Chng 9.

Bin i kh hu Trn Cng Minh

Kh hu v kh tng i cng NXB i hc quc gia H Ni 2007. Tr 240 247. T kho: Bin i kh hu, nguyn nhn ca bin i kh hu, s nng ln ca tri t, ci to kh hu. Ti liu trong Th vin in t H Khoa hc T nhin c th c s dng cho mc ch hc tp v nghin cu c nhn. Nghim cm mi hnh thc sao chp, in n phc v cc mc ch khc nu khng c s chp thun ca nh xut bn v tc gi.

Mc lc
Chng 9 BIN I KH HU............................................................................... 2 9.1. S BIN I CA KH HU TRONG THI K A CHT QUA ... 2 9.2. NGUYN NHN BIN I KH HU CA THI K A CHT.......... 5 9.3. S BIN I CA KH HU TRONG THI K LCH S ...................... 6 9.4. S NNG LN HIN I .......................................................................... 8 9.5. NGUYN NHN CA CC DAO NG HIN NAY CA KH HU..... 9 9.6. V KH NNG CI TO KH HU .......................................................... 9

Chng 9 BIN I KH HU
9.1. S BIN I CA KH HU TRONG THI K A CHT QUA

R rng l trong lch s Tri t cng vi ton b gii t nhin, kh hu cng bin i. Nhng du hiu xc nh s bin i ny l cc ng thc vt o c trong cc tng t k c phn hoa ca cc thc vt tin s, cc du hiu ca cc qu trnh phong ho v tch t ca cc loi trm tch cc lp tng ng vi cc thi i a cht khc nhau v.v... Chnh v vy, cc vn lin quan vi kh hu thi i a cht qua c gii quyt trn c s a cht hc (v c sinh a tng). Trong gio trnh ny ch trnh by rt s lc v nhng vn ny. Cc ti liu a cht ch r l nhng s bin i ca kh hu trong qu kh ca Tri t rt su sc. iu d hiu v nhng s bin i ny xy ra trong mt thi gian di hng trm triu nm. Qua thi gian ny, hnh thi ca Tri t bin i c bn: S phn b ca lc a v bin, a hnh, s phn b khc, nhng nh hng ca v tr i vi Tri t cng c th bin i. Khi xt cc vt o c, v c cng nh hu c, tm tm nhng du hiu ca kh hu qu kh ngi ta thng xut pht t lun im l trong qu kh cng c nhng s ph thuc ca cc loi ng thc vt, qu trnh phong ho v qu trnh hnh thnh th nhng v.v... vo kh hu v s ph thuc ny tn ti cho ti ngy nay. Qu trnh tch t rt ln ca cc trm tch vi bin cng nh s hnh thnh ca san h hin nay xy ra vng bin nng, m v nc lng. S pht hin cc tng vi v lp san h dy trn din tch ln min n i (chng hn nh Trung u trong lp bt u t k cambri) xc minh kh hu nng hn tn ti vng ny vo nhng thi i khc nhau ca i sng Tri t. Trong nhng di than nu chu u ngi ta pht hin thy du vt ca cc loi thc vt a nng nh c n tn thng mixen. S hnh thnh ca than c thi k xy ra ngay c chu Nam Cc. Nhiu dng su b v b c kch thc ln ca chng c trong cc ho thch cng chnh l nhng du hiu ca kh hu nng. Theo s phn b ca cc ho thch c trong thi k tam c th kt lun v s lnh i dn dn vo thi k ny. Mt trong nhng du hiu ca thi k lnh l qu trnh phong ho ho hc yu v ngc li qu trnh phong ho vt l chim u th km theo lng ln vt cht vn
2

trong trm tch. Nhng du hiu c bit quan trng: nhng trm tch v dng a hnh c trng c lin quan vi qu trnh bng h (bng tch, ho thch bng) cng nh ho thch cc loi ng thc vt tng ng. Du hiu quan trng nht ca cc thi k kh hn l s tng ca trm tch mui (nht l khi kh hu nng). Cc di m mui trn Tri t cng thay i v tr trong cc thi i a cht. Sa mc thi xa cng nh sa mc hin nay c c trng bi nhng hin tng nht nh ca qu trnh phong ho, ho thch, s vn chuyn ct v s hnh thnh cc cn ct v.v... Nhng du hiu ca cc hin tng ny cng c th xc nh c trong cc lp t. Thi k kh hn cng c th xc nh theo thc vt chu kh, theo du vt ca ng vt tho nguyn. Trong kh hu m t, qu trnh phong ho pht trin mnh. V vy, du hiu ca thi k m (v tng i nng) trong qu kh l cc sn phm ca qu trnh phong ho ho hc trong thnh phn trm tch nh cao lanh, qung st, mng gan, bc xit v.v... Du hiu quan trng ca kh hu ny l nhng di than bn v than cng nh di tch ho thch ca nhng cy g ln. C nhng du hiu a cht nht nh v s phn b ca gi vo nhng thi i qua, du hiu ca dng v nhng s bin i theo ma ca kh hu v.v... i vi k t khi c con ngi xut hin, ngoi nhng cng c a cht nghin cu kh hu qu kh cn c cc du tch kin trc c. Da vo du hiu a cht ngi ta cho l vo na u ca k t, Sahara ma nhiu v c nhiu sng ln. Nghin cu v kin trc c cho thy l vi chc vn nm trc y sa mc Sahara l mt cao nguyn xanh tt. C rt nhiu th nghim dng li kh hu ca thi k a cht qua. Khi nim v s bin i ca kh hu trong k t c ra r rng hn c. Song, ni chung khi nim v kh hu ca cc k a cht ch c c tnh khi qut. Ta s khng dng li nhng d on s bin i ca kh hu qua nhiu thi k a cht. Kt lun chung c th ni l trong qu trnh na t nm hay mt t nm gn y kh hu Tri t min n i v cc nng hn thi gian hin ti. min cc v min n i trong phn ln thi k ny khng tn ti bng tuyt. V vy, tnh a i ca kh hu khng biu hin r nt nh hin nay. Loi thc vt nhit i lan rt xa ln cc v cao. Tuy nhin, trn nn c bn ca kh hu nng ny thng xuyn xy ra nhng qu trnh lnh i tm thi trong khong vi chc vn hay hng triu nm. Trong nhiu trng hp, qu trnh bng h pht trin min cc v n i. Tnh a i ca kh hu vo nhng thi k ny pht trin, ngha l s khc bit v yu t nhit v cc yu t kh hu khc gia cc v thp tng ln. Cc iu kin kh hu bin i rt mnh m trong k t- thi k lnh, trong thi k ny qu trnh bng h rt mnh xut hin nhiu ln. Cc iu kin kh hu bin i
3

rt mnh m trong k t: cc thi i bng h c thay th bi cc thi i trung gian gia cc thi k bng h. Song ni chung, k t l thi k lnh trong lch s Tri t. K t u qu trnh bng h th nht ca k t n nay l 600 ! 700 nghn nm. Qu trnh bng h sau cng kt thc vo khong vi vn nm trc y. Hin nay, loi ngi ang sng trong thi i sau qu trnh bng h hay trong thi i trung gian. Song mt phn rt ln ca din tch Tri t hin nay cn di lp bng ph (r rng y l tn d ca bng h) v kh hu ca thi i hin nay khng th coi l kh h a cht chun m ang cn ph thuc vo thi k lnh. Trn hnh 9.1 l bin trnh nm ca nhit ( lch so vi trung bnh nhiu nm ca nhit oC) o bng nhit k. Sau nm 1940, nhit mt t trung bnh ton cu gim 0,2oC cho n nm 1975, nhit bt u tng tr li. Thp nin nhng nm l980 l thp nin m nht theo chui s liu quan trc bng dng c tnh n thi gian . Vic gii thch nhng s bin i hin nhin trong chui s liu quan trc bng dng c i vi nhit khng kh b mt trung bnh ton cu trong thi gian th k trc l mt ti ang c tho lun. Nu chp nhn chui s liu quan trc bng thc o l chnh xc i vi nhng bin i kh hu ton cu, th mt iu cn rt kh l tm ra nguyn nhn ca nhng bin i ny v hin c qu nhiu nguyn nhn c th lit k ra c v c kh nhiu phng php c th phn bit c cc nguyn nhn ny.

Hnh 9.1 Bin trnh nm ca lch so vi trung bnh nhiu nm ca nhit , (oC) o bng nhit k theo kt qu phn tch ca Hansen v Lebedeff (1988) c b sung

Mt phn nhit tng ln trong chui s liu quan trc c th do hiu ng t nng thnh th, nhng hiu ng ny khng biu th s nng ln ca kh hu ton cu. V nhng thnh ph xung quanh cc trm thm st ngy cng tr nn ng c v c xy dng nhiu hn nn mi trng a phng nng ln do vic t cht thi v do mt t ph rng hoc ng c c thay th bi ng ri nha v cc ta nh cao tng. Nhit tng vo khong 0,1oC trn chui s liu quan trc trong th k th hai mi c th do nhng hiu ng o nhit ca thnh th, mt phn nh xp x 0,5oC l do nhng nguyn nhn khc. Mt xu th khc ng quan tm i vi chui s liu quan trc l s gim ng k ca nhit ngy trn ton min Bc M. Nhiu qu trnh gim bin nhit ngy m do s tng ca nhit cc tiu ban m. Nguyn nhn dn ti xu th ny trong bin trnh nhit ngy trn lc a l khng r rng, nhng n li ph hp vi s tng ca lng kh nh knh (do t tia hng ngoi lm lnh b mt trong c ngy) v tng tn sut sng m (do b mt t b mt tri t nng vo ban ngy), c hai hin tng c th do qu trnh cng nghip ha ngy cng tng trn th gii.

9.2.

NGUYN NHN BIN I KH HU CA THI K A CHT

Cho n nay v nguyn nhn ca cc thi k lnh trong lch s Tri t v thm ch ca thi k cui cng ! k t cng cha c kin thng nht. C rt nhiu gi thuyt v cc nguyn nhn bin i kh hu. Chng hn, c ngi cho rng s dao ng c chu k ca qu o Tri t lm thay i tng lng nhit t mt tri ti Tri t. l s bin i lch tm ca qu o Tri t vi chu k khong 92 nghn nm. Hn na, s di chuyn ca trc Tri t vch ra mt phng hnh nn vi chu k khong 21 nghn nm. S bin i ca kh hu trong k t c th c lin quan vi nhng s bin i c chu k ca thng lng bc x nhng khng th ch gii thch bng nhng nguyn nhn . Ngi ta cng cho rng hng s mt tri bin i rt ln v c chu k trong sut thi k a cht, ngha l mt tri l ngi sao khng c nh. Tuy nhin, ta khng th kim tra gi thuyt ny c. C gi thuyt cho rng Tri t trong nhng thi k khc nhau ca i mnh i qua nhng khu vc khng gian v tr vi lng vt cht gia cc hnh tinh khc nhau, hp th bc x khc nhau v do lm bin i s pht x ca Tri t. Trong thi gian gn y, ngi ta c gi thuyt ng tin cy hn l nhng s bin i qua cc thi k a cht ca kh hu khng ph thuc vo s bin i thng lng chung ca bc x mt tri m ph thuc vo hot ng ca mt tri v bng cch no s bin i ny lm cho h thng hon lu chung kh quyn bin i. Tuy nhin, li mt ln na ta khng th kim tra c: c thc l hot ng ca mt tri chu s bin i theo chu k tng ng vi thi gian ko di ca cc thi k a cht hay khng.
5

Hnh 9.2 Vng trn biu din t l tp trung ca mi kh nh knh gy ra do con ngi lm bin i tc ng bc x t 1980 n 1990. S tp trung t ozn l khng chnh xc v c th b qua trong th

S bin i qua cc thi k a cht ca kh hu cng lin quan vi s bin i ca lng kh cacbonic v tro ni la trong kh quyn, s bin i ca lng my, nhng qu trnh bn trong v Tri t, s bin i mui ca bin v.v... Khng mt gi thit no c th gii thch tng i ng v cc thi k lnh v nng trong lch s Tri t, mc d mt s trong nhng nguyn nhn c ra c gp phn vo s bin i chung ca kh hu. Ngi ta cng nghin cu c kh nng bin i ca kh hu lc a di tc ng ca qu trnh lc a tri, song chnh khi nim v s tri ca lc a hin nay cng cha c mi ngi cng nhn. Rt c th nguyn nhn thc t ca nhng bin i kh hu l s bin i b mt Tri t: s bin i ca kch thc v v tr tng h gia cc lc a, s bin i ca h thng dng bin v.v... R rng l do s bin i a mo ny m c s bin i trong cn bng bc x v cn bng nhit ca mt t, trong hon lu chung kh quyn, trong cc iu kin hon lu m v do trong kh hu. ng hn c l nhng s bin i ca kh hu l kt qu ca tc ng ng thi ca cc yu t t ngoi Tri t (s bin i trong thng lng bc x ti Tri t) v trong hot ng ca mt tri cng nh ca cc nhn t a mo.

9.3.

S BIN I CA KH HU TRONG THI K LCH S

S bin i ca kh hu d nhin tip din ngay c trong thi k lch s v tip tc n ngy nay. Trong khong thi gian vi nghn nm s bin i ny c th rt ln nh trong cc thi k a cht v vic pht hin ra chng kh khn hn. Tuy nhin, trong thi k lch s, ngoi nhng du hiu t nhin ca s bin i kh hu nh s m rng v rt lui ca cc bng h, s tng ca m than bn, s bin i trng thi ca h v sng, s tch t ca t st dng di b, s bin i ca dy cc lp g ca cy, cn c cc ti liu kin trc c ch nhng iu kin sng v nhng kt qu hot ng ca
6

con ngi vi mc nht nh ph thuc vo kh hu. Thm vo cn c cc truyn truyn khu, di tch vn hc, c bit l cc bin nin s c ghi cc hin tng bin ng ca thi tit v kh hu, v trng thi ca sng v v ma mng v.v... i khi vic ghi chp v thi tit v kh hu khong my trm nm trc y c tnh cht thng xuyn v thm ch c tnh cht khoa hc, chng hn nh ghi chp ca Tikh v Braghe vo th k th 16. Cui cng, khong hai ba trm nm gn y, bt u thi i quan trc kh tng bng dng c, tuy vo thi gian ny cn t v cha hon ho. i vi nhiu trm chng ta c dy s liu th k ca nhit v ging thu vi thi gian ko di khong 100 ! 200 nm v hn na. i vi chu u c th im qua trnh t bin i ca kh hu trong vi nghn nm gn y nh sau: Trong qu trnh nm nghn nm trc k nguyn ca chng ta, kh hu nng v kh nhiu ln c thay th bng kh hu m v lnh hn. Khong 500 nm trc k nguyn ca chng ta lng ging thu tng rt nhanh v kh hu tr nn lnh hn th k trc nhiu. Trc khi bt u k nguyn ca chng ta, kh hu tng t vi kh hu hin i. Vo th k 11 v 13, kh hu chu u n ho v kh hn vo thi k u k nguyn. Bng h chu u vo thi gian ny t pht trin nht v bng o Grenlan chn nui pht trin tt. Vo th k th 14 !16 li rt lnh, bng trn bin tng. T th k th 17 n gia th k th 19 kh hu lnh v m, bng h pht trin. Chnh vo thi k ny quan trc kh tng bng dng c bt u chu u. T na sau ca th k 19 c s chuyn bin mi, tng i t ngt trong s pht trin ca kh hu ! bt u t nng. Tm li, s bin i ca kh hu trong thi k lch s c c tnh dao ng chu k khong vi trm nm. Trn nn nhng dao ng th k ny c nhng dao ng ngn hn hn. Ni chung, trong thi i lch s, kh hu c th coi l n nh, n ch dao ng gn trng thi trung bnh. D hiu l trong thi k lch s khng c nhng s bin i ng k trong s phn b ca bin v lc a, trong a hnh v s phn b cc cc c th gy nn s bin i ca kh hu. V vy, c th vng tin hn trong khi t mi lin h ca nhng s bin i lch s ca kh hu vi nhng yu t bn ngoi Tri t c bit l vi s bin i ca hot ng mt tri. Bt u t th k 18 ngi ta tin hnh xc nh v mt nh lng hot ng ca mt tri (bng lng tng i ca vt en mt tri, cng nh cc ch s khc). iu ny to kh nng i chiu hot ng ca Mt Tri vi nhng s bin i ng thi v tip sau ca nhng yu t kh tng v dng nhng mi lin h ngoi suy cho thi gian qua (nu tnh n nhng nhp iu tm thy c trong hot ng ca Mt Tri). Ngi ta cng cho rng lc triu ph thuc vo v tr ca Mt Trng v Mt Tri tng ng vi Tri t t ti cc i qua nhng khong thi gian khng u nhau vi chu k trung bnh khong 1700 nm. Nhng s dao ng ca lc triu ny c th nh
7

hng n trng thi ca lp bng trn bin ca min cc v thng qua n nh hng n hot ng xoy thun. Cc i ca hot ng triu phi tng ng vi nhng thi k m nht.

9.4.

S NNG LN HIN I

Chng ta ang sng trong thi k nng ln tip theo ca kh hu. chnh l s nng ln hin i rt mnh, quan trc thy trn phn ln Tri t. Qu trnh nng ln ny bt u trong khong 50 hay 70 nm ca th k th 19 v mnh ln vo u th k 20, c bit l trong nhng nm 20 ca th k, trc nm 1940 qu trnh ny yu v s tng ca nhit ngng li, song s chuyn bin sang qu trnh lnh i cho n nay vn cha thy. Bng h Na Uy v dy An-p bt u rt ngay gia th k 19. ng u, nhit trung bnh nm qua thi k 1881 ! 1915 tng ln khong vi phn mi so vi thi k t 1846 n 1880. Lningrat, nhit trung bnh nm t 1801 n 1850 l +3,5oC; cn t 1921 n 1936 l +4,6oC, hn na s tng ny khng ph thuc vo s m rng ca thnh ph nh so snh vi cc trm khc. Cc thng ma ng c bit nng ln (hnh 9.1). Do , Lningrat qua mt trm nm, bin nm ca nhit gim n 1,3oC, tnh lc a ca kh hu gim. Ty u, nhit trung bnh mi nm ca ma ng trc nm 1920 tng ln +2,5oC so vi cui th k 19, cn nhit trung bnh nm tng 0,5oC. y cng bt u ma ng n ho. Bc Bng Dng qu trnh nng ln cn r rt hn min n i. vng t Mi, nhit trung bnh nm vo nhng nm 1920-1935 ln hn vo nhng nm 1876 !1919 gn 2oC. T nm 1910 n ht nm 1940 nhit trung bnh Bng o Grenlania tng ln 3oC cn Spitbecghen, min bc chu , Bc M tng ln hn +2oC. Qu trnh nng ln hin nay cn km theo nhng s bin i ng k trong thin nhin c lin quan vi chng. Island bng mt i trn cc rung cy tng c trng cy 600 nm trc y. Spitbecghen, Grenlania v Alatsca bng h rt lui t ngt. bng ca cc bin min cc gim i rt nhanh. C pht hin v s di chuyn ca cc loi c a nng v pha bc. Khng cn nghi ng g na, qu trnh nng ln hin i ch l dao ng ca kh hu. R rng l sau 50 nm na ( chu Bc Cc c th sm hn) thi k nng ln ny s c thay th thi k lnh.

9.5.

NGUYN NHN CA CC DAO NG HIN NAY CA KH HU

Dao ng ca kh hu trong nhng th k gn y c th nghin cu theo ti liu quan trc bng dng c t nht l chu u. Trong vi chc nm gn y ta c th dng bn synp i chiu nhng dao ng ca kh hu vi nhng s bin i ca c tnh (tnh v hng) v cng ca hon lu chung kh quyn. Gia nhng dao ng ca hon lu chung v dao ng ca kh hu trong khong vi chc nm c nhng mi lin quan mt thit ng nh iu ta d on. Ngi ta cho rng c th dng nhng mi quan h ny i vi dao ng ca kh hu trong mt thi k di hn. Tuy nhin, li xut hin vn v nguyn nhn ca nhng dao ng ca hon lu va nu trn. Nh ni phn trn, hin nay ch yu ngi ta tm nhng nguyn nhn hay s tc ng ca hot ng Mt Tri i vi kh quyn. Dao ng ca hot ng Mt Tri vi chu k 11 hay 80 nm c th dn ti s xut hin tnh chu k trong hon lu v kh hu. Cng c th, thm vo cn c nhng s bin i c chu k ca tc quay ca Tri t t nhiu lm bin i lc Coriolit. C kin cho rng s nng ln hin ti trong trng hp ny l kt qu ca s xp chng chu k 80 v 250 nm ca hot ng Mt Tri, cc tiu ca chng trng vi na u th k th 20. Mi lin quan gia kh hu, hon lu chung v hot ng ca Mt Tri ch mi c xc nh bng phng php thng k. Tuy nhin, nhng s bin i ca hot ng Mt Tri nh hng n hon lu chung kh quyn bng cch no, c ch vt l ca cc hin tng ny nh th no, ta hon ton cha r. Ch c th ni l hot ng ca Mt Tri nht nh c tc ng ln trng thi vt l ca tng kh quyn trn cng (tng ion). Tuy vy, k c nhng s bin i tng trn cng ny nh hng n hon lu chung kh quyn gn mt t nh th no, ta cng cn cha r. Mt khc, bn thn kh quyn khng phi l tm gng n gin phn nh nhng nh hng ca v tr, n c kh nng t pht trin cc qu trnh mc d nhng qu trnh ny bt u di nh hng ca tc ng bn ngoi no .

9.6.

V KH NNG CI TO KH HU

Hin nay, c nhng kh nng tc ng nhn to ln vi kh hu, ngha l kh hu ca lp khng kh st mt t. Khi thay i c tnh ca mt tri di bng phng php ti, trng cc di rng v cc bin php tng t khc trong chng mc no c th thay i cc c tnh ca lp khng kh st mt t, thm ch trn mt phm vi ln. Song nhng s tc ng ny khng th lm cho kh hu vi ngha ln ca n, bin i su sc. Kh hu khng nhng ph thuc vo trng thi a phng ca mt t m cn ph thuc vo trng thi ca mt t trn mt phm vi ln c qui m hnh tinh, cng nh ph thuc vo hon lu chung kh quyn. bin i kh hu trong qui m ln phi gy ra nhng s bin i rt ln trong cc yu t a l ca kh hu nh a hnh, dng bin, lp bng ph v.v... Ch bng phng php ny mi c th bin i c trng
9

10

ca hon lu nhit, hon lu m v hon lu chung kh quyn, ngha l bin i kh hu vi qui m ng k. Khng c g sai st trong cc d kin tng tng bin i ca kh hu bng s bin i qui m ln trn mt t. chnh l cc d n xy dng cc p qui m khc nhau trn i dng th gii. Cc p ny bin i hon lu nc ca i dng v c nhng iu kin kh quyn; d n ph cc dy ni hay dng tng chn cc khi kh v.v... Chng ta gi nhng d n ny l khng tng khng phi v chng khng thc hin c v mt k thut. Tri li, nhng iu m k thut hm nay khng lm c c th thc hin c trong tng lai. Tnh khng tng ca cc d n ny chnh l ch cc tc gi ca nhng d n khng c c s no xc minh l nh thc hin nhng ngh ca h s c kt qu m h d on. Thm ch nu nh c tnh ton v s bin i ca kh hu khu vc no di nh hng trc tip ca cc bin php ra, th s khng tnh c nhng s bin i nhng khu vc khc, hay nhng s bin i ny s nh hng n trng thi kh hu khu vc cn ci to kh hu nh th no. Thin nhin trn Tri t nm trong trng thi cn bng ng c thnh lp trong qu trnh rt di ca lch s Tri t v s ph v nhng iu kin hnh thnh mt phn t nhin no c th dn ti nhng s bin i su sc trong ton b h thng. R rng l nhng s bin i qui m ln c tnh cht mt tri di trong khu vc ln s bin i c ch ca hon lu chung, song rt kh on trc c l hon lu s bin i nh th no. C th xy ra trng hp mt khu vc hay mt i kh hu bin i thun li song cc ni khc trn Tri t xy ra nhng s bin i c hi. M.I.Buc ch ra rng nu nh mt khi lp bng ph vnh cu ca cc min Bc Cc b ph v s khng th hnh thnh li trong nhng iu kin kh hu hin i. Lng bc x mt tri ma h Bc Cc rt ln. Hin nay bc x mt tri phn ln b lp bng tuyt phn hi, phn cn li cung cp cho qu trnh tan bng tng phn; ma ng cc khi bng ny li c b p li. Nhng nu nh lp bng ca min Bc Cc mt khi no b mt i th s hp th bc x chu Bc Cc s mnh ln nhiu, nhit ca khng kh v nc tng ln rt mnh, c vo ma ng v ma h. Cng vi tng ca nhit ca cc khi kh Bc Bng Dng thng xuyn thm nhp vo min n i, nhit trung bnh min n i cng tng. Rt c th l s ph v cc lp bng ca min Bc Cc s c k thut gii quyt trong tng lai gn y. Tuy vy, chng ta vn phi nh rng s bin i ca nhit v s gim tng phn theo i trn Tri t s lm cho hon lu chung kh quyn bin i, ng v quan im kinh t c th hon ton khng theo mun. Chng hn, khi chu Bc Cc nng ln, hot ng xoy thun Bc Bn Cu ni chung c th yu i cn cng hot ng cc i ca n rt c th chuyn ln cc v cao. iu c th lm cho di cao p cn nhit chuyn ln pha bc v tnh kh hn min nam n i tng.

10

11

Nhng s bin i tri mun c th xy ra trong cc kha cnh khc. Chng hn nh s nng ln ca khu vc chu Bc Cc theo thi gian c th dn ti s ph v Grenlania. Khi min cc, i dng th gii s tng ln 6m. iu c th gy ra nhng kh khn v nhng bt li cho kinh t. Nhn y phi ni thm l vic ph v lp bng ph chu Nam Cc s lm tng mc i dng ln 60m hay hn na, nu iu xy ra th tht l mt tai ho i vi loi ngi. Tm li, ngay c khi nhng s bin i qui m hnh tinh ca mt t tng t nh trn c th thc hin c vn cn c vn kh khn l d on tt c nhng hu qu ca nhng s bin i ny v phi ht sc thn trng trong khi thc hin chng.

11