MALZEME MALAT YNTEMLER -TASARIM

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Malzemeler

Malzemelerin, ekilleri ve imalat yntemleri

birbirleri ile etkileim iindedir. Malzemeye uygulanan imalat yntemleri, malzeme zelliklerini etkilemektedir. Haddeleme ve dvme ilemleri ile iyapdaki gzeneklikler ve kalntlar azaltlarak malzeme yaps homojen hale getirilirken dayanm da arttrlm olur. Dk scaklklarda ergiyen malzemeler ise dkm yntemi ile ekillendirilmeye uygundurlar.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

08.04.2009

Proses : Proses nitelikleri :malzeme, boyut ve ekil, tolerans ve przllk, sermaye ekil 1 malat yntemi seiminin, malzeme ve ekle ball
08.04.2009 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

malat Yntemi Seimi

malat yntemleri seiminde, imalat yntemi (proses)
seim diyagramlar kullanlr. Bu diyagramlar imalat yntemleri ile birlikte eksenlerde; boyut,biim, sertlik,ergime scakl,hassasiyet ve yzey przll gibi bilgileri de kapsamaktadr. Malzemelerden istenen ekillerin elde edilebilmesi , farkl imalat yntemleri ile mmkn olabilmektedir. malat yntemleri, birincil ve ikincil ilemler olarak iki grupta ele alnabilir. ekil 2 de yatay sra birincil ilemleri, dikey sra ise ikincil ilemleri iermektedir.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

08.04.2009

MALAT YNTEMLER

ekil 2 malat yntemleri

08.04.2009 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

DKM YNTEM
Dkm Ynteminde : Dkm yntemi svnn viskozitesinin dk
olmasyla kalplama ynteminden ayrlmaktadr. Sv ,kalp iine ya yer ekimi ivmesiyle (gravite dkm) yada ilave bir basnla (santrifj dkm,basnl dkm) doldurulur. Tek kullanmlk kum kalplar ucuzdur,ok kullanmlk kalplar rn.metal kalp, seramik kalp daha pahaldr. Bunlarn dnda hassas dkm,al kalba dkm ve kabuk kalba dkm gibi deiik dkm yntemleri vardr. Dkm kalbnn ekli, svnn kalbn her tarafna kolayca yaylmasn salamal,ayn zamanda da ekme boluu oluumun engelleyecek ekilde katlamaya da imkan tanmaldr. Kalp tasarm, model ve dkm para kalptan kolay kacak ekilde yaplmaldr. Parann soumas srasnda ise scak yrtlmaya neden olmayacak ekilde tasarlanmaldr. Kullanlan kalp malzemesine gre de dkm parann yzey kalitesi deimektedir. rn. kum kalba dkmde , dkm parann yzey kalitesi kt iken, hassas dkm yntemi ile elde edilen dkm parann yzey kalitesi daha iyidir.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

08.04.2009

Dkm Yntemi

ekil 3 Kum kalba dkm

08.04.2009

ekil 4 Kokil kalba dkm

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

KALIPLAMA
Kalplama : Yksek viskoziteye sahip termoplastiklere
ve camlara uyarlanm dkm yntemidir. Scak viskoz madde, soumas ve katlamas iin basnla kalp iine gnderilir. Kalp, tekrarlanan basn uygulamasna, scakla, parann ayrlmas ve uzaklamas srasnda meydana gelen anmaya dayankl olmas gerektiinden pahaldr. Karmak ekilli paralar da bu yntemle kalplanabilir, ancak ilem bitiminde parann kalptan karlmas zordur.

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Kalplama

ekil 5 Scak polimer veya cam, kalplar arasnda preslenerek kalbn eklini almas salanr.
08.04.2009 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Transfer Kalplama

ekil 6 Transfer kalplama Karmak ekilli paralar hassas ekilde elde edilebilir.
08.04.2009 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Enjeksiyon Kalplama

ekil 7 Enjeksiyon kalplama Granl halde polimer, sonsuz vida ile kalba doru hareket ederken snr ve ekillenebilecek scakla gelir , ban uygulamasyla kalba gnderilir.
08.04.2009 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

iirme le Kalplama

ekil 8 iirme ile kalplama ie yapmnda kullanlan yntem iirme ynteminde; henz son ekli verilmemi polimer veya cam, kalbn iine yaylarak sertleebilmesi iin gaz basnc kullanlr. ok hzl,dk maliyetli ve ucuz paralarn seri imalat iin kullanlan ilemdir. rn.su ieleri ve st ieleri gibi.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

08.04.2009

PLASTK EKL DETRME

Deformasyon (plastik ekil deitirme) ilemi : Plastik ekil deitirme ilemi
scak, souk veya lk olabilir. Scak ekil deitirmede ( T > 0,55 T m ) ise rn.ekstrzyon , scak dvme ve scak haddeleme yntemlerinin kalplama ile pek ok ortak noktas olmasna ramen, kullanlan malzeme sv olmayp katdr. ekillendirmede kullanlan scaklk yksek ise malzemenin akma dayanm azalr ve yeniden kristalleme meydana gelir. Bunun sonucunda ise ekillendirme basnc azalr. Ilk ekil deitirmede ( 0,35 Tm < T < 0,55 Tm ) ise toparlanma meydana gelir, yeniden kristalleme olumaz. Souk ekil deitirmede ( T < 0,35 Tm ) rn. Souk dvme, haddeleme ve ekme ilemlerinde ise peklemeden yararlanlarak ekillendirilmi parann dayanm arttrlr. Ancak bunun iin yksek ekillendirme kuvvetleri gerekmektedir. Dvlen paralar, kalnlkta ani deimeler keskin erilik yaraplar olmayacak ekilde tasarlanr. nk bu iki etken, malzemenin kopmasna ve katmer oluumuna neden olur. Malzemenin scak dvlmesi daha byk ekil deiimleri meydana getirir. Ancak parann yzey dzgnl, oksidasyon, arplma ve toleranslar asndan ktdr. Souk dvme, daha mkemmel bir boyutsal doruluk ve yzey kalitesi vermesine karn dvme basnc yksek olup, ekil deiimi peklemeyle snrldr.

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Haddeleme

ekil 9 Haddeleme

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Dvme

ekil 10 Dvme

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Ekstrzyon

ekil 11 Ekstrzyon
08.04.2009 Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Derin ekme

ekil 12 Derin ekme

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

 Toz metalurjisi yntemi : Yntemde, ince taneli metal tozlarnn

TOZ METALURJS YNTEM

presleme ve sinterleme yoluyla ekillendirilmesi amalanr. Tozlar souk halde preslenip ekillendirilebilir, ancak dayanm kazanm (ba oluumu iin)iin ekillendirilmi tozun 0.8 Tm e kadar stlmas gerekir. Dier bir yntem ise, metal tozlar stlm kalpta preslenebilir yada n ekillendirilmi ince paralar hidrostatik basn altnda stlabilir ki bu ynteme izostatik presleme ad verilir. Dklemeyecek kadar ergime scakl yksek olan ve plastik ekillendirme yntemi ile ekillenemeyecek kadar dayanm ok yksek olan metaller ve seramikler kimyasal yolla toz haline getirildikten sonra kolayca ekillendirilebilir. Bu yntemle, hemen hemen her malzeme toz haline getirildikten sonra scaklk ve basnca tabi tutularak ekillendirilebilir. Toz metalurjisi yntemi , dili ve yatak gibi kk metal paralarn ve mhendislik seramiklerinin yapmnda kullanlr. Yntem, malzeme kullanm asndan ekonomiktir. Dkm yaplamayan, plastik ekil verilemeyen ve talal ilenemeyen malzemelerden para yapma imkan tanr ve de ou zaman yzey bitirme ilemi gerektirmez . Toz metalurjisi yntemi , dili ve yatak gibi kk metal paralarn ve mhendislik seramiklerinin yapmnda kullanlr.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

08.04.2009

Scak zostatik Presleme

ekil 13 Scak izostatik presleme

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

ZEL YNTEMLER
zel yntemler : Elektrikle kaplama, kimyasal ve
fiziksel buhar ktrmede olduu gibi, parann atomlar mertebesinde oluturulmasna imkan veren teknikleri kapsar. Ayrca, malzemenin dorudan stlmak suretiyle veya plazmayla eritilerek bir kalp zerine gnderildii pskrtme teknikleri de zel yntemler iinde yer alr. Bu proseslerle, dier yntemler ile g ekillendirilebilen malzemelerden az miktarda para retilebilir.

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Pskrtme le ekillendirme

ekil 14 Pskrtme ile ekillendirme

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

KOMPOZT MALZEME RETM

Kompozit malzemelerin retim teknikleri de zel
yntemler iinde incelenebilir. Byk kompozit paralar, elyaf sargl olarak veya nceden cam,karbon yada grafit fiberler ile takviyelenmi olarak (pre-preg) istenilen kalnla presleme yoluyla istiflenerek getirilebilirler. Bu prosesin baz safhalar otomatikletirilebilse de yine de yava bir imalat yntemidir. Araba tamponlar, tenis raketleri gibi paralar ise sreksiz(doranm) fiber kompozitlerin preslenmesi ve fiberleri ieren bir reine hamurunun kalpta stlmasyla veya daha akkan bir karmn enjeksiyon kalplama yntemiyle kalba yerletirilmesi sonucu retilebilirler

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Elyaf Sarma

ekil 15 Elyaf (lif ) sarma

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

TALALI EKLLENDRME
Talal ekillendirme : Hemen hemen tm mhendislik
malzemeleri son ilemlerinde talal ilemeye veya talamaya tabi tutulurlar. Daha az ilem gerektirdii iin paralar simetrik olarak tasarlanmaldr. Metallerin ilenebilirlii ok farkldr. Bu nedenle de ilenebilirlik; kolay tala oluturma, przsz yzey oluturabilme yetenei ve ekonomik kalem mr salama yeteneinin bir lsdr. Kt ilenebilirlik yksek maliyet anlamna gelmektedir. ou polimer kolay ve iyi ilenip parlatlabilir. Ancak dk elastiklik modlleri nedeniyle talal ilem srasnda kolaylkla esneyebilirler. Bu durum toleranslar kstlayabilir. Seramikler ise yksek toleransla bilenip, parlatlabilirler.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

08.04.2009

 Kaynak:
Ashby,M.F. Materials Selection In Mechanical Design,Second Edition,ISBN 0 7506-4357 9

08.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER