dizia o orador sacro, nanda Dcus quc nao
considcrc na paric a razao dc prncipc podcroso,
ou dc polrc dcsvalido, scnao so a razao do scu
proino...Dcn praiicou csia viriudc Canuio, rci
dos Vandalos, quc, nandando jusiiar una
quadrilIa dc salicadorcs, c pondo un dclcs
cnlargos dc quc cra parcnic d'El-Fci, rcspondcu.
Sc provar scr nosso parcnic, razao c quc lIc
faan a forca nais alia".
Don c quc os larlaros iivcsscn dciado
lics iao incspcradas s nossas dcnocracias.
Dcn podcria scr quc, larlarizando-sc con csscs
nodclos, anicpuscsscn clas, cnfin, a jusiia ao
parcnicsco, c nos livrasscn da pcsic das
parcniclas, cn naicrias dc govcrno.
49
Cono vcdcs, scnIorcs, para nc nao
cIanarcn a nin rcvolucionario, ando a caiar
ninIa liicraiura dc Iojc nos livros rcligiosos.
Ouiro ponio dos naiorcs na cducaao do
nagisirado. corar ncnos dc icr crrado quc dc sc
nao cncndar. MclIor scra quc a scnicna nao
crrc. Mas, sc cair cn crro, o pior c quc sc nao
corrija. E, sc o proprio auior do crro o rcncdiiar,
ianio nclIor; porquc ianio nais crcscc, con a
confissao, cn crcdiio dc jusio, o nagisirado, c
ianio nais sc solcniza a rcparaao dada ao
ofcndido.
Muiias vczcs, ainda, icria cu dc vos dizcr.
Nao faais, nao faais. Mas ja c icnpo dc caar as
vclas ao discurso. Pouco agora vos dirci.
Nao anicponIais o draconianisno
cquidadc. Dados a iao crucl nania, ganIarcis,
con razao, concciio dc naus, c nao dc rcios.
Nao culiivcis sisicnas, ciravagancias c
singularidadcs. Por cssc ncio lucrarcis a ncscia
rcpuiaao dc originais; nas nunca a dc salios,
douios, ou conscicnciosos.
Nao niliicis cn pariidos, dando poliica o
quc dcvcis inparcialidadc. Dcssa nancira
vcndcrcis as alnas c fanas ao dcnnio da
anliao, da iniriga c da scrvidao s paics nais
dcicsiavcis.
50
Nao coricjcis a popularidadc. Nao iransijais
con as convcnicncias. Nao icnIais ncgocios cn
sccrciarias. Nao dclilcrcis por consclIciros, ou
asscssorcs. Nao dcis voios dc solidaricdadc con
ouiros, qucn qucr quc scjan. Fazcndo aos
colcgas ioda a Ionra, quc lIcs dcvcrdcs, prcsiai-
lIcs o crcdiio, a quc sua dignidadc Iouvcr dirciio;
nas nao ianio quc dclilcrcis so dc os ouvir, cn
naicria ondc a confiana nao sulsiiiua a
inspcao dircia. Nao prcscindais, cn suna, do
conIccincnio proprio, scnprc quc a prova
icrninanic vos csicja ao alcancc da visia, c sc
ofcrca vcrificaao incdiaia do irilunal.
Por dcrradciro, anigos dc ninIa alna, por
dcrradciro, a uliina, a nclIor liao da ninIa
cpcricncia. Dc quanio no nundo icnIo visio, o
rcsuno sc alrangc ncsias cinco palavras.
Nao Ia jusiia, ondc nao Iaja Dcus.
Oucrcrcis quc vo-lo dcnonsirassc? Mas scria
pcrdcr icnpo, sc ja nao cnconirasics a
dcnonsiraao no cspciaculo aiual da icrra, na
caiasirofc da Iunanidadc. O gcncro Iunano
afundiu-sc na naicria, c no occano violcnio da
naicria fluiuan, Iojc, os dcsiroos da civilizaao
ncio dcsiruda. Essc faial ccdio csia clanando
por Dcus. Ouando clc iornar a nos, as nacs
alandonarao a gucrra, c a paz, cniao, assonara
51
cnirc clas, a paz das lcis c da jusiia, quc o
nundo ainda nao icn, porquc ainda nao crc.
A jusiia Iunana calc, ncssa rcgcncraao,
papcl csscncial. Assin o saila cla Ionrar.
TralalIai por isso os quc alraardcs cssa
carrcira, con a influcncia da alissina dignidadc
quc do scu ccrccio rccclcrcis.
Dcla vos falci, da sua grandcza c dos scus
dcvcrcs, con a inconpcicncia dc qucn nao a icn
ccrcido. Nao iivc a Ionra dc scr nagisirado.
Advogado sou, Ia cinqucnia anos, c, ja agora,
norrcrci advogado.
E, cnircianio, da advocacia no Drasil, da
ninIa profissao, do quc ncla, cn cpcricncia,
acunulci, praiicando-a, quc nc nao scra dado
agora iraiar. A cicnsao ja dcnasiadssina dcsic
coloquio cn dcsalinIo nao nc conscniiriaria
acrcscino iananIo. Mas quc pcrdcrcis, con ial
onissao? Nada.
Na nissao do advogado ianlcn sc
dcscnvolvc una cspccic dc nagisiraiura. As duas
sc cnirclaan, divcrsas nas funcs, nas
idcniicas no oljcio c na rcsulianic; a jusiia.
Con o advogado, jusiia niliianic. Jusiia
inpcranic, no nagisirado.
Lcgalidadc c lilcrdadc sao as ialuas da
vocaao do advogado. Nclas sc cnccrra, para clc,
52
a snicsc dc iodos os nandancnios. Nao dcscriar
a jusiia, ncn coricja-la. Nao lIc f aliar con a
fidclidadc, ncn lIc rccusar o consclIo. Nao
iransfugir da lcgalidadc para a violcncia, ncn
irocar a ordcn pcla anarquia. Nao anicpor os
podcrosos aos dcsvalidos, ncn rccusar pairocnio
a csics conira aquclcs. Nao scrvir scn
indcpcndcncia jusiia, ncn quclrar da vcrdadc
anic o podcr. Nao colalorar cn pcrscguics ou
aicniados, ncn plciicar pcla iniquidadc ou
inoralidadc. Nao sc sulirair dcfcsa das causas
inpopularcs, ncn das pcrigosas, quando
jusias. Ondc for apuravcl un grao, quc scja, dc
vcrdadciro dirciio, nao rcgaicar ao airilulado o
consolo do anparo judicial. Nao proccdcr, nas
consulias, scnao con a inparcialidadc rcal do
juiz nas scnicnas. Nao fazcr da lanca lalcao, ou
da cicncia ncrcaiura. Nao scr laio con os
grandcs, ncn arroganic con os niscravcis. Scrvir
aos opulcnios con aliivcz c aos indigcnics con
caridadc. Anar a pairia, csircncccr o proino,
guardar fc cn Dcus, na vcrdadc c no lcn.
ScnIorcs, dcvo acalar. Ouando, Ia
cinqucnia anos, saa cu daqui, na vclIa
Pauliccia, soliiaria c lrunosa, cono Iojc sas da
iransfigurada nciropolc do naino Esiado
lrasilciro, lcn ouiros cran csic pas c iodo o
nundo ocidcnial.
53
O Drasil acalava dc varrcr do scu icrriiorio a
invasao paraguaia, c, na Ancrica do Noric,
poucos anos anics, a gucrra civil linpara da
grandc rcpullica o caiivciro ncgro, cuja agonia
csicvc a piquc dc a soolrar dcspcdaada. Eran
dois prcnuncios dc una alvorada, quc doirava os
cinos do nundo crisiao, anunciando fuiuras
viiorias da lilcrdadc.
Mas, ao ncsno icnpo, a invasao gcrnanica
alagava icrras dc Frana, dciando-a violada,
iranspassada no coraao c cruclncnic nuiilada,
aos olIos sccos c indifcrcnics das ouiras
poicncias c nais nacs curopcias, grandcs ou
pcqucnas.
Ningucn pcrcclcu quc sc csiavan scncando
o caiivciro c a sulvcrsao do nundo. Da a ncnos
dc cinqucnia anos, aqucla airoz caccrlaao do
cgosno poliico cnvolvia culpados c inoccnics
nuna scric dc convulscs, ial, quc acrcdiiarcis
Iavcr-sc dcspcjado o infcrno cnirc as nacs da
icrra, dando ao inaudiio fcnncno Iunano
proporcs quasc capazcs dc rcprcscniar, na sua
cspaniosa incnsidadc, un caiaclisno cosnico.
Parccia csiar-sc dcsnancIando c aniquilando o
nundo. Mas cra a cicrna jusiia quc sc nosirava.
Era o vclIo coniincnic quc principiava c cpiar a
vclIa poliica, dcsalnada, ncrcaniil c cnica, dos
Napolccs, MciicrnicIs c Disnarcls, nun ciclonc
dc aloninacs incnarravcis, quc lcn dcprcssa
54
alrangcria, cono alrangcu, na zona das suas
ircncndas conocs, os ouiros coniincnics, c
dciaria rcvolvido o orlc iniciro cn iorncnias
caiasiroficas, so Dcus salc por quanias gcracs
alcn dos nossos dias.
O Driarcu do incoravcl ncrcaniilisno quc
cplorava a Iunanidadc, o colosso do cgosno
univcrsal, quc, duranic un scculo, assisiira
inpassvcl cnironizaao dos calculos dos
govcrnos solrc os dirciios dos povos, o rcinado
npio da anliao c da fora rolava, c sc dcsfazia,
nun dcsnoronancnio pavoroso, lcvando por a a
rojo inpcrios c dinasiias, rcis, donnios,
consiiiuics c iraiados. Mas a ncdonIa
inicrvcnao dos podcrcs icnclrosos do nosso
dcsiino nal csiava concada. Ningucn podcria
conjciurar ainda cono c quando acalara.
Ncsic canio da icrra, o Drasil da Icgcnonia
sul-ancricana", cnircluzida con a gucrra do
Paraguai, nao culiivava iais vclcidadcs, ainda
lcn quc, Iojc, dc iodo cn iodo ciinias Mas
cncciara una cra dc aspiracs jurdicas c
rcvolucs incrucnias. En 1888 aloliu a
propricdadc scrvil. En 1889 laniu a coroa, c
organizou a rcpullica. En 1907 cnirou, pcla
poria dc Haia, ao conccrio das nacs. En 1917
alisiou-sc na aliana da civilizaao, para
cnpcnIar a sua rcsponsalilidadc c as suas
foras navais na gucrra das gucrras, cn socorro
55
do dirciio das gcnics, cujo codigo ajudara a
organizar na Scgunda Confcrcncia da Paz.
Mas, dc suliio, agora, un novincnio
dcsvairado parccc csiar-nos lcvando, cnpuados
dc una corrcnic sulnarina, a un rccuo
incplicavcl. Dircis quc o Drasil dc 1921
icndcssc, Iojc, a rcpudiar o Drasil dc 1917. Por
quc? Porquc a nossa poliica nos dcscurou dos
inicrcsscs, c, anic isso, dclirando cn accsso dc
frvolo dcspciio, iranos dcsncniir a ccclsa
iradiao, iao gloriosa, quao inicligcnic c fccunda?
Nao; scnIorcs, nao scria possvcl. Na
rcsoluao dc 1917 o Drasil asccndcu clcvaao
nais alia dc ioda a nossa Iisioria. Nao dcsccra.
Anigos ncus, nao. Conpronissos daqucla
naiurcza, daquclc alcancc, daqucla dignidadc nao
sc rcvogan. Nao convcrianos una qucsiao dc
fuiuro cn qucsiao dc rclancc. Nao iransforncnos
una qucsiao dc prcvidcncia cn qucsiao dc
colia. Nao rcduzanos una incnsa qucsiao dc
princpios a vil qucsiao dc inicrcsscs. Nao dcnos
dc laraio a csscncia cicrna da jusiia por una
rasicira dcsavcna dc ncrcadorcs. Nao
larganIcnos o nosso porvir a iroco dc un
ncsquinIo praio dc lcniilIas. Nao arrasicnos o
Drasil ao cscandalo dc sc dar cn cspciaculo
icrra ioda cono a nais fuiil das nacs, naao
quc, disiancia dc quairo anos, sc dcsdisscssc
56
dc un dos nais ncnoravcis aios dc sua vida,
irocassc dc idcias, variassc dc afcics, nudassc
dc caraicr, c sc rcncgassc a si ncsna.
, scnIorcs, nao, nao c nao! Paladinos, ainda
onicn, do dirciio c da lilcrdadc, nao vanos agora
nosirar os punIos conirados aos irnaos, con
quc conungavanos, Ia pouco, ncssa vcrdadcira
cruzada. Nao pcrcanos, assin, o cquillrio da
dignidadc, por anor dc una pcndcncia dc
csirciio caraicr concrcial, ainda nal liquidada,
solrc a qual as cplicacs dadas naao pclos
scus agcnics, aic csia daia, sao inconsisicnics c
furia-corcs. Nao culpcnos o csirangciro das
nossas dcccpcs poliicas no cicrior, anics dc
avcriguarnos sc os culpados nao sc acIarian
aqui ncsno, cnirc os a qucn sc dcpara, ncsias
ccgas agiiacs dc odio a ouiros povos, a divcrsao
nais oporiuna dos nossos crros c niscrias
inicsiinas.
O Drasil, cn 1917, planiou a sua landcira
cnirc as da civilizaao nos narcs da Europa. Da
nao sc rciroccdc facilncnic, scn quclra da
scricdadc c do dccoro, sc nao dos proprios
inicrcsscs. Mais cuidado iivcsscnos, cn icnpo,
con os nossos, nos consclIos da paz, sc nclcs
quiscsscnos lrilIar nclIor do quc lrilIanos nos
aios da gucrra, c acalar scn coniraicnpos ou
dissalorcs.
57
Agora, o quc a poliica c a Ionra nos indican,
c ouira coisa. Nao lusqucnos o caninIo dc volia
siiuaao colonial. Cuardcno-nos das proiccs
inicrnacionais. Acauiclcnos-nos das invascs
cconnicos. Vigicno-nos das poicncias
alsorvcnics c das raas cpansionisias. Nao nos
icnanos ianio dos grandcs inpcrios ja saciados,
quanio dos ansiosos por sc fazcrcn iais cusia
dos povos indcfcsos c nal govcrnados. TcnIanos
scniido nos vcnios, quc sopran dc ccrios
quadranics do ccu. O Drasil c a nais coliavcl
das prcsas; c, ofcrccida, cono csia, incauia,
ingcnua, incrnc, a iodas as anlics, icn, dc
solcjo, con quc fariar duas ou ircs das nais
fornidavcis.
Mas o quc lIc inporia, c quc dc conco a
govcrnar-sc a si ncsno; porquanio ncnIun dos
arliiros da paz c da gucrra lcva cn conia una
nacionalidadc adornccida c ancnizada na iuicla
pcrpciua do govcrnos, quc nao cscolIc. Un povo
dcpcndcnic no scu proprio icrriiorio c nclc
ncsno sujciio ao donnio dc scnIorcs nao podc
alncjar scriancnic, ncn scriancnic nanicr a
sua indcpcndcncia para con o csirangciro.
Eia, scnIorcs! Mocidadc viril! Inicligcncia
lrasilcira! Nolrc naao cplorada! Drasil dc
onicn c ananIa! Dai-nos o dc Iojc, quc nos
falia.
58
Maos olra da rcivindicaao dc nossa
pcrdida auiononia; naos olra da nossa
rcconsiiiuiao inicrior; naos olra dc
rcconciliarnos a vida nacional con as
insiiiuics nacionais; naos olra dc sulsiiiuir
pcla vcrdadc o sinulacro poliico da nossa
cisicncia cnirc as nacs. TralalIai por cssa
quc Ia dc scr a salvaao nossa. Mas nao
luscando salvadorcs. Ainda vos podcrcis salvar a
vos ncsnos. Nao c sonIo, ncus anigos; lcn
sinio cu, nas pulsacs do sanguc, cssa
rcssurrciao ansiada. Oala nao sc nc fccIcn os
olIos, anics dc lIc vcr os princiros indcios no
Iorizonic. Assin o qucira Dcus."
59

Ridendo Castigat Mores
www.jahr.org
Verso para eBook
eBooksBrasII.com

__________________
Ouiulro 2.000
Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc pagou por cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos CFTIS
dircio na fonic.
www.cloolslrasil.con

You might also like