CHIN TRANH GIA NHNG NGI ANH EM CHN L THUC V AI?

- Grant Evans & Kelvin Rowley

S e do ca Trung Quc i vi khu vc ng Nam l mt e do thc s ch khng phi ch l e do cm thy... Tc gi: Grant Evans - Kelvin Rowley Ngi dch: Nguyn Tn Cu Nh xut bn: Qun i nhn dn Nm xut bn: 1986 S ho: nguyenquang, ptlinh Ngun: quansuvn.net

VI LI VI BN C Cui nm 1984, hai hc gi Australia, Grant Evans v Kelvin Rowley xut bn quyn sch v cuc chin tranh trn bin gii Ty Nam v bin gii pha Bc nc ta m h gi l cuc chin tranh ng Dng th ba. H bt u vit quyn sch t cui nm 1979 v trong qu trnh vit n thm Vit Nam, Lo, Campuchia v Thi Lan trong nhiu thng. Grant Evans ging ti Khoa x hi hc trng i hc New South Wales, Sydney v l tc gi quyn Nhng k gy ra ma vng, mt cng trnh iu tra v nhng lun iu ca M vu khng Lin X dng v kh ho hc ng Nam . Kelvin Rowley l ging vin cc ti nghin cu v chnh tr v x hi ti Vin k thut Xuyn-bn, Melbourne.

Cc tc gi ni r ng c vit quyn sch ny ca h. Trc tin l chng li nhng lun im mi hin nay ly ci gi l ch ngha bnh trng ca cng sn m phng Ty dng ln hai thp k trc y gii thch vic Vit Nam a qun vo Campuchia. Cc tc gi cng bc b nhng khng nh ca nhng k chin tranh lnh mi rng Vit Nam l mt cng quc xm lc, bnh trng. Cc tc gi chng minh rng H Ni khng phi l ngi gy ra cuc khng hong ng Dng m ch yu l phn ng li cc sc p t bn ngoi. Cc tc gi cng ph phn mnh m chnh sch ca Trung Quc v ca M trong khu vc. Cc tc gi cho rng c phi t ln phi hu u khng hiu ng thc cht chnh sch i ngoi ca Trung Quc n mc m cc tc gi buc phi c mt chng trong quyn sch nh ny (chng 5) lm sng t chnh sch v xem xt nhng gc r lch s ca n. Cc tc gi khng nh rng trong cuc chin tranh trn bin gii pha Bc Vit Nam, Trung Quc l k xm lc v s xm lc c mu tnh cng khai t trc. Cc tc gi cng khng nh rng s e do ca Trung Quc i vi khu vc ng Nam l mt e do thc s ch khng phi ch l e do cm thy. V thi i vi Vit Nam th cc tc gi cho rng vic Trung Quc cu kt vi M u nhng nm 1970 lm cho Trung Quc c mt lp trng quyt lit hn i vi H Ni" v chnh sch ca Trung Quc hin nay l ra sc lm chy mu Vit Nam. Bng mt thy v tai nghe ca mnh, cc tc gi chng minh rng mi quan h gia ba nc ng Dng l mi quan h bnh ng, tin cy ln nhau, gip v hp tc vi nhau, chng h c khng kh chim ng hoc hin tng thuc a ho no nh phng Ty vu khng. Cc tc gi b ci m phng Ty gi l Lin bang ng Dng trong quan h gi ba nc. i vi cc nc ASEAN, cc tc gi cho rng cc nc ny lin kt cht ch vi cc chnh sch ca Trung Quc v ca M chng li Vit Nam. l mt chnh sch t ra phn tc dng, ch phc v cho li ch ca Trung Quc v ca M ch khng phi cho li ch an ninh v n nh khu vc ca ASEAN. Cc tc gi cng khng nh rng chnh v s yu km c v mt chnh tr ln qun s ca Khmer v cc nhm Khmer phn ng khc nn Trung Quc v cc nc ASEAN phi tm cch ko chng vo mt lin hip v mt lin hip nh vy tt nhin l mt lin hip ca nhng s nghip nht nh tht bi. Mt ng c na ca cc tc gi khi vit quyn sc ny l bc b nhng lun iu ca nhng k chin tranh lnh mi cho rng nhng s kin ng Dng sau 1973 bo cha cho s can thip qun s ca M vo ng Dng trc y v do nhng ngi chng chin tranh ng Dng trc t, trong c cc tc gi, phi tr li v nhng hnh ng ca mnh. Cc tc gi cho rng nhng ngi chng chin tranh ng Dng trc y chng cn phi tr li g c v hnh ng chng chin tranh ca h trc y ng, by gi vn ng v sau ny vn tip tc ng nu chng li s can thip qun s vo th gii th ba. Cuc can thip ca M t ra l tai hi khng phi ch cho lnh M v gia nh ca h, m cn cho nhn dn ng Dng. N gy ra tn ph v au kh khng sao k xit, nhng chng t c g.

Tuy nhin, cc tc gi cng c nhng hn ch quan trng v quan im lp trng cng nh v t duy. Trc ht tuy ni r trong cuc xung t ny chn l thuc v Vit Nam nhng cc tc gi khng thy c s bin cht ca mt s bn khc trong cuc xung t hin nay nht l s bin cht hon ton ca Khmer v tp on Pol Pot-Ieng Sary xem chng vn cn l cng sn, cho nn ly tn quyn sch l Chin tranh gia nhng ngi anh em . Chng ti thy tn ny khng ph hp vi thc cht ca thc t khch quan nn ngh ly mt tn khc thay vo. tn trng kin ca cc tc gi tuyn b rng nhn nh ca cc tc gi i vi H Ni trong cuc xung t l hp l vi chn l hn l vi cch thc ng thi, v chn l l quan trng ch khng phi cch thc, chng ti ngh ly tn Chn l thuc v ai t cho quyn sch. Cc tc gi khng thy c ngun gc su xa ca cc cuc xung t l ch ngha b quyn bnh trng ca tp on phn ng trong gii cm quyn Bc Kinh cu kt vi quc M, m li gn cho ci m cc tc gi cho l cc th ch ngha dn tc. Cc tc gi c ni n nhn t bn ngoi l Trung Quc v M lm trm trng thm cc cuc xung t nhng cha thy ht Trung Quc l ngi ng vai tr ch mu trong cuc xung t trn bin gii Ty Nam ca ta, thc hin cuc xung t bin gii pha Bc, gy tnh hnh cng thng v khng n nh khu vc ng Nam v Trung Quc hin nay vn l cn tr chnh ca mt gii php cho ci gi l vn Campuchia v cho vic thc hin s n nh ng Nam . Vi thi gn c khi trong, chng ti rt trn trng i vi nhng quan im ng n, nhng t liu qu bu ca cc tc gi v rt mong cc tc gi thng cm vi chng ti v nhng iu m chng ti khng th ng vi cc tc gi c. Trn tinh thn nh vy, chng ti dch quyn sch ny gii thiu vi bn c lm ti liu tham kho. Chng ti c lc i mt s ch m chng ti thy khng cn thit. Chng ti rt mong bn c hiu r nh ca chng ti khi c bn dch ny v khi s dng n trong cng tc nghin cu ca mnh. Rt cm n bn c v rt mong bn c gp kin cho chng ti. H Ni, ngy 22 thng 8 nm 1985 Ngi dch: Nguyn Tn Cu ___________________________________________________________________ Li ni u ca tc gi Sau 30 nm chin tranh, ho bnh tr li ng Dng nm 1975. V nhng bn thng trn ng Dng u tt c l cng sn nn ni chung, ngi ta cho rng quan h gia h vi nhau s l quan h "anh em" v ho bnh. Nhng nh phn ln th gii khng ng ti, nhng cng thng v rn nt xut hin v sau thng li tnh on kt sp . Thng 12 nm 1978 Vit Nam tn cng cng Campuchia lt ch Pol Pot, v Trung Cng tr li bng mt cuc xm lc Vit Nam thng 2 nm 1979 "trng pht" H Ni. Nc Lo t thy b kt vo gia mi hn th ca cc ng minh ca mnh. l

cuc chin tranh ng Dng ln ba. Hai ngy sau khi Trung Quc tin cng vo Vit Nam, t thi bo New York vit mt x lun vi u l "anh em chin tranh vi nhau". Bi x lun cng kch ch ngha cng sn v bnh vc ch ngha quc t bn. Bi x lun khen nc M l lc lng "cho ho bnh", cn t khng nh" mnh m hn na trn khp th gii. Trong khi a ra mt s bo cha mong manh cho chnh cuc chin tranh ca M ng Dng, th thi bo li c nhn mnh n s yu km nghim trng ca l thuyt x hi ch ngha. Tt c cc chnh ph tham gia cc cuc chin tranh u vin ra nhng ng c cao nht ca mnh cho s tham gia v tt c cc cuc chin tranh u sn sinh ra nhng cu chuyn hoang ng v nhng ngi to ra nhng chuyn hoang ng . Phi mt rt nhiu thi gian gt b nhng chuyn hoang ng m M dng chng minh cho s can thip qun s ca h Vit Nam. S can thip cui cng c gi l cu chin tranh ca cc phng vin bi v cc nh bo pht l cc iu gii thch chnh thc ca M v t tm ly s tht. H thy r rng h b la di v nhng cuc iu tra tip theo sau v cch tin hnh chin tranh nh c trnh by trong quyn sch xut sc ca William Sawcrot, quyn S kin ph: Nixon, Kissinger v cuc tn ph Campuchia (1979), cho thy s tn bo v la di ca Washington cng nh mc rng ln ca thm kch m M gy ra. t c ai sau khi c quyn sch ca Sawcrot m cn tn thnh s t khng nh ca M theo kiu mt ln na. Nhng ngy nay cc con em ca M tr v gia nh v nhng thng bo ca b ngoi giao M v cuc tranh chp hin nay ng Dng li c ngi ta mt ln na ch theo di. Cuc chin tranh lnh mi thnh cng trong vic lm sng li s phn x chng cng t nhin ca nhiu nh bnh lun. H ch vic gi sch bi bm ca nhng clise c v s bnh trng ca cng sn hai thp k trc y gii thch vic Vit Nam xm chim Campuchia. Cch nhn y mu thun v qu n gin vn cn c s tn thnh rng ri. Chnh v ng trc cch gii thch cuc chin tranh ng Dng th ba bng l lun chin tranh lnh mi m chng ti vit quyn sch ny. Nhng trong khi vit, chng ti khng tm kim mt s khng nh li nhng chn l c d cho chng l ca phi t hay phi hu. Chng ti trc ht mun gii thch v sao cc nc cng sn li i n chin tranh vi nhau ng Dng. iu g thc s xy ra ng Dng sau nm 1975? Khng nh ca nhng k chin tranh lnh mi cho rng Vit Nam l mt cng quc xm lc, bnh trng, l sai lm. Trong quyn sch ny chng ti vch ra rng H Ni hon ton khng phi l k gy ra cuc khng hong ng Dng m ch yu H Ni chng li nhng sc p khng tnh c trc t bn ngoi, c bit l t ch Pol Pot. Tuy vy, H Ni c kh nng phn ng rt gay gt vi nhng sc p . Trong khi cuc xung t xy ra v nhng nguyn nhn ch yu l khu vc, chng ti cng vch ra rng Trung Quc v M ng mt vai tr qu mc cn thit trong cuc xung t . Ton b s gii thch ny c cm tnh vi H Ni hn l nhng kiu cch ng thi. Nhng chn l l quan trng, cn kiu cch th khng. Nu s phn tch ca chng ti l

ng n, th phn ln suy ngh hin nay ca phng Ty v ng Dng l da vo nhng o tng sai lm mt cch nguy him. Vi cch nhn ca chng ti i vi ng Dng, th khng cn phi ni cng thy rng chng ti ht sc ch trch chnh sch ca Trung Quc trong khu vc ny. Mn khi bao trm s hiu sai chnh sch i ngoi ca Trung Quc, c cnh t ln cnh hu, dy c n mc chng ti cm thy bt buc phi kh nhiu trang sch lm sng t tnh hnh v xem xt cc ngun gc lch s ca n. Lc khi u, chng ti c nh vit c nhng pht trin chnh tr trong nc ln nhng quan h quc t. Nhng nu lm nh vy th quyn sch kh di do, s di gp i, v vy chng ti gii hn vo mi quan h quc t. Tuy nhin, khi vit quyn sch ny, chng ti thy r rng cc chnh sch i ni v i ngoi ca cc nc hnh thnh mt mng li khng c ranh gii ca nhn v qu. Do trong khi tp trung vo chnh tr quc t, chng ti cng thy cn thit nhiu lc phi i vo phn tch chnh tr trong nc. iu c bit rt ng i vi nc Campuchia ca Pol Pot bi v theo cch nhn ca chng ti cuc khng hong Campuchia l trung tm ca cuc chin tranh ng Dng th ba. ng thi, iu vn ng, tuy vi mc thp hn, i vi cc chnh ph khc. S quan tm ca chng ti i vi ng Dng xut pht ban u t s tham gia ca chng ti vo phong tro chng chin tranh trong nhng nm 1960. Nhng ngi chin tranh lnh mi ru rao rng cc s kin t nm 1975 r rng bo cha cho s can thip qun s ca M v nhng ngi tham gia phong tro chng chin tranh phi chu trch nhim v hnh ng ca mnh. V mt ngha no , chng ti chu trch nhim i vi phong tro bng vic vit quyn sch ny. Tuy nhin, vi mt ngha quan trng hn, chng ti thy chng c g chu trch nhim c. Khng trnh khi c nhiu chuyn ngy th v kh di c ni (v lm) lc , nhng chng li cuc chin tranh Vit Nam trc kia l iu ng n, cng nh by gi vn ng n nu chng li nhng v can thip qun s tng t nh vy vo th gii th ba. Theo qua im ca chng ti, chng c g trong cc thm kch ng Dng t nm 1975 c th bo cha cho s can thip qun s sai lm ca M v cc ng minh ca h. S can thip l rt tai hi khng ch cho nhng qun nhn b y vo mt cuc chin tranh m h khng hiu bit g, v cho gia nh ca h m cn i vi nhn dn ng Dng na. S can thip gy ra s tn ph v au kh khng k xit, v khng t c g c. Cui cng, chng ti xin nhc li rng sau chin tranh th gii th nht, c mt s ngi tm cch gii thch cc tht bi qun s ca mnh bng vi cho l b mt nht m sau lng v khao kht mt cuc i chi khc t mt t th ca sc mnh. Chng ti hy vng rng nhng k chin tranh lnh mi, khng nn phi c nhc v hu qu ca vic . Chng ti bt u vit quyn sch ny t cui nm 1979 v chng ti thm Vit Nam, Lo, Campuchia v Thi Lan trong nhiu thng. Nhiu ngi khuyn khch v gip chng ti. Chng ti xin cm n tt c. Nhng khng c ai chu trch nhim v nhng kin m chng ti by t. Trn tt c, y l quyn sch ca chng ti.

Melborne, Australia, thng 12 nm 1983 Grant Evans-Kelvin Rowley

MC LC 1. Ch ngha dn tc (quc gia) sn 2. Vit Nam: Cu chuyn hoang ng ca ch ngha bnh trng sau chin tranh 3. Lo: S lu m ca ch ngha cng sn trung lp 4. Cam-pu-chia: Nn chnh tr ca ch quyn tuyt i 5. Chin tranh bin gii Vit Nam-Campuchia, 1977-1978 6. ng Dng: Lin bang hay lin minh? 7. ASEAN: Nhng domino y li 8. Khi lin hip ca nhng s nghip nht nh tht bi 9. Kt lun: chin tranh gia nhng ngi anh em

1. Ch ngha dn tc (quc gia) sn

Hai s gii thch thng c a ra phng Ty cho cuc chin tranh mi ng Dng sau nm 1975. Mt s gii thch c bit l ca cnh hu M, cho rng l do ch ngha quc t xm lwojc ca nhng ngi cng sn Vit Nam v do s tht bi ca s can thip ca M (ging nh Ronald Regan, h tip tc tin rng cuc chin tranh ca M ng Dng l mt cuc chin tranh danh d). Theo cch nhn ca h, ngay sau khi chinh phc Nam Vit Nam nhng ngi cng sn lin chuyn sc mnh ca h vo vic t ch n dch ln cc nc Lo v Campuchia lng ging. Nc M, b t lit v ti li, t ra bt lc v chng lm c g cu cc nn nhn mi . t chuyn gia v ng Dng ng rng tnh hnh li qu n gin nh vy, v thy s gii thch sai lm nh th no chng ti s trnh by trong chng 2 ni v chnh sch ca Vit Nam t nm 1975, Nhng trong chng ny mc ch c bn ca chng ti l a ra mt bi cnh lch s phc ho nhng s kin cho n nm 1975. V chng ti s lm vic bng cch tp trung vo s gii thch thng thng th hai, c nhiu nh hng hn trong cc chuyn gia khu vc v trong cc nh bnh lun t do ca phng Ty. N gii thch cuc xung t mi thng qua s chin thng ca ch ngha dn tc i vi ch ngha quc t cng sn. Nhng truyn thng lu i hay l s bin i thuc a? S gii thch v cuc xung t bng vic ly nhng mu thun i khng lch s lm c s ginh c s chp nhn rng ri ca cc nh bnh lun thng l bt ng vi cc nh cng sn. V d nh trong quyn sch "Trc Campuchia nm (1979) ca mnh Milton Osborne, mt chuyn gia v Campuchia c xem l hon ton t do t tn cho chng v quan h vi Vit Nam l "k th truyn kip". Ging nh Pol Pot, Osborne da lp lun ca mnh vo thc t lch s khng th tranh ci l vng quc Khmer c b ct xn trong thi cn i v s bnh trng ca vng quc Thi Lan pha ty v vng quc Vit Nam pha ng. Ri anh ta hp l ho ch ngha phn bit chng tc chng Vit Nam bng tuyn b rng l kt qu ca ch ngha bnh trng Vit Nam... Theo Osborne, iu ch yu ca cuc xung t l bin gii Vit Nam-Campuchia ni gp nhau ca hai th gii chnh tr v vn ho khc bit nhau. Tri li vi bin gii Thi LanCampuchia th khng phi vy. Anh ta vit rng: Trong qu kh th Thi LanCampuchia thng xung t vi nhau nhng khng c s phn bit cn bn v vn ho gia hai nc. Ngi Khmer khng xem ngi Thi Lan l "k th chng tc ct t v khng i tri chung". Nhng anh ta lp lun rng vi ngi Vit Nam ngi Khmer coi l nh vy. S gii thch cho thi v cho cuc xung t l ch ngun gc lu i ca Campuchia thuc vn minh n trong khi ngun gc ca Vit Nam thuc vn minh Trung Quc: "Mt h ngn cch c bn v khng th lp c tn ti gia ngi Campuchia v Vit Nam. Nhn dn ca mi nc thuc hai nn vn ho xung t nhau: ngi Campuchia thuc nn vn ho n v ngi Vit Nam, nn vn ho Trung Hoa. S khc nhau gia hai nn vn minh c nhng tc ng rt thc tin. Khi ngi

Vit Nam xm chim ln th Campuchia, h tm cch lm vic ng sau nhng bin gii c vch ra mt cch r rng. Cn ngi Campuchia th ngay khi hng mnh cng khng ngh nh vy, ngi Thi cng th. i vi ngi Thi v ngi Campuchia, c hai tha hng nhng suy ngh ca n v cch qun l nh nc, th cc bin gii c xem l linh hot v d thay i, v s nhn dn t di s kim sot ca nh nc do mi b chinh phc, khng nht thit phi b ng ho vi ngi chinh phc". Cuc va chm gia cc quc gia hin i do c gii thch bng nhng khc nhau c truyn v vn ho. Nhng mt nn vn ho chung khng h ngn chn c cc lng ging th ch vi nhau, thng th n cn a li l do st hi ln nhau. Nh Khien Thiravit nhn xt, mc d c nn vn ho chung, "cc vng quc Xim v Khmer thng gy chin tranh vi nhau". Hn th na, khi dng chin tranh chng li nhng ngi cng tn gio vi h, h khng tn trng cc quy tc chin tranh v khng c x theo ng lut l ca chin tranh". V ch Pol Pot khng thc hin cch gii quyt cc vn bin gii nh ngi ta c th mong i t mt nc tha hng nhng mu mc ca nn vn mnh n trong vic qun l t nc". Hn na, nhng din bin ca chnh tr v chin tranh trong thi hin i khng trung hp mt cch n gin vi nhng kiu mu lu di ca s khc bit v vn ho. V d, ti sao Trung Quc li ng h nc Campuchia thuc nn vn ho n chng li Vit Nam thuc nn vn ho Trung Quc trong cuc xung t nm 1977-1978? tr li cu hi ny cn phn tch tnh hnh chnh tr hin i ch khng phi nhng nn vn ho c truyn. Cch lp lun thng ly ci c truyn lm mt loi cu tinh lch s gii thch mi th m khng cn phi t gii thch bn thn mnh. Tuy nhin nn vn ho c truyn khng phi l s xut hin t pht ca nhng bn nng chng tc b n m l sn phm ca nhng kinh nghim v th ch lch s c th. N c duy tr bng nhng c gng lin tc v n phc v li ch ca nhng nhm c th. S pht trin quan trng nht hnh thnh nn ng Dng thi y l qu trnh cai tr ca ch ngha thc dn chu u, ch khng phi s k tha ca thi k trc thuc a. Chnh s thng tr ca thc dn Php a 3 nc ng Dng l Vit Nam, Lo, Campuchia li gn vi nhau thnh mt n v chnh tr v khng h c tin l ca mt Lin bang ng Dng trong cc th ch chnh tr c truyn ca khu vc. S pht trin a li mt bin i x hi ln ng Dng. Thay i ln nht l thng mi ho nn nng nghip: di s thng tr ca Php, ng bng sng Cu Long tr thnh ni xut go ln. Php cng vn vo xy dng cc n in, hm m v ng xe la. Theo nhng thng k c c, r rng l pht trin kinh t c y nhanh di thi ngi Php; nhng l mt qu trnh rt khng cn i v phc li c phn phi mt cch rt khng cng bnh. t phc li, nu khng ni l khng c, n tay ngi dn bnh thng. Nng dn v nhng ngi t in Vit Nam l nhng ngi ngho nht ca khp chu , cn giai cp trung gian bun bn th ln ln trong cc th chnh, nht l Si Gn. Mt giai cp cng nhn cng xut hin tuy cn t v s lng v ch tp trung cc th, cc n in v cc hm m.

Tc ng ca ch ngha thc dn Php l khng ng u mt cch k l. S pht trin tp chung ch yu Vit Nam, em li nhng thay i rng ln, trong khi c cu x hi v chnh tr c truyn Campuchia vn c bn cn nguyn vn, cn Lo th b b nh tr nh mt vng nc ng ca Lin bang vi khng qu mt trm quan chc Php (c hng chc nghn Vit Nam). Ch ngha thc dn Php ph hu h thng thng tr Khng gio c truyn Vit Nam. Tuy h thng thi c kiu Khng gio cn c Php ko di cho n nm 1919 lm con ng i n quan trng, ngi Php nhanh chng a h thng gio dc kiu phng Ty ca h vo o to nhng quan chc ch c giao nhng nhim v tm thng, di con mt theo di ca cp trn ngi Php ca h. Ngi Php chim Campuchia v Lo v nhng l do ch yu l chin lc. Cc nc c dng lm mt vt m, bo v cc tnh ven bin c gi tr hn ca ng Dng thuc Php chng li cc cng quc th ch. Ngi Php cng cnh tranh vi ngi Anh v con ng t pha nam i Trung Quc m h hy vng ginh c bng s kim sot thung lng M Cng. Vic ny s khng trnh khi lm cho h xung t vi ngi Thi Lan ang tc gin v mt nh hng Campuchia v Lo, v v ngi Php ginh li nhng lnh th m Thi Lan chim c trong nhng thi k trc y. Nhng vua Thi cng b ngi Anh gy sc p mnh pha Ty v ng ht sc kho lo y ngi Anh chng ngi Php trnh mt s thn tnh trc tip quc vng ca ng ta. Nhng thnh cng ca nh vua a li kt qu l tuy phi mt mt s lnh th cho c ngi Anh ln ngi Php nhng Thi Lan vn ng vng trong sut thi k thc dn nh mt quc gia c lp. l nc duy nht trong khu vc, gi c a v nh vy. Campuchia, n nm 1945 c cu x hi v chnh tr c truyn ni chung cn nguyn vn. Quyn s hu c nhn v t ai c thit lp, v s thm nhp bun bn ca Php vn cn hn ch; mt s n in cao su c xy dng pha ng ca t nc, nhng ngi Php thch dng lao ng Vit Nam cho cc n in . V ngi Php dng ngi Vit Nam cho b my cai tr thuc a ca h, nn h chng lm g nhiu gio dc ngi Khmer theo kiu phng Ty. Kt qu l, khc vi Vit Nam, trn thc t Campuchia khng c gii tr thc hoc giai cp cng nhn bn x. Cng tng phn vi Vit Nam, nh vua truyn thng vn tn ti nh mt tiu im ca nn chnh tr quc gia, di con mt thn trng theo di ca ch bo h Php. ch thng tr ca Php thm ch t lm tan r cuc sng Lo hn l Campuchia. T khi Lng Xang tan r, Lo thc s tr thnh mt lin bang ca nhng tiu vng quc, do cc gia nh qu tc a phng thng tr. Nh vua ng li Luang Phabang, t c quyn lc thc s; ngi Php li t th hnh chnh ca h Vieng Chan. i sng ca nng dn t c quan tm n. Ch mt nhm cc nh qu tc c ngi Php cho hc cht t. S au u chnh ca ngi Php nc Lo thuc a l cc b tc bng bnh vng rng ni khng chu s kim sot ca cc nh cm quyn vng thp m Php a ln. Lo cng nh Campuchia du hiu ni bt ca ch thng tr Php l s tr tr ch khng phi l s hin i ho.

10

ch thng tr ca Php cng chm dt b quyn ca Trung Quc i vi cc nc ng Dng. Trc cc hnh ng thn tn ca Php, T c, k thng tr truyn thng cui cng ca Vit Nam (ni cho ng hn ca Bc K, b phn cn li pha Bc) ngy cng quay sang Trung Quc ng h. Nhng khi T c, theo tin l lu i, c mt phi on chnh thc triu cng Bc Kinh nm 1880, th ngi Php li dng c hi m xem l mt hnh ng thch thc khng tha th c v dng lm c chinh phc Bc K. Nm 1885, ngi Php buc Vit Nam lm l nu chy n tn phong ca cc vua Trung Quc cho cc nh thng tr Vit Nam. Qun Trung Quc t nhp vo Bc K phn i, nhng nhanh chng b nh bi, v nm 1885 Trung Quc buc phi k mt hip c i vi Vit Nam. l v d ni bt ca vic ch ngha quc chu u p tan cc quan h c truyn, quy phc Trung Quc ca cc quc gia ng Nam . Qu trnh cng a li mt kt qu l quyn lc Php khng nh cc bin gii ng Dng, ln u tin c phn nh mt cch chnh xc v hp php. Cc bin gii ca Lo v Campuchia vi Thi Lan c xc nh trong nhiu hip c gia Php v Thi Lan t 1867 n 1925. Cc bin gii gia Trung Quc vi Vit Nam v Lo c vch ra trong cc cuc thng lng Trung-Php trong nhng nm 1880 v 1890. Mt khc cc bin gii gia Lo, Vit Nam v Campuchia c quyt nh mt cch n gin nh nhng s phn chia v mt hnh chnh bn trong ng Dng thuc Php v nhiu ln c iu chnh cho ph hp vi cng vic hnh chnh; ch sau Chin tranh th gii th hai, cc bin gii mi c quy ch ca cc bin gii quc t. Do , nh l mt hu qu ca ch thuc a, cc nc ng Dng phi nhn nhng bin gii m khng c ai trong h l mt bn quyt nh. iu ny l chng minh cho mt di sn bng n trong giai on ca ch ngha quc gia thng li. Vit Nam: s gii phu cuc cch mng quc gia Ch ngha quc gia xut hin cc nc ng Dng chng li ch thng tr thc dn. Phong tro sm nht v mnh nht l Vit Nam. Vit Nam t lu c thc phi thai v tnh cht quc gia m c th xem l ch ngha quc gia nguyn sinh. V cng y tc ng ci bin ca ch ngha thc dn l ln nht. S gii phu c bn nht ca ch ngha quc gia hin i c th thy r nht l ti Vit Nam. S chng li ch thng tr Php ca Vit Nam tri qua nhiu giai on din bin r rt. Tuy c nhng din bin khc nhau, nhng c th thy mt kiu mu tng t trong nhiu phong tro quc gia ca cc nc thuc a. S chng i bt u ngay t khi b chinh phc, vi t cch l mt phong tro ca mt ch nh vua c truyn. Cc thnh vin ca giai cp thng tr c b tc ng ngay v y nht ca vic Php chinh phc t nc, bi v chnh h ch khng phi ngi dn thng b mt mt v chnh tr. Nhiu ngi trong bn h tm cch khi phc quyn lc hon ton ca ngai vng Vit Nam, khng nh mnh m tr li cc gi tr ca Khng gio c truyn. T nhng nm 1860 tr i, cc quan li a phng t chc s chng i qun s nhiu ni trn t nc. C lc, h thnh cng trong vic ct cht hng chc nghn qun Php, nhng vo khong nm 1895 th phong tro c bn b nh bi.

11

Giai on th hai l giai on phng Ty ho. Ngay t nhng nm 1860, mt s ngi thuc tng lp trn ca Vit Nam bc b mt cch c thc truyn thng Khng gio theo nn vn minh phng Ty. Xu hng ny c cng c sau tht bi ca cc nh c truyn, v sau khi mt tng lp nh bun na phng Ty ho pht trin cc thnh ph cng. Xu hng cui cng cng chng t u th thc tin ca nn vn minh chu u. Nhng ngi Vit Nam c hc thc say sa vi nn vn ho phng Ty tm kim nhng kiu mu chnh tr phng Ty cho tng lai t nc mnh v, t ra l trc nm 1941, chu s gim h ca phng Ty. Nhng ngi theo ch ngha ci lng a ra nhng yu sch vi li l n ho v tn knh, v chp nhn biu thi gian do ngi Php a ra. Giai on ny kt thc vi Chin tranh th gii th nht. Bn trong chu u v c ngoi, chin tranh th gii th nht p nt vnh vin lng tin vo u th ca nn vn minh chu u, mt lng tin tng a li c s tr tu v tnh cm ca ch ngha quc. Sau chin tranh, cc nh ci lng thuc a chuyn vo nhng hng cp tin hn. Vit Nam, ngy cng t ngi sn sng theo cc biu thi gian ca Php. Cuc u tranh chng ch thng tr Php ca Vit Nam bc vo giai on th ba vi s ra i ca cc phong tro quc gia hin i sau chin tranh th gii th nht. Nhng phong tro ny lc u c c s cn nh b da vo s ng h ca cc tng lp thnh th c hc thc, v chu s nh hng su sc cc s kin bn ngoi Vit Nam, khng ch chin tranh th gii th nht, m cn c cc cuc cch mng Trung Quc (1910)1 (ng ra l nm 1911-BT) v Nga (1917). c bit l cch mng Nga ch ra mt con ng tin ln cho nhng ai mun t ti cng cuc hin i ho t nc, nhng chng li ch ngha quc phng Ty. Vo nhng nm 1930, hai nhm chnh tranh ginh s lnh o ca phong tro quc gia Vit Nam l Vit Nam Quc dn ng, theo khun mu Quc dn ng Trung Quc ca Tng Gii Thch v ng Cn sn ng Dng c c H Ch Minh lnh o v ly Lin X lm kiu mu chnh tr ca mnh. Giai on th ba c th gi l giai on ch ngha quc gia thng lu Nhng c gng ca cc nhm thng lu nhm p ngi Php ban cho c lp bng nhng bin php tuyn truyn v thuyt phc tht bi thm hi v vo cui nhng nm 1920 nhiu ngi b b t. Khi bin pho thuyt phc tht bi, cc nh quc gia th dng sc mnh, c bit Quc dn ng Vit Nam t ra l nhng mn ca chin thut khng b. Nhng do cc nhm quc gia cn nh v b c lp v chnh tr nn b cnh st n p mt cch d dng. Ch ngha quc gia thng lu Vit Nam, ngay lc mnh nht, cng khng gy ra c mt s e do no ng k cho ch thng tr ca Php ng Dng. Trc tnh cht khng khoan nhng ca ngi Php, con ng duy nht cc nh quc gia c th dng nh bi h l tp hp rng ri s ng h ca nhn dn. y cng vy, chnh kinh nghim ca chu u a li kiu mu cho nhng ai mun lt ch thng tr ca chu u. Th k XIX u th k XX chu u xut hin cc phong tro chnh tr qun chng v s dn ch ho i sng chnh tr. Trc y, nhng kin duy nht c tnh n trong nn chnh tr l nhng kin ca nhng nhm khc nhau ca cc giai cp cm quyn, nhng by gi th nhng nhm khc nhau ca cc quan im v li ch ca dn thng gm nng dn, cc giai cp lao ng v trung gian cng phi c tnh n.

12

Nn dn ch t do, ch ngha cng sn, ch ngha pht xt, tt c u xut hin chu u nh nhng phn ng khc nhau di vi vic ngi dn bnh thng i vo sn khu chnh tr, v tuy c nhiu khc bit, nhng phong tro u nhm vo mt s vic c tm quan trng trung tm, l vic cho rng thng li trn v i mi ca nn chnh tr qun chng ph thuc vo vic xy dng mt t chc ng c hiu lc, truyn b mt h t tng hp dn vi qun chng. Thi i ca nn chnh tr qun chng l thi i ca nn chnh tr ng v h t tng, v iu ny t ra l ng cc thuc a cng nh chnh chu u. Do giai on th t trong s pht trin ca ch ngha quc gia Vit Nam l giai on chuyn tip t ch ngha quc gia thng lu sang ch ngha quc gia qun chng". l giai on xy dng ng v ng vin qun chng chng li ch thng tr thuc a, xy ra trong nhng nm 1930 v 1940, vi bi cnh l cuc i khng hong v cuc chin tranh th gii hai. N cng chng kin s pht trin ca mt cuc u tranh gia nhng ngi cng sn v nhng ngi khng cng nhm ginh lng chung thnh ca dn thng. Nhng ngi chng cng ginh c mt s ng h ng k trong giai cp bun bn cc thnh ph cng, c bit Si Gn v trong cc a ch kim ngh bun bn ang khng ch nn kinh t nng thn ca Nam K, lin kt cht ch vi cc tp on bun bn Si Gn. Trong khi h thnh cng trong vic li ko nhiu ngi Vit Nam tm c vo hng ng h, nhng ng ca h vn ch yu l mt ng bo th ca thiu s giu sang. Tht bi ln ca h l h t tranh th c s ng h ca nng dn, giai cp ln nht trong x hi Vit Nam. V th, khng phi khng c l khi m t nhng nhm l nhng nh quc gia t sn. Cng vi mt c s x hi cn nh b, h cng khng c mt h t tng cht ch v mt k lut v t chc cn thit cho mi thng li trong nn chnh tr qun chng hin i. Nhng quan im ca cc nh quc gia t sn bao gm t dn ch t do cho n ch ngha pht xt cng khai, phn ng mong mun Php ra i, hoc t ra giao quyn lc li cho h, nhng ngoi iu , h c bn mong mun thay i nguyn trng cng t cng tt. Ngay lp trng chng Php ca h cng b thay i khi s xung t vi nhng ngi cng sn tng ln, v vo nhng nm 1950, nhiu ngi trong s h quay sang ngi Php tm s bo v chng li nhng ngi cng sn, trong khi th ngi Php li xem h l mt s thay th n ho, tng c cho ch ngha cng sn. Nhng s nhch li gn vi Php vo gia cuc chin tranh ginh c lp ch lm gim thm s tn nhim i vi lng yu nc b nghi ng ca nhng nh quc gia t sn. H cng chu tn tht v c b phi lu i v v khng c kh nng xy dng c mt t chc chnh tr vng chc c gc r su xa. Nhn chung li, h khng vt qu gii hn c gii hn ca mt nn chnh tr ti t ca ch ngha quc gia thng lu nhng nm 1920. Nhng nhng i th cng sn ca h, lm tt s chuyn tip . H thnh cng trong vic xy dng v duy tr mt c cu t chc c k lut gm cc chi b v cc ngnh, gn lin mt cch c hiu qu cc ng vin c s cc x v x nghip vi ban lnh o ton quc ca ng. H cng c li th v c mt lnh t vi nhng kh nng c nhn xut sc, l c H Ch Minh. V khc vi mt quc gia Khng gio c truyn, t chc

13

cng sn thm nhp su vo cc cp thp nht ca c cu x hi. Trong mt quc gia m phong tro ny xy dng nn, mt chnh ph tp quyn cao s c ni lin vi mt t chc c s vng mnh bng mt b my ng c k lut cht ch. Nhng ngi cng sn thnh cng ln trong vic ng vin s ng h ca giai cp lao ng. Nhng giai cp cng nhn cng nghip cn li l mt nhm thiu s trong x hi Vit Nam: v ngi cng sn ginh c thng li then cht ni m cc nh quc gia thng lng tht bi nng thn. Bng vic khai thc nhng mi bt bnh nng thn nh ch a ch, vic cho vay nng li, nhng t tham nhng, lm quyn ca cc quan chc a phng, h thnh cng trong vic tranh th mt s ngi ng h trong hng ng nng dn nhiu khu vc ca nng thn Vit Nam. Trong nhiu vng khc, nu khng c ng h, h cng t nht c knh n. Trong khi giai cp cng nhn th vn ng mt vai tr nht nh, nhng cuc cch mng cng sn Vit Nam c bn l mt cuc ni dy ca nng thn do nhng nh tr thc thuc cc tng lp trung gian (v thm ch giai cp qu tc) t chc. Trong u nhng nm 1930, phong tro cng sn b ph hoi v s n p ca cnh st, v chnh vai tr lnh o ca h trong vic chng li s chim ng ca Nht Bn ng Dng trong chin tranh th gii th hai a h ln hng u ca phong tro quc gia. Mt kiu mu tng t nh vy c th c pht hin trong mt s cc nc chu u di s chim ng pht xt v l lc m phong tro cng sn quc t pht trin nhanh nht trong lch s. Thng 5 nm 1941, ng Cng sn ng Dng thnh lp Mt trn Vit Nam c lp ng minh, thng gi l Vit Minh, m mc tiu l c lp ca Vit Nam, v pht ng mt cuc u tranh v trang chng li Nht Bn. Ni mt cch khc, mt trn nhm vo vic ui c ngi Php ln ngi Nht Bn. Vi t cch l mt lc lng chng Nht Bn c hiu qu ln nht ng Dng trong chin tranh th gii, Vit Minh tm cch thu ht s ng h khng nhng ca cc nh quc gia Vit Nam m cn ca cc lc lng Php t do v thm ch T chc phc v chin lc ca M l t chc c lc cung cp v kh cho cc lc lng ca c H Ch Minh. Khi ngi Nht Bn u hng thng 8 nm 1945, Vit Minh cp chnh quyn H Ni v tuyn b thnh lp nc Vit Nam Dn ch Cng ho. Nh vua b nhn do ngi Php gi li l Bo i, ng thoi v. Tuy nhin, ngi Php khng chu chp nhn vic mt ng Dng. H tr li bng v lc nm 1946, v cuc chin tranh ng Dng ln th nht bt u. Ngi Php nhm vo vic ginh li tt c ng Dng, v tm cch tp hp cc lc lng chng cng Campuchia cng nh Vit Nam cho mu ca h. Cuc chin tranh gia ngi Php v Vit Minh nh vy lan ra ton ng Dng cho n khi ngi Php b thua in Bin Ph thng 5 nm 1954. Ngi Php khng n c trong cuc chng li phong tro quc gia do cng sn lnh o ng Dng. Trong lc c nhiu ngi Vit Nam ng h Vit Minh, th cng c nhiu ngi ht sc s h. Nh vy nhng ngi theo ch nghi qun ch c truyn cn li, nhiu nh quc gia t sn v phn ng nhng ngi theo o thin cha tp hp quanh chnh ph Bo i do ngi Php u. Ngi Php cn c mt ng minh khc l nc M. Do hong s trc s lan rng ca

14

nh hng cng sn chu , M chuyn sang chng li Vit Minh. Ngay sau khi n ra cuc chin tranh Triu Tin nm 1958 (ng ra l 1950-ND), M bt u cung cp vin tr qun s quy m ln cho cc lc lng Php ng Dng, v t cho n nm 1954, ngn kh M tr 80 phn trm chi tiu cuc chin tranh ca Php ng Dng. Trn in Bin Ph xy ra m trc ca mt cuc hi ngh quc t ln Geneva gii quyt cuc khng hong ng Dng v Triu Tin. Tt c cc cng quc ln, k c M v Trung Cng tham d. Phi on Vit Minh, do ng Phm Vn ng dn u, ng ra phi c hng kt qu ca chin thng, nhng b thuyt phc chp nhn mt tho hip. Thay cho vic quyn lc ca Vit Nam Dn ch Cng ho c chp nhn trn ton ci Vit Nam, Vit Minh chp nhn v tuyn 17 nh mt ng ranh gii tm thi, lc lng ca Vit Nam tp kt ra min Bc v cc lc lng thn M vo min Nam. Bu c s c t chc trong vng hai nm quyt nh tng lai ca t nc. Nhng bu c khng bao gi c thc hin; s thng nht ca Vit Nam b tr hon hai mi nm v ch t c bng chin tranh. Cuc chin tranh ng Dng th hai Ngun gc tnh cht ca cuc chin tranh ng Dng th hai b hiu mt cch sai lc. Chc chn khng phi nh chnh ph M ru rao trong nhng nm 1960 rng cuc chin tranh l mt cuc tin cng t bn ngoi ca cc lc lng cng sn chng li "Quc gia c lp Nam Vit Nam" c hi ngh Gieneve thit lp, bi v khng c quc gia no nh vy c thit lp Geneva. Mc d h rt cc lc lng ca mnh ra khi v tuyn 17, nhng Vit Minh tng l mt phong tro thc s trn c nc v nhiu cn b dn s v nhng ngi ng h h cn li min Nam. T nm 1954 n 1959, gii lnh o H Ni trng vo cc bin php thng nht mt cch ho bnh, nhng b chnh ph Si Gn bc b. Vic a n tnh trng cng thng trong cc cn b cng sn min nam, ang b mt chin dch n p ca ch Si Gn v rt mun chuyn sang chnh sch chng li bng v trang. Nm 1959 gii lnh o H Ni quyt nh ng h cuc u tranh v trang min Nam. Ti i hi ng Lao ng Vit Nam ln th ba nm 1960, mt s cn b min Nam c a vo a v lnh o. Trong s c ng L Dun, ngi thc y mt s thay i v chin thut t nm 1957 i vi min Nam. ng ta c bu vo a v quyt nh l Tng b th ca ng. Mt trn Dn tc Gii phng min Nam Vit Nam c thnh lp thng 12 nm 1960 lnh o cuc u tranh. L mt t chc mt trn nhn dn da theo kiu mu ca mt trn Vit Minh, mt trn dn tc gii phng c cc c gi phng Ty quen gi l Vit Cng. T lc ny tr i, cuc chin tranh min Nam nhanh chng leo thang thnh mt cuc chin tranh vi quy m y . Vic thnh lp mt quc gia ring r min Nam ch yu l mt chin lc ca M nhm ngn cn nhng ngi cng sn cng c nhng thng li m h ginh c trn chin trng in Bin Ph v ti bn thng lng Geneva. Tha nhn rng Bo i

15

l mt nhn vt mt tn nhim, ngi M trt ht trng lng ca mnh ln Ng nh Dim, th tng cui cng ca Bo i. L ngi bo th ngun gc Khng gio theo Thin cha, Dim l ngi thng lu vi nhng c tin rt c on. ng ta ght s ln xn ca nn dn ch t do v bc b v nguyn tc kin mt chnh ph ch da vo "ch s lng". ng ta ni vui vi Bernard Fall rng:"X hi cn hot ng thng qua cc quan h c nhn gia cc nhn vt chp bu". khng phi l con ngi lnh o thnh cng ch ngha quc gia t sn i vo thi i ca nn chnh tr qun chng. Lc u, Dim c nhng thnh cng ng ngc nhin. Trong hai nm u Dim p tan cc phi Cao i v Ho Ho, l nhng phi kim sot phn ln Si Gn v nng thn min Nam. Ri ng ta chuyn sa ng nhim v kh khn hn nhm tr dit h tng c s ca Vit Minh. lm c vic ny, ng ta da vo nhng bin php trng trn ca mt nh nc cnh st m v th, ng ta b cc nh t do phng Ty ch trch. Nhng kh khn thc s ca Dim khng phi vic ng ta da vo nhng bin php c ti m s tht l chnh ch c ti ca ng c mt c s ng h ht sc mong manh. l ch c ti ca tn o Thin cha ln s dn m a s tuyt i l theo o pht. Nhiu tn o Thin cha li l nhng ngi di c thn Php t min Bc vo. Ngay bn trong cng ng Thin cha, quyn lc li tp chung vo mt vi gia nh. Cn quan trng hn l vic ch bt u v tip tc c duy tr bng cch da vo c s th, gn cht vi cc tp on bun bn Si Gn. Thi gian cng tri i, v phn ln nng thn ri vo tay Mt trn dn tc gii phng, th ch tr thnh ngy cng phc thuc vo s ng h kinh t, chnh tr v qun s t bn ngoi. Ngi M b kp vo mt th ti lui u kh Vit Nam trong u nhng nm 1960. S c mt ca h l liu hn ca ngi Php trc kia, v cng sn khai thc mt cch ch ng tnh hnh m t Dim nh mt b nhn ca ch ngha quc M. Nu M a s dnh lu ca h tin su hn na th h s lm mt lng tin v vic ly ch ngha quc gia thay cho ch ngha cng sn. Nhng khi c th lng dy cng th Dim theo ui nhng chnh sch da vo nhng li ch hp hi n mc lm mt s ng h ca nhn dn v y h vo phe cng sn. Sau mt t biu tnh ca o Pht chng li ch ca ng ta Dim b st hi trong mt cuc o chnh qun s nm 1963. V cc ch qun s tip theo Si Gn khng bao gi c kh nng vt c di sn do Dim li. S su i nhanh chng ca tnh hnh qun s Nam Vit Nam sau khi Dim cht, a n s leo thang dnh lu ca M. Cuc leo thang gy ra tn ph rng ln c Bc ln Nam Vit Nam, nhng chng lm c g gii quyt cc vn chnh tr c bn ca ch Si Gn. S ph thuc nng n vo M lm mt lng tin vo ch ngha quc gia v dng thc la vo gy ra tham nhng rng khp lm mt tinh thn nhng ngi ng h chnh ph. Vic ni ln ca nhng nh triu ph PX (PX-trm bn hng ho cho qun i M-ND) bin cuc chin tranh thnh mt x nghip t phc v cho nhng ngi giu sang Si Gn. Kt qu l nhiu ngi tuy ght cng sn nhng khng mun chin u cho ch min Nam, khi gi quyt nh n. V, tt nhin, gi quyt nh n trong u nhng nm 1970. o tng rng sc mnh qun s M s p nt nhng ngi cng sn v a n mt thng li nhanh chng v

16

d dng, b cuc tn cng Tt 1968 nh tan. Sau ngi M bt u thng lng nghim chnh cho mt cuc rt qun. Sau khi lm cho ng minh Nam Vit Nam ca mnh gim lng tin vo ch ngha quc gia bng s can thip o t, ngi M by gi t mi th vo chnh sch Vit Nam ho cuc chin tranh. S c mt ca M c dn dn gim bt v mt cuc rt qun hon ton c tho thun vo nm 1973 thng qua mt hip nh m Washington th hoan nghnh l ho bnh danh d cn Si Gn th cho l phn bi. Mt khi ngi M rt i, cuc ngng bn Nam Vit Nam sp hu nh tc khc, v u nm 1975 ton b c cu chnh tr qun s ca ch Si Gn b san bng vi mt tc v s trn vn n mc ngay c nhng ngi cng sn cng khng ng n. Ch yu l cc nh quc gia t sn ca Si Gn khng kh nng tin qu nn chnh tr thng lu ca nhng nm 1920. Nm 1975 cui cng h b trn ngp trong ch ngha quc gia qun chng do Vit Minh rn luyn trong nhng nm 1940. Campuchia: Nhng gc r ca ch ngha cng sn chinh chin Vit Nam, s pht trin ca phong tro quc gia hin i chng li ch ngha thc dn c th thy c trong mt hnh thc tng i nguyn cht. N xy ra trong mt thi gian di v tuy c gi ln nhau trong mt mc nht nh, cc giai on khc nhau tch ra mt cch r rng v mt th t thi gian. Campuchia v Lo, tc ng ca ch ngha thc dn nh hn, v ch ngha quc gia hin i pht trin chm hn. Trong qu trnh pht trin, n b nh hng mnh m v nhng s kin Vit Nam, v cc giai on khc nhau ca qu trnh lng vo nhau mt cch kh phn bit. Campuchia, ngi Php sn sng tuyn b ch bo h i vi ngai vng, thit lp mt chnh quyn thuc a v sau th cho t nc tng i khng b quy ry g. Cho n cui nhng nm 1930 mi c nhng khuy ng u tin ca ch ngha quc gia Campuchia. n lc , i sng chnh tr ca t nc cn tp trung vo hong gia, v din bin chung quanh mu ca triu nh Phnm Pnh. Do nhng quan h cht ch gia nn qun ch v ngi Php, cho nn nhng ngi quc gia u tin nht thit cng phi chng nn qun ch. Nhng h t c ng h. Khi ngi Nht Bn quyt nh a mt ngi quc gia l Sn Ngc Thnh ln nm quyn Phnm Pnh, th nh vua tr Norodom Sihanouk d dng gt b ng ta, vi s gip ca nhng ngi Php va tr li. Sihanouk khng dnh rng, tri vi hy vng ca Thnh, nhn dn Campuchia sn sng cho nn c lp. Khi cuc chin tranh gia Vit Minh v ngi Php tng ln th s ri lon tt nhin lan sang cc tnh Campuchia. Thng qua Sihanouk, ngi Php tuyn m ngi Khmer nh li Vit Minh; v Vit Minh khuyn khch cc ngi quc gia chng Php Campuchia. Chng bao lu sau cc nhm ca Khmer Itxarac (Ngi Khmer c lp) xut hin v tin hnh chin tranh du kch chng li ngi Php v Sihanouk. Mt cnh ca phong tro Itxarac do Sn Ngc Minh lnh o, vn tip tc thn Vit Nam mt cch mnh m, nhng cnh kia, do Sn Ngc Thnh lnh o ngy cng quay sang chng Vit Minh cng nh Sihanouk. Lc u cc nhm Itxarac cn nh v d b kim ch. Nhng khi tnh hnh qun s chuyn sang c li cho Vit Minh th nhng ng minh Itxarac ca h ln ln nhanh chng v tr thnh mt e do nghim trng i vi a v

17

ca Sihanouk. Vo u nhng nm 1950, c l h c hn 5000 qun ti ng v vi s ng h ca Vit Minh, kim sot nhng vng rng ln ca nng thn. Lc Sihanouk tin hnh mt cuc o ngc t ngt tch mnh ra khi ngi sao ang ri ca quyn lc Php v lm hng chn nhng i th quc gia ca mnh. Tuy trc kia l mt ngi chng li nn c lp ca Campuchia, nhng t nm 1953, ng ta t a mnh ra nh l mt chin s ca mt "thp t chinh ginh c lp". Sau mt thi gian ngi Php thy rng s dng Sihanouk l thch hp hn l Itxarac v vi vng trao c lp li cho chnh ph ca ng ta. Sau , nh nhau vn tip tc Campuchia, v nm 1954 hi ngh Geneva tha nhn chnh ph ca Sihanouk. Ixarac khng c tha nhn. Sihanuok ni ln nh l ngi ginh c nn c lp cho Campuchia t tay ngi Php v (khc vi Bo i Vit Nam) ng ta thnh cng trong vic hng ch ngha quc gia vo vic bo v ngai vng v h thng chnh tr c truyn. Sau Geneve, Sihanouk ra sc t im cho nn qun ch c truyn ca ng ta vi mi mng cn ai ca ch ngha quc gia qun chng, v ng ta thit lp li mt s c quyn i vi i sng chnh tr ca Campuchia. Mc d ng ta chnh thc t b ngai vng, thnh lp chnh ng ring ca mnh, Xangcum, v bt u a ra t ng h o v ch ngha x hi hong gia v v cng ng nhn dn", nhng s thng tr ca ng ta vn cn da vo nhng gi tr c truyn. ng ta vn cn c tn knh nh mt nhn vt thing ling v, khng ly g lm l, ng ta tp trung vo vic duy tr vai tr chnh tr c truyn ca o Pht Terevada ch khng phi xy dng mt b my nh nc c hiu qu. Lng trung thnh c nhn vi nh thng tr l iu ti cao phi xt n, v cnh st b mt ca Sihanouk i ph nhanh chng vi bt c iu g m ng ta coi nh mt s xc phm n bn thn nh vua. S lin tc ca nhng th ch chnh tr v tn gio ca nn qun ch c truyn ni nc Campuchia trc v sau giai on thuc a li vi nhau, v sau khi ngi Php rt lui, Sihanouk gii thch tnh hnh chnh tr khu vc bng nhng s tranh chp gia nhng vinh quang ca Angko v tnh trng bun b m Campuchia ri vo trong thi hin i. ng ta gii thch iu khng phi bng nhng yu km ca x hi kinh t v chnh tr ca vng quc Khmer m bng v tr a l v nhng mu xu xa ca nhng k th. ng ta ly cc v tranh chp bin gii vi Thi Lan v Nam Vit Nam lm bng chng cho s phn tch . Ngay sau hi ngh Geneva, Sihanouk ve vn ngh t ng v pha phng Ty. Nhng lm nh vy c ngha l tham gia vo t chc hip c ng Nam (SEATO). ng ta s rng lm nh vy s lm cho Campuchia l thuc vo cc lng ring ln mnh hn ang c tham vng v lnh th Campuchia, tc Nam Vit Nam v Thi Lan. Nc M sn sng bo v ton vn lnh th Campuchia chng li cc lc lng cng sn ch khng phi cc ch cch hu. Mt khc, Sihanouk li thy rng khi cng sn sn sng bo m vi ng ta mt cch khng p m v iu , c bit l Trung Cng ng h chnh ph ng ta. Do Sihanouk chn mt chnh sch trung lp, v nhn ra rng trong khi M khng sn sng tha th cho mt chnh sch nh vy, nht l di nh sng ca s cam kt ngy cng tng ca n vo Nam Vit Nam, th chnh sch c cc nc cng sn hoan nghnh. V vy Sihanouk t thy b y vo mt hng thn cng

18

sn trong chnh sch i ngoi ca ng ta, tuy rng ng ta s v ght ch ngha cng sn. Tnh hnh ny, kt hp vi b ngoi da vo nhn dn, a li kh nhiu s m h v tnh cht c bn ca ch Sihanouk. Mc tiu chnh ca Sihanouk l duy tr lu di ch qun ch thng tr t nc hng th k v duy tr cc lc lng x hi, kinh t v t tng lm c s cho ch . Thy r c nhng nguy him ca s lc hu, ng ta pht trin mt h thng gio dc hin i, tm kim vin tr nc ngoi thc y vic th ho v tng trng thng mi. Vic lm nh hng rt t n khu vc nng thn vn cn l mt trong nhng khu vc lc hu nht trong ton ng Nam , nhng n a n s pht trin giai cp trung gian Phnm Pnh v s xut hin cc nhm quc gia hin i m chng bao lu sau phn ho thnh phi t v phi hu. Vic phn tch nn chnh tr ca Campuchia lun lun b ln ln mt cch rt ng tic v quan im rng ri cho rng Sihanouk v (v vn cn l) mt nhn vt m hoc k diu. l mt iu v ngha: c s ca vic qun chng ng h ng ta khng phi l sc ht ca mt loi nam chm c nhn no m l do sc mnh ca cc th ch hong tc trong mt x hi ch yu l o Pht Terevada c truyn. Suhanouk bm vo l tng v mt nh chuyn ch nhn c c nng dn tn sng (ng ta thng gi nng dn l cc con ca ti). Nhng quan li, nhng nh kinh doanh, nhng tng lnh v nh chnh tr lun lun gy cho ng ta s nghi ng; h i din cho li ch bt di bt dch ca h ch khng phi cho nhn dn". Sihanouk chp nhn s tn ti ca h, nhng ng ta khng b l c hi no hn ch nh hng ca h trong nn chnh tr Campuchia. hiu y nn thng tr ca Sihanouk, c l s c ch nu ta s nh n vi triu i ca vua Chulalongcon Thi Lan (1868-1910). Chulalongcon cn bn thnh cng trong vic thc hin mt cuc cch mng t bn trn. ng ta bin mt ch cha truyn con ni c truyn, ch yu l ging ch Sihanouk, thnh mt nh nc quan liu tp quyn, ly chnh quen thuc a ca Anh Min in lm kiu mu. Tt nhin s ci tin khng c cht no l hon ton c v ngay c ngy nay, ch quan liu ca Thi Lan vn cn y ry tnh cht gia trng ca thi c, nhng iu ny khng c lm lu m thc t quan trng ca s chuyn bin m nh vua a li. Chulalongcon cng tch cc thc y thng mi v pht trin t bn trong vng quc ca ng ta. Cui cng vic hin i ho nh nc v x hi Thi Lan t ra khng i i vi ch cha truyn con ni khi xng ra s hin i ho . Chnh quyn chuyn ch ca nn qun ch b ph hu trong cuc cch mng nm 1932. Cuc cch mng ny a li cho cc nhm qun s, quan liu v kinh doanh Bangkok mt ting ni mnh trong chnh ph, cn nn qun ch vi quyn lc gim i nhiu, vn cn c duy tr sp nhp gii nng dn c truyn vo h thng chnh tr mi. S sp xp ny t ra kh lu bn vt qua c tt c cc cuc ni dy v sau trong khu vc. Nhng Sihanouk khng a li bt k mt cuc cch mng t bn trn no nh vy Campuchia. Sau nm 1954, ng ta tip tc i s vi cc nh chnh tri t sn mi Phnm Pnh cng vi cc phng php m cc vua cha chuyn ch thng dng i x vi cc m mu trong triu nh, ngha l s kt hp kho lo gia ch gia trng,

19

s thao tng, do thm v n p. Lc u ng ta bao dung phi hu, khng b phi t; ri nm 1963, khi ngh rng phi hu pht trin mnh ln, ng ta quay li phi t; v n nm 1966, ngay vo lc phi t t ra cng c c v tr ca mnh th ng ta li b n mt ln na a phi hu ln. Kt qu l nhng mu thc y s hin i ho c t bn ch ngha ln x hi ch ngha b bao bc trong mt ch gia trng hong tc, i chc n hu v tham nhng ngy cng trng trn, cho nn khng a li thnh cng no. Nhng tht vng v x hi v chnh tr ca nhng ngi thng lu lm vic hin i ho c che giu di mt lp son ca s tn qun bt buc v di hng chng sch dy du lch ni v vng quc ca nhng n ci ca nhng nh quan st phng Ty lng mn. Do m c th gii khng c chun b sn sng cho s tn bo m nhng tht vng cui cng lm n ra khi ch Sihanouk sp nm 1970. Vi mt ngha nht nh, cuc o chnh thng 3 nm 1970 ca Lon Non cng ging nh cuc cch mng nm 1932 Thi Lan. Nhng Campuchia khng tri qua ch chuyn quyn sng sut" ging nh ca Chulalongcon. S yu km ca nh nc ln giai cp t sn ni ln rng kt qu s rt khc nhau. Cui cng, a v ca Sihanouk b yu i v s leo thang trong cuc chin tranh Vit Nam ch khng phi v cc lc lng x hi bn x. Mt trong nhng quan tm chnh ca ng ta trong nhng nm 1960, c chng minh y bng iu xy ra trong nhng nm 70, l gi cho t nc ng ta ng ngoi cuc chin tranh. thc hin mc tiu , Sihanouk sn sng lm ng trc s thm nhp qun v hng cung cp ca cng sn vo Nam Vit Nam thng qua "ng mn H Ch Minh" t nhng vng rng ni ca Lo v ng Campuchia, min l ngi Vit Nam trnh cc vng dn c. ng ta cng cho php h mua go Campuchia. Sihanuok cng sn sng lm ng khi ngi M bt u b mt nm bom cc lc lng Vit Nam ng Campuchia trong nm 1969, nhng cng khai phn i khi cc x Khmer b nm bom. Tuy nhin, iu ny lm mt s n nh bn trong ca chnh ph Sihanuok. Nm 1966, cnh hu tr li lm vic Campuchia v h ht sc hong s trc iu m h xem nh l chnh sch i ngoi thn cng sn v thn Vit Nam ca Sihanuok. Ri, khi vic nm bom ca M vo cc t thnh bin gii y ngi Vit Nam i su vo Campuchia nm 1969 th phi hu cng s hi, v Lon Non v Xiric Matac t chc cuc o chnh thng 3 nm 1970. Vic Sihanouk b lt phn nh nhng cng thng trong ni b cc nhm thng lu vi nhau ch khng phi s bt pht t lng bt bnh ca qun chng. Cuc o chnh c cc nh kh gi Phnm Pnh cho n vi s nhit tnh chung, nhng gy ra s kinh hong cc tnh. Lng trung thnh truyn thng i vi nn qun ch vn cn mnh nc Campuchia thng d trong nm 1970, v u lng trung thnh b xa b th ngi nng dn chuyn sang nhng la chn cp tin hn nhng la chn m nhm ngi cp chnh quyn Phnm Pnh a ra. Khi Sihanouk tc gin trc s phn bi ca Lon Non v Xiric Matac, i vi phi t thnh lp Mt trn thng nht dn tc ca Campuchia, th s phn ca ch Lon Non, thc vy, c nh ot. N phi ng u vi mt cuc chin tranh gia thnh th v nng thn trong mt x hi p o l thn d.

20

Sihanouk sm nhn ra rng Khmer khng phi d iu khin nh phi t c ca Phnm Pnh. Cc nh lnh o Khmer hoan ngnh nhng ngi ng h Sihanouk vo hng ng Mt trn thng nht dn tc Campuchia, nhng gi Sihanuok li nc ngoi nh l ngi ng u chnh ph lu vong Bc Kinh, v dn dn xo b nh hng chnh tr ca ng ta bn trong Campuchia. Vo nm 1974-1975 Pol Pot t chc thanh trng cc ngi tch cc ng h Sihanuok ra khi hng ng Mt trn thng nht dn tc Campuchia. C Lon Non ln Pol Pot u p tan c cu th ch ca nn qun ch c truyn v qut sch nhiu nhn vin then cht ca c cu . B tc mt quyn lc, Sihanouk cng mt lun quy ch thing ling v phn ln s ng h ca dn chng i vi ng ta. Ngay sau khi cp quyn nm 1970 Lon Nol mu toan gt nhng ngi cng sn Vit Nam ra khi t thnh Campuchia ca h. Nhng ngi cng sn ging cho qun i km sn sng ca Lon Nol nhng tht bi au n m khng bao gi c th phc hi li c. Cng ging nh trong cuc chin tranh ng Dng chnh sch ca nhng ngi cng sn Vit Nam trong cc khu vc h chim ng Campuchia l khuyn khch v trang nhng ngi ni dy v rt lui khi cc nhm ny t ra kh nng ng vng mt mnh. Trong nhng nm 1970-1971 phn ln cuc chin u bng ch lc chng qun i Lon Nol l do ngi Vit Nam thc hin nhng t nm 1972 th ch yu do Khmer . Ngi Vit Nam vui v cho rng v mc tiu chung ca h l "chng quc" v v cc mi quan h anh em gia nhng ngi cng sn Vit Nam v nhng ngi cng sn Campuchia, cho nn khng c s xung t nghim trng gia quyn li ca h v quyn li ca phong tro gii phng dn tc m h khuyn khch Campuchia. Chnh ph Lon Nol bt u lm quyn trong mt hon cnh xu v nhanh trng i vo con ng ti t hn. N ch kim sot nhng vng lm quanh Phnm Pnh v cc tnh l v dc theo cc ng chnh ni lin cc vng . Vo nm 1972 r rng chnh ph ny n ngy tn s nu khng c nhng bin chuyn ln. Nhng ngi M vn bm mt cch tuyt vng vo Lon Nol v cuc lt ch trong nm 1973 ch c gt i bng cuc nm bom bo ho ca M chng li cc lc lng Khmer tin gn Phnm Pnh. Tuy nhin, vi vic M tch ra khi ng Dng nm 1973, vin tr M cho ch Phnm Pnh nm 1974 cng gim xung. Ch sp thng 4 nm 1975, thm ch trc khi Si Gn sp . Ri Mt chn thng nht dn tc Campuchia ln nm quyn v danh ngha cn thc quyn nm trong tay cc nh lnh o Khmer . Campuchia, tc ng tng i nh hn ca ch ngha thc dn a li s phn ng ca cc nh quc gia pht trin chm hn. iu , kt hp vi s nhanh nhn v chnh tr ng ch ca Sihanouk, bo m s sng st ca nn qun ch c truyn cho n ht k sau thuc a. Khi ch qun ch sp di nhng sc p do s leo thang ca cuc chin tranh Vit Nam gy ra, Campuchia tan r t trn xung. Nhng gii nng dn th vn cn theo l c mt cch su sc, v ch b lt v nhng mu ca gii thng lu cha khng phi v mt cuc ni dy ca qun chng. ng thi s lc hu ca Campuchia chc chn a li s tan r ca ch ngha quc gia thng lu.

21

Ri, Khmer ln lm quyn nh l mt nhm nhng tr thc cp tin ca giai cp trung gian, ng u mt i qun nng dn. Nhng h ln cm quyn t mt a v b c lp hu nh hon ton trong hn nm nm vi bi cnh ca mt s sp to ln do tnh trng chin tranh hin i gy ra cho mt c cu x hi v chnh tr c xa. Khc vi ngi Vit Nam, nhng ngi cng sn Khmer khng th rt t gii tr thc v giai cp trung gian cng nh t giai cp nng dn nhng cn b ca h bi v gii tr thc v giai cp trung gian cn nh v phn ln i vi ch Lon Nol. Ngc li, h hu nh h c nht vo nhng binh s nng dn c gio dc rt t. Mt s t l nhng ngi k c ca cc cuc u tranh ca Itxarac trong nhng nm 1950, nhng i a s l nhng thanh nin thiu phng hng cc thn xm b y t mt x hi c truyn nng thn vo mt cuc chin tranh hin i tn c ch mi vi thng hoc thm ch vi tun trc . Trong cc cuc cch mng khc cng vy, nhng cn b vi mt qu trnh nh vy thng phm phi nhng hnh ng th bo v tn c, tr phi c nhng nh lnh o tinh thng hn hng dn v kim ch. Campuchia, nhng nh lnh o nh vy rt him. Hn na s t ngt v tnh cht tn ph ca cuc chin tranh lm cho nhng vn trm trng thm. Hn na trong cc nh lnh o Khmer , c mt s ngi mun ht sc li dng kh nng tn c tim tng phc v cho li ch ca h. Kt qu l trong cuc cch mng Campuchia nhng ngi nng dn hiu chin hon ton thng nhng ngi lm cng vic hin i ho trong lch s ca ch ngha cng sn Campuchia. Lo: Cnh nghch ca s lc hu Tuy vi tt c s lc hu ca mnh, Campuchia vn c mt nh nc tp quyn, v mt s dn tng i ng nht trong mt khu vc c c tnh a l lm c s cho ch ngha quc gia. Tri li, Lo, s dn gm mt s cc nhm dn tc khc nhau ri rc trn mt a th ni non him tr. Ngay ngy nay, nc Lo ch c cha y mt na s dn l ngi Lo cn a s l cc dn tc t ngi. a th rng ni c xu hng chia Lo thnh mt s cc khu vc a l (v kinh t) ring r, v ng giao thng bn trong n gn cng hu nh khng c. Trc cuc chinh phc ca Php, Hong gia Luang Pha Bang t c quyn kim sot thc s v quyn lc chnh tr c hiu qu nm trong tay cc gia nh qu tc khu vc. S phn tn quyn lc phong kin Lo, c ngi Php duy tr, v chnh n sn sinh ra mt phong tro hn lon nht ca cc phong tro quc gia hin i. Nu Campuchia, chng tc Khmer a li mt c s t nhin cho quc gia, th Lo, vn trng yu li l mun thnh lp mt quc gia th phi tp hp cc nhm dn tc khc nhau nht li vi nhau v v vy ch ngha quc gia Lo phi trnh bng mi gi s nhn mnh bi ngoi nh ch ngha quc gia Khmer lm. Cng nh Campuchia, s pht trin ch ngha quc gia Lo bt u t nm 1945, khi ngi Nht Bn lt ngi Php v thit lp mt chnh ph Lo. y, thm ch cn hn Campuchia, vn chnh tr vn cn biu hin bng nhng tranh chp gia nhng thnh vin cc gia nh qu tc. Ch mt nhm ngi Lo (phn ng thuc gii qu tc) theo hc cc trng cao ng, k c trong thi k sau khi c lp, v nhng ngi tr

22

thc thuc giai cp trung gian tng ng mt vai tr quan trng trong cc cuc cch mng Vit Nam v Campuchia th hu nh khng c Lo. Nhng t rt sm, Lo tr thnh mt chin trng ca cc lc lng Php v Vit Minh trong cuc chin tranh ng Dng th nht. Hu qu ca tnh hnh l Lo tri qua ton b qu trnh din bin t mt ch qun ch c truyn sang mt ch ngha quc gia qun chng theo kiu Vit Minh ch trong mt th h. iu ny a li mt tnh hnh trong cc dng cnh tranh ca ch ngha quc gia, ch yu l nhng ngi bo hong v nhng ngi cng sn (ch ngha quc gia t sn khng c Lo) u do cc thnh vin i ch ca hong gia lnh o. Nu nh s b n ca hong tc trong mt x hi theo o Pht Terevada, m Sihanouk Campuchia gi c quyn, th Lo n li c chia s gia cc nhm khc nhau, k c nhng ngi cng sn. Nhng vn chnh phi i ph Lo khng phi xut pht t vic hin i ho x hi Lo, mt vic hu nh hon ton cn nm trong tng lai m t th tin lui u kh truyn thng ca cc nh thng tr Lo (v ca cc nh thng tr khc ca nhng quc gia yu bn cnh nhng lng ging hng mnh hn). Vn t ra i vi Lo l liu nn quay sang Vit Nam tm kim s ng h v mt loi kiu mu chnh tr no , hay l quay sang Thi Lan, hay l chn mt con ng trung lp thn trng cn i nc ny vi nc kia. Nhng vi vic nhng ngi cng sn ginh c s kim sot Bc Vit Nam v Thi Lan th ng v pha M, nhng vn chuyn Lo vo mt chin trng ca chin tranh lnh. Phong tro quc gia u tin Lo l phong tro Itxala (Lo t do) thnh lp thng 8 nm 1945 ng u l hong thn Phet Xarat th tng ca chnh ph do Nht Bn dng ln, cng vi em ng ta l hong thn Xuvana Phuma v ngi em cng cha khc m, hong thn Xuphanuvong. Thng 9, sau Cch mng thng Tm H Ni, h tuyn b nc Lo hon ton c lp v giam gi nh vua ti nh khi ng ta chng li. Nhng khi ngi Php tr li Lo, Itxala ch c th t chc s chng li mt cch yu t v cc nh lnh o ca phong tro sm b buc phi lu vong Bangkok. Nhng Xuphanuvong tm cch xy dng li lc lng ca ng ta, v chng bao lu ng ta lin lc c vi Vit Minh. Nm 1949, v danh ngha ngi Php giao c lp cho chnh ph hong gia Lo. Nhiu ngi lu vong hi lng vi vic v tr v Ving Chn. Nhng Xuphanuvong v nhng thnh vin cp tin hn ca phong tro quc gia rt vo vng rng ni ca Lo v tip tc khng chin v trang. Thng 8 nm 1950, Xuphanuvong cng vi mt s nh lnh o b lc vng rng ni nh ngi ng u dn tc Hmng, Phy-ang L-bliyao, thnh lp Pa-tht Lo (Dn tc Lo) u tranh ginh c lp hon ton, v trong nm sau , h chnh thc ho lin minh ca h vi Vit Minh. Lo, hi ngh Geneva a li mt chnh ph trung lp di s lnh o ca hong thn Xuphana Phuma, cc khu vc tp kt cho cc lc lng Pa-tht Lo cc tnh Phong Saly v Sm Na v s thng nht t nc theo mt ng li ging nh ng li quy nh cho Vit Nam. Hip nh gp ngay nhng kh khn v s c cm ca nhng ngi cnh hu trong qun i chnh ph hong gia Lo, tng chin u bn cnh ngi Php, i vi Pa-tht Lo, nhng nhn chung ngi ta hy vng rng mc d s c mt ca Pa-tht Lo, cc nhm c th thng nht vo mt chnh ph lin hip quc gia.

23

Nhng by gi Lo l mt chin trng ca cuc chin tranh lnh. Cng nh vi Nam Vit Nam v Campuchia, M mun Lo tr thnh mt b phn ca lin minh SEATO chng cng. Trong nc Lo, nhng ngi chng cng cng mong mun nh vy v ngi M chng bao lu c c ci c hi m h ang ch i. Mt thi gian ngn sau khi SEATO c thnh lp, b trng quc phng ca Xuvana Phuma b m st, gy ra mt cuc khng hong ni cc a n vic t chc ca chnh ph. Mt chnh ph cnh hu c thnh lp v nhanh chng m ca cho vin tr kinh t v qun s ca M. Di nhng hon cnh nh vy, cc cuc thng lng vi Pa-tht Lo b b tc v nhng cuc xung t v trang tr nn thng xuyn gia chnh ph hong gia v Pa-tht Lo. Bt chp s chng i ca M, Xuvana Phuma tr li nm chnh quyn nm 1956 v theo ui mt chnh sch trung lp, ho gii vi Pa-tht Lo. Sau nhng cuc thng lng di, ng ta thnh lp mt chnh ph lin hip nm 1957. Nhng M cng quyt chng li s lin hip v coi nh mt s tip qun tr hnh ca cng sn (theo kiu ng u trong cui nhng nm 1940). M buc Xuvana Phuma t chc bng cch ct vin tr kinh t m chnh ph hong gia tr thnh ph thuc v bng vic xi gic ng bin gii Thi Lan. Mt chnh ph cnh hu mi c thnh lp nhng t ra khng c kh nng cng c v tr ca mnh trc s chng i ca nhng ngi trung lp v Pa-tht Lo. Mt giai on ri lon chnh tr li xy ra v c chm dt bng vic triu tp Hi ngh Geneva nm 1961. Vic a Xuvana Phuma tr li vi t cch l ngi ng u ca mt lin hip ba phi. Nhng M khng chu chm dt vic cung cp vin tr cho i qun b mt do CIA xy dng ca ngi dng u b tc Hmng l tng Vng Pao. i qun ny tip tc hot ng ng sau phng tuyn ca Pa-tht Lo. Nhng ngi trung lp phn ho v cc vn ny. Cc nh lnh o Pa-tht Lo b Vieng Chan. Xuvana Phuma v nhng ngi trung lp khc vn li Vieng Chan, tr thnh t nhn ca phi hu do Phumi Noxavan cm u. T nm 1963, sau khi chn vn trn ming h nhiu ln, Lo tri vo cuc ni chin vi quy m y . S lc hu tt bc ca Lo khng a li cho Phu-mi N-xa-vn mt c s x hi t sn lm cho ng ta ng c vai tr ca mt Ng nh Dim, hoc thm ch mt Lon Non, Lo. Chnh ph hong gia Lo cng khng khai thc c lng trung thnh c truyn c tnh cht tn gio i vi ngai vng theo cch ca Sihanouk. Trong khi sc quyn r ca t tng trung qun thn thnh ho bao trm i a s ngi Campuchia, th tm vi chnh tr ca nn vn ho c bit Lo khng th vt ra ngoi nhn dn vng thp. Trn mt na s dn khng chu nh hng nn vn ho v chng li s thm nhp ca n. Mt ch ngha quc gia vi c s cht hp nh vy ch lm cho cc b tc rng ni tch xa chnh ph Lo. N-xa-vn t thy mnh khng hn g bao nhiu mt con ngi dng bo lc a phng m quyn lc th li ph thuc vo s u bn ngoi. M t trng lng vng chc ca mnh ng sau cnh hu ang kim sot chnh ph hong gia Lo t nm 1963. Vic b mt nm bom khu vc Pa-tht Lo bt u trong nm 1964, v trong thp k tip theo, mi mt th, v phn ln cc thn x, trong vng do Pa-tht Lo kim sot u b tn ph. Nhng ch ngha b phi cc oan v s mt

24

on kt trong hng ng nhng ngi cnh hu lm cho M cng ngy cng nm ly cc chc nng chnh quyn trong chnh ph hong gia Lo, n mc i s M c qun chng coi nh th tng th hai, trong khi nhiu ngi khc th ngh rng thc t ng ta l th tng th nht. Nhng vic cng khng bin chnh ph hoang gia Lo thnh mt chnh ph hot ng tt c. N ch lm gim st tnh hp php ca chnh ph, n mc chnh cc ch huy qun s a phng khng chu tha nhn s can thip ca cc nh cm quyn trung ng vo lnh vc ca h. Nh vy chnh ph hong gia Lo l hnh tng ca s phn tn quyn lc, c tnh ca nc Lo c truyn. Khng ging phi hu Lo, Pa-tht Lo hot ng trong vng rng ni t nm 1949. V Pa-tht Lo khng th xy dng mt phong tro rng ln trong mt mi trng rng ni nh vy tr phi h thu phc c lng trung thnh hp hi ca cc b tc, cho nn h nh gi cao tm quan trng sng cn ca vic hp nht cc b tc vo vic xy dng quc gia Lo. t nht t nm 1950, h lm ht sc mnh a mt lot cc nh lnh o b tc vo c cu quyn lc ca h v cui cng s nhn xa thy rng ca h c kt qu tt p. Trong khi ban lnh o chp bu ca Pa-tht Lo lun lun do dn tc Lo vng thp chim s ng, a s qun i ca h li c tuyn t cc nhm t ngi. Tht c ngha nh bi cc i th ca mnh bng cch xy dng c mt lin hip quc gia Lo p o mt chnh ph ch c dn tc Lo. Tt nhin, ni nh vy s qu n gin. S kim sot cc nhm b tc khng phi lun lun thun bum xui gi cho Pa-tht Lo. Nhng ngi Hmng quanh Cnh ng Chum, di quyn ca Tu-bi Ly Phng, chng hn, ng h ngi Php v sau tr thnh c s tuyn qun cho i qun b mt ca Vng Pao. Nhng Phy-ang, i th Hmng ca Tu-bi Ly Phng tr thnh ngi sng lp ca Pa-tht Lo. V cch m Pa-tht Lo tp hp nhng ngi ng h h thuc b lc Hmng l mt s minh ho thc tin tt cho s khc nhau gia hai pha. Nhng ngi ng h Vng Pao ch trung thnh vi hn v vi b tc Hmng; t quan tm n iu g xy ra cho chnh ph hong gia Lo. Tri li nhng ngi ng h Phy-ang tr thnh nhng chin s ca cc n v chnh quy hn hp Pa-tht Lo v cc b tc khc, v dc nhiu nng lc vo vic xy dng mt tinh thn quc gia nhiu chng tc. Trong khi phi hu quay sang Thi Lan v M c ng h trong cuc ni chin, th Pa-tht lo quay sang H Ni v khi cng sn. Vng cn c chnh ca Pa-tht Lo gn bin gii Vit Nam v c Vit Nam cung cp c hu cn ln ng h chnh tr. Di s bo v ca qun i Bc Vit Nam, nhng cn c s khng bao gi c th b chnh ph hong gia Lo tn ph bng qun s. Vit Minh cng a li cho Pa-tht Lo mt kiu mu v t chc v h t tng. V ch Ving Chn t lm g xy dng mt h thng gio dc quc gia, nhiu cn b Pa-tht Lo hc trng ca ng khi h mi bt u, nhng nu hc cao hn th h i H Ni, Bc Kinh hoc ng u. Nh vy ch ngha quc gia ca Pa-tht Lo khng b lm vo s c lp cc nh lc u ngi ta c th cho l nh vy. N lun lun c iu ho bng mt mc nht nh ca ch ngha th gii cng sn v khng h bao gi thoi ho thnh ch ngha s-vanh hoang d m chng bao lu sau xut hin Campuchia.

25

Mt mt, khng th cng iu nh hng ca Vit Nam i vi Pa-tht Lo; tuy nhin, mt khc, vic lun lun xy ra. Pa-tht Lo t mnh ly Vit Minh lm mu mc, v nhn s gip ca Vit Nam, nhng l mt phong tro quc gia ca Lo di s lnh o ca mt thnh vin ca hong gia Lo. Chu trch nhim v nhng thnh, bi ca mnh, b my chnh quyn ca Pa-tht Lo do cc cng dn Lo iu khin lm li cho cc cng dn Lo, khc xa vi chnh ph hong gia Lo. N khng h bao gi l mt cng c ca ch ngha thc dn" Vit Nam Lo, nh thng c cho l nh vy. Nu ngi Vit Nam thc s mun chim Lo lm thuc a th cch tt nht s l tn tnh bng qun s v cai tr trc tip, v s b phn ng nhn dn Lo phn i cng nh h phn i s kim sot ca nhng ngi Lo vng thp. Tri li, ngi Vit Nam ng h v khuyn khch Pa-tht Lo v kin tr ch i khi phong tro Pa-tht Lo i trch hng. Tuy ra nhiu nm xy dng mt lc lng chin u kh nng e do nghim trng chnh ph hong gia Lo, nhng Pa-tht Lo khng bao gi c th lt chnh ph chng no M cn hon ton cam kt vi n. Do kt qu ca cuc chin tranh ph thuc vo thng li ti chin trng hn l vo kh nng ca ngi Vit Nam thng lng s rt qun ca M khi ng Dng, tuy rng t nm 1968 tr i cuc chin tranh ny cng i theo ng li ca Pa-tht Lo. Ngay sau khi qun M buc phi rt qun, ni chin Lo chm dt, v khi M gim s gip th cc lc lng chng Patht Lo tan r. Trong khi cc lc lng chnh tr quc t ng mt vai tr sng cn trong tt c ba nc ng Dng, th vic li cng tr nn c bit nc yu nht trong cc nc . Cc lc lng ca cng cuc hin i ho gy ra mt cuc ni dy cch mng Vit Nam v mt s sp ca trt t chnh tr c truyn Campuchia. Nhng Lo th cc hin tng hu nh khng th cm thy r rng. Cuc ni chin tip theo s sp ca chnh ph lin hip Phu-ma ln th hai hu nh hon ton l kt qu ca cc lc lng bn ngoi ch khng phi ca bt c s bng n x hi v chnh tr no bn trong. Gii nng dn ca vng thp vn ch yu bng quan vi c hai pha, v chnh kh nng ca Pa-tht Lo ng vin cc nhm t ngi mt cch thnh cng hn, cui cng l quyt nh. Khi cuc nh chin k nm 1973, Pa-tht Lo kim sot 80 phn trm t nc. Mt chnh ph lin hip mi c thnh lp di quyn ca Xu-va-na Phu-ma v nm 1974 Xu-pha-nu-vng tr v th nhn trch nhim ca mnh trong chnh ph. T tr i Pa-tht Lo kim sot vng chc chnh ph v cnh hu tan r. i qun b mt ca Vng pao tip tc chin tranh chng li Pa-tht Lo nng thn, nhng b tht bi ln. thng 4 nm 1975. Trng hp vi vic Phnm Pnh v Si Gn sp , tht bi y bn cnh hu cn li vo mt s hong s, v nhiu ngi chy khi t nc. Vo thng 6, hu nh ton b gii lnh o chnh ph hong gia Lo trong thi chin chy sang Thi Lan. Qun i chnh ph cn ang do cnh hu kim sot tan r v chnh thc gii tn thng su, tip theo l s co chung hon ton ca chnh ph hong gia Lo thng 12 nm 1975 khi vua Xa-vang Vt-tha-ma k th thoi v nhng cho h thng dn ch ca nhn dn".

26

Theo ngh ca Xu-pha-nu-vng, c nh vua ln Xu-va-na Phu-ma c c lm c vn cho chnh ph, mt c ch ho gii nhm thc s ho hp dn tc, tri ngc hn vi chnh sch theo ui Campuchia. Nhng lc Lo vic i vo giai on hin i ca nn chnh tr c c lai n mc s chuyn tip t ch qun ch sang ch ngha quc gia qun chng xy ra di s lnh o ca mt thnh vin trong hong gia c truyn. Vic thng nht t nc di s lnh o ca Pa-tht Lo thc s cng l s on t ca mt gia nh. XEM TIP: 2. Vit Nam: Cu chuyn hoang ng ca ch ngha bnh trng sau chin tranh

2. Vit Nam: Cu chuyn hoang ng ca ch ngha bnh trng sau chin tranh
Tip theo Phnm Pnh ri vo tay cc lc lng Vit Nam thng Ging nm 1979, t: "Nh kinh t" London vit: "Cuc xm lc ca Vit Nam s khng lm yn lng cc lng ging chu ca ch cng sn nh va m chi Vit Nam. Ngi Vit Nam ging nh l nhng ngi Ph ca ng Nam , mt dn tc m tnh cht thng gy hn hoc c th l s xm lc trng trn, to ra s khng an ninh chung quanh h". Bi bnh lun ly tn "Di chc C H c thc hin" ru rao rng cuc xm lc thc hin "mc tiu sut i ca lnh t qua i". V vy t "Nh kinh t" xem cuc xm lc nh mt hnh ng c tnh ton t lu do chnh sch i ngoi v tm l dn tc thc y. Mt kin tng t c nguyn ngoi trng M Kissinger by t trong phn ng nm 1982 ca hi k ng ta, "nhng nm ca bin ng": "Nhng ngi Vit Nam sng st sau cuc chim ng ca Php lun nui dng nim tin rng nhim v ca h l tha k ch Php ng Dng. Khng c lng nhn o nh lng ging Lo, khng c s duyn dng nh cc lng ging Campuchia, ngi Vit Nam tm cch ginh a v thng tr khng phi bng v li cun m bng s quyt tm. Bao trm ln trn tt c l s m mi ca h rng h khng cn quan tm n nhng chnh lch v th cht v n nhng kh nng m s tnh ton v quyn lc phi da vo Bt hnh ca chng ta l b vo gia nhng nh lnh o v nhng m nh ca h. Cn c mng ng Dng ca chng ti s chm dt; nhng lng ging ca H Ni khng c may mn nh vy. Tnh trng gn nhau buc h vo mt ni s hi vnh cu". Nhng suy on v mt tm l dn tc quy t vo mt thuyt cho rng mt khi chin tranh min Nam kt thc th H Ni n phng v khng cn b khiu khch, s theo ui nhng chnh sch xm lc i vi nhng lng ging ca mnh v cc nc trong khu vc. Trc khi xem xt vn ny, chng ta phi lm r di chc ca H Ch Minh, m t "Nh kinh t" nhc n. l mt iu m mt s tc gi cnh hu ru rao l li ku gi thnh lp mt "Lin bang ng Dng" do H Ni thng tr bao gm Lo, Campuchia cng nh Nam Vit Nam. iu hon ton khng ng. Ngy 10 thng 5 nm 1969, c H vit mt di chc "phng khi ti i gp c Cc Mc, c L-nin v cc v cch

27

mng n anh khc". l mt li ku gi on kt, k lut v mt tiu chun cao v o c trong ng Cng sn Vit Nam, v nhm tip tc cuc u tranh thng nht ti ti Vit Nam. V cc vn quc t, c ni n s phn bit X-Trung: "L mt ngi sut i phc v cch mng, ti cng t ho v s ln mnh ca phong tro cng sn v cng nhn th gii bao nhiu th ti cng au lng by nhiu v s bt ho gia cc ng anh em hin nay. Ti mong rng ng ta s ra sc hot ng gp phn c lc vo vic khi phc li khi on kt gia cc ng anh em trn nn tng ch ngha Mc-L-nin v ch ngha v sn quc t, c l, c tnh. Ti tin chc rng cc ng anh em v cc nc anh em nht nh s phi on kt li". V c kt lun: "iu mong mun cui cng ca ti l: Ton ng, ton dn ta on kt phn u, xy dng mt nc Vit Nam ho bnh, thng nht, c lp, dn ch v giu mnh, v gp phn xng ng vo s nghip cch mng th gii". Khng c nhc t no n Lo v Campuchia hoc n "Lin bang ng Dng" m nh lnh o chng Php lo thnh b vu cho l mun thnh lp. Ph hp vi vic ny ng, ti i hi ng Cng sn Vit Nam ln th t nm 1976, ng L Dun t ho ni rng H Ni thnh cng rc r trong vic thc hin di chc C H bng cch a li s thng nht ca Vit Nam v cng khng nhc g n Campuchia hoc Lo. Chnh sch i ngoi ca Vit Nam sau chin tranh Vi mt cch nhn thc t hn, chng ta phi tha nhn trc tin rng s chm dt chin tranh Vit Nam c tc ng to ln i vi nn chnh tr khu vc. Ngay d cho khng c mu g i vi cc lng ging ca mnh i na, mt nc Vit Nam khng cn phi sc lc vo chin tranh na, cng bo hiu tr thnh mt cng quc mi khu vc. Vi mt s dn trn 50 triu, Vit Nam l mt nc ng dn nht ca lc a NA v l nc cng sn ln th ba trn th gii. Vi mt i qun chnh quy 680.000, c ti luyn trong hng thp k chin tranh, H Ni l mt cng quc qun s phi c knh n. Do bt k nhng nh c by t nh th no, khng ly g lm l khi cc chnh ph ng Nam xem H Ni vi mt s s hi nht nh sau thng li ca H Ni nm 1975, c bit l nhng chnh ph ng h M ng Dng. Tuy nhin r t t u rng quan tm chnh ca chnh ph Vit Nam khng phi l nhng phiu lu qun s ra nc ngoi m l vic xy dng li t nc b chin tranh tn ph ca h. Tnh cnh kh khn rt ni bt. Bn mi nm chin tranh lm cho Vit Nam mt thu nhp tnh theo u ngi bng mt phn t ca Thi Lan v khong mt phn ba mi ca cc nc t bn pht trin. Hn na vic ct vin tr ca M cho min Nam nhanh chng gy ra mt cuc khng hong trc mt. Nc Vit Nam thuc a tng l nc nhp go quan trng (nhp ch yu t cc tnh mu m ca min Nam, min Bc ng dn da vo nhp t min Nam) (Tc gi quan nim ng Dng c 5 nc di thi Php thuc trc Cch mng thng Tam-ND). Nhng nm chin tranh ph hu kh nng v s dn tng ln nhanh chng tr nn ngy cng ph thuc vo vic cung cp lng thc t bn ngoi, t phng Ty cho min Nam, t Trung Quc cho min Bc. Nn kinh t ca t nc r rng l mong manh v phi c qun l thn trong nu mun lm cho n tr li lnh mnh.

28

Nhng ng li chung ca chnh sch chnh ph sau chin tranh c ng L Dun tm tt trong bo co chnh tr ti i hi ton quc ln th t ca ng Cng sn Vit Nam thng 12 nm 1976. Mi su nm chin tranh tri qua k t i hi ln trc, nhng by gi t nc c thng nht v ho bnh. Tm trang lc quan chung, thm ch l khoan khoi ti i hi l iu c th thng cm c. Phn v chnh sch i ngoi trong bo co ca ng L Dun l tng i ngn. ng ni, ch ngha quc l mt lc lng ang gim st trong khi phe x hi ch ngha ngy cng ln mnh cng nh cc cuc u tranh ca cc phong tro gii phng dn tc v cc phong tro cng nhn trn th gii. Nhng nhn t thm sc cho mt xu th khng th o ngc ngha l Vit Nam s c kh nng xy dng ch ngha x hi di nhng iu kin mi v thun li. ng ta phn tch rng, ch ngha quc gia, ch ngha x hi v ch ngha quc t ho hp vi nhau mt cch hi ho. Thng li ca chin tranh gii phng dn tc xo b nhng chng ngi trn con ng thc hin thng nht nc nh v a c nc tin ln ch ngha x hi". ng thi ng xc nhn ngha quc t ca cuc cch mng dn tc: Cch mng Vit Nam l mt b phn ca cch mng th gii. Thng li ca nhn dn ta trong cuc khng chin yu nc chng s xm lc ca M gn cht vi s ng h ht lng v s gip to ln ca anh em v bn b ca ta trn tt c cc lc a Thng li ca nhn dn ta l mt ng gp c gi tr vo thng li chung ca cc lc lng cch mng th gii. Tip ng ku gi cng c cc mi quan h gia Vit Nam v "tt c cc nc x hi ch ngha anh em". ng cn i mt cch chnh xc s ca ngi Lin X v s ca ngi Cng ho nhn dn Trung Hoa m ng ni l "ang xy dng nhanh chng mt nc x hi ch ngha hng mnh". ng khng nhc n s phn bit X-Trung nhng ni rng Vit Nam lm ht sc "khi phc v cng c tnh on kt v xc tin s ng h v gip ln nhau" gia cc nc x hi ch ngha. ng nng nhit ca ngi nhng thng li lch s v i Lo v Campuchia v ku gi s cng c cc "mi quan h c bit" gia cc nc . S nhn mnh tnh on kt quc t chc chn l tng phn vi ch ngha t tc Mao-t, nhng khng c chng minh no xem n l mt chnh sch ca s bnh trng ra nc ngoi. i vi cc nc khng cng sn ng Nam , lp trng ca ng L Dun l mt lp trng khng r rng c ngin cu. Mt mt ng tm cch thc y cng tn ti ho bnh gia nhng ngi cng sn v khng cng sn trong khu vc. ng tuyn b "Vit Nam sn sng thit lp cc quan h hu ngh v hp tc vi cc nc trong khu vc". Mt khc ng cng ni n s ng h ca Vit Nam i vi "nhng cuc u tranh chnh ngha ca nhn dn" v dn ch, c lp, ho bnh v "trung lp thc s" ( y ng ni r: trung lp thc s l khng c cc cn c qun s v qun i ca cc quc trn lnh th ca h). iu ng e do s ng h cc ngi cng sn a phng khng phi xut pht t cam kt c tnh cht hc thuyt v "xut cng" cch mng. N nhm lm cho cc chnh ph ng Nam lo s m gim bt s c mt qun s ca M, k th mi b nh bi ca H Ni. Nhng li bng gi c bit lm cho Thi Lan v Philippin hong s: h cng vi ch Si Gn b gt b l nhng thnh vin ca SEATO do M u, h a qun vo

29

cuc u tranh chng li ch ngha cng sn ng Dng v cho my bay M t t nc ca h n nh ph Vit Nam, Campuchia v Lo. Tuy nhin cn cc nc ng Nam khc khu vc nh Malaixia, Singapo, Indonesia hu nh t gay gt hn trong s th ch ca h vi ch ngha cng sn. Khng ly g lm l vic H Ni xem tt c cc nc vi mt s nghi ng nht nh v c xu hng xem hi cc nc ng Nam (ASEAN) nh l mt lin minh qun s c che y nhm chng li Vit Nam. Tuy nhin bo co ca ng L Dun lm r rng, ban lnh o ng Cng sn Vit Nam ly vic xy dng li t nc lm u tin hng u ch khng phi cc mc tiu quc t. ng ni ng, nhn dn v chnh ph Vit Nam phi "to nhng iu kin quc t thun li nht nhanh chng hn gn vt thng chin tranh, phc hi v pht trin kinh t, pht trin vn ho, khoa hc v k thut, cng c quc phng, xy dng c s vt cht v k thut cho ch ngha x hi trong nc chng ta". K hoch nm nm ln th hai c thng qua ti i hi ton quc ln th t nhm lm cho t nc t tc v lng thc mt ln na vo cui nm 1980. Lao ng tha cc th s c a vo cng vic sn xut trong cc nng trng cc khu vc kinh t mi s c m ra lu vc Ty sng Cu Long, gn bin gii vi Campuchia. Sn xut go d tnh ln 21 triu tn v qu trnh cng nghip ho cng s c tin hnh. Nhn chung li, cc nh vch k hoch d kin mt tc tng trng tng sn phm quc dn l 15 phn trm khi t nc khc phc cc tn ph ca chin tranh. Nhng, nh ng L Dun ni khi cng b k hoch, v tch lu t cc ngun bn trong khng c nn ton b chin lc ph thuc vo vin tr bn ngoi lm vn u t. Nhng s pht trin sau cho thy k hoch nm 1976 l lc quan qu mc. Nhng, iu quan tm hin nay ca chng ti l k hoch c hng vo s pht trin kinh t ho bnh ch khng phi vo chun b qun s. Nh mt nh vn vit (D.R. Sar Desai, trong quyn S tm kim an ninh ca Vit Nam", xut bn New York, nm 1980-ND): K hoch nm nm ln th hai, ch yu l mt k hoch pht trin, khng ch n pht trin quc phng Chc chn Vit Nam tnh n mt giai on ho bnh di sau khi gii phng ng Dng nm 1975, v Vit Nam cho rng quc phng s khng cn cn s u tin m n c trong ba thp k trc , v do m c th theo ui mt cch khng b rng buc cc mc tiu xy dng li v pht trin kinh t. Qun i khng c gii ng nhng phn ln hng vo cc nhim v thi bnh, xy dng li h thng ng giao thng b ph hoi v dn bom n cha n a t ai tr li sn xut. K hoch nm 1976 ca Vit Nam khng liu trc s m rng ra Campuchia hoc xung t vi bt c ai trong cc nc lng ging. Cc ngoi trng ca ASEAN (Hi cc nc ng Nam ) p ng tnh hnh thay i ny, bng cch by t mun i vo nhng quan h hu ngh ho hp vi mi nc ng Dng" trong cuc hp hng nm ca h Kuala Lumpur t 13 n 15 thng 5 nm 1975. Ngy 24 thng 7 tng thng Macos ca Philippin v th tng Curit Pramot ca Thi Lan xc nh li lp trng trong mt tuyn b chung ni rng cc cn c qun s nc ngoi trong khu vc l tm thi v h ng rng SEATO hon thnh mc ch ca n v phi rt lui dn dn. Ngy 5 thng 5, B Ngoi giao Thi cng b chm dt cc hot ng ca M ti cn c khng qun Udon ng bc Thi Lan v

30

gim dn s c mt v qun s ca M t nc mnh. Nhng bc dn ng cho cc cuc m phn nhm thit lp cc quan h ngoi giao gia Thi Lan, Philippin v Vit Nam. Rt l th l tt c cc nc ASEAN tha nhn chnh ph Campuchia mi ngy 18 thng 4, ngay hm sau ngy sp ca Phnm Pnh, nhng khng c hnh ng chung i vi ch Nam Vit Nam mi, chnh ph cch mng lm thi. Vic ny coi nh phn nh vic tnh bo Thi Lan tin (chnh xc) rng Khmer khng phi l b nhn ca H Ni v vic tha nhn ngay c th gi cho Phnm Pnh khi chy vo qu o ca H Ni. Tuy nhin hi ngh cc ngoi trng ASEAN tha nhn rng h khng nht tr vi nhau v thi ca m cc nc ASEAN phi c i vi Vit Nam cng sn. R rng do cm thy rng Thi Lan v Philipin c th phn ng qu mc i vi cc s kin, Adam Malic ca Indonesia nhc nh rng nhng s iu chnh khng c xut pht t nhng khi nim tiu cc ca nhng mi lo s v khng chc chn, hoc nhng l hng cm thy trong cc quan h quyn lc. Xirathambi Rajiaratnam ca Singapore nhn mnh rng s sai lm nu cho rng M ang rt khi chu , v nhc nh ASEAN khng c gy ra n tng rng n sn sng lm bt c iu g tranh th n hu ca cc chnh ph cng sn ng Dng. Trong khi ASEAN ang lm o thut vi nhng hu qu ca nhng thng li cng sn ng Dng th chnh Trung Quc, ng minh danh ngha ca H Ni t ra hong s nht. Khi tng thng Macos ca Philippin thm Bc Kinh ngay 7 thng 6 vi t cch l mt nguyn th u tin ca ASEAN, ng ta c ng Tiu Bnh tht i v nhc nh vic rt qun M ra khi khu vc s dn n nhng hot ng tng ln ca Lin X v ca ngi c gng khng mt mi ca Philipin nhm bo v c lp dn tc v ch quyn quc gia. ng ku gi cc nc ASEAN khng c phn ng qua mc vi cc pht trin ca ng Dng. ng lp li li nhc nh vi th tng Thi vo cui thng 6. Ngi Trung Quc r rng khng mun M rt v mt qun s khi Thi Lan v Philippin v c ng Dng na. Nhng Thi Lan v Philippin vn kin tr cc chnh sch ho gii i vi Vit Nam v tip tc gim cc quan h ca h vi M. Chc chn l cc hnh ng ca h b nh hng bi thc t rng chnh sch ca Lin X i vi ASEAN ni chung l c cm tnh, xem ASEAN nh l mt c gng ng hoan nghnh nhm hp tc chnh tr v kinh t v c nguy c b M y vo mt vai tr qun s. Thc vy, mt s nh lnh o ASEAN c xu hng xem Lin X l mt nh hng c kh nng lm cho Vit Nam n ho, v t lo s hn v vic ASEAN l mt SEATO khc. Nhn v pha H Ni th tnh hnh khu vc c tt ln nhiu vo u nm 1976. Nhng tho thun v thit lp quan h ngoi giao vi cc nc ASEAN t c hoc ang tin trin tt, v SEATO chnh thc b hu b thng chn nm trc. Sau khi chnh thc thng nht min Bc v min Nam, Vit Nam bc vo vic cng c mi quan h ca mnh vi ASEAN. Ngy 5 thng 7, ngoi trng Vit Nam, ng Nguyn Duy Trinh, ni rng chnh ph ca ng sn sng thit lp pht trin quan h hu ngh v

31

hp tc vi cc nc ng Nam khc trn c s cc nguyn tc nh sau: 1.Tn trng c lp, ch quyn v ton vn lnh th ca nhau, khng can thip vo cng vic ni b ca nhau v cng tn ti ho bnh. 2.Khng cho bt k nc ngoi no dng lnh th ca mnh nh mt cn c cho s xm lc hoc can thip trc tip hoc gin tip chng li cc nc khc trong vng. 3.Thit lp cc quan h hu ngh v lng ging tt, hp tc kinh t v trao i vn ho trn c s cng bng v cng c li, i i vi vic gii quyt cc cuc tranh chp thng qua thng lng trong mt tinh thn hiu bit v tn trng ln nhau. 4.Pht trin v hp tc gia cc nc trong khu vc lm cho cc nc tr nn thnh vng trong khi vn gi nhng iu kin ring bit ca mi nc v c lp, ho bnh v trung lp thc s ng Nam . Th trng Phan Hin cng ngy i thm th cc nc ASEAN cng nh Rangoon v Ving Chn nhm xy dng nhng quan h hu ngh. Ti mt cuc hp bo Singapore, Phan Hin ni ng ta ghi nhn nhng bo m rng ASEAN khng phi l mt lin minh qun s v khng chu nh hng hoc s iu khin ca bt c nc ngoi no. Cc quan h vi M trong hu qu ca chin tranh Cho n thng ging nm 1977, con ngi trong Nh Trng l con ngi ch tr s chm dt cuc tn lon ca M ng Dung, l Gi-rn Pho. Henry Kissinger, kin trc s ca cuc leo thang chin tranh vo Cam-pu-chia nm 1970, cuc xm chim Lo nm 1971 v cuc nm bom H Ni nm 1972, vn cn l b trng ngoi giao. Khng c ai trong hai ngi ny c c cht cm tnh no vi chnh ph Vit Nam. Nhng H Ni c hy vng rng vi cuc chin tranh b li ng sau, cc quan h vi M c th c pht trin. Vit Nam bt u bc ngoi giao u tin ca mnh thng 9 nm 1975. Th tng Phm Vn ng cng b rng Vit Nam sn sng thit lp cc quan h bnh thng vi M trn c s ca hip nh ho bnh Pa-ri nm 1973. i vi ngi Vit Nam, vic ny i hi thc hin nhng li ha ca tng thng Richard Nixon trong mt bc th gi cho th tng Phm Vn ng ngy 1 thng 2 nm 1973, cung cp vin tr tr gi 3250 triu la xy dng li sau chin tranh m khng km theo bt c iu kin chnh tr no, cng vi cc hnh thc vin tr khc s c tho thun sau gia hai bn. V phn mnh, ngy 26 thng 3 nm 1976, Kissinger tuyn b cc iu kin ca M nh sau: (i) cho bit r v nhng qun nhn M b mt tch trong chin u (MIAS); (ii) s cn thit v vic H Ni bo m nhng nh ho bnh i vi cc nc lng ging ng Nam . ng ta ni ngi Vit Nam c th nu ln bt c vn no m h mun, k c yu sch v vin tr, tuy ng ta "s khng a ra nhiu trin vng cho vn ". Vi thng trc , Paris, cc quan chc Vit Nam tip xc vi cc cng ty du M v vic ni li s khoan du ngoi bin ng, mt vic lm c th vt qua cuc phong to

32

v bun bn v kinh doanh sau khi Si Gn sp . Mc ch ca Vit Nam r rng l dng nhng tp on kinh doanh hng mnh vi hy vng ginh mt sc n by no trong cc gii chnh tr M. Nhng nm 1976 l nm bu c tng thng M. Trong ng Cng ho, cnh hu t ra rt mnh v Gi-rn Pho, tng thng ng kim, ang lm ht sc mnh gi a v trc thch thc ca Rnan Rign bng vic y mnh thi chng cng ca ng ta. Do thng 3 nm 1976, ng ta ni xu cc nh lnh o H Ni l mt bn k cp quc t" trc nhng m ng cng ho hng hi. iu khng phi l mt khng kh ha hn cho H Ni a ra ngh ci thin quan h vi Washington. Cui thng 4, sau khi b Ri-gn khch bc, Pho tuyn b: "Ti khng h ni chng ta s tm kim vic bnh thng ho quan h hoc tha nhn Bc Vit Nam". Vic chnh ph M i Vit Nam cho bit r tin tc v tt c 753 ngi M mt tch l 1 cng vic khng th no lm c. Ngi Vit Nam tr li l h s gip trong nhng k hoch nhng cng ni r h khng th chu trch nhim v nhng ngi M mt tch trong chin u Vit Nam. Nh H Ni thy, M ang lm cch t b iu m H Ni cho l ngha v ca Washington theo hip nh Paris. Vn ngi mt tch l mt vn c trng lng trong tay phi hu quc hi, nht l trong mt nm bu c, v nhiu ngh s dng nh tin rng Vit Nam cn gi mt s nhng ngi mt tch . Nhng li ru rao b bc b trong mt phin hp bo co thng 12 nm 1976 ca U ban c bit H ngh vin M ni rng khng c bng chng cn bt k ngi M mt tch no cn sng hoc b cm t. Sau khi iu tranh chp c lm r, khng cn tr ngi no ln na ngn cn vic bnh thng ho cc quan h ca M vi Vit Nam. Nhng ngha thc s ca vn ngi mt tch sm c tr nn r rng. Cnh hu nh dng n lm phng tin tr hon vic bnh thng ho vi Vit Nam mt cch v thi hn. M dng vn ngi mt tch ph quyt vic Vit Nam tr thnh thnh vin Lin hp quc thng 11 nm 1976, ly l do l H Ni c thi cho l tn bo v v nhn o i vi vn ngi mt tch. Cng tng t nh vy, M l thnh vin duy nht b phiu chng li vic Vit Nam tip qun gh tha k ca ch min Nam c ti ngn hng th gii; y M khng c quyn ph quyt, mc d n c sc mnh ngn cn cc v cho vay. Chnh quyn Cater vo Nh Trng thng ging nm 1977 v dng nh lc u c mt ng li ho gii hn. Tuy trc y khng tham gia vo chnh sch i ngoi, nhng bn thn Jimmy Cater c ting l mt ngi theo ch ngha t do. Ngi ta ni rng Andrew Yang i s mi ca M ti Lin Hp Quc, ch nhn nhim v vi iu kin l khng b buc phi ph quyt vic Vit Nam tr thnh thnh vin Lin Hp Quc. Do vy, nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam nhn vo Lin Hp Quc ngy 20 thng 9 nm 1977. Chnh quyn mi ni bt cuc phong to v bun bn bng cch cho php cc tu hoc my bay nc ngoi i Vit Nam c th c tip du M. Mt u ban tng

33

thng, do Leonard Woodcook dn u n H Ni gia thng 3 hi m v trin vng bnh thng ho quan h gia hai nc. Ri, ngy 24 thng 3, tng thng Cater ni ng ta s p ng tt cc ngh vin tr c th c ca M cho Vit Nam, nhng vin tr s phi c xem nh vin tr bnh thng: ch khng phi bi thng. Trin vng bnh thng ho c v sng sa. Vo lc , nhng khc bit gia cc ngi cnh hu v nhn ngi n ho trong chnh quyn Cater khng ni bt hn ln. Cnh hu do c vn an ninh quc gia Bi-nhi-p Brdin-xki i din, cnh n ho l Xai-rt Van-x, b trng ngoi giao. Ngay t u, Cater khng th kim sot c phi hu v cng ngy h cng khng ch qu trnh vch chnh sch i ngoi ca M. Trong nm 1977-1978, chnh sch i ngoi ca M v v kh ht nhn, cc quan h vi Lin X v s dnh lu qun s trong th gii th ba din bin nhanh chng trong mt hng hiu chin hn; v trong nm 1979-1980, phn ng cc ngi t do ri khi nhim v (Yang b gt thng 7 nm 1979, Van-x t chc thng 4 nm 1980). Do vy, chnh di chnh quyn Cater, sn khu c dng ln cho nhim k tng thng ca Ronald Regan v cho cuc chin tranh lnh mi. Thi ca chnh quyn Cater c Ri-st Hon-bruc, mt ngi ng h Van-x v l tr l b trng ngoai giao ph trch cc vn ng v Thi Bnh Dng, bo hiu cho Vit Nam nm 1977. ng ta ni n nhng li ha vin tr ca Nixon cho Vit Nam sau chin tranh nh l mt iu k l ca lch s li thi ni ln v lm phc tp thm cuc bn ci". T u Nixon a ra nhng li ha cho H Ni ch l ko M ra khi mt im kh khn, v mt khi chin tranh kt thc, th li ha khng cn xng ng bng t giy vit chng. Chnh quyn Ford t chi ngay s tn ti ca nhng li ha ; by gi chnh quyn Cater quyt nh cng b vn bn ca s k l lch s li thi , v t chi vin tr trn c s nhng ngi cng sn vi phm hip nh Paris nm 1973. Khng nhng khng tr bi thng, ngi M cn tch cc tm cch cn tr vin tr quc t cho Vit Nam. Chnh quyn Cacter cng khng bnh thng ho quan h ngoi giao vi H Ni. Lc u, l do ca h l vn ngi mt tch. Ri h k n tnh hnh ngy cng xu i ng Dng. L do thc s, ngoi s th ch chng cng i vi chnh ph H Ni, mt nhn t c tm quan trng ngy cng tng l h s vic bnh thng ho c th lm tn thng n mi quan h ang pht trin ca M vi Trung Quc. C nhng ngi t do v cnh hu u ng vi nhau v l do . Bn thn Cacter trong hi k ca mnh c vit: "Bc i vi Trung Quc c tm quan trng ti cao cho nn sau vi tun nh gi, ti quyt nh hon c gng v Vit Nam cho n khi k hip nh ca chng ta Bc Kinh". Vit Nam v Trung Quc: s chm dt nn ngoi giao thng bng ca H Ni (Theo nguyn vn: nn ngoi giao i trn dy thp) Vic H Ni khng thnh cng trong vic khai thng quan h vi phng Ty l vn c bit nghim trng bi v quan h ca H Ni vi Trung Quc xu i nhanh chng sau khi kt thc chin tranh. C Trung Quc ln Lin X u t cam kt su vo Bc Vit

34

Nam trc nm 1975. Vit Nam l mt nc nhn vin tr ln nht ca Trung Quc. Nhng mt khc, Lin X cung cp 70 phn trm s vin tr ca H Ni trong sut cuc chin tranh. Chnh sch ngoi giao thng bng ca c H Ch Minh lm cho Vit Nam thot khi nhng sng gi ca cuc tranh chp X-Trung. Sau nm 1975 tnh hnh khng th tip tc c na v Vit Nam buc phi dt khot chn pha ng. Tip theo s sp ca Si Gn, cc cuc tin cng Mt-xc-va ca Bc Kinh cng thm gay gt. Thng 6 nm 1975 ng Tiu Bnh tuyn b Lin X ang thay M tr thnh mi e do chnh cho ho bnh v an ninh ng Nam v ngi X-vit "tm kim mt cch tham lam v cc cn c qun s mi chu ". l li cnh bo r rng i vi Vit Nam. ng L Dun i Bc Kinh thng 9 v c Mao Trch ng tip. ng k hip nh vin tr nhng chng li sc p ct cc quan h vi Lin X. T Bc Kinh ng L Dun i Mt-xc-va v cng k mt hip nh vin tr cho giai on 19761980. Mt thng co chung do cc i biu Vit Nam v Lin X cng b ni ln s tho thun v tt c cc vn thc cht. Vic khng c tuyn b tng t Bc Kinh l nhng du hiu u tin ca nhng khc nhau nghim trng gia Vit Nam v Trung Quc. Ri Bc Kinh li tuyn b nhng yu sch lnh th ca h trn bin ng, nhng yu sch trng lp v xung t vi nhng yu sch ca H Ni. "Vng bin" m Cng ho nhn dn Trung Hoa i hi ko di dc theo hu nh ton b b bin ca Vit Nam v cho n cch b bin ca bang Xa-ra-oc Malaysia trong vng 20 dm. Nhng i hi ca Trung Quc, trung lp vi nhng i hi ca Malaixia, Philipin, i Loan v Inonxia na, nhng chnh Vit Nam b nh hng hn tt c. Cuc tranh chp bin ng xoay quanh vic kim sot khong 127 hn o nh ri rc v ch yu khng c ngi . Qun o Paracel (Hong Sa-ND) nm 150 dm ng-nam o Hi Nam v cch 550 dm v pha Nam l qun o Xpratly (Trng SaND) ngoi b bin st Si Gn. Ch Nam Vit Nam kim sot cc hn o ny k c t khi ngi Php rt khi ng Dng u nhng nm 1950. Nhng ch quyn ca Vit Nam cha h c i Loan hoc Bc Kinh chp nhn. Thc vy o Woody nhm Paracel (Hong Sa) b Trung Quc chim ng t nm 1947. Cui nm 1973 khi tng thng Thiu c gng bo v tinh thn quc gia ca mnh bng vic khiu khch Trung Quc qun o Paracel (Hong Sa), Trung Quc tr a v dng sc mnh ui lc lng Vit Nam Cng ho thng ging nm 1974 v chim ton b nhm . Trong hanh ng ny, Trung Quc da vo yu sch ca h l "ch quyn khng th tranh chp i vi nhng hn o (k c Paracel - Spratly) v i vi cc bin xung quanh chng". Vi cuc u tranh thng nht ca mnh cha c hon thnh, ngi Bc Vit Nam v chnh ph lm thi buc phi p ng mt cch thn trng i vi hnh ng ca Trung Quc: mt quan chc min Bc ni: Nhng tranh chp do lch s li thng l rt phc tp, i khi cn phi c a ra v xem xt mt cch thn trng. Cc nc c lin quan buc phi gii quyt cc vn thng qua thng lng". Tuy nhin, cc yu sch ca Trung Quc c i biu Bc Kinh lp li ti hi ngh Lut trn bin ln th 3 ca Lin Hp Quc thng 6 nm 1974. Nhng khng nh v ch quyn ca Trung Quc trong bin

35

ng bo hiu cuc xung t Trung - Vit v sau, ngay trc khi Si Gn sp . Ngay sau khi Si Gn sp , chnh ph cch mng lm thi cng b vic chim "cc o thn yu trong vng bin ca T Quc", ngha l vic tip qun su hn o ca nhm o Xpratlay do qun Nam Vit Nam chim ng trc y. Bc Kinh gi thi im lng. Tuy vy tip theo cuc i thm Maxcva ca ng lch s, s ra thng 10 ca ho bo Trung Quc c ng mt bi c nh minh ho v cuc thm d qun o Paracel v khng nh li yu sch i vi cc o trong bin ng. S ra thng 11 ca bo Qun i Vit Nam tr li rng u trong qua kh "nhn dn chng ta c quyn lm ch" th ch thuc quyn min Bc, nhng ngy nay th nhim v ca cc lc lng v trang l phi bo v ch quyn v ton vn lnh th ca c t nc, k c "cc o v thm lc a". Vo cui thng t Nhn dn nht bo Bc Kinh a ra yu sch bao qut v chi tit nht i vi ch quyn bin ng. T bo t kim ch khng ni ch danh Vit Nam, nhng nhn xt rng "mt s hn o cn cha tr v trong tay nhn dn Trung Quc", v khng nh quyt tm ca Trung Quc s thu hi cc o : Chng ta s tuyt i khng cho bt k ai xm lc v chim ng lnh th ca chng ta d di bt k l do no. Cc o trong bin ng l lnh th thing ling ca Trung Quc. Chng ta c trch nhim bo v chng. Tuy nhin cc vn khng phi l n gin l nhng vn i hi li t ca H Ni hoc ca Bc Kinh. Nhng vn chnh tr v chin lc ln hn nhiu ang phi tnh n. Bc Kinh cng dnh lu vo mt tnh hnh tng t bin ng Trung Hoa l ni m yu sch ca h trng lp khng ch vi yu sch ca i Loan v Nam v Bc Triu Tin m cn vi Nht Bn. V Nht Bn v phn mnh cng c nhng yu sch trng lp vi Lin X. Trn mc ton cu, khu vc ny thm tr cn bng n hn bin ng. Do chng l g thy rng, ngy 4 thng ging nm 1974 chnh ph Trung Quc cng lc ln n ch Thiu v cc o bin ng cng nh ln n cc chnh ph Nht Bn v Nam Triu Tin v khu vc pht trin chung ca h bin ng Trung Hoa. Bc Kinh xem tranh chp bin gii vi Vit Nam trong bi cnh rng ln hn , nn cng t ra khng khoan nhng. Thi khng nh ca Trung Quc ngy cng tng i vi cc vng bin trng hp vi s chun b cho phin hp ln ln u tin ca hi Lut bin nm 1974. Ti hi ngh ny cng nh cc hi ngh tip theo Trung Quc l nc ng h hng hi nht vic m rng ch quyn ra xa cc b bin. Trung Quc mnh m ng h khu vc kinh t 200 dm ngay t lc u. Nhng vn rc ri ca Lut bin cng tr ln phc tp thm do vic thm d du cc bin Nam v ng Trung Hoa. Cc cng ty M tin hnh kho st cho ch min Nam Vit Nam (v H Ni cng mun lm nh vy trong Vnh Bc B) nhng vo nm 1975, cha tm c g ln. Tuy vy khu vc c xem nh c tim lc du ln v lu v di. Tt nhin l c Trung Quc ln Vit Nam u mun dnh nhng ti nguyn cho s pht trin ca h, nhng vic thm d v khai thc cha c song song tin hnh trong cc vng tranh chp, ni ln cn nhng vn su sc hn phi gii quyt. Mt chuyn gia v cc vn vit: " nhn t du c mt trin vng c y ngha th n phi c xem nh mt nhn t trong ton b c gng rng ri hn ca Trung Quc

36

nhm cng c v tr u th khu vc ca h". Khng nhng th u th v bin ca Trung Quc bin ng s hn ch nghim trng cc trin vng kinh t ca H Ni m cn lm cho Vit Nam rt d chu sc p ca Trung Quc. Do cc cuc tranh chp khng phi n gin ch l s ginh git du gia hai bn (tuy cng c mt phn l nh vy) nhng cn l yu sch ca Trung Quc buc Vit Nam khut phc v chnh tr-v iu ny r rng H Ni cng bit nh vy. Cn rng hn vic kim sot bin ng nh l mt con ng chin lc, s tng thm quyn lc ton cu ca Trung Quc. N s ng mt vai tr sng cn trong cuc tranh chp X - Trung. Ngi Trung Quc bit r thc t rng lc lng hi qun X-vit phi i qua ng bin chin lc n v ri cn c Vla-i-v-xtc v nh vy vic kim sot cc qun o trn bin ng l iu rt c mong mun v phng din qun s. T S tht (Pravda) ln n rt sm vic Trung Quc theo ui mt chnh sch bnh trng v dng v lc "a ra yu sch v cc o Paracel m nhn dn Vit Nam xem l lnh th ca chnh h. Nh vy, theo cch nhn ton cu ca mnh, Lin X thy cn phi ng h nhng nhu cu khu vc ca Vit Nam. Cuc tranh chp Trung Quc v Vit Nam m cho n nm 1976 khi vi ci cht ca Mao v cuc u tranh chng "l bn tn", nn chnh tr Trung Quc mt ln na ri vo hn lon. Trong khi gii lnh o H Ni e ngi ch i kt qu ca cuc tranh ginh quyn lc ti nc lng ging khng l ca mnh, h cng tm cch m m rng cc kh nng la chn ca mnh bng vic pht trin hn na vi cc nc khng cng sn. Cuc khng hong ang m ra bn trong ca Vit Nam cng tng thm tch cht cp bch ca nhng c gng ngoi giao . Nhng la chn ang gim dn mt cch nhanh chng Trin vng ca nn kinh t Vit Nam bt u c v en ti vo cui nm 1976. Vin tr khng c t phng ng ln phng Ty ni ln rng cc k hoch cng nghip ho t nc phi c gim xung mt cch c bn. Trung Quc ngng s 500.000 tn go cho khng hng nm v ct vic cung cp hng tiu dng. Trong khi th nng nghip chu mt lot nhng bc li. Vic thiu phn bn v nhin liu thy rt r nhng vng ca min Nam l ni m cc phng php nng nghip hin i, s dng cc loi ging cao sn, c thit lp. V nhn dn thnh th c t hng trao i vi nng phm v gi mua la go li b gi mc thp, nn nng dn khng c s khuyn khch th trng sn xut trn mc cn thit cho h. Nm 1977, tnh hnh li xu hn, vic thiu go gay gt y gi ch en ln n 10 ln gi mua chnh thc. Nhng iu kin thi tit bt thng lm nghim trng thm cc vn . Hn hn ri bo lt a li tai ho cho min Bc nm 1977, buc Vit Nam phi dng s ngoi t qu ca mnh nhp lng thc. Mt ma nm 1978 li cn tai hi hn. u nm th hn ri li b lt, trong khi, ma ng bng sng Cu Long b nn su hi. Ri gia thng 8 v thng 10, c nc b cc trn bo v lt cha tng thy trong 60 nm qua.

37

Thiu lng thc cng tng ln. Khu phn go hng thng gim xung cn mt ki-l, phn cn li ca khu phn c b bng la m, bt, khoai lang v cc th thay th khc. Trn th trng t do, gi c tip tc cao vt. Do thiu n, nhn dn khng duy tr c kh nng lm vic ca mnh v nng sut lao ng ngy cng gim. Vic thiu dinh dng cng vi vic thiu thuc men lm suy gim thm sc kho ca nhn dn. Ba nm sau chin tranh, nhiu ngi Vit Nam tht bi ri m thy rng mc sng ca h gim st nghim trng tuy ho bnh tr li. Phn ng u tin ca H Ni l tng cng cc c gng ngoi giao khai thng sang phng Ty. Th tng Phm Vn ng i vng quanh chu u u nm 1977 yu cu vin tr v k thut ng thi a ra mt lut u t nc ngoi t do v linh hot cho cc nh t bn nc ngoi. ng ginh c mt khon vin tr nh ca Php, cn cc nc chu u khc t ra cha sn sng i vi Vit Nam chng no M cha bnh thng ho quan h vi H Ni. Gia lc cuc khng hong ang din ra th Khmer tin tin hnh cuc tin cng quy m ln u tin vo cc x bin gii ca Vit Nam. Nhng cuc tin cng ny tn ph cc khu vc kinh t mi m Chnh ph hy vng thu ht nhng ngi tht nghip th vo hot ng sn xut. Nhiu ngi lc u khng mun vo cc khu vc kinh t mi, mc sng thp ca h lm cho mt s cc khu vc l Xibia ca Vit Nam. Nhng cuc tin cng ca Khmer lm cho hng nghn ngi b chy tr v Si Gn, k nhng chuyn khng khip lm cho nhn dn th cng trnh vic i cc vng kinh t mi. ng thi cc nh lnh o Bc Kinh cng t ra l h cng khng khoan nhng khng km L bn tn. Ngy 30 thng 7 nm 1977, tm ngy sau khi ng Tiu Bnh c chnh thc phc hi mt ln na, ngoi trng Trung Quc, Hong Hoa, a ra mt li pht biu ni rng cc vn ti bin ng l khng th thng lng c: Lnh th Trung Quc ko di ra xung pha nam n James Shoa lch s gn Booc-n- ca Malaysia. Ti nh rng khi ti cn l mt hc tr, ti c v nhng hn o ny trong sch a d. Lc , ti chng h nghe ai ni rng cc hn o khng phi l ca Trung Quc Ngi Vit Nam ru rao rng cc o l ca h. Hy cho h ni cch . H nhiu ln yu cu chng ti thng lng vi h v vn Paracel; chng ti lun lun t chi lm vic V quyn s hu cc hn o , c nhng h s lch s c th a ra thm tra. Khng cn thit phi thng lng v chng thuc v Trung Quc t u. V mt ny, thi ca i Loan l ng; t nht h c mt t lng yu nc v khng bn r cc hn o. Cn n bao gi th chng ti thu hi li cc o , cn phi i cho n lc chn mui. Tr phi Vit Nam u hng hon ton trc lp trng ca Trung Quc, nu khng li tuyn b trn y chun b sn khu cho s cng thng vnh vin gia hai nc. Nhng Hoa kiu Vit Nam v cuc khng hong ngi t nn Trong sut nm 1977, cng thng gia H Ni v Bc Kinh cng tng ln chung quanh

38

thi ca Vit Nam i vi mt triu ri Hoa kiu (gi l ngi Hoa), trong 250.000 min Bc. Cng nh nhiu nc ng Nam , nhng Hoa kiu Vit Nam vn duy tr mt nn vn ho Trung Quc ring bit v cc mi quan h gia nh vi chnh Trung Quc. Phn ng n y lm rung hoc bun bn trong nhng giai on ban u ca vic m rng bun bn hin i ng Dng, v vo gia th k XX, mt s ngi Trung Quc ng mt vai tr ni bt trong cng cuc bun bn v ngn hng nhiu nc ng Nam . Trc nm 1949, Bc Kinh khng khng i tt c Hoa kiu tip tc c gi quy ch cng dn Trung Quc. Nu h mun ly quy ch cng dn nc c tr, h phi c hai quc tch ch khng c t b quc tch Trung Quc. Cc Chnh ph Trung Quc i quyn lnh ngoi ngha l quyn c th can thip cc nc khc bo v kiu dn ca h. Sau khi ginh c c lp sau chin tranh th gii th hai, cc chnh ph quc gia trn khp ng Nam thng a ra nhng o lut c li cho cc nhm dn tc bn x, hoc hn ch cc hot ng ca ngi Hoa. Trong phn ng cc nc, ngi Hoa buc phi t b quy ch hai quc tch: hoc l h l cng dn Trung Quc, hoc l h tr thnh cng dn nc c tr, ch khng c c hai. Trc mt bi cnh nh vy, cc ngi cng sn nh gi li quy ch truyn thng ca Trung Quc v quyn lnh ngoi. Trong nhng nm 1950 theo sng kin ca Chu n Lai, Cng ho nhn dn Trung Hoa chnh thc t b yu sch v quyn lnh ngoi , xem nh l mt s chp nhn nhng nguyn tc bnh ng gia cc quc gia. Vit Nam, Cng ho nhn dn Trung Hoa Vit Nam, nhng khng tho thun c vi ch Si Gn. Nm 1955 Trung ng hai ng cng sn i n kt lun rng cc kiu dn Trung Quc min Bc s nm di quyn lnh o ca Vit Nam, s c hng nhng quyn li ging nh cc cng dn Vit Nam v s c khuyn khch t nguyn nhn quc tch Vit Nam sau khi c kin tr thuyt phc v gio dc v h t tng. Hip nh khng ni r thi gian cn thit cho qu trnh chp nhn quc tch, tuy sau ngi Vit Nam tuyn b: i s Trung Quc Vit Nam nm 1956 La Qu Ba, ni thi gian cn thit chuyn ngi Hoa thnh cng dn Vit Nam l t 8 n 10 nm, hoc di hn mt t. Nhng ngi Vit Nam th cho rng thi gian l qu lu so vi thc t cc ni khc. Trong khi ch i, ngi Trung Quc Bc Vit Nam c hng mt a v c quyn. Nm 1980, mt ngi Hoa 71 tui t nn t min Bc nhc li rng: Chng ti l nhng ngi sung sng nht, ngi Hoa min Bc c tt c quyn li v c n ca cng dn Vit Nam v khng phi chu mt thit thi no. T khong nm 1970, ngi Vit Nam tm cch cho chng ti tr thnh cng dn Vit Nam nhng t ngi trong chng ti coi l c li cho chng ti. Chng ti cng b phiu trong cc cuc bu c ca h. Chng ti c xem nh ngi Vit Nam trong tt c cc phng din, tr vic chng ti khng phi lm ngha v qun s. l mt c quyn trong chin tranh v ngi Trung Quc tt nhin l chng tha thit g c ng ho. Sc p ca Chnh ph H Ni i vi ngi Hoa v s ng ho tng ln trong nhng nm 1960 Bc Vit Nam, khi ngi Hoa, lm theo cch mng vn ho ca Trung Quc, bt u nhng hot ng Hng v binh v t co ng Vit Nam l xt li. Lo

39

ngi v kh nng Cng ho nhn dn Trung Hoa thao tng ngi Hoa, nm 1970 chnh ph Bc Vit Nam bt u gim bt nhng bi hc v lch s v ngn ng trong cc trng Trung Quc; mt vi nm trc , nhng bng tn bng ch Trung Quc bin mt cc ca hiu H Ni v Hi Phng. Tuy nhin so vi cc hnh ng ca ch Si Gn, v so vi iu s xy ra sau nm 1975, th chnh sch ca min Bc i vi ngi Hoa trc nm 1975 l n ho v khoan dung. Nm 1956, ch min Nam ca Ng nh Dim buc ngi Hoa ly quc tch Vit Nam, nu khng b ui ra khi Vit Nam. Bc Kinh phn i hnh ng , ni rng nhng bin php ca min Nam l mt iu vi phm quyn hp php ca ngi Trung Quc hi ngoi Nam Vit Nam". H Ni ng h Bc Kinh v l tuyn b duy nht ca H Ni v quy ch ca ngi Trung Quc min Nam trc nm 1978. Tuy nhin, Mt trn dn tc gii phng a ra mt s li tuyn b gia nm 1960 v 1968 c bit ni rng tt c cc o lut v bin php ca ch b nhn M v ngi Hoa s b hu b v cc ngi Hoa c quyn t do chn quc tch ca mnh. Khi nhng ngi cng sn Vit Nam vo Si Gn ngy 30 thng 4 nm 1975, vn ngi Hoa vn cha c gii quyt. Ngi Hoa tip n h Ch Ln vi c nc Trung Hoa v nh ca Mao Trch ng. c l l ca ngi Hoa mun t ra rng h ng v pha nhng ngi lnh o cng sn mi ca h, nhng vi tnh hnh ngy cng cng thng trong quan h gia H Ni v Bc Kinh, t ra khng thnh cng. Ngc li, n tng thm nhng nghi ng ca nhng ngi cng sn Vit Nam v lng trung thnh dn tc ca ngi Hoa Vit Nam. Thng ging nm 1976 thm d chiu su ca vn , chnh ph Vit Nam ra lnh cho ngi Hoa ng k quc tch ca h; a s ngi Hoa lc ng k l ngi Trung Quc, khng tha nhn vic h buc phi nhn quc tch Vit Nam trong nhng nm 1956-1957. R rng c phn lo ngi, chnh ph li ra lnh cho h ng k li trong thng 2, ln ny theo quy ch nu di ch Dim. Vn ngi Hoa c H Ni nhn thc nh l mt th thch ca ch quyn Vit Nam, ch khng phi nh l mt vn i ni n gin. Cc quan h nm 1976 gia Vit Nam v Trung Quc cn thn thin v dng nh phn ng ngi Hoa min Nam tun theo nhng hnh ng ca chnh ph H Ni. Nhng khi cuc xung t gia hai chnh ph ni ln th ngi Hoa b kp vo gia. Bc Kinh khng bnh lun g v vn ngi Hoa cho n cui nm 1976, thm ch n gia nm 1977, c th v cc nh lnh o Trung Quc qu bn rn vi cuc u tranh phe phi ni b ca h. Nhng thng 2 nm 1977 cc x lun ca t Nhn dn Nht bo v t Hng K cho thy s quan tm tr li i vi vn ngi Trung Quc hi ngoi. Thng 6 nm 1977, ph th tng Trung Quc L Tin Nim a vn ngi Hoa Vit Nam ra cho th tng Phm Vn ng. ng ta trch ng ng khng tham kho Trung Quc" v vn v cnh co rng mi nc u c trch nhim bo v cc quyn hn v li ch chnh ng ca cng dn ca mnh sinh sng cc nc khc.

40

L ng rng tt c ngi Hoa l kiu dn Trung Quc ngy nay cho d h ly quc tch Vit Nam. iu ny b H Ni xem nh mt thch thc i vi ch quyn ca h. Cng vi cuc tranh chp m trn bin ng, v tnh hnh xu i nhanh chng ti bin gii Vit Nam-Campuchia vn ngi Hoa t hai nc vo mt qu trnh xung t. Do , khi Bc Kinh bt u mt chnh sch mi hung hng v ngi Trung Quc hi ngoi vo cui nm 1977, h gy ra s lo ngi Vit Nam. Nhng lo ngi ca H Ni c tng ln khi chnh sch mi c phc ho trong Nhn dn Nht bo ngy 4 thng ging nm 1978. N ni n ngi Trung Quc hi ngoi nh mt phn quc gia Trung Quc vi s phn ca h gn lin cht ch vi s phn ca t quc, v nh ca Bc Kinh l cng c cng tc ngoi kiu v on kt vi nhng ngi Trung Quc hi ngoi thuc giai cp t sn v lm vic tch cc vi h thnh lp mt mt trn yu nc thng nht rng ri nhm phc v mc tiu bn hin i ho. y l bc tch xa cc chnh sch nhng nm 1950 ca Chu. Ri ngy 26 thng 2 ti i hi Quc dn ln th nm Bc Kinh, ch tch Hoa Quc Phong tuyn b rng Trung Quc chng li mi m mu buc cc ngi Trung Quc hi ngoi thay i quc tch. Nhng lo ngi ca H Ni c bit tp trung vo vn lng trung thnh chnh tr ca cng ng ngi Hoa min Nam. y, cc nh kinh doanh Trung Quc lun lun gi c quyn cc cng ty bn bun v xut nhp khu, v vi t cch l mt nhm nm quyn lc kinh t to ln, thng cn tr mt cch c hiu qu cc c gng ci cch kinh t di ch Thiu. Ch cng sn mi cng vp phi vn tng t nh vy, khi giao thip vi tp on u s thng mi . Mt tp ch ca ng Cng sn Vit Nam phn tch nh sau v tnh hnh min Nam thng 8 nm 1978: Giai cp t sn thuc dng di Trung Quc kim sot hu nh tt c cc v tr kinh t quan trng, v c bit kim sot cht ch ba lnh vc then cht: ch bin, phn phi v tn dng. Vo cui nm 1974, chng kim sot hn 80 phn trm cc c s v lng thc, hng dt, ho cht, kim kh, cc cng nghip xy dng v in, v hu nh nm c quyn thng mi, 100 phn trm bn bun, hn 50 phn trm bn l v 90 phn trm xut nhp khu. Chng hon ton kim sot vic mua thc go V chng kim sot vic cung cp hng ho cho th trng, chng c th thao tng gi c thng qua h thng xut nhp khu, h thng vn ti v h thng cc nh bun va v nh thuc ngun gc Trung Quc Chng xy dng mt th gii khp kn da trn mt h thng cc b phi, mi b phi c ngi ng u, trnh s can thip trc tip ca chnh quyn a phng. Mi phi c ngn sch ring, trng hc, bnh vin, bo ch, tng hnh dinh v ngha a ring vi mt ngnh hot ng c bit. thc s l mt quc gia trong mt quc gia (t Vit Nam Courrier, s 78 thng 11 nm 1978). Mt t l lm pht 80 phn trm nm 1977 v nhng vn thiu lng thc v u c tch tr khng chm dt c, lm cho nhng ngi cng sn tip tc thy r sc mnh ca cc nh t bn min Nam. H Ni s rng chng d b li ko vo cc mc tiu chnh sch i ngoi ca Bc Kinh, v iu , kt hp vi s sa st nghim trng ca nn kinh t min Nam do cuc xung t vi Campuchia gy ra, lm cho cc nh lnh o Vit Nam lo ngi v mt cuc suy sp ca t nc t bn trong v t bn ngoi theo ca Trung Quc. Tip theo Phnm Pnh khng chu p ng mt ngh ho bnh quan trng ca H Ni ngy 5 thng 2 nm 1978, Trung ng ng Cng sn Vit

41

Nam hp phin th 4 rt ngha v thng qua hai quyt nh gn b vi nhau v mt chin lc: quyt nh th nht l tm cch lt Pol Pot; quyt nh th hai l p gy lng tp on do Trung Quc khng ch min Nam. Cuc tin cng vo tp on thng mi Si Gn-Ch Ln c tin hnh mt ngy th su (24 thng 3) khi nhiu nh bun ln chun b i ngh cui tun b bin Vng Tu, khong 70 kilmt ng nam thnh ph. Khong 30.000 nh kinh doanh b quc hu ho; nhng ngi cng sn tr c ng vin tin hnh hot ng ny ni h pht hin nhng kho ct giu hng ho v vng thi. Tuy nhin, hng nghn nhng nh kinh doanh nh khc v nhng ngi bun l, c tip tc hot ng. Nhng bin php ny c m rng ra ton min Nam trong thng 4. Ri, ngy 3 thng 5, mt ng tin quc gia mi c a ra thay th cho cc ng tin ring r ca min Bc v min Nam. Vic ny cng lm yu thm v tr kinh t ca nhng nh bun giu v tht cht s kim sot ca chnh ph i vi nn kinh t. Nhng ngi mt vic do nhng bin php ny b buc phi ri cc th n cc vng kinh t mi ti bin gii Campuchia. Nhiu ngi thch ri t nc hn. S ngi b Vit Nam ra i trong ba nm u sau nm 1975 trung bnh l 35.000 mi nm. Con s ny tng ln hn gp i trong su thng u nm 1979. Phn ng nhng ngi ny l nhng thuyn nhn chy sang cc nc ng Nam hoc Hng Cng; v trong nm 1978-1979, tuyt i a s l ngi Hoa. Cng vo vi nhng thuyn nhn, phi tnh thm khong 250.000 ngi Hoa vt bin gii sang Trung Quc gia thng 4 nm 1978 v ma h 1979. Nhng nh lnh o cng sn Bc Kinh ru rao rng ngi Vit Nam khai tr, hnh h v ui cc Hoa kiu. tr li, t Nhn dn, ngy 29 thng 5 nm 1978, hi ti sao Trung Quc li quan tm tha thit nh vy vi mt nhm t sn Vit Nam gc Trung Hoa trong khi khng h bit n hng nghn ngi Trung Quc Campuchia b hnh h, git hi v ui ra khi nc. Tri vi min Nam, ngi Hoa min Bc duy tr nhng tip xc cht ch vi Trung Quc, v h khng phi trc tip ng u vi vn quc tch. Nhng nh mt ngi t nn gii thch, tt c thay i nm 1978. Anh ta ni: u thng 5 nm 1978, Xun Thu (ngi thay mt cho H Ni ti cuc hi m ho bnh Paris) tr li mt bui pht thanh ca i Bc Kinh t co Vit Nam hnh h ngi Hoa. ng ta ghi nhn rng Trung Quc v Vit Nam tho thun nm 1954 rng ngi Hoa s dn dn tr thnh nhng cng dn Vit Nam. Li cng b l mt iu bt ng i vi chng ti. N cha h c bao gi a ra cng khai. iu lm cho chng ti lo ngi nht l vic phi i lnh, m chng ti xem l con ng chc chn dn n ci cht. N cng c ngha l ngi Hoa c b con Trung Quc s khng cn c th i thm h na. iu ny rt quan trng v nhng l do kinh t cng nh tnh cm. Theo thi quen, ngi Hoa c th c ba nm th v thm Trung Quc mt ln. Nhng ngi i c th mang hng ho ca Vit Nam sang Trung Quc v mang hng ho Trung Quc tr li Vit Nam bn ch en, nh vy, cng b ni trn cng c ngha l mt s thit hi v kinh t. Trong mt khng kh nh vy, nhng tin n hong ht v chin tranh gia Trung Quc

42

v Vit Nam v v iu c th xy ra cho ngi Hoa nu h tip tc li Vit Nam, thc y mt cuc tho chy khi min Bc. C ngi Vit Nam ln ngi Trung Quc u cho nhau v vic lm cho nhng tin n lan rng. Vic b chy min Bc qua bin gii trn t d thc hin hn qua hi phn (t c ngi Hoa no min Nam mun chy sang Campuchia ca Pol Pot). Brnce Grant vit: Mt khi c bt u th phong tro ra khi Vit Nam v vo Trung Quc khng th no chn li c, bi v n b thc y v tin n, s khip s v s tuyn truyn ngy cng him c v chin tranh gia Bc Kinh v H Ni. Mt khi bt u, phong tro t n tip tc pht trin nhanh chng. Nhng t ra i t min Bc nh hng nhanh chng n cng ng ngi Trung Quc min Bc nh hng nhanh n cng ng ngi Trung Quc min Nam cng nh nhng bin php quc hu ho v ci cch tin t min Nam cng gy nhng tc ng khng n nh i vi ngi Hoa min Bc. Vo giai on ny cc nh chc trch Vit Nam vn cn tm cch lm cho ngi Hoa nn lng khng b min Bc v h l mt b phn c ngha trong lc lng lao ng lnh ngh, nht l cc m v trong thnh ph cng Hi Phng. min Nam, nhiu ngi Hoa nhit lit p ng ch trng ca Trung Quc ginh quc thc Trung Quc tr li cho h. H hy vng rng vi t cch l kiu dn nc ngoi h s lm n tt hn v mt kinh t, s trnh c qun dch v c th ri t nc ging nh nhng kiu dn Php v n min Nam. Nhng tnh ton ny ca h t lin quan n lng trung thnh chng tc hoc quc gia i vi Trung Quc. Tuy nhin, chnh ph Vit Nam khng nhn tnh hnh bng cch nh vy, v nhng cuc biu tnh ca ngi Hoa Ch Ln i quc tch Trung Quc cng lm tng thm nhng lo ngi ca H Ni i vi h. Khi Cng ho nhn dn Trung Hoa cng b ngy 26 thng 5 nm 1978 rng h ang a tu bin n Vit Nam n cc Hoa kiu nn nhn, th khong 250.000 ngi Hoa Ch Ln ng k xin i. Sau khi gy ra vic xin hi hng ca ngi Hoa, ngi Trung Quc li khng chu tip tc cng vic , ly c rng Vit Nam khng chu tha nhn rng cc kiu dn Trung Quc" ang b khai tr v hnh h. Vic lm cho gii lnh o Vit Nam cm thy cng khng chc chn v lng trung thnh ca ngi Hoa ng thi cng lm cho ngi xin ra i b l mt v d b chnh ph n p. Kt qu cui cng l H Ni nhn ton b vn l mt phn ca m mu Trung Quc lm cho Vit Nam mt n nh. Chnh lin sau s kin v trong tnh hnh cng thng ngy cng tng cc bin gii Vit Nam-Campuchia v Trung Quc-Vit Nam, m B Chnh tr ng Cng sn Vit Nam quyt nh thng 6 nm 1978 r rng xc nhn Trung Quc l k th chnh ca Vit Nam". Khi Trung Quc ng ca bin gii ca mnh i vi nhng ngi t nn thng 7 nm 1978, th ngi Vit Nam nhanh chng xem l mt m mu nhm duy tr mt quc gia Trung Quc nh trn lnh th Vit Nam" c th c dng gy ri v no ng. Bi th cho nn t thng 9 tr i, H Ni b mt cng tc vi cc nghip on ngi Trung Quc hi ngoi hot ng Hng Cng, i Loan v Singapore lm d dng vic a ra khi Vit Nam nhng ngi Hoa t ra khng trung thnh bng vic mun tr li quc tch Trung Quc v mun ri t nc.

43

Vic chnh ph Vit Nam tham gia vo vic t chc cuc ra i tt nhin lm tng mt cch t ngt s ngi ra i. Trong thi gian thng 12 nm 1978 v thng ging nm 1979, vic ra i ngng li mt lc, nhng tip theo cuc xm lc ca Trung Quc, ni ln mt tm l chng Trung Quc trn khp nc, lm cho s ngi ra i c min Bc ln min Nam tng vt ln nh rocket. Nhiu ngi Hoa ra i bi v h bit rng trong cuc xung t ang tng ln gia Trung Quc v Vit Nam, th nhng ngi Trung Quc Vit Nam s khng trnh khi s phn ca mn tht kp gia bnh sandwich. Nhng ngi khc th b qut i v khip s. V nht l t gia nm 1978 tr i, mt s ln ngi, c ngi Hoa ln ngi Vit Nam mc thp hn, mun ra i trnh cc iu kin kinh t ang xu i. D l do mun i ca h l g, tt c u bit rng ra i bng con ng chnh thc s qu chm v ko di, h mun ra i ngay, ch khng phi trong vng 5 nm, v k giao ko vi ci m cc nh bo gi a l Cng ty du lch bng thng g. Nhng tht ra khng phi l a. c i cng nhanh cng tt, thuyn nhn sn sng chu nhng mo him hn. H b nhng ch thu v lng tm la lc, v ci gi ca s thot thn ca h cha phi tr xong khi thanh ton bng tin v vng. H thng ra i trn nhng chic thuyn nh, qu ng ngi v p p dng chy st b bin ch khng phi ra khi. t ngi trong h tho ngh i bin hoc hng hi. H thng thiu lng thc v nc v tnh ton khng ng thi gian v khong cch, v nhiu thuyn b nh v gia i dng. Nhiu ngi nh i n cc b bin Thi Lan hoc Malaysia b cht trong cc cuc tin cng tn c ca nhng cp bin hot ng trong Vnh Thi Lan. Ngi ta ru rao trong nm 1979 rng khong 40 n 70 phn trm thuyn nhn cht trong cuc chy trn ca h. Nhng con s nh vy c ly lm c s buc ti rng chnh ph Vit Nam phm phi ti dit chng i vi ngi Hoa, rng chnh ph c dng i dng nh phng hi c ca ngi xu s. Tt nhin, chnhh tnh cht ca cuc ra i lm cho khng c nhng con s chnh xc c, nhng r rng l nhng con s b thi phng qu ng. T l cht thc s ca cc thuyn nhn thp hn nhiu, khong di 10 phn trm. Nhng ngay s c tnh gim i cng cn l ng s, ngha l trong bn nm 1976-1979 hn 300.000 sinh mng cht mt cch khng cn thit bin. C l cuc ra i ny ca thuyn nhn lm tn hi hnh nh quc t ca Vit Nam hn l cuc xm lc Campuchia. Ngay trong nm 1978, dng ngi ra i lm tn thng nghim trng n cc quan h ang pht trin ca Vit Nam vi cc nc ASEAN, l nhng nc phi chu gnh chnh. Tt c cc nc u c vn ngi Trung Quc hi ngoi ca ring mnh v vo nm 1979, nhiu ngi ASEAN xem cc hnh ng ca Vit Nam nh l mt m mu lm mt n nh phn cn li ca ng Nam . Mt trong nhng tc ng quan trng nht ca cuc khng hong ngi t nn l n y cc nc ASEAN cng nhau phi hp cc chnh sch i vi Vit Nam v ng Dng ca h v do m lm yu i nn ngoi giao ca Vit Nam trong vng. Vo thng 7 nm 1979, cuc khng hong ngi t nn trn thc t n nh cao. Ti Hi ngh Geneva thng , Tng th k Lin hp quc c th ni trong din vn b

44

mc ca ng rng: Chnh ph Cng ho x hi ch ngha Vit Nam cho php ti bo vi cc bn rng trong mt thi gian phi chng na, chnh ph s tm mi cch chm dt cc cuc ra i bt hp php. Trong ba thng tip theo, s ngi t nn ri Vit Nam gim xung mt cch hp dn; vic lm cho ngi ta khng tin nh trc vo nhng li phn i chnh ph Vit Nam rng Chnh ph khng kim sot c cuc ra i, v t cc cuc ra i gim i mt cch vng chc. Vo gia nm 1979 thuyn nhn ri Vit Nam vi t l gn 5 phn nghn mt thng. n nm 1983, ch cn khong 3.000 mi thng. V cng v sau, h ra i t v l do chnh tr hn l i tm s giu c ca phng Ty. nh cao tin nh Khi cuc xung t vi Trung Quc v cuc khng hong trong nc tng ln th cuc chin u vi lc lng Pol Pot cng tng ln. Thng 6 nm 1978, khi ban lnh o ng Cng sn Vit Nam quyt nh xc nhn dt khot Trung Quc l k th chnh ca Vit Nam, h cng quyt nh s can thip Campuchia tiu dit ch Pol Pot. Cng cuc chun b cho cuc xm chim bt u. Trong khi th H Ni khi xng mt c gng tuyt vng cui cng nhm bnh thng ho quan h vi M. Ngy 11 thng 7, th trng ngoi giao Phan Hin cng b Tokyo rng Vit Nam s b tt c cc iu kin tin quyt cho vic bnh thng ho quan h vi M. Chnh quyn Cater khng chu tha nhn s thay i , nhn mnh rng khng c thng bo chnh thc v i phi c vn bn vit. Trn thc t, mt cuc u tranh ln ang xy ra trong ni b chnh ph M v chnh sch i ngoi lc . C vn an ninh quc gia ca Cater, Br-din-xki cho rng M phi c ng li cng rn chng Lin X bng vic chi con bi Trung Quc" chng li nh hng X Vit chu . ng Dng th thi c ngha l ng h Trung Quc, v m rng ra, l ng h Pol Pot trong cuc tranh chp ca h chng li chnh ph thn Matxcva H Ni. Cn ngoi trng ca Cater, Xy-rt Van-x th bo v mt nn ngoi giao mm do hn khi giao thip vi Lin X, c bit l duy tr ho du ch khng phi c lm trm trng thm nhng cng thng chin tranh lnh. Thng 3 nm 1978, Hn-brc, mt ngi ng h Van-x lp lun chng li Br-din-xki v cho rng M khng c ct mnh qu cht vo chnh sch ca Trung Quc ng v chnh v li ch ca M m phi tm cch n nh vng ng Nam bng vic bnh thng ho quan h vi H Ni. Nhng vo gia nm th r rng l Br-din-xki ch khng phi Van-x nh ra bc i ca chnh sch i ngoi M. Vo gia nm 1978 Vit Nam b ln su vo khng hong kinh t v mt ln na trong tnh trng chin tranh, v nhu cu vin tr t th gii bn ngoi tr nn cn thit hn bao gi ht. Ngy 29 thng 7 nm 1978 Vit Nam tr thnh thnh vin ca H ng tng tr kinh t (COMECON). Trong tun tip theo sau , Trung Quc chm dt tt c vin tr kinh t v k thut cho Vit Nam, gi s nhn vin k thut cn li v nc v xi v ht li gii lnh o H Ni, no l theo ui b quyn khu vc, no l ng vai tr Cu-ba ca phng ng v no l bn nh cng hi trong mu X-vit kim sot ng Nam .

45

Ti M Br-din-xki li dng bc i ca Vit Nam lm c s cho lp lun v s l thuc ca Vit Nam vo Lin X. C vn ca ng ta v Trung Quc, Michael Oksenberg (ni ting v nhn xt ca ng ta rng Vit Nam l hm cha phn ca nn vn minh), gi rng Vit Nam c th bi mt b buc phi cho ngi X-vit cc quyn dt cn c ti vnh Cam Ranh. Hn-brc nhanh chng, bng mt bo co ca CIA, bc b li t co , v kt qu l Hn-brc c php bt u hi m vi th trng b ngoi giao Vit Nam Nguyn C Thch. Nhng cuc hi m bt u ngy 16 thng 9: Vit Nam mt ln na i vin tr xy dng li, nhng nhanh chng gt b kin bnh thng ha m khng cn iu kin trc; r rng y l mt c gng thm d cui cng: C hai bn ng v nguyn tc vic bnh thng ha. Ri ng Thch thc vic k vo thng 11, r rng nhm i trc bt k hnh ng no ca Vit Nam chng Cam-pu-cha. Hnbrc tr hon, ni rng cn phi i cc cuc bu c ngh vin v vic k c th tin hnh vo thng 11, chng no khng c thay i g trong cc quan h ca Vit Nam vi Lin X v khng c hnh ng no chng Cam-pu-chia. Nhng Vit Nam khng th chp nhn nhng cam kt m h nh vy Vit Nam ang chu sc (p bn trong v bn ngoi i hi phi y nhanh biu thi gian ngoi giao qun s c quyt nh hi thng 6. Vo thng 10, Vit Nam thy r rng phi cng rn ang khng ch chnh quyn M v mi tr hon thm na s ch cho Trung Quc c thi gian t v hnh nh quc t ca Phnm Pnh v cho h tip tc cuc chin tranh bin gii tai hi. Ngy 3 thng 11 nm 1978, Vit Nam k Hip c hu nghi v hp tc 25 nm vi Lin X. Hip c gm 6 hip nh kinh t v mt iu khon qun s yu cu cc bn tham kho kin nhau khi c e da tin cng chng mt trong hai bn. iu ny r rng l mt c gng ca Vit Nam nhm chng li mt s tr a ca Trung Quc tip theo cuc phn cng Phnm Pnh m Vit Nam nh cho thng 12. Cng ngy, Xai-rt Van-x cui cng tha nhn rng Vit Nam xa b tt c cc iu kin tin quyt cho cuc hi m vi M. Nhng vic ny qu chm c th nh hng n s din bin ca cc s kin: hip c X-Vit b Br-din-xki v ngay ly cho nn khi Hn-brc v Thch gp nhau cui thng tm cch kt thc cuc hi m v bnh thng ha, th ng Thch pht hin rng M cng rn nu cc iu kin tin quyt. Vit Nam s phi bo m khng xm chim Cam-pu-chia, v, theo cch nhn ca M, khng khuyn khch vic nhp c bt hp php vo cc nc khc, v khng gy ra mt cuc chin tranh c Lin X ng h, vi Trung Quc. ng Thch bc b tt c cc iu ni bng gi v cc yu sch . Trc tnh hnh nh vy, c hai ngi cho nhng ti liu khng c k kt vo cp v vi b mt nghim ngh c hai bn, cuc gp tan v. R rng l cc kh ho bnh lc quan ca nhng nm 1975-1976 nhm xy dng li Vit Nam sau chin tranh b tht bi. Nhng khng c bng chng rng l do ch ngha bnh trng cung tn ca pha H Ni. u tin bao trm ca h l pht trin mt t nc cn rt ngho. Trong quan h ca h vi phng Ty trong giai on ngay sau chin tranh, ngi Vit Nam c dng ngoi giao ginh li ch kinh t ln nhng khng thnh cng. Cc quan h ca h vi cc nc ASEAN pht trin thun li cho

46

n khi b ph hoi v cuc khng hong ghp i vn Cam-pu-chia v vn thuyn nhn trong nhng nm 1978-1979. XEM TIP: 3. Lo: S lu m ca ch ngha cng sn trung lp

3. Lo: S lu m ca ch ngha cng sn trung lp

S chm dt vin tr M cho Lo gia nm 1975 thc s chm dt thi gian Lo nm trong phm vi nh hng ca phng Ty, trong khi vic tip qun hon ton ca Pa-tht Lo thng 12 nm ghi nhn bc chuyn quyt nh ca Lo vo phe x hi ch ngha. Chnh v s hiu bit qu n gin ca cc nh bo v vin s vit v ng Dng m t lc tr i, Lo tr thnh mt thuc a ca Vit Nam. At J.mmen (Arthur J.Dommen) tc gi ca mt cng trnh nghin cu ln v Lo trc khi xy ra cuc tip qun ca cng sn, by gi gi t nc l mt ch hu ca Vit Nam" v chnh ph Ving Chn l b nhn ca H Ni (xem quyn Lo: ch hu ca Vit Nam" ca At J.m-men-ND). Mt chuyn gia khc Mc-tin Xtu-t-Phc (Martin Stuart-Fox) vit v Lo: Tt c cc lnh vc lm ra quyt nh ln, t chnh sch ngoi giao cho n k hoch kinh t v an ninh qun s u ph thuc vo s ch huy ca Vit Nam. Thc vy, nhiu ngi lp lun rng Lo l mt nguyn mu cho vic thnh lp Lin bang ng Dng", gm c Vit Nam, Lo v Cam-pu-chia. Khng c ai a quan im ny ra mt cch mnh m bng m-men: Vic ng qun ca Vit Nam Lo ngy nay r rng nhm bo v c lp, ch quyn v ton vn lnh th v cng cuc xy dng vn ho khng phi ca Lo m ca mt i Vit Nam, m nhng ngi k tc ng H Ch Minh d tnh v c khi X-vit ng h. Nc i Vit Nam cn qu hn trong Lin bang ng Dng m ng H d kin khi ng cn bn tm vi vic ui ngi Php Vit Nam thay Php vi t cch l mt cng quc thc dn ng Dng" (xem quyn Lo: ch hu ca Vit Nam dn-ND). Khng ai chi ci rng mi quan h gia Lo v Vit Nam l mt mi quan h khng ngang nhau, trong H Ni c nhiu nh hng hn Ving Chn; mt s nghin cu lt qua nht v nhng kh nng chnh tr m hai ch c th thu thp c cng nhanh chng cho thy r thc t trn y. Th nhng nhiu nh vn khi tho lun mi quan h Lo-Vit Nam lm lu m tt c cc khc bit ct yu gia thn tnh thng thng, lin bang, ch thc dn vi vic thnh lp cc lin minh gia nhng quc gia c ch quyn. Trong on va trch dn, m-men dng nh tng tng rng vic thnh lp mt Lin bang ng Dng" l ngang vi vic thn tnh ca mt quc gia m anh ta gi l i Vit Nam v anh cng cho rng iu xy ra ng Dng. Trc mt s tng tng v on nh vy, cn phi c mt vi nhn xt s ng. Trc tin, khng c thc th chnh tr no m m-men nhc n, ang tn ti trn thc t hin nay. Cng ho dn ch nhn dn Lo c Lin hp quc, M, Trung Quc v mt lot cc chnh ph khc tha nhn nh mt quc gia c ch quyn vi mi quyn hn, trong c quyn lp lin minh vi cc quc gia c ch quyn khc m h mun; nhng khng c th ch no c th gn cho ci tn Lin bang ng Dng" hoc i Vit Nam.

47

Nu chng ta tp trung vo cc mi quan h chnh thc, m khng c cht no l khng quan trng c, th nhng tuyn b , c th chng minh l khng ng. y ch l cch ni cu th ngu trang thnh mt bn phn tch chnh tr. Nhng nu chng ta gt sang mt bn nhng li l h m h dng th nhng im c bn m cc tc gi nh mmen v Xtu-t Phc mun ni c hai mt: Mt th nht l mc d v chnh thc ca chnh ph Vit Nam. Mt th hai l s kim sot l c hi cho Lo. Ni mt cch khc, ngi ta cho rng mi quan h l theo kiu m mt s tc gi gi l thc dn mi. cung cp t liu cho li ru rao , cn phi c mt s nghin cu chi tit v c kinh nghim hn l cc tc gi lm. T u, phi nhn mnh rng vn ang tranh ci khng phi l vn khng bnh ng, hoc l vn nh hng ca Vit Nam Lo, m l vn kim sot v bc lt Lo ca Vit Nam. Tnh cht cho l him c ca cng quc Vit Nam phi c chng minh y , ch khng th ch l s khng nh hoc gi s. Chc chn, khng th tranh ci g v thc t rng mi quan h gia hai chnh ph l mt mi quan h cht ch, chnh Th tng Lo v Tng B th ng Nhn dn cch mng Lo Cay-xn Phm-vi-hn l ngi u tin ni v mi quan h c bit gia Vit Nam v Lo trong mt din vn ti i hi ln th t ca ng Cng sn Vit Nam cui nm 1976: Trong lch s ca cch mng th gii, nhng gng ca tinh thn sng ngi ca ch ngha quc t v sn khng thiu, nhng cha h bao gi u c mt lin minh ca tinh on kt chin u tn ti lu di c bit nh vy. Tnh on kt v lin minh lu di cao gi tr ca mi dn tc. Mi bn hp lc vi nhn dn ca hai nc kia chin u v a li thng li, ng thi hon thnh ngha v lch s cao qu trc mi nc chng ta v trc phong tro cch mng ca th gi. Cc quan h gia Vit Nam v Lo tr thnh nhng quan h c bit rt trong trng, khc su vi mt lng trung thnh gng mu v him c m cng ngy cng c cng c v pht trin". Chc chn l m-men s xem din vn ny chng hn g mt ch hu ca tng ch ca mnh ti triu nh. Tuy vy, nh chng ta s thy din vn ca Cay-xn c l l mt v d him c ca nhng li l chnh tr ni ln nhng nim tin thc s. Phn ln cc bi ph bnh mi quan h c bit Lo-Vit Nam cho rng c mt s i khng t nhin gia ch ngha quc gia Lo v ch ngha quc gia Vit Nam, v lin minh gia hai nc bao hm s l thuc ca Lo vo Vit Nam. Phn ln iu ny khng c da vo nhng quyt on mp m v nhng i khng lch s" gia hai nc v nhng bt ng chng tc, nhng khng c ai thc s tranh lun quan im ny mt cch y , chi tit, v cng ging nh nhiu vn khc, n vn l mt gi nh coi nh l iu d nhin. Mt trong s t cng trnh nghin cu c kinh nghim v vn ny l cng trnh nghin cu ca Pn Lan-gi (Paul Langer) v Gi-dp Da-xlp (Joseph Zasloff) thuc Rand Cc-po-r-sn (Rand Corporation) trong nhng nm 1960. H kt lun: Mt thuyt c chp nhn rng ri cho rng ngi Lo khng thch ngi Vit Nam. Nghin cu ca chng ti vch ra mt mi quan h phc tp hn. Mt ngi Lo vng thp in hnh t biu l ch ngha quc gia hp hi hoc tinh thn bi ngoi su sc v him c thng

48

thy chu cn i v thng cha vo cc dn tc lng ging. Do vy, trong qung i qun chng, cc cm gic chng Vit Nam khng t ra gay gt. Tuy nhin, ng l nhiu ngi ca gii thng lu Lo s ci m h nhn thc nh l tnh cht hng hi ca Vit Nam, cng nh s t chc v nng lc ca h Cm gic ca s khng tng xng so vi ngi Vit Nam thng thy r nhng ngi Lo c hc m cc quan chc thc dn Php t di quyn ngi Vit Nam trc kia. Cc quan chc ny theo ui nhng chnh sch s dng ngi c phn phn bit i x i vi ngi Lo. Nhng ngi thng lu ni n trn y l nhng ngi thng lu ca chnh ph hong gia Lo c M ng h, ch khng phi nhng ngi thng lu ca Pa-tht Lo. Kinh nghim ca chng ti cho thy rng cc mu thun i khng chng tc tn ti gia ngi Lo v ngi Lo v ngi Vit Nam khng cn nghim trng bng nhng mu thun i khng gia cc nhm khc trong mt nc nh -xtry-li-a, hoc gia chng tc Lo vi cc b lc min rng ni, hoc thm ch, gia chnh cc nhm b lc vi nhau. Nhng cm gic nh vy ch tr nn c ngha v mt chnh tr nu chng b cc nhm chnh tr c t chc ca ng hoc ca chnh ph thc y v khai thc v mt chnh tr. Cnh hu ca Lo chng hn, khuyn khch cc cm ngh chng Vit Nam, cn nhng ngi cng sn th khng lm nh vy. Mt ti ln ca chnh ph Pa-tht Lo l ho hp chng tc. iu khc thng v mi quan h lu di gia cc ngi cng sn Vit Nam v Lo l kh m tm c mt v d cho thy hai phong tro bt ho vi nhau. T nm 1949 tr i cc nh lnh o Pa-tht Lo c Vit Nam ng h trong mi trng hp v qun s, chnh tr v ngoi giao: h c ng h khi h quyt nh vo chnh ph lin hip nm 1958 v khi chnh ph ny b sp di sc p ca phi hu, h vn c Vit Nam ng h v ch n khi h thot tr li rng ni. Ngi Vit Nam ng h h bng cc hnh ng qun s v bng ngoi giao chung quanh hi ngh Gi-ne-v v vic thnh lp mt chnh ph lin hip mi Lo nm 1962, v ngay c ti cc cuc thng lng Paris. Thc vy, trong nhng lc nguy ngp nh vo cui nhng nm 1950, iu chc chn l cc khu vc cn c ca Pa-tht Lo sng st ch l nh s ng h ca Vit Nam. Vic khng xy ra nhng xung t quan trng tt nhin cho thy nhng ngi cng sn Lo nghing v kiu ch ngha Mc ca Vit Nam. Do dng nh khng h c bt k mu thun c bn no v h t tng gia hai phong tro. V vy cho nn li ch quc gia ca nhng ngi cng sn Lo v Vit Nam c xu hng v mt lch s t li vi nhau ch khng phi tch ri nhau, v trc ht chnh v l do m Cay-xn c th ni vi lng t tin nh vy v tinh thn sng ngi ca ch ngha quc t v sn gn lin hai nc vi nhau. Do , c th thy rng cc chnh ph Vit Nam v Lo s cng tc cht ch vi nhau sau nm 1975. Hai thng sau khi thnh lp nc Cng ho nhn dn Lo, Cay-xn dn u mt phi on ng v chnh ph thm H Ni (5 n 11 thng 2 nm 1976). Trong chuyn i thm ny, hai nc cam kt cng c s hp tc kinh t v vn ho, v Vit Nam sn sng gip Lo hun luyn cc chuyn gia kinh t, khoa hc v cc chuyn gia k thut khc. Hip c hu ngh k thng 7 nm 1977 m rng vic bng cch nhn

49

mnh mun tng cng s hp tc kinh t v thng mi gia hai nc. Nhng cam kt vin tr ch yu l mt chiu: Vit Nam cho Lo vo cng Nng m khng phi tr thu v cho Ving Chn vay khng ly li trong nhng nm 1978-1980. Nm 1983, bo Nhn Dn a thm nhng chi tit v vin tr ca Vit Nam. Vit Nam cam kt cung cp t 1976 n 1985, 1,3 t ng (146,7 triu -la M) tr tin xy dng th x Sm Na v hai th trn nh hn; sa cha 300 ki-l-mt ng; cung cp 900 chuyn gia; v o to mt na trong s 10.000 sinh vin Lo ra nc ngoi. T bo ni rng gn mt na s vin tr s c hon li. hon ton khng phi l s thc hnh tiu chun ch ngha thc dn mi. Hip c cng ni rng Lo v Vit Nam s hp tc cht ch vi nhau trong vic tng cng kh nng quc phng v bo v c lp, ch quyn v ton vn lnh th ca nhau. Chc chn l vic phc v tt cho cc mc tiu ngoi giao khu vc ca Vit Nam. Vo giai on ny, cuc tranh chp vi Pn Pt ang tip din, v cng lc Vit Nam b sc p ngy cng tng ca Trung Quc trn bin ng. Hip nh vi Lo bo m mt mt bin gii hu ngh ca nhau, ngn chn iu m H Ni coi nh mt kh nng b cc lc lng thn Trung Quc bao vy hon ton. Tuy nhin, cng cn phi tha nhn rng bn thn chnh ph Lo cng c li ch ln trong vic hp tc qun s vi Vit Nam. Cng ho dn ch nhn dn Lo l mt quc gia yu c mt bin gii vi Thi Lan di v trn thc t khng th bo v c. Quan h gia cc chnh ph Bng Cc v Ving Chn, v khng kh dc theo bin gii tr nn cng thng trong nm 1977. Chnh ph Ving Chn cng phi i ph vi s quy nhiu ca my trm du kch cnh hu, phn ng l nhng ngi ng h Vng Pao hot ng trong vng rng ni ca Trung Lo v t cc tri t nn Thi Lan. Mt kt qu tc khc ca hip c l cuc tin cng ln cui nm 1977 vo lc lng cn li ca i qun b mt Vng Pao m sang u nm 1978 th dng nh b p tan. Hip c hp php ho s c mt ca qun i Vit Nam tng ng trn t nc nhiu nm ri. Chnh s c mt ca qun i b coi nh bng chng chnh ca s thng tr ca Vit Nam Lo. Con s chnh xc cha h bao gi c tit l, nhng chc chn l ln. Theo mt quan chc chnh ph Lo cho l cp cao, chy sang Thi Lan nm 1979, th s lng qun i H Ni Lo l vo khong 24.000 n 30.000 vo cui nm 1977 v sau th tng ln 50.000 khi nhng cng thng khu vc tng ln. Hin nay phn ng s qun ng gn bin gii Lo-Trung Quc. Trong chuyn i thm Lo ca chng ti u nhng nm 1980, chng ti chng h nhn thy c qun chin u no Ving Chn. Nh vy vic trin khai ny khng phi e do nhn dn Lo bng mt lc lng qun s nh mt thuyt ca ch ngha thc dn mi ru rao nh vy. Mt s lng qun i cng tham gia cng tc xy dng trn khp t nc. Xing Khong, con ng ni lin vi Vit Nam c gia c thm c th ch nhin liu thit yu t Vit Nam n, chng ti thy h ang lm ng. Nhng i qun khng c v trang, chng ging t no mt i qun chim ng c. Trong sut thi gian c mt, qun i Vit Nam t ra rt thng cm vi nhn dn a phng. Thc vy, trong thi gian di c mt Lo, him c bo co v s i x th bo ca qun i i vi nhn dn. Qun i Vit Nam dng nh cng hnh ng tng t nh vy Cam-pu-chia cn i, nh

50

kinh nghim ca h Lo. Nguyn th tng Lo, hong thn Xu-va-na Phu-ma, ngi tip tc li Ving Chn cho n khi mt thng ging nm 1984 ng ta ni: Ngy m chng ti c c ho bnh, ngi Vit Nam s tr v t nc ca h c qun M v Php Ty c, vy Ty c c mt nn c lp ca h khng? Ti ngh l khng. y cng ging nh vy. Hip nh nm 1977 cng ni rng hai nc s chin dch bin gii Vit Nam-Lo thnh mt bin gii hu ngh anh em, v sau mt hip nh c k kt, vch ra ng bin gii. t c vn kh khn y v cc khu vc hai pha bin gii u nm di s kim sot ca nhng nhm chnh tr ang hp tc vi nhau, v c hai ng rng bin gii do ngi Php vch ra trc y phi c chp nhn. Ngi Php ly ng phn hu ca dy ni Trng Sn lm bin gii, v c hai bn chp nhn nguyn tc . Nhng khu vc ny cha h bao gi c kho st mt cch y , v mt vi bn hin ti v li bin gii ct ngang thng ngun ca mt s sng. V mt s sng chy vo sng M Cng (qua Lo) v s khc chy vo vnh Bc B (qua Vit Nam) cho nn iu chnh theo nguyn tc do Php ra s b i b li m thi. Tuy nhin, theo chng ti bit th hai bn cng cha lm g nh dt khot ng bin gii v hip nh cng chng c cng b. Mc d vy, v sau H Ni ca ngi cc quan h bin gii vi Lo xem l mt mu mc cho tnh lng ging v tnh hu ngh tt, chc l m ch nhng kh khn m h gp phi vi Trung Quc v Cam-pu-chia (trc y-ND) v cc vn ny. Mt khc, m-men a ra mt nh gi in hnh theo kiu phng Ty: Vn bn khng h bao gi c cng b, nhng ngi ta cho l n php php ho nhng iu chnh c li cho Vit Nam m chnh ph Lo trc kia khng mun nhng b. c tin rng Vit Nam ang bin vng bin gii tranh chp cc tnh Xing Khong v Xa-van-na-kht thnh thuc a. m-men hoc bt c ai cng khng th a ra bng chng no lm nn tng cho nhng quyt on . Chng ti khng thm vng bin gii Xing Khong nhng theo cc nh bo Nht thm vng , v theo ngng ngi t nn Hmng m ti gp v sng dc theo bin gii t nm 1977, nhng quyt on ca m-men v vn thuc a ho l khng ng. i vi tnh, chng ti nht ra mt mu tin l th v bin gii. Mt linh mc t Xa-van-na-kht ni rng s ngi theo o Thin cha trong tnh tng ln t khi pha bin gii Vit Nam nay tr v quyn php l ca Lo. Do chi tit duy nht m chng ti c v iu chnh: bin gii theo hip nh nm 1977 l c li cho Lo. Tuy vy chc chn l nhng iu chnh ni khc c th c li cho Vit Nam b li. Ngay d cho vic k hip c l do nhng quan h xu i ca Vit Nam vi Trung Quc v Cam-pu-chia thc y, nhng H Ni vn gi kn iu trong nm 1977 v li ch ca s on kt quc t v sn. V vy mt tuyn b chung ca Lo v Vit Nam ni n s cn thit cng c tnh on kt chin u ca h v cc quan h hp tc vi Lin X v Trung Quc, v hip c ku gi mt tnh on kt chin u, mt s hp tc lu di v gip ln nhau i vi nc Cam-pu-chia anh em. Lo ngi trc mt ca Lo l ch Tha-nin cc hu Bng Cc v Lo mun ph v c quyn ca Thi v con ng ra bin.

51

Ngay t u, l mc tiu c tuyn b ca Cng ho dn ch nhn dn Lo v con ng thng qua Cam-pu-chia nm trong tnh ton ca Lo. Thng 12 nm 1975, Phu-mi Vng-vi-cht, ph th tng v b trng ngoi giao, ni v mt k hoch cng tc vi Vit Nam xy dng cc con ng ra bin. Ri ng ta ni tip: Ngoi Vit Nam ra, chng ti c th c ng ra bin qua Cam-pu-chia. Sau khi xy dng nhng con ng n Pc-x v Cam-pu-chia, chng ti c th i n cng Cng-png Xom Cam-pu-chia. Thi t Sihanouk ni rng chng ti ch cn ni vi ng chng ti mun c phng tin u l c th xy dng nhng phng tin nh chng ti mong mun. Nu iu c thc hin, chng ti s c nhiu ng ra bin. Chng ti s chn con ng phi tr tin vn chuyn hng ho t hn. iu s lm cho chng ti khng cn thit phi qu lu trc bt c ai, nh chng ti lm trc y. Theo yu cu ca chnh ph Cam-pu-chia, mt phi on chnh ph Lo i Phnm Pnh t ngy 15 n 18 thng 12. Phi on do tng Xi-pra-xt dn u hi m vi th tng Pen Nt v cc nh lnh o Kh-me khc trong mt khng kh ni l cc k hu ngh, thn i v nng nhit. Tuy nhin, tiu im chnh ca cuc hi m dng nh l s c mt tip ca M Thi Lan v vic i cc cn c . Chc chn Xi-pra-xt pht hin trong khi Phnm Pnh rng Pen Nt cng nh thi t Sihanouk khng c quyn g trong vic iu khin Cam-pu-chia dn ch. Sau chng c g c thc hin v cc k hoch cho Lo s dng phng tin Cng-png Xom. Khng cn nghi ng g v vic H Ni thnh cng trong vic xy dng mi quan h c bit mong mun gia Cng ho x hi ch ngha Vit Nam v Cng ho dn ch nhn dn Lo. Nhng rt sai lm nu xem l mi quan h thc dn, gia ngi ch v k l thuc. Ving Chn c l l ca chnh mnh thc y s hp tc cht ch hn vi H Ni. Chng ta cng cn xt cc quan h ca Cng ho dn ch nhn dn Lo vi Thi Lan, Trung Quc v Cam-pu-chia cng nh vi Vit Nam c mt ton cnh cn i. Vi t cch l mt nc nh v yu, Lo thng xuyn nhn thy rng s phn ca mnh b nhng hnh ng ca cc nc mnh hn quyt nh. V tr chin lc ca Lo ng Nam khng cho php Lo rt vo s bit lp c: Lo c quan h bin gii ng lo ngi vi tt c cc nc ln trong khu vc: Trung Quc, Vit Nam Thi Lan, Min in v Cam-pu-chia. Vic dnh lu vo cc tranh chp ca h l iu khng trnh khi, tuy bn thn Lo chng c g trong cc cuc xung t gia cc dn tc khc. Cc nh chnh tr Lo thm mun gi c chnh sch trung lp, nhng t khi lm c nh vy. Lo v Thi Lan Hu nh tt c cc nh bnh lun cn i v nn chnh tr ng Dng khng ch n sc mnh ca Thi Lan trong mi quan h vi Lo. Trc nm 1975, chnh ph Bng Cc c nh hng ln i vi nhng nh chnh tr chnh ph hong gia Lo, tch cc ng h chnh ph trong cuc ni chin bng vic cho php my bay M tin cng Pa-tht Lo xut pht t cn c khng qun U-on ng bc Thi Lan, v khi cuc

52

ngng bn c cng b nm 1973, c t nht 20.000 qun tnh nguyn Thi chin u chng cng sn Lo. Thng li ca cng sn, do , t ngt gim nh hng ca Thi Lan trong khu vc m Thi Lan xem l ca ring mnh. Tuy nhin, ngay d ngi Thi b y tr v pha bn kia sng M Cng, h vn gi c mt v kh chnh tr hng mnh, l kh nng phong to nc Lo nm gia t lin. Thi Lan cho Lo dng li ra chnh ca mnh tip xc vi th trng th gii. Hn na, bn thn Thi Lan lun lun l bn bun bn chnh ca Lo. V d trong thi gian 1973-1976, 65 phn trm xut khu ca Lo l cho Thi Lan, v hng ho t Thi Lan chim 98 phn trm nhp ca Lo nm 1973. Nhng mt khc, Lo l mt bn hng rt nh trong ton b bun bn ca Thi Lan. iu ni bt ca tnh hnh ny l mt phn ln bun bn din ra bin gii, v v ng giao thng bn trong Lo rt t v lc hu nn nhiu b phn ca nn kinh t Lo li gn vi nn kinh t Thi Lan cht ch hn l vi nn kinh t bn trong ca Lo. Tc ng tng hp ca tnh hnh ny l Bng Cc c kh nhiu sc mnh kinh t i vi Ving Chn, nhiu hn Vit Nam hin nay hoc trong mt tng lai trc mt! C l tht l ma mai v chnh sc mnh phong to ca Bng Cc thc y vic thnh lp Cng ho dn ch nhn dn Lo thng 12 nm 1975. Nn kinh t ca Lo vo cui nm 1975 gp kh khn v tnh hnh khng n nh do tnh cht ko di ca s tip qun c cng sn sau khi thnh lp chnh ph lin hip thng 4 nm 1974. Vic chm dt vin tr ca M vo gia 1975 lm cho lm pht tng rt nhanh, cho nn khi ngi Thi ng bin gii vi Lo ngy 18 thng 11 v nhng xung t bin gii, th tc ng kinh t i vi Lo l ngay tc khc v tai hi. i vi nhn dn cc th trn sng M Cng v cc kb ca chnh ph hong gia Lo trc y, vic ny a li s khc kh cha tng thy. Cuc khng hong buc nhng ngi cng sn Lo triu tp quc hi u thng 12, tuy h khng hy vng khng nh c s kim sot hon ton cho n khi t chc c cc cuc bu c c cng b d nh vo thng 4 nm 1976. Bo Th gii (Le Monde) bnh lun: Vic thi ca Thi Lan tr nn cng rn, vic ng bin gii ko di dc theo sng M Cng v vic dng cung cp nhin liu v lng thc, khng nghi ng g, lm cho nhng ngi cng sn Lo tht cht hng ng v pht ng mt chuyn bin chnh tr gip i ph nhanh chng vi cc vn kinh t . V nhng hnh ng ca Thi Lan trong cuc ni chin, cc ngi cng sn Lo c l l phi thn trng v nhng nh ca Bng Cc i vi ch mi. Tuy nhin t u nm 1976, cc ngi n ho chim u th trong nn chnh tr ca Thi Lan. Bin gii c m li nhiu im thng ging v n thng 3 th cc nh chc trch Thi nh ngy 20 thng 7 l hn cui cng cho b ch huy vin tr qun s M rt khi t nc. Thng 4, nh lnh o t do ca ng dn ch, X-ni Pra-mt lnh o chnh ph lin hip Bng Cc. ng ta tn thnh mt chnh sch gim cng thng vi ng Dng cng sn. Nhng quan h vi Lo c ci thin nhanh chng sau . Hai chnh ph k mt thng co ngy 3 thng 8 tuyn b rng cc quan h gia h vi nhau s da vo nm nguyn tc cng tn ti ho bnh c nu ra u tin Gi-ne-v v bao gm nhng iu khon c lin quan n mt lot cc tho thun v thng mi v chnh tr. S bnh thng ho b cc ng cnh hu v cc nh qun s mnh m phn i.

53

H lt chnh ph Pra-mt thng 10 nm 1976, t ln mt chnh ph do thm phn phn ng Tha-nin Cry-vi-chin ng u. l mt n vt cht nh vo quan h Thi-Lo v n nm sau th cc im bun bn bin gii gia hai nc b hn ch, trong khi nhng li t co ln nhau v cc s kin bin gii bay qua, bay li gia Ving Chn v Bng Cc. Vic thit lp ch Tha-nin Bng Cc trng hp vi tnh hnh kinh t xu i nhanh chng Lo m n nm 1977 n t l khng hong. Mt cuc hn hn nh nm 1976 tr thnh nghim trng nm 1977. Mt cuc nghin cu chung ca b nng nghip Lo v chng trnh pht trin ca Lin hp quc thng 9 nm 1977 c tnh rng ma mt 40 phn trm trn ton quc so vi nm ngoi, va n mt t l khng khip 95 phn trm mt s tnh min Nam. Ch vic a vo nhiu vin tr lng thc quc t mi trnh c nn i trn c nc. Trong tnh hnh nh vy, nhng chnh sch th ch ca ch Tha-nin b coi nh l mt m mu trc tip buc chnh ph Ving Chn khut phc. Ch Tha-nin cng cung cp ni n nu an ton cho cc nhm chng i cnh hu ca Lo chng c th tin cng ph hoi Lo t cc vng cn c Thi Lan. Cho nn chng ly g lm l v vic Pa-tht Lo tch cc tm cch cng c cc quan h ca h vi H Ni, ng minh lu i ca mnh. Cui nm 1975, Vit Nam hnh ng nhanh chng gip ngi Lo vt qua cc kh khn do cuc phong to u tin a li. H cho xe ti ch hng cung cp thit yu t Nng vt Trng Sn sang Xavan-na-kht. Vo lc , ngi X-vit cng ch hng vo bng ng hng khng. C hai nc nhanh chng li vin tr cho Ving Chn mt ln na khi b sc p ca ch Tha-nin. Khi Lo v Vit Nam k hip c hu ngh v hp tc nm 1977, mt tuyn b sau r rng xc nhn rng chnh sch ca Thi Lan l mt nhn t thc y pha Lo: T cuc o chnh thng 10 nm 1976, chnh quyn Thi theo ui mt chnh sch th ch i vi Vit Nam v Lo, dng sc p kinh t chng Lo, p bc v khng b nhng kiu dn Vit Nam v khng thi hnh cc thng co chung k gia Vit Nam v Thi Lan ngy 6 thng 8 nm 1976, v thng co chung gia Lo v Thi Lan ngy 3 thng 8 nm 1976 Vic cc chnh quyn ca mt s nc thnh vin ASEAN cng c cc lin minh qun s tay i, di chiu bi chng cng, s dn n nguy c bin ASEAN thnh mt lin minh qun s trn thc t. Trong khi vic nhc n tnh hnh nh va ni trn y l nhm m ch cc hot ng chung Thi-Ma-lai-xi-a chng li du kch Nam Thi Lan, nhng Vit Nam, nht l Lo, r rng cm thy rng nhng hnh ng nh vy rt c th d dng quay sang chng li h. Cam-pu-chia v Lo V tr a l chnh tr ca Lo tt yu nhn mnh s cn thit phi hp tc vi ng Dng. Chng ti lu s quan tm ca Ving Chn n li ra bin qua cng Cngpng Xom. Khi cuc xung t gia Vit Nam v Cam-pu-chia tng ln, chnh ph Lo c gng hnh ng nh mt ngi trung gian. Thc vy, Cng ho dn ch nhn dn Lo duy tr mt i s qun Phnm Pnh cho n ngy 7 thng ging nm 1979 v chnh i s qun b mt lot n ca qun Pn-pt khi chng tho chy khi Phnm Pnh.

54

Cc quan h gia Phnm Pnh v Ving Chn khng h ri vo tnh trng gay gt tng xy ra gia Phnm Pnh v H Ni. L do bao trm ca tnh hnh l vic h cng c bin gii vi Thi Lan. Nh mt chnh vn phng ca b ngoi giao Lo, Xu-ban Xrithi-rt (Soubanh Sirithirath) gii thch u nm 1979: Chng ti c th hn ch nhng vn nh m chng ti gp phi khi giao thip vi Cam-pu-chia. Vit Nam th khng lm nh vy c. Tnh hnh chnh tr khc nhau . Chng ti c mt bin gii vi Thi Lan. Cn Vit Nam th khng. Mt l do chung quan trng khc na cho vic khng c nhng mu thun i khng Khmer-Lo, l vic ch ngha quc gia Cam-pu-chia c hnh thnh khng phi trong mi quan h vi Lo, v ngc li. C hai ch ngha quc gia li c hnh thnh trong mi lin quan vi hai lng ging hng mnh, Thi Lan v Vit Nam. Ngay trong khi xy ra nhng k quc lch s mt tr ca Pn-pt, bng ma Vng quc Lng Xang Lo c cng khng hin ln e do bin gii pha bc ca Cam-pu-chia (tuy Sihanouk i khi nhc n n mt cch gin d). Cc quan h Lo-Cam-pu-chia t nm 1975 n nm 1978 tng i m du, tuy khng phi khng b quy ry. Trong mt hnh ng ngoi giao lnh mnh hn ca ch Pn-pt, Phnm Pnh vin tr lng thc cho mt nc Lo tuyt vng gia nm 1977. Ci vn chnh tr m s vin tr ny ginh c Ving Chn phi tr gi t bi v bn thn nhiu ngi Khmer lc cng gn cht i. Cui nm 1977, chin tranh bin gii gia Cam-pu-chia v Vit Nam vo lc c lit nht. Mt phi on do ch tch Xu-pha-nu-vng dn u v ngoi trng Phu-mi Xipra-st n Phnm Pnh t 17 n 21 thng 12 vi c gng trnh mt s v cng khai gia cc lng ging cng sn ca mnh. Trong ngy trc khi phi on n, i pht thanh Phnm Pnh pht i mt tm tt lch s Lo, ni ln rng, ging nh Cam-puchia, Lo l mt nn nhn trong qu kh ca nhng tham vng bnh trng ca bn phong kin An Nam pha ng v bn phong kin Xim pha ty. Tm tt ni rng ngi Lo c mi l l xy dng mt s nghip chung vi Cam-pu-chia chng li Thi Lan, nhng c bit hn l chng li Vit Nam. Khng cn phi ni cng thy rng phi on Lo t thnh cng trong vic lm du cuc xung t ca ch Pn-pt vi Vit Nam. Nhng bt ng gia hai chnh ph , c thy r trong din vn khai mc ca Xupha-nu-vng ti Phnm Pnh, khi ng ta ni v vic ng Lo cng vi nhn dn Campu-chia v nhn dn Vit Nam tip tc cng vic vinh quang ca ng Cng sn ng Dng". Vic nhc li mt cch c thin cm ng Cng sn ng Dng trc kia, trc tip thch thc ng li ca gii lnh o Pn-pt ang tin cng ngi Vit Nam v vic cho l ang ch trng mt Lin bang ng Dng. Xu-pha-nu-vng cng ni tip n Hip c hu ngh Lo-Vit, v hip nh xc nh bin gii gia hai nc, xem l nhng gng tt v vic cc lng ging nn tin hnh cc quan h quc t nh th no. cng l mt lp trng b cc nh lnh o Cam-pu-chia dn ch bc b mt cch trit nht. Cng c nhng tin v nhng xung t trn bin gii Lo-Khmer m c hai bn u ci chnh vo lc . Nhng r rng Xu-pha-nu-vng ngh n tnh hnh .

55

Nh bo duy nht c n gn vng bin gii Lo-Khmer l Na-yng San-da (Nayan Chanda), ngi thm Pc-x thng 11 nm 1978. Anh ta a tin rng khi ni chuyn vi cc quan chc a phng th r rng thy rng tnh hnh trn bin gii xu i t cui nm 1976. Vic Cam-pu-chia cho 3.000 tn go vo gia nm 1977 l ln cui cng con ng s 13 vt qua bin gii c s dng, sau th Khmer o hm ct ngang con ng v t mn. Cng lc , cc i qun tun tiu c tng cng ca Khmer bt u bn cc ng dn Lo trn sng v bt c ai i lc qu gn n bin gii. Gia nm 1978, nhiu binh s Lo b git v i s Cam-pu-chia Ving Chn, Xam Xan, n thm vng bin gii thy nhng thi hi . ng ta t ra rt tic v nhng ci cht b gy ra v lm ln nhng cc s kin nh vy vn tip t. Phu-mi Xi-pra-xt thm bin gii nhiu ln v ch th cho binh s Lo khng c bn li nhm trnh lm trm trng thm tnh hnh c th li ko Lo vo mt cuc xung t tn km. San-da cng a tin rng: Trong cuc ni chuyn vi cc quan chc a phng, c tit l rng do theo ui chnh sch lng ging tt, cc nh chc trch Lo tr tr li (t nht l cui nm 1976) mt s ln ngi t nn b chy khi Cam-pu-chia. Khi c hi n lc no th h quyt nh khng tr li nhng ngi t nn na th mt ngun tin ni rng: Khi chng ti bit c rng tt c nhng ngi t nn tr tr v u b git. Khi chundg ti th tr mt vi ngi t nn khc tr v th h yu cu chng ti git h i cn hn l tr h v Cam-pu-chia. Lc chng ti mi nhn thc r rng tnh hnh tht s l xu. Trong vng 15 ngy sau khi phi on Lo ri Phnm Pnh thng 12 nm 1977, Cam-puchia ct t quan h ngoi giao vi Vit Nam v a cuc tranh chp gia hai nc cng sn ra cng khai. Lin X v phn ng cc nc ng u, k c An-ba-ni, tc khc ln n Phnm Pnh. Tri li, Cng ho dn ch nhn dn Lo, vn tip tc duy tr mt ng li trung lp trong cuc tranh chp. Nhng ru rao ca bo ch Nht v rng R-t rng Vit Nam t mt s on ch lc trn bin gii pha bc ca Cam-pu-chia Nam Lo, b Ving Chn ci chnh mt cch mnh m ngy 17 thng ging nm 1978: ng v chnh ph Lo lun lun kin tr trong vic theo ui chnh sch on kt vi Vit Nam v Cam-pu-chia khng h c bt k hot ng qun s no ca lc lng Vit Nam qua lnh th Lo. Mt ngy sau, th tng Cay-xn gi nhng th ging nhau cho hai chnh ph Vit Nam v Cam-pu-chia by t mong mun hai chnh ph c gng chng sm gii quyt cc cuc tranh chp bng thng lng trn c s tn trng c lp, ch quyn v ton vn lnh th ca nhau. Vic gy chin tranh ca Phnm Pnh lm cho lp trng trung lp ngy cng kh c duy tr. Nhng ngh ho bnh m Vit Nam a ra ngy 5 thng 2 nm 1978 c Ving Chn hoan nghnh nhng s bc b ca Phnm Pnh lm cho hai nc cng tch xa nhau. Vo gia nm mt tuyn b chung ca Cay-xn v Xu-pha-nu-vng ni rng chng ti ng h lp trng ca Vit Nam v cch gii quyt cc bt ng thng qua thng lng, mt bin phpm Cam-pu-chia cn bc b. Trong lc th cng ngy Lo cng b ch Pn-pt xem l b nhn ca Vit Nam. Eli-da-bt Bc-c k li: Khi ti c mt Cam-pu-chia ca Pn-pt (thng 12 nm 1978)

56

cc quan chc ni rng Lo b Vit Nam ho v ni ging Lo b e do tiu dit v cc cuc hn nhn bt buc vi Vit Nam. iu t ra l l lng nhng cng ng nhc li bi v ch Pn-pt ngh nh vy v hnh ng theo hng nh vy. B ta ni thm: Trn thc t, ngi Lo gi nn vn ho ring ca mnh cn tt hn nhiu so vi Cam-pu-chia di ch ca Pn-pt. Trung Quc: K th khng th trnh c Mt trong nhng nhim v chnh sch i ngoi u tin ca Cng ho dn ch nhn dn Lo trong nm 1975 l ra mt hnh thc mi v trung lp i vi s tranh chp TrungX. Nhim v ri vo Phu-mi Vng-vi-cht. ng ta ni nm 1975: Hin nay c nhiu nc khng th i vi nhau c. Tuy vy h vn c th i vi chng ta. l v chng ta se dng nhng bin php ngoi giao ng n Chnh sch ca ti l ginh nhiu bn hn na trong khi gim con s k th Vi t cch l mt ngi bn ti hy vng rng c hai nc s c th i vi nhau hoc sm hoc mun. Ti khng ng vi bn ny hoc bn kia. Thi ng rch ra c nghin cu k i vi nhng rc ri ca cuc tranh chp, cui cng khng cn c th gi mi c i vi Lo cng nh i vi Vit Nam. Khi nhng cng thng khu vc tng ln, Lo khng trnh c b ko vo cuc xung t. Cho n nm 1978, cc quan h ca Ving Chn vi Bc Kinh vn thn i nhng xa cch. Khi cuc xung t gia Vit Nam v Trung Quc ni ln, th ban u Lo tm cch gi khong cch ging nh kiu h lm i vi cuc xung t Vit Nam-Cam-puchia. Nhng khi tt c cc cuc tranh chp ci vo nhau th Lo cui cng phi thay i lp trng. Sang nm 1978, lp trng ca Ving Chn i vi nn chnh tr ca khu vc tr nn cng rn hn. Cui thng 6, i pht thanh Ving Chn ni rng s thng nht gia qun i v nhn dn phi c cng c hn na cng nh s thng nht quc t ca qun i i vi qun i v nhn dn Vit Nam". Trong nhng thng tip theo , mt x lun trong bo Xing Pa-xa-xn nh du k nim Hip c vi Vit Nam ni rng chnh ph Lo s ng bn cnh nhn dn Vit Nam v quyt tm p tan tt c cc m mu chia r ca bn quc v cc lc lng phn ng quc t (danh t lc lng phn ng quc t l danh t ngi Vit Nam dng ni v Trung Quc). Trong lc , Cay-xn a ra mt cuc tin cng t p m chng li Trung Quc bng cch ni rng bn quc v phn ng quc t gy ra s bt ng gia cc dn tc khc nhau trong nhn dn chng ta v ku gi u tranh chng li cc m mu tm cch khuyn khch cc dn tc thc hin s chng li mt cch lu di cuc cch mng ca chng ta. Cay-xn lp li li ln n ny vo thng 8. Bc Kinh phn ng mnh m, t co Mt-xcva v H Ni ra sc u c cc quan h gia Trung Quc v Lo. n lc ny, khi phong v biu khu vc sp bng n th nhng bt ng trong ni b Cng ho dn ch nhn dn Lo v la chn chin lc ca t nc xut hin cng khai mt cch ngn ngi. Ti mt cuc tp hp ca cc cn b ng t chc l k nim ln th 33 ngy c lp ca Lo, Xu-pha-nu-vng c mt din vn ca ngi Cch mng Nga v tn dng vic thnh lp ng Cng sn ng Dng, ng thi tuyn b rng bn

57

 qc v cc lc lng phn ng quc t ang m mu gy chia r gia Lo v cc nc x hi ch ngha khc, nht l Vit Nam". Nhng ngha hn tt c l ng ta ni thm: Cng nghim trng hn, gn y chng tung ra tin n rng bn phn ng Lo lu vong by gi c mt ngi ng h mi, l nc Trung Hoa v i, v rng Trung Quc s tin cng Vit Nam ri tin cng Lo. l mt s tuyn truyn c c v nguy him nhm gieo rc hoang mang v lo ngi trong nhn dn chng ta lm cho h mt tin tng vo ng li v chnh sch ca ng v Nh nc chng ta, gy chia r gia nhn dn Lo v nhn dn Trung Quc, v cui cng ph hoi cch mng chng ta. Din vn ny khng th c coi (nh mt s coi) nh mt tuyn b chng Vit Nam, hoc nh mt tuyn b thn Trung Quc. N va l mt tuyn b v lp trng ca ch ngha cng sn trung lp, va l mt s tin cng che y vo sc p nc ln ca bn thn Trung Quc, t co Trung Quc loan truyn tin n ng h hot ng chng chnh ph cng nh tin n ang lan trn H Ni v lm cho ngi Hoa hong s m chy sang Trung Quc. Thng 10 nm 1978, Vng-vi-cht ni: i vi cc cuc xung t Vit Nam-Trung Quc v Cam-pu-chia-Vit Nam, chng ti mun chm dt chng v mun ho bnh tr li ng Dng v ng Nam . Chng ti cho rng nu xt cc mi bt ng th cc cuc xung t u c th gii quyt bng con ng ho bnh. V l do chng ti ng h ngh ca cc ng ch Vit Nam gii quyt cc cuc xung t thng qua thng lng. Nhng c Trung Quc ln Cam-pu-chia lc ny bc b tt c cc ngh . Tuy nhin, cuc tranh lun trong ni b Cng ho dn ch nhn dn Lo l mt cuc tranh lun lu i trong mt nn chnh tr ca Lo, gia mt xu hng trung lp v mt xu hng ch trng lin minh cht ch hn vi nhng ngi bn hng mnh. i vi cnh hu trong chnh ph hong gia Lo trc y, th iu c ngha l quan h cht ch hn vi Bng Cc v Oa-sinh-tn chng li hong thn Xu-va-nna Phu-ma (t nht l cho n u nhng nm 1960). i vi nhng ngi cng sn, th nhng la chn l mt hnh thc ca ch ngha trung lp hoc mt lin minh cht ch vi H Ni. Nm 1978, nhng ngi trung lp cng sn c bit lo ngi v vic tng thm cc kh khn cho t nc nu gy mu thun vi ngi lng ging hng mnh phng Bc bng vic t ra qu gn vi Vit Nam. Tuy nhin, cuc u tranh quyn lc trong khu vc ang hnh thnh lm cho h khng cn ng vng c na. H nhn thy rng Bc Kinh, Phnm Pnh hoc H Ni khng ai chu tho mt chnh sch trung lp trong cuc xung t sp ti. Cng tr nn r rng i vi h rng s l iu v l nu i cc ng minh Vit Nam v X-vit ca mnh ly mt lin minh vi Trung Quc. Nhng quan h chnh tr lu i vi ngi Vit Nam, v vin tr v cung cp k thut X-vit, khng th b li c bng ngi Trung Quc. Hn na, nu Vit Nam, tm c v s gn gi ca h, t ra mt mi e do i vi ch quyn ca Lo, th cng s l e do nhiu ln hn e do ca Trung Quc. Tuy vy rt ng ch l chnh ph Lo duy tr mt thi d di hn i vi cng ng ngi Hoa Lo. Nm 1983, nhng nh bun Trung Quc cn khng ch th trng t do Ving Chn. Mt trng hc Trung Quc cn ang hot ng. Nhng nhng vn ho phm mao-t thy cc hiu sch Ving Chn nm 1980 nay bin mt.

58

Trong cc tnh pha bc, chnh ph khng quan tm n vic cm bun bn bin gii v cc tip xc khc vi Hoa Nam. Cch c x ny tri ngc mt cch ng ch so vi cch c x ca Vit Nam v cc vn . Nhn chung li s din bin ca cc s kin ng Dng khng cn cho Cng ho dn ch nhn dn Lo nhiu la chn lm. La chn m cui cng Lo chp nhn l la chn ca l-gch va c th thy trc c; nhng, thc vy, s bt ng thc s duy nht l s i x tng i khoan dung m Lo nhn t M. S lu m ca ch ngha cng sn trung lp Cuc xm chim Cam-pu-chia ca Vit Nam, hay ng hn tnh hnh b tc chnh tr lm cho cuc xm chim tr nn khng th trnh khi, kt thc s phn ca ch ngha cng sn trung lp Lo. Ngay trc cuc tin cng, t lnh ti cao Thi Lan, tng Xc Na-ra-con, ru rao rng phn ng 40.000 qun Vit Nam ng Lo c chuyn n bin gii Lo-Cam-pu-chia chun b cho mt cuc xm chim. Nhng lc lng ny cho l tin vo Cam-pu-chia t khu tp kt Lo, lm o ngc chnh sch m Lo cng b cha y mt nm trc y, khng cho php bt c nc no dng lnh th Lo xm chim nc khc. Tnh hnh y Lo mt cch khng cn o ngc c vo cn lc ca cuc xung t, v khng th mong i Trung Quc b qua s ng lo ca Ving Chn trong cuc xm chim. Ngc li, tnh hnh cng lm cho lin minh vi H Ni tr nn tuyt i sng cn i vi nn an ninh ca Lo trong nm 1978-1979, bi v c kh nng Trung Quc nh Vit Nam qua con ng Lo. Chnh ph Lo ngy cng quan tm n bin gii pha bc, bi v sc p ca Thi i vi Lo gim i rt nhiu sau khi Tha-nin b lt ngy 20 thng 10 nm 1977. Chnh ph Thi mi do Kri-ng-xc Ch-ma-nan ng u, cam kt ci thin quan h vi tt c ba nc ng Dng. Cuc phong to Lo v kinh t c hu b vo cui thng 11 v mt hip nh v vic ni li cc chuyn bay ca Hng khng quc t Thi c k u thng 12. Vo lc , Kri-ng-xc hp vi cc tnh trng nhm a h vo chnh sch ho gii hn ca ca chnh ph i vi Lo v Campu-chia. Cc nh lnh o t nn cnh hu ca Lo v Cam-pu-chia c tin l c yu cu ri khi Thi Lan. Kri-ng-xc v nhng ngi ng h ng ta bit r rng cuc phong to ca Bng Cc ch lm cho s ph thuc ca Lo vo Vit Nam v cc nc x hi ch ngha khc cng su hn. Vic k hip c gia Lo v Vit Nam r rng y nhng nh chnh tr sc so hn n ch nhn thc rng ch ngha chng cng cc oan ca Tha-nin ch c lp Thi Lan. Trong thi Tha-nin, Lo t c g tr a tr li. Mt kh nng mc c nh l hn ch vic s dng vng tri ca Lo m, phi hp vi vic Vit Nam cm bay qua t ca h, lm cho Hng khng quc t Thi tn thm rt nhiu trong cc chuyn bay i Hng Cng. Khng ly g lm l vic Hng khng vn ng Bng Cc c mt ng li mm do hn v ng Dng. V l thuyt m ni, ngi Lo c th do ct in ca nh my thu in Nm Ngm cung cp cho vng ng bc Thi Lan. Tuy nhin, Lo khng

59

chu ni vic mt thu nhp m vic ct in c th gy ra, cho nn vic ny khng phi l mt s n by thc s. Kh nng mc c duy nht l vic Lo cung cp v kh v cn c cho ng Cng sn ca Thi Lan. C hai chnh ph c th tri tr khuyn khch cc cuc ni dy. Tuy nhin, trong nm 1977-1978, trong khi Lo ang ng h mt lc lng cn thng nht v ang ln, th cc ngi ni dy phi hu ca Lo, c Bng Cc, hay t nht nhng t lnh a phng ng h, th b tan r v gim st. Nhng ni lo s ca Bng Cc i vi vic Lo ng h ng Cng sn Thi tr nn to ln hn nhiu khi xt n vic ng Cng sn Thi c bit mnh vng ng bc, mt vng m c im khng phi ch l ngho m bt bnh v rung t m cn l vng m dn c ch yu l dn tc Lo v rt gn vi bn thn nc Lo. C l khng th trnh c rng s ng h ca Lo i vi ng Cng sn Thi s tr thnh mt iu gp thm vo chnh sch i ngoi ca Lo. R rng, bt k mc c c ngha no gia hai chnh ph s phi gm vic cng gim s ng h tch cc i vi nhng ngi ni lon trn lnh th nc kia. Mc tiu trung tm ca Kri-ng-xc l t cho c tho thun i vi Lo, ng thi Kri-ng-xc cng mun tr hon vic thnh lp khi cc nc ng Dng. Tho thun t c gia hai chnh ph trong cc cuc hi m ko di nm 1978. Tm quan trng ca vic ny i vi Bng Cc c phn nh trong s vic rng cuc hp k mt hip nh d kin vo thng 12, ch b tr hon mt t v cuc xm chim Cam-pu-chia ca Vit Nam v cuc bn nhau trn sng M Cng m nu vo cc dp khc th gy ra vic ng bin gii, nhng ln ny th li c b qua. Ti Ving Chn, ngy 6 thng ging nm 1979 cc th tng ca Lo v Thi Lan ra mt thng co chung m ra mt thi i mi trong cc quan h hu ngh, hp tc v cng tn ti ho bnh Lo-Thi. Thng co cng bao gm mt cam kt ca Lo chm dt mi ng h c a ra trc y cho ng Cng sn Thi. Pn-pt ng minh ca ng , b qun i Vit Nam ui ra khi th ngy hm sau. Nhng cng thng ngy cng tng ca Vit Nam vi Trung Quc v Cam-pu-chia v vic ng Phm Vn ng tuyn b khng ng h nhng ngi cng sn Thi na trong chuyn i thm Bng Cc ca ng thng 9 nm 1978 lm d dng rt nhiu cho vic Lo t b ng Cng sn Thi Lan thn Trung Quc. Vic cc quan h gia Lo v Trung Quc suy yu i trong nm 1978 cng gip cho bc i ca Lo tr nn hp l. Tuy nhin, thi ca Lo i vi ng Cng sn Thi Lan ch yu l mt sn phm trc tip ca cc cuc thng lng tay i gia Ving Chn v Bng Cc v cng l do nhu cu c nhng quan h thn i ca h vi nhau. Theo cc ngun tin ca ng Cng sn Thi Lan th ngi Lo v ngi Vit Nam t nm 1976 tm cch hng chin lc ca cc ng h tch khi u tranh v trang. Do khng lay chuyn c gii lnh o ng Cng sn Thi Lan vo mt chin lc c th thch hp vi s ng h tip tc ca cc nc ng Dng, nn Lo v Vit Nam cui cng t b ng . Trong nm tip theo, cuc u tranh huynh tng tn ng Dng c nh hng ngc tr li i vi ng Cng sn Thi Lan, chia ni b ng

60

thnh nhiu phi chng i nhau, mt s thn H Ni, mt s thn Trung Quc v mt s c lp. T , ng Cng sn Thi Lan lin tip chu nhng bc li qun s v nhng t b ng hng lot, v vai tr ca ng trong cuc u tranh quyn lc khu vc v c l c trong nn chnh tr Thi na kt thc. Xu hng chnh sch i ngoi ca Ving Chn sau nm 1975 khng phi do H Ni ra lnh m do tc ng tnh th ca tt c cc nc quanh Lo. Xt v quan h hp tc lu di v cht ch gia Cng ho dn ch nhn dn Lo vi ngi Vit Nam th chng c g l vic Lo phi ng h Vit Nam khi bc i ca cc s kin cui cng buc phi c mt s la chn. Thc t l h khng c la chn no khc. Tuy vy, khng phi l bng chng ca ch ngha thc dn, c hoc mi hoc g g khc na, khng c bng chng ca Vit Nam bc lt kinh t Lo, nu khng phi ni iu ngc li, Lo l mt nc ngho v da vo Vit Nam, Lin X v cc nc Khi ng u khc c vin tr v k thut thit lp nhng mt s ng nht ca nn kinh t x hi ch ngha. Thc vy, nh hng ca Vit Nam trong vng ny b hn ch v chnh tnh trng ngho ca mnh. Nhng iu ny vn khng ngn c Mc-tin Xtu-t Phc lp lun rng mc d s c mt Lo ca hng trm c vn v nh k thut X-vit v Cu Ba, nhng chnh ngi Vit Nam mi thc s iu khin t nc mt cch c hiu qu. Bng chng duy nht ca anh ta a ra chng minh iu l vic ngi Lo lm theo ngi Vit Nam trong c gng hp tc ho nng nghip trong nm 1978. R rng anh ta khng thy quyt nh c mt c s hp l trong c hai nc v phng din kinh t cng nh an ninh. Mt khc, vic cc chnh ph cng sn theo ui chnh sch hp tc ho nng nghip khng th a ra lm bng chng cho vic Vit Nam iu khin t nc". Tht vy, nu t vo khung cnh ca mi quan h thuc a vi Vit Nam, th s t do ho kinh t ln hn nhiu ca Lo sau nm 1979 khng sao c th hiu c. Nhng l l v ch ngha thc dn c hoc ch ngha thc dn mi khng gip g chng ta hiu tnh hnh Lo ng Dng. Khng c g phi nghi ng rng lin minh ca Lo vi Vit Nam a Lo vo mt cuc tranh chp m Lo vn c th lm nu khng c lin minh, nhng vi mt ngha tru tng hn, Vit Nam cng c th lm nu khng c Lo. Khng c g phi nghi ng rng Vit Nam l bn chim u th trong linh minh, nhng ngi ta khng c th tng tng c bt c lin minh no m trong Lo s l bn chim u th. Tuy nhin, s chnh lch quyn lc cng khng thm g cho ch ngha thc dn hoc s thng tr. Nh chng ta thy, lin minh a li li ch cho c hai bn. XEM TIP: 4. Cam-pu-chia: Nn chnh tr ca ch quyn tuyt i

4. Cam-pu-chia: Nn chnh tr ca ch quyn tuyt i

Thong nhn th khng r ti sao cc s kin cam li tri qua mt con ng tri ngc vi cc s kin Lo nh vy. Ging nh Pa-tht Lo, phong tro cng sn cam bt ngun nh mt sn phm ca ng Cng sn ng Dng v ca cc cuc u tranh

61

chng ch thng tr thc dn Php ng Dng ca Vit Minh. Cng nh Lo, s lc hu ca mi trng x hi v chnh tr ca Cam-pu-chia cng tr nn trm trng thm v tc ng tng i hn ch ca ch ngha t bn i vi cc vng xa xi ca ng Dng. Kt qu l Cam-pu-chia, phong tro cch mng vn yu v ph thuc vo s u ca Vit Nam trong nhiu nm trc khi pht trin thnh phong tro ring ca mnh. Cng nh i vi Pa-tht Lo, Khmer cng b k th ca mnh t co l b nhn ca Vit Nam. C hai nc u quan trng v mt chin lc i vi Vit Nam, v ngi Vit Nam quan tm ging nhau n cng vic ni b ca c Lo ln Cam-pu-chia. Do , ngi ta c th cho rng nhng nh hng ging nhau gy ra nhng kt qu ging nhau c hai nc. V thc t ca cuc xung t gia Phnm Pnh v H Ni sau 1975 tr thnh ngy cng r rng nn quan im cho rng Khmer l b nhn ca Vit Nam cng tr nn li thi. By gi mt s nh bnh lun cho rng Khmer l nhng ngi yu nc u tranh chng li nhng m mu ca Vit Nam nhm thng tr Cam-pu-chia. Nh nghin cu v su tm v ngun gc ca cuc tranh chp Vit Nam-Cam-pu-chia, c nh hng ln nht c l l Stephen Heder ca trng i hc Cornell. Heder lp lun rng cuc xung t gia hai chnh ph cng sn c ngun gc t cuc xung t bin gii Vit Nam-Cam-pu-chia. Tuy nhin, cng theo Heder vn bin gii, bn thn n khng c tm quan trng ln, b y thnh mt cuc i u quy m ln v cc cch nhn mu thun nhau ca cc nh lnh o Khmer v Vit Nam v trin vng chnh tr ton b. H khng th tho thun vi nhau c v vn bin gii bi v c hai pha u theo ui nhng thi tri ngc nhau i vi vn . Phnm Pnh a ra mt lp trng khng khoan nhng chng li iu m h xem l vi phm ca mt k th c vo lnh th ca mt nc Cam-pu-chia c ch quyn trong khi H Ni th i nhng nhng b ca Cam-pu-chia nhn danh ch ngha quc t x hi ch ngha. Khi nhng i hi khng t c, th ngi Vit Nam tin hnh mt chin dch nhm tiu dit ch Cam-pu-chia dn ch ca Pol Pot, v cuc xung t tr thnh cuc u tranh ca Phnm Pnh ngn chn cuc nhn chm Cam-pu-chia ca Vit Nam. Do , trong phn tch ca Heder, vo nm 1978, cuc xung t bin gii ban u tr thnh hu nh khng cn ph hp na. Vo lc ny, cuc tranh chp v c bn l s khng khng ca Vit Nam i p t kiu cng sn ca mnh ln nhng lng ging, d cho ch quyn ca Cam-pu-chia b vi phm trng trn trong qu trnh . Heder kt lun: lp lun ca Pn-pt cho rng nguyn nhn tht s ca cuc xung t l mun ca Vit Nam khng ch Cam-pu-chia thng qua mt Lin bang ng Dng", l c gi tr, tuy rng c hi qu mt t. Gi nh trung tm ca Heder cho rng nhn t chnh leo thang cuc xung t l sc p Cam-pu-chia ca Vit Nam. Nhng cuc tranh chp ban u v bin gii Vit Nam-Cam-pu-chia 1975-1976 Theo phn tch ca Heder, cc cuc tranh chp bin gii nhen ln mt tia la lm bng n thnh mt cuc xung t rng ln hn, v vy chnh t im m chng ta phi bt u. Cuc nh nhau trn bin gii Vit Nam-Cam-pu-chia c a tin ln u tin vo thng 5 v thng 6 nm 1975, nhng khng ai bit c chi tit. Theo nhng bng

62

chng c c, th dng nh nhng va chm ch quy m nh, v hu nh tt c u do pha Cam-pu-chia khi xng. Nhng va chm mt phn l kt qu ca tnh hnh hn lon v gy ra do s sp ca cc chnh ph Phnm Pnh v Si Gn, mt phn l do bin ng t ngt bn trong Cam-pu-chia. Khmer ng bin gii vi Vit Nam thng 5 nm 1975, truy kch v bn nhng ngi Khmer c trn sang Vit Nam. Vic ny r rng a n nhng va chm gia binh s Khmer v Vit Nam dc theo bin gii. Mt s ngun tin phng Ty c bit l cc c quan tnh bo M, bn tn rng mt trong nhng nguyn nhn chnh l vic ngi Vit Nam tip tc chim gi cc t thnh trong thi chin ca h trn pha Cam-pu-chia ca bin gii chng li bng v lc cc c gng ca Phnm Pnh nhm y h ra. i lc ngi ta a ra lun iu rng nhng di t ln ng Cam-pu-chia cn nm trong tay ngi Vit Nam sau thng 4 nm 1975. Tuyn b ca Cam-pu-chia ngy 31 thng 12 nm 1977 a ra mt s ng h nht nh i vi thuyt , t co rng ngi Vit Nam khng ngn ngi t cho mnh l nhng ngi t nn trn t Cam-pu-chia trc nm 1975, m by gi h vn cn tip tc chim ng. Tuyn b khng ni r quy m ca cc t thnh . Tuy vy, mt tng thut chi tit hn trong sch en v cuc xm lc ca Vit Nam do B Ngoi giao Phnm Pnh xut bn thng 9 nm 1978 gy ra nhng nghi ng nghim trng v ton b kin . Theo Sch en, c nhng va chm ti cc t thnh ca Vit Nam, nhng cc va chm c gii hn vo thi k lin ngay sau khi Khmer tip qun th , v ngi Vit Nam khng chim gi cc t thnh . Trc pha Cam-puchia yu cu" tt c ngi Vit Nam Cam-pu-chia phi ri t nc ca h vo thng 5, thng 6 nm 1975, v khi vic ny khng c tn trng vo khong thng 4 (!) th Cam-pu-chia dng v lc ui s ngi Vit Nam . Khng c nh no tham kho chnh ph Vit Nam v vn ny, hoc phn bit gia qun nhn v dn s, hoc gia nhng kiu dn Vit Nam v nhng ngi Cam-pu-chia gc Vit Nam. Tnh hnh ny chc chn gp phn tng thm cng thng gia hai nc. Nhng nguyn nhn chnh r rng l thi c on ca cc nh chc trch Cam-pu-chia, ch khng phi lng mong mun ca Vit Nam tip tc bm vo cc t thnh khng cn ngha qun s sau khi chin tranh chm dt. Tuy nhin, s ngi b nh hng v nhng cuc trc xut v trch nhim t ra l khng ln lm. Khng c con s tng cng c a ra, nhng ngi ta ni rng ngi Vit Nam by gi t hn trc nhiu v ri rc trong cc vng xa xi ca Cam-puchia, ti Xnum (trong Kra-ti-) v trong cc tnh Mn-un Ki-ri v Ra-ta-ni Ki-ri. Ni tp trung ngi Vit Nam nhiu nht l Mn-un Ki-ri. y Khmer ui trn 1.000 ngi tng sng thnh nhng nhm 10 n 100 ngi ri rc y . Sch en ni ngi Vit Nam phi ri Cam-pu-chia v nc ch khng phi li cc t thnh. Sch en cng ni rng s d c nhng cuc va chm l do nhng vi phm ca Vit Nam i vi lnh th Cam-pu-chia. Ti hai x, Vit Nam a kiu dn ca h n nh c trn lnh th Cam-pu-chia trong khi mt s ni khc cc ngi nh Vit Nam c dng ln vi mt s ct trn lnh th Vit Nam v mt s ct khc li trn lnh th

63

Cam-pu-chia. Nhng m mu thc dn ho ny c i i vi nhng khiu khch khng dt ca Vit Nam dc theo bin gii". Th nhng khng nh ny ch c chng minh bng mt va chm n c ti bin gii trn b trong thng 4 nm 1975. Nhng va chm nghim trng nht vo thi gian khng phi bin gii trn b, m l trn o Vay Vnh Thi Lan. Nhng hn o trc kia do chnh ph Si Gn chim ng, tuy Phnm Pnh yu sch v cc o , v nhng ngi cng sn Vit Nam tha nhn gi tr php l ca yu sch Cam-pu-chia nm 1966. Khng lu sau khi tip qun Si Gn nm 1975, chnh ph cch mng lm thi a qun n thay cho qun Vit Nam Cng ho ng hn o ln nht ca nhm , o Pao-l Vay. Tuy nhin, trong lc , cc lc lng Khmer chim Pao-l Vay v tin cng cc o Ph Quc v Th Chu ca Vit Nam. Vo cui thng 5 v u thng 6, qun ca Cam-pu-chia b qun ca chnh ph cch mng lm thi y ra khi v tr ca h. Thng 8 nm 1975, tip theo cc cuc hi m gia hai bn, ngi Vit Nam chuyn giao Pao-l Vay li cho ngi Cam-pu-chia. n nm 1978, chnh ph Pn-pt ru rao rng vic l bng chng dt khot r rng cho s xm lc ca Vit Nam, iu c l hn l nn gii thch cho vn trn c s s hn lon v thiu lin lc do kt qu ca s sp gn nh ng thi ca cc nh cm quyn Phnm Pnh v Si Gn. Nhng vn ni ln dc theo bin gii Vit Nam-Cam-pu-chia vo lc c th d dng gii quyt bng thng lng. u thng 6 nm 1975, Phan Hin gp cc quan chc Cam-pu-chia cp thp ti mt th bin gii. ngh ca ng ta thnh lp cc u ban lin lc cp tnh gii quyt cc vn a phng, hoc nu ni no khng gii quyt c, th bo ln cc nh chc trch cao hn, ngh ny c pha Cam-puchia chp nhn. Lin sau , Pn-pt, vi t cch l Tng b th ng Cng sn Cam-puchia ng u mt phi on thm H Ni, v vo thng 8, ng L Dun p li bng cuc i thm Pn-pt. Khi ng L Dun tr v, t bo Nhn Dn ca ng Cng sn Vit Nam cng b rng mt s nht tr hon ton v quan im t c v cc vn quan tm ca c hai bn. Cc u ban bin gii c thnh lp mt thi gian ngn sau cuc hp thng 6 v dng nh hot ng thnh cng trong sut phn cn li ca nm 1975 v nm 1976. S v va chm ti bin gii gim i mt cch r rng (v bn nhau mi nht c bo co l vo thng ging nm 1976). Thng 4 nm 1976 hai bn ng t chc mt cuc hp cp cao vo thng 6 gii quyt bt c vn no cn li v chun b mt hip c bin gii. Cuc hp khng h bao gi xy ra bi v cc cuc hi m chun b Pn-pt thng 5 b v, khng t c tho thun no lm c s cho thng lng. Cuc hp quy m y b nh ch theo yu cu ca pha Cam-pu-chia l bn lc bc b cuc hi m chun b. Ri h gt b tt c cc ngh ni li hi m. Khng c vn rc ri thc s no i vi bin gii trn b. Nhng ngi cng sn Vit Nam nm 1967 ng tha nhn cc bin gii hin c ca Cam-pu-chia, v h xc nhn iu ti cuc hp thng 5 nm 1976. Nhng g cn cha r rng trn ng bin gii c loi b bng mt hip nh ly bn ca Php xut bn nm 1954 lm cn c ch xc. ng l vic vch bin gii cha c hon ho, nhng dng nh khng phi l mt vn ln. Ton b khu vc cn cha r rng dc theo ton b bin gii, nh Heder ghi nhn, l di mt trm ki-l-mt vung. Hai bn

64

cng ng nhng bin php thc tin trnh leo thang nhng rc ri a phng nh c th xy ra: 1.Hai bn c gng gio dc cn b, chin s v nhn dn ca mnh trong vng bin gii v tinh thn cng c tnh on kt v hu ngh v trnh mi rc ri c th xy ra. 2.Tt c mi iu xy ra phi c gii quyt trn tinh thn on kt, hu ngh v tn trng ln nhau. 3.Cc u ban lin lc ca hai bn phi iu tra bt c s kin no xy ra v gp nhau tho lun gii php thch hp. Tm li, khng c tranh chp lnh th nghim trng no, v c hai pha ng cn trnh nhng rc ri trn bin gii v cn c phng php hp tc gim n mc ti thiu nhng rc ri . Ngay d cho cha c mt hip c bin gii chnh thc, th tho thun va ni ng ra l xy dng mt bin gii ho bnh nu c hai bn sn sng tn trng tho thun . bin gii trn bin, c nhiu vn nghim trng hn. Ngi Php khng ch n vic xc nh bin gii trn bin mt cch chnh xc cho cc nc m h chim. Cc chnh ph khc nhau ca ng Dng c nhiu vn cp bch hn sau khi ngi Php rt v h cha lm g lm gn vn li. Ri, vo cui nhng nm 1960, mt cuc kho st a l vnh Thi Lan cho thy vng giu v du, do bin nhng iu cha r do Php li, thnh vn tranh chp quan trng. Ti cuc hp chun b thng 5 nm 1976, pha Cam-pu-chia tuyn b rng bin gii ca mnh vi Vit Nam c quy nh theo con ng Br-vi- m ton quyn Php cng tn vch ra nm 1939, v iu c ngi Vit Nam tha nhn nm 1967. Ngi Vit Nam tr li bng vic tuyn b rng ng Br-vi- khng c ngi Php vch ra nh mt ranh gii lnh th, m l mt ranh gii gii quyt cc tranh chp v hnh chnh v cnh st trn cc o. lm c s cho tuyn b ny, ngi Vit Nam trch tuyn b gc ca Br-vi-, ni r rng: Ch cc vn hnh chnh v cnh st mi c xem xt y, cn cc vn ch quyn lnh th ca cc o vn cn cha gii quyt". Nm 1967 h tha nhn rng ng dng ng Br-vi- nh mt c s thit lp ch quyn i vi cc o . Nhng iu khng gii quyt vn bin gii trn bin mt cch y , bi v n cn li vn vng bin cha c gii quyt. Ri ngi Vit Nam ngh rng bin gii trn bin nn vch ra nh th no h i li d dng n o Ph Quc v h s b bng nhng nhng b vng bin xa hn. Chnh phn ng vi ngh ny m pha Cam-pu-chia b cuc m phn. Trong tuyn b ngy 31 thng 12 nm 1977 ca mnh, chnh ph Cam-pu-chia t co phi on Vit Nam bc b hon ton ng ranh gii trn bin m h ng nm 1966 v a ra Nhng k hoch thn tnh mt phn ln vng bin ca Cam-pu-chia. Tm li, nhng xung t bin gii gia Vit Nam v Cam-pu-chia trong nm 1075-1976 khng t ra c tnh cht quan trng. Khng c tranh chp lnh th khp bin gii trn

65

b, cn trn bin c bt ng nhng vng bin c lin quan cng khng ln lm. Nhng bin php thc tin gii quyt mi iu xy ra c chp nhn v r rng l thun bum xui gi lc . ng l tuy khng k c hip c bin gii, nhng nhiu nc khc tm cch sng hu ngh vi nhau m khng c hip c nh vy v vi nhng vn bin gii quy m ln hn v cha c gii quyt. Tht vy, tnh hnh ny c l tr thnh mt quy tc chung ch khng phi l mt ngoi l i vi cc nc Phi. Cc vn bin gii ni ln sau thng li nm 1975 Vit Nam v Cam-pu-chia dng nh trn thc t, c gii quyt mt phn ln vo gia nm 1976 v khng n ni gy ra mt cuc i u quy m ln. Hn na, khng phi l nhng vn ch gia Cam-pu-chia v Vit Nam. Nhng pht trin trn bin gii Thi-Cam-pu-chia cng hu nh song song vi nhng pht trin trn bin gii Vit Nam-Cam-pu-chia trong giai on . Vic m quan h gia cc nh cm quyn mi Phnm Pnh v chnh ph Bng Cc b tn thng v mt s va chm gia cc lc lng Khmer v Thi Lan trong thng 5 v thng 6 nm 1975. y cng vy, ng bin gii cn ang mp m v cc cuc va chm l do Khmer mun ng bin gii ngn chn ngi t nn chy sang Thi Lan. Nhng chnh ph Thi khng xem nhng va chm l mt s th ch cng khai ca chnh ph mi, v cc nh cm quyn Phnm Pnh cng chp nhn mt thi ho gii. Khi ngoi trng Cam-pu-chia, Ieng Sary thm Bng Cc thng 10 nm 1975, cuc hp t ra l tri chy. Khng c hip c no c k, nhng hai chnh ph ra thng co chung tuyn b cng nhau tha nhn cc bin gii hin nay gia hai nc, tn trng c lp, ch quyn v ton vn lnh th ca nhau, v cam kt khng bn no dng e do hoc dng v lc gii quyt cc bt ng ca mnh. gii quyt bt k vn no xy ra, cc c quan lin lc c thit lp ti cc th trn bin gii A-ra-nia-pra-t v Poi-pt. xy ra nhng va chm ln gia du kch Khmer X-ry chng cng v Khmer gn bin gii Thi cui nm 1975, nhng v c bn tnh hnh bin gii t ra yn tnh cho n u nm 1977. Bin gii Lo v Cam-pu-chia xa v ngn, v khng c rc ri no c bo co vo thi im . Nhng cuc iu tra v sau cng xc nh rng tnh hnh yn n cho n nm 1977. Vy th ti sao chin tranh li n ra gia Vit Nam v Cam-pu-chia trong nm 19771978, trong khi cc vn bin gii ban u gia hai chnh ph mi Vit Nam v Campu-chia phn ln c gii quyt vo gia nm 1976? Tr li ca Heder, nhng chng ta thy, l cc rc ri , bn thn l khng ng k, nhng b y ln thnh cuc xung t quy m y bi v nhng cch nhn nhn cn bn khc nhau ca hai ch i vi rc ri . Nhng vn i n khng hong trong cuc hp thng 5 nm 1976 v nm im trong vi thng trc khi bng ln thnh cuc chin u quy m y trong nm 1977. Chc chn l c nhng bt ng trong lp trng thng lng ca hai bn trong cc cuc hi m . Ngi Vit Nam theo ui lp trng cho rng bin gii do Php t ra phi c chp nhn nh mt thc t lch s hon thnh. Nhng tranh chp gia cc

66

chnh ph ca thi k trc thuc a, v cc lnh th do cc chnh ph thng tr, khng cn thch hp cho cc cuc thng lng ngy nay. Trong khi nhng iu chnh nh c th thc hin trn c s cng nhau tho thun khc phc cc iu bt thng v bt hp l, nhng ton b bin gii c li phi xem l khng nh. Heder coi lp trng l mt s mm do r rt, da trn hy vng c mt qu trnh thng lng chung trong ng bin gii phi c iu chnh v hp l ho c li cho c hai bn, khng bn no c chim ly li ring mt mnh. Lp trng khng th chp nhn c cho ch Pn-pt. Ch theo ui lp trng cho rng v Vit Nam ginh c nhng li th v lnh th so vi Cam-pu-chia trong thi k trc thuc a v thi k thuc a, cho nn bin gii do Php vch ra, bn thn n l bt cng. Sch en gi li lnh th rng ln ca ch ng-co trc thi k thuc a lp lun rng ngi Vit Nam chim ca Cam-pu-chia 65.000 ki-l-mt vung. Trong khi Cam-pu-chia t b yu sch v nhng lnh th mt ca Cam-puchia Krom tc l h lu sng M Cng v Si Gn, ch Pn-pt i rng ngi Vit Nam phi tha nhn s bt cng trong vic vch bin gii ca Php v cho ngi Cam-pu-chia quyn n phng iu chnh bin gii. Ri h bt u i hi nhng iu chnh nh c li cho h bin gii trn b. Nh Heder trnh by tng qut lp trng thng lng ca Khmer : Ngi Cam-pu-chia cp vn vi t cch l bn duy nht b thit thi, v hy vng c n p cho nhng tn tht lch s ca h v cho s sn sng khng i li nhng lnh th i na. H khng ngh cc cuc thng lng theo ngha thng l, m a ra mt cch tu tin nhng quyt nh n phng v nhng vn quan trng m h cho l thc hin s n p . H i ngi Vit Nam hoc chp nhn hoc bc b nguyn vn ch khng c tm cch ct xn, sa i nhng ngh . Cng theo Heder, ngi Cam-pu-chia b cuc m phn thng 5 nm 1976 bi v nhng ngh ca Vit Nam, nht l nhng ngh c lin quan n bin gii trn bin, b xem l mt m mu ph hoi nguyn tc a li nhng iu chnh nhm n p cho pha Cam-pu-chia. H ru rao rng ngi Vit Nam chp nhn nguyn tc nm 1967 nhng khng c c s thc s no cho li ru rao . Khi ngi Vit Nam tha nhn cc bin gii hin c ca Cam-pu-chia, Sihanouk xem l mt s chp nhn quyn ca Cam-pu-chia xc nh bin gii. R rng y l mt vn khc. Bi v ngi Vit Nam cha h bao gi tn thnh tuyn b ca Sihanouk, cho nn lp lun ca Khmer khng c c s thc t. V phn mnh, s mm do r rt ca ngi Vit Nam b lp trng ny ca Campu-chia lm cho khng th tip tc c na. H khng mun nhng b cho Cam-puchia c quyn n phng iu chnh bin gii Vit Nam-Cam-pu-chia hoc tha nhn rng Cam-pu-chia c quyn v mt tinh thn vi nhng lnh th b mt bao gm va la giu c nht v thnh ph hin i nht ca Vit Nam. R rng nu tha nhn s ng n v o l ca cc yu sch , th s t c s cho yu sch php l tip theo tuy c nhng tuyn b t b vn ny ca Cam-pu-chia. Khmer ru rao rng vic Vit Nam s hu h lu sng M Cng ngy nay l bt cng v theo h vic s hu c bng cuc xm lc qun s chng li ch Khmer xa kia. Nu c tha nhn, th lp lun ny s lm cho ngi Cam-pu-chia c th a

67

thm nhng i hi v lnh th na cho ngi Thi, ngi Lo, v thm ch ngi Min in cng nh ngi Vit Nam. V s nhng yu sch ngc li s c th c a ra nhn danh cc ch hoc cc thnh ph c lp (m phn ln cng b mai mt nh ch ng-co) m tng b tht bi qun s v tay ngi Khmer vo lc ny hay lc khc trong qu kh. Nu da vo nhng l l lch s" theo kiu nh vy, tuy c phn hp dn i vi lng t ho dn tc, nhng r rng s m ra mt hp Pan--ra ca nhng xung t khng th no gii quyt c (Pan--ra l ngi n b do thn la to ra v b a xung trng pht trn gian ly trm la. Thn Zt cho ch ta mt ci hp, khi m ra th tt c cc thi h tt xu bt ra lm nhim c th gii. Hp Pan-ra do c ngha l vt ho nhong nguy him-ND). Mt sch gio khoa gn y v lut php quc t ca Michael Akehurst khi qut vn chung nh sau: t ai chinh phc c ngy nay, hoc t ra t ai do mt k xm lc chinh phc, th khng th c tha nhn quyn s hu. Trong qu kh th c. Nhng quyn s hu trc kia da vo s chinh phc by gi c tro nn mt gi tr khng? Nu tr nn mt gi tr, th kt qu s rt l sng st; nu rt ra kt lun logic ca vic , th c ngha l Bc M s phi tr li cho ngi Anh-ing da , v ngi Anh s phi tr nc Anh li cho ngi x Welsh. Nhng v d nh vy c th nhn ln khng bao gi ht. Kt lun m phn ng cc nh cm quyn t c l nhng khi nim hin i v lut php quc t khng th p dng lui tr li cho cc cuc xung t trong qu kh lm mt gi tr php l ca nhng bin gii ngy nay c. Nhng vn c bit gay gt trong cc thuc a c ca cc cng quc thc dn chu u. Akehurst nhn xt: Nhng bin gii thuc a, c vch ra bng v lc trong cc th k trc, ngy nay phn ln tr thnh nhng b i ca nhng nc mi c lp, m khng nc no mun thy bin gii ca h b a ra t vn li. Cc nc M La-tinh v -Phi, vi mt ci ngoi l (nh Trung cng chng hn) ng rng cc bin gii thuc a phi c tip tc s dng, theo lut php quc t, nh nhng b i sau c lp ( M La-tinh, iu c hiu l nguyn tc uti possidetis ngha l: nh bn s hu, bn s tip tc s hu). Cc bin gii thuc a, nht l s phn chia ca b tc v ct qua cc khu vc thuc cng mt n v kinh t, nhng v cc quc gia mi c c lp khng th ng vch li mt cch trit cc bin gii nn khn kho hn c l duy tr cc bin gii hin c trnh tnh hnh mt n nh v xung t. Do lp trng ca Vit Nam i vi bin gii Vit Nam-Cam-puchia l ph hp vi lut php quc t c chp nhn chung. Lp trng ca ch Pn-pt th khng ph hp. Nhng bt ng ny gii thch ti sao Vit Nam v Khmer khng a ra trong nm 1976 mt hip c bin gii c th lm hi lng c hai bn. Nhng cng khng c cho rng mt tnh trng b tc ngoi giao nh vy tt yu dn n chin tranh. Nhiu vn bin gii cha c gii quyt vn nm im v cc chnh ph c lin quan khng ngh rng tnh hnh ng gy ra vn . Trong na sau ca nm 1976, cuc tranh chp Vit Nam-Cam-pu-chia dng nh l nm trong trng hp . Tuy c nhng bt ng v mt hip c bin gii, c hai bn ng a ra nhng bin php hp tc thc tin gim n mc ti thiu cc rc ri trn bin gii. Tuy khng c hip c bin gii vi Thi Lan, ch Phnm Pnh cng a ra nhng sp xp thc tin vi

68

Bng Cc. Khng c hip c vi Lo, nhng khng c vn g xut hin trong tnh hnh . Nh vy, vo gia nm 1976, ch Cam-pu-chia thit lp cc mi quan h chp nhn c dc theo tt c cc bin gii. Nhng cng thng ni ln t tnh hnh khng n nh ca nm 1975, khng nhng khng phi tia la cho mt cuc tranh chp rng hn m cn t ra c gii quyt. Nhng ri, u nm 1977, tnh hnh bt u xu i dc theo tt c bin gii ca Cam-pu-chia, nht l bin gii vi Vit Nam. Chnh iu ny pht ng mt chui cc s kin dn n cuc xm chim thng 12 nm 1978 ca Vit Nam. Vn cn phi gii quyt l: ai phi chu trch nhim v vic o ngc trong nm 1977 s n nh r rng t c trong nm 1976? Lin bang ng Dng" Mt trong nhng lun iu chnh trong tuyn b ngy 31 thng 12 nm 1977 ca chnh ph Phnm Pnh l li t co rng trong nhiu thp k nay, nhng ngi cng sn Vit Nam tm cch thn tnh v nut Cam-pu-chia bng vic buc Cam-pu-chia vo mt Lin bang ng Dng" do Vit Nam kim sot lm cho Vit Nam tr thnh mt cng quc ln ng Nam . Ngay tc khc, ngi Vit Nam bc b nhng li t co v coi n l nhng li buc ti vu khng. Thng 4 nm 1978, ngi Vit Nam cho ra mt sch trng ni ln s tht v vn Lin bang ng Dng" m t lin bang l mt vn vnh vin i vo lch s". Sch trng khng ngn c chnh ph Pn-pt tip tc nhc n nhng mu ca Vit Nam thnh lp mt Lin bang ng Dng" nh l tr ngi cho ho bnh khu vc. Thng 6 nm 1978, ngoi trng Cam-pu-chia, Ieng Sary gii thch rng y khng phi l mt cuc tranh chp bin gii bnh thng c th gii quyt bng phng php ngoi giao, bi v ngun gc ca n nm trong thc t rng Vit Nam c nh nut chng Cam-pu-chia, lt v xm lc n, ra sc t chc mt cuc o chnh, buc Cam-puchia tham gia mt Lin bang ng Dng di s khng ch ca Vit Nam Vit Nam c th thn tnh Cam-pu-chia trong mt thi gian nh trc v thc hin mt bc nhng tham vng ca h ng Nam . Ti liu chi tit v c thm quyn nht ca Khmer nhm ln n Vit Nam l quyn sch en thng 9 nm 1978. Mc d do ngoi trng Ieng Sary cng b, nhng ti liu c tin l c chnh bn thn Pn-pt vit phn ln. N nhm cung cp ti liu v mu ca Vit Nam i vi Cam-pu-chia t th k XV cho n ngy nay. Nhng vn ni n l t s thn tnh lnh th trong cc cuc chin tranh ca cc triu i trc kia cho n vic s dung tin cc c gi Vit Nam; iu lun bnh lch s ny kt lun rng ngi Vit Nam lun lun tm mi cch chim lnh th ca Cam-pu-chia. Ton b mt chng c dnh cho vn Lin bang ng Dng", nhng tt c ci g Pn-pt c th a ra coi nh lm t liu cho cc mu ca cng sn Vit Nam, l tn ca ng Cng sn ng Dng trong nhng nm 1930: ng Vit Nam c thnh lp nm 1930, vi ci tn ng Cng sn ng Dng Vic chn tn cho mt ng c ngha chnh tr ca n. L-nin, mt lnh t quc xut sc khng t cho ng ca ng tn ng Cng sn chu u. Nh vy, ci tn t cho ng Vit

69

Nam c ngha l ng l cng mt ng cho c Vit Nam, Lo v Cam-pu-chia. Vic la chn mt tn nh vy bc l rng mc tiu ca ng l khng ch c ba nc K t nm 1930, t c chng trnh chin lc , ngi Vit Nam chun b lc lng ca h v hun luyn cn b ln lt c sang Lo v Cam-pu-chia. Nhng ngay y, Pn-pt chng minh nhng s vic c bn ca ng ta mt cch sai lm. Ti cuc hp thnh lp ng Cng sn u tin ca Vit Nam ngy 3 thng 2 nm 1930 c H Ch Minh c bit bc b tn ng Cng sn ng Dng" trn c s rng nh vy th qu rng. Chnh l p ng li ch trch ca Mt-xc-va m tn c chp nhn v sau. Khng nhng khng phn nh cc mu ca Vit Nam i vi Cam-pu-chia v Lo, tn ca ng Cng sn ng Dng ch phn nh cch nhn l tng ca Quc t cng sn mun gt b mi s chia r da trn vn chng tc v vn quc gia ca qun chng lao ng. Trong nhng nm 1930 v u nhng nm 1940, mt quc gia thuc a chung (tc l ng Php c-ND) a li mt c s l thuyt nht nh cho l tng v mt Lin bang ng Dng, nhng nhng ngi cng sn Vit Nam dng nh chng lm g hn l ni v kin mt cch b ngoi m thi. V sau, kin v Lin bang sp cng vi c cu thuc a ca Php. ng Cng sn ng Dng c gii tn nm 1951 v cha h bao gi tr thnh mt ng ng Dng thc s; sau th cc ng tng nc c thnh lp, k tc ng ng Dng. Theo ngi Vit Nam th l kt thc ca cu chuyn v Lin bang ng Dng". Sch en a s kin ny xung hng ghi ch cui trang v xem vic gii tn ch l mt hnh thc b ngoi. Pn-pt tuyn b: Trn thc t, ng tip tc tn ti. C hai cch ni u khng hon ton chnh xc. Tuy mt ng ring c thnh lp, nhng dng nh n vn hot ng di s che ch ca Vit Nam trong mt thi gian. l nhng nm m cuc u tranh gia Vit Minh v Php lan ra khp ng Dng, v ngi Vit Nam khng b l c hi xy dng nhng phong tro anh em Cam-puchia v Lo. Th h cng sn Khmer u tin, do , c hun luyn chnh tr c bn trong cc trng do Vit Minh ni ting Khmer ph trch. Mt quyn lch s ca ng Cng sn Cam-pu-chia nm 1973 do nhng i th ca Pn-pt vit, nhc li mt cch khng c g bc bi rng ch ngha Mc-L-nin c phong tro cng sn quc t v nhng ngi cng sn Vit Nam a vo phong tro cch mng ca chng ta. Sch en ru rao rng sau nm 1945, Vit Minh tch cc tm cch tranh th s ng h ca Cam-pu-chia cho cuc u tranh ca h chng li ngi Php, nhng trn thc t chng c g cho thy rng mc tiu ca Vit Minh l chim Cam-pu-chia, ngoi vic ch y Php ra khi t nc. Chng ti cng c ni rng, khi cuc chin tranh Nam Vit Nam leo thang sau nm 1959 th ngy cng c nhiu ngi Vit Nam trn trnh trn t Cam-pu-chia v Vit Cng dng nhng t thnh pha Cam-pu-chia ca bin gii, nhng mt ln na, cng chng c g cho thy rng ngi Vit Nam c mc tiu no khc ngoi vic thng chin tranh min Nam t nc h. Nh vy, chng c chng c no ng h lun iu chnh ca chnh ph Pn-pt, tuy rng tnh hnh khng trnh khi vic mt s nh bnh lun phng Ty coi nh mt thc

70

t c chng minh. Khng c g cho thy rng nhng ngi cng sn Vit Nam tha thit Cam-pu-chia kt vo mt Lin bang ng Dng, tuy cng c lc h c ngh n kin . Tuy nhin, iu rt r l t lu h cho rng s an ton ca cch mng Vit Nam chu nh hng ln ca cc quan h vi cc nc lng ging. V l do ny, h lun lun quan tm n tnh hnh chnh tr Cam-pu-chia v Lo, v khi c hon cnh thun li, h tm cch khuyn khch nhng xu hng hu ngh . Tt nhin, mi quan h c tnh cht h tng v ngi Lo v ngi Khmer cng lun lun n iu xy ra trong nn chnh tr Vit Nam. Tuy nhin, Vit Nam ln hn v mnh hn Cam-pu-chia v Lo, do nh hng n Cam-pu-chia v Lo nhiu hn l chu nh hng ca hai nc . Do nhn thc c iu n gin rng an ninh ca mt nc phn ln ph thuc vo quan h ca nc vi lng ging, cho nn Vit Nam t tm quan trng to ln vo s hp tc vi Phnm Pnh v Ving Chn, nht l sau nm 1975 khi cc nc c cc ng cho l anh em nm quyn. Ngi Vit Nam cho rng khung cnh nn tng cho cc mi quan h sau chin tranh gia ba chnh ph c vch ra trong tuyn b hi ngh cp cao nhn dn ng Dng nm 1970. Tuyn b tha nhn c lp, ch quyn, thng nht v ton vn lnh th ca ba nc ng Dng v c bit cam kt tn trng ton vn lnh th ca Cam-pu-chia trong bin gii hin ti. Cc quan h gia h vi nhau s ph hp vi nm nguyn tc cng tn ti ho bnh. Nhng tuyn b cng nhn mnh n s hp tc di hn: Cc bn khng nh quyt tm duy tr v pht trin tnh hu ngh anh em v cc quan h lng ging tt gia cc nc nhm ng h ln nhau trong cuc u tranh chng k th chung v hp tc lu di trong tng lai xy dng mi nc theo cch ring ca mnh. Theo thi t Sihanouk, ng u phi on Cam-pu-chia ti cuc hp, ch o ca dp ny l mng lin minh xut hin gia nhng ngi cng sn Vit Nam, Pa-tht Lo v Mt trn dn tc thng nht Cam-pu-chia: Mt s chuyn gia phng Ty mun vit v nhng iu chia r ba dn tc chng ta, v day i day li nhng th ch xa xa. Nhng chng ta th mun cng ngy cng ngh nhiu v nhng nhn t on kt chng ta li. Ngy nay, iu trn ht l vic chng ta l nn nhn ca cuc xm lc M Chng ta l ba nc yu chng li mt khng l. Tr phi chng ta on kt vi nhau, nu khng chng ta s tng nc mt. l on kt l thng chng li chia tr l kin trung tm ca Hi ngh cp cao nhn dn ng Dng Chng ta ng rng trong khi mi thnh phn s duy tr thc th ring bit ca mnh, chng ta s kt hp nhng c gng ca chng ta cho n thng li cui cng. ng Dng m ngi Php ghp li vi nhau trc kia c th ln u tin tr thnh mt thc t sinh ng. i vi vic , t nht chng ta phi cm n Ri-st Nch-xn. Ngi Vit Nam d tnh tip tc tnh on kt thi chin gia ba phong tro sau khi cng thng li nm 1975. Nhng ngy nay, Sihanouk tit l rng ngay trong nm 1970, gii lnh o Khmer thy c t c s cho s hp tc sau chin tranh. Nm 1979, Sihanouk vit v tnh hu ngh tin cy v thn mn ca bn thn ng ta vi cc ng Phm Vn ng v V Nguyn Gip", nhng ngay trong nm 1970-1971, giai on tt nht ca lin minh chng ti vi Bc Vit Nam", cc nh lnh o Khmer ni n s gi di ca Dn (ngi Vit Nam) v n s cn thit ca ngi Khmer trong

71

Mt trn thng nht dn tc Cam-pu-chia phi cnh gac vi nhng mun b quyn ca Bc Vit Nam sau thng li chung ca chng ta i vi bn xm lc Yng-ki v tn phn bi Lon Non (xem Chin tranh v hy vng: trng hp cho Cam-pu-chia ca Norodom Sihanouk, London 1980, tr.16-17-ND). Tuyn b ngy 31 thng 12 nm 1977 ca Cam-pu-chia nhc li nhng phn ca tuyn b 1970 ni n c lp v ch quyn, nhng khng nhc t g n hp tc. Tuy vy, tr li ca Vit Nam li nhn mnh nguyn tc c gng ton din cng c v tng cng lng tin cy ln nhau, s hp tc lu di chn tht v s gip ln nhau ca chng ta trn c s tn trng ch quyn v ton vn lnh th ca nhau v khng can thip vo cng vic ni b ca nhau. S nhn mnh v hp tc c ngi Vit Nam chi tit ho bng khi nim v mi quan h c bit gia Vit Nam, Cam-pu-chia v Lo. Mt quan chc Vit Nam gii thch nm 1978: Chng ti nhn mnh quan h c bit bi v khng c mt gng no khc trong lch s v mt mi quan h nh vy trong cc dn tc chia nhau mi mt ht go, mi mt vin n, mi mt au kh v thng li. y khng phi ch l tnh cm cng sn da trn mt quan im l tng ho ca nhng cuc u tranh qua, m cn hn th na. Ngi Vit Nam ng n mun hp tc pht trin ti nguyn ca khu vc v c trong cc vn an ninh khu vc na. Lp trng ny, t nht, cng c mt c s trong tuyn b 1970, nhng li khng th chp nhn c i vi nhng ng v nhng b ang cm quyn hin nay Phnm Pnh. Theo Heder th nhng bt ng a chng ta n ci nt ca vn . Nhng vn c bn ca cuc xung t Vit Nam-Cam-pu-chia l nhng mu thun gia hai kiu cch mng rt khc nhau v hai cch nhn th gii rt khc nhau do nhng kinh nghim lch s khc nhau ca hai ng. V quc t m ni, nhng ngi cng sn Vit Nam trng cy vo Lin X v ngi Cam-pu-chia th vo Trung Quc. Nhng tiu im nhng bt ng ca h l ngi Vit Nam th cam kt vo nguyn tc hp tc quc t gia cc nc thuc khi x hi ch ngha", cn Khmer th theo nguyn tc t lc Heder khng nh rng lp trng ca Vit Nam l hp l ho vic m rng nh hng ca Vit Nam ra cc nc khc v cc phong tro cng sn. Cn i vi nhng nh lnh o Cam-puchia, th nu chp nhn vic thay i chnh sch ca h v cc hon cnh bn ngoi tc l s lm yu nn c lp ca Cam-pu-chia. Heder khng nh rng s bc b tt c cc tho hip vi ngi Vit Nam lm ny ra hnh ng ca Vit Nam" chng li Cam-puchia, nhng Heder lp lun rng cc nh lnh o Khmer phi lm nh vy chnh l v nn c lp ca Cam-pu-chia. Lp lun ny khng ng vng c, nhng ng thi n cng ni lin nhiu vn . kin cho rng hp tc quc t bao hm s hy sinh ch quyn quc gia l mt kin ngy th. N da vo gi nh cho rng nhng ngi cm quyn ca mt quc gia c th i (theo t ca Pn-pt) mt nn c lp hon ho ngha l quyn lc ti cao, khng b mt rng buc no t bn ngoi c. Nhng trn thc t, ch quyn lun lun chu s kim ch bn ngoi bi v mi mt chnh ph quc gia phi ho hp vi cc quc gia khc v vi li ch ca h. Do tha nhn im ny nn lut php quc t cng nhn rng ch quyn quc gia nht thit phi b hn ch bi s tn trng quyn hn ca cc quc gia

72

khc. i vi ch Cam-pu-chia, vic tuyn b ch quyn tuyt i, ngha l v nguyn tc khng chp nhn bt k tho hip no vi cc chnh ph khc, lm cho khng th c gii php tho hip no ngay trong trng hp nhng xung t nh; u hng hon ton l tt c iu h c th chp nhn c. Nh Heder a ra, mt thi nh vy thc s em li hnh ng ca Vit Nam" chng li ch Cam-pu-chia trong trng hp c xung t. Tuy nhin, lp trng ca Cam-pu-chia khng phi l kt qu ca mt mun gin n v c lp dn tc m cn l mt thi khng khoan nhng xut pht t cch nhn t cao t o qu mc i vi cc tin ca nn c lp. Vy th thi xut hin nh th no? Ch ngha cng sn Cam-pu-chia v ngi Vit Nam Thi ca chnh ph Cam-pu-chia mt phn l mt vn thuc v nhn cch, s ph phn v chin thng v s ngy th v thiu kinh nghim. Nhng Heder nhn mnh, n cn bt r t nhng kinh nghim lch s ca ton b quc gia Cam-pu-chia, v t nhng kinh nghim ca cc nh lnh o cch mng ca n trc nm 1975. Nh Heder vch ra mt cch ng n, cc nh lnh o Khmer ch n gin lm theo nhiu chnh sch ca chnh ph Sihanouk mt cch hng hi hn nhng t tinh vi hn. Nhng lo s ca Khmer rng t nc ca h s b mt Vit Nam thng nht nhn chm, vic h khng khng i c xem nh mt bn b thit thi trong cc cuc thng lng bin gii v nhng lnh th ca ch ng-co b mt hng th k trc kia, tt c nhng th ny c tha hng t ch ngha quc gia qun ch lc hu m Sihanouk hun c trong nhng nm 1950, cng vi vic xem Vit Nam l k th lch s". Nhng nhiu nhn t su xa hn na lm cho thi chng Vit Nam ca nhng i th cng sn ca Sihanouk, nht l phi Pn-pt, tip tc c duy tr. Cng ging nh vi Lo, chng ta thy rng phn ln ng c thnh lp mt phong tro cng sn Campu-chia l do Vit Minh thc y, c Vit Minh khuyn khch trong cuc chin tranh ng Dng ln th nht. Tuy nhin, Lo, cc quan h gia Pa-tht Lo v ngi Vit Nam vn tip tc hu ngh. Mc d s yu km ca mnh, Pa-tht Lo mt lc lng c ngha trong mt nc m c im quyn lc phong kin b ct vn ra tng mnh, v H Ni cha h bao gi c nh nghim chnh hy sinh li ch ca mnh ve vn chnh ph hong gia Lo. Nhng tri li Cam-pu-chia chnh ph Xu-ha-nc r rng l mt lc lng hng mnh hn nhiu so vi chnh ph hong gia Lo v phong tro cng sn th khng c hiu lc bng Pa-tht Lo. H Ni li hoan nghnh chnh sch i ngoi phng Ty ca Sihanouk. V vy, khi ch Sihanouk tr nn vng chc vo cui nhng nm 1950, H Ni tm cch c quan h tt vi n. V l chin tranh min Nam Vit Nam leo thang, nn tnh hnh cng tr nn ngy cng quan trng cho nhng ngi cng sn Vit Nam. H ku gi nhng ngi cnh t Khmer ng h chnh ph tin b ca Sihanouk, v lm ng trc m mu ca Sihanouk n p nhng ngi cng sn Cam-pu-chia. Nhiu mt lch s ca ch ngha cng sn Cam-pu-chia cn ang cha r, nhng r rng

73

l phong tro cn nh v khng c mt c s qun chng c ngha cho n khi Sihanouk b lt nm 1970. Th h u tin ca nhng ngi cnh t Khmer gm nhng ngi gn vi Vit Minh trong cuc chin tranh chng Php. Sau hi ngh Gine-v nm 1954, phn ng nhng ngi buc phi tp kt ti Bc Vit Nam vi Vit Minh, v Sihanouk khng h tr v Cam-pu-chia. Mt nhm cc nh hot ng thn cng sn cn li Cam-pu-chia, thnh lp mt chnh ng, ng Pra-chia-chon, nhng ng ny cha bao gi vt qu mt nhm nh Phnm Pnh, hon ton b Sihanouk ln t v d b cnh st n p. Mt th h mi nhng nh hot ng cnh t bt u xut hin cui nhng nm 1950 v u nhng nm 1960. H phn ng l sinh vin hc nc ngoi trong nhng nm 1940 v 1950 v khng c tip xc g nhiu vi Vit Minh. Tt c h u c tinh thn quc gia cao, nhng ngoi tinh thn , th kin ca h khc nhau nhiu, t ch ngha ci lng x hi dn ch n ho n ch ngha cng sn c xu hng Mao-t. Mt s nh Khieu Samphan, theo ng Xang-cum ca Sihanouk v thm ch cn nm trong chnh ph ca ng ta u nhng nm 1960. Mt s khc nh Pn-pt (lc dng tn tht Saloth Sar) theo ng Pra-chia-chon v nhanh chng ln a v nh hng ca ng nh v mt nhu kh . ng ny i tn l ng Cng sn Cam-pu-chia nm 1960, v Pnpt tr thnh tng b th ng su s mt tch b n ca ngi tin nhim ng ta, Tou Samouth nm 1962. Trong khi chnh quyn lnh o ca Pa-tht Lo nm trong tay nhng ngi, c nam ln n, m ch ngha cng sn Vit Nam c nh hng o to, th Cam-pu-chia, quyn lnh o ca ng Cng sn li nm trong tay nhng ngi cp tin cn tr ch chu nh hng rt t ca Vit Nam. Cui nhng nm 1950, Pol Pot nhn thy rng nhng c gng ca ng Pra-chia-chon nhm hot ng trong mt mt trn rng ri ca cc lc lng tin b Phnm Pnh, khng trnh khi phi tp trung quanh Sihanouk chc chn s khng t c g. ng ta tin vo tim lc cch mng ca nng dn v tn thnh vic thi hot ng chnh tr th i hot ng du kch vng nng thn. Nm 1963, ng ta v nhng ngi ng h Phnm Pnh theo ui chin lc nhng khng thnh cng lm trong gii nng dn. H buc phi thnh lp cn c ca h vi nhng ngi min ni nguyn thu trong vng ng bc xa xi v him tr. Phi i n nm 1968, h mi cm thy mnh cng b rng cuc u tranh v trang c tin hnh. Ngay lc , n vn cn l mt phong tro du kch trong gd u ca n, ngha l cn l nhng nhm nh v v trang ngho nn m hot ng chnh l tin cng cc n cnh st l t v cc n bo v nh cp v kh. Nhng s kin u bn kia ca t nc trong nm 1967 gip nui dng o tng rng ng Cng sn Campuchia l mt lc lng ng . T cuc ni dy Samlout v phn ng ca chnh ph chng li n, mt s nh vn c chiu hng chp nhn rng mt tnh th tin cch mng pht trin Campuchia; ng Cng sn Campuchia li dng tnh hnh bt an nng thn tr thnh mt mi e do ln i vi ch Sihanouk. Chng ti khng tin lm vo kin ny. Cuc ni dy c da vo nhng ni bt bnh a phng v khng th lan ra bi v mi quan h bc lt cc ni khc, cha pht trin rng nng thn Campuchia. S bt bnh i vi hnh ng n p tn bo ca chnh ph vi cuc ni dy bin khu vc Samlout thnh mt so huyt ca

74

du kch a phng chng Sihanouk. Nhng ngi cnh t ri b Phnm Pnh cng tham gia du kch y. Nhng ch sau khi Sihanouk b lt h mi hp lc vi nhm Pol Pot. Pol Pot v gii lnh o ng Cng sn Campuchia b c lp v mt a l vng ng Bc, v chng ng vai tr g trong cc s kin . Lc lng ca h cn nh v khng c hiu qu trong m trc ca cuc lt Sihanouk. C nhng con s rt mu thun nhau v lc lng ny, nhng c l cng ch vi nghn l cao nht v cng c th khng qu vi trm. Sihanouk phn ng mnh m nh vy l v ng ta s rng ngi Vit Nam ng ng sau cc hot ng ca nhng ngi cng sn Campuchia. Nhng c gng ca Pol Pot nhm thc y u tranh v trang Campuchia do nhanh chng lm tn thng cc quan h tt ca H Ni vi chnh ph Sihanouk. Theo sch en ca Pol Pot, ngi Vit Nam lun lun chng li chin thut ca ng ta t u. H lp lun rng Campuchia cha chn mui cho cuc cch mng nng dn v nhng ngi cng sn Khmer phi ng h cuc cch mng dn tc dn ch (tc l chnh ph Sihanouk), v t co Pol Pot l cc t v phiu lu. Khi cuc chin tranh min Nam Vit Nam tng ln th ng mn H Ch Minh" qua rng ca Nam Lo v ng Campuchia tr nn ngy cng quan trng cho nhng ngi cng sn Vit Nam, v nhng bt ng ca h vi nhm Pol Pot tng ln. Bn thn Pol Pot dn u mt phi on ca ng Cng sn Campuchia thm H Ni cui nm 1965 gii quyt cc bt ng vi cc nh lnh o ng Vit Nam. Theo nh gi chung, cuc hi dm din ra rt xu. Sch en k li rng ngi Vit Nam ko di cuc tho lun v tin cng trc din vo lp trng ca Pol Pot, nhng Pol Pot khng lay chuyn. Ri Pol Pot i thm Trung Quc, v chnh sau chuyn i thm ny, ng ta r rng thy r bn cht tht s ca ngi Vit Nam". Quan h gia cc nh lnh o ng Cng sn Campuchia v H Ni xu i mt ln na sau cc s kin 1967-1968, v Pol Pot i H Ni tin hnh mt t hi m gay gt v khng thnh cng nm 1969. Sau , Pol Pot li i Bc Kinh ln na v khi ng ta Bc Kinh th Sihanouk b lt thng 3 nm 1970. Tuy h l ng minh, nhng nhng cng thng gia ngi Vit Nam v nhng ngi cng sn Khmer tip tc din ra trong sut cuc chin tranh 1970-1975, v tr nn su sc t nm 1973. Ngi Vit Nam thnh cng trong vic thng lng Hip nh Paris vi ngi M, a li cuc ngng bn min Nam Vit Nam (tm thi) v Lo (vnh vin). Ngi M cng thc p mt cuc ngng bn Campuchia, nhng khng thnh cng. V cho rng Khmer l b nhn ca H Ni, nn ngi M xem vic nh l mt bng chng ca s thiu thin ch ca Vit Nam. Theo sch en th sut nm 1972 v u nm 1973, ngi Vit Nam p Pol Pot m phn, nhng b t chi. Sch en k li rng vo dp , Pol Pot t co ngi Vit Nam cng tc vi ngi M v ng ta bc b vic thng lng vi Lon Non v M trn c s rng l mt phn ca m mu Vit Nam nhm nut chng Campuchia, mt kiu lp lun lm cho ngi Vit Nam v cng gin d. Nm 1973, ngi M ng k nhng hip nh bao gm c Vit Nam v Lo, v ri tin hnh mt chin dch nm trn 250.000 tn bom xung Campuchia trong 6 thng (so

75

vi 160.000 tn bom xung Nht Bn trong 6 nm chin tranh), trc khi Quc hi chm dt s nm bom , bt chp cn thnh n ca Kissinger. Pol Pot gn tt c s tn ph ca chin dch nm bom cho tnh ch k ca ngi Vit Nam v s phn bi ca h. Sihanouk vit rng khi ng ta tr li Campuchia nm 1975, ng ta rt ch n ni ng cay v thm chi s th ch ca cc nh lnh o Khmer i vi s phn bi . Vic Pol Pot tin rng cuc thng lng ch l mt tr gian tr ca ngi Vit Nam (ngay d cho h khng trc tip lm) l da vo mt nh kin bt hp l qu n gin. Nhiu chin s t-xa-rc trc kia m by gi tham gia Khmer tin rng h b ngi Vit Nam (v, c th l ngi Trung Quc v c ngi Lin X na) phn bi ti Geneva. R rng Pol Pot chia s nhn thc v cn c cng c thm thng qua nhng kinh nghim khng hay ca bn thn na. S t chi gp Kissinger ca Pol Pot nm 1973, m c th dn n vic thnh lp mt chnh ph lin hip (nh Lo) gy ra bao nhiu tn ph v ko di cuc chin u Campuchia thm hai nm na. Cuc chin u i n chm dt khng phi qua thng lng. Nhng yu cu thng lng khng iu kin ca chnh ph Lon Non trong nm 1974 b cc nh lnh o Khmer bc b. Ngay li cng b rng pha Lon Non ng h v kh, cng b ct ngang ngy 17 thng 4 nm 1975 bng mt tuyn b ca Khmer : Chng ti khng n y thng lng; chng ti vo th bng sc mnh ca v kh". Do r rng rng trc nm 1975 v vi thi khng thch hp ca Sihanouk i vi vn bin gii, Pol Pot bc b mi kin v mt gii php thng lng cho cuc xung t tm cch thc hin mt quyt nh qun s. Thi ca Khmer i vi Vit Nam t sau 1975, khng cn nghi ng g, b nh hng nng n v nhng nhn t lch s; v s khng ch ca ch ngha quc gia c xa, lc hu ca Sihanouk c cc nh cch mng ang tm cch lt Sihanouk, hp th; v v vic Pol Pot thng thng bc b thng lng gii quyt cc cuc tranh chp. Tuy nhin nhng nhn t khng nn c qu cng iu. Chnh nhng k d, tht thng ca ch Pol Pot c dng ln sau thng 4 nm 1975 Campuchia ng mt vai tr ch yu trong cuc tranh chp ny. Nhng cuc thanh trng cch mng, 1975-1978 Vic hot ng ln cm quyn l do kt qu ca s tan r x hi v s sp chnh tr xy ra khi Sihanouk b lt v t nc t ngt b chm vo cn lc ca cuc chin tranh ng Dng, ch khng phi do mt phong tro vng chc ca s phn i x hi v s thay i chnh tr. Phong tro pht trin mt cch bng n t nm 1970, nhng tuyt nhin khng c thng nht v s ng h ca qun chng khng nht thit l vng chc. N ginh c s kim sot nhn dn trc khi ginh c tnh hp php i chng v thm ch s thng nht bn trong. Cc nh lnh o ca phong tro l nhng tr thc thnh th v ngun gc, nhng trong 6 nm trc khi Sihanouk , h sng mt i sng khc kh trong mt tri qun s cng vi mt s dn nguyn thu nht v mt x hi v kinh t ca Campuchia, hon ton c

76

lp vi nng thn, ng ni g n cc trung tm th. y, Pol Pot tm c nhng cn b ng tin cy u tin, rt trung thnh vi cch mng Campuchia v rt ng gm i vi k th, nh sch en cho bit. Lc u Pol Pot t c kh nng li dng c nhng c hi m cuc o chnh chng Sihanouk to ra cng nh vic thnh lp Mt trn thng nht dn tc Campuchia nhm tp hp nhng ngi ng h Sihanouk li vi Khmer chng bn phn bi cnh hu Phnm Pnh. Lc lng ca Pol Pot cn nh v b c lp vi nhn dn vng thp ang trong hn lon chnh tr. Nhng vng rng ln ca t nc tm thi cn nm trong tay ngi Vit Nam, a s ca Mt trn thng nht dn tc l nhng ngi theo Sihanouk ch khng phi theo cng sn, v theo cch nhn ca Pol Pot, cc b phn vng thp ca ng Cng sn Campuchia cng khng ng tin cy bi v mt s phn t trong h b ngi Vit Nam la di v mua chuc. Nhng nghi ng ca Pol Pot v iu ny c xc nhn khi cc b phn hp tc vi nhng ngi ca Sihanouk v nhng ngi Vit Nam. Khi hng ng ca ng Cng sn Campuchia pht trin, cc b th ng khu vc tr nn nng nhn vt hng mnh thng tr nhng lnh a hu nh c lp v c qun i ring. V ban lnh o trung ng ca ng khng c lc lng v trang di quyn ch huy ca mnh (tr vic da vo a v ca Pol Pot vi t cch l b th khu ng Bc, cng nh tng b th ca ng) nn trong khi ch i ban lnh o i x vi nhng i th hng mnh mt cch thn trng v knh n. Khi ng Cng sn Campuchia pht trin th s kim sot ca phi Pol Pot i vi b my ca ng yu i. Phi phn ng li bng vic p t mt s kim sot ng mt cch tp trung cao t trn xung, thng qua vi loi b nhng ai b xem nh thn Sihanouk v thn Vit Nam. Pol Pot nm ngnh an ninh ca ng trong tay (gi l Santebal hoc Nokorbal). T nm 1972 tr i, vic thanh lc ng v Mt trn thng nht dn tc, do b my an ninh thc hin mt cch b mt cao , tr thnh mt trong nhng phng tin gip Pol Pot dn dn leo ln bc thang uy lc trong phong tro Khmer . Qu trnh tuyt nhin cha hon thnh khi ch Lon Non sp nm 1975. Phi ca Pol Pot cn phi cht trong b my trung ng ca ng v chnh ph, nh Keo Moni, Nng Xun v Hu Yn. S kim sot ca phi Pol Pot i vi cc cp thp hn cn thm ch bo m hn: trong khi cc b th khu bc v khu ty t ra ng h Pol Pot nm 1975, th nhng b th khu ng nam (nh Von Vt, Xo Phim v Chu Cht) cn ch trch Pol Pot. Thng 4 nm 1975, Sihanouk vi t cch l lnh t ca Mt trn thng nht dn tc Campuchia tr thnh nguyn th danh ngha ca Campuchia dn ch, nhng a v ca ng ta l mt a v danh d khng c thc quyn, hn na phn ng nhng ngi ng h ng ta b thanh trng khi mt trn nm 1973-1074. ng ta sng lu vong cho n thng 9 nm 1973 v t chc ngy 4 thng 4 nm 1976. Sau mt chnh ph hon ton Khmer c thnh lp vi Khieu Samphan lm quc trng thay Sihanouk v Pol Pot tr thnh t tng, Ieng Sary vn l ngoi trng. Ch Campuchia dn ch khng c hu ht cc c tnh ca nhng quc gia hin i.

77

n tng m ngi ta rt ra c t bo co ca nhng khch n thm l chnh ph khng hn g bao nhiu mt doanh tri tm thi ca cc lnh t du kch trong mt thnh ph m h chim v ui ht dn trong thng 4 nm 1975. Quyn hnh php chnh thc ca chnh ph ch hot ng tng lc. Cc b trng chnh ph lm nhim v ca h trn c s khng lm trn gi v h dnh phn ln nng lc ca h cho cng vic trn ng rung v khng c vn phng thc hin chnh sch (tr cnh st b mt ca Pol Pot). Nh Richard Dudman vit: Chnh ph cng sn ca ci t nc m n t tn li l Campuchia dn ch, cha h bao gi thc s vt qu tnh trng mt nhm ni lon b mt che du ca bn thn n trc khi n lt chnh ph c M ng h trc kia (xem ph trng Sainnt Louis Post-Dispatch, 15 thng ging nm 1979, bi Campuchia-mt mnh t trong hn lon ca Dudman-ND). Ch Campuchia dn ch lc ng cht ca vi th gii bn ngoi, b phn ln cc quan h ngoi giao thng thng. Nhng quan h i ngoi m ch cn gi li u nm trong tay nhm Pol Pot. Theo mt khch vo thm nm 1976, Ieng Sary iu khin cc quan h i ngoi ca chnh ph vi khong na t ph t, lm vic khng chn gi, ng thi li chu trch nhim v an ninh ni b Phnm Pnh na. Vi t cch l tng b th ng Cng sn Campuchia, Pol Pot chu trch nhim v quan h gia cc ng, v lin lc vi ng Vit Nam ni ring. Cc quan h ca Vit Nam vi nhng ngi cng sn Campuchia, do d, ch yu l cc quan h vi c nhn Pol Pot, cho n lc ng ta b gt b. Con ng lin lc khc duy nht cho ngi Vit Nam cn c, l vi cc quan chc cc tnh bin gii thng qua cc u ban lin lc bin gii m Pol Pot gii tn thng 5 nm 1977. Cc chnh sch i ni m chnh ph theo ui trong nm 1975-1976 l nhng chnh sch ca Pol Pot. Cc chnh sch c chnh Pol Pot kin trc s ca h tm tt trong cuc hp bo u tin ca mnh tr li phng vn ca cc nh bo Nam T nm 1978: Chng ti xy dng ch ngha x hi m khng c mt kiu mo no c. Ri ngi ng u ng Cng sn v l th tng ca Campuchia dn ch mm ci ni tip: Chng ti khng mun sao chp ai c, chng ti s dng kinh nghim ginh c trong qu trnh cuc u tranh gii phng. Khng c trng hc, cc khoa hoc cc trng i hc vi ngha c truyn, tuy c trong t nc chng ti trc gii phng, bi v chng ti mun xo tt c di tch ca qu kh. Khng c tin, khng c bun bn v nh nc lo vic cung cp cho tt c cng dn ca mnh. Chng ti cng khng c tin hoc bun bn trong vng c gii phng. Cc th c b tr li bi v l cch m mi th phi c lm. Khong ba triu dn thnh th v nng dn ang c tm ni n nu trong cc thnh th, trnh nhng tn ph ca chin tranh. Chng ti khng th cung cp lng thc cho h v cn c nhng k hoch ca quc t chc cc phong tro du kch v mt cuc phn cch mng cc th ng dn Chng ti di tn cc th; chng ti b tr nhn dn v vng nng thn m c th a li nhng iu kin sinh sng c bn cho b phn nhn dn ca Campuchia mi. Vng nng thn s l tiu im ch ca cch mng chng ti v nhn dn s quyt nh s phn ca cc th (xem bi Campuchia-ch ngha x hi khng c th ca Slavko Stanic, trong Socialiks Thesry and Practice, Belgrade, thng 8 nm 1978, tr.67-ND). Sau khi di tn cc th thng 4 nm 1975, mt cuc thanh lc c tin hnh nhm

78

vo nhng ngi c lin quan n qun i, cnh st v dch v cng cng ca ch Lon Non. Vic ny c thc hin mt phn do ngnh an ninh ca ng Cng sn Campuchia v mt phn do cc lc lng an ninh khu vc, cho nn mc khc nghit khc nhau t vng ny qua vng khc. mt s ni, c tin l cc phn t phn cch mng" b giam gi v ci to, nhng thng thng hn l h b hnh hnh. mt s ni, cuc thanh lc ba bi n mc cc ngi t nn tin rng mc tiu ca chnh ph l st hi hon ton cc giai cp trn v gia trc kia. L do c bn ca nhng cuc thanh lc c l l s yu km ca ch cng sn mi Campuchia. Campuchia Dn ch khng c c nh nhng ngi cng sn Lo v Vit Nam, nhng cn b v ca ci duy tr mt h thng t nhiu tinh vi nhm kim sot v mt chnh tr nhng k th b nh bi. Vic ci to Campuchia dng nh ri vo tay nhng binh lnh di tui 20, va hiu iu ngi ta bo ch khng phi l nhng nh t tng lnh ngh. Mt khc, khng b l mt phng php d hiu v d thc hin i vi nhng ngi lnh chin nng dn ng nghch nht. N cng c hu qu thc y vai tr ca ngnh an ninh v ca nhng ngi kim sot ngnh trong ch Campuchia dn ch, mt iu m c l khng thot khi s ch ca Pol Pot. ng thi, gii lnh o ca Campuchia dn ch ang c gng xy dng t nc cng nhanh cng tt bng t lc v ch bng lao ng gian kh. Chin lc kinh t cn thit phi ra mt ch k lut nghim khc cho ton b dn chng. Vic vi phm hoc khng tun theo cc ch th thng b x pht bng hnh hnh. V l ch lao ng kh sai a li kt qu km, nn vic tm nhng ngi gi u chu bng tng ln v s ngi v git hi v k lut cng tng ln. Nhng cn b Khmer m chng ti phng vn Xakeo nm 1980 ni vi chng ti rng k lut l iu c th hiu c trong chin tranh, nhng h cng rt ngc nhin v k lut tr nn gay gt hn ch khng phi km i sau thng 4 nm 1975. S ngi mi di tn t cc th chu nhng au kh c bit nng n di ch ny, nhng trong cc khu cn c di quyn kim sot ca cng sn trc nm 1975 cng xy ra mt tnh trng tng t nh vy. Chng ti gii thch s khng b Campuchia trong nhng nm 1975-1976 trn c s nhng hon cnh thc t: n l s phn ng tn bo ca mt b my nh nc cc k lc hu nhm vt qua cc kh khn kinh t v chnh tr rt gay gt. Tt nhin n l mt phn ng tai hi, nhng l mt vn khc i ri. Nhng s gii thch tri vi cch nhn c chp nhn chung phng Ty, ph hp vi cch nhn ca Francois Ponchaud trnh by trong quyn sch ca anh ta: Campuchia nm s khng c gng nghim chnh u tin ca tc gi nhm chng minh bng t liu iu xy ra di ch Pol Pot. Theo Ponchaud, cc cuc thanh lc l s bin i cch nhn ca con ngi thnh hnh ng hay ni mt cch tm tt, chng l sp ca h t tng cng sn. Theo cch nhn ca chng ti, h t tng thng l s hp l ho ca hnh ng thc tin, v trong trng hp ny th ch ngha x hi khng c kiu mu ca Pol Pot l mt kiu thc dng sai tri. Ngay trong thng 4 nm 1975, cc chnh sch ca Pol Pot cng gy ra nhng bt ng trong cc nhn vt nh Hu Yn, B trng B Ni v v Chu Cht, b th ng vng Ty Nam. C hai ngi ny nhanh chng b gt ra khi chc v ca mnh. Nhng

79

ngi khc r rng cng bt ng v cc chnh sch nhng nh chp nhn ch tp trung dn ch v lm vic trong h thng ng tm cch thay i. Nhng mt a s trong ban lnh o ng Cng sn Campuchia dng nh i theo ng li ca Pol Pot lc . Tuy nhin vo gia nm 1976, s tnh ng lan rng trong cc cn b ng Cng sn Campuchia, bao gm c nhng ngi trc kia ng h Pol Pot. Nhng ngi t nn a tin rng lc cc cn b khu vc Bc v Ty gi mt iu trn cho Phnm Pnh i thay i chnh sch v yu cu ng phi c lng thng nhn dn", v iu trn c nhng ngi cng tc c ca Pol Pot trong chnh ph trung ng nh B trng thng tin Hu Nim ng h. Nhng chi tit v cuc u tranh phe phi gia nhng ngi Khmer vi nhau, cn ang trong bng ti. Lc ban u mi vic cn thun li cho Pol Pot. Cc lc lng v trang Khmer c thng nht thng 6 nm 1975 v c t di quyn ch huy ca Son Sen, ngi thay Pol Pot. Hu Yn, sau khi b gt khi b ca ng ta, vn tip tc l mt ngi ln ting ch trch Pol Pot. ng ta b bt thng 8 nm 1975 v c l b git khng lu sau . Thng 4 nm 1976, bn thn Pol Pot nhy ra t bng ti nm chc v th tng trong chnh ph (trc ng ta khng gi chc v chnh ph no mc d vai tr ni bt ca ng ta trong t chc ng). Ri ngn triu dng nh quay ngc v Pol Pot buc phi bc xung v l do sc kho km trong thng 9 nm 1976. C nhng du hiu rng ch c kh nng xa dn chnh sch ca Pol Pot trong nhng thng cui nm 1976, nhng nhng du hiu t ra l qu lc quan. Pol Pot khng xut hin trc cng chng trong mt nm sau khi rt ra khi chnh ph, nhng ng ta khng phi khng hot ng trong giai on . Trn thc t, ng ta tp hp nhng ngi ng h v li dng a v lnh t ng tin hnh mt cuc thanh lc o t, gay gt chng li nhng i th ca mnh. im ngot trong cuc u tranh ni b ng dng nh xy ra vo cui nm 1976, khi hai trong nhng i th hng u ca Pol Pot trong chnh ph trung ng, Keo M-ni v Nong Xun b bt. Tip theo vic bt tay ny l mt cuc thanh trng i quy m trong chnh ph trung ng vo u nm 1977 v c m rng ra cc c cu ng khu vc ca b my ng v chnh ph cng nh m rng n vic git nhng ai trong qun chng ni chung b nghi l c cm tnh vi k th. T k th by gi l ch nhng ngi sng st ca ch Lon Non. Trong nhiu khu vc, vic hnh hnh nhng ngi theo Lon Non, thc s hay tng tng, cn m rng hn trong nhng nm 1975-1976 v ln ny th nhng ngi tng ng h cng sn trc kia cng chu cng s phn. Bn thn Pol Pot ng mt vai tr ln trong cc s kin ny. Vi t cch l tng b th ng, ng ta i khp t nc, ch thn iu tra lng trung thnh v kh nng ca nhiu cn b a phng v ra lnh thanh lc. Nhng vic ny oc nhng tr l c lc Son Sen v Nuon Chea thc hin; h thnh lp cc trng hun luyn di s bo tr ca U ban trung ng ng Cng sn Campuchia. H b mt dng cc trng ny hun luyn cc i thanh lc. Kaing Kech Iu (thng c gi l Anh Duch) ph trch cnh st mt v ch thn gim st trung tm thm vn ni ting Phnm Pnh. R rng l di s kim sot ca ton b U ban trung ng ng, Kaing bo co trc tip vi Pol Pot v Ieng Sary. Mt ng minh then cht khc trong cuc u tranh l Ta Mok, b th khu Ty Nam. Qun i ca Ta Mok c s dng dp cuc chng i

80

v trang cc khu vc khc, v cn b ca ng ta th c dng thay cho nhng ngi a phng b git. Cc cuc thanh lc tip tc sut nm 1977 v 1978, vi mt s vng phi chu thanh lc n hai ln trong cha y 12 thng, trong nhiu ngi c n trong cuc thanh lc ny li b trng tr trong cuc sau . nh cao xy ra gia nm 1978, khi Pol Pot cui cng dng v lc chng li nhng ngi cng sn khu ng. X Phim, b th khu ng l mt t-xa-rc k cu, chng li nhng khng thnh cng cng vic Pol Pot ln lm tng b th ng Cng sn Campuchia nm 1963. Sau nm 1975, X Phim ngy cng xung t vi Pol Pot, v trong nm 1977-1978, chng li i hi thanh lc nhng ngi phn bi khu ng. Thng 5 nm 1978 qun i di s ch huy ca Son Sen v Ta Mok tin hnh mt cuc tin cng qun s quy m ln vo khu ng. Sau khi chin u mnh lit, qun i khng c chun b tt ca khu ng b nh bi. X Phim t t ch khng chu u hng, trong khi mt s ngi ng h ng ta tip tc chin u trong rng. Nhng ngi khc rt sang Vit Nam. Khu ng, mt trong nhng va la giu nht ca Campuchia, t , tr thnh ni xy ra s tn bo v tn ph khng g so snh ni. Nhng cn b v binh s b bt u b git ti ch; nhng x ton vn cho l khng trung thnh u b trit h; v hng chc nghn ngi (c l hng trm nghn) b buc di c sang cc vng khc, ri b hnh hnh hng lot, khi h ko n ni. Phn nhiu cc m cng cng khai qut sau khi ch Pol Pot b , dng nh c trong giai on ny. Khng chc g tn tht nhn mng di ch Pol Pot c th c bit mt cch chnh xc. Chnh ph Heng Samrin v ngi Vit Nam t co rng 3 triu trong tng s 7 triu dn b cht. CIA th c tnh con s l t 1,2 n 1,8 triu ngi vi 100.000 b hnh hnh. V phn mnh, cc nh lnh o Campuchia dn ch tha nhn nhng vic lm qu mc, nhng khng khng rng cc con s thp hn nhiu. Thng 2 nm 1981, Khieu Samphan ni vi chng ti: Chng ti ang thu thp nhng thng k v vn ny. c tnh ca chng ti l chng ti phm nhng iu qu mc lm hi i sng ca 3.000 ngi, nhng ngi Vit Nam git hi hn 10.000. Gii lnh o Campuchia dn ch sau cng ni rng 20.000 ngi cht v thiu lng thc nm 1975. Tt c nhng c tnh ny, tt nhin l c ng c chnh tr. c tnh v t nht c l l c tnh ca Quc t n x m theo th t nht 300.000 ngi b git trong cc cuc thanh trng di ch Pol Pot (xem bo co nm 1982 ca Quc t n x, London, tr.3-4-ND). T chc n x khng a ra c tnh s ngi cht v thiu n v lm vic qu sc; c on phng chng ca chng ti l vo khong hai triu trong ton giai on. Trong nhng hon cnh nh vy, nhm Pol Pot cui cng ni ln l ngi ch khng b thch thc ca t nc trong nm 1978. Chnh ph trung ng gm c Pol Pot, Ieng Sary, Son Sen v v ca h, nhng ngi cnh t theo ng li ca Pol Pot t u nhng nm 1960 tr i, v mt nhm cc ngi khc Pol Pot, Nuon Chea v Ta Mok kim sot b my ca ng. Khieu Samphan, ngi thay Sihanouk lm quc trng nm 1976, tip tc li. ng ta l mt trong nhng ngi phi t duy nht ca ng Xang-cum c, i theo Pol Pot cui nhng nm 1960, thot khi cc cuc thanh lc. Tr

81

phi Pol Pot ra, ton b gii lnh o ca cuc cch mng 1970-1975 b qut sch: trong s 17 ngi cng sn gi chc v trong chnh ph trung ng nm 1975-1976, ch 5 ngi c bit cn sng st vo cui nm 1978; v tr Pol Pot v Ta Mok, khng cn b th khu vc no ca ng cn sng st. Bn thn Pol Pot cng khai xut hin li thng 9 nm 1977 khi ng ta tuyn b s tn ti ca ng Cng sn Campuchia (Danh tnh ng cm quyn Campuchia dn ch c thc t gi b mt cho n lc ) v t gii thiu mnh l lnh t ca ng , cng b mt lch s t cao v c tnh ton ca ng trong mt din vn s ko di n nm ting ng h. Ngy sau , i Phnm Pnh cng b rng th tng Pol Pot sp i thm chnh thc Bc Kinh; khng nhng ng ta ch ginh li s kim sot ca ng, m cn nm gi chc v chnh quyn c v thay vo cn ni ln nh mt chnh khc quc t na. Cuc u tranh ginh quyn lc m mu ca Pol Pot bn trong Campuchia c gn vo vn quan h vi Vit Nam bng ba cch. Trc tin l, v ngi Vit Nam chng li ng li chnh tr ca ng ta, cho nn bt k ai khc h khng ng vi Pol Pot th l mt tay sai Vit Nam. l tin m Sch en da vo tng thut cuc xung t bn trong Campuchia. Ging nh Lon Non, Pol Pot thy c vic Sihanouk thnh cng trong vic tp hp d lun yu nc ca Campuchia quanh ng ta bng cch gn cho nhng i th ca mnh l b nhn ca Vit Nam, v ng ta cng bt chc iu . Bng cch suy lun logic nh vy th bt k ai chng li ng li chnh tr ca Pol Pot l chng li nn c lp ca Campuchia v do u l nhng k phn bi v, t gic hoc khng t gic, l tay sai ca Vit Nam. Nhng, lp lun sc thuyt phc th Vit Nam phi tr thnh mt e do khng khip i vi Campuchia, khi cuc u tranh chng Pol Pot ca nhng i th trong nc tng ln. Sihanouk k li: Pol Pot v Ieng Sary rt s b tr th, nhng li rt thch thch thc, lm nhc, chi bi v khng ngng xc phm Cng ho x hi ch ngha Vit Nam, lnh t, nhn dn v ni ging Vit Nam Phnm Pnh ti c tm hiu nhng ti sao v nhng l do g m Khmer khiu khch mt cch v l v nguy him Vit Nam nh vy. Cui cng ti i n ch c th lm cho Khieu Samphan phi gii thch iu cho ti bng nhng li l ngoi giao. Hn ta thng thn ni vi ti rng thng qua ng m on kt ng bo chng ta, a cng nhn chng ta t mc nng sut cao nht, v lm cho binh s ngy cng hng hi v c hiu qu trong chin u, th iu tt nht m chng ta c th lm l khuyn khch h ght Dn (ngi Vit Nam) cng ngy cng nhiu. Khieu Samphan ni thm: Nhng thanh nin nam n chng ta sn sng hy sinh khi chng ta pht ngn c cm th Vit Nam" trc mt h (xem quyn Chin tranh v Hy vng ca Sihanouk, tr.91-92-ND). Nh vy l gy ra xung t vi Vit Nam l chin thut m phi Pol Pot cho l c th dng tp hp s ng h v nh bi i th trong nc. Tht khng d g nh gi mc thc s ca s thm nhp ca Vit Nam vo ng Cng sn Campuchia, trc mn b mt m ng che y cng vic ca mnh. Ngi Vit Nam khng giu gim g vic h cho l c cm tnh hn. Nhng h ph nhn bt c s can thip no vo cng vic ni b ca ng Cng sn Campuchia. Dng nh c

82

th tin rng h c to mi c s v tip xc hu ngh trong ng ca Pol Pot v t nht l t nm 1966 tr i Pol Pot c tm cch loi tr nhng ngi c tnh cht nh vy. Cng r rng l cc nhn vt hng u ca ng Cng sn Campuchia tng thm s chng i chnh sch ca Pol Pot sau 1975, ch yu l v h chng li nhng hu qu ca cc chnh sch , ch khng phi v nh hng ca Vit Nam, tuy rng bn thn Pol Pot kh m c th tha nhn nh vy. iu chc chn l, tt c cc nhn vt hng u b thanh lc trong cc nm 1976-1978 t nhiu cng tc vi Pol Pot v ng h cch din t lng yu nc ca ng ta trc kia. Nu nhng ngi p nhng tnh cm thn Vit Nam th h gi b mt tt n mc ngay Sch en cng khng a ra c bng chng g ca s thm nhp vo ng Cng sn Campuchia ca Vit Nam ngoi mt vi iu mong manh nhc li nhng li th nhn (c l rt c ti Tun Xleng). Sch en cng khng a li c bng chng rng Vit Nam gy sc p trc tip t bn ngoi trc nm 1977. Tri li, Sch en ru rao rng n lc ngi Vit Nam hot ng thng qua nhng tay sai bn trong ng Cng sn Campuchia, nhng tay sai m Sch en cng khng chng minh c s c mt. Ch nm 1978 mi c bng chng rng cc ch th bn trong ca Pol Pot lin lc (mt cch d dt) vi ngi Vit Nam, v l do phn ng li chnh nhng hnh ng ca bn thn Pol Pot. Tuy nhin, Pol Pot v nhng ngi ng h gii thch vic ng ta b gt ra khi chc v trong chnh ph thng 9 nm 1976 nh l m mu o chn do Vit Nam gi . Cuc thanh trng tip theo sau i vi phe chng i bn trong c tin hnh cng vi mt chin dch tuyn truyn chng li ngi Vit Nam. Mc d vy chnh ph Phnm Pnh khng c hnh ng trc tip chng Vit Nam trong nc m li to ra mt tnh hnh cng thng bin gii. N khuyn khch cc quan chc bin gii a phng, nht l nhng ngi trc kia c th c thi hp tc vi Vit Nam tm cch c gi ly ci c ca chnh mnh bng cc by t r rt nht s cnh gic ca h. Bn thn nhm Pol Pot cng theo ui mt thi hiu chin vi Vit Nam. Tip theo thng li thng 4 nm 1975, h p mt quan im b xuyn tc mt cch s-vanh v lng dng cm tuyt vi ca qun i h, h ni n vic loi b vnh vin e do ca Vit Nam v thu hi lnh th b mt v cc chnh ph trc. Sihanouk k li: Thng 9 nm 1975, ln u tin ti tr v Campuchia gii phng" theo li mi ca cc nh lnh o Khmer , ti rt ngc nhin nghe Khieu Samphan, Son Sen v ng bn, ni vi ti, vi n ci v v mt hon ton thch th, rng binh lnh ca chng rt khng vui v vi ng bi v ng khng bt n xanh cho h chim li Campuchia Crm, tc l Campuchia vng thp (Nam Vit Nam) cng nh cc huyn bin gii dc theo bin gii Thi Lan, tng l ca Campuchia (Aranian, Xurin, v.v). Son Sen, th trng ph trch quc phng, ru rao rng qun i cch mng Campuchia vinh quang ca hn c th thanh ton nhanh chng qun i ca tng Gip, ng ni g n qun i Thi t oai hng hn nhiu ca Cu-crt Pra-mt v Cri-ng-xc Cha-ma-nan (xem Chin tranh v Hy vng ca Sihanouk, tr.38-ND). Son Sen cng bo cho Sihanouk rng e do ca Vit Nam" ging nh bnh ung th n mn thn th Campuchia, v s sng cn thc s ca nhn dn Khmer ph thuc vo s tr dit hon ton bnh ung th . Nhiu ln t nm 1976 n 1978, Son Sen v Khieu

83

Samphan phc ho cho Sihanouk nhng k hoch ca h nhm t mc ch ni trn y. Bnh ung th i hi mt cuc phu ba phn: 1.Tuyt i khng cho cng dn Vit Nam, d h c th l ai, quyn sng ti Campuchia. Nhng c gng ca Khmer trong hng ny l s th tiu v th cht mt s ln nhng kiu dn Vit Nam b nghi l tay chn hoc gin ip cho vm hoc Vit cng v vic hi hng bt buc i vi tt c nhng kiu dn Vit Nam khc. 2.Ra lnh cho tt c nhng ngi Campuchia, trai cng nh gi, lm vic bng hai, bng 10 ln so vi ngi Vit Nam, nh Khieu Samphan ni vi ti, lm cho Campuchia mnh hn nhiu v mi mt (qun s, kinh t, t tng). Theo cc nh lnh o Khmer , cng vic in r m h bt nhn dn phi lm s bin Campuchia thnh mt pho i khng th nh chim c. 3.Chp nhn mt cuc chin u quy m ln vi Vit Nam: V mc ch g? Vn cc t thnh ca Vit Nam phi b nh ui; chng phi b loi b. Mt ranh gii cng bng hn bin gii Campuchia v Vit Nam cng rt cn thit. Cui cng, phi chng li e do ca ch ngha bnh trng X-Vit. Nu Campuchia dn ch khng ngn chn n, cui cng n s ln ra phn cn li ca ng Nam v thm ch xa hn na (xem sch dn ca Sihanouk, tr.45-46-ND). lm theo d tnh , sau khi chm dt chin tranh, chnh ph Campuchia dn ch m rng nhanh chng lc lng v trang ca h. Nhng nhng kin khng th bin thnh thc tin c trong thi k 1975-1976 bi v phi Pol Pot b hn ch v sc mnh ca nhng nhm knh ch trong h thng ng Cng sn Campuchia. Ch sau khi thanh lc xong cc nhm , vo cui nm 1976, Pol Pot mi rnh tay i ph vi ngi Vit Nam theo mun ca ng ta. Do bng chng dng nh ng h nhng nh vn nh Gareth v Ben Kierman lp lun rng cc quan h gia Vit Nam v Campuchia t sau thng li cng sn nm 1975, c th gii thch mt cch hp l trn c s cuc u tranh phe phi gia ngi Khmer vi nhau hn l trn c s nhng k hoch cho l ca H Ni v mt lin bang ng Dng". Khng phi ch mun c yn, nh Heder cho l nh vy, phi Pol Pot hm hc mun nh nhau vi Vit Nam. Khng nghi ng g, ngi Vit Nam khuyn khch nhng i th ca Pol Pot, nhng mc dnh lu ca h vo cuc u tranh ni b ca ng Campuchia th khng c bit r. D sao Pol Pot cng ti cho h v tt c s chng i c dy ln v cc chnh sch th bo ca chnh ng ta. Vic qut sch s chng i bn trong c lm song song vi chin dch th ch i vi Vit Nam v ng thi cng gt b bt c s kim ch no trong thi trc y ca Pol Pot i vi ngi Vit Nam. Cng thng bin gii Thi 1977 Trc khi trc tip i vo s bng n chin s trn bin gii Vit Nam-Campuchia, iu quan trng l cn nhc li rng n trng hp vi mt lot cc s kin dc theo cc bin gii ca Campuchia vi c Lo ln Thi Lan. Chng ta thy trong chng ba rng tnh

84

hnh trn bin gii Lo ln u tin tr nn cng thng vo cui nm 1976 v xu i sau . Tnh hnh trn bin gii Thi cn nghim trng hn nhiu. Ngy 28 thng ging nm 1977, binh lnh Khmer v chm vi qun Thi ti bn Noi Pa-rai, pha bc th bin gii A-ra-ni-a-pra-tt. Khng nhng khng rt lui, c hai bn r rng tng thm qun v cuc chin u lan ra hai xa ln cn. Ba mi lnh Thi v mt s khng r lnh Khmer b git. Chnh ph Bng Cc tm cch tt nht cng b s kin , t co rng mt cuc xm chim lnh th Thi ca Campuchia xy ra. Nhng nh bo c a n xem xt cc nh ca b tan nt v b trng v nhng xc cht st so, nham nh v ni chung chp nhn tng thut ca chnh ph Thi (nh bo duy nht mun xem xt li bi cnh ca cu chuyn mt cch cht ch hn b ui ra khi nc). Trc t tuyn truyn , Phnm Pnh buc phi a ra bn tin ca pha mnh hai tun sau . Bn tin ni rng cc x c lin quan nm trn lnh th Campuchia, v iu xy ra l mt vn ni b, khng phi l cng vic ca ai khc: Nhng bin php m chnh ph Campuchia dn ch thc hin trn lnh th ca mnh l ph hp vi ch quyn tuyt i ca Campuchia dn ch. Phnm Pnh t co rng cc x c dng lm cn c cho nhng du kch Khmer X-ry cnh hu m ch c ti qun s Thi Lan khuyn khch hot ng. Khng phi l mt chuyn d xc nh ci tri v ci phi ca s kin . Bin gii Thi-Campuchia khng c vch mt cch r rng pha bc ca A-ra-ni-a-pra-tt v n chy dc theo mt vng t bng phng, khng c nt c bit. Noi Pa-rai r rng l mt vng t mi, khng thy tn trn bn ca khu vc do khng thc s chc chn thuc v ai. pha Thi Lan, tnh Pra-chin-bu-ri c lc l mt b phn quan trng ca ch Khmer v ngy nay s dn gm c ngi Thi, Lo v Khmer. Nhng ngi a phng c tc l i li t nhiu t do qua bin gii v khu vc bin gii vn tip tc l trung tm bun lu v hot ng ni lon, tuy Khmer vn c gng dp tt c hai. Quan h gia cc nh chc trch Khmer v Thi Lan a phng tr nn xu trc khi xy ra cuc bn nhau Noi Pa-rai. C th cuc o chnh qun s thng 10 nm 1976 Bng Cc c ngha l qun i v cnh st Thi bin gii c rnh tay hn, nhng cht xc tc trc mt l cuc tin cng ca Campuchia chng li cc tri Khmer X-ry trong vng ni pha nam A-ra-ni-a-pra-tt. Bn Khmer X-ry chy vo Thi Lan, v xy ra nhng va chm mnh gia qun Khmer truy kch v cnh st bin gii Thi. C hai bn tr li bng cch tng lc lng ca mnh dc theo bin gii, v khu vc khng c ranh gii r rng pha bc A-ra-ni-a-pra-tt nhanh chng tr thnh mt khu vc cng thng. Khi cc u ban lin lc bin gii Thi-Campuchia gp nhau thng 12, c hai pha trch c ln nhau v pha Campuchia chua cht t co ngi Thi tch cc ng h hot ng Khmer X-ry bin gii. Noi Pa-rai nhanh chng ni ln l tiu im ca nhng tranh chp v cuc hp tan v, vi mi bt ng khng gii quyt c. D cho ai l ngi chu trch nhim v bo lc xy ra ba tun sau ti noi Pa-rai, n vn l

85

mt s khiu khch c . C th t ai nghi ng rng s kin nh du vic theo ui mt lp trng hung hng hn v pha Campuchia. H lm ng trc nhng ku gi ca Thi Lan t chc nhng cuc hp thm na ca u ban lin lc bin gii. H tr li nhng ngh vch ranh gii ca Thi Lan bng vic i Thi Lan t b vic ng h cc nhm Khmer Xry. Nhng tin tc v cc cuc tin cng ca Khmer vo cc x Thi Lan v v nhng xung t vi cnh st bin gii v binh lnh Thi tr nn hu nh iu xy ra hng ngy trong vi thng tip theo, khng phi ch khu vc khng r rt quanh Noi Pa-rai m cn trn khp bin gii pha Ty ca Campuchia. Thng 8, th tng Thi t co ngi Campuchia v khong 400 cuc xm nhp k t u nm, v ni rng Thi Lan s khng c la chn no khc tr vic lm chin tranh nu Campuchia khng chu ngng li. Sau tuyn b , con s cc rc ri gim xung v vo thng ging nm 1978 mt pht ngn qun s Thi Lan c th tuyn b rng bin gii ri cng tr nn yn tnh. XEM TIP: 5. Chin tranh bin gii Vit Nam-Campuchia, 1977-1978

5. Chin tranh bin gii Vit Nam-Campuchia, 1977-1978

Phi thy r rng t tnh hnh trn y, vn ch yu thuc v pha Campuchia ch khng phi pha Thi Lan. Tuy vy, cuc va chm ti Noi Pa-rai minh ho vic nhng va chm nh, vi ngun gc chng ai bit n, c th leo thang nh th no thnh nhng i u quy m y d, khi c hai bn c nhng thi khng khoan nhng. N cng gi cho ta ngh n mt iu g rt gn vi vic trn y, cng xy ra bin gii Vit Nam, v chnh l iu m Heder ngh n. Anh ta vit rng, khi ngy thng tri qua sau lc cc cuc hi m gia Vit Nam v Campuchia b v thng 5 nm 1976, c hai bn tr nn ngy cng khng cn kin nhn vi s b tc na, v hu qu ca tnh hnh c l l s cng thng tng ln dc theo bin gii. Anh ta cng cho rng cuc xung t quy m y l kt qu ca tnh khng khoan nhng ca c hai bn. Nhng Heder cng a tin rng cc u ban lin lc bin gii x l mt cch thnh cng cc rc ri trn bin gii Vit Nam-Campuchia trong phn th hai ca nm 1978. Nhng rc ri r rng l khng thng xuyn v quy m nh. By gi chng ti c bit rng ch Campuchia lc bn vo cuc u tranh quyn lc ni b rt mnh lit. Ri, tip theo thng li ca phi Pol Pot, tnh hnh ng thi xu i trn tt c cc bin gii ca Campuchia. V ngay d cho H Ni c ngy cng tr nn km bnh tnh trong vic x s vi Phnm Pnh i na (iu khng chc xy ra), cng r rng khng phi nhng hnh ng ca pha Vit Nam khi xng mt mc mi ca xung t. Trong ba tun u ca thng ging nm 1977, cc lc lng Campuchia tin hnh nhng cuc tin cng v trang vo cc ni nh c dn s trong 6 ca 7 tnh bin gii. Nhng cuc tin cng ti t nht l trong cc tnh Kin Giang v An Giang, chy t sng M

86

Cng ra n b bin. Cc tnh cng i din vi khu Ty Nam ca Campuchia, lc di s kim sot ca Ta Mok, ng minh khu vc chnh ca Pol Pot. Thng 5, tnh l An Giang, th x Chu c, v thnh ph b bin H Tin (s dn 30.000) b trng pho Campuchia bn ph. Mt nm sau, khi cuc tranh chp c a ra cng khai, chnh ph Vit Nam cho rng qun Khmer trong thi gian phm nhng ti c cc k v nhn o, hip dm, li bo thai ra khi bng m, m bng ngi ln, thiu sng tr con. Tuy vy chnh ph Vit Nam (tri vi chnh ph Thi) gi mt s yn lng cn trng lc , v ngi ta c th c xu hng xem nh ch l tuyn truyn. Nhng nhng thuyn nhn Vit Nam n cc nc khc t khu vc tin v nh ln v v nhng tn bo lan trn ca Khmer . Sau , nhng ngi t nn Khmer t vng bin gii cng xc nhn rng pha Campuchia tin cng Vit Nam. V vn ny, ch d Pol Pot khng ci chnh nhng li buc ti v cng khng ln n ngi Vit Nam khi xng cuc chin u lc . Nh vy, r rng l chnh hnh dng qun s ca pha Campuchia y n cuc ng u quy m y gia Vit Nam v Campuchia nm 1977-1978. y khng phi l s gii thch theo cch suy ngh ring ca chnh chng ti: n l mt cch nhn m cc chuyn gia phng Ty th ch vi chnh ph H Ni, cng tn thnh. D.R.Sar Desai chng hn, tin vo nhng lun iu v Lin bang ng Dng (tuy khng a ra c bng chng no ng h nhng lun iu ) v lp lun rng ch Pol Pot chc chn c bo cha khi c dng mi cch y li vic bin Campuchia thnh mt v tinh ca Vit Nam". Tuy vy khi anh ta i vo chi tit ca cuc tranh chp bbin gii, th anh ta kt lun: Ngi Campuchia r rng quyt nh rng tin cng l hnh tc tt nht ca phng th (xem s tm kim an ninh ca Vit Nam ca D.R Sar DesaiND). Nh vy, ngay d cho nhng ngh v mt Lin bang ng Dng cn lng vng H Ni th cng khng phi hnh ng xut pht t cc ngh dn n cuc xung t. Heder tha nhn rng chnh ph Campuchia chu trch nhim v s khi xng chin s trong nm 1977. Anh ta ni: thng ging nm 1977 ngi Campuchia quyt nh tng sc p i vi Vit Nam bng vic a qun biu l mt s c mt ca Campuchia trn cc khu vc nm trong tay ca Vit Nam m pha Campuchia yu sch ti cuc hp thng 5 nm 1976. Khi ngi Vit Nam tr li vic tun tra tng cng bng cng c cc v tr qun s ca h, th pha Campuchia bt u khi xng nhng hot ng qun s" trn bin gii thng 4 nm 1977. Vo giai on ny, Heder ni, ngi Campuchia khng cn quan tm n khu vc m h i cho Campuchia thng 5 trc, nhng c chng minh rng ngi Campuchia c kh nng nh vo lnh th Vit Nam". Khng c s khiu khch no ca Vit Nam hoc tin l no c nhc ti lm bng c cho bt c hnh ng leo thang no ca pha Campuchia. Heder gii thch vic nh l mt b phn chin lc thng lng ca Campuchia sau khi khng thnh cng trong vic k mt hip c: C l ngi Campuchia thy rng h nn ph v b tc bng vic lm cho ngi Vit Nam phi chu nhiu tn ph hn v phi da vo sc mnh qun s ln hn ca h gi nguyn trng Nhng cuc tin cng qun s do Campuchia khi xng l mt phn ca chin lc thng lng. Ngi Campuchia khng a ra nhng yu sch no mi v lnh th v cng khng tm cch vnh vin chim bt c mc tiu no ca cc cuc tin cng . Tri li, h vn tin rng h ch p

87

li xng ng iu m h xem nh l s xm lc lu i v trn thc t ca Vit Nam chng li lnh th Campuchia (Xem Cuc xung t Campuchia-Vit Nam" ca Heder, tr.32-ND). Nh vy, theo logic o in hn lon ca Pol Pot (m Heder khng ch trch) th nhng cuc tin cng v trang vo lnh th khng tranh chp ca Vit Nam nhm lm ch da cho mt yu sch v quyn n phng iu chnh bin gii c li cho Campuchia, l phng ng v tnh cht. Do , khng ly g lm l thy rng nhng hnh ng qun s c Heder din t nh mt chin thut thng lng, ngay d cho chnh ph Campuchia ch khng phi Vit Nam ct t thng lng v khng chu tip tc li. Bi v, nh Heder gii thch, nhng nh lnh o Khmer hiu rng, thng lng ngha l pha bn kia phi chp nhn khng iu kin nhng yu sch ca h. V v Pol Pot tin rng ng ta l mt bn b thit thi trong cuc tranh chp nn vic Vit Nam khng chu ci u trc nhng yu sch ca ng ta, ngay khi ng ta dng hnh ng qun s trn lnh th Vit Nam h tr, l mt s xm lc chng Campuchia. Ngi Vit Nam p li nhng cuc tin cng bng vic xy dng cng cuc phng th bin gii, nhng r rng h khng tin hnh mt cuc phn cng no trong na u ca nm 1977. Tin tc bo ch phng Ty lc ni n nhng cuc xm phm ln ca Vit Nam vo Campuchia thng 4 v thng 5, nhng nhng tin t ra l nhm ln bi v tng thut sau ca ch Pol Pot khng h nhc n. Theo Sch en, ngi Vit Nam lc cn t hy vng ca h vo nhng m mu ca tay sai bn trong ng Cng sn Campuchia. Hong Tc, lc l bin tp chnh tr ca bo Nhn Dn v l mt u vin Ban Chp hnh Trung ng ng Cng sn Vit Nam, v sau tuyn b rng ngi Vit Nam p ng mt cch th ng cc cuc tin cng ban u ca Campuchia vi hy vng rng s kim ch s lm cho mt gii php bng thng lng tr nn d dng hn. Tip theo nhng cuc xm nhp o t ca Campuchia trong thng 4 v thng 5, ng Tng cho bit, ngi Vit Nam vch ra nhng k hoch d phng cho mt cuc phn cng qun s, nhng h vn cn hy vng mt gii php ngoi giao (xem bi ca Nayan Chanda ng trong Tp ch Kinh t Vin ng FEER ngy 214-1978-ND). Ngy 7 thng 6, ngi Vit Nam gi mt th ho gii cho Phnm Pnh, ngh rng mt cuc hp cp cao nn c t chc gii quyt vn bin gii cng sm cng tt. Chnh ph Pol Pot bc b ngh ngy 18 thng 6, khng nh rng tt hn l cho mt s thi gian tri qua truc khi c bt c cuc hi m no. Trong khi ch di, pha Campuchia ngh rt lc lng hai bn ra khi cc khu vc tranh chp. Cc cuc tin cng ca Campuchia vn tip tc bin gii (vo lc Phnm Pnh gi thng ip cho H Ni, Chu c b Campuchia tin cng bng trng pho). Khi sng kin b tht bi, ngi Vit Nam chuyn sang la chn tr a bng qun s. Thng 7, tng Gip cng khai i xem xt vng bin gii. y l mt li bo trc cho pha Campuchia phi ngng tin cng, nhng (xt theo ni dung ca Sch en) Pol Pot xem l mt du hiu ni ln vic Vit Nam chn mt chin lc mi nhm nut chng Campuchia; vi m mu chim Campuchia t bn trong b tht bi (do s cnh gic mu mc ca ch Pol Pot), cho nn vo ga nm 1977 h buc phi vch mt

88

k hoch cho mt cuc tin cng quy m ln chim t bn ngoi. nh nhau mnh li xy ra ln na ngy 24 thng 9, ngay sau khi Pol Pot xut hin tr li t bng ti v ngay trc cuc i thm Bc Kinh c thng ca ng ta. Mi bn cho bn kia chu trch nhim v cuc nh nhau . Theo ngi Vit Nam, Khmer tin cng dc tt c bin gii ca tnh Ty Ninh (nm pha bc M Vt) vi bn s on; ni dung tin ny c cc ngun tin tnh bo M ng h. Theo Hong Tng, n lc ny ngi Vit Nam mi quyt nh ly sc mnh chng li sc mnh khi h tin hnh mt cuc phn cng mnh, tuy h khng tin vo Campuchia. Tuyn b thng 12 nm 1977 ca Campuchia ni r rng cc cuc tin cng ln u tin xy ra vo lc ; l mt s tha nhn gin tip rng cuc nh nhau trc l kt qu ca cc cuc tin cng Campuchia. Tuyn b cng t co ngi Vit Nam thm nhp hng chc kilmt vo lnh th Campuchia, phm nhng tn bo kinh khng chng li nhn dn, thiu t thn xm, v cp bc hng nghn tn go ngoi ng v trong kho. nh nhau ln tip tc cho n thng 11. Ri, ngy 16 thng 12, r rng l n lt ngi Vit Nam leo thang cuc xung t qun s trn bin gii. Nh c th thy trc, c hai bn a ra nhng tng thut rt mu thun nhau v iu xy ra. Trong khi chp nhn rng qun ca h tin cng bng lc lng ln (tin bo phng Ty a con s t 30.000 n 60.000 b binh vi s ym tr ca xe tng, my bay v pho ln) su vo 40 kilmt trong lnh th Campuchia, nhng ngi Vit Nam cho rng cuc tin cng l tr li nhng cuc ln chim ca Campuchia vo Vit Nam. H ci chnh mi mu chim ng vnh vin lnh th Campuchia. Ba thng sau, Hong Tng m t nhng mc tiu ca h nh sau: Trc ht l ui lnh Campuchia ra khi lnh th chng ti v ri nh n mnh vo cc s on ca h, lm cho h nhn thc c rng chng ti khng th ng nh h tng v ni vi h rng h nn chn gii php khc. khng phi l t chc mt cuc o chnh. Cng theo ngi Vit Nam, sau khi t mc ch, h rt lc lng ca h tr li bin gii u thng ging nm 1978. Nu hnh ng l nhm vo vic a cc nh lnh o Khmer i vo mt lp trng kim ch hn, nh nng e do chin tranh cng khai ca Thi Lan lm thng 8 trc y, th hnh ng l mt tht bi ng bun. Phnm Pnh tr li bng vic ct t quan h ngoi giao vi Vit Nam ngy 31 thng 12 v cui cng a ra ton b cuc tranh chp gia hai ch cng sn ra cng khai qua vic tin hnh mt t tuyn truyn chng Vit Nam. Vic rt cc lc lng Vit Nam thng ging b Phnm Pnh xem nh l bng chng u th qun s ca Campuchia v tnh cht yu km v hn nht ca ngi Vit Nam. Trong tuyn b ngy 31 thng 12, chnh ph Campuchia tuyn b s sn sng tham gia thng lng v xung t bin gii trong mt tinh thn hu ngh. Nhng khi ngi Vit Nam tr li bng cch yu cu hai bn gp nhau cng sm cng tt, bt c cp no, cng nhau gii quyt vn bin gii gia hai nc trong tinh thn hu ngh anh em th ngi Campuchia t chi. Mt tuyn b ca B thng tin Campuchia ngy 3 thng ging nm 1978 i ngi Vit Nam rt khi lnh th Campuchia v i mt hip nh tn trng c lp ch quyn v ton vn lnh th ca Campuchia nh l iu kin

89

tin quyt cho thng lng: Ngi Vit Nam phi trc tin to mt khng kh hu ngh v tin cy ln nhau trc khi chnh ph Campuchia dn ch ng thng lng. Tip theo vic rt qun ca h thng ging, ngi Vit Nam li ngh thng lng. Ngy 5 thng 2 nm 1978 th trng ngoi giao Nguyn C Thch ngh chm dt ngay chin s trn bin gii, rt cc lc lng v trang ca c hai bn cch xa bin gii 5 kilmt, t chc mt cuc hi ngh k mt hip c trn c s tn trng ch quyn lnh th ca nhau trong bin gii hin ti v t mt tho thun v mt hnh thc thch hp ca s bo m v gim st quc t. ngh ny tng ng vi nhng ngh ca ngi Khmer thng 6 trc, ch khc ngi Vit Nam nhn mnh vo bin gii hin c ch khng phi cc lnh th tranh chp. H cng mun thng lng cng sm cng tt v sn sng chp nhn gim st t bn ngoi, c hai iu u khng th chp nhn i vi Phnm Pnh. Pha Campuchia t chi tho lun nhng ngh vi l do rng chng khng c chuyn n Phnm Pnh qua cc con ng chnh tc (s qun Vit Nam b ng ca). Lc ngi Vit Nam gi mt th ghi r nhng ngh cho Ieng Sary qua i s Lo Phnm Pnh, nhng Sary khng nhn bc th. Cui cng bn thn Pol Pot ln i pht thanh Campuchia Phnm Pnh ngy 12 thng 4 a ra tr li ca Campuchia. ng ta lp li t chi thng lng ca Campuchia dn ch v tuyn b quyn ca Campuchia i xt li cc vn kin v bin gii v sa i ng ranh gii trn t v trn bin, v gii quyt li vn Campuchia Crm. C th cho rng s chp nhn nhng iu kin v ch quyn ca Campuchia l mt iu kin tin quyt cho thng lng. Trong nhng thng tip theo, b tc ngoi giao vn tip tc. Thng 6 nm 1978, B Ngoi giao Campuchia bo cha cho vic Campuchia t chi thng lng bng cch tuyn b rng nhng ngh ca Vit Nam l nhm la di d lun th gii v ngh rt qun Campuchia 5 kilmt cch xa bin gii t ng cho Vit Nam thn tnh mt vnh ai lnh th Campuchia rng 5 kilmt. Trong lc th cuc xung t qun s tng ln, mt s pht trin m pha Campuchia cng khai nhn trch nhim. Ngy 10 thng 5, i pht thanh Phnm Pnh tuyn b rng sau thng li i vi ngi Vit Nam ngy 6 thng ging chng ti khng cho ngi Vit Nam bt u nhng cuc tin cng thm na chng li chng ti, tri li chng ti vn tip tc tin cng chng li h. Chin tranh bin gii vi Campuchia gy thit hi ln cho Vit Nam nm 1977-1978. Theo thng k m H Ni cng b nm 1979, th Khmer ph hu 25 th v 96 x, 257.000 ngi tr nn khng c nh ca, v 100.000 ha t trng trt b b hoang v chin tranh. Vi vic Vit Nam trong mt tnh trng khng hong ri, s tn tht l iu m chnh ph H Ni khng th chu ng mt cch v thi hn c. R rng l trch nhim v cuc xung t thuc v ch Phnm Pnh. Khng c bng chng rng H Ni c d tnh mt cuc xung t vi Phnm Pnh sau nm 1975. Vit Nam khng a ra yu sch v lnh th no vi Campuchia, tr phi ngi ta mun suy din cuc tranh chp bin gii trn bin theo hung . Nhng va chm ban u

90

c gii quyt v nhng bin php thc tin x l vi bt c va chm no trong tng lai cng c tho thun. Chnh pha Campuchia khi xng cuc chin u nm 1977, h leo thang v ri ngn cn mi gii php thng lng. Khi ngi Vit Nam cui cng tr li bng v lc th Phnm Pnh li t chi thng lng v chn con ng leo thang chin u hn na. Trong nhng hon cnh nh vy, chng c g ng l vic ban lnh o H Ni kt lun rng chin tranh vi Campuchia s khng chm dt chng no bn gy ra chin tranh Phnm Pnh cha b lt . Con ng i n xm chim U ban Trung ng ng Cng sn Vit Nam t ra kin quyt khi h hp b mt H Ni quyt nh iu cn lm i vi vn Campuchia, sau khi r rng rng nhng ngh ngng bn ca h ngy 5 thng 2 nm 1978 b bc b. V nhm Pol Pot ngn cn mi c gng i n mt gii php ho bnh cho cuc u tranh, cho nn dng nh r rng l Pol Pot phi b gt b. Nh vy mt cuc xm chim qun s tr thnh mt kh nng, th nhng U ban Trung ng vn chn con ng ng ng sau cc lc lng chng Pol Pot bn trong ng Cng sn Campuchia v ng h h vi lc lng qun s Vit Nam nu t ra l cn thit. Du hiu cng khai u tin ca s thay i trong chnh sch ca Vit Nam i vi Campuchia xut hin u thng 4. Thm vo nhng li t co tp on Pol Pot v cc chnh sch git ngi ca n, i pht thanh H Ni by gi bt u a ra nhng li ku gi cng khai nhn dn Campuchia lt ch . Ri tng Hong Cm, t lnh cc lc lng Vit Nam chin u Campuchia nm 1970-1972, c giao ph trch qun i Vit Nam vng bin gii. Ngi Vit Nam cng khuyn khch vic t chc mt phong tro khng chin chng Pol Pot trong hng ng s ng dn t nn Campuchia Vit Nam (trn 150.000 ngi). Khi Nayan Chanda ni chuyn vi nhng ngi t nn Campuchia ti mt tri tnh Ty Ninh thng 4 nm 1978 th nhng ngi cng sn Khmer ang bn t chc mt phong tro khng chin. Nhiu ngi m Chanda ni chuyn rt tha thit tr v Campuchia lt ch Phnm Pnh v c n 2.000 ngi c tuyn la ti tri c bit . Khng phi tt c u l cng sn. Mt ngi m Chanda gp ni rng, trong khi anh ta khng phi l mt ngi cng sn, nhng anh ta chp nhn vic phong tro s thnh lp mt chnh ph cng sn khc Phnm Pnh, m anh ta ni phi t nht l mt chnh ph cng sn vi s cng bng, khng d man ging nh chnh ph hin nay. Ngi Vit Nam cng b mt tip xc vi cc lc lng chng Pol Pot kim sot vng ng Campuchia. Sch en cho rng ngi Vit Nam bt u m mu vi X Phim ch vo thng 2 nm 1978. Chnh ngi Vit Nam v sau cng k li rng thng ging nm 1978 h bt u tho lun vi cc cn b vng ng Campuchia v kh nng lt Pol Pot bng mt cuc ni dy chnh tr v qun s ca cc lc lng X Phim, m ngi Vit Nam c th ng h v mt qun s. Tuy nhin, Pol Pot nh mnh vng ng Campuchia trc khi c iu g c th xy ra t cc cuc tho lun . Tuy cn cha c chun b tt, ngi Vit Nam vn a chnh lc lng ca h vo cuc xung t trong thng 6, v cuc chin u tip tc cho n thng 8. Nhng ngi ca lc lng X Phim cn sng st c t di s kim sot ca t lnh Heng Samrin. H rt lui vi

91

qun Vit Nam v tham gia phong tro khng chin ang c t chc Vit Nam. S loi b nhng ngi cng sn ca vng ng chm dt kh nng lt Pol Pot bng mt cuc ni dy t bn trong v sau , th cuc xung t hng vo mt s kt thc bng qun s trc tip. Trong phn cn li ca ma ma, c hai bn cng c qun i ca h dc theo bin gii. Vo cui thng 10 nm 1978, tng Cm c 100.000 qun di quyn ch huy ca mnh. Lc lng chng Pol Pot ca Campuchia, hot ng ch yu di hnh thc nhng n v du kch nh, c con s khong gia 10.000 v 20.000 ngi. ng trc mt h l 60.000 qun Khmer , tc hai phn ba ton b lc lng ca Pol Pot. Trong khi din ra cuc chy a quyt lit ginh ng h ngoi giao. Trung Quc l ngi ng h chnh ca Pol Pot, v ngi Vit Nam th ngy cng xem Pol Pot nh mt cng c ca Bc Kinh. H Ni chuyn sang tm cch t bo v mnh chng li s tr a bt ng ca Trung Quc, bng cch cam kt vng chc hn vi khi X-vit tham gia Hi ng tng tr kinh t (COMECON) trong thng 7 v k hip c hu ngh 25 nm vi M-xc-va thng 11. C hai pha ra sc tranh th cc nc ASEAN. ng Phm Vn ng i mt vng cc nc, ngh k hip c hu ngh vi nc no quan tm. Ieng Sary v vu li cc quan h vi Thi Lan ( tng b cng thng do mt s v t nhp ca Khmer vo Thi Lan thng 4 v thng 5 nm 1978), thit lp quan h bun bn vi Singapore, thm Philippin v Nht Bn. Ph th tng Trung Quc ng Tiu Bnh i thm mt lot nc thng 11, c chng li chuyn i ca ng ng. Ngy 3 thng 12 nm 1978 i H Ni bo tin rng mt Mt trn thng nht dn tc cu quc c thnh lp ti vng gii phng" ca Campuchia, vi Heng Samrin lm ch tch. Mt trn a ra mt cng lnh i lt tp on phn ng Pol Pot-Ieng Sary v thnh lp mt ch hng v ch ngha x hi thc s. Phnm Pnh tr li su ngy sau , coi Mt trn l mt t chc chnh trca Vit Nam mang tn Khmer v l mt cng c ca nhng k bnh trng X-vit. Cui cng ngi Vit Nam tin hnh cuc tin cng qun s ca h chng li ch Pol Pot ngy l Ging sinh nm 1978. Mi hai s on Vit Nam, khoan 12.000 qun, vi xe tng v xe bc thp, qua bin gii v trn vo Campuchia vi mt tc lm kinh ngc nhng ngi quan st. Cuc tin cng c ch thn tham mu trng Qun i Vit Nam, tng Vn Tin Dng ch huy. Tng Dng cng l ngi ph trch cuc tin cng cng sn cui cng Nam Vit Nam 1975. Cc lc lng Khmer phm phi mt sai lm qun s c in. Tr li li mt s thm d bc u ca Vit Nam, Pol Pot tp trung hn mt na tt c cc lc lng ca ng ta i ph vi cuc tin cng ca Vit Nam qua m vt hoc vng li cu thuc cc tnh Xoi Ring v Cng-png Chm. Lc , tng Dng tin cng xuyn sn t Ply Cu v Ty Ninh (v theo cc ngun tin ca Thi, t cc v tr Nam Lo na) tin vo cc tnh l Xtung Treng, Kra-ti v Cng-png Chm pha Bc, v dc theo cc ng s 2 v s 3 tin n Ta Keo v Cam Pt pha Nam.

92

Thng li ca nhng cuc tin cng m con ng n Phnm Pnh t c pha bc ln pha nam cho ngi Vit Nam. Ch lc h mi tin cng cc v tr phng th chnh ca Khmer dc theo ng s 1, m con ng chnh t Si Gn n Phnm Pnh vo u thng ging. Nhng i Phnm Pnh cn ni rng cuc chin tranh din ra tt cho Khmer . Ngy 5 thng ging nm 1979, mt tin pht i ni rng: Tin v thng li ca qun i cch mng chng ta c tip nhn hng ngy v lm cho nhn dn chng ta vui sng v hi lng. N cng lm cho chng ta tin cy v chc chn vo cuc u tranh anh dng ca chng ta. Chng ta tin chc rng chng ta phi thng. Hai ngy sau, qun Vit Nam chim Phnm Pnh m khng b chng tr. Ba tun sau khi cuc tin cng bt u, ngi Vit Nam kim sot tt c cc thnh ph v ng giao thng ln Campuchia. Ri h bt u to ra dc theo cc ng ph thanh ton cc lc lng Khmer m h vt qua. Vo cui thng ging nm 1979 cc ngun tin tnh bo phng Ty c tnh rng ngi Vit Nam gy 30.000 thng vong cho cc lc lng Pol Pot, tc l mt phn ba ton b lc lng, v mt na lc lng b tr bo v bin gii vi Vit Nam. Nh s lng nhiu hn v kh tt hn v chin thut c kt qu nn thng vong Vit Nam tng i nh. Ngy 30 thng ging, i pht thanh Pol Pot (by gi ly tn l Ting ni Campuchia dn ch v c t ti Hoa Nam) ru rao rng ngi Vit Nam chu 14.000 thng vong. Xt khuynh hng hay phng i qu mc ca Khmer , nn con s nn xem l mc cao nht ca kh nng. Mc d c nhng thng li nh vy, chin thng ca Vit Nam cha hon ton. Tuy chu tht bi thm hi, tinh thn ca qun i Pol Pot cn g c; khng c u hng quy m ln. Thy r khng th snh c vi ngi Vit Nam trong cuc chin tranh thng thng, nhiu nh ch huy Khmer nhanh chng phn tn lc lng thnh nhng n v du kch v rt ln ni hoc vo cc ng ly, tip tc cuc chin u sau ny. Vo cui thng ging nm 1979, cc lc lng Pol Pot bt u nh li qun Vit Nam. Tuy chng thu c mt vi thng li tm thi, chng cha ginh li th ch ng u c v cc nh lnh o Khmer v sau cho cc cuc hnh qun l vi v. Trong thng 3 v thng 4, ngi Vit Nam li ginh th ch ng ln na, a ra mt lot cc cuc cn qut ui cc lc lng Khmer ra khi ng la Ty Campuchia, v buc chng rt vo vng rng ni Ty Nam Campuchia hoc vo bin gii Thi Lan. Ngy 10 thng 4, ngi Vit Nam chim khu b mt Ta Sanh c bo v rt tt, m ban lnh o Khmer dng lm tng hnh dinh. H b buc phi b chy qu nhanh n mc ngi Vit Nam ly c h chiu ca Ieng Sary cng vi nhiu ti liu khc. (Sch trng ca Chnh ph cch mng lm thi ra thng 9 nm 1983 trch nhng ti liu lm c s cho li ln n ca h v s cu kt Thi-Trung Quc vi Pol Pot). Trong cng thng , ngi Vit Nam bao by tng hnh dinh Khmer ti Am-pin (gm Ban Xangac), vng Ty Bc Campuchia. Cc lc lng Pol Pot thot c ch bng cch rt vo Thi Lan. Cc nh bo phng Ty theo di khi khong 50 n 80.000 ngi ko nhau i ba mi dm trn nhng con ng nm hn trn pha Thi Lan ca bin gii trc khi tr vo li Campuchia. Hng nghn binh lnh tr, th bo, la bng mi sng mt lc lng lao ng b bt gm nhng

93

dn lng sng sa v thiu n; ng l mt tri tp trung ang i nh mt trong cc nh quan st v sau m t m ngi mt mi . Tnh hnh qun s c n nh trong thng 5 v thng 6 nm 1979, khi ma ma n. Ngi Vit Nam kim sot cc vng ng dn chnh ca t nc, vng bin gii pha ng, cc ng bng trng la trung tm v pha Ty, nhng an ninh cn km trong cc vng ho lnh. Cc lc lng Pol Pot kim sot cc khu vc trong vng ni khng dn c ca vng Ty Nam v dc theo bin gii Thi. Th trn duy nht co ngha cn nm trong tay chng l Pai-lin. T cc cn c ny, chng cn c th i li qua phn ln vng Ty ca t nc v qua vng ni pha nam, v chng c th tin hnh nhng cuc tin cng tng lc vo cc ng gia Phnm Pnh v Bt-tam-bng, v gia Phnm Pnh v Cng-png Xom. Cng cn nhng n v trung thnh vi Pol Pot hot ng cc tnh Cng-png Thom v Ra-ta-ni-ki-ri vng trung tm v pha ng t nc, nhng chng cn thch nm im lc ny. Nhn chung th r rng s kim sot nhn dn Campuchia ca Khmer b tan v. V qun s, qun i Pol Pot b p tan mt cch nghim trng. Cc ngun tin tnh bo phng Ty c tnh s lng ca n rt xung cn 35.000 gia nm 1979: trong su thng nh nhau, qun i mt hai phn ba s qun. Quy m s dn cn nm di s kim sot ca Pol Pot lc ny cn cha r nhng khng chc c th qu mt phn t triu. Tuy vy, qun i Khmer tip tc cn l mt lc lng qun s cn hot ng v ban lnh o ca chnh ph Campuchia dn ch cn nguyn vn. C th cho rng vic bt ban lnh o ny l mt trong nhng mc tiu chnh ca ngi Vit Nam khi t cc tin cng. V mt ny, t ra cng phi xem l mt tht bi. Pol Pot v nhng ng s ca ng ta tm cch thot khi vic b mc by Phnm Pnh v chy ln bin gii Thi. Trong vng vi tun, chng tp hp li vi nhau v c gng tp hp s ng h bn trong v bn ngoi Campuchia cho cuc u tranh chng li chnh ph Heng Samrin mi Phnm Pnh c Vit Nam ng h. Trung Quc: Khoa s phm v quyn lc Chnh ph Trung Quc p li cuc xm chim Campuchia ca Vit Nam bng nhng li l qu ng nht. H t co H Ni l qun phit, xm lc hung bo v bnh trng v ha lm ht sc mnh gip ch Khmer b gt b bng mi cch. Trong chuyn i thm M thng ging 1979, ng Tiu Bnh a ra nhng nhn xt ni ting ca mnh v vic phi dy cho Vit Nam mt s bi hc cn thit. Trn ng v Bc Kinh, ng ni ti Tokyo rng Vit Nam phi b trng tr nghim khc. Bi tp khoa s phm ca ng bt u lc bnh minh ngy 17 thng 2, khi gn 100.000 qun i gii phng nhn dn Trung Quc vo bin gii di 1.300 kilmt, cng vi xe tng v trng pho. Cuc tin cng sa ly nhanh chng, v s qun phi y ln 200.000 trc khi cuc tin cng c th tip tc tr li. Mc tiu qun s trc mt ca ngi Trung Quc l chim cc tnh su tnh bin gii ca Vit Nam, trong bn ri vo tay h t 23 thng 2. Cuc chin u quyt nh ca chin dch lc hnh thnh

94

quanh th x Lng Sn, nm trong mt o thin nhin trn dy ni gia Trung Quc v Vit Nam (th x c v tr chin lc ny tng l ni xy ra nhiu cuc chin u lch s). Ngi Trung Quc tin cng ngy 27 thng v, sau cc cuc chin u c lit trn i chung quanh, tm cch vo c Lng Sn m mng 2 thng ba. Cuc chin u cn tip din trong th x ba ngy sau , khi Bc Kinh cng b rt lui cc lc lng ca h. Tuy nhin, phi cho n 16 thng 3 cuc rt lui mi hon tt, ch yu bi v qun Trung Quc ph hu mt cch c h thng tt c cc cng s chnh v nhiu nh ca ca Vit Nam trc khi rt. Tn tht ca cuc chin tranh mt thng l rt ln. Ngi Trung Quc tha nhn 20.000 thng vong, nhng ru rao gy cho ngi Vit Nam 50.000; v phn mnh, ngi Vit Nam tuyn b rng 20.000 Trung Quc b cht v tng s thng vong ca Trung Quc l trn 60.000. Trong cuc chin tranh Vit Nam ca M, cc tnh cc bc ny phn ln c cch ly, khng b bom M v gn bin gii Trung Quc, nhng by gi cng chnh tnh hnh a l lm cho cc tnh b tn ph khp ni. Lng Sn vn cn trong tnh trng nt khi chng ti n thm mt nm sau cuc xm lc. Phn ln cc nh ln b p ph thnh gch vn v cc nh b ph hu hon ton. Mt s nh c phc hi, nhng hu ht 30.000 dn c cn phi sng trong nhng lu n s ging nh nhng ni s tn khc trong khu vc. Theo ngi Vit Nam, th ngi Trung Quc ph hu bn tnh l (Lng Sn, Cao Bng, Lao Cai v Cam ng) (Cam ng l mt th trn gn Lao Cai ch khng phi mt tnh l-ND), v 320 x, 250.000 dn b y vo tnh trng khng c nh ; 41 nng trun quc doanh v trm nng nghip cng nh cc x nghip, hm m, bnh vin v trng hc b san bng: 58.000 ha ng rung b ph hu v nhng khu rng rng ln b t tri. Bc Kinh khng b l c hi cng b s hi lng ca h i vi trng pht gy cho Vit Nam. Tuy vy, trong mt cuc phng vn vi Oriana Fallaci trong t Corrierre della Sera thng 8 nm 1980, ng Tiu Bnh tha nhn rng cuc hnh qun khng thnh cng lm. ng l ngi Trung Quc t phn ln nhng mc tiu qun s trc mt ca h bn trong Vit Nam, nhng ci gi phi tr th li cao mt cch au n. Ch trong cuc chin u Lng Sn, ngi Vit Nam mi dng mt trong nhng s on ch lc ca h (s on tinh nhu 308, chuyn t chu vi phng th H Ni n) (y l mt s nhm ln ca tc gi. Thc t trong cuc chin u chng qun Trung Quc xm lc ta mi ch s dng ti cc lc lng a phng. S on 308 khng tham gia chin uB.T). Cn th s 200.000 qun gii phng nhn dn b chn ng bng mt lc lng qun a phng v dn qun Vit Nam ch bng mt na s qun . Kt qu ca cuc chin tranh ny dng nh phi by s yu km qun s ch khng phi sc mnh ca Trung Quc. Ngi Trung Quc r rng nh gi thp kh nng ca nhng lc lng phng th Vit Nam c cm su trong mt a hnh g gh, him tr m h bit r. Trang b ca qun i Trung Quc ni chung l lc hu, v kh phn ln thuc loi c cui nhng nm 1950 u nhng nm 1960, trong khi ngi Vit Nam chin u vi nhng v kh hin i do Lin X cung cp hoc chim c ca M. u th khng qun ca Vit Nam lm cho lc qun Trung Quc phi tin cng m khng c ym tr ca khng qun. Hu cn ca Trung Quc t ra khng thch hp: nhng xe ti ch hng cung cp tin chm trn

95

cc con ng ni quanh co nn khng th cung cp y n dc cho qun i. Chin thut ca Trung Quc cng t ra khng tho ng. Cng ging nh trong chin tranh Triu Tin. Qun i gii phng nhn dn Trung Quc cng da vo nhng cuc tin cng bng bin ngi. Nhng cuc tin cng nh vy lm cho cc lc lng phng th bm su v trang b tt c th gy nhng thng vong tai hi, nht l trn a hnh g gh, lm chm bc tin ca b binh. Trong cuc chin u Lng Sn, ngi Trung Quc dng k binh l th binh chng m v kh ti tn, bn nhanh gy nhng thng vong nng n. Ngi Trung Quc da vo nhng kn ng phi hp cc n v, v nhng tay bn ta Vit Nam lm cho h ri lon hng ng bng vic bn h nhng ngi thi kn. Mt s bo co cho rng ngi Trung Quc s c nhn dn a phng hoan nghnh nh nhng ngi gii phng", nhng iu khng h xy ra. Khng ly g lm l rng cuc chin tranh lm n ra mt cuc tranh lun di trong cc gii qun s Trung Quc v gi tr chin thut chin tranh nhn dn" ca Mao trong iu kin hin i v v nhu cu hin i ho trang b chin u ca Trung Quc. Tip theo l mt s xo trn rng ri nht trong hng ng cc nh lnh o Qun gii phng nhn dn, nhng c l vic c lin quan n nhng cuc u tranh phe phi trong ng Cng sn Trung Quc hn l kt qu ca cuc chin tranh. iu cn quan trng hn trnh chin u ngho nn ca qun gii phng nhn dn l cuc xm lc khng t c nhng mc tiu chnh tr ca n. Mc ch b ngoi ca Bc Kinh ch l ginh mt bin gii ho bnh vi Vit Nam. Bc Kinh ru rao rng qun i Trung Quc b buc phi tin hnh mt cuc phn cng t v bo v ton vn lnh th ca Trung Quc trc nhng khiu khch khng dt ca Vit Nam. Nh Hn Nim Long, ngi lnh o phi on Trung Quc ti nhng cuc hi m TrungVit sau , ni: Khiu khch ca h tr thnh khng th no tha th c na. B ngoi l mt cuc chin tranh bin gii, nhng vn thc s l mt vn chnh tr ch khng phi mt tranh chp bin gii. Tuy rng ng l c mt s im khng c ranh gii chnh xc, nhng trn i th, y l mt trong nhng bin gii xc nh tt nht trong khu vc (Xem Nhng bin gii ca ng Nam ca J.R.V Precot, J.H.Colie, D.F.Precot, Men-buc, 1977,tr.60-ND). Trc nm 1974, c hai bn ng rng chng c vn g quan trng, nhng t tr i, cc rc ri trn bin gii tng ln k hoch cc quan h gia H Ni v Bc Kinh xu i. Tnh hnh tr nn c bit cng thng trong phn th hai ca nm 1978, mi bn t co bn kia c nhng khiu khch c . Khi nhng cuc thng lng din ra H Ni thng 4 nm 1979, th c th thy r rng cuc tranh chp bin gii thc s l mt vn chnh tr. Pha Vit Nam a ra ngh ba im gii quyt chnh vn bin gii: chm dt chin s v phi qun s ho bin gii; khi phc giao thng v vn ti bnh thng; mt gii php cho bt c vn lnh th no trn c s tn trng ng bin gii" m cc hip nh Trung-Php nm 1887 v 1895 thit lp. Pha Trung Quc khng chu xt ngh v a ra ngh 8 im ca ring mnh. H bc b vic phi qun s ho bin gii v i gii quyt cc vn lnh th trn c s nhng cng c Trung-Php ch khng phi trn c s ng ranh gii thc t do cc hip nh a li. H cng i Vit Nam tha nhn cc qun o Paracel (Hong Sa) v Spratly (Trng Sa) l mt b phn khng th chuyn

96

nhng ca lnh th Trung Quc. Nh l mt b phn ca gii php cho vn bin gii, ngi Trung Quc cng i chm dt s ngc i cc kiu dn Trung Quc Vit Nam v khi phc cc quan h hu ngh gia hai chnh ph. im th hai ca h nh sau: Khng bn no c tm kim b quyn ng Dng, ng Nam , hay bt c nc khc ca th gii v chng li c gng ca bt c nc no hay nhm no khc nhm thit lp b quyn nh vy. Khng bn no s ng qun cc nc khc v nhng qun i ng nc ngoi phi c rt v nc mnh. Khng bn no s tham gia bt c khi qun s no nhm chng li bn kia, cung cp cn c qun s hoc dng lnh th v cc cn c cc nc khc e do, lt hoc xm lc v trang chng li pha bn kia hoc chng li bt c nc no khc (Xem Peking Review, 4 thng 5 nm 1979-ND). Tm li, ngi Trung Quc lu rng cuc xung t bin gii trn b khng th chm dt chng no ngi Vit Nam khng chu b ch quyn trn cc ni s hu ca h Bin ng, rt khi Campuchia v chm dt lin minh vi Mt-c-va. Trong mt t hi m tip theo (ngy 5 thng 7), ngi Trung Quc b sang mt bn vic tho lun chnh vn bin gii v i cuc thng lng tin hnh t im nt cu vn tc l chng b quyn, t co Vit Nam thnh lp mt Lin bang ng Dng bao gm l v Campuchia phi hp vi vic cho l n lc ginh b quyn th gii ca Lin X. Nhng cuc thng lng bin gii do b b tc t u. Ngi Trung Quc khng chu tho lun t no nhng ngh ca Vit Nam v bc b yu cu lm r chnh lp trng ca h. V phn mnh, ngi Vit Nam bc b nhng ngh ca Trung Quc trn c s rng Trung Quc khng c quyn ra lnh ly nhng quan h ca Vit Nam vi cc nc khc lm mt b phn ca gii php bin gii. Ngi Trung Quc tm cch p H Ni bng nhng e do v mt cuc tin cng khc, nhng khng lay chuyn c H Ni. ng Tiu Bnh tuyn b ngy 29 thng 5 rng Trung Quc dnh quyn dy cho Vit Nam bi hc khc, nu Vit Nam tip tc nhng khiu khch ca h. Nhng cuc hi m vn c tip tc trong mt thi gian, nhng ch cn l mt din n tuyn truyn. ngi Trung Quc tin cng ch ngha bnh trng Vit Nam ng Dng, trong khi ngi Vit Nam th tin cng cc chnh sch ca Trung Quc theo ui ch ngha b quyn di chiu bi chng b quyn. Trong khi th nhng va chm mnh m tip tc din ra trn bin gii Trung-Vit, thng n ra vo nhng lc cng thng Campuchia, ng ch nht l thng 6 nm 1980, thng 4 nm 1983 v thng 4 nm 1984. Gii thch chnh thc ca Trung Quc cho s xm lc ca h, coi l mt phn ng t v i li khiu khch ca Vit Nam trn bin gii Trung-Vit, l mt gii thch m hu nh khp ni u coi nh mt li bo cha ba t, v thc vy t c nhc ti trong phn nhiu cc bnh lun ca phng Ty v cuc xung t. R rng l trong cuc chin tranh ny, pha Trung Quc l k xm lc v s xm lc c cng khai mu tnh t trc. Khng c nhng s kin no xy ra c th tng xng vi mt cuc xm lc quy m y nh vy. Trn thc t cuc xm lc ca Trung Quc l mt phn ng i vi vic H Ni lt ng minh ca Bc Kinh Campuchia v vic H Ni

97

tip tc c quan h vi Lin X. Khng phi l hon cnh buc Trung Quc phi tin hnh cuc chin tranh ; ban lnh o Bc Kinh chn mt cch c thc s xm lc qun s lm cng c ca chnh sch. Nhng mc tiu ca Trung Quc trong vic tin cng Vit Nam ni chung c cho l c hai mt: mt l by t cho H Ni rng Trung Quc l mt cng quc ln m nhng nguyn vng khng th b xem thng; v hai l gim bt sc p i vi cc lc lng Pol Pot bng cch buc ngi Vit Nam rt qun khi Campuchia a v bo v bin gii pha bc ca h. Trong c hai mt, cuc chin tranh khng thnh cng. Ngi Vit Nam vn bng bnh, i ph vi cuc xm lc ca Trung Quc m khng rt bt c s qun no t Campuchia, l ni m h tuyn b rng tnh hnh l Khng o ngc c. H Ni duy tr mi quan h ca mnh vi Lin X, ch th ca Trung Quc v i vo cng c mi quan h c bit vi Ving Chn v vi ch mi Phnm Pnh. Tt c cc iu cng tng thm hn na s gin d ca Bc Kinh i vi s v n ca ngi Vit Nam. V i c dng ln cho mt cuc xung t lu di gia hai chnh ph cng sn cho l anh em. C mt s im song song nhng ma mai gia cuc xung t Trung-Vit v cuc xung t Vit Nam-Campuchia. Vit Nam tm kim mt mi quan h c bit vi Campuchia v Trung Quc trn thc t cng i hi mt mi quan h c bit vi Vit Nam v cc nc ng Dng khc. H Ni phn ng mnh m i vi cc hnh ng ca Pol Pot mt phn l v H Ni nhn thc mt e do ca Trung Quc i vi Vit Nam ng sau nhng hnh ng , v Trung Quc, v lt mnh cng cm thy mt e do X-vit ng sau nhng hnh ng ca Vit Nam. Vit Nam chng minh s can thip qun s Campuchia thng 12 nm 1978 trn c s t v chnh ng, v tht l mt iu trng hp khi Trung Quc cng bo cha chnh s xm lc Vit Nam ca mnh bng nhng l l tng t. Cc mi quan h chnh tr c lin quan c th c quan nim nh l mt h thng quyn lc trong Lin X (v xa hn Lin X, l M) mt u v ch Campuchia Dn ch v Lo u bn kia. Hai nc nm gia h thng , Trung Quc v Vit Nam, mi nc tm cch s dng ti a quyn t do hnh ng ca mnh bng cch chng li nc ng trn h v tranh th cc nc ng di h a vo mt lin minh. Chnh ph Lo sn sng ng v pha Vit Nam, nhng cuc u tranh phe phi bn trong ng Cng sn Campuchia buc Pol Pot chng li Vit Nam. Nh vy ci chnh ph vi k vng ngy th nht i ch quyn tuyt i t thy mnh c t ch nht xoay x. N t ginh cho mnh la chn chng li sc p ca Vit Nam bng cch tm kim s che ch ca Trung Quc. V phn mnh, Vit Nam tm kim s che ch ca Lin X chng li Trung Quc, v Trung Quc li tm kim s che ch ca M chng li Lin X. Tuy nhin, nhng im song song nh trn khng th b y qu xa. n mt im nht nh, Vit Nam buc phi b mi quan h c bit vi Campuchia, khi chnh ph Pol Pot bc b mi quan h trong nm 1975-1976. Ngc li, Trung Quc khng t ra c du hiu no b yu sch ca h v ng Dng v t ra sn sng khi xng mt cuc chin tranh quy m y buc Vit Nam khut phc trc mun ca h. Tnh cht song song gia cuc chin tranh Vit Nam-Campuchia v cuc chin tranh Trung Quc-

98

Vit Nam cng mt tc dng mt ch khc, l nc Vit Nam ng gia b tin cng va t mt nc yu hn l Campuchia, va t mt nc mnh hn l Trung Quc. Nu ng ta thc s tn trng s cn bng, Pol Pot tm cch to ra mt quan h c bit vi Lo, nhng do tnh phiu lu qun s m ng ta tin cng Vit Nam. Cui cng, trong khi cuc xm chim Campuchia, thng 12 nm 1978 ca Vit Nam l nhm loi b hon ton ch Pol Pot, v ch yu l thnh cng th cuc xm lc Vit Nam thng 2 nm 1979 ca Trung Quc c mt mc tiu hn ch hn, tuy s lng qun i ln hn, v t ra l khng thnh cng. Ch ngha S-vanh i hn Phn ng ca Trung Quc i vi s can thip ca Vit Nam vo Campuchia l mt s by t bi t mun ca chnh ph Bc Kinh khng nh quy ch ca Trung Quc nh l mt cng quc hn hn trong vng ng Nam . Ht sc k l, cc nh bnh lun phng Ty khng thy c mun d. Trong nhng nm 1950 v 1960, ngi ta thng cho rng v l cng sn cho nn chnh ph mi khng cn thc s l Trung Quc na v b xem nh l b nhn ca Lin X. Chnh ph b m t l hng hi v bnh trng nhng phc v cc quan thy nc ngoi. Tnh cht quc gia ca ch ngha cng sn Trung Quc ch c thy r mt cch rng ri ch sau cuc phn bit Trung-X. Trong nhng nm 1970, chnh sch i ngoi ca Trung Quc c gii thch mt cch c thin cm hn, nhng s gii thch li c xu hng qu tin vo hnh nh m Trung Quc t to cho mnh nh l i th hng u ca ch ngha b quyn nc ln. Ch ngha quc gia mi ca gii lnh o Trung Quc c tha nhn nhng khng ai thy c kh nng n c th dn n mt s khng nh ca quyn lc Trung Quc rt c hi cho cc nc khc. Ngi Trung Quc lun lun t t v cho mnh nh l nhng i th hng u ca chnh sch quyn lc m Lin X v M ang thc hin. Tt c cc nc, ln hoc nh, phi bnh ng, nc ln khng c p bc nc nh v nc mnh khng c p bc nc yu. l iu m pha Trung Quc tuyn b trong thng co Thng Hi nm 1972. Trung Quc s khng h bao gi l mt siu cng, v Trung Quc chng li b quyn v chnh sch quyn lc cc loi. Nhng tuyn b nh vy lm cho nhiu ngi rt bt ng trc mt tnh hnh trong Trung Quc tuyn b c quyn ring can thip bng qun s vo cc nc nh no khng lm va lng h dy mt bi hc. H Ni a ra cch gii thch ca mnh v chnh sch quyn lc ca Trung Quc trong mt Sch trng do B Ngoi giao Vit Nam pht hnh thng 10 nm 1979. Gii thch lp lun rng cc k thng tr Trung Quc lm sng li ch ngha S-vanh i Hn c truyn, tin rng s rt lui ca ch ngha quc phng Ty s cho php Trung Quc ni li a v xa ca mnh nh l mt cng quc khng ch trn sut ng Nam . Vit Nam tuyn b rng nhng nh lnh o Cng ho Nhn dn Trung Hoa t lu m c chinh phc ng Nam , mt mc tiu c truyn ca ch ngha bnh trng Trung Quc trong sut cc th k. H gn cuc chin tranh ca Trung Quc chng Vit Nam vi cc cuc tranh chp bin gii ca Trung Quc vi n , Lin X v Mng C, v lp lun: Cc nh lnh o Trung Quc bc l mu sc thc s ca h l nhng ngi S-vanh nc ln v nhng nh quc gia t sn! Chnh sch hin nay ca

99

cc nh thng tr Trung Quc i vi Vit Nam, tuy c ngu trang y , vn ging vi chnh sch ca cc nh thng tr Thin triu trong hng nghn nm trc, mt chnh sch nhm vic thn tnh Vit Nam, n dch nhn dn Vit Nam v bin Vit Nam thnh mt ch hu ca Trung Quc. Sch trng Vit Nam im li chnh sch Trung Quc t hi ngh Geneva nm 1954 di nh sng ca s nh gi ni trn, lp lun rng chnh sch c hai mt. Ngi Trung Quc t ra ng h cch mng Vit Nam nhng lun lun ng lo vi nhng k th ca cuc cch mng . Mc tiu thc su ca h l gi cho Vit Nam b chia ct, yu v ph thuc vo Trung Quc. H Ni lp lun rng mt Vit Nam c lp, thng nht s l mt cn tr chnh i vi chin lc ton cu ca cc nh lnh o Trung Quc, trc nht l i vi chnh sch bnh trng ca h xung ng Nam . Khng cn phi ni, ngi Trung Quc vi v ci chnh iu . Nh vy l nhng ngi cng sn Vit Nam i n ch ng vi s phn tch ca mt s cc chuyn gia phng Ty v Trung Quc, nh C.P. Fritzgerald cho rng mc d cng sn ln nm quyn, nhng th gii quan ca Trung Quc khng thay i v cn bn (xem Cch nhn ca Trung Quc v v tr ca h trong th gii ca C.P. Fritzgerald, London, 1964, tr.71-72-ND). Ch ngha Mao c thi s ho, nhng khng thay i v cn bn cch nhn c truyn ca Trung Quc, coi Trung Quc l trung tm, l ngi nm gi duy nht nn vn minh v c hnh v l ngi lm ra lut php cho nhng nc man di quanh h. C mt t sc thuyt phc trong lp lun ny, nhng s khng ng nu xem chnh sch i ngoi ca nh nc Trung Quc hin i ch l mt s tip tc ca cc chnh sch c truyn, khng h b nhng hon cnh thc tin ang thay i nh hng n. Vi t cch l mt trung tm vn minh hng mnh gia mt th gii man di, Thin triu c th khin cho cc quc gia nh hn v t hng mnh hn quanh n phi t lng tn knh. Lng tn knh ny c th ch ho trong ch triu cng v, cho n khi ngi Php n, cc triu nh Hu, Phnm Pnh v phn ln cc lnh a ca lo u phi triu cng cho triu dnh vua cha Bc Kinh. Nhng thi m ch ny a li cho cc nh thng tr Trung Quc c minh ho trong thng ip m vua Cn Long gi cho vua George III tr li nhng yu cu ca Anh lp i din ngoi giao Bc Kinh v lp cc quyn bun bn Trung Quc: Trong khi cai tr mt th gii rng ln, ti ch c mt mc tiu phi ch , l duy tr mt s cai tr hon ho v hon thnh nhim v ca quc gia o c uy nghi ca triu i chng ti thm su vo mi mt t nc di bu tri v vua ca tt c cc nc triu cng nhng vt qu gi bng ng b v ng bin Hi nh vua, ngi phi tn trng nhng tnh cm ca ti v by t s tn tu ln hn na trong tng lai, , bng s khut phc vnh vin ngai vng ca chng ti, ngi c th ginh c ho bnh v thnh vng cho nc ngi sau (xem Trung Quc vng do Franz Schurman v Orville Schell xut bn, quyn 1.New York, 1967, tr.107-108-ND). Trong khi cc nc triu cng cn c quyn qun l cng vic ni b ca chnh mnh th chnh ph Trung Quc li t xem mnh l trng ti cho cc tranh chp gia cc nc , v gi quyn trng pht nc cng u. Cn i vi kin cho cc nc thit lp cc quan

100

h kinh t v chnh tr c lp vi nc ngoi khc th, nh Cn Long gii thch cho George III, s hon ton khng th c. Trong trng hp ca Vit Nam, mt nh vit s m t mi quan h triu cng c truyn nh sau: mi quan h khng phi l gia hai quc gia ngang nhau. Khng c nghi ng g trong u c ca bt c ai rng Trung Quc l th trn v nc triu cng th di. Cc vua cha Vit Nam thy r rng h phi tha nhn quyn b ch ca Trung Quc v tr nn nc triu cng trnh s can thip thc s ca Trung Quc vo cng vic ni b ca h Trung Quc th cm thy khng th cai tr trc tip khu vc c; ng thi Trung Quc cng mun trnh rc ri cc vng bin gii Quy ch triu cng m Trung Quc ban cho, khng phi l cho mt nc, m l cho mt nh thng tr. Quy ch ch c cp, khi nh thng tr nc ngoi phi by t s tha nhn u th ca Trung Quc Vic phong cc cho mt nh thng tr triu cng, r rng c vua Trung Quc xem ging nh vic c mt quan cc trong ni b ch. V vy vic phong chc c th b rt li nu nh thng tr kia khng lm c nhim v Trong trng hp nh vy nh vua triu cng c th b trng tr nh bt k quan cc cp cao no khc ca ch. l ch m, theo H Ni, cc nh lnh o Trung Quc ngay nay mong mun khi phc li. Trung Quc trong th gii hin i: s xut hin mt cng quc ln Nhng ngi cng sn Trung Quc xem cch mng ca h nh mt thng li ca s t khng nh quc gia ca Trung Quc sau mt thi k thng tr nhc nh ca nc ngoi. Thng 9 nm 1949, Mao tuyn b: t nc chng ta s khng bao gi cn l mt t nc b s nhc na. Chng ta ng dy Hy cho bn phn ng trong nc v ngoi nc run s trc chng ta. Nhng, trn thc t, trong nhng nm u, Cng ho Nhn dn Trung Hoa vn l mt quc gia yu. Trung Quc tri qua mt giai on hn lon kinh t v chin tranh tn hi, v cc nh thng tr mi ca h buc phi theo mt trong nhng thnh ng ni ting khc ca Mao ng v mt bn, bn ca Lin X trong cng vic quc t. Khi Trung Quc ng v pha Lin X, cc nh bnh lun phng Ty m t h nh l mt cng quc bnh trng hng hi nht, v qun nhng thc t v s yu km ca Trung Quc vo lc . T tr i, hnh nh ny c xem xt li mt cch trit di nh sng ca s phn lit Trung-X v s nhch li gn Trung-M. Trung Quc by gi ni chung c m t bng nhng li l c cm tnh hn, nh ch yu ng vai tr th ng. Nh vy, s phn lit Trung-X c xem nh l kt qu ca s bt nt Xvit v vic Trung Quc quay sang phng ty nh l mt phn ng t v i vi vic bnh trng X-vit. Cch gii thch nh vy ph hp vi nhng nh kin chin tranh lnh thng thng, nhng n che lp thc t v s khng nh ngy cng gia tng ca Trung Quc nh l mt cng quc c lp trong nn chnh tr th gii. Chnh pha Trung Quc khi xng s phn bit Trung-X, v sau cuc nhch li gn Trung-M, Trung Quc cui cng ni ln l mt cng quc vi mt chnh sch hng hi m rng nh hng ra ng Nam .

101

Khi thnh lp lin minh Trung-X, r rng c nhng mu thun (tuy cc nh bnh lun phng Ty ng thi khng bit n). Stalin khng tin Mao, cn Mao th bt bnh vi tnh cng rn ca Stalin i vi Trung Quc. Nhng nhng cng thng b gt i v mi e do chng cng in cung ca M chu i vi mt Trung Quc cn rt yu. Bt k nhng d dt ring i vi ng minh X-vit ca h nh th no, nhng nh lnh o cng sn Trung Quc cng thy r rng ng minh cho h s bo v qun s v s ng h ngoi giao rt cn thit, cng nh cung cp vin tr, qu bun bn v u t cn thit cho pht trin kinh t. By gi nhn li mi thy tht l ma mai v khi b ngi M t co bin Trung Quc thnh ch thuc a bng vic lin minh vi Lin X, th bo ch Trung Quc tr li bng nhng bi cng phn bc b nhng li t co Lin X l ch ngha quc . Vo gia nhng nm 1950, v tr mc c ca cc nh lnh o Trung Quc tt ln mt cch r rng. Cng cuc khi phc kinh t bn trong Trung Quc c nh gi cao. Qun i Trung Quc hot ng tt Triu Tin v nm 1953 ngi M min cng chp nhn ngng bn lm cho Bc Triu Tin, ng minh ca Trung Quc (v ca Nga) sng st. Vit Nam cc lc lng Php c M ng h cui cng b Vit Minh nh bi nm 1954. Qua cc vai tr ca h ti Hi ngh Geneva v ng Dng v Triu Tin nm 1954 v ti Hi ngh Bng Dung ca cc nc -Phi nm 1955, cc nh lnh o Trung Quc cho rng h t mnh ginh c s tha nhn nh mt cng quc ln. Mt bi x lun Nhn dn nht bo v Geneva tuyn b: ln u tin vi t cch l mt trong nhng cng quc ln, nc Cng ho Nhn dn cng vi cc cng quc ln khc tham gia thng lng v nhng vn quc t trng yu v c mt s ng gp ca chnh mnh c nhng b phn rng ri ca d lun th gii hoanh nghnh Quy ch quc t ca Cng ho Nhn dn Trung Hoa nh l mt trong nhng cng quc ln th gii ginh c s tha nhn ca th gii. Uy tn ca quc t ca Trung Quc c nng cao rt nhiu. Nhn dn Trung Quc rt vui mng v t ho v nhng c gng v thnh tu ca phi on ca h ti Geneva. Thm vo , s lm du nhng cng thng chin tranh lnh cc oan u nhng nm 1950 lm cho Trung Quc c nhiu c hi hot ng hn. Kt qu l Trung Quc chp nhn mt ng li c tnh cht khng nh hn, lm tng thm nhng cng thng trong lin minh Trung-X. Ngi Trung Quc tch xa dn kiu mu xy dng ch ngha x hi ca Lin X. C gng tp th ho ca Mao nm 1955 v phong tro i nhy vt thng c nh gi nh l nhng vn chnh tr ni b, nhng chng c mt tm c quc t quan trng: chng nhm mc ch chng t kh nng ca Trung Quc vt Lin X trong vic xy dng ch ngha x hi. Nhng do tnh hnh lc hu v kinh t ca Trung Quc nn phi nhn mnh vo s trong sng trong hc thuyt v vo o c tinh thn. T sng bi ch tch Mao c y mnh vo nm 1958. Nhn dn nht bo ca tng ng ta l nh l lun Mc-L-nin v i nht cn sng. S bc b r rng vai tr lnh o ca Lin X i vi khi cng sn c nu r rng trong u nhng nm 1960, khi ngi Trung Quc cng b mt lot bi bt chin cng ngy cng cng khai chng li ch ngha xt li X-vit.

102

Khi c nhng t liu chnh ca giai on , ngi ta c n tng rng cuc phn lit hon ton l mt vn ca nhng tranh chp t tng ring t, nhng cuc phn lit vn tip tc tn ti lu sau khi ch ngha Mao sp . Trn thc t cuc tranh ginh v h t tng ny thc ra l mt cuc u tranh ginh v tr quyn lc chn chnh ca phong tro cng sn quc t. Nhng bi bt chin u nhng nm 1960 v ng li chung ca phong tro cng sn quc t bo hiu rng Trung Quc v Lin X tr thnh nhng ch th ginh quyn lnh o khi cng sn v ginh nh hng trong cc nc mi tri dy. Trung Quc cng i a v cng quc ln ca khi cng sn; v khi ngi X-vit khng chp nhn yu sch th hu nh mi s kin quc t ca giai on u tr thnh c hi cho cuc bt chin gay gt. Khi Khruskchev ln u tin a ra thuyt cng tn ti ho bnh gia cc cng quc cng sn v t bn vo gia nhng nm 1950, ngi Trung Quc ng h thuyt , nhng cui nhng nm 1950, ngi Trung Quc ngy cng ln ting ch trch s u hng ca Lin X i vi ch ngha quc. Mt phn, cng l mt phn ng i vi vic ngi X-vit khng chu hon ton ng h nhng yu sch ca Trung Quc trong mt lot cc khng hong bin gii Trung Quc: khng hong Kim Mn-i Loan (nm 1958), r rng do Trung Quc khi xng nhm p Lin X cam kt su hn na i vi s thng nht ca Trung Quc trc s ng h ca M i vi Tng Gii Thch; cuc ni lon Ty Tng (1959); v tnh hnh cng thng tip theo vi n a li chin tranh bin gii Trung-n (1962). V phn mnh ngi X-vit cng ngy cng bt bnh vi thch thc ca Trung Quc. u tin h bc vo cuc tranh lun v h t tng bng vic thn trng gii thiu nhng on trch t L-nin bo v s cng tn ti ho bnh. Nhng sau vi nm, Khruskchev gin d ni n nhng k in r v mt tr v nhng k ba hoa gi hiu cch mng" v r rng l ai cng bit ng ta mun m ch ai. Mt lot cc hnh ng ca Lin X cng thm du vo la. Nm 1959, khng lu trc khi i thm M, Khruskchev hu b li ha b mt gip Trung Quc xy dng mt kh nng ht nhn c lp (nhng nm sau, khi tit l vic ny, ngi Trung Quc ni rng l qu ca Khruskchev cho ngi M). Ri, nm 1960, Khruskchev rt tt c cc nh k thut khi Trung Quc, tuyn b rng h b ngc i. Vic ny xy ra ng vo cuc khng hong kinh t sau cuc i nhy vt ca Mao, cho nn n l mt n nh vo cc k hoch pht trin ca Trung Quc, lm cho ngi Trung Quc bt bnh v khng th no qun hng chc nm sau. Ngi Trung Quc p li bng vic cn thnh n vo thi ngo mn v c ti ca ngi X-vit. Nhng chnh mi quan h tam gic ang ni ln ga Bc Kinh, Mt-xc-va v Washington l im nt trong lot ch trch ca Trung Quc i vi nhng nguyn vng cng tn ti ho bnh ca Lin X. Cuc tranh ci ngy cng tng vi Mt-xc-va, xy ra vo lc cc quan h vi Washington cn ang i khng gay gt, lm cho Bc Kinh b c lp mt cch nguy him. Bt k mt du hiu no v s cu kt gia ngi Xvit v ngi M u b t co l phn bi s nghip ca ch ngha cng sn. Khi M v Lin X k Hip c cm th v kh ht nhn tng phn thng 7 nm 1963, ngi Trung Quc mnh m t co v mt nh bnh lun ca Hng K ln n rng y l mt Lin minh thn thnh c th so snh vi lin minh phn cch mng do Mt-t-nc vch

103

ra sau cc cuc chin tranh ca Napoleon, v tin on mt kt thc bt hnh cng ging nh vy. Khng k nhng li l qu mc, nhng lo s ca Trung Quc v mt s cu kt v mt s mc c b mt gia M v Lin X nhm kim ch nh hng ca Trung Quc khng phi l khng c c s. Cuc khng hong Lo nm 1961 l c hi u tin cho Trung Quc xut hin nh mt cng quc c lp th ba, v c Mt-xc-va ln Washington u tch cc tm cch hn ch nh hng ca Bc Kinh. Vo gia nhng nm 1960, r rng l c gng ca Trung Quc ginh git chic cm bo lnh o khi cng sn t tay Lin X tht bi thm hi. Hu nh tt c cc ng Cng sn cm quyn ng v pha Lin X, tr mt vi ng (ng ch nht l Bc Vit Nam v Bc Triu Tin) cn c gng ng trung lp v cn i gia hai cng quc cng sn. Nhng ch ngha cch mng si ni ca Trung Quc l hp dn hn i vi cc ng cng sn cn ang u tranh ginh chnh quyn. Phn ng cc ng ng Nam i vi Trung Quc, nhng cc ni khc, Trung Quc ch c ng h ca ng New Zeland v nhg phi nh mi tch ra. Nhng c gng tranh th v pha Mao cc nh lnh o ca cc nc -Phi, ang u tranh cng c cc quc gia mi v mong manh ca h, cng t thnh cng. C gng u tin ca Trung Quc nhm ginh bng chnh sc ca mnh quy ch cng quc ln t ra qu sm, lm cho Trung Quc tr nn b c lp hn bao gi ht. Trong bi cnh nh vy, ngi M o t leo thang cuc chin tranh Vit Nam 1965, khng h ch n s bc tc ca Trung Quc v vn . Bc Kinh mt ln na li ng trc mt s can thip qun s quy m ln ca M ti mt khu vc sng cn i vi nn an ninh ca h, nh xy ra Triu Tin mt thp k trc . Ri ngi Trung Quc phi t mnh can thip, nhng ln ny khng cn c ci qun s Lin X bo v na. a s cc nh lnh o ng Cng sn Trung Quc quanh Lu Thiu K v ng Tiu Bnh cho rng hnh ng ca M lm cho Trung Quc cn thit phi mt ln na sit cht hng ng vi Lin X. Nhng Mao, trong giai on ny i su vo cuc chng ch ngha xt li cho nn uy tn c nhn ca ng ta s b tn thng nu i theo ng li . Ngc li, ng ta ku gi cng c ng li tc lc ca Trung Quc v tng thm chin dch chng ngi X-vit. B nh bi bn trong ng, Mao v ng minh ca ng ta, b trng quc phng Lm Bu, tin hnh mt chin dch ch trch ca qun chng" chng li cc i th ca h. Chin dch tng dn, tng dn, thnh cuc i cch mng vn ho nm 1966-1968. Cuc cch mng ny tiu dit cc i th ca Mao, nhng cng lm cho ng nt v t nc ri vo hn lon. Vo nm 1969, qun i di quyn Lm Bu xoay x phc hi trt t v iu khin t nc v c bn, trong khi Mao tm cch thnh lp mt ng cm quyn ng theo s thch ca ng ta hn l ng Cng sn Trung Quc trc cch mng vn ho. Vic a ng ta n gn hn mt ln na vi nhng ngi n ho nh Chu n Lai, l ngi bo lnh ng Tiu Bnh v cc nh cm quyn lo thnh khc c thn trng phc hi, lm cho nhng ngi cp tin mi ni ln cm quyn trong cch mng vn ho rt bun phin.

104

T sng bi c nhn Mao c li dng ht mc trong cuc u tranh ginh quyn lc trong cch mng vn ho. T tng Mao Trch ng c tuyn b cho ton th gii nh tri thc ti cao ca thi hin i. Nhng bn di v ngoi ca ngn t ph trng qu mc , t nc b chm vo mt tnh trng bit lp m mui gi li ch Trung Hoa c xa. Thm ch theo nhn xt ca mt nh vn c cm tnh Trung Quc lc ny khinh thng cng ngoi giao quc t v b phn ln cc quan h nh nc vi nh nc ca th gii bn ngoi. Ch nhng k tn sng t tng Mao mi c hoan nghnh Bc Kinh. Trong khi ch yu l mt cuc ni dy ni b, cch mng vn ho cng mt phn l do cc vn chnh sch i ngoi gy ra v t , c nhng tc ng tai hi n chnh sch i ngoi ca Trung Quc. Cc quan h ca Trung Quc vi th gii bn ngoi n mt im thp nm 1965. By gi, theo Mao, Trung Quc phi xn tay o ln cho mt cuc ng u cui cng, quyt nh vi k th. Thng 3 nm 1966, Mao ni vi mt phi on n thm t Nht Bn rng mt cuc chin tranh gia Trung Quc v M l khng th trnh khi trong vng hai nm ti, v ngi X-vit lc cng s xm chim. Chnh sch i ngoi ca Trung Quc tr nn ngy cng bi ngoi v ting la ht phng Ty ca h ch c th snh c vi mc d di vi nhng li t co khi X-vit. Thc vy, cc quan h Trung-x chm xung thp hn mc bnh thng. Nm 1966, ngoi trng Trung Quc Trn Ngh t co rng ngi Nga l nhng k cp cp 1,6 triu kilmt vung lnh th ca Trung Quc v hng v binh vo tnh bin gii Tn Cng t chc nhng cuc biu tnh hai triu ngi i tr li t b mt. u nm 1967 xy ra nhng cuc biu tnh qun chng d di trc i s qun X-vit Bc Kinh, v sinh vin Trung Quc Mt-xc-va nh nhau vi cnh st X-vit. Mao thc gic m li cuc thng lng v bin gii t nm 1963, nhng theo tuyn b ca Trn Ngh, tnh hnh cng thng tng ln v c hai bn xy dng lc lng ca mnh trn bin gii, a n im cao l cuc chin u trn sng t-xu-ri thng 3 nm 1969. Nhng chi tit ca cuc tin cng ny cn ang mp m, tuy phn ng cc nh bo phng Ty, tin rng do pha Trung Quc khi xng v ngi X-vit tr a mnh m. Ngi Trung Quc gn cc cuc xung t bin gii vi s chim ng Tip Khc ca cc lc lng khi Vc-xa-va thng 8 trc, coi l mt s biu l khc ca ch ngha quc x hi X-vit nhng mt s nh bnh lun cho rng Mao v Lm Bu gy ra s kin ny tp hp s ng h Trung Quc. D sao, li qua ting li v cuc ng u Trung-X b y n im m c hai bn ng n vic dng v kh ht nhn. n im th ngi Trung Quc buc phi thi kn ra lnh rt lui ngoi giao. Tuy khoc lc trong thng 3 rng bn cn b chng Trung Quc s cng ng mt l, nhng n thng 10 th h li oan chc vi Mt-xc-va rng khng c bt c l do no cho mt cuc chin tranh bin gii v ha phc hi cc quan h nh nc vi nh nc. Khng lu sau , cc cuc thng lng v bin gii b Trung Quc ct t nm 1964, c ni li (tuy khng a li tin b no trong vic gii quyt cuc tranh chp). Lin X ginh c an ton trn bin gii vi Trung Quc, nhng phi bng sc p trc tip v vi c gi l phi lm nhc v y ch Trung Quc xa hn na. Cc nh

105

lnh o Trung Quc sn sng ci u trc sc mnh ln hn nu cn thit, nhng vic khng a li bt k s ho gii tip theo no gia ngi X-vit vi ngay c cc phi chng Mao Bc Kinh. Tuy vy, do ng li chng xt li ca Mao y Trung Quc n ming h ca chin tranh ht nhn, cho nn n c mt s nh gi li Bc Kinh v gi tr ca cc ng minh ln v hng mnh. Cng thy r rng vo khong nm 1969, c gng ca nhng ngi cng sn Trung Quc ginh mt s tha nhn nh l mt cng quc ln t t c kt qu; sau cuc cch mng vn ho, ch Bc Kinh b c lp v d b tn thng hn bt c lc no khc k t nm 1949. n lc ny, con mt ca Mao chuyn sang M. iu ny a n mt s bt ho gia Mao v Lm Bu, m kt qu l ci cht bt c k t ca Lm Bu vo nm 1971. (y khng phi l ln u tin Mao quay sang M. Ngy 13 thng 3 nm 1945, Mao ni vi John Service mt quan chc chnh tr ti i s qun M Trung Quc: Nhu cu rt ln sau chin tranh ca Trung Quc l pht trin kinh t, Trung Quc thiu nn tng t bn ch ngha cn thit lm vic mt mnh. Mc sng ca chnh Trung Quc qu thp nn khng th h xung na tp trung vn cn thit. M v Trung Quc b sung cho nhau v mt kinh t; h s khng cnh tranh vi nhau. Trung Quc khng nhng iu kin cn thit ca mt nn cng nghip nng quy m ln. Trung Quc khng th hy vng snh c vi M v cng ngh ch to chuyn mn ho cao, v vy Trung Quc cn xy dng cng nghip nh cung cp cho th trng trong nc v nng cao mc sng ca nhn dn mnh. Cui cng, Trung Quc c th cung cp cc hng ho cho cc nc khc Vin ng. tr tin cho ngoi thng v u t , Trung Quc c nguyn liu v nng phm. M khng nhng ch l nc thch hp nht gip cng cuc pht trin kinh t ca Trung Quc, m cn l nc duy nht hon ton c kh nng tham gia (xem C hi b mt Trung Quc: Nhng tin tc chin tranh th gii th II ca John S.Service-Lc cng c ngh rng Mao v Chu n Lai i Washington gii thch lp trng ca ng Cng sn Trung Quc cho Roosevelt, nhng kin ny b Patrick J.Hurley chng cng, i s M Trung Quc lc , m i-ND). Trong khi , c mt s suy ngh gay cn v Trung Quc din ra Washington. M lc u phn ng v s phn lit Trung-X bng cch ph nhn thc t , v sau th c thin cm vi bn n ho hn tc l Mt-xc-va. Nhng, trc thc t rng Bc Kinh tr li khiu khch ca M bng vic tng cng tin cng Mt-xc-va, cc nh chin lc M thy c kh nng s dng nhng ngi cc oan Bc Kinh chng li ngi X-vit. Tuy nhin, mi trin vng trc mt v gim cng thng Trung-M b trn ngp v cc t nc triu ca cch mng vn ho, v nm 1968 Washington vn cn khng lin lc g vi Bc Kinh hn Mt-xc-va. Tng thng Johnson cng bt u cng khai ni bng gi v mun ci thin quan h vi Trung Quc nh ng c vin tng thng, Richard Nixon lm. Khng lu sau khi Nixon c bu tng thng thng 11 nm 1968, ngi Trung Quc ngh ni li hi m v mt hip nh cng tn ti ho bnh v ngi M tr li thun li. Mc d c mt vi bc li ng ch l vic ngi Trung Quc lo ngi khi cc lc lng M v Nam Vit Nam xm chim Campuchia thng 5 nm 1970, nhng quan h gia hai nc c ci thin mt cch vng chc. Qu trnh ny t nh cao bng chuyn thm Bc Kinh hp dn ca Nixon thng 2 nm 1972. Vo lc nu, chnh ph Trung Quc cng ch ng khi phc cc quan h ngoi giao vi

106

th gii bn ngoi, b ct t trong cch mng vn ho. i i vi nhng du hiu r rng v mt s nhch li gn Trung-M, i hi ng Lin hp quc cui cng b phiu cng nhn Bc Kinh chc khng phi chnh ph i Loan, lm i din ca Trung Quc. Vo cui thp k , Cng ho nhn dn Trung Hoa c quan h ngoi giao bnh thng vi phn ln cc nc trn th gii. Cng tht ma mai, mt khi bc ln v i cng cng, cc c gng Trung-M nhm nhch gn li nhau b sa ly, ch yu l v chng bn no chu tho hip v vn i Loan. Khi cui cng cc quan h c bnh thng ho thng 12 nm 1978, h sn sng chn su vo nhng bt ng ca h v vn v tp trung vo nhng quan im chng Lin X. Vo u nhng nm 1970, Trung Quc nghi ng mt cch su sc s cam kt X-M, nng lng ph ho du gia hai siu cng. Th nhng cui thp k th Bc Kinh v Washington ua nhau phi by th ch cng khai i vi Mt-xc-va; iu kin tin quyt cho vic cng c cc quan h Trung-M ho ra l s ph v ho du X-M, lm cho th gii b nhn siu vo mt cuc chin tranh lnh mi cui nhng nm 1970. Cc quan h i ngoai ca Trung Quc c cch mng ho vo u nhng nm 1970. Trong vn vn ba nm, Trung Quc i t s xem thng c tnh cht cch mng cc quan h bnh thng nh nc vi nh nc di thi Lm Bu, n vic chp nhn mt gh thng trc trong hi ng bo an nm thnh vin ca Lin hp quc, mt a v ni ln s tha nhn quc t chnh thc v quy ch cng quc ln ca Trung Quc. Sau s khai thng ny, cc vn chnh sch i ngoi ca Trung Quc khng cn l nhng vn ca mt quc gia cch mng mi ni ln na. Chng thnh nhng vn ca s xc nh, cng c vng tng cng a v ca Trung Quc nh l mt cng quc ln trong mt th gii ca nhng cng quc ang cnh tranh vi nhau. Vic ny tt yu c ngha l phi xc nh li cc quan h ca Trung Quc, khng ch vi cc cng quc ln khc m cn vi nhng quc gia nh hn ca khu vc ng . Trch nhim a ra mt tuyn b c thm quyn v nhng nguyn tc ca chnh sch i ngoi Trung Quc sau cuc cch mng ngoi giao thuc v ng Tiu Bnh, nay c phc hi sau khi b Mao gt trong cch mng vn ho. Trnh by ca ng ta v Thuyt ba th gii ca ch tch Mao ti Lin hp quc thng 4 nm 1974 nh du s chm dt bt c hy vng tr li quan im hai th gii (ch ngha t bn chng ch ngha cng sn) trong nn chnh tr quc t. Theo ng th: tt c cc lc lng chnh tr trn th gii tri qua s phn ho v sp xp li mt cch cn bn thng qua nhng th thch ko di ca sc mnh v u tranh. Mt s ln cc nc , Phi v M la tinh ginh c c lp ht nc ny n nc khc, v ang ng mt kt qu ca s xut hin ch ngha quc x hi, cho nn phe x hi ch ngha tn ti trong mt thi gian sau chin tranh th gii th hai, khng cn na. Do quy lut pht trin khng u v gn b vi nhau ca ch ngha t bn, cho nn khi quc phng Ty cng ang tan r. Xt v nhng thay i trong cc quan h quc t, th gii ngy nay thc t gm ba phn, hoc ba th gii, va lin kt va mu thun vi nhau. M v Lin X lm thnh th gii th nht. Cc nc ang pht trin chu , chu Phi v M La tinh v cc khu vc khc hnh thnh th gii th ba. Cc nc pht trin gia hai th gii l th gii th hai. V phe x hi ch ngha" khng cn na v phe quc cng tan r, cho nn Trung

107

Quc chnh thc thot khi bt c c s h t tng no tng l nhn t phn bit gia hai siu cng. Trong khi ng chnh thc gp Lin X vo vi M, ngi Trung Quc vn tin rng i th tng lai chnh ca h vng Vin ng s l Lin X. V vy ng lp lun rng M ang suy yu v Lin X l nguy him nht trong hai siu cng bi v Lin X cn trong giai on bnh trng. Tuy h t tng cng sn cn c hai quc gia chia x, nhng vic chng li ch ngha quc x hi" X-vit tr thnh vin nng ca chnh sch i ngoi Trung Quc trong 7 nm tip theo. S knh ch Trung-X trong nhng nm 1970 Vic Trung Quc chuyn sang phng Ty thng c xem trong bi cnh e do m vai tr ngy cng tng ca Lin X trong cc cng vic ng gy ra cho Trung Quc. Phn ng cc nh bnh lun phng Ty xem nh mt s m rng quyn lc X-vit ra ngoi khu vc li ch chnh ng v l triu chng ca ch ngha bnh trng ca Mtxc-va. Nhng mt ci nhn thong qua trn bn cng xc nh mt im quan trng ct yu m thng b lng qun: Lin X rng 8,6 triu dm vung nm trn ton b min bc chu cng nh mt na min bc chu u. By mi phn trm lnh th v 29 phn trm s dn ca Lin X l chu . Ngay d cho khng tnh n cc b phn chu u, Lin X l mt trong nhng nc chu ln nht v ng dn nht. Trc tnh hnh nh vy, nh Geofrey Jukes nhn xt, iu cn gii thch khng phi l s quan tm hin nay ca Lin X i vi cc vn chu hay l s thiu quan tm trong thi i Stalin. Chnh sch Vin ng ca Lin X hin nay phi lo n nhiu iu. iu lo u u tin l lm cho cc bin gii lnh th, m hu nh khng th bo v ni, tr thnh an ton v bo m. y bin gii vi Trung Quc l mi au u ln: vi 7.500 kilmt b di, bin gii tch mt khu vc rng ln, tha dn c ti nguyn thin nhin rt gi tr ra khi mt cng quc th ch c truyn thng khng ch khu vc. Th hai, Lin X tm cch thc y s pht trin cc lnh th chu ca mnh. Nht l pht trin Siberia v cng Vladivostok, Lin X tm kim s hp tc ca Nht Bn, m cho n nay cha thnh cng. Nht Bn cn dn mt vo th trng Trung Quc tim tng v s nhch li gn Trung-Nht tip theo s nhch li gn Trung-M lm gim nh hng X-vit Bc . Lin X cng v ang s dng vin tr v bun bn vi cc nc ng Nam thc hin s c mt ca mnh nhm chng li nh hng ca c M ln Trung Quc. Trong lnh vc qun s, c hai mt ch yu trong vic Lin X phi tin vo Vin ng. Mt th nht l vic xy dng qun s trn bin gii Trung-X, nht l t khi nh nhau trn sng t-xu-ri nm 1969. Ngi X-vit c lng c 400.000 qun ng ti bin gii vi 1,5 triu qun Trung Quc trin khai chng li h. Mt th hai l s pht trin hm i Hi qun Thi Bnh Dng, ng ti Vladivostok. Nh John Lewis a tin nm 1979, trong 20, 25 nm qua, Lin X t mt cng quc hi qun, hng ba ln mt cng quc hi qun hng nht v by gi ngang v sc mnh vi hm i Thi Bnh Dng ca M (xem Tp ch kinh t Vin ng, FEER, 24-8-79-ND). Ngi Xvit r rng mun i n cn bng vi i th siu cng ca mnh m s xy dng lc

108

lng vt xa bt c mt cng quc khu vc no nh Trung Quc v Nht Bn v lm cho cc cng quc ny lo s. C s cnh tranh hi qun vi M ln s m rng hm i thng thuyn lm cho Lin X c bit quan tm v mt chin lc i vi s t do i li trn bin ng Nam , v s ra vo cc cng v cc c s hi qun trong khu vc. S lo ngi v vic ngi X-vit tin vo chu lm xao lng s ch n s pht trin nh hng nhanh hn ca Trung Quc ng Nam trong nhng nm 1970. S khai thng u tin ca Bc Kinh l s bnh thng ho cc quan h vi Min in nm 1971, nhng im ngot l lc m cc quan h ngoi giao chnh thc vi Malaysia nm 1974 v vi Philippine v Thi Lan nm 1975. Bc Kinh gim vai tr ng h i u vi cc cuc ni dy cng sn v chnh thc b nhng ru rao trc kia v vic bo v cc cng ng hoa kiu, lm yn lng nhng ai cn nghi ngi v nhng mc tiu ca Trung Quc. Nhng cuc trao i chnh thc v khng chnh thc ca gii lnh o c s dng xy dng cc quan h hu ngh vi cc chnh ph khng cng sn. Ch Singapore v Indonesia tip tc t chi s cng nhn chnh thc, nhng y, cng vy, nhng tip xc khng chnh thc nhn ln nhanh chng. Cc quan h bun bn cng tng nhanh, kim ngch ca Trung Quc vi cc nc ASEAN ln n 4,2 t la M. ngi Trung Quc tm c mt th trng sn sng cho xut khu ca h ng Nam . Tri li vi bun bn ca Lin X khu vc ny, cn cn bun bn ca Trung Quc l d tha. Mt nh bo tng hp li nh sau: nh hng Trung Quc lan rng nhanh chng trong khu vc, nht l trong cc nc khng cng sn m trong qu kh rt s nhng ca Cng ho nhn dn Trung Hoa. Vic xy dng cc quan h vi ng Nam l mt trong nhng cu chuyn thnh cng ln trong chnh sch i ngoi ca Trung Quc gn y. S y mnh chnh sch ca Trung Quc ng Nam trong nhng nm 1970 l nhm gt b nh hng ca Lin X khi khu vc. Nhng iu khon cm kt cng chng b quyn (t ring ca Trung Quc dng ch ngi X-vit) c a vo Thng co Thng Hi Chu-Nixon nm 1972 v trong cc thng co bnh thng ho quan h vi cc nc ng Nam . Sau khi binh thng ho cc quan h Trung-Thi, ngi Trung Quc m t vic nh l mt khu trong mt trn chng b quyn do Trung Quc u, nhm bo m cho ng Nam thot khi s bnh trng tng ln ca Lin X. Mt mt khc ca mu ko ng Nam vo mt khi chng X do Trung Quc lnh o l vic khuyn khch s c mt qun s tip tc ca M trong khu vc nhm tng thm nanh vut. Trong khi Bc Kinh tng t tuyn b l ngi chng i kin cng nht ch ngha quc M, ngi Trung Quc by gi bt u ni n M nh mt quc gia chu v Thi Bnh Dng" vi mt vai tr xng ng v c trch nhim ng Nam (xem Chnh sch i ngoi ca Trung Quc sau cch mng vn ho 1966-1967 ca Robert G.Sutter)-ND). Nh vy, gii lnh o Bc Kinh c th nhn mt cch rt hi lng nhng kt qu chnh sch ca h ng Nam . Ni mt cch rng hn th h thnh cng trong vic bo m rng nh hng ca Trung Quc ch khng phi ca Lin X c m rng ng Nam khi s c mt ca M suy yu sau tht bi ng Dng. l nhng vn m tt c cc phe phi chnh trong gii lnh o Trung Quc c th tho thun vi

109

nhau, mc d c nhng bt ng khc ca h. V vy ci cht ca Chu v Mao (1976), s sp ca b Mao v L bn tn (1976), s ln v xung ca Hoa Quc Phong (19761981) v s ni ln ca ng Tiu Bnh (1977 tr i) rt k l c t tc ng n s iu khin chnh sch ca Trung Quc. Thc vy, c th l s bn tm ca cc nh lnh o Trung Quc vi cuc tranh ginh quyn lc ni b gp phn lm cng rn thm cc chnh sch i ngoai ca Trung Quc trong giai on . Sit mnh Vit Nam Theo quan im ca Bc Kinh, chnh Vit Nam l nguyn nhn chnh ca s bt bnh. Chnh ph Bc Kinh gip nhng ngi cng sn Vit Nam, v hon ton ch i rng Trung Quc ch khng phi Lin X l cng quc ln chnh c hng thng li ca Vit Nam. Sc p ca Trung Quc tng ln, nhng ngi Vit Nam tm cch s dng ti a tnh cht c lp ca h i vi Bc Kinh bng vic tip tc cn bng nh hng Trung Quc v Lin X, v bng cch khai thng vi phng Ty. Nht l vi nhng thng li r rt ca chnh sch chng X-vit ca Trung Quc cc ni khc trong khng chin, cc nh lnh o Trung Quc coi c gng ca H Ni gi cn bng gia Mt-xc-va v Bc Kinh l mt hiu hin v n bc ngha khng cn cn phi dung th na. Tuy tng c nhng cng thng trong quan h gia cc ch cng sn Trung Quc v Vit Nam t lu, nhng kh c p ca Trung Quc tng ln th nhng cng thng nhn ln nhanh chng. Trong nhng lun chin sau cuc chin tranh Trung-Vit nm 1979, ngi Trung Quc cho rng nhng cng thng xut hin sm hn nhiu. H gii thch bng s v n bc ngha ca ng L Dun v ng s ca ng ta, cho thng li vt qua u h. Lun chin ca Trung Quc khng nhc n sc p ngy cng tng ca Bc Kinh i vi H Ni, nhng h ni rng Trung Quc ch i s gip thi chin ca h phi c tr li bng vic xem trng nhng mc tiu chin lc ca Trung Quc trong khu vc, nht l vic gt b nh hng X-vit. Sch trng thng 10 nm 1979 ca Vit Nam m t ngi Trung Quc lun lun cn tr cch mng Vit Nam t Hi ngh Geneva tr i. H Ni cho rng ngi Trung Quc thc s cu kt vi ngi Php ti Geneva, v h p Vit Nam chp nhn mt gii php tho hip lm cho Vit Nam v Lo b chia ct v khng quy nh vng tp kt cho ngi Khmer t-xa-rc, vo mt lc m tnh hnh trn chin trng a thng li hon ton n tm tay. Khi M, sau , can thip ng h ch chng cng sn Si Gn (v cng cn thm c Ving Chn na) th Trung Quc lm ht sc minh hn ch pha cng sn. Trung Quc bt n xanh cho s leo thang sau ca M bng vic ni r rng Trung Quc khng tr li bng qun s cc hnh ng ca M, tch cc tm cch ngn cn mt hnh ng thng nht ca khi cng sn v ri tm cch gt b mt gii php thng lng cho cuc xung t. Tt c iu , Sch trng lp lun, l nhm gi cho Vit Nam yu v b chia ct d dng s bnh trng ca Trung Quc ng Nam . Nu lp lun ny phn no c v kch ng, th tr li ca Trung Quc c bit khng thuyt phc. H thch nhc n s lng vin tr m Trung Quc cp cho H Ni v n

110

cc quan h ho thun ca giai on 1949-1954 (m Sch trng cng t ni n cng tt) v c tm cch dng la gt v e do che lp cc im chnh trong li buc ti ca Vit Nam. Nhng trn thc t, nhng phn tch ca phng Ty v tr chi quyn lc ca Trung Quc Geneva xc nhn cc tuyn b ca Vit Nam. Cc li ch ca Trung Quc c tho mn khi thnh lp c mt quc gia cng sn Bc Vit Nam v khi Patht Lo kim sot tnh Phong Xa L Lo. Sau khi t c hai vic , Trung Quc tm mt tho hip vi phng Ty (hy vng rng bng cch c th duy tr c mt nc M th ch nm xa Trung Quc), trong khi Vit Minh th tnh n vic gii phng hon ton ng Dng, tip theo thng li ca h i vi ngi Php ti in Bin Ph; v khng nhng h khng nht tr c vi nhau v nhng hnh ng ca h, nhiu ln Chu n Lai lm cho ng Phm Vn ng mt kh nng mc c vi Php. Cng ng l trong nhng nm 1960, tuy li l th y ging chin u, nhng Bc Kinh lm ht sc mnh trnh b vng vo mt i u qun s trc tip vi M trn t Vit Nam. Vi vic M leo thang chin tranh trong nm , Bc Kinh b moi hy vng v mt gii php ho bnh. H dnh cho c gng chin tranh ca Vit Nam mi vin tr c th c nhng khng chu cng vi Mt-xc-va phn i M v lm ht sc mnh cn tr cuc thng lng M-Vit Nam m Mt-xc-va khuyn khch. H cng i H Ni dng mt chin lc ko di chin tranh, t nguy him, ch khng nn c bt c c gng no t mt thng li quyt nh. Trong tr li ca h cho Sch trng ca H Ni, ngi Trung Quc trnh bt c s tho lun c th no v vn . Chnh sch ca Trung Quc i vi Vit Nam trong thi k dng nh b chi phi ch yu v nhng suy xt v an ninh quc gia, v v cc quan h tam gic gia Bc Kinh, Mt-xc-va v Washington. Mt mt Bc Kinh mun cc lc lng M th ch ang bao vy Trung Quc b nh bi, nhng mt khc th c ngn cn bt k giao chin hoc hnh ng trc tip no ca Vit Nam c th khiu khch M tr a chng li chnh Trung Quc. Cui cng Bc Kinh cng tm cch gt b mi s cu kt gia Mtxc-va v Washington. Chng c cht nghi ng no cc chnh sch c bn (ng ni g n nhng iu cc oan ca cch mng vn ho) a n nhng cng thng nghim trng trong mi quan h Bc Kinh-H Ni, cng ging nh nhng li ch khc nhau ca nhng ngi cng sn Vit Nam v Campuchia dn n nhng cng thng trong mi quan h ca h. Nh vy nhng cng thng Trung-Vit nghim trng tn ti sut t cui nhng nm 1950 v trong nhng nm 1960. Nhng s nhch li gn ca Trung Quc vi M trong u nhng nm 1970 cn bn lm thay i cc chnh sch ca Bc Kinh a n vic theo ui mt lp trng quyt on hn i vi H Ni. Trc tin, vic M quay sang Trung Quc r rng l nhm nh tng sc p vi H Ni. Trong thng co Thng Hi nm 1972 pha M ha rng cc lc lng ca h s dn dn rt khi i Loan khi cng thng trong khu vc gim i. Trong li tuyn b vit mt cch kho lo , nh cc ngi vit tiu s Kissinger vit, ngi M ng rng nu Trung Quc mun y nhanh vic M rt khi i Loan, th Trung Quc ch cn p H Ni i vo mt gii php

111

tho hip (xem Kissinger ca Marvin Kalb v Bernard Kalb, New York, 1975, tr.318ND). Th nh, mt khi r rng l M ang trn con ng ra khi ng Dng, th Lin X tr thnh i th tranh ginh nh hng chnh thc ca Trung Quc. V sau cuc ngng bn Nam Vit Nam v Lo, vic cc lc lng cng sn a phng khng cn da nhiu vo v kh do Mtxcva cung cp nh trc na, m ng cho Trung Quc nh hng tr li khu vc. Nhng bo co b mt ni b ca Trung Quc, gi l Ti liu Cn Minh, cho thy rng cc nh lnh o Bc Kinh ang chun b cho mt trn giao tranh ln vi Lin X ginh nh hng ng Nam , tip theo Hip nh ho bnh Paris nm 1973: Cuc nh chin Vit Nam l c li cho chng ta Sau cuc nh chin Triu Tin vn c trn bn c ng Nam khng cn chi c na. Vn c by gi c cuc ngng bn, Vit Nam lm sng li. Mt khi M ra i, nhng ch sn ca chng chu tr nn rt lo lng. Nhng nh thng tr ca cc nc nh Thi Lan, Singapore v Philippin, do nhn thy rng M khng th bm li mi nn tt c u mun c quan h vi chng ta Trong qu kh, ch ngha xt li X-vit can thip ng Nam vi l do gip Vit Nam. Ngy nay v chin tranh Vit Nam chm dt, chng ta, bng cch lm vic nhiu hn, c th nh bi ch ngha xt li X vit mt cch c hiu qu hn (xem Trung Quc v ba th gii: s tay chnh sch i ngoi, do C.Chen xut bn, London, 1979, tr.149-150-ND). Trong tnh hnh nh vy, ngi Trung Quc khng cht no mun kt thc nhanh cuc u tranh Vit Nam. Vic Trung-M nhch li gn nhau loi b mi e do ca s c mt ca M, cho nn vic ch Thiu chm sp s lm cho ngi Trung Quc c thm th gi v c hi xoay s chng li nh hng X vit trong mt ng Dng sau chin tranh. Vo im ny, nhng khiu khch ca Thiu qun o Paracel (Hong Sa-ND) cho Bc Kinh mt c hi hon ho gy sc p vi H Ni bng vic khng nh yu sch ca h trong bin ng. Nhng ri ch Si Gn t ngt tan r u nm 1975, v mt Vit Nam thng nht li xut hin, m theo quan im ca Trung Quc, qu sn sng i vi ngi X vit. Mt tnh hnh ging nh vy, tuy tnh cht c nh hn, cng c p dng cho Lo. Ch c ch Pol Pot khng c quan h g vi ngi X vit v chnh ch c ngi Trung Quc ban cho mi n hu t sau nm 1975. Trc y H Ni tm cch cn bng nhng yu sch ca hai nc ln, nhng khi Bc Kinh tng cng sc p sau nm 1973 th vic cn bng tr nn ngy cng kh khn. H Ni p ng li bng vic tin li gn Mt-xc-va, mt bn ng h va l giu hn va l t i hi hn, v bng cch khai thng vi phng Ty, nhng cha thnh cng. Vo nm 1976 th sc p ca Trung Quc tr nn cng khai vi li tuyn b ca Mao rng ngi Vit Nam khng chin u bn mi nm ri li dng t nc cho ngi X vit. Nhng ci cht ca Mao thng 9 nm 1976 gy ra mt cuc u tranh phe phi ng cay Bc Kinh lm cho H Ni cng thng trong mt s thng. Sau cuc thanh trng L bn tn xy ra mt s ci thin ngn trong cc quan h Trung-Vit v c v nh cc nh lnh o mi Trung Quc quyt nh rng cch cp tt nht s l tranh th H Ni ch khng phi y h su v pha Mt-xc-va. Tuy

112

nhin, vo gia nm 1977, r rng Bc Kinh cho rng cch khng a li nhng kt qu va lng, v bt u sit inh c mt ln na bin ng. Nm 1978, cng thng tng ln v vn ngi Hoa v tnh hnh bin gii Trung Vit bt u xu i mt cch nghim trng nhng pht trin bng n nht l quyt nh ca Trung Quc cng khai ng h chin tranh bin gii ca Pol Pot chng Vit Nam. Tm quan trng ca Campuchia trong chnh sch i ngoi ca Bc Kinh khng phi l iu mi. Trung Quc c quan h tt vi chnh ph Sihanouk t hi ngh Geneva. Mc tiu chnh ca Bc Kinh lc l gt s c mt qun s ca M, v ch trung lp ca Sihanouk tho mn c mc tiu . T nm 1956, Trung Quc cho Sihanouk nhiu vin tr kinh t v, theo mt chuyn gia, Trung Quc cho chnh ph Sihanouk mt s bo m an ninh chng li ngi Vit Nam (Xem Chnh sch i ngoi ca Campuchia ca Roger M.Smith, Itc, 1965, tr.117-118-ND). Trung Quc t ng h ng Cng sn Campuchia, nu khng ni l khng ng h g, v cng nh ngi Vit Nam, Trung Quc khng ng vi chin lc lt Sihanouk ca Pol Pot. Nhng khi Sihanouk b cnh hu lt nm 1970, th chnh Chu n Lai thuyt phc Sihanouk i vi Khmer . C Sihanouk ln ng cng sn Campuchia khng tin nhng ngi cng sn Vit Nam m lc h tr thnh ng minh, v vic Matxcva nhanh chng tha nhn ch Lon Non Phnm Pnh c th v tnh gip y c hai vo phe Trung Quc. Nm 1972, Trung Quc cnh co rng h s chng li mt tnh hnh trong ng Dng b bt c nc no ( l Vit Nam) khng ch (Michael B.Yahuda) trch trong quyn Vai tr ca Trung Quc trong cng vic th gii, London, 1978, tr.263ND). Cc quan h gia Trung Quc v Khmer c cng c sau thng 4 nm 1975. Cc my bay Trung Quc c tin bay vo Campuchia ngay sau thng li ca Khmer v trong mt s thng tr thnh khu lin lc duy nht ca Campuchia vi th gii bn ngoi. Tht vy, Trung Quc l nc duy nht m ch mi Phnm Pnh c quan h cht ch. Khng lu sau , Bc Kinh cung cp vin tr qun s ln, bo m vic m rng qun i Khmer , c ra i cng vi s tr li ca ho bnh. Thng 8 nm 1975, Khieu Samphan thm Bc Kinh v k mt hip nh v hp tc kinh t, theo Trung Quc tho thun vin tr cho Campuchia 200 triu la M trong khong thi gian t 5 n 6 nm. Cng dp , Khieu Samphan cng k mt thng co chung ln n b quyn X vit. Di nh sng ca nhng cam kt , khng th trnh khi c vic Trung Quc dnh lu vo cuc chin tranh bin gii ca Pol Pot vi Vit Nam. Kh m ng c vi Stephen Heder rng lp trng ca Trung Quc trong cuc tranh chp Vit NamCampuchia l mt lp trng trung lp. Trung Quc thit lp vi ch Khmer ci m Heder m t kh chnh xc l mt lin minh chng X vit. Nhng Bc Kinh cng ra sc p Vit Nam theo lin minh , khng phi nhm tm cch trnh lm xu thm quan h vi H Ni nh Heder cho l nh vy. Trong khi Vit Nam duy tr cc quan h ca mnh vi Lin X th Trung Quc nht nh phi chng li vic Vit Nam pht trin mt mi quan h c bit vi Phnm Pnh. Tht vy, khuyn khch Pol Pot l cch c li cho Trung Quc tng cng sc p i vi Vit Nam.

113

D sao hnh ng cn bng ca Trung Quc kt thch vi s leo thang ca cuc tranh chp Vit Nam-Campuchia nm 1977. Khi Pol Pot n mng thng li ca ng ta trong cuc u tranh ni b ng bng cuc i thm Bc Kinh thng 10, th Pol Pot c n tip cc k nng nhit. Hoa Quc Phong, ngi tm thi ng u nn chnh tr Bc Kinh ch thn ch tr cuc n tip vi s tham d ca 9 u vin khc ca B Chnh tr Trung Quc. Trung Quc ct tt c mi hp tc qun s vi Vit Nam ngy 31 thng 12, ngy m Campuchia ct t quan h ngoi giao vi H Ni. Trung Quc b b mt trung lp gi sau cuc tnh cht ca Vit Nam thng 12 nm 1977, cng khai ln n H Ni l xm lc Bc Kinh i hi mt gii php thng lng, nhng c tnh khng bit rng chnh Phnm Pnh ch khng phi H Ni khng chu thng lng. Thng ging nm 1978, v go ca Chu n Lai, ng Dnh Siu thm Phnm Pnh v k mt hip nh xc tin vin tr qun s cho Campuchia. Nhng chuyn v kh v n dc mi c gi n trong thng tip theo. S v kh gm c trng pho 130 mm, c trin khai ngay bn ph Vit Nam. Thng 3, cc k s Trung Quc n xy dng li ng xe la Cng-png Xom-Phnm Pnh. Sau khi lm xong nhim v ny, nhng k s li ti ch, r rng bo hiu cho H Ni bit rng bt c hnh ng no chng li Phnm Pnh s c lin quan n ngi Trung Quc. Tt c iu l mt b phn ca ci m mt chuyn gia M m t nh l mt chnh sch kim ch ca Trung Quc i vi Vit Nam. Chnh sch chm dt thng 5 nm 1978, khi ngi Trung Quc bt u mt lot cc hnh ng r rng nhm gy sc p mnh hn na i vi Vit Nam". Cc cng trnh vin tr u b ct gim v ngi Trung Quc bt u m t Vit Nam l Cuba chu . Khi Vit Nam n giai on cho l phi trit b Pol Pot, tham gia hi ng tng tr kinh t t bo bo v mnh, th Nhn dn nht bo Bc Kinh phn ng bng vic t co Vit Nam c nhng tham vng thn tnh v lp li nhng li t co ca Pol Pot v Lin bang ng Dng. Ngi Trung Quc y mnh vin tr qun s cho ch Campuchia, ct phn cn li ca cc cng trnh vin tr Vit Nam, v ng ca bin gii Trung-Vit. Tip theo tnh hnh ny, cc cuc va chm qun s bin gii tng ln nhanh chng. T chui s kin , nhng ngi cng sn Vit Nam kt lun rng bn tay en ti ca Bc Kinh nm sau nhng rc ri ca h vi Campuchia. Phn nh li nhng l lun m chng ti nghe H Ni, Uyn-Phrt B-st vit: Ti sao mt gii php thng lng gia hai quc gia lng ging do hai ng cng sn cho l ng ch lnh o, li khng th thc hin c? By gi r rng rng vo nm 1977, Bc Kinh iu khin cc cng vic ca Khmer Trong khi Vit Nam quyt tm khng chu t mnh vo ti ca Trung Quc th Pol Pot t nhy vo . Trung Quc b ln n trong nhiu dp mun nh M vi ngi Vit Nam cui cng v chc chn khng chng li vic nh Vit Nam vi ngi Campuchia cui cng. Khi Vit Nam tham gia COMECON, b trng quc phng ca Pol Pot, Son Sen c c ngay n Bc Kinh tranh th thm s ng h, nhng kt qu t ra rt tht vng i vi ng ta. K t chuyn i thm ca Pol Pot, cuc u tranh quyn lc Bc Kinh nh vo nhng ngi bn ca ch Khmer , v Son Sen khng lm vic vi Hoa Quc Phong, m vi ng Tiu Bnh, con ngi khng qun rng tng b i pht

114

thanh Phnm Pnh ln n nm 1976 l chng x hi v phn cch mng". R rng ng mun tm cch y ch Pol Pot vo con ng n ho. Ngi ta ni rng ng ni toc vi Son Sen rng trong khi Trung Quc s lm ht sc mnh trnh mt s sp ca ch Phnm Pnh, tt c vin tr ca Trung Quc trn th gii s khng cn c ch g nu Pol Pot tip tc bc i chnh tr ca ng ta hin nay. ng cng cam kt mnh m nh bt c ai Bc Kinh cho khi nim dng ch Phnm Pnh nh l mt cng c chng li b quyn X vit ng Nam , nhng ng ta c ngi ta ni l lp lun rng nu Campuchia tip tc nhng khiu khch hung hng trn bin gii Vit Nam vi mc ang lm hin nay th s lm cho mt cuc xm chim ca Vit Nam khng th trnh khi c. Kt qu s l s khng ch ca Vit Nam i vi ton b ng Dng, ch khng phi nh mong mun c nhn ca ng rng mt Campuchia thn Trung Quc s lm chy mu Vit Nam lu di. Nh vy l Son Sen tr v vi nhim v kh khn l tm cch vn ng Pol Pot tr nn n ho hn trong khi ng ta ang ni n vic tr th cui cng i vi nhng k phn bi thn Vit Nam" ca khu vc ng Campuchia. Pol Pot cho Sihanouk a ra mt vi tuyn b cng khai c tnh cht trang sc, nhm ng h ch Campuchia dn ch, cn th dng nh khng p ng g hn i vi sc p ca ng. u thng 9, mt ngi khc trong bn ca Pol Pot-Nuon Chea, i thm Bc Kinh, nhm ngh Trung Quc a qun vo Campuchia nhng c v khng thnh cng. Tri li ng thc gic Khmer bt u chun b mt chin dch du kch lu di chng li cc lc lng chim ng ca Vit Nam. Ngi Trung Quc bt u chuyn v kh, n hp v trang b radio vo Campuchia dng cho cuc u tranh . Son Sen chu trch nhim chun b cc cn c trong ni v chuyn d tr go v cc tip t khc vo cc cn c . Khi ngi Vit Nam k hip c hu ngh vi Lin X thng 11 nm 1978, ngi Trung Quc nhanh chng c mt phi on i Phnm Pnh bo m vi cc nh lnh o Khmer v s ng h ca Bc Kinh. Pol Pot ln i pht thanh Phnm Pnh ca ngi iu m ng ta m t nh l s ng h v iu kin" ca Bc Kinh i vi cuc u tranh chng Vit Nam ca Campuchia. Nhng thc t th t chc chn hn. ng Tiu Bnh c Ung ng Hng, mt trong nhng k th chnh tr ca ng ta (m cui cng ng ta cch chc thng 2 nm 1980) sang Phnm Pnh, trong khi bn thn ng ta i vng quanh cc th ASEAN i li chuyn i trc ca ng Phm Vn ng. Vo giai on ny dng nh ng xo tn ca ch Pol Pot. Ti Bangkok ng ta tin n rng Vit Nam s xm chim v Campuchia s hon ton b chinh phc. Mc tiu ca ng ta khng phi gi Pol Pot Phnm Pnh, m thuyt phc cc nc ASEAN cng vi Trung Quc ng h mt cuc ni dy v trang Campuchia chng li ch do Vit Nam ng h Phnm Pnh. ng ta cng ni rng phn ng trc tip ca Trung Quc i vi cuc xm chim c th xy ra ca Vit Nam vi Lin X, tuy ng ta thm rng ng ta s khng loi tr mt cuc tnh cht trng pht ca Trung Quc ging nh cch tnh cht cc lc lng n nm 1962 (xem bi ca Nayan Chanda ng trong Tp ch Kinh t Vin ng, 24 thng 11 nm 1978-ND). Vo giai on ny, cc nh lnh o Trung Quc vn cn khc nhau v con ng phi

115

i. Khi Vit Nam i vi Matxcva trong thng 6, mt s nh Hoa Quc Phong r rng cho rng Trung Quc phi c nhng bin php quyt lit. Nhng ng Tiu Bnh nhn mnh s cn thit phi thn trng bi v c nguy c tr a ca Lin X nu Trung Quc c bt c bin php qun s no chng li Vit Nam (xem Chin lc ca Trung Quc" ca Robert G.Sutter, tr. 1818-182-ND). Trong tnh hnh cn ang lng l mt cch t nh ny, s ng h ca M i vi Trung Quc lm nghing cn cn v pha chin tranh. Trong khi cc quan h gia Trung Quc v Vit Nam xu i, th s bnh thng ho cc quan h gia Bc Kinh v Washington thu c tin b nhanh chng. Hai qu trnh ny lin kt vi nhau, bi v chnh mun tng cng cc chnh sch chng X ca h thc c hai bn tho hip v vn i Loan, v nhng ngi theo ng li chng X cng rn Washington khuyn khch Trung Quc c ng li th bo chng Vit Nam. Trong chuyn i thm thng 5 nm 1978 m cui cng m ng cho vic bnh thng ho hon ton cc quan h Trung-M, Br-din-zki tuyn b rng M chia s quyt tm ca Trung Quc chng li cc c gng ca bt c quc gia no tm cch thit lp b quyn ton cu hoc khu vc"; b quyn khu vc" l t m Bc Kinh dng ch Vit Nam. Vic Trung Quc quay sang chnh sch th bo i vi Vit Nam ch xy ra 4 ngy sau . M th ngn chn cc c gng u tin sau chin tranh ca Vit Nam nhm m ca ra phng Ty, v trong na sau ca nm 1978, M tip tc bc b nhng c gng ho gii ngy cng tng ca H Ni. Khi Vit Nam k hip c qun s vi Lin X thng 11, M phn ng li bng vic cng b rng M khng cn chng li vic bn hng qun s cho Bc Kinh, v u thng 12, M r rng i n chng H Ni trong cuc tranh chp bin gii Vit NamCampuchia. Khi ngi Trung Quc hoan nghnh cc hnh ng nh l gip hn ch nh hng ca ngi thay th Mat-xc-va, th Washington khng h phn i. Hip nh bnh thng ho quan h gia Washington v Bc Kinh, cng b ngy 15 thng 12, nhn mnh cam kt ca c hai bn chng li b quyn quc t (tc l Lin X), v khng c s phn i no ca M khi Hoa Quc Phong thm rng hip nh cng s c ch chng li b quyn khu vc". Mi ngy sau, Vit Nam xm chim Campuchia nh ch Pol Pot vi mt tc lm kinh ngc ngay nhng ngi (nh ng) tng khng tin v cc kh nng qun s ca Campuchia dn ch. Ngi Trung Quc bt u t gia thng ging chun b qun s cho cuc xm lc Vit Nam ca h, tin chc rng s ng h ca M s bo v h chng li s tr a c th c ca Lin X. Nhng ng r rng khng hon ton hi lng cho n sau khi thm M vo cui thng . ng bo ring cho tng thng M v cuc xm lc d nh . Nhng cng khai th ng ta ni n s cn thit dy cho Vit Nam mt bi hc. Cater ni rng ng ta khuyn ring ng khng nn thc hin cuc xm chim (xem Gi lng tin ca Jimmy Cater, London, 1982, tr.206-209-ND). Cng khai m ni th trong khi khng ng h cc tuyn b ca ng v s cn thit dy Vit Nam mt bi hc, ngi M vn khng phn i. Nhng h cng khng cng khai nhc nh Trung Quc khng nn xm lc hoc e do Trung Quc s dng mt hnh thc tr a ngoi giao no , nu Trung Quc c thc hin nh ca mnh. H i n khi ng ri M ri mi tuyn b rng cc quan im khng nht thit l ca M hoc ca Trung Quc. ng dng nh coi l mt s ng h mc nhin. Quyt nh cui cng thc hin cuc xm

116

lc c tin c a ra trong ngy sau khi ng v n Bc Kinh. Theo Victor Zorza mt nh quan st tho tin, ng c chnh ca chnh sch M vo tnh hung l cng c phi ca ng trong cuc u tranh quyn lc ang din ra Bc Kinh. Mi lm ngy trc cuc xm lc ca Trung Quc, anh ta a tin: Cc qua chc cp cao Nh Trng ni rng mt l do ti sao Tng thng Cater quyt nh nhanh chng bnh thng ho quan h vi Trung Quc l v ng ta mun t ra ng h ng. l mt l do ti sao Cater nhng b v i Loan v b t co l b mc ng minh lu i. Nu khng c tho thun v i Loan v bnh thng ho quan h vi M, th khng chc ng c th thng th hn Hoa. Ngi M lo s trc nhng du hiu v mt s tan gi trong cc quan h Trung-X v trc nhng tin rng Hoa tn thnh rt mt phn qun i khi bin gii Trung-X nh l mt c ch ho gii vi Mat-xc-va trc khi nh Vit Nam. ng th tri li, c bit rt mun tranh th s ng h ca M v ng ta mun duy tr mt t th i khng trn bin gii Trung-X cng nh mun trng pht Vit Nam. Zorza vit: Chin lc ca M trong cuc tranh chp Trung-X l nhm c ginh nhng nhng b ca Kremlin bng cch da xy dng lc lng ca Trung Quc chng li Lin X. Nhng khi Mt-xc-va v Bc Kinh i n kt lun r rng rng s dn xp c li cho h hn l tranh chp th M s b t vo tnh trng nh mt chic tu mc cn. t nht chnh sch ca M l mt chnh sch khoan dung i vi cuc xm lc Vit Nam ca Trung Quc trong khi li ln n, bng nhng li l mnh m nht, cuc xm chim Campuchia ca Vit Nam. Chnh quyn Cater thm ch khng lm chm li qu trnh bnh thng ho cc quan h ngoi giao vi Trung Quc nh l mt du hiu ca s bt bnh, trong khi i vi trng hp Vit Nam th chnh quyn b b hon ton vic bnh thng ho. Cuc chin tranh Trung-Vit l nh cao ca sc p Trung Quc ngy cng tng mt cch vng chc chng li Vit Nam, tip theo sau s nhch li gn Trung-M ca u nhng nm 1970. Vic m ng cho s m rng nhanh chng nh hng ca Trung Quc ng Nam , m Vit Nam t ra l ngi chng li mnh m nht. Trung Quc gy chin tranh vi Vit Nam bi v H Ni nh ch Pol Pot Campuchia. Vic tuyt nhin khng phi l mt e do i vi nn an ninh Quc gia ca Trung Quc (nh cuc tnh cht ca Trung Quc i vi nn an ninh ca Vit Nam) nhng n gy thit hi n uy tn mi ginh c ca Trung Quc vi t ch l mt cng quc ln khu vc ng Nam . Khng nhng ngi Vit Nam lun lun coi thng sc p ca Trung Quc i Vit Nam phi tch ra khi Matxcva, h cn nh mt ch m Trung Quc t cam kt bo v. Trc tnh hnh nh vy, nhm n ho ca ng d c xem ch Pol Pot l gy ra tn ph mt cch t st, cng chng lm c g. Cc hnh ng ca Vit Nam l khng th tha th c trc con mt ca Bc Kinh: H Ni phi b trng tr v nhng mi quan h tng nhanh chng ca Trung Quc vi M a li s m bo m ng cho l cn thit chng li s tr a ca Lin X khi Trung Quc p buc Vit Nam phi khut phc, bng mt cuc xm lc qun s. phng Ty, cc cuc xung t c nhn thc thng quan lng knh ca nhng i khng chin tranh lnh X-M: trong khi Vit Nam b ln n v ty chay v xm chim Campuchia

117

ca Pol Pot, cuc xm lc tr a ca Trung Quc i vi Vit Nam c nhn xt vi s khoan dung rng ri. Cuc xm lc Vit Nam ca Trung Quc nh vy l mt s thc hin c in ca chnh sch quyn lc. Vic ng tuyn b rng Trung Quc c quyn dy cho Vit Nam nhng bi hc bt k lc no h mun, l mt s quyt on rng Vit Nam nm trong khu vc li ch ca Trung Quc. l mt s ph nh r rng v thc tin nhng li ru rao tt p rng chnh sch i ngoi ca Trung Quc l da trn c s dn ch. Nhng m mu ca Trung Quc p buc Vit Nam i vo khut phc tht bi. Trn cc chin trng pha Bc Vit Nam nm 1979 bc l s yu km qun s ca Trung Quc ch khng phi sc mnh v ch ca n. S bc lc ni ln tnh cht trng rng trong nhng e do ca Bc Kinh v mt bi hc khc. Cc lc lng qun s ca Vit Nam Campuhia sm bin cc lc lng ca Pol Pot tr thnh mt lc lng du kch b c lp mt ln na. Mt chnh ph thn Vit Nam c thnh lp Campuchia; nh hng chnh thc ca Trung Quc Lo b gt b. H Ni vn hin ngang bng bnh v khng nh li v tr ca mnh trn bin ng. Do khng th dng sc mnh qun s i i vi nhng e do cho nn chnh sch c Trung Quc i vi ng Dng t ra l phn tc dng. T mt v tr c nh hng ln trong nm 1975, cc chnh sch ca Bc Kinh a li kt qu l nh hng ca Trung Quc tt xung gn con s khng v vo nm 1980, Trung Quc phi ng trc trin vng ca mt khi nc thn Lin X vng chc, thch thc mun ca Trung Quc ng Dng. Sn khu c by ra cho mt cuc u tranh mi vi Vit Nam v Lin X, trong nhng iu kin t li hn nhiu cho Trung Quc. XEM TIP: 6. ng Dng: Lin bang hay lin minh?

6. ng Dng: Lin bang hay lin minh?

Trong nhng thng u ca nm 1979 ngi Vit Nam thnh cng c trong vic nh ch Pn Pt Cam-pu-chia ln vic y li phn ng qun s ca Trung Quc.Cuc khng hong trc mt c gii quyt c li cho h,nhng by gi h ng trc mt cuc u tranh lu di cng c nhng thng li ginh c ca h.Chnh ph H Ni gp nhiu kh khn vi nn kinh t b sa st v phi ng trc mt mi e do nn an ninh ca mnh t Trung Quc .H Ni phi gim bt cc k hoch pht trin kinh t v nhn dn li phi sn sng chin u qun s mt ln na.H Ni phi tm nhng ng minh ng tin cy ng h thi khng khut phc ca mnh i vi sc mnh Trung Quc.H Ni phi thnh lp mt chnh ph n nh v hu ngh t nhng nt ca Cam-pu-chia sau Pn Pt Vit Nam trong s bao vy Kh c g c th r rt hn s khc nhau gia nhng hi vng nm 1976 ca ng cng sn Vit Nam v nhng thc t kinh t ca nm 1979.Tc tng trng khng nhng

118

khng ln ,m cn tt xung t 9 phn trm nm 1976 xung con s khng vo cui thp k.Cng nghip c m rng ,nhng ch mi c mt phn ba tc d kin.Trn ht,sn xut go nm mc 10 triu tn ,trong khi s dn tip tc tng 2,6 phn trm nm.S tng xut khu (ch yu l nng phm )m cc nh vch k hoch d tnh khng thc hin c,trong khi n nc ngoi tng nhanh chng.Vo cui nm 1981,n nc ngoi c tnh trn 3,5 t la trong hn mt na l n ca Lin X v cc nc ng u ,vi Php v Nht Bn l nhng ch n chnh khng cng sn.Tin tc bo ch trc y cn a ra con s cao hn nhiu ,nhng ngay d cho ly con s iu chnh li cng c ngha vic x l mn n chim chim ht mt na thu nhp v xut khu ca Vit Nam .S khng c kh nng nhp khu dn n vic thiu nguyn liu v hng tiu dng.Ni mt cchs n gin ,Vit Nam t thy khng kh nng t tc v ngay mc sng b gim ca nm 1979-1981 cng cn phi ph thuc vo vin tr bn ngoi. Chin lc kinh t su chin tranh ca Vit Nam b hon ton o ln v cuc xung t khng on trc c vi ch K-me v Trung Quc,cng nh v khng khai thng c vi phng Ty sau nm 1975 nh mong mun.Nhng bin php m ch H Ni dng phn ng li nhng cuc khng hong (nh nh vo bun bn v hp tc ho min Nam)cng tng thm s tan r v kinh t ,c bit l khu vc nng nghip .Ri nm 1978 ,nn kinh t li chuyn tr li tnh trng chin tranh ,do vo nm 1980 ,47 phn chm chi tiu cng cng (khong 14 phn trm tng sn phm thu nhp quc dn) l hng vo lnh vc qun s. K hoch nm1976 b ph thuc vo vin tr ti chnh bn ngoi v lm cho Vit Nam d b sc p t bn ngoi Trung Quc ct tt c vin tr nm 1978.Nht Bn v nhiu nc phng Ty cng lm theo sau khi Vit Nam nh ch Pn-pt.T Oasinh-tn cng i vo con ng ngn cn mi vin tr ca cc t chc quc t cho Vit Nam.V cng trnh pht trin ca Lin hp quc nm 1981 ,M khng thnh cng ,nhng cc gim c m ca Ngn hng th gii v ngn hng pht trin Chu c ch th "tch cc chng li "vic cho Vit Nam vay cho n lc "Vit Nam rt qun i ca h ra khi Cam-pu-chia v Lo".Ngi Mi vin l l rng vin tr cho Vit Nam l tr cp cho Vit Nam l tr cp cho s bnh trng qun s ca h.Php ng ni li vin tr cho H Ni v cp mt tn dng 40 triu la thng 12 nm 1981 ,nhng ngoi Php ra nhng nc vic tr phng Ty v quc t chnh i theo ng li ca M. Vit Nam phn ng bng cch xem xt li chin lc kinh t c bn ca mnh ti cuc hp ton th ban chp hnh ln th 6 thng 8 nm 1079 ,nhn mnh vo cc lc lng th trng.Chnh sch ca chnh ph nhm vo vic gim cc hng ro ngn cn vic lu thng hng ho ca t nhn v khuyn khch sn xut t nhn cho th trng cng nh qun l c hiu qu hn cc c s quc doanh. Nhng chnh sch mi c c ton b nhng mc tiu ra vi s gp phn ca nhng iu kin kh hu thun li. cc th hng nghn xng nh xut hin v ngi ta bt u ni n bng n kinh t. Cc x nghip quc doanh cng tng sn xut mnh, tuy vn cn thiu nguyn liu. Nhng quan trng hn l sn xut nng nghip tng nhanh. Sn xut nm 1981 ln n k lc 15 triu tn. Thng 12 nm 1983, V Vn Kit, Ch nhim U ban k hoch Nh nc bo co rng ch tiu 17 triu tn t

119

nhiu t c tuy phi chu nhng thi tit khc nghit (k c ba trn bo). Xut khu tng, lm gim bt s mt cn i bn ngoi. Mc sng c ci thin so vi mc 1979-1980. K hoch nm nm ln th ba bt u thc hin trong nm 1981. Theo bo co ca ch tch Phm Vn ng ti Quc hi th u tin u tin l n nh v cui cng ci thin i sng ca nhn dn. K hoch nhn mnh vic thc y vic sn xut nng nghip v cng nghip hng tiu dng, v m rng xut khu gim bt mt cn i trong cn cn thng mi. Cng nghip ho v cng c cc quan h sn xut x hi ch ngha trong c nc vn l nhng mc tiu cui cng, nhng c t mc th yu v nhng nhu cu v qun s ng cui cng. Khng nghi ng g M v Trung Quc c th cng nhau lm tn thng Vit Nam thng qua sc p lin tc v kinh t. Mt phn v lc u, nim vui mng v chin thng a ra mt chin lc kinh t qu lc quan v da vo vic khai thng c vi phng Ty. Nhng t nm 1979 H Ni c mt cch cp khim tn v thc t hn cho nn vo khong nm 1983, r rng l nhng mu Trung-M lm chy mu Vit Nam i n khut phc tht bi. Tht l xa vi trin vng rng Vit Nam v nhng l do kinh t m chu bn r cc li ch chin lc sng cn ca h. Kt qu trc tip ca sc p kinh t i vi Vit Nam l y Vit Nam kin quyt hn vo phe X vit. Lin X tr thnh bn bun bn chnh ca Vit Nam. Gia nm 1981 ch nhim U ban k hoch nh nc Vit Nam ni rng hn hai phn ba nhp nhin liu, nguyn liu, lng thc, hng ho tiu dng v my mc l t Lin X v cc nc COMECON khc nht l ng c. Nm 1980, Matxcva vin tr cho H Ni 1.428 triu la M. Khc vi k hoch nm 1976, k hoch nm nm ln th ba bao gm mt s hip nh di hn vi Lin X. Lin X ng vin tr ba h thng pht in v 40 cng trnh cng nghip. Vit Nam chp nhn tng thm xut khu nng phm hng dt sang vng chu ca Lin X. Nm 1982 k nhng hip nh X-Vit v khai thc du v hi t bin ng v v hp tc khoa hc v k thut. H Ni cho Lin X ra vo cng nc su do M xy dng Cam Ranh. Nm gia ng t Vladivostok n n Dng. Cam Ranh c mt gi tr chin lc ln i vi lc lng hi qun X-vit Vin ng. T nm 1975, Lin X mun c php vo Cam Ranh, nhng Vit Nam t chi v ngi gy th ch vi Trung Quc. Nhng n thng 4 nm 1979, mt vi tun sau khi Trung Quc xm lc Vit Nam, chuyn thm u tin ca tu Lin X vo Cam Ranh c a tin. n nm 1983 th cc cuc i thm nh vy tr nn thng xuyn. Trc nm 1979 H Ni ni s khng cho php cc cn c qun s nc ngoi trn lnh th Vit Nam, nhng sau cuc xm lc ca Trung Quc, H Ni theo mt lp trng c th cho php vic trong tng lai nu e do qun s ca Trung Quc c tip tc. C mt s tin ni v nhng cng thng gia H Ni v Matxcva, nhng chng ti cho rng nhng cu chuyn v i khng nghim trng X-Vit l khng c c s vng chc. Suy xt bao trm l cc li ch chin lc ca Vit Nam v Lin X ph hp vi nhau

120

mt cch rng ri. Lin minh gia 2 nc t c kh nng b ph v v nhng vn c tm quan trng th yu. D c th c mt s phn nn ring v tnh cht ca vin tr c tm quan trng sng cn nu t nc ca h cn tip tc coi thng nhng yu sch ca Trung Quc. Mt khc, ng l cuc xm lng Campuchia ca Vit Nam gy thm cho Lin X nhiu vn trong khi giao thip vi cc nc ASEAN, nhng Vit Nam l mt thng li ln ca nn ngoi giao X-vit chu . c bit l do tm quan trng ca vnh Cam Ranh cho Hm i Thi Bnh Dng ca Lin X, chc chn ngi X-vit s khng v nhng li ch ch c tnh cht gi nh vi cc nc ASEAN m lm tn thng n Cam Ranh c. V cng no ngi X-vit cn bt ho vi ngi Trung Quc, th h khng th b Vit Nam cho tham vng ca Trung Quc ch th. Do , d c mt vi c st thng tnh, r rng l Vit Nam s li trong phe X-vit trong tng lai trc mt. Khi b buc phi chn gia Matxcva v Bc Kinh, H Ni c l l vng chc chn Matxcva, Lin X mnh hn Trung Quc va v kinh t, va v chnh tr v c th cung cp vin tr kinh t v qun s c gi tr hn. Thm vo , v tr a l cch xa nhau a li cho H Ni mt s c lp ln hn. Tuy nhin do nhng kinh nghim gn y, t thng ging nm 1979 n nay H Ni tp trung phn ln nng lc cng c v tr ca mnh ng Dng, trc ht Campuchia sau thi k Pol Pot. Campuchia-nht nhng mnh vn li vi nhau Trong cuc i xuyn qua Campuchia sau khi nh ch Pol Pot, qun i Vit Nam tm c chng c y ca nhng iu d man khng khip xy ra. Mt nh bo Ba Lan thm Pry Veng thng 2 nm 1979 a ra mt bi tng thut mt thy tai nghe v s pht hin hng nghn t thi thi ra m bn Khmer li khi b chy. Nhng ngi sng st ca cuc tn st ni vi anh ta rng 22.000 ngi b git trong ch ca th trn v xc ca h b ct trong cc cng rnh, cuc tn st ch chm dt khi qun i Vit Nam trn sang. Sau anh ta hi mt nh bo Bangkok Bn c nghe ni v nhng thn th nc khng? iu m chng ti thy l nhng di hi t thi da tan thnh nc vi hng triu ri b. Sau cc nh bo phng Ty c php vo v h xc nhn cnh tng . Nc Campuchia m Pol Pot li c mt phng vin ca hng AP Harish Charandola m t hi thng 3 nh mt x s ca u lu, mu ng v mi tanh thi. Khi n Pray Veng, Charandola thy rng mi tanh thi khng th chu c. khng phi ch v cc cng rnh ca thnh ph b tc do cc xc cht b thi ra, m trong vng nng thn quanh , nhng m chn cn khng c nh du nm khp ni. Xng nm ngay di mt t. Trong vi thng tip theo, nhng tin tc nh vy tr thnh rt thng thng, v vo nm 1981 vic pht hin cc ngi m tp trung Campuchia khng cn l iu ng ch i vi bo ch phng Ty na. Vic khai qut 60.000 xc cht thng 9 nm 1981 chng hn, ch nu c vn vn mt cu trn bo, nhng tn bo ca Pol Pot tr thnh nhng u qua ri ca bo ch. Nhng khng th hiu c cc pht trin chnh tr bn trong Campuchia di s chim ng ca Vit Nam nu khng bit c di sn ca Pol Pot. Khng phi ch c vic Pol Pot v nhm ca ng ta b gh tm hu nh khp ni, tuy l s tht. Ngi ta c th i bt k u trong nhng nm 1980-1981, d cho cc tri t nn hoc chnh bn trong

121

Campuchia, hu nh tt c ngi Khmer u ni n vic hoan nghnh cuc xm chim ca Vit Nam nh l mt cuc gii phng khi ch chuyn ch ca Pol Pot, d cho h c lo s nh th no v nh cui cng ca ngi Vit Nam. Mt cng nhn Phnm Pnh nhn xt vi chng ti nm 1981 rng: ng l ngi Vit Nam khng c mi vo y, nhng nu c mt dy in thoi ni vi H Ni th n s b tc nghn v c qu nhiu ngi gi in mi. S lo s rng Pol Pot s tr li nm quyn v nhng cuc git hi tp trung s c ni li, vn cn l mi lo ngi bao trm ca nhn dn; vic phn ln th gii cn tha nhn Pol Pot l ngi thng tr hp php ca t nc v s bt bnh khi Vit Nam lt ng ta lm cho nhn dn Campuchia ng vc v s hi. Mi lo s rng vi s ng h ca nc ngoi, Pol Pot c th tr li nm quyn t thc y s ng h vic ngi Vit Nam c mt Campuchia, bt chp nhng lo s trc y ca nhn dn Khmer i vi ngi Vit Nam lng ging nh th no. Nhiu lp lun trc kia v k th truyn kip b cc s kin hin nay lm cho mt hiu qu. Chnh khng phi ngi Vit Nam m l nhng nh yu nc Khmer hng hi nht khng b dn tc Campuchia, t tn gio v nn vn ho truyn thng ra ngoi vng php lut v st hi cng dn Campuchia. Nhng ngi Campuchia khc, d thuc cnh t, trung gian hay cnh hu, u khng kh nng ngn chn s tn ph , v ch s can thip ca ngi Vit Nam mi r rng kt thc c s t hy sinh dn tc . i vi mt s ngi Khmer, tt c cc nhm truyn thng ca nn chnh tr Campuchia khng cn tin nhau na, v t nc phi bt u li t u. Trong tinh thn nh vy, h sn sng i vi nhng nh cm quyn mi c Vit Nam ng h. Tm trng bao trm l mt tm trng ca s mt tinh thn v ng vc sau chn thng do ch Pol Pot li ch khng phi mt tm trng bt bnh i vi cuc xm lng ca Vit Nam. S c mt qun s ca Vit Nam chc chn lm cho Vit Nam tr thnh lc lng khng ch Campuchia mi. Vo nm 1980, s qun Vit Nam Campuchia ln n 200.000 nhng khi i khp vng nng thn, ngi ta rt ngc nhin l t thy h. L chuyn rt bnh thng khi thy nhng binh s i l t hoc i thnh nhm nh, khng c v kh, ngi bn v ng ni chuyn vi nng dn Khmer hoc mua bn ch ging nh nhng ngi khc. Khng c ai ch g c bit i vi h. Binh s Vit Nam t xy dng ly doanh tri, trng rau cho mnh, tp trung vo nhim v canh gc ca mnh, cng can thip t vo cc hot ng ca nhn dn Khmer cng tt. V c bn, h sng cng mc sng vi ngi Khmer v t ra ho vo cnh vt a phng mt cch rt t nhin. H nhn khu phn hng ngay hai bt go v mt t tht hp v mt khong tin bng 20 xu M lm tin tiu vt. Chc chn l Campuchia khng c v g l mt nc b chim ng qun s, v nhng binh s m chng ti ni chuyn chng cho thy t g thi hng hi ca ngi chinh phc, tri li h ph nn phi sng mt mnh mt nc ngoi v h mong mun c tr v vi gia nh v bn gi Vit Nam. H c lnh nghim khc phi c x tuyt i ng mc vi nhn dn Khmer v cc quan h yu ng vi ngi a phng b cm mt cch trit . Cc nh chc trch Vit Nam bit r mi c cm truyn thng ca ngi Campuchia i vi Vit Nam nn h lm ht sc mnh gim n mc ti thiu thnh kin . Thi tt ca cc lc lng cng sn Vit Nam Campuchia ngy nay

122

tri ngc hon ton vi nhng hnh ng tn bo v cp bc ca lc lng Vit Nam Cng ho ng Campuchia trong nhng nm 1970-1971. Chng ti chng tm thy c ai mun ngi Vit Nam v nc trong khi cn kh nng Pol Pot c th tr li. Nhng ng thi cng phi tha nhn cn tnh trng khng thoi mi lm trong mt s ngi v nhng nh lu di ca Vit Nam i vi Campuchia. iu ny thng thy Phnm Pnh l ni m vn an ninh c m bo nht. cc tnh nht l min Ty m hot ng Khmer cn nhiu nht. Nhng mi lo ngi ni trn him thy lm. Mt nm sau, chng ti thy cc thi thay i mt cch c ngha Phnm Pnh. Ngi ta ni vi chng ti rng khi ngi Vit Nam ln u tin mi n, ngi Khmer cn lo ngi iu m ngi Vit Nam c th lm, nhng sau hai nm ngi Vit Nam gi mt t th cng khim nhng cng tt v c x tt i vi nhng ngi dn cho nn nhng lo ngi gim bt. S thay i thi s cn mnh m hn na nu ngi Campuchia bit r c vic quc t cn ng h mnh bn Khmer . Ngi Vit Nam tp trung c gng ca h vo mc tiu qun s nhm gi gn t nc chng li cc lc lng Pol Pot. Trch nhim xy dng mt b my chnh ph mi khu vc h gii phng thuc v Mt trn thng nht dn tc cu quc ca Campuchia. Vic thnh lp nc Cng ho nhn dn Campuchia c tuyn b ngy 8 thng ging nm 1979, mt ngy sau khi Phnm Pnh ri vo tay Vit Nam. Chnh ph mi c xy dng tng bc, t trn xung v t trung tm to ra chung quanh. Nh vy c ngha l cp x, c mt thi gian khng c chnh quyn, t lc lt Khmer n khi c c cc nh chc trch thuc quyn lnh o ca chnh ph trung ng. cc vng trung tm v vng pha ng, giai on ch mt vi tun, nhng pha ty th n ko di cho n thng 5, thng 6 nm 1979, chnh quyn mi mi c kh nng cng c s kim sot ca mnh, v s kim sot vn cn mong manh trong mt thi gian sau . Khng c g c th s dng c xy dng ch mi. S khng b ca Pol Pot git hi hng ng nhng ngi c hc thc v kho lo v ngh nghip vn t i ca Campuchia, v nhiu ngi cn sng st li dng tnh hnh ln xn ca cuc xm lng trn khi t nc. V nhiu ngi khc c l nm im, i xem cc nh chc trch mi nh th no trc khi xut hin tr li. Nhng khng phi ch thiu nhng ngi kh nng, hu nh ci g cng thiu. Ngay n thng 2 nm 1980, khi c mt chnh quyn hot ng r rng ri, vn cha c mt vn phng lm vic mt cch hin i. Khng d g kim c giy v bt. Khng c dy ni, v kh tm c my ch. Chnh tc m ni th c c quan bu in, nhng khng ngoi vic ni lin Phnm Pnh vi Si Gn. Cng vn cho cc nh chc trch tnh c giao cho cc li xe ti v ch trong cc thng xe. m bo cho ai nhn c ch th th cch tt nht l trc tip n gp h. Lc u chnh quyn Campuchia mi rt phc thuc vo s gip ca Vit Nam. Jean Pierre Galloir mt phng vin ca AFP vit thng 4 nm 1979: C ba c vn Vit Nam cho mt quan chc Campuchia, 10 nhn vin qun s Vit Nam cho mi mt binh s Campuchia. Khi chng ti thm thng 2 nm 1980, chng ti chc rng s thy ngi Vit Nam vn cn gnh phn ln gnh nng ca chnh quyn, nhng khng phi nh vy.

123

Do lng tha thit mun gi mt t th cng thp cng tt Campuchia (v cng p ng nhu cu khn cp ca nhng ngi lnh ngh trong chnh nc h) ngi Vit Nam trao li khi thc t c th trao c cho ngi Campuchia nhng nhim v hnh chnh. u nm 1980, tuy cc c vn Vit Nam cn ng mt vai tr then cht trong nhiu b Phnm Pnh, nhng chnh quyn ch yu l mt chnh quyn Khmer t iu khin ly t nc. Trong qu trnh ca nm , phn ng cc c vn Vit Nam cn li rt v nc. Mt s c cc nh k thut X-vit thay th, nhng ch yu cc nh cm quyn Khmer ngy cng da vo kh nng ca chnh h. Khi chnh ph mi c cng c th Campuchia dn dn chp nhn nhng ng nt ca mt quc gia cng sn. Nm 1981, mt hin php mi c cng b v cc cuc bu c c t chc bu mt quc hi thay th cho Hi ng cch mng nhn dn qun l t nc trc y. ng thi, vic thnh lp mt ng Cng sn Campuchia mi, ly tn l ng nhn dn cch mng ca Campuchia c cng b. Pen Sovan c c lm tng b th, v phn ng cc nh bnh lun lc nhn mnh rng ban lnh o ca ng nhn dn cch mng b nhng cu binh ca cuc chin tranh" khng ch, ngha l nhng ngi thn Vit Nam sng lu vong H Ni trong sut nhng nm ca Pol Pot, ch khng phi nhng ngi cng sn trong nc nh Heng Samrin. Thng 12 nm 1981 Pen Sovan rt lui vi l do chnh thc v sc kho v c Heng Samrin thay th. Sau khi c thnh lp, Cng ho nhn dn Campuchia thit lp nhng quan h chnh thc vi chnh ph H Ni. Chnh ph H Ni tha nhn ngoi giao vp ngay ngy hm sau. Ngy 12 thng ging nm 1979 hai bn trao i i s. Trong thng 2, mt phi on Vit Nam do ng Phm Vn ng ng u thm Phnm Pnh v mt hip c 25 nm v ho bnh, hu ngh v hp tc gia hai nc c k kt. H ng gip ln nhau trong tt c cc lnh vc trn c s tn trng nn c lp, khng can thip vo ni b cng vic ca nhau v bnh ng. i ni th s hp tc d nh s bao gm kinh t, vn ho v gio dc, y t, khoa hc v k thut, hun luyn cn b v trao i cc chuyn gia. V vn bin gii, s c thng lng trn c s ng bin gii hin nay; vn bin gii trn bin c li cho nhng cuc hi m v sau. Theo hip c hu ngh ny Vit Nam v Campuchia gip ln nhau cng c kh nng bo v nn c lp ca mnh chng li tt c cc m mu v hnh ng ph hoi ca cc lc lng quc phn ng quc t. Cc iu khon v chnh sch i ngoi ni ln nhng nguyn tc chung v c lp, ho bnh v trung lp. Cc iu khon cng cp n s cng c tnh hu ngh truyn thng gia nhn dn Campuchia, Lo v Vit Nam" v quan h ca h vi cc nc x hi ch ngha. i vi Thi Lan v cc nc ng Nam khc, cc iu khon ni mt cch mp m v cc chnh sch hu ngh v lng ging tt i i vi hp tc vi cc phong tro dn ch v gii phng dn tc. Cui cng hip c nu cao mc tiu ca H Ni v mt mi quan h c bit gia Vit Nam v Campuchia, song song vi mi quan h gia Vit Nam v Lo. N a ra

124

nhng iu khon hp tc m rng gia H Ni v Phnm Pnh trong cc vn kinh t, vn ho, chnh tr v qun s, v lm cho Vit Nam c th gip mt cch hp php vic xy dng mt chnh ph c hiu qu v vic phc hi nn kinh t Campuchia. Nhng iu khon qun s ca hip c Vit Nam-Campuchia a lai nhng c s php l cho s c mt ca qun i Vit Nam Campuchia. Lc u H Ni khng tha nhn s c mt ca qun i ca h Campuchia, kin quyt cho rng vic lt Pol Pot l kt qu cuc ni dy ca nhn dn Campuchia. Nhng sau thng 2, c th ni rng qun i Vit Nam vo ch theo li mi ca chnh ph Campuchia nn khng thnh mt s can thip vo cng vic ni b ca Campuchia. H Ni cng b rng theo hip c hu ngh, Vit Nam ng a lc lng v trang vo gip nhn dn Campuchia bo v t nc ca h v s c mt ca qun i Vit Nam l mt vn ring gia hai nc. Cng ho nhn dn Campuchia c cc nc c quan h hu ngh vi H Ni v Matxva tha nhn, nhng ngoi ra th cn b c lp v phng din quc t. C Trung Quc ln Bc Triu Tin mnh m ng h Pol Pot trong cuc chin tranh vi Vit Nam v gay gt ln n cuc xm chim ca Vit Nam. Cc nc ASEAN ra mt tuyn b chung ngy 13-1-1979 phn nn s can thip v trang Campuchia v phn ng cc nc chu i theo lp trng ny tr Min in duy tr mt thi trung lp v n th tha nhn Cng ho nhn dn Campuchia thng 7 nm 1980. Phng Ty cng vi v chy theo hp xng ln n nhng hnh ng ca Vit Nam . V mt kinh t, cc nh chc trch Vit Nam v Campuchia phi ng u vi nhng vn c quy m to ln Campuchia trong nm 1979. Mt s ngi chng i Vit Nam ti cho cuc xm lng v cuc khng hong kinh t . Tt nhin s sp ca Khmer c gp phn vo cuc khng hong nhng v cn bn, ngun gc ca n phi tr li xa hn na v trc. Campuchia l mt t nc tan nt khi qun Vit Nam trn vo. Trc tin, cuc chin tranh 1970-1975 gy ra nhng tn ph khng khip. Vi mt s dn 7 triu ngi, khong 600.000 b git v mt triu b thng. Hn mt na s dn tr thnh t nn trong nm 1975, v sn xut go tt xung cn mt phn t mc trc chin tranh. Ri, khi Khmer ln nm chnh quyn, chng la hng tiu ngi v nng thn b tn ph t tc. i s Thu in Bc Kinh vo thm Campuchia nm 1976 v 1978 nhn xt rng Campuchia l mt nc di s kim sot qun s cht ch vi ton dn lm vic nh trong thi k chin tranh". Vi cch lm vic , Khmer a sn xut lng thc nm 1977-1978 ln hai phn ba mc trc chin tranh, nhng vi mt ci gi khng khip. Sau cuc xm chim ca Vit Nam, nhng mi rng buc d man ca Khmer b ph hu. Hng triu ngi tr v qu c hoc tm kim nhng ngi trong gia nh b Pol Pot chia r. Khng ai cn lo ngh n lm n, tnh hnh kinh t tr nn rt bi t. Thng 2 nm 1979, cc nh cm quyn Cng ho nhn dn Campuchia bo rng s go

125

d tr cho nhn dn cn khng ng k. Thng 7 th bo rng nn i sp xy ra v ku gi vin tr quc t khn cp. Cc quan chc M cho tuyn b l gy hoang mang s hi, nhng khi cc quan chc Lin hp quc v Ch thp vo iu tra th h rt kinh hi trc iu h chng kin. H thy rng nhng c gng ca Pol Pot ko ngc kim ng h bin mt t nc tng l mu m thnh mt sa mc v cnh co rng 2 triu ri ngi c th cht i trong vi thng ti, nu khng nhanh chng c bin php ngn nga. Thng 9 th mt nh bo Anh John Pilger vo Campuchia vit: Trong 20 nm l mt nh bo m phn ln tham gia cc cuc chin tranh v cc ni c nhng cuc ni dy, ti cha h thy ci g c th so snh vi ci ti thy Campuchia. Tnh hnh ny cho thy rng vin tr quc t l mt vn c tnh cht sng cn. Mt chnh tr ca vin tr Ch c Vit Nam v khi X-vit p ng ngay nhng li ku gi ca chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia v tnh hnh lng thc Campuchia. Vo ngy 1 thng 11 nm 1979, Lin X gi 159.000 tn lng thc cho Campuchia. Mc d c nhng vn kinh t nghim trng ca chnh mnh, Vit Nam gi 120.000 tn khc v cc nc cn li ca khi X-vit gi 2.000 tn. Vo thng 12, khong 1.500 tn lng thc t cc nc khi X-vit c d hng ngay cng Cngpng Xom; thm vo , thuc men c ch n bng ng khng, v nhng nh k thut khi X-vit c a n gip khi phc li h thng vn ti b ph hu. Vin tr ca khi X-vit ng mt vai tr ch cht trong vic m cc bn cng Cngpng Xom v trn sng M Cng ti Phnm Pnh, v trong vic phc hi ng b v ng xe la gia Phnm Pnh v Bat-tam-bang pha ty. Chnh ph M t ban u chng li bt c c gng vin tr no cho Campuchia. Ngay sau khi ch Pol Pot b nh , M pht ng mt chin dch thuyt phc cc nc phng Ty trng pht Vit Nam bng vic ct vin tr. Trong tnh hnh nh vy, mt chng trnh vin tr ln cho Campuchia c ngha l ph v s bao vy. Do cc quan chc Washington t chi gi vin tr cho Phnm Pnh v tm cch lm cho nhng tin t Thi Lan v tnh trng thiu lng thc Campuchia khng cn c ai tin na. Nhng khi tnh hnh nghim trng tr nn r rng ri th c gng vin tr cho phi hp cng tng ln, khng c s tham gia ca M nu cn. iu ny t ra mt th kh x cho Washington: Nu tm cch ngn cn vin tr cho mt nc b i th s tn thng n hnh nh nhn o ca M, nhng nu ng vin tr cho Campuchia th lm th no c th ngn cn c vic cng c v hp php ho chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia? V mt chnh tr m ni th M khng cn kim sot Lin hp quc v cc c quan vin tr quc t, nhng M cn l nc ng gp nhiu nht cho cc c quan , nn chnh ph M vn cn mt s ln th lc. Thng 6 nm 1979, Washington ng vin tr cho Campuchia, nhng ngh ch vin tr cho cc hot ng ti bin gii Thi. Mc d nhiu vin tr qua bin gii cui cng ch n tay Khmer m thi, nhng M nhc li o lut trc y cm vin tr cho Campuchia v bt bnh vi ch Pol Pot lm c khng vin tr cho chnh ph Heng Samrin.

126

Ngy 2 thng 7 nm 1979 ngoi trng Xy-rt Van-x ku gi vin tr chng i trc tip cho Campuchia, ln u tin mt quan chc cp cao M ni cng khai nh vy. S thay i lp trng ny ca M m ng cho vin tr phng Ty cho Campuchia, nhng tng thng Cater ba thng tri qua trc khi cng b M c bt c ng gp no cho c gng . Vin tr ca OXFAM, mt c quan Anh khng ph thuc vo chnh ph M, bt u trong thng 8. Nhng trc khi c cam kt ca M trong thng 10, vin tr ca phng Ty cho Phnm Pnh khng ng k so vi vin tr ca khi Xvit. n ngy 12 thng 10, khi OXFAM gi n 1.500 tn lng thc, th tt c vin tr ca phng Ty mi c 200 tn. L do cn bn ca tnh hnh ny l vic Hi ch thp v UNICEF, nhng c quan vin tr quc t chnh b mc kt trong cc ng li tri ngc nhau ca M v Phnm Pnh. Trong khi Washington khng chu cung cp qu v i vin tr cho c hai bn, th chnh ph Heng Samrin gay gt chng li vin tr nhn o cp cho cc lc lng Pol Pot v i rng tt c vin tr phi c gi n Phnm Pnh. Nhng n 26 thng 9, Phnm Pnh cho php Hi ch thp v UNICEF thc hin nhng hot ng cu tr quy m ln Campuchia, ngay d cho h vn cn gi vin tr cho cc vng bin gii Thi. Phnm Pnh khng nhn mnh chm dt vin tr bin gii, nhng vn xem vin tr cho Pol Pot l ko di s chng i li nhn dn Campuchia, l can thip vo cng vic ni b ca Campuchia, l bt hp php v vi phm ch quyn ca Campuchia. Ngy 24 thng 10 nm 1979, ng 5 ngy sau khi th tng Gri-ng-xc tuyn b chnh sch ca m i vi nhng ngi t nn t Campuchia, tng thng Cater cng b mt chng trnh vin tr 69 triu la cho Campuchia ngn chn mt thm kch c t l hu nh l dit chng. Cater cng ku gi cc nc khc cung cp vin tr v ku gi c gng t thin t nhn. Ti mt cuc hi ngh ti tr s Lin hp quc New York ngy 5 thng 11, mt tng s s 20 tru la vin tr c ha hn. l tin cu tr nn i bn trong Campuchia cng nh trong cc tri t nn Thi Lan v trn bin gii Thi. T , vin tr phng Ty bt u c a vo Campuchia ngy cng nhiu v u thng 12 th t con s 1.000 tn ngy. Do h thng giao thng b ph hoi nghim trng, nn Campuchia khng th phn pht ht s vin tr gi n. u thng 12 mt pht ngn ca UNICEF ni rng lng thc c phn pht tt Phnm Pnh, nhng ch 10 phn trm n c nhn dn nng thn. V cc kho cng Cn-png Xom qu y nn vin tr ca phng Ty t 30.000 tn mt thng gim xung cn 13.00 tn vo cui thng 12. Ngay trc khi , ngi M lun lun tin cng chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia v vn phn phi vin tr. Mc d c nhng tuyn b ngc li ca Hi ch thp v UNICEF, ngi M vn khng ngng lp i lp li rng Cng ho nhn dn Campuchia c tnh ngn cn c gng vin tr. H ru rao rng ngi Vit Nam khng cho nhn dn lng thc buc h phi khut phc. CIA cn a ra bo co rng vin tr rt cn thit cho nhn dn b chuyn cho cc lc lng qun s ca Vit Nam v Cn ho nhn dn Campuchia, rng ngi Vit Nam t ma mng v t mn ng rung khut phc nhim v Campuchia v dng c chin tranh ho hc chng

127

nhn dn cng nh chng cc lc lng Pol Pot. V bo co ca CIA l mt nn bng chng cho tt c nhng li buc ti khng bao gi c tit l. Vic cc quan chc vin tr v cc nh bo Campuchia ph nhn cc tin b phng Ty l i. Jim Laurie ngi ph trch hng ABC ti Hong Kong, sau su tun Campuchia vit: c tha nhn chung rng vic phn phi lng thc Campuchia l chm v t hiu qu. Nhng khng c nh quan st thng tho no, quan chc vin tr hoc nh bo no thm Campuchia trn mt tun li kt lun rng s b tc l do kt qu ca chnh sch c ca Vit Nam hoc Campuchia. Ngc li, h u ni rng nhng chm tr l do b my quan liu phc tp, do cc quan chc thiu kinh nghim v thiu kh nng, do thiu phng tin vn ti v giao thng qu th s (xem Jim Laurie, Tp ch Kinh t Vin ng 18-1-1980-ND). Cc quan chc vin tr n iu tra kt lun rng mt s vin tr cng b n cp vt, nhng mc di mt phn trm, thp hn nhiu s b chut n. Cui cng ngay i s M ti Thi Lan cng tha nhn rng khng c bng chng l cc nh chc trch Vit Nam hoc Phnm Pnh ngn chn vic phn phi vin tr. S tht v nhng lun im ng lc c lt ra ngoi. Thng ging nm 1980, John Gittings vit trong The Guardian (ngi bo v): Thng 11 va qua, cc ngun tin B Ngoi giao M tit l nh dng ln mt cuc tin cng tuyn truyn v cch c s ca Vit Nam Campuchia. My ngy sau , coi nh l theo nhng ch th ca Nh Trng, cc nh bo M Bangkok v Singapore c tip xc vi nhng cu chuyn t nn thch hp v tin s Br-din-xki ch thn thng bo ming cho mt phng vin ni ting nc ngoi v ni dung ca bo co CIA mi nht. Sau trong nm John Pilger hi mt nh ngoi giao liu anh ta c thy bo co ca CIA tng lm cho Tng thng Cater qu xc ng nh vy khng. Nh ngoi giao tr li: C nhng B Ngoi giao bo chng ti phi l n i v n ch l cho bo ch (xem Ch c ng minh l mi ca Pilger v Bc-nt, tr.99-ND). Nhng nhng lun iu gy tc hi ca chng trong giai on ni trn, v cu chuyn hoang ng vn dai dng tn ti, cu chuyn rng M c tnh tm cch khoc cho mnh chic o cu tinh ca Campuchia nhng b nhng ngi cng sn c c ph hoi ngha v nhn o . S tht l s lng ln vin tr cho Campuchia nm 1979 l ca khi cng sn, trong khi M th chn ch. S tht phn ln phng Ty khng c bit. Khi chng ti thm Campuchia u nm 1980, chng ti thy t nc tt hn nhiu so vi s tng tng ca chng ti. Cung cp r rng cn thiu, nhng c go, c v hoa qu cc ch a phng. Mc n cn cha l iu ph bin nhng chng ti khng thy c du hiu ca cht i trong cc vng m chng ti thm. Cn c th thy nhng tr bng to, nhng khng cn nhng b xng lang thang ng thng tng thu ht s ch ca bo ch vi thng trc y. Nhiu ngi ni vi chng ti h b i trong 6 thng cui nm 1979 v cng c mt s cht v i. Tnh hnh cc tnh pha Ty xu hn nhiu v vn an ninh cn km nht. Trong mt vi thng gay gt nht, mt s ln nhn dn sng st ch yu nh trng rau v nh vy l s giu c thin nhin ca t nc nui sng h ch khng phi l vin tr quc t. Sc p v lng thc cng c gim khi gn mt triu ngi cc vng kh khn nht chy sang bin gii Thi Lan.

128

Tuy nhng iu kin l kinh khng nhng c t l l khng tin rng n cn tt hn nhiu di ch Pol Pot. V vy chng ti khng th chp nhn c nh gi ca CIA cho rng trong nm u ca ch Heng Samrin, s dn ca Campuchia b mt thm 700.000 na. Theo c tnh ca chng ti th con s cht v thiu lng thc l khng qu 36.000, l mt con s ng s ri. Cc iu kin c ci thin nhanh chng t thng 11 nm 1979, mt phn cu tr quc t n c t nc, nhng ch yu l nh v gt chnh thng 11, thng 12. Nhng v ny ch mi c 300.000 tn nn c tc dng rt tm thi. Cc nh quan st bn ngoi vn cho rng s phn phi vin tr cn cha thch hp, cn b ngi Vit Nam chim ot v h tin on s c nn i tr li. Nhng nhng ngi n thm Campuchia th li a ra mt cu chuyn khc. Thng 9 nm 1980, John Swain a tin: Thm li Campuchia ngy nay ging nh i vo li mt bung bnh nhn v thy bung y khng kh mi Thng ging trc, ti thy trn mi mt b mt va s au kh va v i n Quang cnh t nc cng vy, cng b tn ph. Ti thy khng c g ngoi nhng ng rung b hoang v nhng th nhng thn x tan nt Ngy nay t tr nn mu m Trong nhiu vng ca tnh Cng-png Chm rung la ko di n ht tm mt. Nng dn thu hoch mt v sm cy t thng 5. V chnh s vo thng 12 v nhn dn tin rng v s tt hn mong i (Xem John Swain, Xn- Tai-m (London), 31-8-1980-ND). nh gi ny ng hn nh gi ca cc ngi quan st ngoi nc. Ma gt nm 1980 c trn 700.000 tn, hn gp i nm trc, v nui nhn dn cho n thng 6 nm 1981 m khng cn vin tr t bn ngoi. Nhng nm 1981 nhiu vng b hn hn v ri n thng 8 th lt nng tn ph phn ln ma mng quanh sng M Cng. Kt qu l, tuy khng c nguy c c nn i lan rng, nhng t nc cn ph thuc vo cu tr trong ma ma nm 1982. Nm 1982 c nhiu ma v sn xut tng ln gp i, 1,48 triu tn. Thng 3 nm 1983, Bob Sector ca t Thi bo Los Angeles a tin: Ngy ny sau bn nm tng i yn tnh, mt tnh hnh tt ln tr li mt s vng, nh tnh Battambang y p la cha xay. Mt ngi n thm vng Ty Campuchia u nm 1983 ni vi chng ti v mt s o ngc c ngha ca tnh hnh nhng nm trc. Cc nh bun mua go th trng ni a em ra bn bin gii Thi Lan. Tuy nhin, nh Sector a tin, cng cn nhiu vng quan trng thiu lng thc. Nhng khi s cng thng v lng thc trong nc du i th mt chnh tr ca hot ng vin tr ngy cng ni ln trn mt. Vo nm 1982, nhng nc phng Ty cho vin tr, gy sc p vi Lin hp quc ct vin tr bn trong Campuchia v chuyn tt c cc vin tr vo bin gii Thi Lan. Cc quan chc vin tr ca Lin hp quc b t co l tr hon ngy phn xt trong khi Tng th k Lin hp quc Gia-vi- P-r Cu--da tr li rng u nhim ca ng ta l gip nhn dn Campuchia nh l mt th thng nht v ni bng gi rng chnh thi ca cc nc cho vin tr lm cho khng thc hin c iu . Trong s 87 triu la cn thit cho hot ng nm 1982 Campuchia, Lin hp quc ch vn ng c 49 triu. Hn na, tt c nhng s tin mi cho (tr ca Phn Lan 230.000 la) u dnh cho bin gii Thi Lan ch khng phi cho ni a

129

Campuchia. Tm li, nhng ngi cho, i rng vin tr ca Lin hp quc phi dnh cho nhng ngi ni dy chng Vit Nam ch khng phi cho Cng ho nhn dn Campuchia. Khi Lin X tip tc khong tham gia chng trnh ca Lin hp quc v gi tt c vin tr ca h thng n Phnm Pnh. Thng 6 nm 1982 Matxcva ng vin tr thm cho Cng ho nhn dn Campuchia 60 n 65 triu la na ch yu l thit b lm ng s, phn bn v cc phng tin khc thc y sn xut nng nghip. ng c cng c tin cp cho Phnm Pnh 10 triu la cho khng v 10 triu cho vay. Vn vin tr cho Campuchia gy ra nhng vn chnh tr trong tt c cc giai on. Nhng vo nm 1982, tnh hnh dng nh tr nn n nh. Vi s ng h quc t, mt nn kinh t c hiu qu c xy dng li v s kim sot ca Cng ho nhn dn Campuchia i vi phn ln t nc tr nn chc chn. thc cht l mt chnh quyn Khmer, c v kh Vit Nam bo v v ch vin tr ca khi Xvit ng h. V th, khng c g l l nu n lin kt cht ch vi Vit Nam v Lin X. Phng Ty ngy cng tp trung nng lc ca mnh xy dng du kch Khmer v Khmer Xry lt Cng ho nhn dn Campuchia. Nhng ht ging ca mt cuc chin tranh mi nh vy c giao xung, ln ny trn bin gii Thi-Campuchia ch khng phi trn bin gii Vit Nam-Campuchia. Vai k vai Cng ho dn ch nhn dn Lo l chnh ph th hai cng nhn ch Heng Samrin. Nhm hp php ho s tha nhn, ngy 30 thng ging nm 1979 t Xing Pa-xa-xon xc nhn ln u tin v nhng tin xung t trc ti bin gii Lo-Campuchia. Mc d vy, dng nh ngi Lo t thy r quy m ca tai ho Campuchia di ch Pol Pot. im chnh s gii thch ca Ving Chn v cc chnh sch xm lc ca Pol Pot l theo cch gii thch ca H Ni: Pol Pot ang i theo s lnh o ca mt nc khc tin cng lng ging ca mnh: y r rng l nhm vo Trung Quc. Nhng nhng t bo co v tnh d man ca chnh quyn Pol Pot, tip theo s xm lc Vit Nam ca Trung Quc, cng c s ng h ca Ving Chn i vi cc hnh ng ca H Ni. Hong thn Xuphanuvong dn u mt phi on ca Cng ho dn ch nhn dn Lo thm Phnm Pnh thng 3 nm 1979 v k mt hip nh 5 nm vi chnh ph Heng Samrin a li s hp tc kinh t vn ho v k thut gia hai nc. Tuy khng c mt iu khon qun s trong hip nh chnh thc, nhng s c mt ca t lnh qun s Nam Lo trong phi on ni ln kh nng ca mt s hp tc qun s khng chnh thc. Cc tin t Bng Cc ru rao rng ngi Lo i vi ngi Vit Nam trong cc chin dch qun s chng li cc lc lng Pol Pot Bc Campuchia. Mt thng co chung ca ba chnh ph hoan nghnh vic lt ch c ti v pht xt ca tp on Pol Pot-Ieng Sary v tuyn b: tht l hon ton hp php cho nhn dn Campuchia, Lo v Vit Nam xy dng tnh on kt ca h bng cch vai k ai vi nhau v ng h v gip ln nhau bo v t nc ca mnh chng li s xm lc v can thip ca bn quc v phn ng Bc Kinh". Nh vy l ba nc ng Dng n vi nhau trong

130

mt khi chnh tr qun s chng li sc p ca Trung Quc. Nh c th thy trc c, i pht thanh ca Pol Pot t co chnh ph Lo l mt b nhn ca ngi Vit Nam trong ngy ngay sau khi phi un Cng ho dn ch nhn dn Lo ri Phnm Pnh. Trung Quc kh c th khng ch n lp trng ca Ving Chn. T thng ging nm 1979, Bc Kinh bt u cng khai ch trch Lo, t co l mt nc khch hng ca H Ni. T Nhn dn nht bo cng b rng Vit Nam t Lo di s kim sot cht ch bng 50.000 qun v hng nghn c vn. Nhng chnh cuc xm lc Vit Nam ca Trung Quc thng 2 y nhng nh trung lp cn li Ving Chn vo phe thn Vit Nam. Khi cuc tin cng vo Vit Nam b tht bi, qun Trung Quc c tin l tp trung ti bin gii Trung-Lo, v c v nh s qun sn sng qua Bc Lo. Kh nng thm ch ko th tng trung lp trc y, Xuvana Phuma vo cuc v ng ta by t mi lo s Trung Quc c th xm lng Lo nh Vit Nam qua in Bin Ph. Nhng Trung Quc c l do n o khng lm vic . D lun phng Ty sn sng xem cuc tin cng ca Trung Quc vo Vit Nam mt cch rng lng, bi v Vit Nam tin cng Campuchia trc . Nhng mt cuc xm lng Lo chc chn s b nh gi mt cch rt khc, nht l Lo r rng chng lm g nhiu lm khiu khch Trung Quc. Hn na cuc xm lng s gy ra nhng tn thng khng th chuc li c cho cc quan h ca Trung Quc vi cc nc ASEAN. Ngay ngi Thi cng thm ch t quan tm n vic ngi Trung Quc dm ng h qua sng M Cng hn l i vi qun Vit Nam ng trn bin gii ca h. Trng thi khng yn tm Ving Chn v nh hng ca ngi Trung Quc Bc Lo c thy rng cc tnh pha bc ca Lo nh Phong Xa L hnh thnh vi vng Hoa Nam mt khu vc kinh t t nhin, tng i t c quan h vi vng thp Ving Chn. Trong 18 nm ngi Trung Quc gip vo vic sp nhp cc khu vc vo nn kinh t quc gia ca Lo bng vic dng Qun i gii phng nhn dn Trung Quc xy dng mt h thng ng s rng ri qua cc ni ca Bc Lo. Vo nm 1978, h thng chy t th cp tnh Mng La tnh Vn Nam ca Trung Quc n in Bin Ph, gn bin gii Lo-Vit Nam v gn n Lung Pha Bng trung tm Bc Lo. Trong hon cnh chnh tr ang thay i ca lc ny, tnh hnh ngy cng tr nn ng lo ngi. H thng ng s gip Trung Quc mt s c ng qun s to ln v l mt trong nhng l do chnh ti sao ngi Vit Nam quan tm nh vy n nn an ninh qun s ca Lo. Cng ho dn ch nhn dn Lo yu cu phn ln 18.000 qun Trung Quc Lo ri Lo nm 1978, sau khi mt on quan trng ca con ng hon thnh, v ngay sau khi nhn c nhng tin chun b chin tranh ca Trung Quc bin gii, Ving Chn li yu cu s qun cn li ra i v an ninh ca chnh h. Mt tun sau, Cng ho dn ch nhn dn Lo ln n bng vic o hm h, v t co Trung Quc thm nhp v trang vo lnh th Lo v ng h nhng bn ni lon chng chnh ph. Vo gia nm 1979, i s qun Trung Quc Ving Chn phi t b s nhn vin qun s v gii hn s nhn vin i s qun xung cn mi hai ngi, ngha l ngang

131

vi phi on M Lo. T tr i, s tuyn truyn gia Lo v Trung Quc tr thnh ngy cng xu v cng t nhc n nhng thi bui tt trc kia. Tuy nhin li l vn cn cha thm t bng gia Vit Nam v ngi Trung Quc. S ci v vi Trung Quc khng phi l t Lo gy ra v sc p ca Trung Quc i vi Lo cng nhm vo khi ng Dng" b Vit Nam khng ch ch khng phi nhm thng vo Lo. i pht thanh Bc Kinh tuyn b rng Vit Nam thuc a ho Lo v bin Lo thnh mt cn c hot ng chng Trung Quc, nhng nhn dn Lo ang mnh m chng li. Nhng trn thc t, cuc ni dy Lo do Trung Quc ng h t ra khng c hiu qu lp trng ca Trung Quc cng cng c vic Lo i vi phe Xvit-Vit Nam. Nm 1982, cc quan chc Ving Chn nhc li ng li ca Vit Nam rng Trung Quc l k th trc tip v nguy him nht ca cc nc ng Dng v l mt mi e do cho ho bnh ng Nam . Mt nc Lo khng cn l Lo na Cc chnh ph Lo v Thi tm cch gi cho cng vic song phng ca h khng b nh hng v cuc u tranh quyn lc khu vc, trong khong 18 thng sau cuc xm lng Campuchia ca Vit Nam. iu l tip theo chnh sch ca th tng Criangxac, nhm c duy tr mt nh hng ca Vit Nam. Tuy nhin, s cng c khi cc nc ng Dng nm 1979 v ri s sp ca Criangxac thng 2 nm 1980, lm kh khn cho mi nc tch cc vn song phng ra khi cc vn khu vc. Ri n gia thng 6 nm 1980 mt cuc bn nhau xy ra trn bin gii M Cng, vi mt mc m di thi Criangxac th c b qua ri, nhng ln ny th b gn vi mt cuc xm nhp ca Vit Nam t bin gii Campuchia vo Thi Lan ngy 23 thng 6, v a n vic Thi Lan ng ca bin gii Lo. T Bng Cc tm cch khng nh mi quan h quyn lc truyn thng ca mnh i vi Ving Chn. Nh mt trong nhng t bo hng ngy chnh ca Thi Lan vit, mc ch ca vic ng bin gii l lm cho Lo nhn thc r rng h ph thuc vo Thi Lan nhiu hn l vo Vit Nam. Mc d Lo nm di s khng ch chnh tr ca Vit Nam, nhng Lo khng th c c cu tr kinh t t nc . Nhng tri ngc vi qu kh, ln ny Lo khng quan tm n ngn v ca Thi. Mt nh ngoi giao ASEAN lc bnh lun: Ngi Thi lun lun thy rng ngi Lo lc no cng sn sng tho hip, nhng trong vi tun qua, h thy rng lp trng ca Lo rt l khng Lo. H ni h cm thy rng khng cn l ngi Lo na m l ngi Vit Nam n ni chuyn vi h. Bng nhiu cch, tuyn b ny tng kt thi min cng ca Thi Lan khng mun tha nhn mi quan h quyn lc ang thay i trong khu vc v thc t rng, bt chp nhng kh khn ca h l g, Lo ang tr nn tng i mnh hn. Lo by gi ph v c quyn ca Thi i vi vic Lo tip xc vi th gii bn ngoi: mt phn t nc c ng dn du do Vit Nam xy dng phc v; v con ng s 9 ni thnh ph Xavanakhet vi cng Nng ca Vit Nam c th dng hu nh sut nm, nh c 68 cy cu do Thu in xy dng. Xulivong Phaoxinitdet, tng th k ca b ngoi giao Lo phn nn: Thi Lan ng bin gii bt c lc no h mun. ngha ca con ng l tnh c lp ca chng ti. Khi ng s 9 lm xong ngi Thi c th ng hoc m bin gii lc no h mun. i vi ngi Thi, vic ny s lm cho ngi Lo tr nn khng Lo hn na.

132

Tm quan trng ca vic ph v thng lng ca Thi Lan i vi Lo c tha nhn trong mt cuc hp ca ngoi trng ba nc ng Dng thng 2 nm 1981. ng b v ng xe la gip cho Lo ra n tn bin thng qua Vit Nam v Campuchia c a ln u tin hng u cho c ba nc. S tn ti ca mt chnh ph hu ngh v hp tc Phnm Pnh l rt thit yu cho Lo v cng c ng ra bin bao nhiu th tnh c lp ca Lo cng ln by nhiu. Di thi Pol Pot iu ny khng th c c. By gi ch mi Campuchia m rng kh nng hp tc nh c lin minh qun s ng Dng. Ton b chnh sch i ngoi ca Lo c tng hp trong bo co chnh tr ca Cayxon ti i hi ton quc ln th ba ca ng Nhn dn cch mng Lo thng 4 nm 1982. Nn tng ca chnh sch l s on kt c bit vi Vit Nam v Campuchia ca Lo c cng c thm bi tnh on kt v hp tc nhiu mt vi Lin X v i v cc nc x hi ch ngha khc. ng ta tuyn b rng cc gii cm quyn Bc Kinh t bin mnh thnh k th trc tip v nguy him nht ca nhn dn chng ta. Tuy nhin, ng ta ni tip chng ti kin tr trong nhng c gng v ch ca chng ti lm mi iu c th lm nhm duy tr v cng c tinh thn hu ngh lng ging gia nhn dn chng ti v nhn dn Trung Quc, trong khi kin quyt chng li chnh sch th ch ca tp on phn ng trong gii cm quyn Bc Kinh. V li ch ca ho bnh ng Nam v trn th gii, chng ti sn sng bnh thng ho cc quan h ca chng ti vi Cng ho nhn dn Trung Hoa. ng ta cng ni rng Lo thit tha ci thin cc quan h vi M, v ku gi cng c i thoi v cng tn ti ho bnh gia cc nc ng Dng cc nc ASEAN v pht trin hn na nhng mi quan h kinh t v vn ho vi Thi Lan. Lin bang ng Dng c thm li Nh vy l Vit Nam thnh cng trong chin lc c bn ca mnh nhm chng li sc p Trung Quc. Vit Nam to c mt ng minh vng vng Campuchia v cng c mi quan h cht ch vi Lo. Lin minh khu vc c s gip vt cht to ln ca Lin X v s cam kt Lin X hn ch hnh ng ca Trung Quc chng cc nc ng Dng. Vic xut hin khi chnh tr ng Dng c phn cn li ca th gii thy r thng 2 nm 1980 khi cc ngoi trng ca Vit Nam, Lo v Campuchia hp Si Gn. Trong khi cc chnh sch i ngoi ca Cng ho dn ch nhn dn Lo v Cng ho nhn dn Campuchia lin kt cht ch vi cc chnh sch ca Cng ho x hi ch ngha Vit Nam v cc chnh ph gn vo nhau bng nhng hip c hu ngh, by gi h ra thng co chung nhn mnh s nht tr quan im v cc vn quc t. H tuyn b khng c ch Campuchia cho nhm Pol Pot hoc cho nhng k phn ng khc, k c Sihanouk ang hot ng lt chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia. Trung Quc b m t nh k th nguy him nht ca nhn dn ng Dng v trong khi Trung Quc, M v cc lc lng phn ng khc duy tr thi th ch i vi cc nc ng Dng, th s c mt ca qun i Vit Nam Lo v Campuchia l rt cn thit cho s bo v ca h. Tuyn b khng tho hip ni r

133

rng ba nc ng Dng quyt tm u tranh lu di vi Trung Quc v h s thng lng vi cc nc ASEAN v cc nc khc v vn Campuchia ch vi t cch l mt khi ch khng phi ring r. Ngay lp tc nhng ngi ch trch th ch t co rng vic thnh lp khi ng Dng chng khc g s n dch hon ton Lo v Campuchia ca Vit Nam. Nhiu ngi xem l mt chng minh cho nhng li buc ti ca Pol Pot v thnh lp mt Lin bang ng Dng" ca Vit Nam. Khi mt bi trong bo ca ng Cng sn Vit Nam u nm 1982 nhc n mi quan h gia cc nc ng Dng nh mt lin minh chin lc th mt nh bnh lun Trung Quc tr li ngay: Trong ba nm qua, cc nh cm quyn Vit Nam bc b nhng li t co ca nhng ngi khc rng Vit Nam ang theo ui mt chin lc lin bang ng Dng". Nhng by gi th cc nh cm quyn Vit Nam tha nhn thc s gia cch gi hiu chin mi ny vi cch gi c Lin bang ng Dng?" N ch gip bc trn m mu chin lc ca Vit Nam nhm thng tr ng Dng". Ri nh bnh lun kt thc bng vic cho l mt mn khi nhm che y s cng c vic Vit Nam kim sot ng Dng trc khi m rng ra cc khu vc khc. ng trc mt kiu lp lun nh vy, mt vi im s ng phi c lm r. S khc nhau gia mt lin bang v mt lin minh l rt ln d cho ngi Trung Quc v nhiu nh bnh lun phng Ty khng th thy c. Mt lin minh l mt tho thun gia cc quc gia c ch quyn. D cho lin minh c cht ch n u, cc thnh vin ca n vn ph trch vic iu hnh cc quan h i ngoi ca chnh h v c xem nh nhng quc gia c lp trong php lut quc t; v bt c c quan no do lin minh to ra (nh b ch huy ti cao ca cc lc lng cng c NATO chng hn) cng khng c tha nhn l quc gia. Tri li, mt lin bang gm vic thnh lp mt quc gia lin bang, chu trch nhim hon ton v vic iu hnh cc quan h quc t. Quyn lc i vi cc cng vic ni b c chia cho cc bang thnh vin v cc nh cm quyn lin bang, nhng cc bang thnh vin khng c xem nh nhng quc gia v phng din php lut quc t. Trong trng hp ca ng Dng, chng ta r rng ang bn n mt lin minh nh ngi Vit Nam ch trng. Khng c mt lin bang no c thnh lp. V ngoi giao, Vit Nam v Lo c Trung Quc, M v cc nc khc tha nhn l nhng quc gia c ch quyn, chu trch nhim v vic iu hnh cc cng vic i ngoi ca chnh h, bao gm c quyn lp cc lin minh. Nhng mc tiu chnh ca nn ngoi giao ng Dng l ginh s tha nhn nh vy cho Cng ho nhn dn Campuchia. Mt trong nhng nh gi cn i hn ca mi quan h c nh bo Richard Nations khi bnh lun v cc hip c k gia Vit Nam, Campuchia v Lo nm 1979: chng a li nhng chn ng vng chc ca mt c cu ngoi giao n gin, khng ch ng Dng vi nh ca c cu H Ni. Nhng hip nh k thut gia Ving Chn v Phnm Pnh by gi a li mt x ngang c cu, tc l mt iu cn thit, nu khng ni l mt b phn chu lc ca ton b c cu Nhng hip c v hip nh tuy trong vi nm qua phi da vo xng sng ca qun i Vit Nam, nhng tuyt nhin khng lm cho ch quyn quc gia l thuc vo mt lin bang, t ra l v quan im php l. Vi c cu ca cc hip nh , H Ni hu nh khng cn n mt lin

134

bang nh vy. (xem Richard Nations. Tp ch kinh t Vin ng ngy 6-4-1979-ND). Anh ta kt lun rng chng no cn s thng nht trong cc chnh sch i ngoi c bn ca h, th Lo v Campuchia cn c th theo ui cc li ch quc gia theo cch ring ca mnh. Khng ai chi ci rng ngi Vit Nam a li xng sng qun s cho lin minh v r rng l lc lng t hn trong , cng ging nh M trong trng hp NATO chng hn v Trung Quc trong bt c khi khu vc no m Trung Quc c th thnh lp c sau ny. Nhng ngi Vit Nam i kh xa nhn mnh rng lin minh l mt lin minh c da trn s tho thun chung v H Ni khng p t chnh sch cho cc bn ng ca mnh. V vy Lo c chn lm ngi pht ngn chnh thc cho khi ng Dng, v ngi Vit Nam nhn mnh rng h s khng thng lng bt c gii php no cho vn Campuchia qua u cc nh chc trch Cng ho nhn dn Campuchia c. Cc nh cm quyn Ving Chn v Phnm Pnh lp lun rng khi ng Dng xut hin khng phi v nhng gic m ca Vit Nam v mt nh nc lin bang ca ng Dng m v, trc s th ch ca Trung Quc, lin minh ca Lo v Campuchia vi H Ni l cch tt nht bo v li ch ca mnh. Tt nhin cc nc khc trong khu vc hong s v s m rng nh hng ca Vit Nam v Lin X nhng li l mt vn khc v l vn m chng ti s bn n. XEM TIP: 7. ASEAN: Nhng domino y li

7. ASEAN: Nhng domino y li

Nc khng cng sn b nh hng trc tip nht v nhng pht trin ng Dng l Thi Lan. Chnh ph Thi ng mt vai tr trung tm trong cuc u tranh ca M nhm ngn chn ch ngha cng sn chu : khi SEATO (t chc hip c ng Nam ) c thnh lp nm 1954, tng hnh dinh ca n c t ti Bng Cc. Sau khi ng Dng ri vo tay cng sn, v s rt lui r rng ca sc mnh qun s M khi khu vc, nhiu nh lnh o chnh tr v qun s Thi Lan tin rng h ng trc mt nguy c nghim trng ca s xm chim t Vit Nam, v s ng h ca Lo v Campuchia i vi nhng k ni dy do cng sn lnh o, hot ng vng bc v ng bc Thi Lan s lm cho chnh ph khng th nh bi c nhng k ni dy . S sp ca ch Pol Pot vo tay qun i Vit Nam nm 1979 ch lm tng thm nhng ni lo s v nghi ng trn y. Nhiu ngi k c nhng ngi thuc phi t tin rng Thi Lan s l con domino tip theo s sp . Trong hai mi nm sau cuc o chnh do Xarit Tharat lnh o nm 1951, cc nh lnh o qun s Thi Lan da vo e do ca cng sn li ko vin tr v iu kin ca M v bo cha cho s n p nhng i th trong nc ca h. Chin tranh lnh rt c ch cho h v h hoan nghnh rt nhit lit vic tng cng dnh lu ca M vo ng Dng. Nhng khi M t nm 1968 tr i nghim chnh bt u tm cch rt ra khi Vit Nam, th ngi Thi, theo li ca John Girling, b y vo mt cam kt chng cng hng hi nhng li khng c phng tin thc hin (xem Thi Lan: x hi v

135

chnh tr ca John Girling, Ithaca v Lun n, 1981, tr.239-ND). cho ph hp vi tnh hnh, ngi Thi gim nh vic da vo M: u nm 1969, Bng Cc a tin gim bt s c mt qun s M Thi Lan, v bt u mt cch thn trng tm cch i thoi vi Bc Kinh. Tuy nhin mc ch l mt chnh sch trung lp, gi khong cch cn i gia cc cng quc ln ch khng phi l thuc vo cng quc no. Chnh sch ca Thi, c kt tinh khi chin tranh ng Dng kt thc, c tng hp li trong din vn thng ging nm 1974 ca ngoi trng Thi. ng ta ni chnh ph Thi s tip tc duy tr nhng quan h hu ngh vi M nhng s iu chnh s qu nhn mnh v hp tc qun s". Chnh sch Thi nhm t mt s cn bng gia tt c cc cng quc c li ch trong khu vc: trong khung cnh , khng nhng ng ta tin on s pht trin quan h vi Trung Quc m ng ta cn m t Lin X ang trong mt v tr mnh ng gp vo s n nh ca ng Nam . Ging nh Vit Nam, Thi Lan tm cch cn bng Mt-xc-va vi Bc Kinh tuy mc tiu ca Bng Cc l hn ch cng nhiu nh hng ca mt Vit Nam thng nht cng tt. Nhng chnh sch ca Thi tr thnh nn nhn ca s leo thang trong cc cuc xung t Vit Nam-Campuchia v Vit Nam-Trung Quc, nht l tnh hnh li trng hp vi s v ca ho du v chuyn sang chin tranh lnh. Tuy nhin chnh sch cn bng ny khng c cc phn t cnh hu c nh hng trong qun i Thi tn thnh. H cho l Thi Lan chp nhn s mt nh hng Ving Chn, Si Gn v Phnm Pnh. H gn s u hng cng sn vi chnh ph dn s Bng Cc nm 1973 v vi s mt trt t ca nn chnh tr dn ch m chnh ph a li. Thng 10 nm 1976, gii qun s Thi tin hnh mt cuc o chnh. Chnh ph m h dng ln do Thanin Crayvichin ng u, theo ui mt lp trng chng cng hung hng vi nh lm sng li lin minh M. Nhng Washington s gy tn thng hoa du Trung-M mi t c, nn nhanh chng ni r rng M khng c nh tham gia mt cam kt qun s vi Thi Lan. Trong hon cnh nh vy, vic Thanin chng li s ci thin quan h vi Trung Quc v cc nc ng Dng ang y Thi Lan vo th c lp nguy him. B mt o tng gii qun s lt Thanin trong mt cuc o chnh khc thng 10 nm 1977. Tng Criangxac Chomaran ln thay v chuyn sang mt ng li thc tin hn. Chp nhn s rt hp ca sc mnh M, ng ta xem Trung Cng l mt cng quc ln c th gip duy tr n nh ng Nam v ng ta i n ci thin quan h vi ng Dng. V mt ny Criangxac b lng tng trc thi hiu chin ca Khmer i vi Thi Lan. Cn quan trng hn na, ng ta nhn ra rng mc tiu chnh ca ng Tiu Bnh l y Thi Lan vo mt lin minh khu vc vi Pol Pot chng li ngi Vit Nam. Trong khi khng c bng chng cho rng Criangxac thc s chp nhn gi ca ng Tiu Bnh, nhng ch vic ng ta chp nhn mt mi quan h xy dng" vi Trung Quc vo lc gay cn ny cng gy ra nhng ng vc xu nht H Ni. Mt si ch khc ca chnh sch i ngoi Thi Lan trong nhng nm 1970 l m mu tp hp cc nc khng cng sn ca khu vc lm mt i trng c hiu qu i vi Vit Nam. Vic ny ch t trong nm 1979 p ng li cuc khng hong v

136

Campuchia v vn thuyn nhn. S xut hin ca ASEAN nh l mt khi chng cng i li c vi s xut hin ca khi ng Dng cng sn, tuy rng s xut hin tng i t c bnh lun n. ASEAN: mt khi chng cng c thnh lp ban u ti Bng Cc nm 1967. ASEAN gm c Philippin, Thi Lan, Malayxia, Singapore v Indonesia, nhng trong nhiu nm nhng xung t v tranh chp gia cc nc thnh vin vi nhau lm cho t chc t c ngha thc tin. Khi ASEAN c thnh lp Singapore mi ch tch ra khi Lin bang Malayxia, Malayxia cng phi ng u vi thch thc v trang ca chnh sch cng-phrng-ta-xi (i u) ca Indonesia cho n khi Xucacno b lt nm 1965, v vi yu sch v lnh th ca Philippin i vi bang Xaba ng Malayxia. Yu sch ny phi n mi nm 1982 mi c hu b. C Thi Lan ln Philippin u l thnh vin ca SEATO, trong lc Malayxia, Singapore v Indonesia nghing hn v pha chnh sch trung lp. S tn lon ca M Vit Nam cng c cc xu hng trung lp ASEAN. Ngay u nm 1971 mt ngh ca Malayxia v mt khu vc ho bnh, t do v trung lp c s ng h chung, mc d chng c g c lm loi tr s c mt qun s ca M. Nm 1974-1975, cc nc ASEAN bt u m cc quan h ngoi giao vi Trung Quc v Bc Vit Nam, Campuchia v Lo. SEATO rt lui dn dn, v cc cn c M Thi Lan (tuy khng phi l cc cn c Philippin) c ng ca. Nhng nh bnh lun phng Ty s rng s sa st nh hng ca M s m ng cho s m rng quan trng nh hng ca Lin X ng Nam , nhng kt qu chnh ca s chuyn hng vo ch ngha trung lp l cng c ASEAN thnh mt khi khu vc. Nhng c gng ngoi giao Xvit t t c kt qu v, nh chng ta thy, nh hng ca Trung Quc ch khng phi ca Lin X tng ln ng Nam . Nhng ni lo s rng mt ng Nam khng cng sn yu v chia r s chu s e do ca mt ng Dng thng nht v mnh, thc y cc nc ASEAN chn su nhng bt ng ca h sau nm 1975. Cuc hp cp cao u tin ca nhng ngi ng u nh nc ca ASEAN ti Bali thng 2 nm 1976 do l mt tr li cho nhng thng li ca cng sn ng Dng. Nhng hip nh k ti cuc hp t c s cho s hp tc chnh tr, kinh t v vn ho gia 5 nc. trnh khiu khch nhng ngi lng ging cng sn mi ca h mt cch khng cn thit hi ngh nhn mnh rng ASEAN khng phi l mt cng c qun s. Nhng sau nm 1975, cc nc ASEAN tri qua mt cuc phn thnh kinh t, trong khi ng Dng b lm vo cuc khng hong kinh t v chnh tr. Cc nc ASEAN tt hy c tt c bn trong cuc xung t Campuchia-Vit Nam-Trung Quc tranh th. Ngoi trng Singapore Xinnathambi Ragiaratman bnh lun nm 1978: Cc domino khng b . Dng nh tnh hnh i theo hng khc thay cho vic cng c ln sng cng sn nh d kin sau thng li ca h, by gi chng ta thy s tan r ca khi on kt cng sn, ASEAN ang c cng c ch khng phi tan r.

137

Tnh hnh ny rt thun li cho cc nc ASEAN, i n chm dt khi ngi Vit Nam lt ch Pol Pot. Bn thn tc v hiu qu ca s can thip qun s ca Vit Nam lm cho cc nc ng Nam khng cng sn hong s v h bit rng h khng c mt kh nng qun s nh vy. Hn na hu qu chnh ca cuc can thip l to thnh mt khi ng Dng cng sn thng nht m cc nc ASEAN lo s c th xut hin trong nm 1975. Do khng c g l vic h ln n hnh ng ca Vit Nam, chng h c cht ch g n nhng chi tit ca cuc tranh chp Vit NamCampuchia. Xt v s thay i so snh lc lng v kh, th theo quan im ca h, nhng ng v nhng sai ca cuc xung t khng c ngha l g. C mt k c ti git ngi nh Pol Pot lm lng ging cn hn l mt khi ng Dng cng sn. Cc ngoi trng ASEAN hp Bng Cc ngy 11 thng ging nm 1979 tho lun cch h phi tr li cuc xm chim Campuchia ca Vit Nam. Ngay sau , h ra mt tuyn b chung phn nn cuc can thip v trang e do c lp, ch quyn v ton vn lnh th ca Campuchia, xc nhn quyn ca nhn dn Campuchia quyt nh ly tng lai ca chnh h, khng c s can thip hoc nh hng t bn ngoi, v i vic rt ngay qun i bn ngoi khi lnh th Campuchia. Mc d t ra nht tr trong dp ny, nhng c nhng khc bit nghim trng gia cc thnh vin ASEAN v vn Campuchia. Thi Lan nm trong mt v tr bt li ca mt quc gia tin tuyn vi s sp ca ch Pol Pot, Thi Lan thy mnh ng trc mt lc lng Vit Nam u th hn dc theo tt c bin gii pha bc v t pha ng, t Chiang Saen pha bc n Klong Yai ng nam. Vic ngi Vit Nam n bin gii i din vi Araniapratet l iu c bit gy lo s cho chnh ph Thi, bi v n c ngha l qun Vit Nam ch cch bn thn Bng Cc vi gi, qua mt t nc bng phng, d i qua v bo v s si. tr thnh mt li ni a c tnh cht mu mc rng nu ngi Vit Nam xm chim Thi Lan, h s ch b s tc nghn giao thng chn li Bng Cc, nhng i vi nhng ngi chu trch nhim v nn an ninh t nc th khng phi l vn ci. Trong khi s lo lng v nhng nh ca Vit Nam tt nhin l mnh nht Thi Lan, th Singapore cng tn thnh nh vy v cng a ra mt ng li chng Vit Nam mnh. Thng ging nm 1979, Ragiaratman tuyn b rng ngha ca iu xy ra m ch ngha quc khng cn lin kt vi ch ngha quc phng Ty na m vi ch ngha quc cng sn. Tuy nhin, Malayxia v Indonesia nghing v mt lp trng d di hn. Chnh ph Giacacta tuyn b rng nhng s kin Campuchia khng c ngha c mt mi e do Vit Nam i vi cc nc ASEAN, bi v Vit Nam ang qu bn vi nhng vn trong nc ca h. Nhng khc nhau l mt phn s phn nh nhng thi khc nhau i vi Trung Quc. Nhng mi lo s trc y v vic bnh trng xung pha nam ca cng sn Trung Quc c du bt nh s ve vn cc nc ASEAN ca Bc Kinh trong nhng nm 1970, nhng nhng mi lo s tuyt nhin khng phi tt hn. Vic Trung Quc khng khng duy tr cc quan h vi cc ng Cng sn anh em ang lnh o cc cuc ni du l mt ngun gc c xt trong cc quan h ca h vi cc chnh ph ASEAN. Mt ngun gc khc l nh hng ca Trung Quc i vi cng ng Trung Quc hi ngoi trong cc nc . S ng vc i vi nhng vn c bit su sc Malayxia v Indonesia l nhng nc c xu hng c cm tnh vi kin v mt nc

138

Vit Nam c lp lm hng ro ngn chn nh hng ca Trung Quc. Bn thn l thuc a c, h cng c cm tnh hn vi nhng nguyn vng quc gia ca nhng ngi cng sn Vit Nam. Tri li, c Singapore ln Thi Lan, cc cng ng kinh doanh Trung Quc a phng gy mt nh hng mnh i vi chnh ph c quan h hu ngh vi Bc Kinh v cng khng c nhng k c v mt cuc u tranh chng ch ngha quc phng Ty. Thi ca Bng Cc cn chu nh hng hn na ca suy ngh rng Thi Lan c truyn thng cnh tranh vi Vit Nam v nh hng vi Lo v Campuchia. T lc bt u, cc nc ASEAN khc cng khai theo s dn ng ca Thi Lan, vi t cch l nc b nh hng trc tip nht ca cuc khng hong Campuchia. Nhng ngay trong chnh ph Bng Cc, kin cng khc nhau v vic nn dng nhng bin php thc tin no. Nhng li khuyn thn trng ngh rng trong khi cuc xm lng ca Vit Nam phi b ln n mnh m, chnh ph Heng Samrin nn c tha nhn mt cch lng l nh mt thc t ca cuc sng tr phi xut hin mt e do trc tip i vi Thi Lan: Khng c ch g dnh vo mt c gng, c l l v ch v chc chn l nguy him, tm cch buc ngi Vit Nam rt khi Campuchia. Nhng quan im c ngi Malayxia v ngi Indonesia cng c thm, h tn thnh m mt cuc i thoi vi H Ni ch khng phi mt cuc i u. ng sau sn khu, ngi Indonesia ni ring tm cch h nhng ngi cng rn v i n mt s thch nghi vi Vit Nam. Nhng nhng ngi cng rn Bng Cc v Singapore thng th i vi nhng li khuyn ni trn. Criangxac bay i Washington v Jimmy Cater on chc vi ng ta v s ng ca M nu nn an ninh ca Thi Lan b de do. Ri ngi Trung Quc tin cng Vit Nam. Ngy 22 thng 2, nm ngy sau cuc xm lc ca Trung Quc, Criangxac ni rng Thi Lan s tip tc tha nhn chnh ph Pol Pot nh chnh ph hp php ca Campuchia. ng ta cnh co nhng k xm lc tim tng v sc mnh ca cc lc lng v trang Thi Lan v ni rng cc lc lng c kh nng chn ng e do ca bt c phong tro bnh trng no. ng ta cng bt u xy dng cc cng trnh phng th bin gii Thi Lan v tp hp s ng h ca ASEAN cho lp trng . Criangxac lm iu m s chng minh l mt cam kt quyt nh ca Thi Lan: c s ca mt chnh sch i ngoi cn i b ph hu bng quyt nh ng v pha vi Trung Quc v Khmer trong cuc xung t ng Dng. Trong vi thng tip theo, tnh hnh trn bin gii Thi-Campuchia tr nn ngy cng cng thng. Mt trt t, nh nhau v thiu lng thc Ty Campuchia gy ra mt dng thc nhng ngi t nn chy sang Thi Lan. V vic t nn trn b trng hp vi vic b chy ca nhng thuyn nhn khi Vit Nam, cho nn thnh mt phn ca vn t nn lm cho cc nc ASEAN hong s. Cng lc , cc lc lng Pol Pot rt lui vo bin gii Thi trc s truy kch ca qun Vit Nam v ngi ta ngi rng chin s gia h vi nhau c th trn sang Thi Lan. Chnh ph Thi c phn khng nht qun khi tuyn b lp trng trung lp ca mnh i vi cuc xung t bn trong Campuchia bi v h ln n ngi Vit Nam v ng h Campuchia dn ch ca Pol Pot l chnh ph hp php ca Campuchia. H khng th chi ci c iu khi Sihanouk trch li ca Hn Nim Long, th trng ngoi giao Trung Quc, tuyn b thng 5 nm 1979: i vi th gii bn ngoi, ngi Thi ni rng h trung lp, nhng trn thc t h khng

139

trung lp. H i vi Pol Pot. Khi cc ngoi trng ca cc nc ASEAN hp Bali thng 6 nm 1979 v cuc khng hong ngi t nn, cuc hp b cc ngi cng rn chng Vit Nam khng ch. Ngi ni thng thng nht li mt ln na l Ragiaratnam ca Singapore. ng ta ni rng Vit Nam l mt cng quc bnh trng nhm thng tr ton ng Nam , tuyn chin vi ASEAN v ang thc hin mt chnh sch dit chng. Ngy nay l nhng ngi Vit Nam gc Hoa. Ngi Campuchia b cng thm vo danh sch nhng ngi sp phi cht Ti sao khng phi l Thi Lan ngy mai, v Malayxia, Singapore v cc nc khc ang dm ngn cn nhng gic m ca Vit Nam?. Theo cch nhn ca Ragiaratman, Vit Nam e do Thi Lan vi 180.000 qun v ang c tnh xua nhng ngi t nn ra khi ng Dng nhm lm mt n nh cc nc khng cng sn ca ng Nam . ng ta ni rng ASEAN i n gii hn ca s kin nhn ri, i phi c ng li cng rn v vn t nn, v ch trng rng ASEAN cung cp v kh v ng h vt cht cho cuc chin tranh yu nc ca Campuchia chng li s thng tr ca Vit Nam (c th l cc lc lng Pol Pot). ng ta nhc nh nhng bn ASEAN ca ng khng c c bt c chnh sch ho gii no vi H Ni, lp lun rng Vit Nam khng th c i x nh mt lng ging ch yu l yu ho bnh. Thng co cui cng c thng qua ti Bali ln n ngi Vit Nam v ku gi s ng h quc t i vi quyn t quyt ca Campuchia, Campuchia y l ch Campuchia dn ch. Thng co khng nh li s ng h Thi Lan ca cc nc ASEAN, v tuyn b rng bt c cuc leo thang no trong chin u Campuchia hoc bt c s xm nhp no vo Thi Lan s trc tip nh hng n nn an ninh ca cc nc ASEAN vi t cch l mt nhm thng nht. Khng c cng c qun s no c k Bali, nhng kh r rng nu Thi Lan b tin cng, th cc nc khc s n gip . Sau hi ngh, ngoi trng M, Xai-rt Van-x cam kt rng M s n gip bt c nc ASEAN no b tin cng t bn ngoi. Hi ngh Bali thng 6 nm 1979 nh vy l mt bc c ngha vo hng chuyn ASEAN thnh mt lin minh qun s trn thc t c M ng h. S hp tc qun s gia cc nc ASEAN c y nhanh sau hi ngh Bali nhng trn c s song phng ch khng phi a phng. H thc hin nhng cuc trao i tp trn chung v c gng tiu chun ho trang b ca h. Cng vic i hi tng nhanh chi tiu qun s v c vin tr qun s ca M gp sc. i vi ton b cc nc ASEAN, chi tiu quc phng ln n 5.466 triu la M nm 1980, tng 47 phn trm so vi nm 1979 v 2.849 phn trm so vi nm 1975. Ngay d nh vy, trong bt k s so snh trc tip no v lc lng qun s ca h vi nhau, so snh lc lng khu vc vn c li cho Vit Nam. Vo nm 1980, cc nc ASEAN c 693.000 qun ti ng so vi mt triu qun ca Vit Nam. Hn na qun i ca nhiu nc ASEAN cn b ct cht vo cng vic ni dy trong nc hoc phi tham gia vo cng vic ca chnh quyn. ASEAN vn l mt s tp hp cc nc yu v qun s, ph thuc nng n vo s bo v ca M v Trung Quc i ph vi e do ca Vit Nam.

140

Cc nh bnh lun phng Ty rt thng cm vi l do ti sao ASEAN i vo hng mt lin minh qun s v h chng bao gi dng nhng l lun ngc nghch nh khi ni n khi ng Dng. Khng c cht nh no coi ASEAN nh mt lin bang hoc m t n nh mt cng c ch ngha thc dn" ca mt trong nhng nc thnh vin c th lc, hoc ca M. Tt nhin, tnh hnh phn nh mt phn thc t rng khng c nc no khng ch c ASEAN. N cng phn nh s hp tc qun s rng ri hn nhiu ng Dng m Vit Nam chu gnh nng ch yu. Tuy nhin ci chnh l v cc nh quan st phng Ty d dng nhn thc e do ca Vit Nam i vi Thi Lan v hiu phn ng ca ASEAN l mt phn ng phng ng. Cng chnh nhng nh quan st nhng li khng thy c rng khi ng Dng cng l phng ng v tnh cht. H thy mt e do ca Vit Nam i vi Thi Lan trong cuc xm chim Campuchia nhng li khng th thy e do ca Trung Quc i vi ng Dng, mc d c cuc xm lc Vit Nam ca Trung Quc. Nu khi ng Dng lin kt vi nhau cht ch hn, ch yu l v e do m h phi ng u l thc s hn nhiu. Tuy c nhng vn song song nh vy, nhng ASEAN v khi ng Dng c nng mc tiu c bn ngc nhau v vn Campuchia: i vi ASEAN, quan tm hng u l chm dt mi e do cm thy i vi Thi Lan bng mt s rt qun Vit Nam khi Campuchia, trong khi vn Trung Quc l th yu; tuy nhin, i vi ng Dng, th e do ca Trung Quc l mi quan tm bc nht, v s c mt ca Vit Nam Campuchia l th yu. Kh nng ca mt gii php ngoi giao c th tho mn c hai bn do l mt iu cn xa xi. Nhng cuc hi m gia ASEAN v cc nc ng Dng cha h bao gi c bt u. Nm 1980 ngi Vit Nam lp i lp li rng h s khng thng lng tng lai ca Campuchia qua u chnh ph Phnm Pnh, nhng cc nc ASEAN s khng tham gia vo cuc m phn no gm c chnh quyn Heng Samrin. Ngi Vit Nam cng ni rng qun i ca h s li Campuchia chng no cn e do ca Trung Quc" i vi cc nc ng Dng. H a ra vic rt mt s qun i ly vic Thi Lan khng cho Khmer t thnh v hng cung cp, nhng s khng rt hon ton khi thi ca Trung Quc cn th ch. Tuy nhin cc nc ASEAN li nhn mnh vic rt hon ton. H Ni tm cch gim nh nhng lo s ca Bng Cc v s bnh trng ca Vit Nam bng vic ngh mt cng c khng xm lc vi Thi Lan. Nhng theo con mt ca ngi Thi, th mt cng c nh vy t c ngha trc nhng hnh ng ca Vit Nam Campuchia v Bng Cc bc b ngh . Vit Nam ngh phi qun s ho bin gii Thi-Campuchia v Thi Lan bc b v nu lm nh vy c ngha l Thi Lan l mt bn ca cuc tranh chp Campuchia. Thi Lan i li bng vic ngh mt khu phu qun s gia cc bn tham chin bn trong Campuchia v Vit Nam bc b v n c ngha l chia ct trn thc t Campuchia. V vn ny cc nc ASEAN t thy mnh nm trong lin minh vi M v, c phn khng thoi mi hn vi Trung Quc. H tip theo thng li ngoi giao ca h trong vic a Pol Pot vo Lin hp quc bng vic yu cu mt hi ngh quc t v Campuchia di s bo tr ca Lin hp quc. H ngh rt hon ton qun Vit Nam, thnh lp mt lc lng gn gi ho bnh Lin hp quc gi gn lut php v trt t Campuchia sau khi Vit Nam rt, v t chc bu c do Lin hp quc u thnh lp mt chnh ph mi. Ngy 22 thng 10 nm 1980 i hi ng Lin hp quc thng

141

qua Ngh quyt 35/6 v Campuchia. Ngh quy ny theo ng d tho ca ASEAN tr mt im l b vic thnh lp lc lng gn gi ho bnh ca Lin hp quc. Vic khng thnh lp lc lng ny c ngha l Khmer s l lc lng qun s c t chc duy nht trn t nc (bt k kt qu ca cuc bu c nh th no). l iu m c tin l do Trung Quc i hi. Cc nc ng Dng bc b ngh ny v Lin hp quc chp nhn tnh hp php ca ch Pol Pot v bc b tnh hp php ca Cng ho nhn dn Campuchia cho nn Lin hp quc khng cn l mt c quan khng thin v na. Khng c s tham gia ca cc nc ng Dng th mt hi ngh v Campuchia, nh mt nh ngoi giao ni, cng ging nh v tay vi mt tay. Tuy nhin, iu ng ch l khong cch gia lp trng ca ASEAN vi lp trng ca Trung Quc v M. Trong Ngh quyt Lin hp quc 35/6 ASEAN c vit thnh iu khon s bo m vi Vit Nam rng nn an ninh ca h khng b e do. Ngoi trng Singapore, Suppia Dhanabalan (Ragiaratnam tr thnh ph th tng ph trch cc cng vic i ngoi) nhn mnh rng ASEAN khng mun thy Khmer tr li chnh quyn bng v lc v ASEAN tha nhn rng bt k gii php no cho vn Campuchia phi tnh n s quan tm chnh ng ca Vit Nam rng Campuchia khng c dng e do nn an ninh ca h. ng ta c cc ngoi trng ASEAN khc ng h. S xut hin ng li ho gii trong ASEAN lm cho ngi Trung Quc ht hong. Trc hi ngh, Bc Kinh cng khai tin cng ngh ca ASEAN mi cc phe phi chnh tr Campuchia khc nhau lm ngi quan st. Theo ngi Trung Quc th ch hai bn xung t, Vit Nam v Campuchia dn ch, phi c mi, Cng ho nhn dn Campuchia khng c hi n trong bt c vai tr no; Sihanouk hoc Son Sen cng vy, tr phi h sn sng lin kt vi Campuchia dn ch, i din hp php duy nht ca Campuchia. Tr li ca Trung Quc v nhng kin ni n li ch an ninh chnh ng ca Vit Nam l i hi ngh tp trung vo vn chnh ngha l buc Vit Nam rt tt c qun i ca h khi Campuchia. Ti chnh hi ngh, Hn Nim Long, quyn ngoi trng Trung Quc, ngh rng ch sau khi Vit Nam rt, cc thnh vin Hi ng bo an Lin hp quc v cc nc ng Nam mi cam kt tn trng c lp v trung lp ca Campuchia. Lp trng cng rn ca Trung Quc c M ng h. Mc tiu chnh sch M ng Dng l gy sc p ti a i vi H Ni, leo thang cuc khng hong Campuchia ch khng phi tm mt gii php cho n. Nm 1979 mt nh ngoi giao phng Ty k cu Bng Cc quen thuc vi suy ngh ca Washington ni vi Nayan Sanda rng M chng li mi c gng i n mt tho thun vi Vit Nam bi v iu ch khuyn khch ch ngha bnh trng ca H Ni ch khng phi hn ch n. Ngi M thch gy ra mt cuc i u m h hy vng c th lm cho h b gy ch ca gii lnh o H Ni, ngay d cho phi mt nm n mi nm (xem trch ca Nayan Sanda, Tp ch Kinh t Vin ng, 21 thng 12 nm 1979-ND). Ngoi mun tr th, ngi M cn rt mun lm va lng ngi Trung Quc. Vo lc hi ngh Lin hp quc mt ngi M ni: Nu c ai ngh rng Campuchia dn ch l mt thay th (cho Cng ho nhn dn Campuchia) th anh ta l mt ngi mt l tr L do duy nht chng ti ng h th u nhim ca Campuchia dn ch l v ngi Trung Quc mun chng ti lm nh vy (xem trch dn ca J.M. Van Kroef, bi Campuchia: cung m

142

ngoi giao, ng trong Asian Suwey, vol.22, 1982, tr.1020-ND). Lp trng ca M khng cn cho ASEAN c ch linh ng. Ngoi trng A-lec-xan- He-g ni vi hi ngh Lin hip quc rng: M khng c nh bnh thng ho quan h vi mt Vit Nam ang chim Campuchia v lm mt n nh ton b khu vc ng Nam . Bc Kinh, khng lu trc hi ngh, tr l b trng ca He-g, Gin Hn-ri-gi ni ln s ng h ca ng ta i vi vic tng cng cc sc p chnh tr, kinh t v vng, c qun s na i vi Vit Nam" a li mt s thay i trong thi ca H Ni". Hai ngy sau hi ngh, Hn-ri-gi ni ln chnh sch ca M i vi ng Dng, trong cuc iu trn trc tiu ban cng vic ng v Thi Bnh Dng ca Thng vin nh sau: Vn trung tm trong chnh sch ca M i vi Vit Nam l s chim ng Campuchia v l iu m ti sao chng ti s tip tc duy tr sc p vi H Ni. Chng ti s tip tc mt qu trnh c lp ngoi giao v tc ot kinh t cho n khi H Ni (ng ) rt qun, bu c t do v chm dt can thip t bn ngoi (Xem Ngoi giao ca cuc xung t Campuchia: T liu ch cht, Indochina Isaues s 21-11-1981-ND). Do c s khc nhau v quan im gia ASEAN vi Trung Quc v M, nn hai tuyn b d tho c a ra hi ngh, mt ca Singapore v mt ca Bc Kinh. Nhng khc nhau gia hai d tho cng ging nh nhng khc nhau ca Ngh quyt 35/6, nhng by gi nhng khc nhau c a ra cng khai. Kt qu hi ngh l, tuy nhng ngi n ho trong ASEAN chim c tay trn, nhng sc p Trung Quc-M vn bo m rng trn thc t h tip tc ng sau lng Pol Pot. Trong khi h khng mong c mt gii php qun s cho cuc khng hong Campuchia, vic lm ca h lm cho mt gii php ngoi tr nn cc k kh khn. Cc nc ng Dng trnh by r lp trng thng lng c bn ca mnh trong mt tuyn b ca cc ngoi trng Vit Nam, Lo v Cng ho nhn dn Campuchia ngy 28 thng ging nm 1981. H quy trch nhim ca s cng thng v b quyn ca ta v lp lun rng nhn t c bn lp li ho bnh v n nh ng Nam hin nay l Trung Quc phi chm dt chnh sch th ch i vi ba nc ng Dng v chnh sch can thip vo cc nc khc khu vc ny. Ba chnh ph tuyn b sn sng k nhng hip c song phng v cng tn ti ho bnh vi Cng ho nhn dn Trung Hoa trn c s cc nguyn tc tuyt i tn trng c lp, ch quyn v ton vn lnh th ca mi nc, khng xm lc, khng can thip vo cng vic ni b ca mi nc khc, bnh ng; cng c li; quan h lng ging tt v gii quyt tt c cc tranh chp song phng bng bin php ho bnh. Tuyn b trn y b th tng Trung Quc Triu T Dng bc b ti mt cuc hp bo Bng Cc ngy 1 thng 2. ng ta ni khng c g mi trong ngh ca ng Dng, v ng ta tuyn b rng Trung Quc sn sng tham gia mt hi ngh vi Vit Nam v cc nc khc ginh mt s bo m quc t chng li s can thip nc ngoi Campuchia, ch sau khi Vit Nam rt tt c qun i ca h. Thng 4 nm 1981 Vit Nam a ra vic sn sng rt tt c qun i ca h khi Campuchia nu Trung Quc sn sng k mt hip c khng xm lc Vit Nam, Lo v Cng ho nhn dn Campuchia. Nhng Trung Quc kin quyt khng chp nhn ngh

143

trn. T Nhn dn nht bo ca Trung Quc m t ngh rt qun ca Vit Nam l mt th on nhm tt c ch trch cho Trung Quc". Trung Quc s sn sng k mt cng c khng xm lc vi Vit Nam ch sau Vit Nam ngng xm lc v bnh trng, chm dt thm nhp vo lnh th Trung Quc, v rt tt c qun i ca h ra khi c Campuchia ln Lo. Tm li, Trung Quc i s u hng hon ton trc khi bt c mt cuc ni chuyn no c th bt u. i vi cc nc ASEAN, tuyn b ng Dng ngy 28 thng ging nm 1981 ch trng mt cuc i thoi sp din ra gia ASEAN v ng Dng. N a ra mt ngh cho mt cuc hp khu vc gm c ASEAN v cc nc ng Dng v c l c Min in na tho lun cc vn c lin quan n nhau. Sau khi nhng nc k c mt hip c v ho bnh v n nh ng Nam , th bn tuyn b yu cu mt cuc hi ngh quc t m rng cng nhn v bo m hip c . iu ny khc vi ngh ca ASEAN ch yu ch n ku gi cc nc trong khu vc cng nhau i n mt gii php thng lng ca chnh mnh v vn Campuchia m khng c s can thip ca cc cng quc bn ngoi, t ra cho cc cng quc ln (nht l Trung Quc) mt vic ri phi un h. Tuyn b ng Dng cng nhn mnh rng Cng ho nhn dn Campuchia phi c chn lm i din hp php v chn chnh duy nht ca nhn dn Campuchia, trong khi a ra vic rt mt phn lc lng Vit Nam nu Thi Lan chm dt vic cho qun i Pol Pot v cc lc lng Khmer phn ng khc dng lnh th Thi Lan lm cn c tip t v kh v lng thc v nu Thi Lan tp trung cc lc lng vo nhng tri ring cch xa cc khu vc bin gii". Tr li chnh thc ca ASEAN c a ra qua ngoi trng Philippin, tng Cc-lt P.R-mu-l, ngy 6 thng 2, nm ngy sau khi Triu T Dng ni ln s chng i ca Trung Quc. ng ta ni ln cc ngh ca ng Dng khng bit n nguyn nhn gc r ca vn , s vi phm trng trn Campuchia i vi nhng nguyn tc c bn ca phong tro khng lin kt v cc nguyn tc ca Hin chng Lin hp quc v tm cch bo cha v ko di vnh vin s chim ng qun s tip tc Campuchia v gt b quyn ca nhn dn Campuchia t quyt nh ly tng lai ca mnh khng b s can thip v p buc t bn ngoi. B tc ngoi giao tip tc cho n nm 1983. Ch yu l khng bn no chu c mt tho hip thc s v mi bn i bn kia a ra trc nhng b ln. Cch lm ca ng Dng l nhm bo m vi cc nc ASEAN v nhng nh ho bnh ca mnh v a ra cho h tnh hu ngh v hp tc i ly s tha nhn mt chnh ph thn Vit Nam Phnm Pnh. Nh l mt phn ca chin lc c bn , Vit Nam bt u xc nh cc iu kin m theo h s rt qun ca h ra khi Campuchia, v cng b mt s gim qun va phi Campuchia thng 7 nm 1982. Mt t rt qun na c tip theo thng 6 nm 1983, a s qun Vit Nam Campuchia xung cn khong 150.000, theo cc ngun tin tnh bo phng Ty. Lp trng ca ASEAN l p Vit Nam rt qun bng cch ng h Campuchia dn ch trong khi vn bo m vi H Ni rng h tha nhn li ch an ninh ca Vit Nam Campuchia. V vy ASEAN b buc vo trch nhim duy tr Campuchia dn ch nh l

144

mt chnh ph thay th cho Cng ho nhn dn Campuchia. Cc nc ASEAN cng thy rng h hiu nhm mt cch nghim trng chnh sch ca Trung Quc i vi Campuchia trong nm 1979. Bc Kinh khng quan tm ch yu n vic bo v ch quyn ca Campuchia, m l n vic lm chy mu Vit Nam buc phi khut phc. C ASEAN ln Trung Quc ng h Campuchia dn ch, nhng vi nhng l do khc nhau. Trong khi cc nc ASEAN, nht l Thi Lan, thc s mun Vit Nam rt khi Campuchia, th ngi Trung Quc li mun h b sa ly trong mt cuc chin tranh ko di Campuchia. Nh ng Tiu Bnh thng thn gii thch cho th tng Nht Bn thng 12 nm 1979: Trung Quc s khn ngoan nu buc ngi Vit Nam li Campuchia bi v bng cch h s chu thit hi nng n hn v s khng c kh nng a tay vo Thi Lan, Malayxia v Singapore (xem trch ca Nayan Sanda trong Tp ch Kinh t Vin ng, 21 thng 12 nm 1979). Do Trung Quc dng nh hng ca mnh ngn cn mi bin php c th a n mt gii php tho hip cho cuc khng hong Campuchia. Cc nc ASEAN v vy m t thy rng do cam kt cho s nghip ca Campuchia dn ch, h khng th no gii quyt cuc khng hong m c th trnh khi xung t cng khai vi Trung Quc c M ng h, vo nhng lc trng yu nh ti cuc hp ca Lin hp quc v Campuchia dn nm 1981. Do h b kho cht vo cam kt m h a ra thng 2 nm 1979. Do khng th c mt gii php thng lng vo giai on ny, cho nn kt qu cuc tranh chp tr nn ph thuc vo cc pht trin chnh tr v qun s c th lm thay i so snh lc lng trong khu vc. Chnh mun t c iu , ch khng phi bng ngoi giao, m c hai bn tp trung cao nht nng lc ca mnh sau nm 1979. Vit Nam tp trung vo vic cng c chnh ph Heng Samrin, tng cng mi quan h c bit vi Lo v Campuchia v xy dng h thng phng th trn bin gii Trung-Vit. Cn Thi Lan, c ASEAN ng h, th tm cch tng sc p i vi H Ni bng vic li dng cuc khng hong ngi t nn v b mt ng h nhng ngi ni dy chng Vit Nam hot ng trn bin gii Thi-Campuchia. Cuc xm chim ca Vit Nam v lut php quc t Cuc can thip ca Vit Nam vo Campuchia b ASEAN, Trung Quc v phng Ty ln n v nhng l do cn bn l chin lc, nhng nhng l l c chnh thc a ra li c tnh cht lut php. Ngi Vit Nam b t co, khng phi v lm thay i so snh lc lng chng li Thi Lan v ASEAN, m v trng trn vi phm lut php quc t. H qu tt yu ca tnh hnh l cc nc ASEAN cho rng, trong khi h rt phn nn v nhng ti c ca ch Pol Pot, h li b rng buc v lut php tha nhn Campuchia dn ch ch khng phi Cng ho nhn dn Campuchia l chnh ph hp php ca Campuchia, bi v h lp lun rng nu lm khc i s c ngha l hp php ho xm lc". i vi cch lp lun ny, ngi Vit Nam tr li rng Pol Pot l k xm lc v s c mt ca Vit Nam Campuchia l mt hnh ng t v hp php. Hai quan im mu thun nhau c tm tt gn trong mt cuc trao i gia Nguyn C Thch v th tng Malayxia Mahathi Mohamed thng 7 nm 1982. Thch tuyn b: S c mt ca Vit Nam Campuchia l mt quyn t v, bi v Campuchia b s dng e do nn an ninh ca Vit Nam". Mahathia tr li: Anh khng nn vo mt lnh th lng ging, ng nh anh khng mun ngi khc vo lnh th ca anh.

145

C s cho lp trng ca ASEAN l iu 2 (4) ca Hin chng Lin hp quc. iu vit nh sau: Tt c cc thnh vin s phi km ch trong cc quan h quc t ca mnh khng e do hoc dng v lc chng li ton vn lnh th hoc c lp chnh tr ca bt c nc no, hoc bng bt k cch no khng ph hp vi cc mc ch ca Lin hp quc. Hi ng bo an Lin hp quc c quyn xc nh xem liu c xy ra nhng e do cho ho bnh nhng vi phm i vi ho bnh hoc nhng hnh ng xm lc" hay khng v c hnh ng duy tr ho bnh v an ninh quc t, k c vic dng lc lng qun s quc t nu cn. Tuy nhin, cc ngi tho ra hin chng bit r rng cc nc b xm lc v trang xy ra chng li mt nc thnh vin ca Lin hp quc trckhi Hi ng bo an c nhng bin php cn thit duy tr ho bnh v an ninh quc t. Nhng bin php m cc nc thnh vin s dng theo quyn t v s c bo co ngay ln Hi ng bo an v s khng bao gi nh hng n quyn lc v trch nhim ca Hi ng bo an trong vic nh ra hnh ng m hi ng cho l cn thit duy tr ho bnh v an ninh quc t. Trn thc t, hu nh tt c cc cuc xung t v trang t Chin tranh th gii ln th hai c gii quyt m khng cn s can thip c hiu qu ca Hi ng bo an, v vic trin khai cc lc lng gn gi ho bnh t ra thnh cng ch khi no c tt c cc bn ca cuc xung t tn thnh. Hn na, trong khi cuc chin u cn ang tin trin, cc nc c lin quan t khi bo co ngay nhng hnh ng ca h cho Hi ng bo an. R rng l Vit Nam dng lc lng qun s chng li ton vn lnh th v c lp chnh tr ca ch Pol Pot, thc vy, Vit Nam tm cch qut sch hon ton ch , khng cho tn ti na. V im ny ASEAN da vo iu khon ni trn. Nhng iu 2(4) phi c c cng vi iu 51 ca Hin chng thy rng Hin chng khng nhng khng mc nhin ln n tt c cc cch m quc gia s dng lc lng qun s m cn lm cho s phn bit gia hnh ng xm lc v hnh ng t v tr nn quan trng mt cch cn bn. Rt ng tic l khi cuc chin u ang giai on nng bng nht th khng th lm r mt s im quan trng. Vn bn no khi xng cuc tin cng v trang l vn trung tm. Quyn t v ch tn ti khi p li nhng cuc tin cng v trang xy ra, v Hin chng khng c iu khon chung v ci gi l t v nga trc. im th hai l lc lng dng t v phi tng xng vi cuc tin cng, do cc rc ri bin gii nh khng th dng lm mt ci c tin hnh chin tranh tng lc. im th ba l phn ng nhng ngi vit v vn vch rng, n khng bao gm quyn nh tr v trang. Nh Akehurst vit: nu nhng ngi khng b t mt nc ny trn vo nc kia, th nc kia dng lc lng chn ng hoc ui nhng k khng b, nhng sau khi lm c nh vy, nc khng c quyn tr a bng tin cng nc kia (xem Micaen Akehurst, mt li gii thiu hin i v lut php quc t, Lun n, 1970, tr.317-318-ND). y l nhng tiu chun m nhng hnh ng ca H Ni trong cuc xung t ca mnh vi ch Pol Pot, phi c xem xt theo php lut quc t. Xut pht t bng chng nu trong trng 4, r rng l chnh ch Khmer khi xng cc cuc tin cng v trang chng pha bn kia. chng li Vit Nam, c lp lun cho rng phn ng ca Vit Nam l khng tng xng vi cc cuc tin cng m Vit Nam phi chu ng. V c bit l cuc xm nhp thng 12 nm 1977 v cuc xm chim thng 12 nm 1978 v

146

nhng cuc nh tr khng th bo cha bng quyn t v nu trong Hin chng Lin hp quc. Khi xem xt vn nh tr, th phi phn bit gia cc hnh ng t v v nh tr v trang. nh tr v trang ch p dng i vi nhng va chm gia cc nc cn bn l sng ho bnh vi nhau. Nhng theo cc nh chc trch v lut php quc t mt khi v qua ngng ca i vo mt tnh trng hot ng ging chin tranh" hoc mt tnh trng chin tranh" th khi nim nh tr khng cn c p dng na. Trong cc quan h gia Campuchia v Vit Nam nhng nm 1977-1978, r rng t nht l mt tnh trng hot ng ging chin tranh". lm r vn cn trch li ca mt nh chc trch hng u, gio s D.W.Greig: Trc khi c Hin chng, tuyt nhin khng th thy r mt cuc chin tranh t v c th chng minh n u hnh ng nh vo ton vn lnh th v c lp chnh tr ca k xm lc. Quan im ca nhng nc nh bi a v Nht Bn trong Chin tranh th gii th hai cho rng h c quyn chim lnh th ca cc nc th ch v chim chnh quyn trn cc lnh th thnh lp chnh quyn v cc th ch dn tc trn mt nn tng vng chc iu 2 (4) ca Hin chng khng ngn cn hnh ng chng li mt k xm lc tin hnh mt cuc tin cng v trang chng li bt c nc no Mt quc gia c l l tin rng s tn ti ca mnh b e do, quc gia c quyn t bo v mnh, thm ch n mc tin hnh mt cuc tin cng vo lnh th ca nc m t xut pht mi e do. Vn ton vn lnh th ca mt nc khng th m rng ra n mc lm cho nc c th t do chun b mt cuc xm chim chng li mt nc lng ging m khng b an can thip. Ton vn lnh th ca mt nc khng c ngha l bt kh xm phm nu iu m nc chun b l mt vi phm i vi ho bnh hoc l mt hnh ng xm lc" (xem Lut php quc t ca D.Wgreig, xut bn ln th 2, Lun n, 1976.ND). Tm li, nu c chp nhn rng mt tnh trng chin tranh hoc hot ng ging chin tranh" tn ti gia Vit Nam v Campuchia dn ch; rng chnh ph Campuchia dn ch l mt k xm lc; v rng Vit Nam c nhng c s php l tin rng tnh trng l mt e do nghim trng cho chnh ph Vit Nam; th Vit Nam c l l loi b e do bng vic xm lng v chim ng Campuchia, cng ging nh ng minh c l l xm lng v chim ng c v Nht Bn nm 1945. Greig vit tip: Tuy nhin, ton vn lnh th v c lp chnh tr s r rng c p dng ngn chn mt quc gia, lc ban u hnh ng t v chng li mt e do t mt quc gia khc, nhng ri i n thn tnh ton b hoc mt phn lnh th ca quc gia khc Mt s e do tin cng s khng bao gi c th bo cha cho quc gia b e do chim chnh quyn ca quc gia cho l xm lc". V vy khng th bo cha cho vic thn tnh lnh th ca Campuchia hoc t n di quyn vnh vin ca mt chnh quyn Vit Nam; nhng ngi xm chim chc chn s giao quyn hnh li cho mt chnh ph Campuchia mi cai tr t nc trong bin gii hin c ca n. V chnh l iu m ngi Vit Nam lm vi vic thnh lp chnh quyn Cng ho nhn dn Campuchi ca Heng Samrin. Vic Cng ho nhn dn Campuchia hu ngh vi Vit Nam v lm cho Thi Lan khng bng lng l mt hu qu tt yu, nhng v mt php l, vic khng lin quan g n nhng l l trn y.

147

Trng hp ca ASEAN chng cuc xm chim Campuchia ca Vit Nam do l mt trng hp yu v c s php l. Quan im cho rng can thip qun s ca mt nc ny vo mt nc khc lun lun khng th bo cha c l mt quan im n gin v khng th ng vng c. Nhng xt on v nh cao ca mt xung t khng th tch khi ngun gc v s pht trin ca xung t , v bn chm dt mt cuc chin tranh khng nht thit b xem l k xm lc". D sao, phn ng ca ASEAN i vi cuc xm lc Vit Nam ca Trung Quc cho thy rng trn thc tin ASEAN sn sng chp nhn s can thip qun s, khi s can thip trng hp vi li ch ca h. Tnh cht hp php ca s can thip Vit Nam Campuchia gn lin cht ch vi vn tha nhn quc t ca Cng ho nhn dn Campuchia. L l ca ASEAN v vic tip tc tha nhn ch Pol Pot l nu tha nhn chnh ph Heng Samrin s c ngha l hp php ho xm lc". Vi s ng h ca Trung Quc v ca M, nhng lp lun ca ASEAN thng nhng lp lun ca Vit Nam v cc ng minh Xvit ca mnh. Thng 9 nm 1979, i hi ng Lin hp quc b phiu 71 trn 35 v 34 khng b phiu xc nhn li s tha nhn Campuchia dn ch. Tuy cc nc ASEAN t ra lo ngi rng s ng h s cui cng b sp , nhng cc nm sau, s tha nhn c tng ln mt s phiu, th d nm 1980 th t l phiu l 74, 35 v 32 v nm 1981 l 77, 34 v 31. Tha nhn mt chnh ph mi, nh chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia chng hn, c ngha l sn sng chp nhn n l thnh vin hp php ca cng ng quc t. Trn nguyn tc, phn ng cc nc da s tha nhn vo vic kim sot c hiu qu lnh th v nhn dn, ch khng phi da vo s tn thnh ca chnh sch chnh ph. Cch cp ny c i s Anh ti M, ngi Roger Matkins tuyn b mt cch kinh in nm 1954: Ny mt chnh ph kim sot c hiu qu t nc ca mnh; nu chnh ph t ra c hy vng hp l tn ti bn vng; nu n c th hnh ng cho a s nhn dn ca t nc; nu n c kh nng (tuy c th khng sn sng) thi hnh cc ngha v quc t; nu, ni tm li, n c th a ra mt cu tr li c tnh cht thuyt phc cho cu hi: Ai chu trch nhim y? Th lc chng ti s cng nhn chnh ph . Tuy nhin, M theo mt cch gii quyt khc. Nm 1931, ngoi trng M Henry L.Stimson lp lun rng nh nc b nhn Mn Chu Quc ca Nht Bn Mn Chu khng nn c tha nhn v n c to ra bng mt hnh ng xm lc khng hp php, v i Hi Quc lin (tin thn ca Lin hp quc) phi chp nhn cch l nguyn tc chung. Tuy nhin, hc thuyt ca Stimson t ra khng hiu qu, b sp ngay khi c a ra th thch l u tin vi vic Mussolini chim Abixini nm 1936. V nhng lp trng ngoi giao sm mun g ri cng phi khut phc nhng thc t chnh tr, cho nn tc dng chnh trong vic p dng hc thuyt Stimson l tr hon vic tha nhn, ch khng phi ngn cn n. Tt nhin, n c p dng trong mt kiu mu on v c tnh cht la chn v mt chnh tr. Trong khi mt o c ny ca vn tha nhn ngoi giao ni chung b gt i trc mt thc t ca vn nh Matkins a ra, nhng M vn cn gi quan im cho rng tha nhn ngoi giao c ngha l tn thnh chnh tr i vi mt ch . Trong trng hp ca Campuchia, vo cui nm 1979 tr li cho cu hi Ai chu trch

148

nhim y tr nn r rng. Chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia ca Heng Samrin kim sot hu ht t nc v ang cng c v tr ca mnh. Chnh ph Campuchia dn ch kim sot ch nhng vng lm trong phn xa xi v c lp ca t nc. Chng ti xin mi nhng ai ngh khc th i thm Campuchia bng mt th thc do Campuchia dn ch cp. C l c lp lun cho rng s tha nhn quc t ca Cng ho nhn dn Campuchia c th l cn sm v phi i n khi n t ra c kh nng tn ti m khng cn s bo v qun s ca Vit Nam. Nhng theo tiu chun thng thng ca vic kim sot lnh th v nhn dn, th khng th c l do tip tc tha nhn ch Campuchia dn ch. Khng nhng khng cn l mt chnh ph hp php, Campuchia dn ch tr thnh mt vt gi to hp php. Lp lun cho rng tha nhn Cng ho nhn dn Campuchia l hp php ho s xm lc ca Vit Nam l mt lp lun p ng i hi ca hc thuyt Stimson. Tuy nhin, nu iu m c chp nhn, th mt tri ca n cng phi c chp nhn, tc l tha nhn Campuchia dn ch cng bao hm c vic tha nhn cc chnh sch ca ch . Nhng s khng nht qun ca lp trng cc nc ASEAN v Campuchia c lm ni bt bng thi ca h i vi cc s kin chu Phi cng thi gian . Nm 1978 ch ng ght ca Idi Amin Uganda b mt cuc can thip qun s ca Tanzania lt , sau khi Amin xm chim Tanzania. Mc d tnh hnh ny rt ging vi tnh hnh Vit Nam-Campuchia, nhng khng h c tranh chp g v s tha nhn quc t ca ch m ngi Tanzania thit lp Campala, tuy ch ny cn t ra t n nh hn nhiu so vi Cng ho nhn dn Campuchia. Cc nc ASEAN, cng vi phn cn li ca th gii khng do d g trong vic chp nhn s can thip ca Tanzania l hp php v trong vic tha nhn ch mi. M c mt lp trng c bit khc thng v vn Campuchia M khng tha nhn Campuchia dn ch u tin. Nm 1978 tng thng Jimmy Cater t co Campuchia dn ch l k vi phm nhn quyn ti t nht trn th gii, v vn nhn quyn c coi nh l tr ct chnh sch i ngoi ca Cater. Ri, sau khi ch b lt . M li b phiu, tuy vi nhiu lng tng, cho phi on Campuchia dn ch tr thnh i din hp php ca Campuchia Lin hp quc. Cc quan chc M lp lun rng ng h Campuchia dn ch ti Lin hp quc, tuyt nhin khng dnh lu g n vic tha nhn hoc ng h bn thn ch Campuchia dn ch. Sau khi i din ca M ti U ban v cc th u nhim ca Lin hp quc b phiu cho phi on Pol Pot nm 1979, ai bt tay ng ta. V sau ng ta nh li: Ti nhn xung th thy l Ieng Sary. Ti c cm gic nh ang ra tay (trch Ga-rt Poc-t trong bi: Gh Lin hp quc ca Campuchia: ct t quan h Pol Pot ng trong tp ch Indonesia Issues s 8 thng 7 nm 1980-ND). Cc nc phng Ty khc cm thy lng tng v s ng h ngoi giao ca h i vi tn c ti gi l cng sn b ph trut v tm cch tch xa mnh ra khi hn ta t nht l trn cng khai. Khc vi M, chnh ph Anh trc y tha nhn y Campuchia dn ch, trn c s ch ny kim sot lnh th v nhn dn Campuchia. Sau cuc xm chim ca Vit Nam, nhng c s khng cn gi tr na v s tha

149

nhn Campuchia dn ch cng b rt li thng 12 nm 1979. Sau nhiu do d, chnh ph Astralia lm theo Anh thng 2 nm 1981. Tuy nhin, c Anh ln Astralia u khng mn tha nhn chnh ph ang thc s kim sot nhn dn v lnh th ca Campuchia. H vi v lm yn lng Trung Quc v cc nc ASEAN rng h khng tha nhn Cng ho nhn dn Campuchia trn c s rng chnh ph cn ph thuc vo Vit Nam. Khng c nhng suy xt nh vy khi tha nhn ch mi Campuchia, mc d ch r rng ph thuc vo Tanzania. Hy vng ca cc chnh ph l mt ch thay th cho c Heng Samrin ln Pol Pot c th s xut hin v mt ch th khng cng sn nm quyn Campuchia c th s c tm ra. Chnh ph mi Phnm Pnh l mt thc t chnh tr, bt k vic t c bng cch no. Nhng l l khng tha nhn n c lin quan n vn chnh tr quyn lc hn l nhng l do v lut php: Vit Nam ng v pha Lin X v lt mt ch thn Trung Quc Campuchia, lm thay i so snh lc lng khng c li cho Thi Lan, trong khi th phng Ty v cc nc ASEAN chng li mi s m rng nh hng Xvit v hy vng nui dng Trung Quc thnh mt ng minh chng Lin X. Vi tnh hnh nh vy, nhng ci phi v ci tri ca bn thn cuc can thip ca Vit Nam l khng quan trng. Trong khng kh ca mt cuc chin tranh lnh c ni li trong cui nhng nm 1970, khng th c mt ch thn Xvit no c th hy vng c cc cng quc phng Ty chp nhn nh mt chnh ph hp php, bt k n c n nh v c cch c x tt nh th no, v bt k chnh ph trc n d man nh th no. Uganda l mt vn hon ton khc, khng phi v c lin quan n php lut, m bi v cc quyn li ca cc cng quc ln khng b va chm g y. Cuc khng hong ngi t nn ca Thi Lan Trong nhng nm 1979-1980 xy ra mt lung o t ngi t nn Campuchia vo Thi Lan. Mt s ngi cho l s chy trn khi s thng tr ca Vit Nam, nhng s tht phc tp hn. S b ra i l sn phm ca nhiu nhn t: s sp kinh t bn trong Campuchia, nhng chin dch qun s ca Vit Nam chng cc khu vc cn c Khmer gn bin gii Thi Lan, v cc chnh sch ca chnh ph Bng Cc v ca cc c quan cu tr quc t. Cuc khng hong ngi t nn t Thi Lan vo mt tnh trng cng thng nng n, nhng ng thi n cng a li cho Thi Lan mt n by nh hng ln bt ng trong cuc u tranh chnh tr Campuchia. Lung t nn ny bt u t nm 1975, khi Khmer cp chnh quyn nhng mc thp cho n nm 1979. T thng 4 nm 1975 n thng 12 nm 12 nm 1978, tng s 34.000 ngi chy vo Thi Lan trong 19.000 c a i nh c cc nc khc, cn li Thi Lan ch 15.000. Tri vi cm tng chung, cuc xm chim ca Vit Nam khng gy ra cuc b chy quy m ln qua bin gii. Cho n gia thng 4 nm 1979 ch thm c 5.000 ngi t nn vo Thi Lan, m phn ln l nhng ngi sng st ca giai cp trung gian Phnm Pnh, nhng ngi theo Lon Non trc y v nhng ngi chng cng sn.

150

Nhng tnh hnh thay i t ngt thng 4 nm 1979 khi ngi Vit Nam tin cng cc c im ca Khmer gn bin gii Thi. Hng chc nghn nhn dn k c hng nghn binh lnh Khmer chy vo Thi Lan. Thi Lan cho php h vo vi iu kin duy nht l h v kh, nhng khng cho lc lng Vit Nam-Heng Samrin truy kch vo lnh th Thi. Chnh ph Phnm Pnh tr li li chnh sch ca Thi Lan bng vic gin d ln n rng s trung lp m Thi Lan tuyn b v cuc xung t Campuchia l gian ln v Thi Lan cung cp t thnh cho Khmer v v chnh ph Bng Cc r rng ng v pha Pol Pot v Bc Kinh". Vo cui thng 5 c khong 80.000 n 90.000 ngi Campuchia trn t Thi. Chnh ph Thi khng cho h quy ch t nn m coi h l nhng ngi t nhp bt hp php. Hu qu ca vic ny l ngi Thi c quyn y h tr li Campuchia khi tnh hnh c bnh thng ho v trong lc ch i, nhng ngi ny nm di s kim sot ca gii qun s Thi ch khng phi di c quan quc t nh Cao u Lin hp quc v ngi t nn m Thi Lan khng cho php vo vng bin gii. Trong na nm sau ca nm 1979 tnh hnh bin gii xu i mt cch ng lo ngi. Trong ma ma ch c mt s t chy khi vng Khmerd , nhng n ngy 10 thng 10, khi ma ma kt thc, Vit Nam tin hnh mt lot tin cng mnh vo cc v tr ca Khmer quanh Phnm Ma-lai, pha nam Aranyapratet th qun Pol Pot chy sang Thi Lan v t di tn ny ln n 80.000 ngi. Michael Richardson vt bin gii v vo mt tri ca Khmer Phnm Malai. Anh ta m t tnh hnh nh sau: Phn ln cc tri nm trong rng. Vo c ci th gii m m phi thc hin mt cuc i b di qua a ngc. Chng ti theo mt con ng mn quanh co nhiu kilmt quanh cc ni vi cao ngt Hai bn ng, su trong rng y bnh st rt, ngi ta sng tng nhm di nhng lu bng cht do, chiu, cnh cy v c. Khng kh y khi ca v s cc bp m ph n dng nu cm, ng, c kh v u xanh. Tuyt i a s cc nh n dt l ph n v tr con vi mt s ngi gi. Mt vi ngi c v c n ung kh v kho mnh. Nhng nhiu ngi b thiu n, b st rt hoc bnh sng ph nm trn nhng bng l hoc chiu rm. Ngoi tnh trng vng lng , iu m ti nh nht r rng khng phi l nhng ting ni b chn li hay ting cht g m l ting khc l th ca tr con v ting ho s s ca ngi ln. Phng vin AP Denis Gray thm mt tri khc ca Khmer v cng thy nhng iu kin tng t. Phn ng ngi khng chu ni chuyn vi anh ta v nhng ngi chu ni th gii thch ci g cng theo ging ng-ca c (ng-ca l t chc, tc l ng cng sn Campuchia). Anh ta kt lun rng ngay d cho phong tro cch mng cc oan c th ang chun b cho bc ng cui cng ca n, n vn khng nhng b i vi nhng ngi di quyn kim sot ca n. Tnh d man v k lut st vn c duy tr. Ti tri Sa Kaeo, c khong 30.000 ngi t nn trong khong mt na b bnh kit l v ba phn t b st rt v 7.000 l lnh Pol Pot. Trng tri l i t Phak Lim do ngi Thi ch nh l ngi t chc cc cuc thanh trng ti vng Ty Bc (Battambang v Pucxt) cho Pol Pot nm 1978. Hn ta lun lun i li trong tri vi mt na t ngi bo v, ra lnh cho cc ngi t nn qua mt ci loa do ngi Thi cung cp. Nhng ai khng nghe li ng-ca b hn nh p, phi nng trn mi tn hoc chn n tn c. Nhng quan chc phng Ty lo cng vic vin tr cng khng c min tr nu khng lm va lng hn ta. Mt ngi b chuyn ra khi tri sau khi b e do phi

151

cht. Cuc tin cng qun s ca Vit Nam vo Ty Campuchia thng 10 nm 1979 a h ngay n st bin gii Thi nhiu im, v tnh hnh tr nn cng thng gia Vit Nam v Thi Lan. V h tin cng cc lc lng Khmer nm l lng trn bin gii nn i khi n pho ca Vit Nam ri vo t Thi v lc ny hay lc khc, qun i tun tiu Vit Nam v Thi vn bn nhau. Ngy 16 thng 10 chnh ph Thi ku gi Tng th k Lin hp quc c quan st vin n bin gii v cnh co rng Thi Lan c th tr a chng li nhng vi phm trng trn lnh th h ca cc bn tham chin Campuchia. Ba ngy sau, Nguyn C Thch bay i Bng Cc v oan chc vi chnh ph Thi rng lc lng Vit Nam khng vo t Thi, nhng th tng Thi cho l tr la di ngoi giao chia r chng ta vi ASEAN. Thch tr li li bng cch ni r rng nhng bo m ca Vit Nam s ph thuc vo vic Thi Lan ngng vin tr cho cc lc lng Khmer . Vo u thng 11 nm 1979 cc lc lng cn li ca Pol Pot Ty Campuchia dng nh nm trn ming h ca tht bi, t phn tn trc nhng cuc tin cng ca Vit Nam v b phn ln t ai ca h. Cc cn c ca h Campuchia u b chim, ch nhng nhm phn tn (phn ln nm vt ngang qua bin gii Thi) cn sng st pha Nam Pailin, v chnh th trn nh ny cng ri v tay Vit Nam. Ngy 5 thng 11, h b y ra khi c im chnh ca h vng Pnhom Malai. Lc lng c t chc chnh ca h m ngi Thi c lng cn li ch 12.000 n np trong cc ni vi gia Phnom Malai v Pailin. Ni chung ngi ta cho rng Vit Nam s nh n ln cui cng vo Khmer trong ma kh 1979-1980. Nhng do a th him tr v Khmer li trn trnh trn bin gii Thi Lan nn khng phi l chuyn d. Cng c s bn tn rng Vit Nam c kh nng nh vo ng Thi Lan bao vy hon ton lc lng ca Pol Pot. Thng 10 nm 1979, ng Tiu Bnh cam kt rng Trung Quc s n gip Thi Lan nu b Vit Nam tin cng. Nhng cuc tin cng phng on ca Vit Nam khng tr thnh hin thc. Cuc nh nhau vn tip tc quanh Phnom Malai trong phn cn li ca ma kh, nhng vi mc thp hn nhiu k t gia thng 11. Thng gin nm 1980, Vit Nam chim trong mt tun cn c ti Phnom Cht ca Khmer , pha bc Aranyapratet. Ri h rt v Khmer li nhanh chng chim tr li. Ch yu, tnh hnh trong th dm chn ti ch: cc lc lng Pol Pot trn trnh trn bin gii v rt vo Thi Lan khi b tin cng trong khi Vit Nam trnh xm phm Thi Lan. Theo quan im ca H Ni, khng cn thit phi nhy vo Thi Lan gy ra tt c cc phn ng quc t tip theo. Tuy khng hon ton b loi b, nhng cc lc lng Pol Pot ch cn khng hn g my mt mi phin toi m thi. Mc tiu ca Vit Nam lc ny l dn chng vo vng ni v tp trung vo vic xy dng Cng ho nhn dn Campuchia thnh mt chnh ph vng chc. Cn cc lc lng Khmer th tuy trong nhng iu kin thm khc, vn khng c du hiu u hng. iu m h mun l thi gian tp hp v t chc li lc lng trn b ca h v tp hp s ng h quc t cho s nghip

152

ca h. Ngy 19 thng 10 nm 1979, chnh ph Thi cng b mt quyt nh lm thay i tnh hnh bin gii. Criangxac tuyn b mt chnh sch ca ng i vi nhng ngi trn t ng Dng ang c tr chnh tr Thi Lan. Tuyn b m ng tc khc cho c gng vin tr quc t cho nhng ngi . Ngy 1 thng 11, Criangxac chnh thc yu cu Cao u Lin hp quc v ngi t nn chm sc 300.000 ngi Campuchia Thi Lan vi mt s chi tiu l 59,7 triu la. Hai ngy sau, Cao u Lin hp quc v ngi t nn ng vi ngh v ti hi ngh Lin hp quc New York ngy 5 thng 11, 46 triu la c ha cho k hoch . Kt qu ca chnh sch mi ny l mt trung tm ln c th cha 200.000 ngi, c xy dng ngy 21 thng 11 ti Khao I ang, 12 kilmt bc Aranyapratet. Nhng khi tp trung nhng ngi t nn t cc tri trn bin gii Campuchia vo tri pha Thi Lan th phn ng mun tr v nc, bt chp tnh hnh khng n nh v kinh t v chnh tr. Khi c hi ti sao nh vy, th h ni rng h s qun i Thi Lan. Kt qu l, tri vi d kin rng tri s nhn s ngi vo cui nm, n u nm 1980 tri mi ch c 84.000. Khao I ang t nh cao 130.000 ngi vo thng 5 nm 1980 v tr thnh tri tp trung ln nht ca Khmer bn ngoi Phnm Pnh. Khi cc c quan quc t bt u pht lng thc vin tr nhng im bin gii khng b Pol Pot kim sot v khi cc iu kin bn trong Campuchia xu i, th c mt s di chuyn ln nhng ngi chy ra nhng im ca bin gii. Tuy h k li nhng cu chuyn gian kh, thiu thn v i khi c nhng iu kin i km na, nhng cc ngi ph trch vin tr nhn xt rng nhng ngi c iu kin th cht tt hn nhng ngi chy t vng Khmer ra. Nhng ngi ny l nhng b xng di ng gy ra nhng hnh nh i kht Campuchia cho cc nh bo phng Ty. Do s khuyn khch ca M, hnh nh c p dng mt cch khng ng n cho nhng ngi t nn n t khu vc ca Cng ho nhn dn Campuchia v m rng ra na, cho ton b nhn dn Campuchia. Vo thng 12 nm 1979, c khong mt triu ngi Khmer ng tri dc theo bin gii cho n bc Aranyapratet. Khng ai bit r c con s chnh xc. Nhng khu nh lp sp ti tn mc ln di hng dm trn cc ng la trc kia v trong rng tha v ton b vng ny tr thnh nhng m ln xn lu rm ng c v bi bm, nhung hc rui nhng v y phn. Tt c nhng ngi t nn ny u khng sn xut v ch yu sng nh vin tr ca cc c quan quc t hot ng dc theo bin gii. V cc tri t nn tr thnh nhng trung tm bun bn ln, m hng ho l vin tr phn pht trn bin gii. u nm 1980, mt quan chc Ch thp ni rng n 80 phn trm lng thc phn pht tr thnh hng ho. Hng nghn nh bun Thi vo bin gii v gi c ti y gp bn hoc nm ln so vi cc th trn ca Thi Lan. Chnh ph Thi mun dp kiu bun bn ny, nhng bt lc v bn thn gii qun s Thi cng tham gia su vo cng vic ny. Ch huy qun i Thi ti khu vc Araniapratet ny c tin l trng dng mi chuyn hng i qua mt tn go lm gi cho s hp tc ca qun i. Pha Campuchia cng vy, hng nghn nh bun Khmer cng vo tri mua hng ho

153

mang v ni a Campuchia. Vo im cao thng 8 nm 1980, kim ngch bun bn bin gii ny ln n 30- 60 triu bt mt ngy (bng 1,5-3 triu la M). Chnh sch ca m i vi ngi t nn ca Criangxac cha h bao gi c ng h nhit lit ca gii thng lu cm quyn Bng Cc. Chnh thc m ni, chnh ph Thi cho rng l v l do nhn o, nhng tc ng chnh tr su xa hn khng th thot khi s ch ca h. Thi Lan thnh cng trong vic ng vin c tin ca quc t cho mt chng trnh c th li ko hng trm nghn ngi Khmer ra khi cc khu vc do Cng ho nhn dn Campuchia kim sot n vng nh hng ca ngi Thi v nhng ngi ni dy chng Vit Nam trn bin gii. S ngi c th bin thnh mt c s ng h ca cc ngi ni dy, a li cho Thi Lan mt n by nh hng ln trong nn chnh tr Campuchia. Nhng ngi ch trch chnh sch ca Criangxac a ra lp lun rng mt khi s ch ca th gii v qu vin tr khng cn na th Thi Lan phi chu gnh nng ti chnh to ln nui dng nhng ngi t nn. phng vic , chnh ph Thi s khng nhn quy ch t nn cho nhng ngi Campuchia chy vo t Thi khi cn thit c th buc h phi hi hng. Nhng chin lc ny i hi phi c s hp tc ca chnh ph Campuchia (chnh ph thc s ch khng phi chnh ph hu cu chim gh Lin hip quc), v nh vy th c kh nng bin vn t nn thnh mt mn n cho Thi Lan v mt im mc c c ch cho Cng ho nhn dn Campuchia v Vit Nam. Vic hi hng v phn ng ca Vit Nam thng 6 nm 1980 Khi cc ngi t nn Khao I ang v cc tri t nn khc tiu ht s tin dnh cho h trong thng 11 nm 1979, th mt s nhng iu lo ngi ca nhng ngi ch trch Criangxac bt u tr thnh thc t. Khi cuc hi ngh cc nc cho vin tr vo thng 3 nm 1980 n gn, th r rng l Thi Lan s khng ginh c mc vin tr m h mong mun; nhiu nc nghing v ngh cho rng cch tt nht gip ngi Campuchia l gi tin cho Campuchia ch khng phi cho Thi Lan. Ngi Thi do ty chay hi ngh v dng c h ny i mt gii php chnh tr ton b cho cuc khng hong (ngha l i Vit Nam rt qun v thay th chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia) v i cc nc th ba nhn thm nhng ngi t nn Campuchia. Nhn thy ni bc bi ca chnh ph Thi, Phnm Pnh ngh thng 2 nm 1980 m hi m vi Bng Cc v vn ngi t nn. Ngi Thi bc b ngh ny v h cho rng thng lng vi Cng ho nhn dn Campuchia s c ngha l tha nhn trn thc t ch quyn ca chnh ph i vi Campuchia v l iu m h mun trnh trc tin. Thay vo , h quyt nh tip tc n phng hi hng ngi t nn, do m trc tip thch thc s kim sot Campuchia ca Cng ho nhn dn Campuchia. Ngy 26 thng 3 nm 1980, t lnh qun s ti cao ca Thi Lan cng b rng 1.345 ngi t tri Khao I ang c a v mt tri ti lng Mak Mun di quyn kim sot ca du kch Khmer X-ry cnh hu. lm gim tm vc ca hnh ng , b t lnh ti cao nhn mnh mt nhn o ca vic h lm. Nhng ngi hi hng u l nhng ngi t nguyn (khc vi nhng ngi a v thng 6 nm 1979), h c cung cp lng thc v a v vng c nh nhau ca bin gii. Phn ng trong s h tr v

154

on t vi gia nh. i Phnm Pnh ngy 30 thng 3 ln n Thi Lan hi hng nhng ngi Khmer phn ng" gip Khmer X-ry, nhng Phnm Pnh khng c hnh ng tr a. Sut trong thng 4 v thng 5, ngi Thi lng l cho hi hng nhng nhm t nn nh. c bit l i t Lim v cc nh lnh o Khmer cp cao ti Sa Kaeo c b mt ch n bin gii ban m. Thng 5, chnh ph Thi bt u ni cng khai v vic hi hng quy m ln. Ngy 26 thng 5, ngoi trng Thi, thng ch khng qun Sitdi Xavetxila ni vi mt hi ngh do Lin hp quc u rng tnh hnh t nhin v mong mun nht i vi ngi Campuchia m hu ht l nhng ngi lm rung, l tr v ng rung ca mnh v tham gia sn xut lng thc cho cuc sng ca h cng nh cho vic xy dng li nn kinh t ca t nc". Ngi Thi ngh rng, mt khu vc an ton cho ngi t nn c xy dng di s gim st ca Lin hp quc, ti vng Ty Campuchia. iu ny gi ln trin vng mt nc Campuchia b chia ct vng pha Ty cho nhng ngi ni dy chng Vit Nam, di s lnh o ca Lin hp quc. Bng mt c gng chn trc mi hot ng theo hng , ngy 6 thng 6, Phnm Pnh ngh hi m vi Bng Cc bt c cp no vi tt c cc hnh thc thch hp tho lun nhng vn thuc li ch chung, nht l nh nhng nguyn nhn cng thng bin gii. Tm quan trng ca ngh ny c nhn mnh qua cc t tuyn truyn t H Ni, Ving Chn v Matxcva, nhng ngi Thi t chi hi m vi chnh ph Phnm Pnh v c tip tc tin hnh k hoch ca h. Ngy 10 thng 6, b t lnh ti cao Thi cng b rng nhng ngi t nn no mun tr v s c hi hng sm bt u t nhng ngi tri Sa Kaeo. Ragiaratnam ca Singapore hoan nghnh li cng b v khuyn khch nhng ngi t nn tr v v chin u". i Phnm Pnh ba ngy sau tr li bng mt tuyn b cng rn m t vic hi hng d nh l mt th on hn, mt m mu a lu nhng binh lnh ca Pol Pot tr v khu vc chin u di danh ngha l mt c ch nhn o. Li tuyn b ni vi Thi Lan khng nn chi vi la v cnh co rng Cng ho nhn dn Campuchia s khng cho php mt s vi phm lnh th Campuchia nh vy. H Ni lp li nhng li cnh co . T chc Cao u Lin hp quc v ngi t nn c gng ni chuyn vi ngi Thi hon hot ng , nhng ngi Thi t chi. Bng mt c ch c tnh ton v chnh tr, vic hi hng bt u ngy 17 thng 6 nm 1980, ng mt tun trc khi cuc hi ngh quan trng ca cc ngoi trng ASEAN. Ti Khao I ang ch 1.600 trn s 128.000 ngi t nn tnh nguyn tr v. i a s nhng ngi hi hng (7.464 v trn 9.090) l t tri Sa Kaeo l ni, cng nh cc tri khc, vic hi hng l t nguyn trn danh ngha, nhng qu trnh t nguyn l do cn b Khmer gim st. Mt phng vin ca bo Th gii Poland Pierre Paringaux thm Sa Kaeo lc m t tnh hnh nh sau: Khmer , chim khng qu mt phn ba s ngi ca tri, rt t ho l thnh vin ca ngca (ng Cng sn Campuchia) v sau c khuyn khch tr v Campuchia nh nhau vi ngi Vit Nam. Chng khng ch trn hng nghn ngi dn s kit sc m nhiu ngi khng dm ni chuyn cng khai vi ngi nc ngoi. Mt nhm nng dn tr ni chuyn vi ti v mn s hi trm xung tri ban m Hng trm ngi ng ti cha ca tri, rt s b hnh h

155

v th xc nh kiu Khmer thng lm i vi nhng ngi chng cho l cng c. Khc vi nhng ngi t nn Khao I ang, nhng ngi Sa Kaeo cm thy, khng phi l khng c l do, rng h b rung b (xem Tun san Ngi bo v" ngy 6 thng 7 nm 1980-ND). Khi t ngi t nn u tin ri Sa Kaeo mt quan chc Lin hp quc bnh lun vi John Pilger: H sn sng chin u chng ti cho v c ton b mt s on bn con hoang . ging nh mt li tuyn chin. Khi h v n bin gii hn 250 qun Khmer vt vo t Thi Lan nghnh n h. Dn u h l b mt quen thuc: i t Lim. Trong mt tun l, Phnm Pnh v H Ni ln ting phn nn trong khi cuc hi hng tip tc, nhng h khng lm g. Ri, sng sm ngy 23 thng 6 nm 1980, ngi Vit Nam tr a bng vic tin cng cc tri t nn Mak Mun v Nong Chan, pha bc Aranyapratet. c trinh st bo trc, phn ng binh lnh Khmer X-ry ti Mak Mun bin vo rng v b ng tri, trong khi nhng binh lnh ti Nong Chan c th chng li cuc tin cng. Ti Mak Mun, ngi Vit Nam chim tri sau khng y na ting ng h, ng ca tri v cho 25.000 ngi t nn tr v bn trong Campuchia. Ti Nong Chan, h bn sng ln v sng ci khi b khng c, git hi mt s ngi khng r l bao nhiu, y 60.000 ngi t nn hong ht chy vo Thi Lan v hng nghn ngi khc vo rng Campuchia. Sau , cc ngun Khmer X-ry ni vi cc phng vin rng ngi Vit Nam st hi hng lot v phm nhng hnh ng tn c khc ti Mak Mun v Nong Chan, nhng khng th a ra nhng bng chng no (nh xc cht chng hn) cho nhng li buc ti ca h. Pha Thi Lan th t co Vit Nam xm phm lnh th ca Thi. Ri ngi Vit Nam ng chn mt di di 50 kilmt trn bin gii pha bc Aranyapratet trong mt thng, chm dt cc hot ng cu tr qua bin gii, ng ca th trng ch en v kt thc hot ng hi hng. V s kin ny xy ra ng vo trc hi ngh ngoi trng ASEAN nn n c nhng hu qu ngoi giao quan trng. Malayxia v Indonesia khp cht hng ng vi Thi Lan v Singapore v hi ngh cc ngoi trng ASEAN l mt thng li khc ca nhng ngi cng rn chng Vit Nam. Cuc hp thng qua mt tuyn b ln n hnh ng xm lc ca Vit Nam" l v trch nhim v nguy him. Tuyn b xc nhn li s tha nhn tip tc Campuchia dn ch nh l chnh ph hp php ca nhn dn Khmer v hon ton ng h k hoch hi hng ca Thi Lan. M p ng bng vic ln n hnh ng ca Vit Nam nh mt e do i vi ho bnh, ku gi Lin X km ch Vit Nam v loan bo mt cu hng khng c bit chuyn ch v kh bo v Thi Lan. Ngi Trung Quc th p ng bng mt lot nhng li t co cc cuc xm nhp, xung phong gip Thi Lan i i vi vic ni li cc cuc va chm mnh m trn bin gii Trung-Vit v vi nhng e do hnh ng qun s chng li nhng ngi gy ri Vit Nam. Nhng tri vi li l ca M, Trung Quc v ASEAN, t c nguy c ca mt cuc tin cng y gia Vit Nam v Thi Lan. Cuc tin cng ca Vit Nam l mt hnh hn ch, mt tr li i vi mu hi hng n phng ca Thi Lan. Nhng bng vic tin hnh cuc hi hng trc mt hi ngh quan trng, ngi Thi buc ngi Vit

156

Nam phi chn gia nhng c gng ngoi giao ca h trong 6 thng qua v nn an ninh ca Cng ho nhn dn Campuchia trong chnh lnh th Campuchia. Chng ti khng bit c liu c mu thun g bn trong H Ni v vn khng. Nhng bng cch dng hnh ng tr a chng li ngi Thi ngy 23 thng 6 nm 1980, ngi Vit Nam cho thy h xem nn an ninh ca Cng ho nhn dn Campuchia l quan trng hn cc quan h tt vi ASEAN. Tam gic cng quc ln ang thay i Cuc khng hong ng Dng nhng nm 1978-1980 ph hoi chnh sch i ngoi cn bng m Thi Lan la chn sau k hoch M tch khi ng Dng v qun s trong u nhng nm 1970. Ngi Thi by gi i vo mt chnh sch thn Trung Quc v thn M, chng Vit Nam v Lin X. C phn do d hn, cc nc ASEAN khc i theo s dn u ca thnh vin tin tuyn . Tin c bn lm c s cho cam kt l s lin kt cng quc ln ca nhng nm 1970 s tip tc tn ti. l nhng mi quan h ngy cng tng gia Washington v Bc Kinh v s th ch ca c hai i vi Matxcva. Nhng vo khong nm 1983, vic t ra sai lm. M, vic bu Ronald Regan lm tng thng thng 11 nm 1980 cng c xu hng i vi mt cuc chin tranh lnh mi trong quan h X-M. Thng 6 nm 1982, Regan tuyn b rng, i vi ng ta Lin X l trong tnh trng chin tranh vi M. Thng 3 nm 1983, ng ta ni rng Lin X l tiu im ca s xu xa trn th gii v chng ti c lnh ca Kinh thnh l Jesu chng li Lin X vi tt c sc mnh ca chng ti. Lin X tr li li mt cch cng rn. Trong bi din vn cui cng ca mnh thng 10 nm 1982, Leonid Brezhnev t co tng thng M l phiu lu, th bo v ch k trng trn. ng ta ni chnh sch ca Regan e do y th gii vo mt cuc chin tranh ht nhn, v Lin X s khng t b g c trong c gng ca mnh i ph vi thch thc xy dng qun s M di ch Regan. Ci cht ca Brezhnev thng 11 nm 1982 cng khng gip g vo vic ci thin X-M. Ngi k tc ng ta, Iuri Andopop, cam kt tip tc chnh sch i ngoi c. Trong mt din vn trc Ban chp hnh Trung ng ca ng Cng sn Lin X khng lu trc khi c bu lm Tng b th ca ng, Andropop tuyn b: Chng ta bit r rng ho bnh khng th ginh t tay bn quc bng vic van xin; ho bnh ch c th c bo v bng sc mnh bch chin bch thng ca cc lc lng v trang Xvit. Vo nm 1983, c cc chuyn gia Xvit ln M u ng rng cc quan h gia hai nc xu hn bao gi ht k t chin tranh Triu Tin. Thi ca Regan i vi ng minh chnh ca Lin X Vin ng l mt d th ch lin tc. Mt quan chc Regan ni v Vit Nam cui nm 1981: Hy cho h ngm trong nc ngt ca Lin X. H cha tr c nhng iu h phi tr; chng ta vin tr cho nhng nc m chng ta nh bi, ch khng phi nhng nc nh bi chng ta (xem Tp ch Kinh t Vin ng 25 thng 12 nm 1981-ND). Thi ca M ct ngang cc chiu hng ho gii trong ni b ASEAN v cng c bn tay ca nhng diu hu. V ngi Trung Quc lun luon i ngi M c mt lp trng cng rn hn i vi

157

ngi Xvit trong qu kh nn ngi ta c th cho rng lp trng ch cng c cc quan h Trung-M. V thc vy, lc u r rng l nh vy. Tip theo vic chnh quyn Cater tha nhn Cng ho nhn dn Trung Hoa ngy 1 thng 1 nm 1979, cc quan h bun bn gia hai nc m rng mt cch nhanh chng. Nhng hip nh v hp tc khoa hc v k thut c k v ngi M bt u xy dng cho ngi Trung Quc mt my gia tc nguyn t v mt i v tinh tip nhn trn t. Nm 1980, ngi M loan bo nh bn trang b ym tr qun s cho Bc Kinh v sn sng bn v kh trong nm tip theo . Nm 1981, c tin rng hai nc hp tc xy dng mt i do thm in t Ty Trung Quc theo di cc cuc th tn la ca Lin X (c Bc Kinh ln Washington khng xc nhn hoc ci chnh cc tin ). Matxcva theo di cc pht trin vi ni lo ngi khng che giu. Nh li nhng kinh nghim khng hay ho g vi ngi Trung Quc trc kia, ngi Xvit lp lun rng v trang Trung Quc s khng phi v li ch ca Lin X hoc ca M, bi v Trung Quc c nhng tham vng ring ca h m h s theo ui mt cch khng c li g cho hai siu cng. Mt bi bo ng trong bo S tht ngy 27 thng 6 nm 1981 di tn I.A.Iexandrop, mt b danh dng cho cc quan chc chp bu Kremlin, bnh lun: S nguy him ca vic qun s ho Trung Quc m chnh quyn Regan la chn, l ch nhng v kh trong tay ngi Trung Quc s c s dng trc tin chng li cc nc lng ging tng i nh m trong , tnh c c c nhng ng minh ca M Dng nh Trung Quc ang b y vo vic phi thc hin nhng yu sch lnh th ca h ng Nam v Nam Nu Washington da vo vic dng chnh sch chng X in cung ca gii lnh o Trung Quc hin nay y mnh chin lc chng X ca M, th Bc Kinh cng c nhng li ch ring ca h theo ui, chng hn nh lm cho Lin X v M i chi nhau cho Trung Quc thng tr th gii sau mt cuc xung t ht nhn m theo k hoch ca Bc Kinh, s tiu dit M v chu u nhng c th cn st li mt vi chc hoc vi triu ngi Trung Quc S hp sc gia M v Trung Quc trn mt c s chng X s c xem xt mt cch thch hp ti Lin X (xem Keesing 30 thng 7 nm 1982, tr.31621-ND). Nhng chnh vo lc ny m s lin kt cc cng quc ln bt u chu mt s bin i mi. S lp li quan h Trung M nm 1979 bao gm mt tho hip mong manh v i Loan. Bc Kinh vn tip tc i rng i Loan l mt b phn ca Trung Quc v cui cng s thng nht vo lc a. Nhng trong nm 1978-1979, Bc Kinh rt mun ginh s bo v ca M chng li ngi Xvit trong cuc xm lc Vit Nam ca Bc Kinh, v v vy m Trung Quc cam kt khng thng nht i Loan vo lc a bng v lc. Mt khc, Brejinski cng rt mun chi con bi Trung Quc" chng li ngi Xvit, nhng khng mun cho M b xem l b ng minh ca mnh i Loan. V th ngi M ng tha nhn chnh ph v rt qun M khi i Loan. Nhng ri M li thng qua o lut quan h vi i Loan. Theo M duy tr quan h khng chnh thc i Bc, v tip tc bn v kh cho hn o . Hu qu l Bc Kinh tin hnh cuc xm lc Vit Nam, trong khi nng nhng b ca M v i Loan lm cho i Bc bc mnh nhng khng lm yn lng c Bc Kinh. Ngay sau khi mi lo s tr a ca Lin X bt u tan bin th Bc Kinh li c mt ng li cng rn hn v i Loan mt ln na v s nhch li gn bt u khp khing.

158

Nhm Hnh lang Trung Quc" trc y vn rt cn nh hng trong phi hu ca ng Cng ho v Regan tin cng chnh sch ca Cater l mt s bn r. Sau khi ln nm quyn Regan y mnh vic bn v kh cho i Loan, mt hnh ng m Bc Kinh ch trch l can thip vo cng vic ni b ca Trung Quc". S bt ng vn ko di trong hai nm, khng bn no chu lay chuyn. Ngy 17 thng 8 nm 1982, mt thng co chung Trung-M v vn c cng b nhng khng gii quyt c bt ng no. Bc Kinh tip tc nhng k hoch tip qun i Loan mt cch ho bnh nhng u b i Bc bc b ngay. Ngi M tn thnh chnh sch mt Trung Quc", lm cho Regan b ngay cnh hu ca ng ta ch trch ti bi, v M ng cui cng s chm dt vic bn v kh cho i Loan. Tuy nhin, M khng nh ra mt ngy dt khot chm dt vic bn . Thng 3 nm 1983, Regan cng b M s gi sang i Loan v kh tr gi 800 triu la trong nm v 780 triu la cho nm 1984. ng ta ni: Chng ti khng ngh rng c mt ngi bn, chng ti s phi b mt ng minh v bn lu nm l nhn dn i Loan. i vi vic t Hng ngy Trung Quc bng ting Anh ca Bc Kinh tr li: Ch l iu hon ton ch riu khi va by t mi quan tm n s thng nht ho bnh i Loan vi Trung Quc, va lun lun ng h v mt qun s cc nh cm quyn i Loan. Regan cng khng vui sng g trc trin vng Trung Cng ni ln l mt cng quc khu vc ln bng chnh sc lc ca mnh. Nh mt ngi pht ngn b ngoi giao M ni nm 1981: Chng ti khng yu cu Trung Quc tr thnh ngi cnh st khu vc. Chng ti mun t ng ly mt vai tr tch cc y. S lo ngi ca chnh quyn Regan v nhng tham vng khu vc c lp ca Trung Quc tng ln khi cuc tranh chp v i Loan tng ln. Chnh sch ca M bt u nhn mnh nhiu hn n Nht Bn, v mt mc thp hn, n Nam Triu Tin nh l nhng ng minh chnh ca M khu vc. S thay i cui cng c ni r ngy 5 thng 3 nm 1883 khi George Schultz ngi k tc He-g lm ngoi trng, ln u tin trnh by mt cch y chnh sch ca M chu trong vng 6 nm. Nht Bn c nng ln lm ng minh chnh ca M, trong khi Trung Quc ch c coi nh mt cng quc khu vc ch khng phi mt cng quc th gii. Thi lm cho Trung Quc phn khng v a Trung Quc xung mt a v trn th gii thp hn iu h mong mun v v cng c mt lin minh chng cng c th hng vo Trung Quc cng nh vo Lin X. Suy ngh ch o ca M lc by gi l cho rng s i khng Trung-X khng th gii quyt c. Bc Kinh quay sang phng Ty l bo v mnh chng li s e do Xvit. Do , nu b phng Ty p Trung Quc khng c cch no khc ngoi s nhng b. l mt tnh ton sai lm nghim trng. Nh chng ti trnh by chng 5, nhng tham vng cng quc c lp ca Bc Kinh ng mt vai tr quan trng trong vic thc y s phn lit Trung-X v Trung Quc c nhiu th ch ng trong quan h Trung-X hn l ngi ta tng. Vic Trung Quc chuyn sang phng Ty l do ch ngha c hi hn l do s Lin X v v vy c th d dng o ngc nu Bc Kinh thy rng nhng th li ca h ht. Vic ny xy ra nm 1981. Ngi Xvit th lun lun cho rng s phn lit Trung-X l mt pht lm lc, mt s xa ri c tnh cht quc gia khi con ng ca ch ngha quc t v sn, v lun

159

lun trng ch mt s ho gii cui cng gia hai cng quc ln ca th gii cng sn. Vic ny dng nh khng th xy ra khi Mao cn thng tr nn chnh tr Trung Quc, nhng sau khi Mao cht nm 1976, ngi Xvit ngng nhng cuc lun chin chng Trung Quc v bt u ng rng ri v mun hu ngh ca h. Nhng vo lc , con mt ca Bc Kinh cn ang qu quyt hng v Washington nn tr li bng cch xc nh li quan im ca Mao xem Lin X nh l mt nc quc x hi". Vo nm 1978, cc quan h Trung-X cn xu hn c trong nhng nm cui ca i Mao. Tuy nhin, vic xo b dn ch ngha Mao Trung Quc trong vi nm tip theo a li cho lnh o Bc Kinh mt phm vi linh ng ln hn. Cc bi trong bo ch Trung Quc nhng nm 1979-1980 ni r rng s ch trch ca Mao i vi ngi Xvit cng nh nhng chnh sch i ni ca ng ta ri vo tnh trng khng cn a thch na. Ngy 20 thng 4 nm 1980, Nhn dn nht bo cng khai bc b lot bi ni ting ng trong nhng nm 1963-1965, trong Mao ch trch chi tit ch ngha xt li Xvit. C th ngay trong nhng nm 1979-1980, a s lnh o Trung Quc tn thnh vic gim bt s tranh ci ca h vi ngi Xvit, nhng cn nhng bt ng quan trng gia h vi nhau (nht l gia ng v Hoa, nh chng ta thy trong chng 5) trong vn thi im. Tuy nhin, trong khi ngi Vit Nam v Khmer nh cuc chin tranh m Brejinski thch tng nh mt cuc chin tranh u nhim gia ngi Xvit v Trung Quc, th Bc Kinh khi xng mt s tan gi nh trong cc quan h TrungX. Thng 4 nm 1979, Bc Kinh cng b rng hip c hu ngh nm 1950 gia hai nc s khng c ko di thm. Trong khi khi vic khng lm cho ai ngc nhin c, Bc Kinh cng nhn c hi ngh thng lng bnh thng ho cc quan h vi Lin X. Cuc ni chuyn bt u trong thng 9, nhng b Trung Quc ct t thng ging nm 1980 sau khi ngi Xvit can thip vo Apghanistan. Cc quan h Trung-X t tip tc bng gi thm 18 thng na. Chnh sch ca Trung Quc bt u thay i mt ln na gia nm 1981. Khi A-lc-xan He-g thm Bc Kinh thng 6, ng ta ng h mnh m Trung Quc v vn ng Dng v cho Trung Quc v kh. Nhng, ng l phi n p li th ngi Trung Quc lm cho ng ta rt gay cn v vn i Loan. Ri, n ngy ng ta ri th Trung Quc, Nhn dn nht bo ng mt bi ca Li Huichuan v cuc tranh chp bin gii Trung-X, nhng n cng ku gi m li m phn m Trung Quc nh ch nm 1980. Thm vo , ngi Trung Quc r rng khng chu tham gia bn hp xng phi hp ln n ngi Xvit i vi cuc khng hong Ba Lan. T tr i, nhng tuyn b ca Trung Quc bt u nhn mnh s c lp ca chnh sch Trung Quc. Nhng ng ny khng phi khng nh hng n ngi Xvit. Thng 2 nm 1982, h ngh m li cc cuc thng lng v bin gii. Ri, trong mt din vn quan trng ti Taskhent ngy 24 thng 4, Brezhnev ku gi Bc Kinh bnh thng ho quan h Trung-X. ng ta cho rng, mc d ngi Xvit cng khai ch trch cc chnh sch ca Trung Quc, khng c v hin khng c e do no ca Lin X i vi Cng ho nhn dn Trung Hoa. ng ta cng tm cch li dng nhng bt ng Trung-M bng cch nhn mnh rng Lin X hon ton tha nhn ch quyn ca Trung Quc

160

i vi o i Loan. Vic ny chc chn lm cho ngi Trung Quc va lng, nhng h vn tr li rng h mun Matxcva hnh ng ch khng phi li ni. t m phn u tin gia ngi Trung Quc v ngi Xvit c tin hnh vo thng 10 nm 1982 v t th hai vo thng 3 nm 1983. Ngi Trung Quc i Lin X chm dt b quyn i vi Mng C (mt nc m Bc Kinh xem nh thuc mt cch chnh ng vo khu vc nh hng ca h), i rt cc lc lng ca Lin X ra khi Apghanistan v chm dt mi vin tr cho Vit Nam cho n lc Vit Nam rt tt c cc lc lng ca h ra khi Campuchia. Ngi Xvit nhn mnh rng cc cuc hi m tp trung vo cc vn song phng, nht l bin gii Trung-X v khng chu nhng b no i vi cc quan h vi cc nc th ba. Tuy nhin, s thay i thi Bc Kinh l mt iu rt r rng. Cng ging nh mun ca Matxcva khuyn khch s thay i . Cc trao i bun bn, vn ho v th dc th thao gia hai nc tng ln, mc d cha c tin b trn mt trn ngoi giao. Khi ngi M ru rao rng Lin X ang gy ra mt mi e da mi bng vic xy dng qun s Thi Bnh Dng th Bc Kinh lm ng i, ch khng phi nh trc kia, Bc Kinh chp ngay ly c hi phun ra nhng li chi ra ch ngha quc x hi". Khi ngi Xvit bn h chic my bay KAL-007 ca Nam Triu Tin thng 9 nm 1983 ngi Trung Quc c tnh trnh tham gia dng thc ln n. Trc khi bay i Matxcva d m tang Brezhnev thng 11 nm 1982, Hong Hoa tuyn b: Ch tch Brezhnev l mt con ngi ni ting. Hoa l nh lnh o Trung Quc k cu nht thm Matxcva k t u nhng nm 1960 v Andropop vt ra ngoi l thng ni r rng Hoa c hoan nghnh. Trc khi tr li Bc Kinh, Hoa ni rng ng ta mong ci thin tng bc nhng vng chc cc quan h Trung-X. Vo cui nm 1983, chnh l iu xy ra, khng hn, khng km. Cn qu sm ni nhng hu qu g m s thay i trong nn chnh tr ton cu s a li cho ng Dng v ASEAN. Nhng chc chn nhng hu qu s t ra l ln. Paul Quin Judge a tin t Bng Cc cui nm 1982 rng: Tuy kt qu duy nht ca hip c thng lng u tin gia Trung Quc v Lin X trong thng 10 va qua ch mi l mt hot ng ngoi giao kn o, nhng tin tc v cuc hp c mt tc ng rung chuyn ca mt cuc ng t trong phn ny ca th gii. S th ch Trung-X l mt trong nhng c s m nn chnh tr khu vc da vo hnh thnh trong nhng nm gn y. By gi nhng c s ang thay i cho nn ngi ta ang ch xem liu tnh hnh s tr li bnh thng hay l cc chnh sch s b nt thnh tro bi (xem bi Tan bng Trung-X ca Paul Quin Judge ng trong Indochina Issues s 33, thng ging 1983-ND). Cho n nay, d sao i na, nhng sp xp lin kt hin nay cn nguyn vn. Tt nhin ngi Trung Quc ang hy vng ng c mt ci nm vo gia Matxcva v H Ni. Vit Nam hoan nghnh s tan bng Trung-X nh l mt vic lm gim cng thng trong khu vc v by t lng tin rng Lin X s khng b h. Th trng ngoi giao Xvit, Mikhail Capitxca c hoan nghnh c bit nng nhit Bng Cc thng 2 nm 1983. Cn qu sm bit liu ch l mt s i theo sng kin ca Trung Quc

161

hay l ngi Thi nhn c hi m chuyn mt ln na tr li chnh sch i ngoi cn bng. Tuy nhin trong khi th cuc chin tranh lnh gia ASEAN v ng Dng vn tip tc. XEM TIP: 8. Khi lin hip ca nhng s nghip nht nh tht bi

8. Khi lin hip ca nhng s nghip nht nh tht bi>

Campuchia tr thnh tiu im ca mt cuc i u gia Vit Nam, kin quyt gi chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia tip tc tn ti v cc nc ASEAN tm cch khi phc Campuchia dn ch ca Pol Pot. Trm ln trn cuc xung t l quyt tm ca Trung Quc, c M tip tay nhm khai thc tnh hnh lm chy mu Vit Nam. Cha kho cho cc chin lc ca c ASEAN ln Trung Quc l s pht trin cc kh nng qun s ca cc lc lng khng chin chng Vit Nam trn bin gii ThiCampuchia. Cc nhm khng cng sn cng hot ng y, nhng Khmer r rng l c hiu qu nht. S sinh li ca Khmer Cc lc lng Pol Pot trong tnh trng tuyt vng vo nhng thng cui ca nm 1979. Nhng cuc tin cng ca Vit Nam chim v ph hy phn ln cc tri cn c ca h v s ngi ca h b gim xung thnh mt cuc sng di c trn rng ni, khng bit ba cm tip theo s n u. Nn i v bnh tt gim nhanh chng con s ca h v cc t chc ca h ang tan r. Qun i gim xung con s khong 20.000, nhng mt na bn h b c lp v phn tn, hon ton ct t khi lc lng ch lc. Mt s n v ca qun ch lc b phn tn thnh nhng nhm tn cp v trang lang thang. Trong mt lc lng tng t ho v k lut ca mnh, by gi trm cp, hip dm v thm st tr thnh nh cm ba. Trong mt tnh hnh tan r x hi chung nh vy, ch c mt k lut cng rn mi mong gi c mi vic li vi nhau, nhng ngay t chc ca ng Cng sn Campuchia cng b xu x v nhng cuc tranh ginh lng thc tuyt vng v v nhng t co chua cay ln nhau v ti phn bi. Nhng nh lnh o ng cn mi tht bi ca h cho nhng k phn bi trong hng ng ng, qun i v nhn dn". Nhiu ngi sng trong ni s hi rng, trn tt c mi iu, cc nh thng tr ca h li s a ra mt hip thanh trng mi loi b nhng k phn bi v lp li uy quyn sp ca h. Chnh s ng h ca nc ngoi lm gim nh sc p i vi cc lc lng Pol Pot. Vi bt u phn phi lng thc quy m ln qua bin gii Thi-Campuchia thng 10 nm 1979, cc nh lnh o Khmer c m bo, t ra l trong thi gian , v mt s cung cp thng xuyn lng thc cho nhng ngi ng h h. Khi sc kho ca lc lng xy dng cc tri cn c vnh vin hn, ph rng v trng la cng rau qu. Khi chng ti thm lng kiu mu ca h Nong Pru thng ging nm 1981, cc cn b Khmer c th cho chng ti thy nhng rung rau v ru rao rng tri vi khong nghn ngi t tc ni chung, tr go. Nhng li ru rao ng n u v tri

162

ny in hnh cho ton b cn c ca Khmer nh th no, chng ti khng th nh gi. Nhng iu chc chn l tnh hnh ny c bn khc tnh hnh m cc phng vin thy ti cng khu vc ny nm 1979. Vic phc hi kinh t c nhng hu qu chnh tr quan trng. Cc c quan vin tr giao vic phn phi lng thc cho cn b v nh vy c ngha l trong cc khu vc Khmer chnh t chc ng kim sot s phn phi . Ch Khmer li dng s kim sot lng thc kim sot nhn dn v s n nh kinh t c ngha l cng c chnh quyn Campuchia dn ch mt ln na. Vin tr qun s m Khmer nhn t Trung Quc cng vy. Vin tr bt u qua Thi Lan t thng ging nm 1979 lin sau khi Phnm Pnh b . Vin tr gm c n dc, sng trng, sng my, sng ci, rc-kt v mn, thuc men v trang phc. Mc d Thi Lan chnh thc tuyn b trung lp trong cuc xung t, nhng gii qun s Thi chu trch nhim chuyn nhng hng cung cp cho Trung Quc n bin gii (v cc cn b Khmer phn nn v mc n cp hng ho ca bnh lnh Thi). Vo na u nm 1980 cc nh lnh o Khmer c gng ln xy dng li lc lng v trang ca h. Vo gia nm, h ru rao c 60.000 qun ti ng (cng vi nhu n v khng chnh quy khc). Cc ngun tnh bo Thi Lan a ra con s 40.000 nhng cc nh quan st phng Ty th cho rng con s 25.000 n 30.000 l con s thc t hn. Ngay con s thp nht trn y cng cho thy l Khmer thu c mt s tin b so vi thng 10 nm 1979, tuy rng cha tr thnh mt e do nghim trng cho qun Vit Nam. Tuy vy, cc nh lnh o Khmer bit rng s ng h m h nhn c khng phi l t s nhit tnh no i vi h v chnh sch ca h, m chnh l v hy vng h tr thnh mt e do qun s cho chnh ph Phnm Pnh. Vo cui nm phng vin Thi bo New York Henry Kammm tng hp tnh hnh nh sau: qun chim ng Vit Nam kim sot tt c cc vng ng dn ca Campuchia, thnh th v lng x, cng nh kim sot cc ng b, ng xe la v ng sng ni cc vng vi nhau Cc lc lng Pol Pot ch kim sot cc khu lm trong cc vng khng c dn c H khng kim sot ng s v khng c xe hi. Cc nh lnh o ca h vt qua Thi Lan i li t khu lm ny n khu lm khc (xem Thi bo New York 25-11-1980-ND). Nh bo kt lun rng hot ng ch yu ca Pol Pot l t ra l c hot ng Campuchia nhm bo cha cho sc p chnh tr ngn chn s tha nhn ngoi giao i vi chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia. Mt s gi to qun s l cn thit duy tr mt s gi to ngoi giao. Tuy nhin, do cuc tin cng ma ma ca h khng a li kt qu g, cho nn c th thy rng Khmer khng th tranh th c s ng h ca giai cp nng dn vn l c s qun chng ca h trong cuc chin tranh 1970-1975. a s nhn dn sng yn lnh di ch Cng ho nhn dn Campuchia v lun lun nh n s khng khip ca nhng nm di ch Pol Pot. Tuyn truyn ca Khmer v nhng k hu dit chng tc Vit Nam do khng c tc dng. Trong cc thn x, Khmer nhn thy rng qun chng nhn dn chng li h v t hn na, mt b phn ln sn sng hp tc

163

vi cc nh chc trch mi. Qua mt s cuc phng vn, Stephen Heder kt lun lc rng phn ln vng nng thn ng dn tr thnh ni cm a i vi binh lnh v tay chn ca Campuchia dn ch. Do khng c iu kin tin hnh chin tranh du kch chng li s chim ng ca Vit Nam. Mt hu qu ca tnh hnh l cc nh lnh o Khmer c rt t kh nng m rng lc lng ca h k t sau gia nm 1980. Khng th tuyn qun c cc vng ng dn bn trong Campuchia, cc lc lng v trang ca h ch trng mong vo nhn lc cc tri cn c trn bin gii Thi v cc tri t nn bn trong Thi Lan. Mt khi s nhn lc c tn dng th vic m rng lc lng phi b chm dt, v vo cui nm 1981 cc lc lng v trang Khmer vn khng tng c g so vi 18 thng trc , ngha l vo khong 25.000 n 30.000. Nhm Pol Pot bit r do khng c lng dn cho nn hot ng ca h t c hiu qu, v th h mun m rng kh nng tranh th c h qua vic lin kt vi cc nhm khc. Trong mt cuc phng vn thng 6 nm 1979, Ieng Sary ni rng Khmer sn sng hp tc vi Sihanouk, nhm Khmer X-ry cnh hu, Lon Non v thm ch Heng Samrin y ngi Vit Nam ra ngoi. Trong mt cuc phng vn khc, Ieng Sary tha nhn rng c mt s hnh ng qu ng trong qu kh, nhng ha mt ch ho nh v t do, nu Khmer tr li nm quyn ln na. ng ta ni Chng ti sn sng qun qu kh tham gia mt mt trn thng nht yu nc ton quc. Thng 9 nm 1979, Khmer a ra mt Mt trn yu nc v dn ch mi m d tho cng lnh ha tuyn c t do, t do thnh lp cc chnh ng, t do ngn lun, bo ch v tn gio. Nn kinh t s da vo hot ng sn xut c nhn hoc gia nh v quyn t huu ti sn s c bo m. Tuy nhin, khng c nhn vt no c ngha v mt chnh tr tham gia mt trn mi . Sihanouk t chi khi c Khieu Samphan mi lm ch tch mt trn. Thng 12 nm 1979 Pol Pot thi khng lm th tng v c Khieu Samphan thay. Sau khng thy Pol Pot xut hin cng khai, nhng vn gi chc v tng t lnh cc lc lng v trang Khmer v tng b th ng cng sn Campuchia. Vi vic Pol Pot cn kim sot qun i v ng, Khieu Samphan tuy vi chc v l th tng, nhng chng g hn l mt bung sung. Phn ng cc nh quan st kt lun rng vic Pol Pot rt lui ch l mt hnh ng c tnh cht trang im, c th l do Trung Quc buc ban lnh o Khmer phi lm. Tuy nhin, cng khng phi ch l mt hnh ng t im n thun. N cn bo hiu mt s thay i chnh tr quan trng trong ng li chnh tr ca cc lnh o Khmer . H ng thi cng b rng h thi thi hnh hin php 1975 v chp nhn cng lnh d tho ca Mt trn yu nc v dn ch nh l php lut c bn ca t nc. Trong tnh hnh mi, h cng b nhim v hin nay ca chng ti khng cn l lm cch mng x hi ch ngha v xy dng ch ngha x hi. Nhim v hin ny ca chng ti khng phi l mt nhim v v h t tng, n l cuc u tranh nhm bo v lnh th v ni ging Campuchia thn yu ca chng ti. Nhng ngi Campuchia thuc tt c cc giai cp v tn ngng s c nhit lit hoan nghnh trong mt trn mi. Khi chng ti hi Khieu Samphan v vn thng ging nm 1981, ng ta nhn mnh rng h t tng

164

quc gia ch khng phi l cng sn lun lun l lc lng thc y phong tro: Khng cn ch ngha x hi na. Khng cn cch mng x hi ch ngha L tng ca chng ti l s sng cn ca Campuchia. Cn i vi ch ngha cng sn, chng ti xem n nh mt bin php a Campuchia n c lp v sng cn, ch l mt bin php thi, ch khng phi l l tng. By gi, qua tht v mu ca nhn dn, chng ti c kinh nghim hiu r rng chng ti khng th theo con ng . Vic bc b ch ngha x hi chc chn l nhm ch yu m ng cho mt lin minh ca Khmer vi cc lc lng cnh hu chng li ngi Vit Nam. Nhng n cng c ngha l thay i cc chnh sch cc oan c theo ui trc y trong cc khu vc ca Khmer . Tp th ho hon ton c hu b v nhn dn ti cc khu cn c c t chc thnh nhng hp tc x cp thp. Vic lm vn c nhn c cho php v cuc sng gia nh c phc hi. Nhng bin php ny, cng vi vic i sng c ci thin do vin tr quc t lm cho nhng ngi cn ng h Khmer tin tng hn v tng thm tinh thn. Thng 8 nm 1980, mt nh tr thc c, ni vi Heder v i sng cn c: Cuc sng y khng n ni qu xu. Chng ti khng th lm iu m chng ti mun nhng chng ti c th dng khi c ca mnh v ng gp. Chng ti khng phi tt c th gi trng rau, ch trch ln nhau v lo ngi ai s l ngi bin mt tip theo, nh chng ti lm sau nm 1975. y l mt kiu ch chng ti c th ng h. Khng c ai c th ng h ch tn ti sau nm 1975. Tuy nhin trong nhng ngi trung thnh vi ng, c nhiu ngi lo u v h cm thy khng c bo m rng tnh hnh ri s khng i chch hng ln na. Mt ngi trn thot ni ln cm gic chung cc tri cn c: Nhng cn b chu trch nhim v cc ng li cc t v v nhng cuc chm git trc y vn cn nm tt c cc quyn hnh. By gi bt thnh lnh h thay i 100 phn trm Nhng nhng g vn lm iu m h mun theo s nh gi tnh hnh mt cch ch quan ca h. H li c th t ngt thay i tr li nh trc kia. Hn na, khng ai c th hi h v iu lm sai trc kia. H chng nhn mt s ph bnh no hoc tha nhn rng h sai. H mi iu cho ngi khc. Lm th no chng ti tin h c? H ni rng mi vic u ph thuc vo tnh hnh c th v h l k duy nht kt lun tnh hnh c th l g v i khi, thm ch cn to ra tnh hnh c th, nh sau nm 1975, h sit vt tt c mi th. C th li s ging nh vy. Khng ai c th ngn chn h (xem Trch ca Heder trong quyn gii qun s ca Campuchia dn ch-ND). Nu nhng ni lo s ny xy ra mt cch thng thng cho nhng ngi tng gn b vi nhm Pol Pot, th ngi ta c th tng tng nhng vn m h phi i ph khi h tm cch tranh th s ng h rng ri hn. Rt t ngi Khmer sn sng chp nhn ngh qun qu kh ca Ieng Sary. V mt qun s, cc tht bi ca Khmer trong cc ma kh, nht l ma kh 19811982 a cc nh phn tch qun s n ch kt lun rng nhng c tnh v s qua ca Khmer trc ka l qu cao. Trong khi con s a ra trc kia l 45.000, phn ln tha nhn rng con s 25.000 l con s hp l vo thng 12 nm 1981. Do thng vong ca h trong giai on , c l s qun ca h ch cn li 20.000 hoc t hn vo cui ma kh 1982. Thng vong nng n lm cho vic tuyn qun ca Khmer tr nn cng thng hn bao gi ht. Nh mt nh phn tch Bng Cc ni lc : Mi mt binh lnh b mt i l khng th thay th c.

165

Trong ma ma 1982, Khmer thc hin mt s hot ng du kch, phn ln pha Ty Campuchia. Mt nh bnh lun tng hp li nh sau: Nhng tin cng ca Khmer l dng t ra rng h cha phi tt hn vi t cch l mt lc lng qun s, nhng khng gy ra mt e do no cho s tn ti ca ch Heng Samrin (xem Asia 1983 Yearbook, Hong Kong 1983, tr.127-128-ND). S ng h t bn ngoi c th xy dng li sc mnh qun s ca Khmer n mt mc nht nh sau nm 1979. Tuy nhin, n khng th to nhng iu kin chnh tr cho chin tranh du kch c hiu qu Campuchia c. Nhng ngi ng h Pol Pot b nhn dn Campuchia ght v cch x s ca h trong thi gian 1975-1978, v khng s lng vin tr no t bn ngoi c th b cho s thit thi c bn . Trong khu cnh quc t hin nay, c th s kh cho ngi Vit Nam tiu dit hon ton cc lc lng Pol Pot, nhng r rng cc lc lng hu nh khng c trin vng ginh li chnh quyn Campuchia. Trong 18 thng sau khi ngi Vit Nam lt Pol Pot, cc nc ASEAN, Trung Quc v M tt c u a chnh sch ca h vo gi nh rng ch ngha quc gia ca Khmer v kh nng chin u ca h s lm cho h tr thnh mt lc lng chng i hng mnh, bt chp s ni ting tn bo ca h. Nhng s tn lon ca cuc tin cng mu ma nm 1980 cho thy cc nh lnh o Khmer b yu v c lp v chnh tr nh th no. Trung Quc c bm vo cc ng minh Campuchia ca mnh, nhng cc nc ASEAN lun lun t thy lng tng khi lin minh vi mt tn c ti cng sn b ph trut, v h bit r rng nu tht bi ca Khmer c tnh cht vnh vin ch khng phi l tm thi, th Cng ho nhn dn Campuchia s ngy cng c cng nhn rng ri. Tr khi c th to ra c mt b mt cng khai hp dn hn l b mt ca nhm Pol Pot hin nay, nu khng s ng h ngoi giao i vi Campuchia dn ch s sp . Trong hon cnh nh vy s ch ca ASEAN ngy cng chuyn v cc nhm khng chin khng cng sn ang hot ng trn bin gii Thi-Campuchia, v Khmer X-ry. Khmer X-ry v s ni dy ca Mt trn gii phng dn tc nhn dn Khmer (KPNLF) Cp bc v bun lu tng l vic bnh thng dc theo bin gii Thi-Campuchia, v du kch Khmer X-ry (Khmer t do) hot ng trong nhng nm 1960. Trong nhng nm 1970, Khmer X-ray i vi ch Lon Non, nhng sau nm 1975 nhiu ngi cn sng st tr li bun lu v tin hnh nhng hot ng du kch l tr trn bin gii Thi. H c thm mt sc sng mi bng vic nhng ngi t nn chng cng, c u c chnh tr chy sang sau cuc lt ch Pol Pot. Phn ng cc nhm mi xut hin do cc ngi theo Lon Non trc y cm u, nhng ci tn Khmer X-ry vn cn c gi li. Nhm mnh nht, c t chc tt nht l Mt trn gii phng dn tc nhn dn Khmer (KPNLF). Mt trn c thnh lp ti Paris thng 3 nm 1979, mi n ngy 9 thng 10 nm 1979 mi c cng b, sau khi tm cch a nhng nhm chng cng l t khc

166

vo hng ng ca mnh. Nh lnh o ca KPNLF l Son San, mt con ngi mnh khnh, eo knh, ang khong ti 70. Thuc dng Khmer-Vit Nam. San hc Paris trong nhng nm 1930, v l mt trong s t ngi Khmer phc v trong chnh quyn ng Dng ca Php (trong ng ta ln n chc tnh trng). Di ch Sihanouk, ng ta thnh lp ngn hng quc gia Campuchia nm 1955 v lm th tng trong chnh ph cnh hu ca nhng nm 1967-1968. Khi Sihanouk b lt nm 1970, San sng lu vong Paris, ng c gng nhng khng thnh cng thnh lp mt lc lng th ba chng li c ch Lon Non ln mt trn thng nht dn tc Khmer. Hu ht cng vic chun b cho ra i KPNLF l do Dien Del lm trn bin gii ThiCampuchia. Thuc dng di Vit Nam, Del chy sang Campuchia khi tui di 20 v phc v trong qun i Lon Non vi chc ch huy s on. San c ng ta lm tng t lnh cc lc lng qun s ca KPNLF v c gii qun s Thi Lan nh gi cao v ng h. Trong khi KPNLF mnh nht v qun s trong cc nhm Khmer X-ry vi s qun ti ng khong 2.000 nm 1980, Son San v Dien Del bit r rng lc lng nh ca h khng c kh nng thch thc qun s trc tip i vi ngi Vit Nam. H tp trung nng lc ca h vo vic thit lp s kim sot ca mnh trn cc tri bin gii, ang nhanh chng tng s dn, vo vic tuyn truyn chng Vit Nam v vo vic xy dng mt mng li ngi ng h v ch im bn trong Campuchia. ng li chnh tr ca h l chng Pol Pot v Sihanouk cng nh chng ngi Vit Nam v Heng Samrin. H cng thuyt phc cc nh lnh o Khmer X-ry khc trnh vng vu vo hot ng ch en ng ng, nhng h khng thnh cng. V mt chnh tr, i th quan trng nht ca h l Phong tro gii phng dn tc Campuchia, thng c gi l Mulinaca. Phong tro ny l mt nhm nh hn mt t nhng rt hot ng, c thnh lp thng 8 nm 1979 bi Kong Sileah mt i u hi qun ca Lon Non trc y. Vi khong 2.000 ngi nhng ch c v kh cho mt vi trm, Mulinaca cho rng cuc u tranh chng Vit Nam c th tp hp c s ng h rng ri ch khi no c Sihanouk lnh o v nu cc nhm khng cng sn sn sng hp tc vi Khmer tin hnh hot ng qun s chng li ngi Vit Nam. Mt khc, KPNLF xem Khmer vi s kinh tm v xem Sihanouk vi s nghi ng. Tuy nhin, c hai nhm u ng rng Khmer X-ry nn tp trung vo cuc u tranh chng ngi Vit Nam hn l hot ng bun lu, ch en v trm cp. Nhn ton b, cc lc lng cnh hu vn yu trong nm 1981, mc d c nhng c hi tt do s sp ca ch Pol Pot a li. Cc nhm Khmer X-ry tn d ca ch Lon Non khng nhng tha k nhng nhc im ca ch nh s tan r kinh nin, s i tru mt cch kinh khng v s thiu phng hng chnh tr tch cc, m cn tng cc nhc im ln mt cch qu mc. Ngun ng h chnh ca h l giai cp trung gian Campuchia b trut quyn, nhng s ng h ny l rt nh t ban u v cn b tiu hao v s khng b ca Pol Pot. Mt s t thnh vin sng st ca cc nhm ny khng cn tm tr u tranh chng cch mng na. H hy vng c mt v i M, Php hoc Australia hn l mt khu sng hoc mt c hi nh bi cng sn. Nng dn t ra bng quan i vi ku gi chnh tr ca Khmer X-ry, tuy rng nhng t t nn chy

167

qua bin gii kim n a hng nghn ngi vo s kim sot v nh hng ca Khmer X-ry. Son San gy n tng su sc cho cc nh bnh lun phng Ty v ch ngha bo th v tnh lim khit c nhn ca ng ta. Nhng trn thc t, ng ta c th c coi l mt tng trng cho s yu ui ca phi hu: mt nh ngn hng gi khng chc tr thnh nh lnh o thnh cng ca mt cuc chin tranh du kch. Thiu mt c s qun chng, cc nhm Khmer X-ry khng xy dng c mt phong tro chnh tr hin i. H khng pht trin c nhng c cu t chc c hiu qu v mt h t tng c sc thu ht i vi qun chng. Ch KPNLF t ra c cht hiu bit v tm quan trng ca t chc, nhng h t tng ca n cn m h. Cc mt trn" Khmer X-ry chng khc g cc tp on c nhn v nn chnh tr ca chng nhanh chng thoi hoi thnh nhng ch ct c v trm cp. Nhng t u tranh m mu trong ni b cc nhm Khmer X-ry cng gy ra tht vng v lm gim nhiu s ng h i vi h. Vic KPNLF ni ln nh mt lc lng khng ch trn bin gii khi phc mt s n nh nht nh cho nn chnh tr ca phi hu sau nm 1981. Tuy nhin, vn m rng lc lng nh th no l mt vn trng yu cho cc nh lnh o KPNLF, nht l khi s ngi sng bin gii gim xung nhanh chng do tnh hnh lng thc bn trong Campuchia tt ln. n lc ny, Khmer X-ry (v c bit l KPNLF) t thy mnh l ch da cho cc hy vng cu Campuchia ca ASEAN v phng Ty. S ng h t bn ngoi gip cho h tng thm mt cch c ngha s ngi ng h h. Vo khong nm 1983, KPNLF c tin l c 9.000 qun ti ng, v Mulinaca c 3.000. Vo giai on ny, theo Tim Cc-ny, b th th nht ca i s qun M ti Bng Cc, cc lc lng c th cho nhng ton nh vo ph hoi v tuyn truyn su trong ni a Campuchia. D lm va lng nhng ngi chng cng nh th no, ch trn thc t tnh hnh khng th gy st m g cho n v Vit Nam-Cng ho nhn dn Campuchia Campuchia. Mt chnh tr ca mt cuc khng chin thng nht Trong ba nm qua, nhng bn chng i cnh t v cnh hu chng li s c mt ca Vit Nam Campuchia vn cn bt ho vi nhau. Ri h c ko vo mt cuc khng chin thng nht do kt qu ca nhng iu yu km ca chnh bn thn h v di sc p mnh ca nhng ng ch nc ngoi ca h, Trung Quc v cc nc ASEAN. Mulinaca v KPNLF khng c sc mnh qun s hoc s tha nhn ngoi giao, trong khi Khmer th t thy rng sc mnh qun s ca h khng b li c s mt lng dn ca h. Pha ny ght pha kia, nhng mi pha li hy vng li dng ln nhau. ASEAN ng mt vai tr ln trong vic a cc bn lin hip li vi nhau. Sau tht bi tin cng ma ma nm 1980 ca Khmer , L Quang Diu m t Pol Pot nh mt tn t, v ni: Chng ti (nhng nc ASEAN) khng mun thy Pol Pot c khi phc Campuchia. iu m Campuchia cn, ng ta cng b, l mt ngi no nh Sihanouk nm ly cc lc lng Campuchia dn ch. Nhng ASEAN s tip tc u

168

tranh cho s nghip tha nhn ch Campuchia dn ch Lin hp quc. ng ta cho l kh di v n gin nhng ai ngh rng lp trng l mu thun. ng ta ni r ngh mi ca ASEAN trong mt cuc phng vn tip theo: By gi (Trung Quc) l ngi ng h duy nht Khmer ASEAN khng mun Pol Pot tr li Campuchia, tuy ASEAN ng h Campuchia dn ch v nhng l do chin thut C nhng nh lnh o khng dnh dng n nhng ti c d man ca Pol Pot nh Sihanouk, Lon Non, Son San v Im Tam, cn c ngi Campuchia knh trng v t lng trung thnh v c th ginh c s ng h ca h trong mt cuc b phiu b mt v t do ASEAN khng mun Pol Pot v Khmer cm quyn ln na; thc hin vic ny, chng ta phi duy tr gh ca Campuchia dn ch Lin hp quc v thay i tnh cht ca chnh ph Campuchia dn ch (xem FEER 26-9-1980-ND). ngh c bn ca L l cc nhm cnh hu tham gia mt lin hip vi Khmer c th chim ly o bo hp php t Pol Pot v cui cng c t ln nm quyn Phnm Pnh. Gii php cho vn Campuchia nhanh chng c cc nc ASEAN khc ng h nhng khng th thuyt phc c ngi Trung Quc. H khng cho rng cc nhm khng cng sn thc s c sc mnh ng vai tr lnh o trong mt lin hip v lp lun rng iu thit yu l gii lnh o v qun i ca Campuchia dn ch khng c b lm yu i v bt k nhng thay i vi vng no. Th tng Thi, Prem i Bc Kinh thng 10 nm 1980 tm cch bun bn kin , v tip theo ng ta l L vo thng 11. Cui cng ngi Trung Quc ng h k hoch ti cuc hp bo ca Triu T Dng ti Bng Cc thng 2 nm 1981. V phn h, nhm Pol Pot ni r rng h s hoan nghnh nhng ngi khc tham gia vi h vo mt lin hip, nhng khng c nh nhng ch cho ai. H xem mt lin hip ch yu l mt cch ginh s knh trng v m rng c s tuyn quan ca chnh h. H cho thy khng cho b s dng a nhng nhm khc ln nm quyn. Trin vng ca mt lin hip vi Khmer khng c g hp dn i vi cc nhm khng cng sn. KPNLF tr li bng vic t mnh ph trng quyn lc ca mnh. Thng ging nm 1981, Son San l bc trn mt ng ni t Thi Lan Xoc Xan v c hoan nghnh nhit lit. ng ta cng b vi nhng ngi ng h ng ta (v c vi nhng nh bo i theo ng ta na) rng ng ta s thnh lp mt chnh ph lm thi ring ca mnh trc i hi ng Lin hp quc sp ti. ng ta tin cng li kin cho rng KPNLF l mt lc lng th ba (ngha l cnh tranh vi Khmer v nhng ngi ca Sihanouk) v tuyn b rng KPNLF l i din thc s ca tt c nhng ngi yu nc Campuchia. ng ta ru rao c 60.000 ngi ng h v yu cu vin tr kinh t v qun s nc ngoi cho KPNLF. C con ngi hng u c chn thay th Pol Pot, ng Sihanouk sng lu vong, cng khng nhit tnh vi mt s lin hip. Trong khi ng ta hnh ng nh i din ca Campuchia dn ch ti Lin hp quc thng ging nm 1979, sau ng ta tm cch t tch mnh cng xa cng tt ra khi cc nh lnh o Khmer . T gia nm 1979 cho n cui nm 1980 Sihanouk vn ng hnh lang cho mt hi ngh quc t theo kiu Hi ngh Geneva nm 1954 vch ra mt tho hip c th chp nhn cho cc cng quc ln v ng ta t ngh nh l mt nh lnh o c nhn dn Campuchia yu

169

mn v c th c tt c cc bn ca cuc xung t chp nhn. ng ta cng da vo s ng h ca Trung Quc. Nh ng ta gii thch cho mt phng vin nm 1979: Ngi Trung Quc rt thng minh. Tnh hnh tr nn xu vi Pol Pot, cho nn nu h gp chuyn xu vi Pol Pot, h s c Sihanouk. Ti l con bi Sihanouk. Trc tin h quan h vi Pol Pot, v nu khng xong, h quan h vi Sihanouk (Do Giy Ma-thiu trch ng trong bo Bu in Washington, ngy 30 thng 10 nm 1979-ND). Vo lc ny, Sihanouk cng nhn mnh rng iu kin thit yu cho mi tho thip rng hn l s gt b mi c hi cho vic nhm Pol Pot tr li nm quyn. Khi c mi trong thng 9 nm 1979 ng u Mt trn yu nc v dn ch ca Khmer , ng ta vit cho Khieu Samphan: Mt trn mi v cng lnh chnh tr do Khmer a ra ch l mt s la di mi khng th chi ci c. Ch nhng thng ngc, nhng k n mi ri vo by ca nhng s nh la mi ca ng. Tr li u tin ca Sihanouk cho ngh lin hip ca L Quang Diu l mt tr li ph nh. Trong mt bi bo cng b thng 11 nm 1980, ng ta lp lun: Theo mt s ngi phng Ty, nhng con si Khmer hon ton c th t bin mnh thnh nhng con cu non. ngha m c ch quan rt nguy him, trc ht l i vi tt c nhn dn Campuchia cn Campuchia. Nhng ngi hy vng rng th gii t do c th tm c mt s bin php cu h ch khng phi bng vic ng h ci gi l tnh chnh ng v tnh hp php ca ch a ngc Pol Pot, Ieng Sary v Khieu Samphan (xem FEER, ngy 7 thng 11 nm 1980-ND). V thng 12 nm 1980, trong mt bc th ghi m c pht cho nhng ngi ng h ng ta trn bin gii Thi-Campuchia, Sihanouk m t nhm Pol Pot l ti c tri khng dung, t khng tha, l chng t nc, v chng nhn dn" v ni rng ngi Vit Nam khng trung thc mt cch xu h khi t co ng ta l ng lo vi Pol Pot. Nhng khi Triu T Dng a ra s ph chun ca Trung Quc i vi kin v mt cuc khng chin thng nht, th cng chnh Sihanouk l ngi u tin nhy ra ngh mt mt trn thng nht gia bn thn ng ta v Khmer . ng ta cng b s sn sng hp tc vi Khmer ngy 8 thng 2 nm 1981 v gp Khieu Samphan ngy 10 thng 3 Bnh Nhng, th ca Bc Triu Tin. Samphan ng vi mt s yu sch ca Sihanouk, nhng bc b mt s khc, nht l s gii tn qun i Khmer sau khi ngi Vit Nam rt. l mt vn khng phi t c ngh nh v sau Sihanouk bnh lun: Khmer khng mun bo m t no rng h s khng bt u tr li s tn st ca h. ng ta ni rng nhn dn Campuchia th chu s thng tr ca Vit Nam cn hn l tr li ch dit chng. Tuy nhin, ng ta cng ng gp li Samphan tho lun thm v hp nht cc lc lng. Sihanouk b y vo mt lin minh vi Khmer l v th yu yu ca ng ta. C gng ca ng ta tm mt gii php ngoi giao cho cuc khng hong Campuchia nm 19791980 b tt c cc bn bc b. Vo nm 1980, ng ta kt lun rng kh nng duy nht cn li cho ng ta c ting ni v tng lai ca t nc l thnh lp mt i qun. ng ta thnh cng trong vic tp hp Mulinaca v mt vi phi Khmer X-ry nh, nhng vn cn rt yu. Bn thn Sihanouk tuyn b rng qun i ca ng c khong 5.000 vo u nm 1981, nhng cc nh quan st trn bin gii Thi-Campuchia ni rng con s thc s l 600-800. Sihanouk ru rao c mt s ng ngi ng h trong m

170

dn con chu ca ng ta v nhng nh binh lun phng Ty no ngh v ng nh mt nhn vt y uy tn, iu c xu hng tin vo iu . Nhng Sihanouk l mt nh cai tr c truyn b tc tt c quyn lc. Vi vic mt quyn lc chnh tr, ng ta cng mt lun ho quang thing ling v qun chng ng h. n tng ring ca ti bn trong Campuchia l ng ta c v ging nh mt nhn vt t qu kh xa xi, c nh n vi mt s thch m h, nhng nhng n tng ca mt ngi khch v mt vn nhy cm nh vy c th d dng lm lc. Nm 1873, mt quan chc Vit Nam ni vi phng vin Paul Quin Judge: Mi nm trc y, tn ca Sihanouk mnh tp hp c t nc chng M. By gi tn ng ta c th gy cho cho chng ti mt s vn , nhng nhng vn c th tha th c. Mi nm na, k t nay, ng ta s b lng qun. Tuy nhin, Quin Judge tin rng tn Sihanouk vn cn ma lc ca n trong hng ng nng dn. Sihanouk tha nhn rng ng c ca ng ta khng phi ch v thc trch nhim i vi m dn con chu ca ng ta, m cn v t i c nhn na. ng ta gii thch vi Nayang Sanda rng ng ta rt bc bi vi nhng ngi ch trch t cc qun c ph Paris, Montreal v Los Angeles t co ng ta khng lm g. Theo Sihanouk, chnh sc p t nhng ngi lu vong chng cng, chng Vit Nam m ngi ta gi l Khmer xanh, y ng ta vo mt lin inh vi Pol Pot: v ti khng cn c th sng trong ho bnh v yn tnh, ngay c Bnh Nhng do nhng bc th v nhng bc in gi ti, chi ti, gi ti l tn phn bi thn Vit Nam v mt ngi ch k chng lm t g nn ti ni: c ri, ti t nhy vo chin tranh" Nhng ngi Khmer xanh b m nh v ni s ngi Vit Nam, khng chu thy thc t. H khng cn khi nhim g na v s kh cc ca nhn dn Campuchia trc y. H khng nhn thy rng by gi nhn dn c mt cuc sng tt hn nhiu so vi di thi Khmer , v h tuyt i khng mun Khmer tr li. Ton b chnh sch l hon ton khng thc t. Vo cuc chin tranh Campuchia by gi l mt s in r. Nhng ti phi tham gia vo s in r , bi v ti s b gi l mt k phn bi nu khng lm nh vy (xem FEER, 6 thng 3 nm 1981-ND). D cho h c th ni g v vic ng ta i vi Khmer , nhng nhng ngi lu vong khng cn c th ln n ng ta l khng lm g c. Phn ng rt bt bnh, nhng ng lc, nhiu ngi ri s phi thy thc t. Ri Sihanouk sm thy ra rng, ch mt kh nng thnh lp mt trn thng nht vn cha thu ht s ng h m ng ta mun. Thng 4, ng ta ni chuyn vi ngoi trng Trung Quc Hong Hoa v c ni rng Trung Quc ch cho ng ta v kh nu ng ta c th gii quyt cc bt ng ca ng ta vi Khmer . Ri ng ta quay sang M. Ngy 25 thng 4, ng ta gp i bin lm thi ca M Bc Kinh, J.Stapleton Roy v hi ng ta hin M c sn sng cho v kh khng. Nhng Roy i ng tham gia cc lc lng vi Pol Pot. Roy ni: Sau s d hn cho cc nc hu ngh gip ng. Cui cng, thng 5, ng Tiu Bnh ngh cho ng ta v kh trang b cho mt i qun 3.000 ngi nu ng ta ha s nh ngi Vit Nam ch khng phi Khmer . Son San cng t thy b cng sc p nh vy. c v kh, ng ta phi ng mt lin hip. Tuy trc kia, ng ta t co Sihanouk v thng lng vi Khieu Samphan, nhng by gi ng ta b buc phi lm nh vy. ng ta ht sc tm cch bo m vi

171

nhng ngi ng h ng ta rng chng c nguy him g trong vic c. ng ta lp lun rng chuyn sang hu cn thit phi li mt t sang t trc. Thng 4 nm 1981, ng ta chp nhn v nguyn tc, bi v mt s v kh Trung Quc gi cho KPNLF n bin gii ngy 23 thng 4. n thng 5, th r rng San b buc b kin thnh lp chnh ph ring ca mnh v chu lm vic trong khung cnh Campuchia dn ch. Nhng ng ta vn cn gi yu sch rng ton b ban lnh o Khmer phi t chc. Mt tr l ca ng ta gii thch: Chng ti khng th chp nhn lin hip vi h. H s tn st chng ti trong gic ng. Mt cuc hp cp cao gia Samphan, San v Sihanouk Singapore ngy 2 n 4 thng 9, a li mt hip nh thnh lp mt chnh ph lin hip, nhng b tan v ngay tc khc. Sihanouk gii thch ngy 5 thng 9 rng ng phi k vo hip nh m khng vui sng g i vi ti, c vin tr ca Trung Quc ti phi sp nhp phong tro ca ti vo mt trn thng nht. Trung Quc ni vi ti rng ti phi tr thnh mt thnh vin ca chnh ph lin hip d nh , nu ti mun c v kh". ng ta ch trch c Khieu Samphan ln San v bin php khng khoan nhng v khng thc t ca h. Cng ngy San tuyn b rng KPNLF s khng t b bt c iu kin tin quyt no trong vic thnh lp mt chnh ph lin hip v ng ta s d i hi Lin hp quc sp ti vi t ch l th tng ch nh ca Campuchia. Lc , Samphan a ra mt tuyn b lm r, ci chnh rng San l th tng ch nh v t co cc s tin cng ca cc bn khc vo Khmer l mt vi phm ca hip nh. Nhng s tranh ci tip tc thm 9 thng khc na. Ri c mt lot hi m vo thng 11 xem xt mt ngh ca Singapore v mt lin hip lng lo trong mi phi s gi mu sc chnh tr ring ca mnh. ngh ny c Sihanouk v San chp nhn nhng b Khmer bc b. Mt lot hi m na xy ra Bc Kinh thng 2 nm 1982, nhng San khng d. Ngi Trung Quc cho San s tht bi ca cuc hi m v ct t vin tr cho KPNLF trong thng 3. Malayxia, Singapore v Indonesia ch trch Khmer v ng rng nu h tip tc khng khoan nhng th ASEAN s khng ng h ngh thnh lp chnh ph lin hip. C thm nhng cuc hi m na Bc Kinh vo thng 5 nm 1982. Ngoi trng Thi Xt-i Xa-vt-xi-la yu cu Trung Quc p Khmer tho hip, nhng Trung Quc t chi. Mt quan chc cp cao Thi ni rng: Chng ti thy cc nh lnh o Trung Quc cc k kin tre i vi lng tin ca h. ASEAN tin vo mt gii php chnh tr, nhng Trung Quc li tin rng ch c sc p qun s, v cui cng l thng li qun s, mi buc Vit Nam thay i cch cp ca h. Chng ta phi xem xt nhng la chn mi bn cnh chnh ph lin hip. Chng ti yu cu thi t Sihanouk gi cho vn tip tc tn ti. Chng ti chng c th lm g nhiu hn. V ASEAN khng th chp nhn mt tht bi na. Vo lc ny, nhiu nc chu u xt n vic khng ng h gi gh cho ch Pol Pot ti Lin hp quc, v Indonesia sn sng chn mt s thch nghi vi H Ni, ngay c vic chp nhn mt nguyn trng Campuchia. Trong mt ni tuyt vng, b ngoi giao Thi ra mt ngh lin hip mi v b mt i mt hip hi m mi ga Khmer v KPNLF. Nu ngi Trung Quc khng chu buc Khmer nhn nhng th phi p Son San khut phc. Nhng phi n ngy 12

172

thng 6, mt ngy trc khi Xt-i bay i Singapore d hi ngh cc ngoi trng ASEAN Son San cui cng mi chu k vo hip nh v mt cuc lin hip. San buc phi khut phc bi v KPNLF vn cn yu v chnh tr v qun s, tinh thn li km v qu th cn. Hip nh v chnh ph lin hip c chnh thc k Kuala Lumper ngy 22 thng 6 nm 1982, Norodom Sihanouk (tr thnh ch tch ca chnh ph lin hip Campuchia dn ch). Khieu Samphan (ph ch tch ph trch ngoi giao) v Son San (th tng) hn nhau thm thit. C Sihanouk ln San m t quyt nh i vi Khmer l au xt, nhng h ni, chng ti khng c la chn no khc bi v vn then cht l s sng st ca Campuchia. Khi Sihanouk c nhc li tuyn b nm 1980 rng tht l nguy him khi tng tng rng nhng ch si Khmer c th bin thnh cu non, ng ta nhn xt rng: Ti l mt cu non. Son San l mt cu non. Chng ti phi chn gia vic b Khmer n v vic b ngi Vit Nam n. Vi t cch l ngi Khmer, chng ti thch b ngi Khmer n hn bi v chng ti l nhng nh quc gia. l mt mt trn thng nht c thnh lp trn nhng iu kin ca ch si ch khng phi ca cu non. Tuy ti liu ca s lin hip c b ngoi giao Thi tho ra nhng, nh mt nh ngoi giao M Bng Cc bnh lun, n ging nh mt ti liu ca Khmer ". N vit rng cch lm vic ca chnh ph lin hip Campuchia dn ch l da trn nguyn tc ba bn, bnh ng v khng ai hn ai. iu ny c ngha l tri vi hy vng ban u ca ASEAN cho rng cc nhn t khng cng sn s dn dn chim chnh ph lin hip v y cc nh lnh o Khmer ra ngoi, by gi Khmer li c chnh thc bo m c chp nhn nh mt bn hon ton ngang hng trong lin minh. H tip tc gi quyn kim sot cc lc lng qun s v an ninh ca chnh h. nhng b San v Sihanouk, Ieng Sary thi gi chc ngoi trng, nhng qu trnh lm chnh sch i ngoi vn nm trong tay Khmer . Chnh ph s hot ng theo nguyn tc nht tr v tt c cc vn quan trng, nhng nu s nht tr b tan v th lin hip s tr nn khng hot ng c. Trong trng hp nh nc hin nay ca Campuchia dn ch do Khieu Samphan lnh o s c quyn tip tc hot ng ca mnh nh l nh nc hp php v chn chnh duy nht ca Campuchia. Ni mt cch khc, nu cc nhm khng cng sn khng mun i vi Khmer th h s b gt ra khi chnh ph". Nhng cng c mt s nhng b cho cc nhm khng cng sn. H c php gi li t chc, c im chnh tr v t do hnh ng, k c quyn nhn v s dng vin tr quc t dnh ring cho h. iu ny lm cho Sihanouk v KPNLF c c hi nhn c vin tr t cc ngun khng chu vin tr cho chnh ph lin hip vi t cch l mt thc th duy nht, trong khi th vn cho Trung Quc t do vin tr ca h vo nhm Pol Pot. Ngay sau Sihanouk tin hnh mt cuc i thm quc t tp hp ng h (v vin tr) cho lin hip. Singapore nhanh chng a ra mt li p ng, v Sihanouk ni rng Australia, Canada, Malayxia v Nht Bn tt c ang xt gi vin tr cho cc nhm khng cng sn bi v h khng mun cc nhm tr thnh ph thuc vo s ng h ca Trung Quc.

173

Trn thc t, s c lp ca cc bn qu ln nhn chnh ph lin hip khng tn ti trn mt t. Ngi nc ngoi u tin thm cc th ca ci lin hip mi l nh bo Isao Oglso ca Nht Bn. Anh ta vit trong t Tin tc hng ngy Mainichi rng ci lin hip chng Vit Nam l mt o tng ch c trn giy. Theo Oglso, khng c s lin lc no gia cc lc lng Khmer , KPNLF v Sihanouk. Mt tr l ca Sihanouk ni vi anh ta: Khng c bt k ci g nh mt chnh ph lin hip chng Vit Nam. Chng ti hnh ng c lp vi nhau. iu duy nht m chng ti c vi nhng ngi Pol Pot l c cm v cm th. Lun lun c mt khng kh khng thc t k l v mu to ra mt cuc khng chin thng nht. l mt mu dng ngn c ch ngha quc gia ko li vi nhau nhng thnh phn khc hn nhau nht, qun ch, nhng ngi cng ho t sn chng qun ch v nhng ngi cng sn cc t. D sao, hy vng ca hnh ng l, nu ni v nguyn tc th ton th s khng c nhng sai st nh nhng b phn ring r. Mi nhm c chy tm ng minh, khng phi v c s hi t ca cc mc tiu, m ch v s yu km ca chnh h v v sc p bn ngoi. Do nhng nghi ng v th ch chng cht trong mt thp k ni chin tn nhn v cch mng, cho nn nu ch to ra c mt b mt b ngoi ca s lin hip th cng l mt iu ng ngc nhin lm ri H Ni khng t ra c s lo ngi g ln. H Ni lp lun rng chnh ph lin hip b Khmer khng ch, Sihanouk v San ph ho vi mt m mu ca M-Trung Quc a li cho nhm Pol Pot mt s tn trng ln hn ca quc t. Nhng tnh hnh Campuchia khng th o ngc c v s thnh lp mt chnh ph lin hip khng lm thay i tnh hnh d. Mt xc cht l mt xc cht, bt k c mc o qun nh th no", bo Nhn dn bnh lun nh vy. Mt s ngi gii thch vic cng b ca Vit Nam v vic rt qun ra khi Campuchia trong thng 7 nm 1982 l mt s xem thng c tnh ton tim lc qun s ca chnh ph lin hip. Mc ch ca chnh ph lin hip, nh ASEAN nhn thc ban u, l cng c cc nhm khng cng sn bng vic t chnh ph lin hip (k c qun i Khmer di quyn kim sot ca h v bng vic gt nhm Pol Pot b mt tn nhim. Nhng cc nh lnh o Khmer , vi s ng h ca Trung Quc, khng chu rt lui dn. Cui cng ASEAN nh phi buc cc nhm khng cng sn i vo chnh ph lin hip phn ln l theo cc iu kin ca Khmer . Theo quan im ca ASEAN, c l iu tt nht c th ni n v mt chnh ph lin hip l vic n to ra mt c s php l vng chc cho vic vin tr cho cc nhm khng cng sn. Nhng vn vin tr cng khai cho cuc ni dy v trang Campuchia ch lm trm trng thm nhng chia r trong ni b ASEAN m thi. Ti mt cuc hp ca cc ngoi trng ASEAN b bin ngh mt Pattaya Thi Lan thng 12 nm 1981, c chp nhn rng nhng ngi khng cng sn phi c vin tr xy dng lc lng ca h n mc ngang vi Khmer . Nu khng, nh mt s quan Malayxia ni, h s l mt tr h th ba ch khng phi mt lc lng th ba (y l mt kiu chi ch: ch farce l tr h, ch force l lc lng; third farce-third force-ND). Nhng mt ngh ca Singapore vin tr qun s cho nhng ngi b bc b trn c s rng ASEAN l mt t chc khng qun s. Nu c gi vin tr chng na th ch trn c

174

s tng nc ring r mt ch khng phi trn c s ton ASEAN. kin vin tr qun s cng khai cho cc lc lng v trang Campuchia cng b mt s nh lnh o qun i Thi chp bu phn i kch lit. H lo ngi trc s dnh lu su ca Thi Lan, cho l v ch v c th khiu khch s tr a ca Vit Nam. Thng ging nm 1982 t lnh ti cao cc lc lng v trang Thi tin cng Trung Quc trong mt din vn v tuyn truyn hnh, mt cch khng che giu k lm. ng ta cnh co rng mt siu cng ng h hot ng cng sn Thi Lan (ng Cng sn Thi Lan l thn Trung Quc) c gng mt cch cng khai v bng lt cc nc lng ging c nhng h t tng khc nhau v cui cng vo mt cuc chin tranh u nhim gay gt v d man. Cc lc lng v trang Thi s hnh ng vi s thn trng cc ngn cn mt tnh hnh nh vy xy ra. Sau khi thnh lp chnh ph lin hip thng 6 nm 1982, Sihanouk i thm cc nc ASEAN xin vin tr qun s v kinh t cho s nghip ca ng ta. Trn thc t c tin Singapore b mt bt u tip t cho KPNLF u nm 1982. Mt chuyn v kh b binh nh cho khong 2.000 qun KPNLF v 1.000 qun Sihanouk n vo thng 9, Sihanouk cng ni rng Australia, Canada, Malayxi v Nht Bn ang xt vin tr cho cc nhm khng cng sn trnh vic h ph thuc vo Trung Quc. C tin L Quang Diu yu cu Sihanouk sp nhp qun i ca ng ta vi KPNLF to tim tng v gim bt th li qun s quyt nh" ca Khmer trong mi quan h tay ba . Khi Sihanouk n Bng Cc th c vua v th tng Thi Prem Tinxulanon n tip hu ngh nhng c ni r rng l chnh ph Thi Lan s khng cho ng ta v kh. Ri ng ta i thm trai Khao I ang v thuyt phc hng nghn ngi tr v cc tri bin gii ca Khmer X-ry. ng ta ru rao 40.000 ngi tnh nguyn tham gia cc lc lng v trang ca ng, nhng ng ta nh phi khng nhn v khng c vin tr cung cp lng thc v v kh cho h. KPNLF cng c y ln do kt qu cuc i thm ca Sihanouk. Nhng KPNLF thng b ch trch trnh chin u vi ngi Vit Nam, m ch tp trung vo vic tuyn truyn v thu thp tnh bo. Thng 12 nm 1982, Son San i Singapore ku gi thm vin tr. KPNLF nhn c mt chuyn v kh t Singapore v tng cng hot ng ca mnh trong ma ma. Nhng kt qu l tng thm va chm gia cc lc lng KPNLF v Khmer . Thng 10 nm 1983, c KPNLF v qun i ca Sihanouk phn nn rng Khmer trnh chin u vi ngi Vit Nam, nhng li dng lc lng ca h thc hin mt chin dch c quy ri v hm do. V li ch ca s nht tr nn h kim ch trong vic phn ng tr li. Khmer ci chnh nhng li t co . Vi s qun di 5.000, khng c v kh ca c Singapore ln Trung Quc, vi tri chnh ca mnh b ph hu v vi binh lnh lun lun b Khmer quy ri, Sihanouk t thy c b xung dc. ng ta phn ng bng vic e do rt ra khi lin hip, cho l cn phi t mc ho gii no vi H Ni v ln n Khmer l cng nhc. Ti New York thng 10 nm 1983, ng ta ni vi nh bo rng cc nh lnh o Khmer cho rng h c th y ngi Vit Nam ra v ginh li ton quyn Campuchia. ng ta phn nn rng, t c vic h sn sng chin u cho n khng cn qu t ny

175

na. V nu v l do no h t c mc tiu ca h, ng ta ni thm, h s git tt c nhng ngi ng h Heng Samrin v c chng ti na. Ni vy, nhng ng ta vn cn l mt bn trong chnh ph lin hip Campuchia dn ch. Cc cuc tin cng ca Vit Nam vo cc cn c ca chnh ph lin hip Campuchia dn ch u nm 1983 l nhm chng t cho cc nc ASEAN rng h ang ng h mt s lin hip ca nhng s nghip nht nh tht bi. Cc nc ASEAN ng h trc tin Khmer , v sau l chnh ph lin hip, vi hy vng rng h c th buc Vit Nam rt khi Campuchia m bn thn h khng phi c bt k nhng b no. H hy vng lm kit sc H Ni bng mt chin lc tiu hao. Suy ngh ca ASEAN vo lc bt u mo him v mt s lin hip c Ragiaratman tm tt ngy 20 thng 9 nm 1980: H phi b gy di s cng thng. ASEAN phi tip tc duy tr sc p. Trong tinh thn , h bc b cc ngh ca Vit Nam v mt cng c khng xm lc, v mt s phi qun s ho bin gii Thi-Campuchia v v mt cuc rt qun tng phn. Nhng n nm 1983 th r rng l h chi nhng con bi mt cch sai lm. Ngi Vit Nam c th x l vi sc p m cc nhm khng chin Khmer gy ra cho h. Nu chng ta hi chin lc tiu hao ca ASEAN t ra nh th no sau bn ma chin u, th mt nh quan st c cm tnh nh Michael Liefer cng ng rng: Cu tr li n gin l: khng tt lm. Thc vy anh ta nhn xt rng ngi Vit Nam p dng mt phn chin lc tiu hao c hiu qu chng li Khmer v, trong ma kh 1982-1983 chng li c cc nhm khng cng sn (xem Th gii ngy nay thng 6 nm 1982, tr.233-236-ND). Nhng, do chn chin lc , cc nc ASEAN t thy mnh b kho cht vo mt lp trng nh phc v cc mc tiu ca Trung Quc nhm vt kh Vit Nam ch khng phi phc v nhng li ch ca chnh h trong nn an ninh khu vc. Sau cc cuc chin u ma kh nm 1983, Vit Nam i vo mt hip hot ng ngoi giao mi, Bng Cc nhng ngi ch trch lp trn cng rn ca chnh ph Thi, c ting ni r hn, v thng 5, ngoi trng Thi ha mt chnh sch linh hot hn n s tn trng nhng li ch chnh ng ca Vit Nam Campuchia. Cc nc ASEAN cng b vic gi gii thch vn tranh chp bng mt cuc hi ngh quc t v Campuchia. Mt nh ngoi giao ASEAN thm ch cn nhc n cng thc nh l mt iu gy rc ri. y l mt ng v kh nng ASEAN chp nhn mt gii php thng lng khu vc, khng c s tham gia ca Trung Quc, nh Vit Nam yu cu. Ngy 20 thng 9 nm 1983, cc ngoi trng ASEAN ra mt li tuyn b xc nhn rng h sn sng xem xt mt gii php cho vn Campuchia m khng qua khun kh ca Lin hp quc. H cho rng nhn t chnh ca mt gii php s l vic rt cc lc lng Vit Nam. H gi rng qun Vit Nam c thay th bng cc lc lng gn gi ho bnh hoc lc lng quan st v tip theo l mt gii php chnh tr ton b. Vit Nam khng bc b k hoch ny. H cho l ng ch v s nghin cu k. Nhng c t kh nng Vit Nam ng rt lc lng ca mnh trc khi t c mt gii php ton b bao gm vic gii php Khmer v vic chp nhn chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia Phnm Pnh. V nhng iu kin ny cn kh c ASEAN chp nhn, nht l vic chp nhn c th gy tc gin cho c Bc Kinh ln Washington.

176

S khng c chng cng Lo v Vit Nam Nu cc nhm khng chin khng cng sn Campuchia qu yu c th c s dng nh mt n by c hiu qu i vi H Ni, th cc phong tro khng c Lo v chnh Vit Nam li thm ch cn trong tnh trng nguy ngp hn. Nhng khi nim cho rng Lo, cng nh Campuchia, ang b mn mi di mt s chim ng n p ca nc ngoi, lm cho mt s nh bnh lun suy ngh mt cch cng iu v sc hp dn tim tng c tnh cht quc gia ca cc nhm khng chin Lo. V d Geoffrey Gunn trong mt tng thut v hot ng chng chnh ph Lo, kt lun: do vic H Ni dng qun s ngn cn mi sp xp chnh tr Lo v Campuchia nn cc mt trn chng li ch c th m rng m thi. Suy xt ny khng c chng minh bng thc t. S chng i chnh ph mi Ving Chn ch yu l da trn c s cc b tc ch khng phi trn c s dn tc hay giai cp. Xng sng ca s chng i l cc b tc Hmng Trung Lo, c truyn thng chng li s kim sot ca ngi Lo min xui. Nhiu ngi trong bn h phc v trong i qun b mt trc nm 1975, do CIA cung cp ngn sch, di s ch huy ca tng Vng Pao, v ang s b cng sn tr a. Nhng c gng ca chnh ph nhm nh c cc b tc trn ni xung ng bng, nhng c gng tp th ho v s mt ma lin tip lm cho nhng ngi Hmng bt bnh vi chnh ph Pathet Lo. Nhng s bt bnh ch y h sang Thi Lan ch khng phi t chc khng c v trang bn trong t Lo. V lng trung thnh b tc ny ch a li cho phong tro mt vi c s trong b tc Hmong, trong khi rt b hn ch i vi cc b phn khc ca nhn dn. Sau nm 1975 c mt vi chng i qun s i vi ch mi, hng trn quy m ngy cng gim. S ngi ng h Vng Pao cn li Lo sau nm 1975 vn khng r, nhng c l khng qu mt vi nghn. C cu t chc ca i qun b mt c tan r, binh lnh th hon ton b tn lon. C tinh nh nhau l t trong nm 1976 v 1977, v trong nhng thng cui ca nm 1977 xy ra mt cuc xung t ln vi qun chnh ph quanh Phu Bia, gn Cnh ng Chum. Trn ny p gy lng lc lng chng i v nhiu ngi ca Vng Pao cn li hoc chy sang Thi Lan, hoc bin thnh k cp bnh thng hoc tr v lng bn ca h. T , nhng hot ng qun s ca Patht Lo khng vt qua hnh ng vy rp a phng. Nh Geoffrey Gunn vit, s chng i chnh i vi Cng ho dn ch nhn dn Lo l mt nhm nhng ngi cnh hu c s ng h ca nhng ngi t nn trong cc tri Bc v ng Bc Thi Lan, ch chng c t no bn trong Lo. Quy m ca vn khng t ra cn thit phi dng n cc bin php qun s trit nh s dng hi c chng li nhng ngi ni dy Hmng, nh cc ngi t nn Thi Lan ru rao. Nhng li ru rao li a n nhng li ln n dit chng chng li Pathet Lo ca nhng nh bo v nhng nhn vin cu tr lin h vi nhng ngi t nn Hmng. Nhng li t co c b ngoi giao M v ngay v cng b rng ri, nhng mt nhm ca Lin hp quc c c sang iu tra vn cui nm 1981 kt lun rng thiu bng chng th. Khi cuc iu tra kt thc thng 12 nm 1982, cng khng c bng chng c th. Nhm ca Lin hp quc kt lun rng nhng li ln

177

n khng c xc minh c th. T Lung Nam Tha Bc Lo cng c tin v phong tro chng i da vo b tc Yao v do Chao La ng u. D sao, cho n nay chng ai bit g v hot ng ca chng. Thm vo , mt ton du kch cn khng r rt hn do mt tng Chmp cm u c ni l hot ng tnh Phong Xaly. Nhng tin ny chng thm g my cho s chng i ca qun chng i vi chnh ph thn Vit Nam ca Cng ho nhn dn Campuchia. Sau cuc xm chim Campuchia ca Vit Nam thng 12 nm 1978, cc phong tro chng i Bc Lo c th tranh th c s ng h ca Trung Quc. Cho n lc d, ngi Trung Quc t gii hn trong vic tuyn chn nhng ngi ca cc b tc nhm vo cc mc tiu tnh bo. Tuy nhin t lc ny tr i, ngi Trung Quc cung cp tip t cho cc du kch Hmng v Yao; v nhm ca Tng Champa c ni r l do Trung Quc hun luyn v lnh o. Nm 1981, c tin l ngi Trung Quc qun l mt tri hun luyn cho nhng ngi ni dy Lo ti th trn Xumao tnh Vn Nam. Ngi ta cho l c khong 2.000 n 3.000 nhng ngi ni dy Lo mi c hun luyn di quyn ch huy ca Koong Le, mt nh lnh o trung lp Lo trc y. H khng phi c ngi Trung Quc m l do khong 100 nh hot ng Thi cnh hu hun luyn. Nhiu ngi Thi coi nh l nhng lnh nh thu chin u trong i qun b mt ca CIA Lo. Nhng ngi khc b cho l nhng thnh vin ca t chc Hng v binh Thi Lan, l t chc tn st sinh vin ti trng i hc Tham-ma-xt ca Bng Cc nm 1976, v t lu nay ng mt vi tr quan trng trong cuc u tranh chng li ng Cng sn Thi trong cc vng b tc ca Bc Thi Lan st vi Lo (xem FEER ngy 31 thng 7 nm 1981-ND). Tuy nhin, cc c gng ca Trung Quc c t tc ng n quang cnh chnh tr ca Lo. Nh bo Gunn cho rng l v Trung Quc ng h cha bng mc mong i, do vic Bc Kinh khng mun ct tt c cc quan h vi Ving Chn. Nhng s cay c ca nhng li l ln n cc b nhn ca L Dun c Phnm Pnh ln Ving Chn lm cho ngi ta thy khng phi nh Gunn nhn xt. Chng ti xin a ra hai suy xt khc nhau c th l thch hp hn. Trc tin l s chng i ca cc b tc min ni lun lun c mt c s rt hn ch v qun s m ni th xng sng ca chng b b gy nm 1979; trong khi ngi Trung Quc tt nhin l mun khuyn khch chng tip tc u tranh, bt k hu qu i vi nhn dn nh th no nhng s khng ch g tin ca vo mt s nghip nht nh tht bi. R rng t nm 1979 tr i cc nhm chng c hot ng qun s no c ngha c mc d c s gip ca Trung Quc. T hai l Bc Kinh rt thn trng trong vic khuyn khch cc xu hng ly khai trong cc b tc min ni ca Bc Lo, bi v a s nhn dn ca nhiu b tc (k c hai nhm ch cht, ngi Hmng v ngi Yao) li sng Trung Quc ch khng phi Lo. Mt cuc ni dy i ly khai ca cc b tc c th c nhng hu qu khng th kim sot ni i vi bn thn Trung Quc. Cng c mt s tin v s chng i trong phn pha nam ca Lo, mt c im c truyn ca nhng i th qu phi ca hong gia Lung Pha Bng. S hng i Nam Lo c mt c s rng hn phong tro b tc. S chng i ca ngi Lo trng tuy nhin tan r vo gia nm 1977 nhng li phc hi li u nm 1980. Mt nh ngoi giao

178

Bng Cc ni vi phng vin Mascel Barung cui nm 1980 rng: Cho n khong 8 thng trc y, ci gi l s chng i v min Nam chng c g hn l mt tn k cp, nhng c bng chng rng chng c tr thnh c t chc hn v c tin cy v chnh tr hn bng cch ru rao chin u ui ngi Vit Nam ch khng phi chng ch Pathet lo. Thng 9 nm 1980 vic thnh lp mt Mt trn gii phng dn tc ca nhn dn Lo c cng b. S chng i Nam Lo ni ln li trong nm 1980 mt phn l do kt qu ca s bt mn i vi vic tp th ho vi v ca Pathet Lo nm 1978-1979, nhng nhng ngi Lo trng t ra t thnh cng trong vic gn s nghip ca h vi nhng lo ngi ca nng dn a phng, hoc trong vic tuyn thm ngi bn trong Lo. S ni ln ch yu l do d ng h ca Khmer , thng qua cn c ca Son San, gn vng ba bin gii Thi, Lo v Campuchia. Gunn trch dn nhng tin ni rng n 1.500 ngi Lo c Khmer hun luyn. Anh ta vit: Trong khi khng c mt c cu ch huy thng nht nhng s lin lc gia du kch Lo v cc lc lng Campuchia dn ch li i hi m rng v mt t chc v tip t cho du kch Lo xa ln pha bc n tn Xavanakhet. Hay ni mt cch khc, s bt lc v t chc ca ngi Lo trng n mc l trong khp a bn hot ng ca h, h ph thuc nng n vo s ng h ca Khmer . S ph thuc khng tng thm s hp dn no ca nhng ngi chng Cng i vi bt bnh v s tp th ho ca Pathet Lo. N cng khng khc phc c c b phi a phng gia nhng ngi Lo cnh hu. Nhng c gng c Trung Quc v Khmer khuyn khch nhm thnh lp mt mt trn thng nht cc nhm chng Vit Nam c t kt qu. Mc d ru rao ca Gunn rng vic i vi Khmer l mt s kin bc ngot trong s pht trin ca nhm chng i Nam Lo, nhng phong tro Lo trng vn mt ht mt ln na sau nm 1980. Nh mt quy lut, nhng nhm chng i Lo c th tnh n s ng h ca chnh ph Thi c cm tnh v ca cc quan chc qun s cc tnh, nhng Bng Cc khng lm g gip h, mc d Bng Cc ng h cuc khng chin ca Khmer . R rng do s khuyn khch ca chnh ph lin hip Campuchia, mt th tng c ca chnh ph hong gia Lo, Phumi Noxanvan cng b thng 8 nm 1982 rng ng ta s thnh lp mt chnh ph gii phng Lo vo ngy 10 thng 10. Ngi Thi nhanh chng tuyn b rng h s khng th nhn cng nh khng ng h mt chnh ph nh vy. H ni tnh hnh Lo v Campuchia hon ton khc nhau; trong khi Campuchia, ASEAN khng tha nhn chnh ph Heng Samrin m tha nhn Campuchia dn ch, th Lo h tha nhn Cng ho dn ch nhn dn Lo v s khng ng h nhng ngi ni dy v trang chng li chnh ph . Khmer cng tm cch xy dng cc mi quan h vi s ngi chng i v trang chnh bn trong Vit Nam, mt trn thng nht gii phng nhng chng tc b p bc (FULRO). H hot ng nhm vo cc b tc min ni cao nguyn Trung B, ri trn bin gii vi cc tnh Ratanikiri v Mondunkiri, cho nn vic nhng Khmer hot ng ng Bc Campuchia lin h vi h l vic c l. Cn c ca Son San l ni lm ng tip t chnh ca th gi bn ngoi cho FULRO.

179

t ai bit c g v hot ng ca FULRO. Nhng ngi n thm cng cao nguyn Trung B nm 1981 a tin rng nhng nh chc trch Vit Nam a phng cn phi ng u vi nhng vn an ninh nghim trng. Cc lc lng FULRO v cc nhm v trang khc thng tng tin hnh khch trn cc xe but a phng, v thnh thong cc xe qun i Vit Nam b phc kch cc ng ho lnh. Tuy nhin, nhn ton b, chin u ch quy m nh v khng thng xuyn so vi thi k trc nm 1975. V khi nh gi cc tin ny cng cn nh rng trm cp l bnh a phng trn phn ny ca th gii. Thng 9 nm 1982, bo Si Gn gii phng cng b mt bo co v s co chung ca FULRO. Theo ngun tin , FULRO b yu i v mt lot cc cuc thanh trng v chm git ln nhau trong cuc u tranh ni b ginh quyn lc trong nhng nm 19761978. Nm 1980, Khmer ru rao hp tc vi FULRO. Nhng ngun tin khc ni rng v kh Trung Quc cng c chuyn cho FULRO thng qua Khmer . Chnh ph Vit Nam p li bng vic tin hnh mt lot cc cuc hnh qun chng cc lc lng FULRO. Vo gia nm 1981 cc lc lng FULRO ni l b p tan v mt s cc nh lnh o phong tro b bt. Nhng t c khch nc ngoi vo vng ho lnh , nn chng ti khng bit nhng ngun tin c lp xc nhn li li tng thut ca t Si Gn gii phng. Thnh thong trong u nhng nm 1980, H Ni cng b cc cuc hnh qun chng th ph ti cc vng ni Bc Vit Nam. Mt bi bo Nhn Dn nm 1981 xc nhn rng cc tnh Sn La v Lai Chu bn phn ng Trung Quc cu kt v thc gic bn th ph c thnh lp cc nhm phn ng nhm thc y cc cuc ni dy phn cch mng. Mt s cn b cc tnh bin gii b ln n l hot ng hai mang, mt mt t ra trung thnh vi H Ni nhng ng thi b mt i vi ngi Trung Quc. Nhng khng c g c th cho rng vn n mc tr thnh mt lo ngi ln cho H Ni. Mt ln na, c s b tc ca nhng nhm bo m rng h t c s hp dn rng hn v mt giai cp hoc dn tc. Khu vc chnh ca s bt bnh ca qun chng i vi ch cng sn min Nam, nht l Si Gn. Nhng mi phong tro chng i y b dp tt mt cch c hiu qu bng vic a phn ng nhng nhn vt hng u ca ch c vo tri ci to. V mt s quan trng nhn dn sau ri b t nc vi t cch l thuyn nhn. C tin mt vi n v Qun i Vit Nam Cng ho rt vo b mt hot ng sau nm 1975, nhng chng ai nghe c g v h t . Nh vy l s chng i ca t sn tr thnh s chng i ca nhng ngi di c. Tng hp li, t c du hiu ca mt s chng i c tnh cht quc gia i vi nh hng ca Vit Nam Lo, hoc ca mt s chng i c t chc i vi ch cng sn bn trong Vit Nam. Nu c mt s chng i nh vy th ch trn c s chng i c tnh cht b tc. Chng ti ang ni n nhng cng ng c truyn chng li nhng xm phm ca nh nc tp quyn ch khng phi n mt phong tro quc gia hin i. Khng thy r c im s dn n nh gi qu mc sc mnh tim tng ca nhng cng ng . Trong khi Trung Quc v Khmer ng h phn no cc nhm , th cc nc ASEAN khn ngoan gi mt khong cch vi h. Nhng vn chnh khng phi nh nhng ngi di tn i khi khng nh, l thiu s ng h t bn ngoi. Chnh

180

n thiu mt c s qun chng bn trong Lo hoc Vit Nam. Ngi Trung Quc, bng mt s o ngc k l khi nim Lin bang ng Dng tm cch a tt c cc nhm phn tn vo mt mt trn thng nht ton ng Dng u tranh chng ch ngha b quyn. Trong khi khng c g chc chn c th a ra c mt kh nng nh vy, nhng do s yu km ca tt c cc nhm khc, cho nn Khmer s khng ch mt mt trn thng nht nh vy nu n c hnh thnh. Chnh Khmer ch khng phi cc nhm khng cng sn pha tp , s a ra mt kh nng thay th thc s cho cc chnh ph thn H Ni hin c. XEM TIP: 9. Kt lun: chin tranh gia nhng ngi anh em

9. Kt lun: chin tranh gia nhng ngi anh em

Mt trong nhng lun iu ch yu ca nhng ngi ng h cc ch Si Gn, Phnm Pnh v Ving Chn trong chin tranh ng Dng ln th hai l h u tranh bo v nn c lp ca t nc h, chng li s chinh phc ca ch ngha cng sn quc t. Nhng ngi cng sn Vit Nam li b ln n l tay sai hoc ca Matxcva hoc ca Bc Kinh ch khng phi l nhng ngi quc gia; cn nhng ngi cng sn Khmer v Lo v phn minh li b t co l b nhn ca H Ni. Nhng s kin xy ra sau thng li ca cng sn cho thy nhng kin trn y c nhn thc hon ton khng ng nh th no. ng lc thc y chnh ca bin i cch mng ton ng Dng l cuc bin ng long tri l t Vit Nam, nc pht trin nht v ng dn nht, khng trnh khi c thc t rng nh hng ca Vit Nam in su du n vo cc phong tro ca Lo v Campuchia sau khi cc nc ny ginh c c lp. Nhng ch ngha cng sn Lo v Campuchia khng h bao gi b H Ni hon ton kim sot, tri li l nhng phong tro bn x m vo nhng giai on u h xem Vit Minh nh mt kiu mu cho cc phong tro cch mng ca chnh mnh. Nhng khi h pht trin c mt c s x hi v chnh tr ca chnh mnh, th h thch nghi vi nhng mi trng chnh tr khc nhau trong nc v do ng i ca h cng tch ra. Nhng ngi cng sn Lo v Campuchia hot ng trong mt mi trng t b cc lc lng hin i ho ng n so vi Vit Nam v tnh hnh tc ng li n cc quan h ca h vi H Ni. Do sc mnh ca ch qun ch Campuchia trong nhng nm 1960 v 1960, quan tm chnh ca H Ni lc by gi l xy dng cho c nhng quan h tt vi Sihanouk. Nhng cng thng m vic ny gy ra gia H Ni v mt nhm cc ngi cc t trong ng Cng sn Campuchia lc t ra t quan trng, nhng chng di li d di vo ngi Vit Nam sau khi nhm Pol Pot ln nm quyn nm 1975. Tri li Lo, chnh ph hong gia Lo yu km khng buc H Ni c nhng lo toan nh vy. Li ch ca cc gii lnh o H Ni v Pathet Lo khng h bao gi cch bit nhau mt cch c ngha, v kt qu l lin minh ca h ko di cho n sau nm 1975.

181

Nhng cuc xung t xy ra sau nm 1975 l kt qu s vn ng ca nhng con ng khc nhau nhng li bn vo nhau ca cuc cch mng dn tc cng sn. Quan im thng gp ca cc nh bnh lun phng Ty v Trung Quc rng Vit Nam i vo qu trnh bnh trng, tm cch n dch Lo, Campuchia v xa hn na, c l ng Nam ch l nhng lun iu tuyn truyn, khng hn, khng km. Bng chng thc s phi c thy mt cch ngc li. Gii lnh o H Ni mun tp trung vo nhim v i ni l pht trin kinh t v hin i ho. Nhng nhng ngi theo quan im ni trn ru rao rng, phi qua th thch mi bit d hay, bng chng ca nhng tham vng c tnh cht b quyn ca Vit Nam l ch n dch Lo v Campuchia. H hi rng, nu H Ni khng mun, sao vic li xy ra? Cu tr l cho vic l nhng thc t ca cc quan h quc t phc tp hn nhiu iu m cc nh l thuyt suy ngh; cc quyt nh ca H Ni khng phi c a ra, trong mt khong chn khng. Tip theo nhng thng li ca nm 1975, thay cho mt mi trng quc t ho bnh m H Ni cho rng ng ra phi l nh vy, th H Ni thy mnh b sc p ngy cng tng ca Trung Quc v b M cn tr mi mong mun khai thng vi phng Ty. V sc p tng ln, gii lnh o Vit Nam phn ng li bng vic chuyn s ch ca mnh t pht trin kinh t sang an ninh quc gia. Vi s quan tm ny, do tnh hnh a l khu vc, H Ni phi ngy cng lo ngh n cc quan h ca mnh vi cc chnh ph Phnm Pnh v Ving Chn. Trong trng hp ca Lo, kt qu l vic k hip c hu ngh nm 1977 vi Cng ho dn ch nhn dn Lo. Vic k kt ny c m t nh nh cao c gng thc dn ca H Ni nhm n dch Lo. Trn thc t, y ch l mt s cng c cc quan h cht ch lu i gia Pathet Lo v nhng ngi cng sn Vit Nam. Li buc ti khng c chng minh bng bng chng c th. N ch p ng nhng thnh kin ca phng Ty i vi ch ngha cng sn v bi nh mt lin minh i ngc li cc li ch ca phng Ty trong khu vc ny ch n t c s s thc t. Nh chng ta thy, trong khi Vit Nam tm cch cng c lc lng ca mnh chng li Trung Quc th Lo cng lm nh vy chng Thi Lan. C s ln n ch ngha thc dn ca Vit Nam ch l vic Ving Chn chn mt lin minh chnh tr v qun s cht ch vi H Ni, trong khi cc nh ch trch ca phng Ty mun Ving Chn trung lp hoc lin kt vi Bng Cc. Nhng mt s sp xp li nh vy l mt trong nhng kt qu c th on trc c sau nhng thng li nm 1975 ca cng sn, v chng c g lin quan n ch ngha thc dn c. Ch ngha thc dn c in bao hm vic p t mt ch thng tr nc ngoi trc tip, r rng khng phi l trng hp nc Lo hin nay. Cn ci gi l ch ngha thc dn mi bao hm s thay th ch thng tr v kinh t cho ch kim sot chnh tr trc tip. C hai hnh thc khng phi l kiu mu ca cc quan h Lo-Vit Nam. Chnh quyn Lo l mt chnh quyn Lo, mc d c s c mt ca qun i Vit Nam, cng ging nh chnh ph Ty c khng nghi ng g vn l mt chnh ph c, mc d c s c mt ca qun i M. V nu chng ta chuyn sang vn ph thuc kinh t, th ngi Lo v cn ph thuc vo Thi Lan hn l vo Vit Nam. Trong hon cnh nh vy, vic pht trin quan h vi H Ni v khi Xvit thc t m rng nhng la chn cho Ving Chn; chnh iu ny gy ra mi lo ngi ca nhiu nh lnh o ca

182

Bng Cc, l nhng ngi xem thi c x ca gii lnh o Pathet Lo khng cn tnh cht Lo na. i vi mt nc nm gia mt khu vc hn lon nh Lo hin nay, th vic la chn ch trung lp hoc khng lin kt l mt la chn hp dn. Nhng mt chnh sch nh vy c th d dng t ra l mt s xa x, tn km i vi mt nc nh, lm cho n d b ri vo mt s can thip t bn ngoi. Thay th chnh sch l chn mt cng quc khu vc ny hay mt cng quc khng chin khc thnh lp mt lin minh c kh nng bo v mnh. Trong trng hp ca Lo, s la chn l gia Bng Cc, Bc Kinh hoc H Ni. Khi b buc phi chn, pha cc nh lnh o Pathet Lo khng c l do g quay li chng nhng ngi ng minh lu i ca h l nhng ngi cng sn Vit Nam. Cng khng c l do g cho rng vic chn pha ny s lm tn thng tnh cm lan rng ca nhn dn, tuy rng chnh l mt cu chuyn hoang ng rt c cc nhm di c chng cng a thch. Cng trong mt bi cnh rng ln hn m s c mt ca qun i Vit Nam Lo cn phi c xem xt. L mt nc yu v qun s nm trung tm a l ca nhng xung t gia cc nc mnh hn, nn khng ly g lm l vic Lo da vo s c mt qun s ca cc lc lng ng minh ngn cn s can thip ca cc lc lng th ch. Nhiu chnh ph khc trong mt hon cnh tng t cng theo ui mt chin lc tng t. Theo chnh ph Ving Chn, th qun i Vit Nam c trin khai Lo ngn chn s xm lc ca Trung Quc. Cn theo nhng ngi tn thnh lun thuyt ch ngha thc dn Vit Nam" th cho rng qun i Vit Nam Lo cng bc nhn dn a phng, nhng h khng a ra c bng chng no lm c s cho lun thuyt . iu m ngi ta bit v s trin khai thc t ca qun i l ph hp vi nhng tuyn b ca chnh ph Lo ch khng phi l vi nhng li ru rao ca c nh ch trch phng Ty. Chc chn l Ving Chn khng c khng kh ca mt thnh ph nm di s chim ng nc ngoi. Cng ng nhc li rng nhiu ngi by gi ln ting cho rng Lo l mt thuc a ca ca Vit Nam, nhng ngi ln ting cng nh vy trc nm 1975 cho rng Khmer khng g khc hn l b nhn ca H Ni. R rng nhng iu m h nu ra, u xut pht t nhu cu tuyn truyn ch khng phi t s hiu bit c c s ca h. Chnh trong quan h vi Campuchia ch khng phi vi Lo m n ra cuc khng hong sau nm 1975 ng Dng, v ti y cc nh ch trch chng Vit Nam c v c c s hn l Lo. Trc ht, Pol Pot v nhng ng s ca ng ta gii thch cuc chin tranh Vit Nam-Campuchia l cuc khng chin anh dng ca h chng li m mu ca Vit Nam nhm chim Campuchia lm thuc a. Nhng c phi h l nhng ngi trung thc khng?. Mt ln na, khi xt k cc bng chng c sn th l thuyt v s bnh trng ca Vit Nam s b ph sn. Khng nghi ng g H Ni mun c nhng quan h hu ngh vi ch mi Phnm Pnh ng nh h c vi Lo, v vi c Sihanouk trc kia. V mc ch , H Ni lm ng trc nhng s tn bo d man ca ch mi, c trong

183

nc ln trn bin gii Vit Nam. Khi Pol Pot bc b ngh k mt hip c hu ngh th Vit Nam min cng chu nh vy. Trong khi H Ni thch mt chnh ph c cm tnh Phnm Pnh hn, nhng H Ni vn sn sng chp nhn mt chnh ph khng c cm tnh min l khng e do Vit Nam. Cht xc tc trc tip ca cuc chin tranh ng Dng th ba khng phi l bt k c gng bnh trng no t pha Vit Nam m l cch x s hung bo v khiu khch ca ch Pol Pot; nu cn phi ph phn H Ni iu g v vn ny th l vic H Ni sn sng mc nhn cch c x d man nht ca Pol Pot trn bin gii v danh ngha thing ling l tn trng nn c lp quc gia. Nhng khng th t c vic tm kim mt ch quyn tuyt i, ch Pol Pot khng nhng st hi ng bo mnh m cn bin nhng vn vn khng quan trng thnh c s cho cuc i u trn bin gii Vit Nam-Campuchia. Khng th trng mong c mt chnh ph no c th tha th nhng hnh ng qun s theo kiu m ch Pol Pot gy ra cho Vit Nam trong nhng nm 1977-1978. H Ni rt nhy cm v tc ng ph hoi ca cc cuc tin cng ca Phnm Pnh i vi mt tnh hnh mong manh Nam Vit Nam. Tuy vy, phn ng ban u ca H Ni l c mc . Trong khi H Ni khng nhng b cc yu sch n phng ca Phnm Pnh v vn bin gii, H Ni tm cch hn ch cuc xung t v tm ra mt gii php ngoi giao. Chnh v ng trc nhng s bc b lin tc ca Pol Pot v mt gii php nh vy, m Vit Nam tng dn phn ng qun s ca h, v cui cng quyt nh lt ch Pol Pot bng v kh. C l quyt nh xm chim c th b ch trch l mt phn ng qu mc i vi chin tranh bin gii ca Pol Pot. Nhng iu r rng l cc hnh ng ca ch Phnm Pnh bt u cuc chin tranh, v cc hnh ng ca H Ni chm dt cuc chin tranh . Do , nu chng ta mun hiu ngun gc ca cuc chin tranh ng Dng ln th ba, chng ta phi tp trung vo bn cht ca ch Campuchia dn ch ch khng phi vo cc tham vng b cho l ca Vit Nam. H Ni v chnh ph Heng Samrin cho rng mt nhm cung tn mao-t do Pol Pot ng u cp chnh quyn lnh o cuc cch mng nhn dn chn chnh. Nhng k cp quyn ph tan i sng th v ng li bn nng ca h, chng giai cp cng nhn v bin Campuchia thnh cn c tuyn u cho s bnh trng ca Trung Quc xung ng Nam . C th tm c xu hng chng th ca hc thuyt Mao trong hnh ng ca ch Pol Pot, nhng kh m tm c u tin l cho ch ngha cc oan ca Pol Pot. Tnh cht st nhn ca Hng v binh Mao ch l tr chi tr con nu em ra so snh vi nhng i x t do Pol Pot a ra. Cc nh bo phng Ty thng m t nn chnh tr ni b ca cc ch cng sn nh l cuc xung t gia nhng nh thc dng (nhng ngi n ho v cnh hu) vi nhng nh t tng (cnh cc t). Nhng Pol Pot khng t ra l mt nh t tng, ng ta t xng l thc dng. Nm 1978, ng ta khoe khoang xy dng ch ngha x hi khng cn mt kiu mu no, da vo kinh nghim ginh c trong qu trnh ca cuc u tranh gii phng". Nh vy l mi suy xt v cc nguyn l chung cng nh v kinh nghim ca cc nc khc trong cng cuc xy dng ch ngha x hi b gt b.

184

Do nu chnh sch cc oan ca ch Pol Pot c nhng gc r thc dng th phi xem xt cc hon cnh thc tin ca cch mng Campuchia mi tm c nhng gii thch. Trong s hn lon tip theo sau khi lt Sihanouk, Khmer t tnh trng tuyt i b c lp ni ln nm quyn ch trong 5 nm. Thc cht h t tng ca Pol Pot l ca ngi s hy sinh v dng cm qun s lm cho ng ta c th cp chnh quyn. Sau thng li nm 1975, ton b t nc phi c lm li trn kiu mu tuyt i ca mt tri du kch ring bit. Khi h ln nm quyn nm 1975, Khmer thiu cn b c hc iu hnh b my chnh quyn ca mt quc gia hin i. S lc hu ca ton b c cu x hi v s pht trin nhanh chng ca phong tro i hi phi ly cc cn b ca Khmer t hng ng binh lnh nng dn t c hc thc. Hu ht l nhng thanh nin khng c kinh nghim, chng hiu th gii bao nhiu ngoi thn xm v chin tranh, d dng b nhng ngi tho i hn thao tng v sn sng dng sc mnh tn bo gii thch cc vn m h chng hiu bit g. C l vi mt gii lnh o thng nht, linh hot v thng tho, ng Cng sn Campuchia ng ra c kh nng vi thi gian s vt c nhng kh khn . Nhng tt c nhng th cng vy, vn khng c Campuchia nm 1975. Chnh s bt lc ca mt b my chnh tr nh vy trong vic gii quyt cc vn qun l cc th ca Campuchia ang y p nhng ngi t nn, gii thch quyt nh bt thng gii tn nhn dn th v y h vo mt chin dch khng b. Nh trong cc cuc cch mng trc kia, vic dng cc bin php khng b l mt biu hin ca s yu km v khng an ninh ch khng phi ca sc mnh. Bng nhng bin php thc dng , Pol Pot c th khng cn n vic xy dng mt nh nc quan liu hin i. Phong tro Khmer chng c cht no l thng nht trong nm 1975, v bc i ca gii lnh o Pol Pot ch gy thm cng thng ni b. Ri Pol Pot dng cnh st b mt v cc phi qun s trung thnh tin hnh nhng t thanh trng rng ri tiu dit cc i th ca mnh, c chnh ph trung ng ln cc c cu khu vc ca ng v chnh quyn. Kt qu l s xut hin mt nh nc cnh st qun s tp quyn rt cao, mt tp on gia nh nh cm u v nui dng mt s cung lon quc gia trong mt c gng tuyt vng ginh ly tnh hp php cho nh nc . Khmer c l khng c nhng tham vng bnh trng r rt lm, nhng chc chn h l nhng ngi lng ging nng ny. Nhng rc ri xy ra khp ni trn t nc khi Khmer ng ca tt c cc bin gii cn cha r rng nhm ngn chn cc t sng t nn v s xm nhp ca cc tay chn nc ngoi. Do Vit Nam c nh hng r rt nht i vi phong tro cng sn Campuchia, nn Vit Nam tr thnh tiu dim cho chnh sch bi ngoi ca Pol Pot. Do chin dch tiu dit nhng nhm th ch bn trong Campuchia i i vi vic leo thang bo lc chng Vit Nam. Khng c g ging nh th xy ra Vit Nam hoc Lo. Vit Nam, mt x hi pht trin hn sn sinh ra mt h thng cng sn do nhng ngi c quan im mi lnh o. Lo, nc km pht trin nht trong 3 nc ng Dng, kt qu cng ging nh vy, l con ng nm quyn lu di v phc tp ca Pathet Lo v do mc nh hng ca Vit Nam. iu gip cho Lo dn dn xy dng mt i ng cn b c

185

kinh nghim v mt s p dng khn kho ch ngha quc gia hn l Campuchia. Ngi Khmer khng c hon cnh thun li nh vy. Pol Pot li dng mt cch c li cho ng ta nhng lo s c truyn ca Sihanouk v s bnh trng ca Vit Nam nh Lon Nol tng lm trc y. Vic ng ta i iu chnh li bin gii Vit Nam-Campuchia cng da vo nhng li ku ca lch s" ca Sihanouk v s suy yu ca Campuchia. Pol Pot khng bao gi chp nhn khi nim c truyn xem bin gii l khu vc d thay i v khng c th hon ton dt khot c. Tri li Pol Pot i mt ch quyn tuyt i v ch trng gii quyt cc yu sch ca cc lng ging bng v lc. Nh vy khng phi mu bnh trng ca Vit Nam hoc nhng truyn thng bi thm ca Campuchia lm cho cuc chin tranh Vit Nam-Campuchia khng th trnh khi; m chnh l do cc hnh ng ca Pol Pot vi t cch l mt nh lnh o ca mt cuc cch mng hin i. Cuc cch mng thnh cng trong vic p tan c cu ch ngha truyn thng ca Sihanouk, nhng khng thnh cng trong vic xy dng mt c cu mi thay vo. Cuc chin tranh vi Vit Nam ch l mt cch y ra ngoi s khng n nh, tnh hiu chin v s hung bo ca ch Pol Pot bn trong Campuchia. Cuc chin tranh khng phi xy ra v nhng hnh ng bnh trng ca Vit Nam. Ngi Vit Nam chng may gn khi cuc cch mng Campuchia n ra v h ang rt bn tm vo nhng vn ca chnh ring h. Ni nh vy khng c ngha l ngi Vit Nam khng quan tm n nhng iu ang xy ra mt nc lng ging. Cng ging nh ngi Thi, h rt quan tm n Campuchia v Lo. iu chng ti mun lm ni ln l chng c cho thy rng ngi Vit Nam tm cch pht trin mt cch ho bnh cc quan h hu ngh vi Phnm Pnh v chnh cc lc lng Pol Pot bt u cuc chin tranh gia hai nc. Ngi ta c th b li rng tht l bt hp l n mc t st cho ch Pol Pot nu n ch ng khiu khch gy chin tranh vi mt quc gia mnh hn nh Vit Nam (hoc Thi Lan m ch sut gaay ra chin tranh nm 1977). Ni nh vy c th l ng, nhng iu c chng minh khng phi l vic nh hay khng nh ca Pol Pot m l chnh sch i ngoi ca ng ta l bt hp l. Nh An-t-ni Bc-nt ch ra, y l mt cuc chin tranh m mt ch c ti khng n nh gy ra nhm to ra mt s thng nht bn trong, vi nhng hu qu v cng tai hi. Cc nh bnh lun ny lm ng khi nhn mnh ngun gc a phng ca cuc chin tranh Vit Nam-Campuchia. Khng nn hiu nh c vn an ninh quc gia ca tng thng Cater, Brejinski m t nm 1979 v cuc chin tranh Campuchia-Vit Nam nh l mt cuc chin tranh u nhim gia Lin X v Trung Quc (nh vy, M l mt bn v ti sao?). Tuy nhin cuc chin tranh a phng b cc cng quc ln ngoi khu vc li dng v lm trm trng thm. Trong cc nc ln , nc quan trng nht l Trung Quc. Nu khng xt mt ton cu cng nh cc nguyn nhn a phng s khng th hiu ht nhng hu qu cuc xung t. Trong nhng nm 1977-1978 quan im chung cho rng nhng lng hnh v quyn con

186

ngi nc Campuchia ca Pol Pot kinh khng n mc c th bo cha cho mt s can thip qun s t bn ngoi. Nhng khi s can thip xy ra th hu nh khp ni u ln n. Tht vy, chnh nhng ngi ln ting nht ln n ch Campuchia dn ch th by gi li khng khng nhn mnh rng Campuchia dn ch l chnh ph hp php ca t nc v i lt chnh ph Heng Samrin, d rng ai ai cng tha nhn rng thnh tch v quyn con ngi ca chnh ph ny u vit mt cch khng th so snh vi ch Pol Pot. Nh vy r rng l s quan tm thc s i vi nhn dn Campuchia hon ton b t di nhu cu tuyn truyn ca nn chnh tr cc cng quc ln. Nhng thng li ca cng sn ng Dng nm 1975 cn bn chuyn bin cn cn lc lng ton khu vc ng Nam . Quyn lc M ang trn con ng rt lui cng vi vic Thi Lan, v ngay c Philippin mc nht nh, suy ngh li v ton b vn cn c qun s ca M trn lnh th ca h, sau nng hn lon Campuchia, Nam Vit Nam v Lo. Nh Ti liu Cn Minh nm 1973 tit l, Trung Cng mong mun t xy dng mnh thnh mt cng quc khng ch trong khu vc, khi nh hng ca M gim dn v xem Lin X l k th chnh ca mnh. C gng ca Trung Quc m cc quan h ngoi giao v thng mi vi cc nc ng Nam ginh c thng li ln, ln hn c gng song song ca Lin X. L mt ng minh m Bc Kinh ng h trc y, Vit Nam t nhin c coi nh phi chu di b quyn ca Trung Quc. Sc p i vi H Ni bt u ngay trc khi Si Gn sp , vi s chim ng cc o Paracel nm 1974 v sc p tng ln nhanh chng sau . Tuy vy, phn ng cc nh bnh lun phng Ty nhm mt mt cch k l trc nhng chnh sch quyt on ca Trung Quc t nm 1975. Trong nhng nm 1950 c nhiu d lun v cc chnh sch bnh trng ca Bc Kinh, nhng lc Trung Quc cn yu v thn trng trong cch c x ca mnh. Chnh l da vo nhng d lun nh vy bo cha cho s can thip ca M vo Triu Tin v ng Dng lc by gi. Tt nhin, lc Trung Quc l mt ng minh ca Lin X v theo quan im ca Washington l pha tri ca s khng nh ca Trung Quc v nguyn vng t c mt quy ch cng quc ln, c lp, l s tan v ca lin minh Trung-X; v vo cui nm 1970, cc nh lnh o M khao kht chi con vi Trung Quc" chng li Lin X. Trong bi cnh , cc nh bnh lun phng Ty khng thy s pht trin to ln nh hng ca Trung Quc trong khi rt ht hong trc bt k du hiu no ca ch ngha bnh trng Xvit. Do mt s thay i ln trong cn cn lc lng quc t xy ra nhng rt t c bnh lun ti. l s thay i quan trng hng u i vi ng Dng. Tht ma mai, chnh nc Vit Nam cng sn m b quyn ca Trung Quc b chng i mnh nht. T lu cc nh lnh o H Ni u tranh tng cng n mc ti a s t do hnh ng ca h bng vic cn i mt cch thn trng nhng yu cu ca Trung Quc v Lin X. Bng cch , h c th tin hnh mt cuc chin tranh m khng cng quc cng sn no vui v mun i n kt thc thng li. Nhng t nm 1975 tr i, s quyt on mi ca Trung Quc lm cho chnh sch cn i ngy cng tr nn kh khn. Trong khi cc nc khng cng sn ca ng Nam li c th cn i nh hng ca Trung Quc vi nh hng ca M, mt qu trnh m mt chnh ph va

187

mi nh bi s can thip qun s ca M li khng th lm c. C gng ca H Ni pht trin mt khai thng vi phng Ty b s th ch ca M cn tr. V nhng la chn ca mnh b gim dn, H Ni t c la chn no khc ngoi vic t lin kt vi Matxcva v t chun b sn sng cho mt cuc u tranh lu di vi Trung Quc. ng trc mt s la chn gia Matxcva v Bc Kinh, H Ni c nhng l l vng chc chn Matxcva. i vi mt ban lnh o tha thit hin i ho mt t nc lc hu, Bc Kinh s t gip c g v k thut tinh vi, vin tr kinh t hoc vic vch k hoch pht trin tt c. V i vi mt nc mt ln na b ri vo mt tnh hnh quc t nguy him, Matxcva c th cung cp v kh tinh vi hn. Khng th cnh tranh vi nhng s tranh th ca Matxcva, Bc Kinh dng nhng bin php cng bc th bo nh e do H Ni, ct vin tr, v y mnh sc p qun s trn bin gii Trung-Vit. Vi mi hnh ng , nh hng ca Bc Kinh H Ni gim st; vo nm 1978, ban lnh o ng Cng sn Vit Nam quyt nh rng Trung Quc tr thnh k th chnh ca cch mng Vit Nam". ng thi, Bc Kinh cng ngy cng lo ngi v cc mi quan h gia ngi lng ging phng nam v k i khng pha bc ca h l Lin X. Kt qu l s tranh chp gay gt gia Vit Nam Vit Nam Trung Quc ginh nhhng ng Dng. Vit Nam bt u thc Lo v Campuchia xy dng mt mi quan h c bit m trn thc t, c ngha l gt nh hng Trung Quc ra ngoi. Lo i vi ch trng ny nhng Campuchia, n ch lm bng ln s i khng ca ch Pol Pot i vi Vit Nam. vng ng Nam khng cng sn, cc quan h vi Trung Quc tr nn quan trng v khng c nc no mun lm tn thng cc quan h bng vic i vi Vit Nam. V s hng hi t ngt ca H Ni mun gt cc nh hng nc ln ra khi khu vc khng trnh khi b xem xt vi mt s ng vc, v H Ni ngy cng tng quan h vi Matxcva. Nhm Pol Pot a li cho Trung Quc thng li ngoi giao duy nht ng Dng. T nm 1975, Bc Kinh tr thnh ngi ch nc ngoi chnh ca ch Campuchia dn ch, v s dng ch y mnh sc p i vi H Ni. Khi cuc chin tranh Vit Nam-Campuchia n ra, Bc Kinh cng khai ng sau lng Phm Pnh, Trung Quc thch mt cut xy dng ko di, mc phi chng lm chy mu Vit Nam m khng gy ra s tr a ln, nhng nhng iu t nh nh vy vt qu kh nng ca ch Pol Pot. Dng nh Bc Kinh c tm cch kim ch mt s hnh ng qu mc c tnh cht t st ca chin dch trong nm 1978, nhng v ch. Trong khi nhng nhn vt nh Pol Pot khng c a thch ti Bc Kinh ca ng Tiu Bnh, nhng ng kh c th ngi nhn khi Vit Nam lt ch m Trung Quc t cam kt bo v. V vic ny, nu khng ni n cc vic khc, nhng ngi mao-t v nhng ngi thc dng ng vi nhau. Mt thi ngi nhn s l mt n gy tn tht cho uy tn mi kim c ca Trung Quc trn khp ng Nam . Nhng, do s ng h Xvit i vi Vit Nam, s can thip qun s ca Trung Quc l mt la chn nguy him. Gii lnh o Bc Kinh b chia r v vn ny, v trong hon cnh nh vy, thi ca M t ra quyt nh. Bng cch ln n mnh m cc hnh ng ca Vit Nam Campuchia v ni r rng mt c gng dy cho Vit Nam mt bi hc s tuyt nhin khng lm gin on qu trnh bnh thng ho quan h Trung-M, Washington gip lm chuyn cn cn mt cch

188

quyt nh c li cho s can thip. Nhng d vy, quyt nh cui cng c a ra ch sau khi ng c bo m li bng chuyn i thm M ca ng ta thng ging nm 1979. Cuc xm lc Vit Nam ca Trung Quc thng 2 nm 1979 t ra khng thnh cng. Tuy gy thit hi cho bc Vit Nam, nhng qun Trung Quc hot ng ti v chu thng vong nng. H Ni c kh nng y lui cuc xm lc m khng cn hnh ng ng h ca cc ngi Xvit hoc khng cn rt qun t Campuchia. Khng nhng khng cht s hi trc nhng hnh ng ca Trung Quc, ban lnh o H Ni tr nn kin quyt hn bao gi ht. V, sau tht bi u tin , nhng e do v mt bi hc khc nghe c v rng khng. Trong khi gi cho tnh hnh tip tc cng thng trn bin gii Trung-Vit v ng h cc du kch chng Vit Nam hot ng Campuchia, Trung Quc tp trung vo vic gy sc p ngoi giao ti a i vi Vit Nam. Trong vic ny, Trung Quc c s ng h ca M v t c nhiu thng li. S can thip ca Vit Nam hu nh b ln n mt cch ph bin bi cc nc ngoi khi Xvit (v mt vi nc trong khi ). Vin tr ca phng Ty cho Vit Nam b ct b trong khi nn kinh t gp kh khn. Nm 1979, H Ni t thy b bao vy hn bt c lc no trong cuc chin tranh ng Dng th hai. Vit Nam p li nhng sc p bng vic chuyn su hn na vo qu o Xvit, bng vic iu chnh li cc chnh sch kinh t trong nc v bng vic cng c nhng quan h ca h vi Lo v vi ch mi Phnm Pnh. Cc quan h kinh t gia khi Xvit v Vit Nam c cng c thm na, v ngi Xvit c php ra vo Vnh Cam Ranh, mt vic lm cho Bc Kinh v Washington bc tc. Nhng chnh sch kinh t n ho c chp nhn nm 1979 c ngha l gim bt cc k hoch hin i ho ca ng Cng sn Vit Nam, nhng nhng chnh sch thnh cng trong vic y nn kinh t ca Vit Nam ra khi tnh hnh khng hong su sc ca nhng nm 1979-1980. n nm 1983 th r rng l chin lc cng p kinh t tht bi; Vit Nam cn trong tnh trng ngho tng gay gt, nhng trin vng dng sc p kinh t buc gii lnh o H Ni khut phc trc nhng vn sng cn v an ninh, l mt iu xa xi hn bao gi ht. Trong khi th ng Dng cng sn xut hin nh l mt khi chnh tr v qun s on kt cht ch. Lo nhanh chng thit lp quan h vi chnh ph Cng ho nhn dn Campuchia ca Heng Samrin v thng 2 nm 1979 Vit Nam k mt hip c hu ngh vi Campuchia, song song vi hip c nm 1977 vi Lo. Tnh on kt chin u ca Lo, Vit Nam v Campuchia tr thnh cu ni chnh trong li l chnh tr, v ba nc cng theo mt lp trng chung v vn Campuchia. Theo cc nh bnh lun Trung Quc, th l s chng minh cho li ln n ca Pol Pot rng H Ni mong mun xy dng mt Lin bang ng Dng". Trn thc t, chnh sc p ca Trung Quc l nhn t chnh trong vic thc y c gng ca H Ni nhm cng c cc lin minh khu vc.

189

 Campuchia, ngi Vit Nam phi i ph vi nhiu vn rng ln. Tri vi mt s li ru rao, s chng i qun s khng phi l mt trong nhng vn . Khmer khng u hng, nhng ch trong vng su thng, chng b y vo nhng vng xa xi v khng c dn, v b Vit Nam tm cch lm cho cht i phi khut phc. c Trung Quc v phng Ty vin tr, Pol Pot c th xy dng li lc lng ca ng ta trong cc khu lm dc theo bin gii Thi-Campuchia, nhng Pol Pot khng th tr thnh mt thch thc nghim trng no i vi s c mt qun s ca Vit Nam Campuchia, d cho bng chin tranh quy c hoc bng du kch. Hnh ng tn bo quy m ln ca ch Pol Pot khi cm quyn ni ln rng lc lng ca ng ta khng c c thm ch mt s ng h ti thiu ca qun chng (hoc ngay c s khoan dung) cn thit cho chin tranh du kch c hiu qu. ng sau tm chn ca sc mnh qun s Vit Nam, nhng ng minh Campuchia ca h c gng xy dng mt chnh quyn mi. y h ng trc nhng vn c quy m ng s. Sau thi gian khng b ca Pol Pot, t cn li g ca giai cp trung gian c hc thc cn cho vic iu khin chnh ph; v nhng ngi sn sng lm vic vi Cng ho nhn dn Campuchia thng cn b mt tinh thn, mang nng chn thng v v vi lng trung thnh chnh tr khng chc chn. V th, tt nhin chnh quyn mi lc u ph thuc nng n vo cc c vn Vit Nam. Tuy nhin, khi s quan chc Khmer c hun luyn tng ln, th Cng ho nhn dn Campuchia ngy cng c kh nng ng vng mt mnh v phn ln cc c vn Vit Nam c rt v. Khng ly g lm l, chnh ph mi do nhng ngi cng sn Khmer chy sang Vit Nam trnh s khng b ca Pol Pot, chim a s v c t chc theo ng li ca kiu mu Vit Nam. S sp ca ch c ti Pol Pot li mt dn tc kit sc, v mt nn kinh t b tn ph. t nc cp bch cn mt khi lng vin tr ln t bn noi trnh nn i. Nhng c gng vin tr Campuchia nhanh chng b ko vo cuc xung t quc t bao quanh s can thip ca Vit Nam. Vin tr ca khi Xvit c chuyn n ngay trong khi M khng mun vin tr gip Cng ho nhn dn Campuchia v gim bt sc p i vi Vit Nam, v M li l nc chnh cung cp ngn sch cho cc c quan vin tr quc t m qua vin tr c gi n. Cui cng h cng tho thun c vi nhau gi vin tr n Phnm Pnh, nhng a ra mt chin dch bi nh vic Cng ho nhn dn Campuchia x l vin tr, v h i phn ln vin tr phi c phn pht trn bin gii Thi-Campuchia. y, di danh ngha nhn o, vin tr c chuyn cho Khmer v nhng ngi ni dy khc v c s dng nh mt sc ht li ko nhn dn t cc khu vc do Cng ho nhn dn Campuchia kim sot n cc khu vc do bn ni lon kim sot. Trong vng ba nm tip theo, nhng iu kin bn trong Campuchia dn dn tr li bnh thng. Vo nm 1983, nhng ngi ng minh Khmer ca Vit Nam xy dng mt c cu chnh quyn, vi s kim sot c hiu qu phn ln lnh th v nhn dn Campuchia. Nhng chnh quyn cn phi i ph vi s ni dy bin gii Thi c duy tr, v cn phi ph thuc vo l chn qun s ca 150.000 qun Vit Nam. Chnh quyn tr thnh mt tr ct ca khi ng Dng chng Trung Quc ca H Ni, v l tiu im ca s tranh chp quc t. S c mt ca qun i Vit Nam Campuchia b ln n rng ri nh mt s chim

190

dng nc ngoi, v c dng lm l lun thng thng i h phi rt qun. Trn mt mc thc tin, iu r rng l qun i c trin khai i ph vi nhng k ni dy bin gii Thi ch khng phi cng p nhn dn ni chung v cng r rng l trong vai tr , qun i gip nhn dn rt ln (bt k nhn dn c th c nhng lo ngi i vi h v lu di nh th no). S c mt ca qun i c hp php ho bi hip c nm 1979 gia Vit Nam v Cng ho nhn dn Campuchia, mt hip c tt nhin b Campuchia dn ch ln n. V mt chnh ph c ch quyn c quyn thnh lp bt k lin minh qun s no m h mun v mi qun i ng minh vo bo v lnh th ca mnh, cho nn tnh hp php ca s c mt qun s ca Vit Nam Campuchia cng ph thuc vo liu ngi ta quyt nh tha nhn Pol Pot hay Cng ho nhn dn Campuchia ca Heng Samrin lm chnh ph hp php ca t nc. Ngoi khi Xvit, hu nh khp ni cc nc khng tha nhn Cng ho nhn dn Campuchia, trn c s rng cuc xm chim ca Vit Nam l mt hnh ng bt hp php. Nhng l mt lp lun khng vng chc, bi v n khng bit n thc t rng chnh cuc xm lc ca ch Pol Pot gy ra cuc chin tranh Vit NamCampuchia. Khi nhim v s bt kh xm phm ch quyn quc gia khng th c s dng nh mt l chn bo v mt ch c ti vi phm lin tc ch quyn ca mt nc khc. S ln n cc hnh ng ca Vit Nam do phng Ty v cc nc ASEAN a ra c v nghe nh trng rng so vi s ng h ca h i vi cuc xm lc Uganda ca Tanzania, s tn thnh ca h i vi cuc xm lc Vit Nam ca Trung Quc (mt s s dng quyn lc mt cch c in ch tuyt nhin khng phi v bo v ch quyn ca Trung Quc) cuc xm lc ng Timo ca Indonesia v cuc xm lc Grenada ca M. Tt nhin, s chng i hnh ng ca H Ni khng thc s da vo nhng khi nim na vi ca lut php quc t. N xut pht ch yu t vn ai s l cng quc chim u th ng Dng c li cho Vit Nam. Trung Quc mt n by ca mnh chng li H Ni. Thi Lan mt nc m gia h vi Vit Nam, nh cao ca vic Thi Lan mt nh hng trong khu vc. M thua mt cuc chin tranh khc nhm hn ch s m rng nh hng ca Lin X. Campuchia do ri vo s bt hnh tr thnh mt tiu dim ca cuc chin tranh lnh mi cng nh mt cuc u tranh khu vc ginh phm vi nh hng. Trong khi s xut hin ca mt khi cng sn ng Dng, thu ht nhiu s ch ca mt lin minh khu vc chng cng li t c bnh lun n. Tuy vy, y l mt trong nhng hu qu quan trng nht ca cuc xung t ng Dng. Khi vic c tha nhn th n thng c trnh by nh mt phn ng t nhin i vi mi e do cm thy ca Vit Nam nhm vo nn an ninh ca cc nc ASEAN, nht l Thi Lan. Ni nh vy c phn xc ng, nhng khng h c ai lm r rng n cng ging nh vic H Ni, Ving Chn v chnh ph Heng Samrin khp cht hng ng trc nhng e do ca Trung Quc, nhng e do thc s ch khng phi ch cm thy. Mt bn th c xem l t nhin, cn bn kia th b xem l khng hp php. Nh chng ti nhn xt trc y, nhiu nh bnh lun c tnh nhm mt khi xt n vai tr ca Trung Quc trong cuc xung t ng Dng.

191

Cc nc ASEAN ng ra c th phn ng i vi cuc xm chim Campuchia ca Vit Nam bng cch hoan nghnh vic lt ch khng b ca Pol Pot, tha nhn Cng ho nhn dn Campuchia v tip tc cc quan h ho du vi ng Dng cng sn. Mt chnh sch nh vy s c mt c s tt c v mt suy xt nhn o ln v lut php quc t. C mt dng d lun c ngha bn trong cc chnh ph ASEAN tn thnh mt qu trnh nh vy. Nhng, tri li ASEAN tm cch ng vin d lun quc t chng li Vit Nam, li dng vn t nn v vin tr, v ng hn v pha nhng ngi ni dy bin gii Thi-Campuchia nhm lt chnh ph mi Phnm Pnh. H i vo con ng l v cc nhm khng ch ASEAN (c bit trong cc chnh ph Bng Cc v Singapore) s rng cuc xm chim Campuchia ca Vit Nam t ra mt e do nghim trng cho nn an ninh ca Thi Lan, v ca cc nc ASEAN ni chung. Chp nhn hnh ng ca Vit Nam nh mt s ri, theo h, s mc nhn mt s yu i nghim trng v tr quc t ca Thi Lan. H cng hy vng rng Vit Nam s gp s chng i qun chng rng ri Campuchia v kt qu ca cuc xm chim tuyt nhin khng phi khng o ngc c nh Vit Nam hng tuyn b. S chng li cc hnh ng ca Vit Nam c tng cng bng cuc khng hong v ngi t nn, ri khi ng Dng qua ng b v ng bin lc bt gi v bng thi th ch ca Trung Quc v M i vi Vit Nam. iu ny bo m rng cc nc ASEAN s c ng h mnh m khi c lp trng cng rn i vi Vit Nam. Trn thc t, c l chnh s ng h ny l mt nhn t ln nh hng n con ng m cc nc ASEAN chn nm 1979. Cuc vn ng m ASEAN a ra thnh cng trong vic c lp Vit Nam v mt ngoi giao, nhng ngoi vic ra, n t ra l mt tht bi. Trc kh nng ca gii lnh o Vit Nam (vi s ng h ca khi Xvit) ng vng trc cc sc p ngoi giao, kinh t v qun s ca Trung Quc v M, ASEAN da vo kh nng ca nhng ngi ni dy trn bin gii Thi-Campuchia bin h thnh mt lc lng chin u. iu khng th xy ra bi v, mc d c s ng h to ln (tuy l b mt) t bn ngoi, cc nhm khng c kh nng xy dng mt c s ng h ca quyt chin bn trong Campuchia. Nhm ni lon ln nht v c t chc nht l Khmer m s tn bo quy m ln khi h nm quyn, tch h ra khi cn c nng dn ban u ca h. Nhm ln tip theo l Mt trn gii phng dn tc nhn dn Campuchia, m trn thc t l mt nhm nh cn st li ca ch Lon Non. Nhm ny ch yu i din cho giai cp trung gian di c, lun lun yu v t chc v b xu x v ch ngha b phi. Nhm ny chng c cht g hp dn i vi nng dn Khmer. Cui cng, l nhng ngi ng h Sihanouk, nhm nh nht v km t chc nht, nhng li c kh nng tranh th lng trung thnh truyn thng ca nng dn i vi ch qun ch. Mc chnh xc ca lng trung thnh trong nc Campuchia ngy nay th khng r, nhng c t nghi ng rng n b p tan tnh v tc ng ca nhng s kin nhng nm 1970. Do , khng c nhm no trong cc nhm c th l khi nam chm c hiu lc tp hp c d lun chng Vit Nam.

192

V vic thnh lp chnh ph lin hip ca Campuchia dn ch cng khng thay i c tnh hnh . Chnh ph ch yu l phc v cho mc ch i ngoi v ch nhm trnh mi s sp ca s ng h quc t i vi Campuchia dn ch. Nhng trn thc a th s hp tc gia ngi cng ho chng cng, nhng ngi qun ch v nhng ngi cng sn ang tham gia chnh ph lin hip Campuchia dn ch, l mong manh. Nhng bt ng v h t tng v nhng mu thun i khng do cc s kin trong qu kh li, t ra qu su sc nn khng th vt qua bng mt vn kin c vit ra ti b ngoi giao Thi Lan. Tuy c nhng c gng ca ASEAN nhm thc y KPNLF v Sihanouk, nhng Khmer vn l lc lng chnh trong cuc chng c, v chn chn l k c li chnh n, vi s gip ca ASEAN v phng Ty, chnh ph lin hip Campuchia dn ch c t vo Phnm Pnh. Tnh cht cc k xa xi ca kh nng ny c thy r trong thng li vang di ca nhng cuc tin cng ca Vit Nam vo cc cn c chnh ca cc nhm khng cng sn trong chin dch ma kh 1983. Trong khi ASEAN c sc v vu mt chnh ph lin hip chia r v tan nt vi ch ng mong manh ch bng mt ngn chn trn lnh th Campuchia, th chnh quyn Cng ho nhn dn Campuchia cng c mt cch vng chc s kim sot ca mnh i vi ton b t nc. Cc t rt qun tng phn ca Vit Nam t nm 1981 l do kt qu lng tin cy ngy cng tng ca H Ni vo kh nng ca chnh quyn Cng ho nhn dn Campuchia, ch khng phi l mt du hiu ca s yu ui. Do vic gim s lng qun tuyt nhin khng c ngha l gim nh hng ca Vit Nam (hay, ni mt cch chnh xc hn, ca thi thn Vit Nam) Campuchia. l l do ti sao cc nc ASEN mc d i rt qun, li khng hoan nghnh khi cc t rt qun xy ra. Ngc li, cc t rt qun li b tip n bng s gin d v b t co l mt s la gt-bi v, tt nhin, vn thc s khng phi l lm cho qun i Vit Nam rt ra khi Campuchia, m l lt chnh ph thn H Ni Phnm Pnh. Nu ASEAN vn tip tc tm cch y li nh hng ca Vit Nam, ch khng phi ho gii vi mt chnh ph thn Vit Nam Phnm Pnh, th vn Campuchia s cn l mt im c st trong khu vc. Trong khi nhng ngi ni dy chng Cng ho nhn dn Campuchia cn tip tc c s ng h v che ch ca Thi Lan th Vit Nam c th kim ch nhng khng th tiu dit chng c. V nu iu xy ra th bin gii ThiCampuchia s vn l tiu im ca s khng n nh v bo lc. Tnh hnh nh vy khng lm tng nn an ninh ca Thi Lan nh mc tiu cc chnh sch ca ASEAN i vi Campuchia mong mun. Bng nhng c gng ca mnh nhm gy sc p ti a vi H Ni, cc nc ASEAN t gn mnh mt cch cht ch vi cc chnh sch ca Trung Quc v ca M i vi Vit Nam, tuy mt s chnh ph ASEAN c nhng ng vc i vi cc mc tiu lu di ca Trung Quc. V cc chnh sch ca H Ni i vi Campuchia c vch ra ch yu l i ph vi sc p ca Trung Quc, cho nn hu qu chnh ca vic ny l lm cho H Ni tr nn khng khoan nhng hn i vi ASEAN. Mt ln na chnh sch ca ASEAN t ra l phn tc dng nu xt v li ch ca ASEAN trong nn ho bnh v n nh khu vc. Nhng n li phc v li ch ca chnh sch Trung Quc v M i vi Vit Nam, v bt k c gng no ca pha ASEAN nhm thay i qu trnh c th gy ra s bt bnh ca Bc Kinh v Washington.

193

Trong khung cnh ny, s tm kim mt gii php cho vn Campuchia ch yu l s tm kim mt cng thc g th din cho ASEAN. Gii php ca Vit Nam cho cuc khng hong Campuchia l ph hp vi Phnm Pnh, nhng trn thc tin, ASEAN chng c g c th lm c vi gii php , tr vic tin hnh mt cuc xm lng tng lhc rt tai hi cho Thi Lan cng nh cho Campuchia v Vit Nam. Vi tnh hnh nh vy, tm mt con dng i ra cho ASEAN c ngha l tm mt con ng cho ASEAN t tch ra khi chnh sch ngy cng ph sn nhm thc y chnh ph lin hip Campuchia dn ch v i n ho gii vi chnh ph Phnm Pnh, nh min cng ho gii vi chnh ph thn Vit Nam Ving Chn. N cng c ngha l tm cch t mt tnh hnh gim cng thng vi ng Dng cng sn m khng gy mu thun i khng vi Bc Kinh v Washington. chc chn l phn kh khn nht ca cng vic ny. Nu tnh hnh trn thc a ng Dng t ra ngy cng n nh, th mi quan h gia cc cng quc ln li lun lun thay i. Tnh hnh quc t thnh hnh vo lc xy ra cuc chin tranh ng Dng ln th ba by gi qua ri. Nhng nh vy chng hay ho g cho chnh sch hin ny ca ASEAN. T khi tng thng Regan c bu nm 1980, cc quan h Trung-M xu i hu nh lin tc v t nm 1981, gii lnh o Trung Quc chm ri nhng vng chc ci thin cc quan h ca h vi Matxcva. Vic ny ph hoi mt s cc gi nh then cht m ASEAN ly lm c s cho chnh sch ca h i vi ng Dng t nm 1979. Cha c s thay i no trong cc chnh sch ca Bc Kinh i vi H Ni v Bc Kinh cng khng thnh cng trong vic thuyt phc Matxcva thi ng h chnh sch ca H Ni ng Dng. Tuy nhin, rt c th nhng nhn t ang thay i cc mi quan h gia cc cng quc ln s m ra mt gii php cho vn Campuchia. Cng khng chc rng Bc Kinh vn tip tc nhng c gng v ch p buc nhng ng minh ca Matxcva ng Dng trong khi tm cch bnh thng ho quan h vi chnh Matxcva. Khng nghi ng g, cc nh thng tr Trung Quc vn cn mong mun gy nh hng ng Dng, cng nh phn cn li ca ng Nam . Nhng h s phi thy v thch nghi vi thc t rng thi p buc sng sng ca h ng Dng t nm 1975 y li s nghip ca h hng nm, c th l hng thp k. Nu mt s nhch li gn chm ri gia hai cng quc ln ca th gii cng sn dn n mt s lm du thi ca Bc Kinh i vi H Ni, th vic s m ng cho s gim cng thng gia ng Dng v ASEAN. Khi nm 1981 mt tro lu ho gii ni ln trong khi ASEAN, chnh khng khoan nhng ca Trung Quc ph hoi n. Nu Trung Quc i n chp nhn mt chnh sch bt cng thng hn, th iu c th c ngha l nhng hnh ng tng lai theo hng tng t nh vy c th s thnh cng hn. Nhng n im ny, chng ta ang tin vo lnh vc suy din, v tin on v tng lai l mt tr mo him. Nu chuyn sang nhng suy xt chung hn, th r rng s gii thch cc s kin ng Dng t nm 1975 ca c hai bn cuc chin tranh lnh l khng y v khng thch hp mt cch nghim tng. Cc gii chng cng phng Ty v ASEAN thng da

194

vo lp lun ca h vo ch ngha bnh trng ca Vit Nam. Vic lm nh li hc thuyt domino v s ging nhau vi v Munich trc y. N ch li cho mc ch tuyn truyn nhng khng thy c nhng phc tp ca nn chnh tr khu vc v n l hon ton sai lc. S can thip ca Vit Nam vo Campuchia thng b xt mt cch hon ton tch ri khi nhng hnh ng khiu khch ca ch Campuchia dn ch v c gng thng tr ng Dng sau chin tranh ca Bc Kinh. Trong khi c gn p cc s kin vo khun mu chin tranh lnh theo kiu nhng ngi yu cu" chng li ch ngha bnh trng cng sn, mt s cc nh l thuyt qun rng Trung Quc v Campuchia dn ch cng l nhng nc cng sn. Trn thc t, cc cuc xung t ca ng Dng sau cch mng ph tan th hai cc ca cuc chin tranh lnh trc kia. V pha bn kia Mao t ho ni vi tng Mng-g-m-ri nm 1961 rng: Chng ti l Macxit Lenin-nt, nc chng ti l mt nc x hi ch ngha ch khng phi mt nc tbcn, do chng ti s khng xm chim cc nc khc trong mt trm nm ti hoc thm ch trong mi nghn nm ti (xem Trch ca ch Uyn-xn trong quyn Mao: Hong ca nhn dn", Mn-buc, 1979, tr.362-ND). Nhng ngi k v ca ng ta lm cho ng ta tr nn khng ng, ch ba nm sau khi ng ta cht. Cc cuc thng li ca cng sn nm 1975 l nh cao ca cc cuc cch mng dn tc tng trit ph s thng tr ca phng Ty ng Dng. Nhng cc quc gia mi khng c an ton v n nh v h thng quyn lc trong khu vc tuyt nhin khng r rng. Trong c gng ginh quy ch cng quc ln ca mnh, Trung Quc tm cch thit lp nn thng tr ca h v li dng ch ngha phiu lu ca ch Pol Pot cho mc ch . Phn ng ca Vit Nam khng phi l phn ng ca nhng k bnh trng cng sn cung tn mun chinh phc th gii. N l phn ng in hnh ca mt cng quc hng trung mun gi gn nn c lp ca mnh bng cch xy dng mt lin minh c kh nng bo v vi mt cng quc hu ngh ln, Lin X, bng cch gi cho sau lng mnh c an ton thng qua vic tiu dit ch Pol Pot v bng cch thit lp mt khi khu vc ng u vi sc p ca Trung Quc. Cuc chin tranh ng Dng th ba gii quyt vn ai l cng quc c u th ng Dng, nhng ng thi n cng gy ra phn ng ca mt cng quc khu vc khc: Thi Lan. Bng mt phn ng song song vi phn ng ca Vit Nam, Thi Lan nh vt qua nhng n o v h t tng thnh lp mt lin minh khng chnh thc vi Trung Quc v tranh th s ng h khu vc ca ASEAN. Ri Thi Lan tm cch o ngc iu thnh t qua cuc chin tranh ng Dng th ba, nhng khng thnh cng. Mt chui nhng hnh ng v phn ng din ra nh du mt thi i chnh tr qun chng hin i. Nhn dn cc nc ng Dng phi tri qua mt s khi u au n khi bc vo thi i , v khng c du hiu no l th thch kt thc. H Ni ngy 10-7-1985 Ngi dch Nguyn Tun Cu

195