2010 Yabancı Sermaye Rapor

2011
Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu
HAZNE MSTEARLII YABANCI SERMAYE GENEL MDRL
ULUSLARARASI DOGRUDAN YATIRIMLAR

1
T.C. BABAKANLIK HAZNE MSTEARLII
ULUSLARARASI DORUDAN YATIRIMLAR 2010 YILI RAPORU
Mays 2011 YABANCI SERMAYE GENEL MDRL
2011
II
2011
NDEKLER
A. ULUSLARARASI DORUDAN YATIRIM GSTERGELER............................. 1 1. 2010 YILI GENEL DEERLENDRMES..................................................... 1 1.1.Dnya Ekonomisinde Uluslararas Dorudan Yatrmlar.................... 1 1.2.Trkiyede Uluslararas Dorudan Yatrm Girii.................................. 8 1.3.Trkiyede Uluslararas Sermayeli irket Saylar....................................17 1.4.Uluslararas Yatrmclarn Trkiyedeki Yatrm Projeleri....................34 2. TRKYEDEK YATIRIMCI LKELER..................................................... 48 B. ULUSLARARASI DORUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YNELK FAALYETLER.................................................................................................................. 57 1. YATIRIM ORTAMINI YLETRME ALIMALARI............................... 57 1.1.Uluslararas Alanda Yatrm Ortamn yiletirme almalar............. 57 1.2.Uluslararas Dorudan Yatrm Alannda Kriz Sebebiyle Alnan nlemler..................................................................................................... 59 1.3.2010 Yl YOKK almalar.................................................................. 60 1.4.Trkiyenin Yatrm Yeri Endekslerindeki Konumu............................. 65 1.5.Trkiye Yatrm Danma Konseyi Altnc Toplants........................... 66 2. YATIRIMLARIN KARILIKLI TEVK VE KORUNMASI ANLAMALARI.................................................................................................. 70
III
2011
TABLOLAR Tablo1:En Fazla Uluslararas Dorudan Yatrm Stou Olan On lke ve Tablo 1 : Trkiye (2009).............................................................................................................. 5 Tablo2:En Fazla Uluslararas Dorudan Yatrm eken On lke ve Trkiye Tablo 2 : 2007-2009..................................................................................................................... 7 Tablo3:19952010 Dneminde Uluslararas Dorudan Yatrm Bileenleri................... 9 Tablo 3 : Tablo4:2010 Ylnda En Byk Be Birleme ve Satn Alma lemi................................. 10 Tablo 4 : Tablo5:Sektrlere Gre Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri, 2010.......................... 11 Tablo 5 : Tablo6:Sektrlere Gre Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri, 2002 - 2010.............. 13 Tablo 6 : Tablo7:lkelere Gre Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri 2009-2010.................... 14 Tablo 7 : Tablo8:zelletirme ve Uluslararas Dorudan Yatrmlar.................................................15 Tablo 8 : Tablo9:Yllar tibaryla Kurulu Trlerine Gre Uluslararas Sermayeli irketlerin Tablo 9 : Says..............................................................................................................................17 Tablo10:Kurulu Trlerine Gre Uluslararas Sermayeli irketler (2009-2010 Aylk).....19 Tablo 10 : Tablo11:Uluslararas Sermayeli irket Saylarnn Sektrlere Gre Dalm................... 20 Tablo 11 : Tablo12:Uluslararas Sermayeli irket Saysnn lkelere Gre Dalm.........................22 Tablo 12 : Tablo13:Uluslararas Sermayeli irketlerin Saylarnn Sermaye Bykl Asndan Tablo 13 : Yllara Gre Dalm (2006-2010).........................................................................23 Tablo14:Uluslararas Sermayeli irketlerin Sermaye Bykl Asndan Sektrlere Tablo 14 : Gre Dalm (2009-2010)......................................................................................24 Tablo15:Uluslararas Sermayeli irketlerin Sermaye Bykl Asndan lkelere Tablo 15 : Gre Dalm (2009 - 2010).................................................................................... 25 Tablo16:Uluslararas Sermayeli irketlerin Saylarnn llere Gre Dalm (lk 10 l).. 26 Tablo 16 : Tablo17:Uluslararas Sermayeli irketlerin Faaliyette Bulunduklar llerin Sektrlere Tablo 17 : Gre Dalm (1954-2010).......................................................................................29 Tablo18:Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrm Projeleri..............................................34 Tablo 18 : Tablo19:2010 Ylnda Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrm Projelerinin Sektrel Tablo 19 : Dalm...................................................................................................................... 38 Tablo20:2006-2010 Yllar Arasnda Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrm Tablo 20 : Projelerinin Sektrel Dalm.................................................................................39
IV
2011
Tablo 21 : Tablo21:2006-2010 Yllar Arasnda Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrm Projelerinin Yatrm Tutarna Gre lk 20 l Baznda Dalm...........................40 Tablo 22 : Tablo22:2006-2010 Yllar Arasnda Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrm Projelerinin lk 20 l Baznda Dalm..................................................................41 Tablo 23 : Tablo23:2010 Ylndaki Yatrm Projelerinin Destekleme Snfna ve Sektrlere Gre Dalm.......................................................................................................................43 Tablo 24 : Tablo24:2010 Ylnda Yatrm Tutar 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatrm Projeleri.......................................................................................................................45 Tablo 25 : Tablo25:2010 Ylnda Uluslararas Dorudan Yatrm Girii..............................................48 Tablo 26 : Tablo26:2002-2010 Yllar Arasnda Uluslararas Dorudan Yatrm Girii.....................48 Tablo 27 : Tablo27:lk 10 lkenin Uluslararas Dorudan Yatrmlar ve irket Saylar..................51 Tablo 28 : Tablo28:Yatrmc lke Endeksi ve 2010 Yl Uluslararas Dorudan Yatrmlarn lkelere Gre Dalm............................................................................................55 Tablo 29 : Tablo29:Yatrmlarla lgili Olarak lkeler Tarafndan Alnan nlemler...........................60 Tablo 30 : Trkiyenin Yatrm Yeri Endekslerindeki Konumu- 6 Yllk Deerlendirme..66 Tablo30: Tablo 31 : Tablo31:Yatrm Danma Konseyi Altnc Toplantsna Katlan Uluslararas Kurulular ve Uluslararas irketler............................................................................................67 Tablo 32 : Tablo32:Trkiye Tarafndan mza Edilen ve Yrrle Giren YKTK Anlamalar......71 Tablo 33 : Tablo33:Trkiye Tarafndan mza Edilen ve Onay Sreci Devam Eden YKTK Anlamalar...................................................................................................72
2011
HARTALAR Harita 1 : 2010 Ylnda Kurulan Uluslararas Sermayeli irketlerin Bulunduklar llere Gre Dalm.............................................................................................. 27 Harita 2 : 1954-2010 Yllar Arasnda Faaliyette Bulunan Uluslararas Sermayeli irketlerin Bulunduklar llere Gre Dalm.................................................. 28 Harita 3-9: Uluslararas Sermayeli irket Saylarnn Blgelere Gre Sektrel Dalm Harita 3 : Marmara Blgesi................................................................................................... 30 Harita 4 : Ege Blgesi............................................................................................................ 30 Harita 5 : Akdeniz Blgesi..................................................................................................... 31 Harita 6 : Karadeniz Blgesi................................................................................................. 31 Harita 7 : Anadolu Blgesi................................................................................................ 32 Harita 8 : Dou Anadolu Blgesi......................................................................................... 32 Harita 9 : Gneydou Anadolu Blgesi............................................................................... 33 Harita 10 : 2006-2010 Yllar Arasnda Yatrm Projelerinin l Baznda Dalm........... 36 Harita 11 : 2006-2010 Yllar Arasnda Yatrm Projelerinin Tutarlarnn l Baznda Dalm................................................................................................................... 37 Harita 12 : Yatrmlara Ynelik Yeni Devlet Destekleri Sisteminin Blgesel Yaps....... 42 Harita 13 : 2010 Ylnda Yatrm Projelerinin Destekleme Snfna Gre llerdeki Dalm.................................................................................................................. 46 Harita 14 : 2010 Ylnda Yatrm Projelerinin Destekleme Snfna Gre llerdeki Dalm (Adet)..................................................................................................... 47 Harita 15 : lkelere Gre YKTK Anlamalar..................................................................... 73
VI
2011
GRAFKLER Grafik 1: lke Gruplarna Gre Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri...................... 3 Grafik 2: lke Gruplarna Gre lke Dnda Yaplan Uluslararas Dorudan Yatrmlar.................................................................................................................. 4 Grafik 3: 1995-2010 Dneminde Trkiyede Uluslararas Dorudan Yatrmlar............. 8 Grafik 4: Uluslararas Dorudan Yatrm Giriinin Sektrel Dalm 2010..................... 12 Grafik 5: Piyasaya Giri ekillerinin Yllk Dalm 2006-2010........................................ 18 Grafik 6: Piyasaya Giri ekillerinin Yllar tibaryla Sektrel Dalm (2008-2010)..... 18 Grafik 7: 2010 Ylndaki Proje Adedinin Blgelere Gre Dalm.................................. 43 Grafik 8: 2010 Ylndaki Projelerin Yatrm Tutarlarnn Blgelere Gre Dalm....... 43 Grafik 9: 2010 Ylnda Blgesel ve Sektrel Tevik Sisteminden Yararlanan malat Sektr Yatrmlarnn Dalm........................................................................... 44 Grafik 10: Avusturya Meneli Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri ve irketler...... 50 Grafik 11: Fransa Meneli Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri ve irketler............. 50 Grafik 12: Almanya Meneli Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri ve irketler......... 50 Grafik 13: Hollanda Meneli Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri ve irketler........ 50 Grafik 14: Yunanistan Meneli Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri ve irketler..... 50 Grafik 15: Japonya Meneli Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri ve irketler.......... 50 Grafik 16: ABD Meneli Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri ve irketler............... 51 Grafik 17: Lksemburg talya Meneli Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri ve irketler.............................................................................................................. 51 Grafik 18: ngiltere Meneli Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri ve irketler......... 51 Grafik 19: spanya Meneli Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri ve irketler........... 51 Grafik 20: FIAS Tarafndan Katk Salanan Yatrm Ortamnn yiletirilmesine likin Proje Says............................................................................................................... 58 Grafik 21: Dnyada Ortamnn yiletirilmesine likin Yaplan Reform Saylar....... 59 Grafik 22: Yatrm Ortamndaki En nemli Be Engel...................................................... 63 Grafik 23: Mikro irketlere Gre Byme Oranlar............................................................ 63
VII
2011
KUTULAR Kutu 1: Yatrmc lke Endeksi............................................................................................. 55 Kutu 2: Yatrm Ortam Deerlendirmesi (ICA) 2009 Raporu......................................... 62
VIII
2011
IX
2011
2011
A. ULUSLARARASI DORUDAN YATIRIM GSTERGELER 1. 2010 YILI GENEL DEERLENDRMES 1.1. Dnya Ekonomisinde Uluslararas Dorudan Yatrmlar Uluslararas dorudan yatrmlar (UDY), kresel ekonomik kriz nedeniyle d eilimine girmitir. Bununla birlikte, 2009 ylnda etkilerini gsteren krizin uluslararas dorudan yatrmlar zerindeki olumsuz etkilerinin 2010 ylnda azalm olduu ynnde deerlendirmeler yaplmaktadr. Sz konusu deerlendirmeler byk oranda gereklemi ilemleri esas almaktadr. Dnya Yatrm Raporunun 2010 ylna ynelik uluslararas dorudan yatrmlarn lke ve sektr dalmlarna ilikin nihai veriler, Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans (UNCTAD) tarafndan 2011 ylnn ikinci yarsnda yaymlanacaktr. UNCTADn Ocak 2011 tahminine gre1; dnyada 2010 ylnda yurt iinde uluslararas dorudan yatrm akmlarnn gerekleme deerinin 2009 ylna gre %1lik artla 1 trilyon 122 milyar dolar seviyesine ulam olmas beklenmektedir. Gelimekte olan lkelerde gerekleen uluslararas dorudan yatrmlarda 2010 ylnda bir nceki yla gre yaklak %10luk art olmas beklenirken, gelimi lkelerde yaklak %7lik d tahmin edilmektedir. Uluslararas Finans Kuruluu (IIF) tarafndan Ocak 2011 tarihinde yaymlanan tahminlere gre2 2011 ylnda gelimekte olan lkelere uluslararas dorudan yatrm akmlarnn 2010 ylna gre yaklak %12 orannda artmas; Trkiyenin de iinde bulunduu Avrupadaki gelimekte olan lkeler grubunda gerekletirilecek uluslararas dorudan yatrmlarn ise %36 orannda art gstermesi beklenmektedir. UNCTAD tarafndan hazrlanan Dnya Yatrm Beklentileri Anketine (2010 2012) gre3, ankete katlan ok uluslu irketlerin %43 2010 ylnda uluslararas dorudan yatrmlarda art beklediklerini bildirirken, 2011 ve 2012 yllar iin bu oran %58e kmaktadr. Anket sonularna gre 2010 2012 yllar arasnda in,
1 2 3
Global Investment Trends Monitor, Ocak 2011, UNCTAD. IIF, Capital flows to emerging market economies, Ocak 2011. World Investment Prospects Survey 2010-2012, Eyll 2010, UNCTAD.
2011
Hindistan, Brezilya, ABD ve Rusyann en ok dorudan yatrm eken lkeler olmas beklenmektedir. Blge asndan deerlendirildiinde ise Dou ve Gney Asyann en cazip blge olmas ngrlrken bu blgeyi AB-15 blgesinin izlemesi tahmin edilmektedir. UNCTAD tarafndan 2010 ylnda yaymlanan kesinlemi en son kresel dorudan yatrm verilerini ieren Dnya Yatrm Raporuna4 gre, 2009 ylnn ikinci yarsnda uluslararas dorudan yatrm (UDY) akmlarnda yaanan durgunluk, 2010 ylnn ilk yarsnda yerini lml bir iyilemeye brakmtr. Dnyadaki toplam uluslararas dorudan yatrm girileri 2008 ylnda %16, 2009 ylnda da %37 orannda dm ve uluslararas dorudan yatrm girileri 1 trilyon 114 milyar dolar olarak gereklemitir. Uzun vadedeki beklentilerde ise yatrm akmlarnda hzlanma beklenmektedir. Raporda uluslararas dorudan yatrm girilerinin 2011 ylnda 1,3 1,5 trilyon dolar arasnda ve 2012 ylnda 1,6 2 trilyon dolar arasnda gereklemesi beklenmektedir. Bununla beraber, kresel ekonomik iyilemedeki olas krlganlklara bal olarak uluslararas dorudan yatrm tahminlerinin deiebilecei belirtilmektedir. 2009 ylnda, gelimi lkelere yaplan uluslararas dorudan yatrmlar bir nceki yla gre %44lk dle 566 milyar dolara, gelimekte olan lkelere yaplan yatrmlar ise %24lk dle 478 milyar dolara gerilemitir (Grafik 1).
World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD
2011
Kaynak: WIR, 2010
2009 ylnda en fazla uluslararas dorudan yatrm eken lkeler arasnda ilk sray 129,9 milyar dolar ile Amerika Birleik Devletleri almtr. in 95 milyar dolar, Fransa 59,6 milyar dolar, Hong Kong 48,4 milyar dolar ve ngiltere 45,7 milyar dolar yatrm ile ABDyi takip etmektedir. Rapora gre, Trkiye ektii 7,6 milyar dolar ile 2008 ylna gre dnya genelinde 12 sra gerileyerek 2009 ylnda 32. srada yer alrken; gelimekte olan lkeler arasnda ise 15. srada yer almtr5 (Tablo 2). Rapora gre 2009 ylnda gelimi lkelerin lke dnda yapm olduklar dorudan yatrmlar 2008 ylna gre %48 derek 821 milyar dolar olarak gereklemitir. Gelimekte olan lkelerin lke dndaki yatrmlar ise 229 milyar dolar olarak gereklemi ve dnyadaki toplam uluslararas dorudan yatrmlar ierisinde gelimekte olan lkelerin ve gei ekonomilerinin pay %25 olmutur (Grafik 2).
5 Raporun yaymland tarihte 7,6 milyar dolar olan Trkiyenin uluslararas dorudan yatrm girileri sonraki tarihlerde Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) tarafndan yaplan revize ilemleri ile 8,4 milyar dolara ulamtr.
2011
Amerika Birleik Devletleri 2009 ylnda da en byk yatrmc lke olma zelliini korumu ve 248,1 milyar dolar ile ilk srada yer almtr. Gelimekte olan lkelerin ierisinde Hong Kong (in), in ve Rusya Federasyonu yatrmc lkeler arasnda ilk 10a girerek nde gelen yatrmc lkelerden olmulardr. Trkiye ise 1,6 milyar dolar tutarndaki yurt dnda dorudan yatrm ile dnya genelinde 45. srada yer almtr.
Kaynak: WIR, 2010
2009 yl itibaryla dnya toplam uluslararas yatrm stoku 17,7 trilyon dolar seviyesine ulamtr. ABD 3,1 trilyon dolar, Fransa 1,1 trilyon dolar ve ngiltere 1,1 trilyon dolar ile en fazla yatrm stokuna sahip lkeler arasnda ilk sray almaktadr (Tablo 1). Gelimekte olan lkeler dnya toplam yurtii uluslararas yatrm stokunun %30una sahiptir. Sz konusu lkeler arasnda Hong Kong, in, Brezilya, Singapur, Meksika ve Rusya ba ekmektedir. 2009 yl sonu itibaryla UNCTAD verilerine gre, Trkiye 77,7 milyar dolar stok ile 2008 ylna gre bir sra ykselerek dnya genelinde 39. srada yer almtr (Tablo 1).
2011
Tablo 1: En Fazla Uluslararas Dorudan Yatrm Stou Olan On lke ve Trkiye (2009)
Sra lke Yatrm Stou (Milyar Dolar)
Kaynak: WIR, 2010
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 39
ABD Fransa ngiltere Hong Kong, in Belika Almanya spanya Hollanda Kanada in Trkiye6
3.120,6 1.133,0 1.125,1 912,2 830,1 701,6 670,6 596,7 524,9 473,1 77,7
Sektrel Dalm 2010 yl uluslararas dorudan yatrm verilerine ilikin kesinlemi bilgiler 2011 ylnn ikinci yarsnda yaymlanaca iin sektrel dalma ilikin en gncel veriler 2009 ylna aittir. 2009 ylnda tm sektrlerde yaplan uluslararas dorudan yatrmlarda d yaanmtr. Btn ierisindeki oranlarna bakldnda imalat sektrnn pay derken, tarm, madencilik ve hizmetler sektrlerinin pay artmtr. Eczaclk ve gda gibi balangta krize dayankl sektrler bile 2009 ylnda krizden olumsuz etkilenmilerdir. Bununla beraber elektrik, gaz ve su datm, elektronik ekipmanlar, inaat ve telekomnikasyon sektrlerinde 2008 ylna gre 2009 ylnda daha fazla uluslararas dorudan yatrm yapld gzlenmitir. Snr tesi birleme ve satn almalarda bir nceki yla gre %77 d yaayan imalat sektr, 2009 ylnda krizden en olumsuz etkilenen sektr olmutur. Sz konusu d oran tarm ve madencilik sektrlerinde %47, hizmet sektrnde %57 olarak gereklemitir. Hizmet sektrleri ierisindeki mali hizmetler sektrnde ise snr tesi birleme satn alma ilem deerinde bir nceki yla gre %87 d gzlenmitir.
6 Yurtdnda yerleik kiilerin Trkiyede yaptklar dorudan yatrm stokuna ilikin veriler, belli kriterlere gre seilen yabanc sermayeli irketlerden yl sonlarnda anket yoluyla salanan ve szkonusu irketlerin defter ve piyasa deerlerini ieren bilgilerden derlenmektedir. Bu stokla ilikili olarak, MKBde hisselerinin alm-satm yaplan irketlerin piyasa deerleri iin MKBde oluan piyasa deerleri; dier irketler iin ise defter deerlerinin MKB tarafndan yaymlanan ilgili sektre ait piyasa deeri/defter deeri oran ile arplmasyla bulunan deerler kullanlmaktadr.
2011
Birleme ve Satn Alma lemleri Dnyada gerekleen birleme ve satn alma ilemleri 2008 ylnda ortaya kan kresel finansal krizin etkisiyle 2009 ve 2010 yllarnda dme trendini devam ettirmitir. Ancak 2011 ylnda d eiliminde dzelme grlecei ynnde tahminler yaplmaktadr7. 2009 ylnda uluslararas dorudan yatrmlarda gzlenen dn temel nedenleri, ok uluslu irketlerin yurt dndaki bal irketlerinin krlarnn dmesi ile snr tesi birleme ve satn alma ilemlerinin azalmasdr. Snr tesi birleme ve satn alma ilemleri deer olarak 2009 ylnda bir nceki yla gre %65 derek 250 milyar dolar olarak gereklemitir. UNCTADn raporuna gre 2008 ylnda 13,2 milyar dolar olarak gerekleen Trkiyedeki snr tesi birleme ve satn alma ilemleri 2009 ylnda 2,8 milyar dolar olarak gereklemitir7. UNCTADn Dnya Yatrm Raporunda aklanan verilere gre zel yatrm fonlar tarafndan gerekletirilen snr tesi birleme ve satn alma ilemlerinde ise 2009 ylnda bir nceki yla gre deer asndan %65lik bir daralma gzlenmektedir. zel yatrm fonlar kaynakl birleme ve satn alma ilemleri 2009 ylnda 106 milyar ABD dolar olarak gereklemitir. Dnyada gerekleen birleme ve satn alma ilemlerini inceleyen kurululardan Bureau Van Dijk (BvD) tarafndan yaymlanan Zephyr Birleme ve Satn Alma lemleri 2010 Yl Raporuna gre8; 2008 ylnda balayan finansal krizin, 2010 ylnda gerekleen birleme ve satn alma ilemleri zerindeki olumsuz etkileri devam etmitir. 2010 ylnda dnya genelinde gerekleen snr tesi birleme ve satn alma ilem hacmi bir nceki yla gre %19,2lik bir d ile 3 trilyon dolar olarak gereklemitir. 2010 ylnda dnya genelinde toplam 56.414 adet olarak gerekleen ilem says 2009 ylna gre %19,3lk bir d ifade etmektedir.
7 8
World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD Zephyr Annual M&A Report 2010, Bureau van Dijk (BvD)
2011
Tablo 2: En Fazla Uluslararas Dorudan Yatrm eken On lke ve Trkiye 2007 - 2009 (Milyar Dolar)
2007 Sra 2008 2009
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
lke
ABD ngiltere Belika Hollanda Kanada Fransa in Almanya Macaristan spanya Dnya Toplam
266,0 186,4 118,4 115,4 108,4 96,2 83,5 76,5 71,5 64,3
22,0
UDY
Sra
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ABD Belika in ngiltere Rusya spanya Fransa Macaristan Hong Kong Kanada
Trkiye
lke
324,6 110,0 108,3 91,5 75,5 73,3 62,3 62,0 59,6 55,3 1.770,9
UDY
Sra
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ABD in Fransa Hong Kong ngiltere Rusya Almanya S. Arabistan Hindistan Belika
Trkiye
lke
129,9 95,0 59,6 48,4 45,7 38,7 35,6 35,5 34,6 33,8
7,6
UDY
28
Trkiye
2.100,0
20
Dnya Toplam
18,1
32
Dnya Toplam
1.114,2
Kaynak: World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD
2011
1.2. Trkiyede Uluslararas Dorudan Yatrm Girii 1.2.1. Uluslararas Dorudan Yatrm Girii Bileenleri9 Trkiyede 2009 ylnda 8,4 milyar dolar seviyesinde olan uluslararas dorudan yatrm girii, 2010 ylnda 9,1 milyar dolar olarak gereklemitir.
Grafik 3: 19952010 Dneminde Trkiyede Uluslararas Dorudan Yatrmlar
Milyon Dolar 24.000 22.000 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 19952002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1.702 2.785 9.551 10.031 8.411 20.185 22.047 19.504
9.071
Kaynak:TCMB
2010 ylnda Trkiyede gerekleen 9,1 milyar dolar dzeyinde toplam uluslararas dorudan yatrmn, 6,6 milyar dolarlk ksm sermaye bileeni, 2,5 milyar dolarlk ksm ise yurt dnda yerleik gerek ve tzel kiilerin Trkiyedeki gayrimenkul almlarndan olumaktadr (Tablo 3).
9 Uluslararas dorudan yatrm girii, 4875 sayl Dorudan Yabanc Yatrmlar Kanununa gre Trkiyede faaliyette bulunan irketlerin yurt dndan yaptklar, TCMB demeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve dier sermaye olarak snflandrlan kalemlere ilikin transferlerin net tutar ile yabanclarn gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutar iermektedir.
2011
Tablo 3: 19952010 Dneminde Uluslararas Dorudan Yatrm Bileenleri10 (Milyon Dolar)

1995-2002 (Birikimli) UDY Toplam Uluslararas Dorudan Sermaye Sermaye (Net) Giri k Yeniden Yatrmda Kullanlan Kazanlar Dier Sermayeb Gayrimenkul (Net) 9.551 9.551 9.035 10.118 -1.083 516 2003 1.702 704 556 564 -8 132 16 998 2004 2.785 1.442 888 986 -98 204 350 1.343 2005 10.031 8.190 8.053 8.454 -401 81 56 1.841 2006 20.185 17.263 16.876 17.533 -657 106 281 2.922 2007 22.047 19.121 18.100 18.843 -743 294 727 2.926 2008 19.504 16.567 14.313 14.348 -35 399 1.855 2.937 2009 8.411 6.629 5.382 5.464 -82 788 459 1.782 2010 9.071 6.577 5.901 5.936 -35 600a 76 2.494
Kaynak:TCMB a)2010 yl tahmini deerdir. b)Uluslararas sermayeli irketlerin yabanc ortaklarndan ald kredi
Avusturya meneli enerji irketi OMV tarafndan, Petrol Ofisinin %54,17 orannda hissesinin satn alnmasna istinaden denen yaklak 1,4 milyar dolarlk tutar 2010 ylndaki en byk uluslararas dorudan yatrm girii olmutur. Fiba Sigorta ve nform hisselerinin satlar dier nemli byklkteki ilemlerdir (Tablo 4). 2010 yl ierisinde demeler dengesine uluslararas dorudan yatrm olarak yansyan 2,3 milyar dolar tutarndaki nemli byklkteki birleme ve satn alma ilemleri, toplam uluslararas dorudan sermaye girilerinin yaklak %35,8ini oluturmaktadr. Trkiyede 2010 ylnda snr tesi birleme ve satn alma ilemlerine istinaden gerekleen uluslararas dorudan yatrm girilerinin yaklak %59,5i elektrik, gaz, buhar ve scak su retimi ve datm sektrndedir.
10 Raporda, TCMB tarafndan 2011 yl Nisan ay ierisinde yaymlanan demeler dengesinde yer alan 2010 yl verileri kullanlmtr. TCMB tarafndan yaymlanan gemi yllara ilikin demeler dengesi verileri, gerekli olduka geriye dnk olarak revize edilmektedir.
2011
Tablo 4: 2010 Ylnda En Byk Be Birleme ve Satn Alma lemi 11

Satn Alnan Hisse Oran (%) Uluslararas Dorudan Yatrm (Milyon Dolar)
Satn Alnan irket
Satn Alan irket
Satn Alan irketin lkesi
Petrol Ofisi (POA) Fiba Sigorta nform Memorial Salk Grubu Strer Kentvizyon
Kaynak: Hazine Mstearl,TCMB
OMV Sompo Japan Insurance (NKSJ) Legrand S.A. ARGUS Capital Partners Qatar First Investment Bank Strer Group
Avusturya Japonya Fransa ngiltere-Katar Almanya
54,17 93,4
1.352 338
100,0 40,0 40,0
148,8 100 70,2
1.2.2. Uluslararas Dorudan Yatrm Girilerinin12 Sektrlere Gre Dalm 2010 ylnda Trkiyedeki uluslararas yatrmlar asndan ilk sektr; elektrik, gaz, buhar ve scak su retimi ve datm (enerji), mali arac kurulularn faaliyetleri ve imalat sanayii olmutur. Uluslararas dorudan yatrmlarn %56,5i, enerji sektr ile mali arac kurulu faaliyetleri sektrnde gereklemitir (Tablo 5). Enerji sektrnde 2010 ylnda yaklak 2,1 milyar dolar uluslararas dorudan yatrm gereklemitir. Bu sektr son iki ylda en ok uluslararas dorudan yatrm eken sektr olmutur. zellikle son iki ylda enerji sektrnde gerekleen birleme ve satn alma ilemleri bu sektrn ilk srada yer almasnda nemli pay sahibidir. Petrol Ofisi hisselerinin %54,17sinin OMV irketi; Aralk, Hamzal ve Readiye Kaskatda bulunan be hidroelektrik santrali hisselerinin tamamnn Energo-Pro Grubu ve Yeil Enerji hisselerinin %5inin Statkraft irketi tarafndan satn alnmas ilemleri; enerji sektrnn ilk srada yer almasnda nemli rol oynamtr. Trkiyede enerji sektrnn ykselen eilimi ile paralel olarak kurulan uluslararas sermayeli irket says 2005 ylnda toplam 97 adet iken, 2010 ylnda 126 adet irkete ulamtr. 2010 ylnda sektrde faaliyette bulunan 126 adet irketin 33 adedinin sermaye bykl 500.000 dolarn zerindedir.
11
2010 ylnda gerekleen nakit UDY girilerine gre.
10
2011
Tablo 5: Sektrlere Gre Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri12, 2010 (Milyon Dolar)
Sra Sektr Sermaye Girii Oran (%)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Elektrik, Gaz, Buhar ve Scak Su retimi ve Datm Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri malat Toptan ve Perakende Ticaret naat Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri Ulatrma, Depolama ve Haberleme Madencilik ve Taocakl Salk leri ve Sosyal Hizmetler Dier Sosyal, Toplumsal ve Kiisel Hizmet Faaliyetleri Dier
Toplam
2.063 1.630 867 389 372 368 210 196 114 114 213
6.536
31,6 24,9 13,3 6,0 5,7 5,6 3,2 3,0 1,7 1,7 3,3
100,0
Kaynak: TCMB
Enerji sektrnden sonra en ok uluslararas dorudan yatrm eken mali arac kurulularn faaliyetleri sektrnde 2010 ylnda gerekleen 1,6 milyar dolar tutarndaki uluslararas dorudan yatrm son alt yl ortalamasnn altnda olmasna ramen, bu yatrm tutaryla mali arac kurulularn faaliyetleri en ok uluslararas dorudan yatrm eken ikinci sektr olmutur. Sektrn son alt ylda ektii toplam uluslararas dorudan yatrm 31 milyar dolar seviyesindedir. Bu tutar son alt ylda Trkiyeye yaplan toplam uluslararas dorudan yatrmn %42,6sn ifade etmektedir. Sektrde arlkl olarak bankaclk alannda son yllarda gerekleen snr tesi birleme ve satn alma ilemleri sonucunda yksek seviyelerde uluslararas dorudan yatrm rakamlarna ulalmtr.
12
Uluslararas yatrmclarn Trkiyedeki yeni veya mevcut irketleri ile itirak ettikleri yerli sermayeli irketlerdeki ortaklk paylarna ilikin transferlerdir. Uluslararas sermayeli irketlerin yurt dndaki ortaklarndan kullandklar kredilere ilikin dier sermaye bileeni ile yabanclarn gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarlar ieren gayrimenkul bileeni dahil deildir.
11
2011
2010 ylnda bu sektrde gerekleen nemli birleme ve satn alma ilemleri, Fiba Sigorta irketi hisselerinin %93,4nn 338 milyon dolar bedelle Sompo Japan Insurance (NKSJ) irketine sat ile Turkland Bankn hisselerinin %9unun Hariri Groupa (BankMed) satdr. 2010 yl sonu itibaryla mali arac kurulularn faaliyetleri sektrnde 299 adet uluslararas sermayeli irket faaliyet gstermektedir. 2010 ylnda 867 milyon dolar uluslararas dorudan yatrmn gerekletii imalat sanayiinde ise byk lekli birleme ve satn alma ilemi gereklememesine karn, ok sayda irket tarafndan gerekletirilen uluslararas dorudan sermaye transferleri ile yllar itibaryla genel eilim korunmutur. Trkiyede imalat sanayiinde 2010 yl sonu itibaryla 4.369 adet uluslararas sermayeli irket faaliyet gstermektedir. Bu rakam, toplam uluslararas sermayeli irketlerin %17sini oluturmaktadr. malat sanayii ierisinde kimya sektr 484, gda rnleri, iecek ve ttn sektr 468 ve tekstil sektr 440 adet uluslararas sermayeli irket ile ilk sray paylaan alt sektrler olmulardr.
Grafik 4: Uluslararas Dorudan Yatrm Giriinin Sektrel Dalm 2010
Dier 19%
Elektrik, Gaz, Buhar ve Scak Su retimi ve Datm 31%
naat 6%
Toptan ve Perakende Ticaret 6%
malat Sanayii 13%
Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri 25%
Kaynak: TCMB
12
2011
Tablo 6: Sektrlere Gre Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri 2002-2010 (Milyon Dolar)
Sektrler Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri Ulatrma, Depolama ve Haberleme Elektrik, Gaz, Buhar ve Scak Su retimi ve Datm Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Tat, motosiklet, kiisel ve ev eyalarnn onarm Gda rnleri, ecek ve Ttn malat Kimyasal Madde ve rnler ile Suni Elyaf malat Ana Metal ve Fabrikasyon Metal rnleri malat Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri Dier Toplam 2002 246 1 68 75 14 8 18 0 141 571 2003 51 1 86 58 249 9 1 3 238 696 2004 69 639 66 72 78 38 6 3 219 1.190 2005 4.018 3.285 4 68 68 174 139 29 750 8.535 2006 6.957 6.696 112 1.166 608 601 158 99 1.242 17.639 2007 11.662 1.117 568 165 766 1.109 515 560 2.675 19.137 2008 6.069 170 1.068 2.085 1.252 200 1.243 641 2.019 14.747 2009 666 391 2.126 389 196 336 31 560 1.557 6.252 2010 1.630 210 2.063 389 149 102 160 368 1.465 6.536
Kaynak: TCMB
1.2.3. Uluslararas Dorudan Yatrm Girilerinin13 lkelere Gre Dalm 2010 yl ierisinde gerekleen AB lkeleri kaynakl 4,9 milyar dolar tutarndaki nakit sermaye girileri toplam sermaye girilerinin %75,1ini oluturmaktadr. 2010 yl uluslararas dorudan yatrm girilerinde orijin lke baznda ilk sray %27,5 ile Avusturya, %9,2 ile Fransa ve %9,1 ile Almanya almtr (Tablo 7). 2009 ylnda 1 milyar dolar sermaye girii ile birinci srada yer alan Avusturya, 2010 ylnda nakit sermaye girilerini %76,4 orannda artrarak birinci sradaki yerini korumutur.
13
Uluslararas yatrmclarn Trkiyedeki yeni veya mevcut irketleri ile itirak ettikleri yerli sermayeli irketlerdeki ortaklk paylarna ilikin transferlerdir. Uluslararas sermayeli irketlerin yurt dndaki ortaklarndan kullandklar kredilere ilikin dier sermaye bileeni ile yabanclarn gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarlar ieren gayrimenkul bileeni dahil deildir.
13
2011
Tablo 7: lkelere Gre Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri 2009-2010 (Milyon Dolar)
2009 Sra lke Sermaye Girii Oran (%) Sra lke 2010 Sermaye Girii Oran (%)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Avusturya Hollanda Fransa Almanya Lksemburg ek Cumhuriyeti ngiltere talya A.B.D. Belika Dier
Toplam
1.019 718 617 498 493 465 350 314 260 201 1.317
16,3 11,5 9,9 8,0 7,9 7,4 5,6 5,0 4,2 3,2 21,1
100,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Avusturya Fransa Almanya Hollanda Yunanistan Japonya ABD Lksemburg ngiltere spanya Dier
Toplam
1.798 600 598 498 425 347 320 280 240 190 1.240
27,5 9,2 9,1 7,6 6,5 5,3 4,9 4,3 3,7 2,9 19,0
100,0
6.252
6.536
Kaynak: TCMB
2009 ve 2010 yllarnda en ok uluslararas dorudan sermaye girii yapan lkeler incelendiinde ilk drt sray paylaan lkelerin deimedii grlmektedir. Bu durum, Avusturya, Fransa, Almanya ve Hollandadan Trkiye yaplan dorudan yatrm trendlerinin korunduuna iaret etmektedir. 1.2.4. zelletirme Uygulamalarnda Uluslararas Dorudan Yatrm zelletirme ilemlerine istinaden 2010 yl demeler dengesine yansyan bir uluslararas dorudan yatrm girii bulunmamaktadr. 2000-2010 yllar arasnda zelletirme ve zelletirme yoluyla Trkiyeye gelen uluslararas dorudan yatrm tutarlar Tablo 8de yer almaktadr.
14
2011
Tablo 8: zelletirme ve Uluslararas Dorudan Yatrmlar (Milyon Dolar)

zelletirme Tutar zelletirme Yoluyla Trkiyeye Gelen UDY
Yla
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Toplam
3.302 2.489 536 187 1.283 8.222 8.096 4.259 6.297 2.275 3.085
40.031
585 2.369 49 1.500 1.768 611 232 -
7.114
Kaynak: zelletirme daresi Bakanl, TCMB a) 2000 ve 2001 yllar deerlerine GSM operatr lisans bedeli dahildir.
1.2.5. Birleme ve Satn Alma lemlerinde Uluslararas Dorudan Yatrmlar14 Birleme ve satn alma ilemleri ile ilgili ulusal ve uluslararas nitelii bulunan raporlara bakldnda; raporu hazrlayan kurulularn alma, veri toplama ve analiz yntemlerinin farkl olmas sebebiyle gerek tutar, gerekse ilem bakmndan aralarnda eitli farkllklar grlmektedir. Ayrca, bu raporlarda deeri aklanmam ilemler iin yaplan tahminlerin de farkl olabilecei grlmektedir. Kresel ekonomik krizin etkilerinin giderilmeye alld 2010 ylnda ABD, Japonya, ve Avro blgesindeki lkelerden Yunanistan, spanya, talya, Portekiz bata olmak zere gelimi lkelerin krlganl srerken Trkiyenin de dahil olduu baz gelimekte olan lkeler krizin olumsuz etkilerini nispeten daha hzl geride brakabilen lkeler olmulardr.
14
Deloitte Annual Turkish M&A Review 2010, Ocak 2011 Birleme ve Satn Alma lemleri 2010 Raporu, Ernst & Young, Ocak 2011
15
2011
2010 ylnda Trkiyede uluslararas yatrmclar tarafndan gerekletirilen birleme ve satn alma ilemlerinin toplam ilem hacmindeki pay yaklak olarak ayn dzeyde kalmtr. Deloitte raporuna gre 29 milyar dolarlk toplam tutarn 10,5 milyar dolar uluslararas yatrmclar tarafndan gerekletirilen ilemlerden kaynaklanmaktadr. Ernst&Young raporunda ise; 2010 yl birleme ve satn alma piyasasna yatrmc profili asndan bakldnda uluslararas yatrmclar 9,9 milyar dolar ile toplam ilem hacminin yaklak %38ini gerekletirmitir.
16
2011
1.3. Trkiyede Uluslararas Sermayeli irket Saylar15 2010 yl sonu itibaryla Trkiyede 25.948 adet uluslararas sermayeli irket faaliyette bulunmaktadr. Bu irketlerin 21.133 adedi uluslararas sermayeli irket ve ube kuruluu, 4.815 adedi ise yerli sermayeli irketlere yaplan uluslararas sermaye itirakidir (Tablo 9).
Tablo 9: Yllar tibaryla Kurulu Trlerine Gre Uluslararas Sermayeli irketlerin Says
Yl Yeni tirak ube Toplam
1954-2005 ( Birikimli ) 2006 2007 2008 2009 2010

Genel Toplam
8.080 2.266 2.624 2.483 2.302 2.724

20.479
1870 596 616 624 566 543

4.815
323 58 64 64 68 77
654
10.273 2.920 3.304 3.171 2.936 3.344

25.948
Geici Veriler, Kaynak: Hazine Mstearl
Uluslararas sermayeli irket saysnda; 2008 ylnda %4, 2009 ylnda ise %7 oranlarnda azalma olurken, 2010 ylnda %13 dzeyinde artma olmutur. 2010 yl sonu itibaryla Trkiyede faaliyette bulunan 25.948 adet uluslararas sermayeli irketin %77si limited irketlerden, %20,8i anonim irketlerden, geri kalan %2,2lik blm ise ubelerden ve komandit, kolektif, adi irket, i ortakl ve adi komandit irketlerden olumaktadr.
Uluslararas sermayeli irket saylar tasfiye, %100 yerli sermayeli irket statsne gei gibi nedenlerle deimektedir. Bu rakamlar belli dnemlerde revize edilmektedir.
15
17
2011
Grafik 5: Piyasaya Giri ekillerinin Yllk Dalm 2006-2010
4000 3500 3000 2500

Adet
2000 1500 1000 500 0 2006 2007 2008 2009 2010
Yeni
tirak
ube
Geici Veriler, Kaynak : Hazine Mstearl
2006-2010 yllar arasnda yeni irket ve ube kurulularnn toplam uluslararas sermayeli irketler ierisindeki ortalama pay %81 seviyesindedir.
Grafik 6: Piyasaya Giri ekillerinin Yllar tibaryla Sektrel Dalm 2008-2010
2500 2000 1500 1000 500 0 Yeni tirak Yeni tirak Yeni tirak Yeni tirak naat Yeni tirak Yeni tirak Yeni tirak Dier Toplumsal, Sosyal ve Kiisel Hizmet Faaliyetleri Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri malat Sanayii Oteller ve Lokantalar Toptan ve Perakende Ulatrma, Ticaret, Motorlu Haberleme ve Tat,Motosiklet, Depolama Hizmetleri Kiisel ve Ev
2009 2010
Adet
2008
Trkiyede yatrmlar olan uluslararas sermayeli irketlerin, bata toptan ve perakende ticaret olmak zere, imalat sanayi ile gayrimenkul kiralama ve i faaliyetleri sektrlerinde faaliyette bulunduklar grlmektedir.
18
2011
2009 ylnda 2.370 adet uluslararas sermayeli irket ve ube kurulmu, 566 adet yerli sermayeli irkete uluslararas sermaye itiraki gereklemitir. 2010 ylnda ise Trkiyede 2.801 adet uluslararas sermayeli irket ve ube kurulmu olup, 543 adet yerli sermayeli irkete de uluslararas sermaye itiraki gereklemitir (Tablo 10). 2010 ylnda bir nceki yla gre kurulan uluslararas sermayeli irket ve ube says %18,2 artarken, yerli sermayeli irkete uluslararas sermaye itiraki says %4,1 orannda azalmtr.
Tablo 10: Kurulu Trlerine Gre Uluslararas Sermayeli irketler (2009-2010 Aylk)
2009 Yeni tirak ube Toplam 231 218 244 209 231 291 253 260 225 259 243 272 2.936 Yeni 2010 tirak ube Toplam 255 250 299 267 306 274 265 275 250 311 271 321 3.344
% Deiim 10,4 14,7 22,5 27,8 32,5 -5,8 4,7 5,8 11,1 20,1 11,5 18,0 13,9
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk
Toplam
2.302
179 170 185 163 177 230 203 208 179 207 198 203
566
44 45 57 44 47 52 44 48 42 50 33 60
68
8 3 2 2 7 9 6 4 4 2 12 9
2.724
201 197 248 218 252 213 217 207 206 264 231 270
543
48 46 42 43 49 56 43 56 38 42 36 44
77
6 7 9 6 5 5 5 12 6 5 4 7
1.3.1. Uluslararas Sermayeli irketlerin Sektrel Dalm 2010 yl sonu itibaryla Trkiyedeki 25.948 adet uluslararas sermayeli irketin, 7.847 adedinin toptan ve perakende ticaret, 4.369 adedinin imalat sanayi, 4.144 adedinin ise gayrimenkul kiralama ve i faaliyetleri sektrlerinde faaliyette bulunduu grlmektedir. malat sanayinde uluslararas sermayeli irket says bakmndan kimyasal madde ve rnler imalat birinci srada yer alrken, gda rnleri, iecek ve ttn imalat ile tekstil rnleri imalat takip eden alt sektrler konumundadr (Tablo 11).
19
2011
Tablo 11: Uluslararas Sermayeli irket Saylarnn Sektrlere Gre Dalm

1954-2005 (Birikimli) 156 182 2.237 244 290 254 164 157 1.128 97 624 3.579 849 867 138 1.104 440 10.273 1954-2010 Toplam 411 543 4.369 468 440 484 357 239 2.381 568 2.416 7.847 1.755 2.283 299 4.144 1.313 25.948
Sektrler Tarm, Avclk,Ormanclk ve Balklk Madencilik ve Taocakl malat Sanayii Gda rnleri, ecek ve Ttn malat Tekstil rnleri malat Kimyasal Madde ve rnlerin malat B.Y.S. Makine ve Tehizat malat Motorlu Kara Tat , Rmork ve Yar- Rmork malat Dier malat Elektrik, Gaz ve Su naat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulatrma, Haberleme ve Depolama Hizmetleri Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve Faaliyetleri Dier Toplumsal, Sosyal ve Kiisel Hizmet Faaliyetleri Toplam
2006 39 45 412 42 45 40 51 15 219 40 386 717 182 256 46 626 171 2.920
2007 46 77 463 34 46 54 44 19 266 69 444 757 196 270 42 779 161 3.304
2008 52 87 454 34 21 45 46 23 285 108 344 760 203 282 42 635 204 3.171
2009 55 73 388 50 18 39 29 18 234 128 299 913 171 264 17 468 160 2.936
2010 63 79 415 64 20 52 23 7 249 126 319 1.121 154 344 14 532 177 3.344
Dnya genelinde 2009 ylnda imalat ve hizmet sektrlerinde yaplan uluslararas dorudan yatrmlarda d yaanmtr. Ancak, uluslararas dorudan yatrm iinde imalat sektrnn pay derken, hizmetler sektrnn pay artmtr. 2009 ylnda kresel ekonomik krizden olumsuz ynde etkilenen motorlu kara tat, rmork ve yar-rmork imalat 2010 ylnda toparlanmaya balamtr. Motorlu kara tat retimi 2010 ylnda dnya genelinde %25,8 orannda art gstermitir. Dnyada kimyasal madde ve rnlerin imalat ve gda rnleri, iecek ve ttn imalat gibi balangta krize dayankl sektrler 2009 ylnda krizden olumsuz etkilenmilerdir. Bununla beraber elektrik, gaz ve su datm, elektronik ekipmanlar, inaat ve telekomnikasyon sektrlerinde 2008 ylna gre 2009 ylnda daha fazla uluslararas dorudan yatrm yapld gzlemlenmitir. Dnya genelinde uluslararas dorudan yatrmlarn hizmetler sektrnde gzlenen younlama eilimi, Trkiyede de nemli oranda geerlilik tamaktadr. 2006-2010 yllar arasnda faaliyette bulunan uluslararas sermayeli irketlerin
20
2011
sektrel dalmna bakldnda; toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve i faaliyetleri ile imalat sanayi sektrleri ilk srada yer almtr. malat sanayi sektr 2005 ylna kadar toptan ve perakende ticaret sektrn takip ederken, 2006 ylndan itibaren gayrimenkul kiralama ve i faaliyetleri sektrnden sonra yer almaya balamtr. Kresel ekonomik krizden olumsuz etkilenen motorlu kara tat, rmork ve yar-rmork imalatnda faaliyette bulunan uluslararas sermayeli irketlerin saysnda 2009 ylnda balayan azalma devam etmi, 2010 ylnda da bu sektrdeki uluslararas dorudan yatrm girilerindeki %82lik d, irket saysna da %61,1lik dle yansmtr. 2010 ylnda sektrlerde faaliyette bulunan uluslararas sermayeli irket saylarnda, ulatrma, haberleme ve depolama hizmetleri sektrnde %30,3 orannda, toptan ve perakende ticaret sektrnde ise %22,8 orannda, tarm, avclk, ormanclk ve balklk sektrnde %14,5 orannda, gayrimenkul kiralama ve i faaliyetleri sektrnde %13,7 orannda, imalat sanayinde ise %7 orannda art olurken, mali arac kurulularn faaliyetleri sektrnde % 17,6 orannda, oteller ve lokantalar sektrnde %9,9 orannda, elektrik, gaz ve su sektrnde ise 1,6 orannda d gereklemitir. malat sanayinde faaliyette bulunan uluslararas sermayeli irketler arasnda kimyasal madde ve rnler imalatnda %33,3 orannda, gda rnleri, iecek ve ttn imalatnda %28 orannda art gzlenirken, motorlu kara tat, rmork ve yar-rmork imalatnda %61,1 orannda, kimyasal madde ve rnlerin imalatnda %20,7lik d gereklemitir. 1.3.2. Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrmc lkelere Gre Dalm 25.948 adet uluslararas sermayeli irketin lke gruplarna gre dalmnda, AB lkeleri 13.582 giriimle birinci srada yer almaktadr. AB lkeleri iinde de Almanya 4.326 adet, ngiltere 2.238 adet ve Hollanda 1.872 adet ile Trkiyede en fazla irketi olan ilk AB lkesi olarak sralanmaktadr (Tablo 12). 2010 ylnda kurulan 3.344 adet uluslararas sermayeli irketin, 1.343 adedi AB lkeleri, 942 adedi Yakn ve Ortadou lkeleri ve 513 adedi ise dier Avrupa lkeleri ortakl irketlerdir (Tablo 12).
21
2011
Tablo 12: Uluslararas Sermayeli irket Saysnn lkelere Gre Dalm

1954-2005 (Birikimli) 1954-2010 Toplam 1.832
lkeler
2006
2007 1.896
2008 1.681
2009 1.399
2010 1.343
AB lkeleri
Almanya Hollanda ngiltere talya Dier AB lkeleri
5.431
Dier Avrupa lkeleri (AB Hari) Afrika lkeleri Kuzey Amerika Orta ve Gney Amerika, Karayipler Yakn ve Orta Dou lkeleri
Azerbaycan Irak ran Dier in Halk Cum. Gney Kore Cum. Dier A.B.D. Kanada
1.777 806 789 371 1.688
513 249 435 90 545
521 243 413 78 641
552 259 237 101 532
492 147 202 89 469
471 168 162 96 446
13.582
4.326 1.872 2.238 825 4.321
1.242 188 573
520 53 220 295 637 813 211 84 400
335 39 126
107 19 80 62 98 137 22 12 118
437 46 146
117 29
504 47 133
114 19
417 68 146
115 31
513 96 136
106 30
3.448 484 1.260
1.079 181
63 1.965
12 377
18 474
Dier Asya
116 99 96 163 38 21 194
12 533
127 83 133 190 43 13 164
17 632
163 107 173 189 42 21 171
14 942
170 108 421 243 43 19 205
136 4.923
876 754 1.558 1.735 399 170 1.252
695
152
253
220
234
267
1.821
Toplam
Dier lkeler
116 10.273
47 2.920
34 3.304
41 3.171
23 2.936
33 3.344
294 25.948
1.3.3. Uluslararas Sermayeli irketlerin Sermaye Byklklerine Gre Dalm Trkiyedeki uluslararas sermayeli irketlerin sermaye byklne gre dalmna bakldnda, 2006-2010 yllar arasnda sermayesi 50.000 dolarn altnda olan irketlerin toplam irket says iindeki paylar giderek azalma eilimi gstermitir. Bununla birlikte, sermayesi 50.000-200.000 dolar arasnda olanlarn pay 2006 ylnda %26,4 iken bu oran artarak 2010 ylnda %32,8 olmutur. Sermaye bykl 500.000 dolarn zerinde olan uluslararas sermayeli irketlerin toplam irket says iindeki paynn 2006-2010 dnemindeki art da ortalama yllk %8,7 dzeyinde olmutur (Tablo 13).
22
2011
Tablo 13: Uluslararas Sermayeli irketlerin Saylarnn Sermaye Bykl Asndan Yllara Gre Dalm (2006-2010)
2006 Sermaye Tutar (Dolar) <50.000 50.000 200.000 200.000 500.000 >500.000
Toplam
2007 irket Says 1.846 895 244 319

3.304
2008 irket Says 1.617 911 330 313

3.171
2009 irket Says 1.516 961 223 236

2.936
2010 irket Says 1.688 1.096 277 283

3.344
irket Says 1.712 772 218 218

2.920
Toplam indeki Pay (%) 58,6 26,4 7,5 7,5

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0
2010 ylnda kaytl sermayesi 500.000 dolarn zerinde olan 283 adet uluslararas sermayeli irket kurulmu olup, bu irketlerin 64 adedi imalat sanayinde, 57 adedi toptan ve perakende ticaret sektrnde, 33 adedi elektrik, gaz ve su sektrnde, 31 adedi inaat sektrnde, 26 ise adedi gayrimenkul kiralama ve i faaliyetleri sektrnde faaliyette bulunmaktadr. Ayrca, 2010 ylnda faaliyete balayan bu byklkteki irketlerin says, bir nceki yla gre imalat sanayinde %48,8lik, ulatrma, haberleme ve depolama hizmetlerinde %43,8lik, elektrik, gaz ve su sektrnde ise %50lik art gstermitir (Tablo 14).
23
2011
Tablo 14: Uluslararas Sermayeli irketlerin Sermaye Bykl Asndan Sektrlere Gre Dalm (2009-2010)
2009 Sektrler 50.000 - 200.000 <50.000 >500.000 200.000 500.000 Tarm, Avclk,Ormanclk ve Balklk Madencilik ve Taocakl malat Sanayi
Gda rnleri, ecek ve Ttn malat Tekstil rnleri malat Kimyasal Madde ve rnlerin malat B.Y.S. Makine ve Tehizat malat Motorlu Kara Tat , Rmork,Yar-Rmork m. Dier malat
2010 Sermaye Tutar (Dolar) Toplam 55 73 388 50 18 39 29 18 234 128 299 913 171 264 17 468 160 2.936 <50.000 26 41 163 24 5 16 12 3 103 51 134 557 86 170 7 344 109 1.688 50.000 200.000 19 21 139 27 10 16 6 1 79 34 121 420 47 121 2 131 41 1.096 200.000 500.000 11 4 49 2 2 7 2 2 34 8 33 87 11 30 1 31 12 277 >500.000 7 13 64 10 3 13 5 1 32 33 31 57 10 23 4 26 15 283 Toplam 63 79 415 63 20 52 25 7 248 126 319 1.121 154 344 14 532 177 3.344
29 35 171 24 7 19 10 9 102 71 120 466 83 137 9 294 101 1.516
17 25 135 15 6 13 11 5 85 31 127 312 56 90 1 127 40 961
3 7 39 3 1 3 3 3 26 4 25 81 14 21 3 18 8 223
6 6 43 8 4 4 5 1 21 22 27 54 18 16 4 29 11 236
Elektrik, Gaz ve Su naat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulatrma, Haberleme ve Depolama Hizmetleri Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve Faaliyetleri Dier Toplumsal, Sosyal ve Kiisel Hizmet Faa. Toplam
2010 ylnda kaytl sermayesi 500.000 dolarn zerinde olan 283 adet uluslararas sermayeli irketin 144 adedi AB lkelerinin yatrmclarnn orta olduu irketlere aittir (Tablo 15).
24
2011
Tablo 15: Uluslararas Sermayeli irketlerin Sermaye Bykl Asndan lkelere Gre Dalm (2009 - 2010)
2009 lkeler <50.000 AB lkeleri Almanya Hollanda ngiltere Dier AB lkeleri Dier Avrupa lkeleri (AB Hari) Kuzey Afrika lkeleri Dier Afrika lkeleri Kuzey Amerika A.B.D. Kanada Orta ve Gney Amerika, Karayipler Yakn ve Orta Dou lkeleri Azerbaycan Irak ran Dier Dier Asya Dier lkeler Toplam 781 271 81 111 54 210 17 14 92 78 14 10 277 64 40 78 95 101 14 1.516 50.000 200.000 412 158 36 57 24 134 16 13 30 22 8 5 259 65 48 80 66 84 8 961 200.000 500.000 85 32 10 15 4 39 4 1 14 8 6 0 51 22 9 8 12 28 1 223 10 7 3 2 45 12 10 7 16 21 0 236 >500.000 121 31 20 19 7 34 3 Sermaye Tutar (Dolar) Toplam 1.399 492 147 202 89 417 40 28 146 115 31 17 632 163 107 173 189 234 23 2.936 <50.000 738 269 78 84 46 268 27 18 83 69 14 10 398 72 28 176 122 128 18 1.688 50.000 200.000 368 128 48 54 33 165 31 10 29 17 12 2 390 74 56 187 73 97 4 1.096 200.000 500.000 93 32 13 10 7 45 5 1 7 5 2 2 99 18 16 37 28 20 5 277 >500.000 144 42 29 14 10 35 4 0 17 15 2 0 55 6 8 21 20 22 6 283 Toplam 1.343 471 168 162 96 513 67 29 136 106 30 14 942 170 108 421 243 267 33 3.344 2010
Geici Veriler , Kaynak : Hazine Mstearl
1.3.4. Uluslararas Sermayeli irketlerin Bulunduklar llere Gre Dalm 25.948 adet uluslararas sermayeli irketin illere gre dalmnda 14.568 adet irket ile stanbul birinci srada yer almaktadr. Antalya 3.233 adet, Ankara 1.736 adet ve Mula 1.548 adet irket ile stanbulu takip etmitir (Tablo 16).
25
2011
Tablo 16: Uluslararas Sermayeli irketlerin Saylarnn llere Gre Dalm (lk 10 l)
Toplam Uluslararas Sermayeli irket Says indeki Pay (%) Toplam Uluslararas Sermayeli irket Says indeki Pay (%)
irket Says (1954-2010)
irket Says (2010)
stanbul Antalya Ankara Mula zmir Bursa Aydn Mersin Kocaeli Adana Dier ller
Toplam
14.568 3.233 1.736 1.548 1.379 527 464 437 309 190 1.557
25.948
56,1 12,5 6,7 6,0 5,3 2,0 1,8 1,7 1,2 0,7 6,0
100
1.997 376 198 207 91 57 55 47 35 27 254

3.344
59,7 11,2 5,9 6,2 2,7 1,7 1,6 1,4 1,0 0,8 7,6
100
26
2011
Harita 1: 2010 Ylnda Kurulan Uluslararas Sermayeli irketlerin Bulunduklar llere Gre Dalm
27
28
Harita 2: 1954-2010 Yllar Arasnda Faaliyette Bulunan Uluslararas Sermayeli irketlerin Bulunduklar llere Gre Dalm
2011
2011
25.948 adet uluslararas sermayeli irketin %56,1inin faaliyette bulunduu stanbul ilinde, uluslararas sermayeli irketlerin en youn olduu alanlar srasyla toptan ve perakende ticaret, imalat sanayi, gayrimenkul kiralama ve i faaliyetleri sektrleridir (Tablo 17).
Tablo 17: Uluslararas Sermayeli irketlerin Faaliyette Bulunduklar llerin Sektrlere Gre Dalm (1954-2010)
Sektrler stanbul 108 208 2.554 Antalya 79 26 199 Ankara 26 107 243 Mula 57 55 380 zmir 17 9 50
Tarm, Avclk,Ormanclk ve Balklk Madencilik ve Taocakl malat Sanayii

Gda rnleri, ecek ve Ttn malat Tekstil rnleri malat Kimyasal Madde ve rnlerin malat B.Y.S. Makine ve Tehizat malat Motorlu Kara Tat , Rmork, Yar-Rmork malat Dier malat
Elektrik, Gaz ve Su naat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulatrma, Haberleme ve Depolama Hizmetleri Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve Faaliyetleri Dier Toplumsal, Sosyal ve Kiisel Hizmet Faaliyetleri
Toplam Geici Veriler, Kaynak : Hazine Mstearl
325 916 5.193 593 1.383 257 2.202 829
232 295 325 216 93 1.393
27 598 473 563 338 8 764 158
30 6 18 3 -142
124 208 469 73 82 8 274 122
17 8 15 32 10 161
38 118 487 72 97 7 169 68
61 25 39 32 17 206
1 202 108 285 179 6 482 40
5 4 1 1 -39
14.568
3.233
1.736
1.548
1.379
Trkiyedeki 25.948 adet uluslararas sermayeli irketin %60,9u Marmara blgesinde, %15,5i Akdeniz blgesinde, %13,8i Ege blgesinde, %7,8i Anadolu blgesinde, %1,9u da dier blgelerde faaliyette bulunmaktadr.
29
2011
Uluslararas Sermayeli irket Saylarnn Blgelere Gre Sektrel Dalm Harita 3: Marmara Blgesi
Harita 4: Ege Blgesi
30
2011
Harita 5: Akdeniz Blgesi
Harita 6: Karadeniz Blgesi
31
2011
Harita 7: Anadolu Blgesi
Harita 8: Dou Anadolu Blgesi
32
2011
Harita 9: Gneydou Anadolu Blgesi
33
2011
1.4. Uluslararas Yatrmclarn Trkiyedeki Yatrm Projeleri 2006-2010 yllar arasnda uluslararas sermayeli irketlerce balatlan toplam 925 adet proje kapsamnda toplam 25,4 milyar dolar tutarnda yatrm yaplmas ngrlmtr. 2010 ylnda uluslararas sermayeli irketlerce gerekletirilmesi planlanan projeler iin 218 adet yatrm tevik belgesi dzenlenmitir. Bu projelerde ngrlen yatrm tutar 5,3 milyar dolardr.
Tablo 18: Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrm Projeleri
Komple Yeni Yatrm Proje Says (Adet) 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam Toplam Yatrm (Milyon Dolar) Proje Says (Adet) Tevsi Toplam Yatrm (Milyon Dolar) Dier Yatrm Trleria Proje Says (Adet) Toplam Yatrm (Milyon Dolar) Proje Says (Adet) Toplam Yatrm (Milyon Dolar)
478
71 90 104 96 117
14.029
451 1.512 4.120 5.209 2.737
292
44 59 74 50 65
5.975
1.002 1.468 813 1.824 868
155
27 30 28 34 36
5.406
263 597 426 2.423 1.697
925
142 179 206 180 218
25.410
1.716 3.578 5.359 9.455 5.302
Kaynak: Hazine Mstearl a) Modernizasyon, rn eitlendirmesi, Entegrasyon
2010 ylnda balatlan 218 projenin, %53,7si mal veya hizmet retimine ynelik komple yeni yatrm, %29,8i tevsi ve %16,5i modernizasyon, rn eitlendirmesi ve entegrasyon amal yatrm projesidir. Balatlan 117 adet komple yeni yatrm projesi iin ngrlen 2,7 milyar dolarlk yatrm tutar toplam yatrm tutarnn %51,6sn, 65 adet tevsi yatrm iin ngrlen 868 milyon dolarlk yatrm tutar %16,4n, kalan 1,7 milyar dolarlk 36 adet modernizasyon, rn eitlendirmesi ve entegrasyon amal yatrm projesi %32sini oluturmaktadr. Komple yeni yatrmlar, son be yllk dnemde balatlan projelerin adet olarak yaklak %51,7sini, yatrm tutar olarak da yaklak %55,2sini tekil etmektedir. Uluslararas sermayeli irketlerin 2010 ylnda balattklar proje says, 2009 ylna gre %21 orannda art gstermitir. Yatrm tutar olarak 2009 ylnda nemli lde art salanmasnn sebebi ayn yl uygulamaya konulan yatrmlara ynelik yeni devlet destekleri sisteminin zellikle enerji ve motorlu kara tatlar sektrlerindeki byk yatrmlar tetiklemi olmasdr. Bununla birlikte ayn etkinin 2010 ylnda devam ettiinin
34
2011
nemli bir gstergesi, 2010 ylndaki yatrm projeleri tutarnn son be yl ortalamasnn stne km olmasdr. Sektrel dalmda toplam yatrm tutar bakmndan imalat sektr yatrmlarnda motorlu kara tatlar retimi 1,7 milyar dolar yatrm tutar ve %31,8 pay ile arlkl bir konuma sahiptir. Bu tutar iinde Ford Otomotiv Sanayi A..nin 887,8 milyon dolarlk, Toyota Otomotiv Sanayi Trkiye A..nin 284,1 milyon dolarlk ve Mercedes-Benz Trk A..nin 178,7 milyon dolarlk yatrm projeleri 2010 ylnda sektrdeki nde gelen byk projelerdir. malat sektrndeki devlet desteklerinden yararlanan 100 milyon dolarn zerindeki dier nemli yatrm projeleri ise; imento sektrnde Universal imento Sanayi A..nin toplam 305 milyon dolar tutarndaki yatrm ile otomobil lastii sektrnde Brisa Bridgestone Sabanc Lastik Sanayi ve Ticaret A..nin 180,6 milyon dolar tutarndaki yatrmdr. 2010 ylnda motorlu kara tatlar retimi sektrn %25,4 pay ile elektrik, gaz ve su retimi ve datm sektr takip etmektedir. (Tablo 19). Elektrik, gaz ve su retimi ve datm sektrndeki yatrm projelerinin adedi toplam proje adedinin %6s orannda olmasna karn, toplam yatrm tutar asndan 13 adet proje ile 1,3 milyar dolarlk yatrm hacmine ulamtr. RWE & Turcas Gney Elektrik retim A..nin 759,5 milyon dolar, Enerjisa Enerji retim A..nin 262,5 milyon dolar ve Eti Elektrik retim A..nin 148 milyon dolar tutarndaki yatrmlar sektrn 2010 ylndaki nemli enerji projelerdir. 2008 ylndan itibaren imalat ile elektrik, gaz ve su retimi ve datm sektrlerinde balatlan yatrm projelerinin toplam yatrm tutarnn nemli bir blmn oluturduu grlmektedir (Tablo 19). Gne Ekspres Havaclk A.. tarafndan gerekletirilmesi ngrlen toplam 261,5 milyon dolar tutarndaki yatrm projesi 2010 ylnda hizmetler sektrnde nemli bir paya sahip olmutur. Hizmetler sektrnn dier nemli yatrm projesi ise telekomnikasyon sektrnde Superonline letiim Hizmetleri A..nin gerekletirmeyi planlad 109,5 milyon dolar tutarndaki yatrmdr.
35
36
Harita 10: 2006-2010 Yllar Arasnda Yatrm Projelerinin l Baznda Dalm
Kaynak: Hazine Mstearl
2011
2011
Harita 11: 2006-2010 Yllar Arasnda Yatrm Projelerinin Tutarlarnn l Baznda Dalm
37
Tablo 19: 2010 Ylnda Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrm Projelerinin Sektrel Dalm
38
Komple Yeni Tevsi Modernizasyon, rn eitlendirmesi, Entegrasyon Toplam Proje Says (Adet) 2 1 1 26 6 2 3 10 2 2 1 1 5 2,5 0,8 1,6 868,1 1 36 0,7 2,4 49,7 0,9 1.696,9 21,2 6 10 13 16 6 3 2 1 4 5 218 12,9 2 17 7 11 1.464,2 24 1.685,6 76,8 95,3 21,2 222,6 336,6 100,2 1.345,3 223,1 374,3 261,5 3,3 109,5 80,0 45,6 5.301,7 11,0 0,9 7,8 3,2 5,0 2,8 4,6 6,0 7,3 2,8 1,4 0,9 0,5 1,8 2,3 100,0 12,1 0,7 0,7 1.631,1 44,4 6,4 81,2 8 8 6 2 158 36 4 14 22 5 43,8 23,4 13,7 9,7 3.166,2 321,0 6,7 62,4 224,0 13,7 3,7 3,7 2,8 0,9 72,5 16,5 1,8 6,4 10,1 2,3 0,8 0,4 0,3 0,2 59,7 6,1 0,1 1,2 4,2 0,3 31,8 1,4 1,8 0,4 4,2 6,3 1,9 25,4 4,2 7,1 4,9 0,1 2,1 1,5 0,9 100,0 Yatrm Tutar (Milyon Dolar) Proje Says (Adet) Proje Says (Adet) (%) Yatrm Tutar (%) Yatrm Tutar (Milyon Dolar) Sektrlerin Toplam indeki Paylar (%) Proje Says (Adet) 5 7 5 2 76 13 2 9 12 4 6 2 11 1 5 3 8 11 11 2 1 1 3 2 117 109,5 79,3 43,1 2.736,6 1 2 65 0,8 1 3 261,5 110,3 4 264,0 96,1 1.323,7 173,4 1 1 3,4 19,2 306,8 1 8,6 76,8 86,4 0,8 21,8 6 4 6 8,9 7,5 200,8 104,2 8 117,2 30,6 22,7 13,0 9,7 953,5 157,6 5,4 38,6 46,9 12,2 1 56 17 2 3 7 1 1,1 581,5 119,0 1,2 17,4 95,9 1,5 Yatrm Tutar (Milyon Dolar) Proje Says (Adet) Yatrm Tutar (Milyon Dolar)
Sektrler
TARIM, AVCILIK MADENCLK Madencilik ve Taocakl Metal Cevheri Madencilii MALAT SANAY Gda ve ecek Tekstil Kimya B.Y.S. Makine ve Tehizat malat B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlarn malat Motorlu Kara Tat , Rmork ve Yar-Rmork malat Ana Metal Sanayii Metal Eya Sanayii Kat ve Kat rnleri malat Plastik ve Kauuk rnleri malat Metalik Olmayan Dier Mineral rnlerin malat Metal Atk ve Hurdalarn Yeniden Deerlendirilmesi Dier malat ELEKTRK, GAZ VE SU OTELLER VE LOKANTALAR ULATIRMA, HABERLEME VE DEPOLAMA FAALYETLER Havayolu Tamacl Destekleyici ve Yardmc Ulatrma Faaliyetleri Depolama ve Ambarlama Telekomnikasyon MAL ARACI KURULULARA YARDIMCI FAALYETLER SALIK DER HZMET FAALYETLER TOPLAM
2011
2011
Tablo 20: 2006-2010 Yllar Arasnda Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrm Projelerinin Sektrel Dalm
2006 Proje Says (Adet) 2 5 113 4 4 8 2 4 142 2 10 934 62 26 641 34 8 1.716 3 1 151 3 3 11 0 7 179 8 2 2.182 70 32 1.046 0 238 3.578 3 6 170 13 2 6 1 5 206 8 62 2.548 2.155 43 492 9 41 5.359 2 10 123 18 11 11 1 4 180 5 136 3.752 3.489 145 1.822 37 71 9.455 Toplam Yatrm (Milyon Dolar) Proje Says (Adet) Proje Says (Adet) Proje Says (Adet) Toplam Yatrm (Milyon Dolar) Toplam Yatrm (Milyon Dolar) Toplam Yatrm (Milyon Dolar) 2007 2008 2009 2010 Proje Says (Adet) 8 8 158 13 16 6 4 5 218 Toplam Yatrm (Milyon Dolar) 44 23 3.166 1.345 223 374 80 46 5.302
Sektrler
Tarm, Avclk Madencilik malat Sanayii Elektrik, Gaz ve Su Oteller ve Lokantalar Ulatrma, Haberleme ve Depolama Faaliyetleri Salk Dier Hizmet Faaliyetleri Toplam
39
2011
2010 ylnda uluslararas sermayeli irketlerin yatrm projelerinin iller baznda dalm incelendiinde yatrm tutar bakmndan motorlu kara tatlar imalat ve otomobil lastii retimine ynelik projelerin nemli yer tuttuu Kocaeli ile elektrik retimi alanndaki RWE & Turcas Gney Elektrik retim A..nin 759,5 milyon dolar tutarndaki yatrm projesiyle Denizli ilk iki srada yer almaktadr (Tablo 21). 2006-2010 yllar arasndaki yatrmlarn il baznda dalmnda da tutar asndan stanbulun ilk srada olduu gzlemlenmektedir. stanbulu Bursa ve Kocaeli illeri takip etmektedir.
Tablo 21: 2006-2010 Yllar Arasnda Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrm Projelerinin Yatrm Tutarna Gre lk 20 l Baznda Dalm (Milyon Dolar)
ller 2006 2007 2008 2009 2010 2006-2010
stanbul Bursa Kocaeli Adana Samsun Balkesir Sakarya Sinop Denizli zmir Antalya Tekirda Hatay Kahramanmara Manisa Bilecik Osmaniye Ankara Mula Krklareli
259 96 105 0 0 0 16 0 6 107 28 62 0 0 121 3 2 13 4 58
1.224 320 315 6 0 3 511 0 7 204 5 55 70 0 38 195 166 73 0 2
1.247 118 527 16 0 910 35 884 36 132 140 134 17 113 57 8 0 173 250 115
286 2.053 476 1.735 1.356 0 41 0 0 154 37 114 403 341 110 25 0 25 39 32
274 252 1.301 338 0 44 340 0 762 112 323 146 7 0 117 148 210 94 64 28
3.291 2.839 2.724 2.095 1.356 957 942 884 811 709 533 511 497 454 442 379 378 378 358 235
2010 ylnda uluslararas sermayeli irketlerin yatrmlarnn il baznda dalmnda proje adedi olarak ilk iki srada Kocaeli ve stanbul yer almaktadr. Bu iki ili 16ar adet proje ile Antalya ve zmir takip ederken, Bursa 14 adet proje ile 5. srada yer almaktadr.
40
2011
Tablo 22: 2006-2010 Yllar Arasnda Uluslararas Sermayeli irketlerin Yatrm Projelerinin lk 20 l Baznda Dalm (Adet)
ller 2006 2007 2008 2009 2010 2006-2010
stanbul Kocaeli Bursa zmir Manisa Ankara Tekirda Antalya Sakarya Mersin Mula Adana Dzce Bilecik Hatay Krklareli anakkale Denizli Eskiehir Balkesir
37 11 12 10 8 3 11 5 5 2 3 0 4 1 0 6 4 4 1 0
41 25 20 16 10 7 8 4 6 3 1 2 5 3 4 1 4 3 0 2
42 28 20 9 7 15 6 7 6 4 4 3 2 3 1 3 1 3 3 2
19 32 15 14 6 7 6 6 4 3 4 7 3 6 7 3 3 0 4 0
24 27 14 16 11 8 9 16 6 7 6 5 3 2 3 2 0 2 4 5
163 123 81 65 42 40 40 38 27 19 18 17 17 15 15 15 12 12 12 9
41
42 Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu
Harita 12: Yatrmlara Ynelik Yeni Devlet Destekleri Sisteminin Blgesel Yaps
2011
2011
2010 yln yeni tevik sisteminin blgesel ve sektrel yaps ierisinde incelediimizde, projelerin adet ve yatrm tutarlar asndan, uluslararas sermayeli irketlerin arlkl olarak faaliyet gsterdii 1.Blgede younlat grlmektedir (Grafik 7 - 8).
Grafik 7: 2010 Ylndaki Proje Adedinin Blgelere Gre Dalm
4. Blge 10%
Grafik 8: 2010 Ylndaki Projelerin Yatrm Tutarlarnn Blgelere Gre Dalm Grafik 8: 2010 Ylndaki Projelerin Yatrm
Tutarlarnn Blgelere Gre Dalm

4. Blge 3%
3. Blge 15%
3. Blge 17% 1. Blge 53%
1. Blge 52% 2. Blge 30%
2. Blge 20%
5,3 milyar dolar toplam tutardaki yatrmlarn 2,3 milyar dolar Genel Sistem, 1,5 milyar dolar Byk Proje, 1,5 milyar dolar ise Blgesel destek unsurlarndan yararlandrlmtr (Tablo 23).
Tablo 23: 2010 Ylndaki Yatrm Projelerinin Destekleme Snfna ve Sektrlere Gre Dalm (Adet - Milyon Dolar)
Blgesel Destek snf Adet Yatrm Tutar Byk lekli Adet Yatrm Tutar Adet Genel Yatrm Tutar Toplam Adet Yatrm Tutar
Enerji Hizmetler malat Madencilik Tarm

Toplam Kaynak: Hazine Mstearl
18 78 7 5
108
458,8 999,8 20,0 20,0

1.498,6
7 7
1.521,6 1.521,6
13 14 73 1 3
103
1.345,3 264,2 644,8 3,4 23,8

2.281,5
13 31 158 8 8
218
1.345,3 723 3.166,2 23,4 43,8

5.301,7
2009 ylnda olduu gibi 2010 ylnda da genel sistemden yararlanan yatrmlarn yarsndan fazlas enerji sektrndedir. Blgesel ve byk lekli yatrm desteklerinden yararlanan yatrmlarda ise imalat sektr nde gelmektedir.
43
2011
Byk Proje destek unsurlarndan yararlanan 7 adet projenin tamam imalat sektr iin dzenlenmitir. malat sektr yatrmlar ierisinde ise ilk srada 1,4 milyar dolar yatrm tutar ile otomotiv sektr yer almaktadr. Blgesel ve Sektrel destek sisteminden yararlanan 108 adet projenin sektrel dalm incelediinde ise yaklak 1 milyar dolar ile yine imalat sektrnn ilk srada yer ald grlmektedir. malat sektr ierisinde, byk proje yatrmlarnda olduu gibi otomotiv sektr ilk srada yer almaktadr (Grafik 9).
Grafik 9: 2010 Ylnda Blgesel ve Sektrel Tevik Sisteminden Yararlanan malat Sektr Yatrmlarnn Dalm
2010 ylnda dzenlenen toplam 5,3 milyar dolar tutarndaki 218 adet projeden 34 adedinin yatrm tutar 30 milyon dolarn zerinde olup, bunlarn toplam yatrm tutar 4,2 milyar dolardr (Tablo 24). Sz konusu 34 projenin, 30 adet irket tarafndan gerekletirilmesi planlanmaktadr (Tablo 24).
44
2011
Tablo 24: 2010 Ylnda Yatrm Tutar 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatrm Projeleri (Adet - Milyon Dolar)
Blgesel Adet Yatrm Tutar Byk lekli Adet Yatrm Tutar Adet Genel Yatrm Tutar TOPLAM Adet Yatrm Tutar
DESTEK SINIFI
Enerji Hizmetler malat

Toplam Kaynak: Hazine Mstearl
14
0 5 9
855
0 333 523
0 0 7
1.522
0 0 1.522
13
4 5 4
1.856
1.201 249 406
34
4 10 20
4.233
1.201 582 2.450
45
46 Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu
Harita 13: 2010 Ylnda Yatrm Projelerinin Destekleme Snfna Gre llerdeki Dalm (Milyon Dolar)
2011
2011
Harita 14: 2010 Ylnda Yatrm Projelerinin Destekleme Snfna Gre llerdeki Dalm (Adet)
47
2011
2. TRKYEDEK YATIRIMCI LKELER 2010 ylnda Trkiyedeki uluslararas yatrm girii16 bakmndan nde gelen mene lkeler Avusturya, Fransa, Almanya, Hollanda, Yunanistan, Japonya, ABD, Lksemburg, ngiltere ve spanyadr.
Tablo 25: 2010 Ylnda Uluslararas Dorudan Yatrm Girii (Milyon Dolar)
Sra lke Sermaye Girii Oran (%)
Tablo 26: 2002-2010 Yllar Arasnda Uluslararas Dorudan Yatrm Girii (Milyon Dolar)
Sra lke Sermaye Girii Oran (%)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Avusturya Fransa Almanya Hollanda Yunanistan Japonya ABD Lksemburg ngiltere spanya Dier
Toplam
1.798 600 598 498 425 347 320 280 240 190 1.240
27,5 9,2 9,1 7,6 6,5 5,3 4,9 4,3 3,7 2,9 19
100,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Hollanda ABD Yunanistan Belika Fransa Avusturya Lksemburg Almanya ngiltere BAE Dier
Toplam
14.261 6.734 6.489 5.805 5.136 4.973 4.822 4.455 3.709 3.616 16.044
18,8 8,9 8,5 7,6 6,8 6,5 6,3 5,9 4,9 4,8 21,1
100,0
6.536
76.044
Kaynak: TCMB
Kaynak: TCMB
2002 2010 yllar arasnda Trkiyedeki toplam uluslararas dorudan yatrm girilerine bakldnda ise 2010 ylnda da nde gelen yatrmc lkeler arasnda bulunan Hollanda, ABD ve Yunanistann ilk sray ald gzlemlenmektedir. 2002-2010 dneminde ilk on srada yer alan lkelerden sekizinin 2010 ylnda da ilk on arasnda yer almas, Trkiyede nde gelen yatrmc lke profillerinin deimediini gstermektedir.
16 Uluslararas yatrmclarn Trkiyedeki yeni veya mevcut irketleri ile itirak ettikleri yerli sermayeli irketlerdeki ortaklk paylarna ilikin transferlerdir. Uluslararas sermayeli irketlerin yurt dndaki ortaklarndan kullandklar kredilere ilikin dier sermaye bileeni ile yabanclarn gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarlar ieren gayrimenkul bileeni dahil deildir.
48
2011
Avusturya 2007 ylndan itibaren yllk bazda ykselen bir grafik izen Avusturya kaynakl yatrmlar 2010 ylnda bir nceki yla gre %76 orannda artarak 1 milyar 798 milyon dolar olarak gereklemi (2009 1 milyar 19 milyon dolar) ve Trkiyede 2010 ylnda en byk yatrmc lke olmutur. UNCTADn tahminine gre17 Avusturyann lke d uluslararas dorudan yatrmlar yaklak 10,8 milyar dolar seviyesindedir. Bu rakam 2010 ylnda Avusturya kaynakl uluslararas dorudan yatrmlarda Trkiyenin nemli bir paya sahip olduunu gstermektedir. Enerji sektrnde faaliyet gsteren ve Petrol Ofisi A..nin hisselerinin %54n 1 milyar Euro bedelle (yaklak 1 milyar 391 milyon dolar) satn alan Avusturya meneli OMVnin Trkiyeye yapm olduu yatrm, 2010 yl iin toplam Avusturya kaynakl yatrmlarn nemli bir ksmn oluturmaktadr. Trkiyede 2010 ylnda; irket, ube kuruluu veya hisse devri yoluyla 65 adet irket Avusturya sermayeli olmutur. Fransa 2009 ylnda 617 milyon dolar olarak gerekleen Trkiyedeki Fransa kaynakl dorudan yatrmlar 2010 ylnda 600 milyon dolar olarak gerekleerek son dnemde salad istikrar korumutur. Sz konusu yatrmlar sektrel adan incelendiinde imalat sektr ilk srada yer alrken bu sektr mali arac kurulularn faaliyetleri takip etmitir. Fransa kaynakl dorudan yatrmlarn ierisinde en nemli ksm, Inform Elektronik hisselerinin tamamn satn alan Legrand France tarafndan gerekletirilen sermaye girii oluturmaktadr. UNCTAD tahminine gre13, Fransann dnyadaki uluslararas dorudan yatrm klar 2010 ylnda yaklak 122,9 milyar dolar seviyesindedir. Fransa sz konusu tutar ile dnya genelinde en ok uluslararas dorudan yatrm yapan lkeler sralamasnda ikinci srada yer almtr. Trkiyede 2010 ylnda; irket, ube kuruluu veya hisse devri yoluyla 88 adet irket Fransa sermayeli olmutur.
17
Global and Regional Trends of FDI Outflows in 2010, Nisan 2011, UNCTAD
49
2011
Grafik 10: Avusturya Meneli UDY Girileri ve irketler
Grafik 11: Fransa Meneli UDY Girileri ve irketler

Milyon ABD Dolar 2500 2107 2000 112 101 98 103 88 80 1500 66 63 100 irket Says (Adet) 120
Milyon ABD Dolar 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 07 2002 11 0 2003 1 2004 9 2005 2006 2007 2008 2009 34 370 45 586 1108 56 56 89 75
irket Says (Adet) 100 1798 90 80 65 1019 70 60 50 40 30 20 10 0 2010
60 40
1000 34 500 14 0 22 2002 121 2003 34 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 439 367 679 617 600
20 0
UDY Girii
irket says
UDY Girii
irket says
Grafik 12: Almanya Meneli UDY Girileri ve irketler

Milyon ABD Dolar 1.400 1.200 1.000 800 600 400 127 200 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 86 54 142 73 0
0
Grafik 13: Hollanda Meneli UDY Girileri ve irketler

Milyon ABD Dolar 6000 5000 4000 3000 124 2000 1343 1000 72 2002 39 51 2003 2004 57 568 383 718 498 50 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 5069 249 irket Says (Adet) 300 259 250 200 168 147 150 100
irket Says (Adet) 600 513 445 521 954 1.237 552 492 471 500 400
5442 243
183
314 498 391 357
598
300 200
100
UDY Girii
irket says
UDY Girii
irket says
Grafik 14: Yunanistan Meneli UDY Girileri ve irketler

Milyon ABD Dolar 3000 irket Says (Adet) 70 60 50 40 30 775 10 0 2002 24 2003 38 2004 11 2005 2006 2007 2008 59 0 2009 2010 0 425 20 10
Grafik 15: Japonya Meneli UDY Girileri ve irketler

Milyon ABD Dolar 400 15 350 300 11 250 200 150 100 50 6 11 10 8 10 8 6 4 32 6 2002 2003 2004 2005 1 2006 2 2007 2 3 2009 2010 0 14 irket Says (Adet) 16 347 14 14 12
2791 2360 47 51 44 34 27 49
2500 2000
55
58
1500 1000
500 0
63 2
58 11 2008
UDY Girii
irket says
UDY Girii
irket says
50
2011
Grafik 16: ABD Meneli UDY Girileri ve irketler

Milyon ABD Dolar 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2 2002 33 44 848 868 260 2006 2007 2008 2009 320 82 88 107 irket Says (Adet) 140 120 106 100 80 60 40 20 0 2005 2010
Grafik 17: Lksemburg Meneli UDY Girileri ve irketler

Milyon ABD Dolar 3500 3000 2500 2000 30 1500 1000 500 0 03 2002 0 8 0 2004 39 2005 16 6 18 583 251 493 23 25 20 irket Says (Adet) 60
4212 117 114 115
3140 50 44
50 40
280
10 0
52 2003
36 2004
88
2003
2006
2007
2008
2009
2010
UDY Girii
irket says
UDY Girii
irket says
Grafik 18: ngiltere Meneli UDY Girileri ve irketler
Grafik 19: spanya Meneli UDY Girileri ve irketler

Milyon ABD Dolar 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 5 6 9 0 2003 3 2004 2005 66 53 2006 2007 2008 2009 2010 25 583 43 42 50 45 45 40 30 20 10 0 62 irket Says (Adet) 70 60
Milyon ABD Dolar 1600 1400 1200 1000 281 800 628 600 400 200 0 8 29 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 14161 117 126 166 703 237 202 350 435 1335
irket Says (Adet) 500 450 400 350 300 250 200 162 240 150 100 50 0 2010
838
413
29 190
145
2002
UDY Girii
irket says
UDY Girii
irket says
Kaynak: TCMB
Tablo 27: lk 10 lkenin Uluslararas Dorudan Yatrmlar ve irket Saylar

Toplam irket Says* Trkiyeye Yaplan UDY** (2010) (Milyon Dolar) Dnya Genelinde lke Dna Yaplan UDY Toplam*** (2010) (Milyon Dolar)
Sra
lke
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Avusturya Fransa Almanya Hollanda Yunanistan Japonya ABD Lksemburg ngiltere spanya
529 916 4.326 1.872 434 130 1.079 250 2.238 373
1.798 600 598 498 425 347 320 280 240 190
10.800 122.900 104.900 31.900 56.700 325.500 18.300 24.800 22.300
Kaynaklar: * Geici Veriler, Hazine Mstearl ** TCMB *** Global and Regional Trends of FDI Outflows in 2010, Nisan 2011, UNCTAD
51
2011
Almanya Trkiyede Almanya kaynakl uluslararas dorudan yatrmlar, 2010 ylnda bir nceki yla gre %20 orannda artarak 598 milyon dolar olarak gereklemitir. Mali arac kurulularn faaliyetleri en fazla Almanya meneli dorudan yatrm eken sektr olurken bu sektr enerji sektr takip etmitir. Strer Kentvizyon hisselerinin %40n devralarak irketteki mevcut payn arttran Strer Grubunun, sz konusu hisseleri yaklak 70 milyon dolarlk bedelle satn almas 2010 ylnda en nemli Almanya kaynakl birleme ve satn alma ilemi olmutur. Park D Ticaretin ABDli RPM Building Solutions ve Alman Tremco Illbruck tarafndan satn alnmasyla birlikte Almanya zerinden gerekletirilen sermaye girii bir dier nemli ilemdir. UNCTAD tahminine gre13 Almanya, 2010 ylnda dnya genelindeki yaklak 104,9 milyar dolar uluslararas dorudan yatrm ile en ok uluslararas dorudan yatrm yapan lke sralamasnda nc srada yer almtr. Trkiyede 2010 ylnda, irket, ube kuruluu veya hisse devri yoluyla 471 adet irket Almanya sermayeli olmutur. Genel toplamda 4.326 adet ile Trkiyede en ok uluslararas sermayeli irkete sahip lke konumundadr. Hollanda 2006 ve 2007 yllarnda yllk 5 milyar dolarn zerinde gerekleen Hollanda kaynakl yatrmlar sonraki yllarda bu yksek hacmi devam ettirememitir. 2009 ylnda yaklak 718 milyon dolar, 2010 ylnda ise 498 milyon dolar dzeyinde Hollanda meneli yatrm Trkiyeye gelmitir. Sektrel olarak ele alndnda inaat sektr, imalat sanayi ve mali arac kurulularn faaliyetleri nde gelen sektrler olmulardr. UNCTAD tahminine gre13, 2010 ylnda Hollandadan dnyaya yaplan uluslararas dorudan yatrm k yaklak 31,9 milyar dolar seviyesindedir. Trkiyede 2010 ylnda; irket, ube kuruluu veya hisse devri yoluyla 168 adet irket Hollanda sermayeli olmutur. Genel toplamda 1.872 adet ile Trkiyede en ok uluslararas sermayeli irkete sahip nc lke konumundadr.
52
2011
Yunanistan Yunanistan kaynakl uluslararas dorudan yatrmlar, 2006 ve 2007 ylnda 2 milyar dolarn zerinde gerekleirken 2009 ylnda 59 milyon dolar seviyesine gerilemi, 2010 ylnda ise bir nceki yla gre art gstererek 425 milyon dolar olarak gereklemitir. Yunanistan kaynakl dorudan yatrmlarn tamamna yakn bir ksm mali arac kurulularn faaliyetleri sektrnde gereklemitir. Japonya Trkiyeye gemi yllarda nemli byklkte uluslararas dorudan yatrm girii bulunmayan Japonya, 2010 ylnda 347 milyon dolarlk bir sermaye girii salayarak en fazla dorudan yatrm giriinde bulunan ilk on lke ierisinde yer almtr. Sz konusu dorudan yatrmlarn tamamna yakn mali arac kurulularn faaliyetleri sektrnde gereklemitir. Japonyann en byk sigorta irketlerinden olan Sompo Japan Insurance (NKSJ), Fiba Sigorta hisselerinin yaklak %93n satn alarak 338 milyon dolarlk bir sermaye girii gerekletirmitir. ABD 2009 ylnda 260 milyon dolar olan ABD kaynakl dorudan yatrmlar, 2010 ylnda 320 milyon dolar dzeyinde gereklemitir. Sektrler ierisinde enerji sektr ilk srada yer alrken bu sektr ulatrma, depolama ve haberleme sektr ve imalat sektr takip etmitir. ABD merkezli Invusun, Airties Kablosuz letiim hisselerinin %46lk ksmn yaklak 18 milyon dolar bedelle satn almas ve bunun zerine gerekletirdii transfer, demeler dengesinde ABD kaynakl ilemler ierisinde yer almtr. Lksemburg 2009 ylnda 493 milyon dolar olarak gerekleen Lksemburg kaynakl yatrmlar 2010 ylnda 280 milyon dolar olarak gereklemitir. Yatrmlarn yneldikleri balca sektr inaat, imalat ile toptan ve perakende ticaret sektrleri olmulardr.
53
2011
Ingiltere 2008 ylnda 1,3 milyar dolarlk nemli bir seviyeye ulaan ngiliz sermayeli dorudan yatrmlar 2009 ylnda 350 milyon dolar olarak gereklemi ve 2010 ylnda ise bir nceki yla gre yaklak %31 azalarak 240 milyon dolar olmutur. Ulatrma, depolama ve haberleme sektr ngiltere kaynakl yatrmlarn yaklak te birini ekerek ilk srada yer almtr. Takip eden sektrler imalat sanayi sektr ve inaat sektr olmutur. 2009 ylnda Hava hisselerinin %28,3n 76,1 milyon dolar bedelle satn alan ngiltere merkezli HSBC Principal Investments tarafndan gerekletirilen 46 milyon dolarlk sermaye girii, 2010 ylnn nemli ilemlerinden biri olmutur. Bununla birlikte, Memorial Salk Grubunun %40 orannda hissesinin ngiltere merkezli Argus Capital ve Katar merkezli Qatar First Investment Banka 100 milyon dolar bedelle sat nedeniyle Argus Capital tarafndan Lksemburg zerinden 50 milyon dolarlk sermaye girii gereklemitir. Kayalar Kimyann ngiltere merkezli zel sermaye fonu Bancrofta sat nedeniyle demeler dengesine yansyan sermaye girii ise, dier ngiltere merkezli nemli birleme ve satn alma ilemidir. Ispanya 2009 ylnda 145 milyon dolar olan spanya kaynakl uluslararas dorudan yatrmlar, 2010 ylnda 190 milyon dolar olarak gereklemitir Sz konusu yatrmlarn yarsndan fazlas gayrimenkul, kiralama ve i faaliyetleri sektrnde gerekletirilirken bu sektr inaat sektr takip etmitir. spanya merkezli irketler tarafndan 2010 ylnda aklanp demeler dengesine yansyan birleme ve satn alma ilemi yer almamaktadr. Bununla birlikte 2010 ylnda gerekleen Garanti Bankasnn spanya meneli BBVAya sat nedeniyle 2011 ylnda bu ileme istinaden uluslararas dorudan yatrm girii olmas beklenmektedir.
54
2011
Kutu 1: Yatrmc lke Endeksi lkemizdeki yatrmc lke sralamas belirlenirken yalnzca sz konusu lkelerden Trkiyeye yaplan uluslararas dorudan yatrmlar dikkate alnmaktadr. Ancak, demeler dengesi kayt sistemine gre dorudan yatrm iin transfer edilen tutarn geldii lke mene lke olarak kabul edildiinden zaman zaman baka bir lkenin yatrmcs tarafndan yaplan yatrm, bir dier lkenin Trkiyedeki yatrm tutar altnda grnebilmektedir. Dier taraftan yatrmc lkelere ilikin yaplan deerlendirmelerde tek gstergenin yatrm tutar kabul edilmesi, mevcut dier gstergeler olan irket says, irketlerin sermaye miktarlar, gerekleen ilem says gibi ltlerin dikkate alnmamas da snrlayc olabilmektedir. Bu erevede ihtiya duyulan yatrmc lke endeksi tm uluslararas dorudan yatrm gstergelerinden faydalanlarak belirlenmitir. Yatrmc lke sralamas yaplrken sz konusu gstergeler: irket says 10 ve zerinde olan ve 2002-2010 yllar arasnda minimum 1 milyon dolar uluslararas dorudan yatrm olan lkeler sralamas iin; lkelerin Trkiyede faaliyet gsteren kmlatif irket says sermayesi 500.000 TLden fazla olan kmlatif irket saysnn toplam irket saysna oran sermayesi 50.000 TLden az olan kmlatif irket saysnn toplam irket saysna oran 2010 ylnda kurulan irket says 2002-2010 yllar arasnda sz konusu lkelerden gelen uluslararas dorudan yatrm 2002-2010 yllar arasndaki ilem says 2010 ylnda gelen uluslararas dorudan yatrm tutardr. Tablo 28: Yatrmc lke Endeksi ve 2010 Yl Uluslararas Dorudan Yatrmlarn lkelere Gre Dalm
2010 Ylnda Trkiyede Yaplan UDY
Sra
lke
Endeks
Sra
lke
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Almanya Hollanda Avusturya A.B.D ngiltere Fransa Lksemburg Yunanistan ran Belika
2,73 2,48 2,04 1,31 1,13 1,13 0,90 0,78 0,58 0,43
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Avusturya Fransa Almanya Hollanda Yunanistan Japonya A.B.D Lksemburg ngiltere spanya
1.798 600 598 498 425 347 320 280 240 190
55
2011
56
2011
B. ULUSLARARASI DORUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YNELK FAALYETLER 1. YATIRIM ORTAMINI YLETRME ALIMALARI 1.1. Uluslararas Alanda Yatrm Ortamn yiletirme almalar UDY akmlarndan alnan payn artrlmasna ynelik almalar zellikle 1990l yllardan itibaren lkelerin gndemlerinde ncelikli hale gelmitir. 2008 ylnda balayan ve 2009 ylnda tm dnyada etkisini hissettiren kresel ekonomik ve finansal kriz, 2010 yl itibaryla farkl bir evreye girmitir. zellikle gelimi lkelerin byme oranlarnda hzl bir d yaanm ve bor stoklar rekor seviyelere ulamtr. ok uluslu irketlerin yatrm kararlar, bu ekonomik ortamdan olumsuz ynde etkilenmi, gven gstergelerinde dler gzlemlenmeye balamtr. Tm bu ekonomik ve finansal gelimeler, genel tercih gren bir d kaynak unsuru olarak UDY girilerini artrmak zere gelimekte olan lkeler bata olmak zere birok lkeyi, yatrm ortamnn iyiletirilmesi almalarna hz vermeye yneltmi; yatrm ortamnn iyiletirilmesi hususu, uluslararas kurulularn gndemlerinde de daha st sralara tanmaya balamtr. Bu erevede uluslararas kurulular, lkelerin reform almalarn ynlendirici programlarn eitlendirerek bu alanda saladklar teknik ve mali destekleri artrmlardr. Bu kapsamda; Dnya Bankas ve Uluslararas Finans Kurumu (IFC)nun bir yan kuruluu olarak kurulan ve gelimekte olan lkelerde yatrm ortamnn iyiletirilmesi, yatrm politikas ve promosyonu, idari sadeletirme ve sektrel yatrm ortam konularnda yrtlen proje ve almalara destek salayan Yabanc Yatrm Danmanlk Servisi (FIAS), 2008 ylnda yatrm ortamnn iyiletirilmesine ynelik 108 projeye destek vermiken, krizin etkilerinin youn olarak hissedildii 2009 ve 2010 yllarnda, proje saysn 2 katndan fazla artrarak toplam 401 projeyi desteklemitir. Bu rakamlar, yatrm ortamnn iyiletirilmesine ynelik politikalara yn veren FIASn 2009 ve 2010 yllarnda en youn dnemlerden birini yaadn gstermektedir18.
18
FIAS 2010 Yllk Raporu, https://www.wbginvestmentclimate.org/uploads/ FIAS_2010%20AR%20Final.pdf,2010
57
2011
Grafik 20: FIAS Tarafndan Katk Salanan Yatrm

Proje Says 250 224 200 177
Ortamnn yiletirilmesine likin Proje Says
150 108 100 74 60 50 84 83
0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Kaynak: FIAS 2010 Yllk Raporu
Yine, Dnya Bankasnn referans niteliindeki almalarndan biri olan Ortam 2010 Raporuna gre de 2008/2009 dnemi, Raporun ilk kez yaymland 2004 ylndan itibaren en ok reform gerekletirilen dnem olmu ve bu dnemde 131 lkede 287 reform hayata geirilmitir. Ortam 2011 Raporuna gre ise lkeler, 2009/2010 dneminde de yatrm politikalarn eitlendirmeye devam etmilerdir. Bu dnemde yatrm ortamnn iyiletirilmesine ynelik olarak 117 lkede 216 reform uygulanmtr19. Bu husus, Dnya Bankasnn, gemi kriz deneyimlerinden hareketle 2008 krizi sonrasnda reform politikalarnn hzlanmas iin bir frsat ortam oluabilecei beklentisini destekler niteliktedir20.
19 20
Doing Business 2011, s.1 Doing Business 2010, s.5
58
2011
Grafik 21: Dnyada Ortamnn yiletirilmesine likin Yaplan Reform Saylar

350 300 250 200 150 100 50 0 2006-2007 2007-2008 Yl Reform Yapan lke Says Reform Says 2008-2009 2009-2010
Kaynak: Dnya Bankas Ortam Raporlar
1.2.
Uluslararas Dorudan Yatrm Alannda Kriz Sebebiyle Alnan nlemler
Kriz sonras dnemde, beklentilerin aksine, lkelerin korumaclktan kanma eiliminin belirgin hale geldii gzlemlenmektedir. Dnya genelinde yatrmlarla ilgili alnan nlemleri izleyen ve raporlayan temel kurululardan biri olan UNCTADn 15 Ocak 2011 tarihinde yaymlad Yatrm Politikalar Deerlendirilmesi Raporuna gre, Ekim 2010- Ocak 2011 dneminde 27 lke tarafndan uygulamaya konulan yatrm nlemlerinin byk ounluu UDY dzenlemelerinin serbestlemesine ynelik olmutur. Yine bu dnemde, 58 lke arasnda yatrmlarn artrlmasn hedefleyen 32 anlama imzalanmtr. UNCTAD tarafndan yaymlanan 2010 yl Dnya Yatrm Raporunda ise, 50 lkenin uluslararas yatrmlar zerinde etkisi bulunan 102 politika nlemini uygulamaya koyduu ve bu nlemlerin yaklak %70inin serbestlemeye ve uluslararas sermayeyi tevik etmeye ynelik olduu vurgulanmaktadr.
59
2011
Tablo 29: Yatrmlarla lgili Olarak lkeler Tarafndan Alnan nlemler

1992-1994 1995-1999 Deiiklik/dzenleme yapan lke says Yaplan dzenleyici deiiklik says - Yatrmc Dostu - Yatrmc Dostu Olmayan 49 95 94 1 66 132 121 11 2000 2001 70 150 147 3 71 207 193 14 2002 72 246 234 12 2003 82 242 218 24 2004 103 270 234 36 2005 92 203 162 41 2006 91 177 142 35 2007 2008 2009 58 98 74 24 54 106 83 23 50 102 71 31
Kaynak: UNCTAD Dnya Yatrm Raporu 2010
Krizden k stratejilerinin belirlenmesinde nemli rol oynayan G-20 Platformu ile OECD ve UNCTADn eitli toplantlarnda da kriz sonrasnda uluslararas yatrmlarn tevik edilmesi, korumac politikalardan kanlmas ve yatrmc dostu politikalarn benimsenmesi hususlar sk sk gndeme getirilmitir. Korumac eilimlerden kanma ve yatrmc dostu politikalarn teviki, 27-28 Mays 2010 tarihlerinde gerekletirilen OECD Konseyi Bakanlar Toplants ve 6-9 Eyll 2010 tarihlerinde gerekletirilen UNCTAD Dnya Yatrm Forumunda da birok lke tarafndan kararllkla dile getirilen hususlardan biri olmutur. 1.3. 2010 Yl YOKK almalar
Ekonomik performansn artrlmasnda uluslararas dorudan yatrmlardan artan llerde fayda salamay hedefleyen Trkiye, uluslararas dorudan yatrmlarn artrlmasna ynelik politikalarn, 2000li yllarn bandan itibaren Yatrm Ortamnn yiletirilmesi Koordinasyon Kurulu (YOKK) araclyla, planl bir strateji ve kamuzel sektr diyalou erevesinde byk bir kararllkla yrtmektedir. Bu kapsamda, 2010 ylnda yatrm ortamnn iyiletirilmesi almalar, dnyadaki eilime paralel olarak Trkiyede de nceliini srdrmtr. YOKK almalar kapsamnda 2010 yl ierisinde, 1 YOKK toplants, 3 YOKK Ynlendirme Komitesi toplants ve 52 Teknik Komite toplants gerekletirilmitir. 11 Mart 2010 tarihinde dzenlenen 14. YOKK Toplantsnda karara balanan YOKK Teknik Komiteler Eylem Plannda belirlenen 55 eylemin 26s tamamlanmtr.
60
2011
Bahsi geen mevzuatla salanan iyilemeler arasnda; atklarn evre zerindeki olumsuz etkilerinin minimuma indirilmesi ve atklarn trne uygun dzenli depolama tesislerinin oluturulmas, mikro ve kk iletmelerin KOSGEB desteklerine eriiminin kolaylatrlmas, desteklere evrimii (online) bavuru yaplabilmesini salayan KOB Bilgi Sisteminin kullanma almas, tarmsal retim ile buna dayal ticari ve snai faaliyetlerde kayt dln azaltlmas, yabanclarn alma izinleri srecinde otomasyona geilmesi, ky yaplarndaki yatrm yeri srelerinin kolaylatrlmas, uluslararas ikili veya ok tarafl ARGE programlar kapsamnda desteklenen projelerde kullanlmak zere getirilen eyaya vergi muafiyeti salanmas, gda sektrnde etkili bir denetim ve kontrol sistemi oluturulmas yer almaktadr. Trkiyede yatrm ortamnn iyiletirilmesine ynelik almalarn nceki yllarda olduu gibi 2010 ylnda da uluslararas kurulularn salad katklarla zenginletirilmesine ve gelitirilmesine devam edilmitir. Bu kapsamda, Dnya Bankas YOKK Platformunun ibirliiyle, Trkiye Yatrm Ortam Deerlendirmesi Raporunu hazrlamtr. Sz konusu Raporda, kriz sonrasnda yatrmclarn alglarnda ve beklentilerindeki deiimler deerlendirilmi ve YOKK Teknik Komitelerinin almalarnda dikkate alabilecekleri nerilerde bulunulmutur.
61
2011
Kutu 2: Yatrm Ortam Deerlendirmesi (ICA) 2009 Raporu Dnya Bankas tarafndan 110 lkede standart bir metodolojiye gre gerekletirilen Yatrm Ortam Deerlendirmesi (ICA) almalarnn temel amac i sektrnn ekonomik performansnn belirlenmesinde yatrm ortamnn roln aratrmak; irketlerin retim, ihracat rekabetilii ve istihdam yaratma gibi alanlardaki performansn glendirmek iin ncelikli alanlar tespit etmektir. Bu kapsamda 2009-2010 dneminde Dnya Bankas ve YOKK platformu ibirliinde gerekletirilen ve 28 Mays 2010 tarihinde kamuoyuna duyurulan Trkiye Yatrm Ortam Deerlendirmesi almas, uluslararas bir perspektiften Trkiyedeki i ortamn, zel sektrden derlenen veriler nda inceleyerek, mikroekonomik ve yapsal unsurlar deerlendiren nemli bir analitik alma niteliindedir. ICA almas kapsamnda, Ocak 2008-Nisan 2009 dneminde 1.152 irkete letme Anketi uygulanmtr. Anket gnderilen irketler 5 blgede gelimilik seviyesine bal olarak seilen illerden belirlenmitir. Bunun yan sra, global ekonomik krizin etkilerini lmek amacyla Temmuz 2009 dneminde de bir anket uygulamas gerekletirilmitir. Sz konusu irketler, imalat sektrn temsil eden 5 temel sektr (yiyecek ve iecek, tekstil, hazr giyim, kimya, metal d maden rnleri), perakende sektr ve hizmetler sektrnden seilmi ve bu sektrlerin belirlenmesinde ihracata dayal sektrlere arlk verilmi; sektrn retim ile istihdama olan katks da gz nnde bulundurulmutur. ICA almas, ekonominin srdrlebilir, geni tabanl, KOBleri iine alan ve lke apnda daha dengeli bir ekilde dalan bymeyi yakalayabilmesi iin ncelikli alan tespit etmektedir: nceliklerden birincisi, KOBlerin bymesini kstlayan, dolaysyla irket kesiminin byk bir blmnn lek ekonomilerinden yararlanmasn engelleyen zellikle mali engelleri azaltmaktr. kinci bir ncelik, bilgiyi kabul etme ve kullanma yeteneklerini gelitirerek Trkiyedeki KOBlerin rekabetiliklerini artrmaktr. nc ncelik ise, hkmetin dzenleyici kapasitesini glendirmektir. Raporda, bu ncelikler kapsamnda; KGF sisteminin gelitirilmesi, KOBlere verilen eitli destek programlarnn tek bir noktadan sunulmas, YOKKin i dnyasnn iyiletirilmesinde ve dzenleyici reformun desteklenmesindeki rolnn glendirilmesi, Kalknma Ajanslarnn tek pencere olarak faaliyet gstermeleri gibi neriler gelitirilmitir. Sz konusu neriler, YOKK Teknik Komitelerinin eylem planlarnn belirlenmesinde nemli bir kaynak tekil etmitir. Raporda, finansmana eriim (%26), vergi oranlar (%18), siyasi istikrarszlk (%18), kayt d sektr uygulamalar (%14) ve yetersiz eitilmi igc (%9) yatrm ortam nndeki temel engeller olarak belirlenmitir. Finansmana eriim konusu irketler tarafndan yatrm ortamnn iyiletirilmesi nndeki en byk engel olarak alglanmaya devam etmektedir. Buna ramen, 2005 ylnda imalat sektrnde faaliyet gsteren irketlerin %47si finansmana eriimi problemli olarak grrken bu oran 2008 ylnda %13e inmitir. Ayrca 2008 ylndaki aratrmada hizmet sektrlerini de iine alan ve uluslararas karlatrmaya izin veren deerlendirmede ise bu oran %14tr. Bu oran Trkiyenin karlatrmaya tabi tutulduu Bulgaristan (%17), Polonya (%22), ek Cumhuriyeti (%24), Romanya (%37) ve Brezilya (%56) ile karlatrldnda, Trkiyedeki yatrmclarn finansmana eriimi daha kolay bulduu ortaya kmaktadr.
62
2011
Kutu 2 (Devam):
Yatrm ortamnn nnde bir engel olarak alglanan dier bir husus ise vergi oranlardr. Bu kapsamda vergi oranlar 2005 ylnda, irketler tarafndan yatrm ortamnn nndeki en nemli engel olarak tanmlanrken, 2008 yl verilerine gre irketlerin alglamalarnda nem sras gerilemitir. Bu kapsamda, vergi oranlarn nemli bir engel olarak gren irketlerin says 2005te %81 iken 2008de %50ye dmtr. Kayt d sektr uygulamalar da irketler tarafndan yatrm ortam nnde nemli bir sorun olarak alglanmaktadr. Bu kapsamda, kayt d istihdam ile kar karya olduklarn belirten irketlerin oran 2005 yl anketinde %42 iken, bu oran 2008 yl anketinde %52ye ykselmitir. Ayrca, tm irketlerin %32si kayt d sektrdeki rakiplerinin uygulamalarn nemli veya ok ciddi bir engel olarak bildirmitir.
63
2011
Kutu 2 (Devam): Ankete katlan irketler tarafndan yatrm ortam engeli olarak grlen dier bir husus ise, igcnn yeterli eitime sahip olmamasdr. 2005 yl anketinde irketlerin %33 igcnn eitim ve beceri dzeyini, faaliyetleri ve bymeleri nndeki nemli veya ok ciddi bir kst olarak grmekteyken, bu oran 2008 ylnda yaklak %25 seviyesine gerilemitir. Raporda yer alan en nemli tespitlerden biri de, Trkiyedeki KOBlerin karlatrma yaplan lkelere kyasla yaklak %10-12 daha yava bymekte olduudur. Dnya genelinde irketlerin byklkleri arttka, byme oranlar klrken; Trkiyede kk lekli irketler byk lekli irketlere kyasla daha yava bymektedir. Bu kapsamda Trkiyedeki KOBler 2004-2007 dneminde mikro iletmelere nazaran %14-16 daha yava byrken, karlatrma yaplan lkelerdeki KOBler mikro irketlere gre ortalama % 5-6 daha yava bymtr.
64
2011
Yatrm ortamnn iyiletirilmesi konusunda elde edilen bilgi birikimi ve tecrbenin yatrm ortamnn iyiletirilmesi alannda alma yapan lkelerle ikili ibirlii ierisinde paylalmas amacyla 2008 ylnda balatlan Trkiye Tecrbe Paylam Program 2010 ylnda da etkili biimde srdrlmtr. Bu kapsamda, Yemenin Dostlar Grubu (YDG) faaliyetleri erevesinde Mays 2010 tarihinde Yemenin bakenti Sanaya bir ziyaret gerekletirilmi ve Yemen yatrm ortamnn iyiletirilmesine ynelik nerilere yer verilen deerlendirme raporu YDG yelerine sunulmutur. Ayrca 2010 yl ierisinde Trkiye Tecrbe Paylam Program kapsamnda KKTC ile grmeler balatlm olup, aamal olarak gerekletirilmesi kararlatrlan programn ilk aya 27-28 Ocak 2011 tarihlerinde gerekletirilmitir. 2011 yl ierisinde ise Ekonomik birlii Tekilat ve slam Kalknma Bankas yesi lkelere ynelik programlar gerekletirilmesi planlanmaktadr. 1.4. Trkiyenin Yatrm Yeri Endekslerindeki Konumu
Uluslararas kurulular tarafndan yatrm ortamnn iyiletirilmesi alannda lkeler aras karlatrmal bilgilere yer verilen yatrm yeri endeksleri dzenli olarak yaymlamaktadr. Yatrmclarn yatrm kararlarn alrken gz nnde bulundurduklar yasal ereve, altyap, kurumsal kapasite gibi unsurlara younlaan sz konusu endeksler, lkelerin yatrm ortamlarnn kalitesini, eitli yntemlere ve farkl ltlere dayal olarak deerlendirmektedir. Bu erevede yatrmclar, endeks sonularn yakndan takip etmektedir. Bunun yan sra endeksler, gerekletirilen reformlarn etkisinin lkeler tarafndan izlenmesine, lkelerin reform gndemlerinin belirlenmesine ve bu almalara hz kazandrlmasna katk salamaktadr. Bu erevede Trkiye, uluslararas yatrm endekslerindeki sralamasn ve dier lkelerin reform almalarn yakndan izlemekte ve deerlendirmektedir. Son yllarda Trkiyenin pozisyonuna ilikin olarak gzlenen ilerlemeler, Trkiyenin kamu-zel sektr diyalouna dayal olarak yrtmekte olduu yatrm ortamnn iyiletirilmesi almalarnn, hukuki ve idari yapda olumlu gelimeler salad ve Trkiyenin uluslararas rekabet gcn nemli lde artrdn gstermektedir. Dnyann nde gelen uluslararas kurulular tarafndan hazrlanan yatrm endekslerinde Trkiyenin 2006 ylndan itibaren sergiledii performans, zet olarak aadaki tabloda sunulmaktadr:
65
2011
Tablo 30: Trkiyenin Yatrm Yeri Endekslerindeki Konumu- 6 Yllk Deerlendirme

Sralama/ lke Says 2006 84/155 Sralama/ lke Says 2007 65/175 Sralama/ lke Says 2008 60/178 Sralama/ lke Says 2009 63/181 Sralama/ lke Says 2010 60/183 Sralama/ lke Says 2011 65/183 Deiim (20062010) 19
Endeks Ad/Yaymlayan Uluslararas Kurulu Yapma Kolayl Endeksi/ Dnya Bankas Ekonomik Bamszlk Endeksi/Heritage Vakf Yapmak in En yi lkeler Endeksi/Forbes Dergisi Yolsuzluk Alglama Endeksi/ Uluslararas effaflk rgt
92/157
90/157
81/157
75/179
67/180
67/179
25
61/135 60/163
48/144 64/180
41/121 58/180
41/127
46/128
15
61/180
56/178
1.5.
Trkiye Yatrm Danma Konseyi Altnc Toplants
Trkiyede yatrm ortamnn iyiletirilmesi almalarnn uluslararas ayan oluturan ve 2004 ylndan itibaren her yl Babakan Sayn Recep Tayyip Erdoan bakanlnda toplanan Trkiye Yatrm Danma Konseyi, altnc toplantsn 10 Haziran 2010 tarihinde stanbulda gerekletirmitir. Sz konusu toplantya Uluslararas Para Fonu (IMF) Bakan Dominique Strauss-Kahn, Dnya Bankas Bakan Yardmcs Philippe Le Houerou, Avrupa Yatrm Bankas Bakan Phillippe Maystadt ile farkl sektrlerden 17 ok uluslu irketin st dzey yneticileri ve Trk zel sektrn temsil eden kurulularn bakanlar katlmtr.
66
2011
Tablo 31: Yatrm Danma Konseyi Altnc Toplantsna Katlan Uluslararas Kurulular ve Uluslararas irketler
Uluslararas Kurulular
1 2 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Uluslararas Para Fonu Dnya Bankas Avrupa Yatrm Bankas

lke Sektr
Uluslararas irketler
Adobe Alshaya Grup Cisco Sistem Citigroup Coca-Cola Deutsche Bank Fiat Grup Finmeccanica Huawei Technologies Co. Indesit Jain Sulama Sistemleri Kraft Foods Li&Fung Limited Mitsui Co.Ltd Ogilvy&Mather UPS Vodafone Grup
ABD Kuveyt ABD ABD ABD Almanya talya talya in talya Hindistan ABD Hong-Kong Japonya ABD ABD ngiltere
Biliim Perakende Biliim&Telekomnikasyon Finans ecek Finans Otomotiv Havaclk Telekomnikasyon Ev aletleri Tarm&Sulama Gda Lojistik&Tamaclk retim/Altyap Hizmetler Lojistik&Tamaclk Telekomnikasyon
Sz konusu toplantda Konsey yeleri, Trkiyeye global kriz ncesi dnemde rekor seviyede uluslararas dorudan yatrm girii salanmasn ve kresel ekonomik dalgalanmann oluturduu risklerin baarl bir ekilde ynetilmesini takdirle karladklarn ifade etmilerdir. 2008 ylndan bu yana, yatrm ortamnn iyiletirilmesine ynelik olarak ortaya konan nlemleri memnuniyetle takip ettiklerini belirten Konsey yeleri, yatrm ortam reform programnn yeni kresel ekonomik koullar yanstacak ekilde gncellenmesi ve yeni nceliklere odaklanlmas iin ortaya kan bu frsat deerlendirerek, zel sektre dayal, gl ve istikrarl bir byme dneminin srdrlmesi konusundaki desteklerini dile getirmilerdir.
67
2011
Bu erevede, toplant sonunda kamuoyuna duyurulan sonu bildirisinde Konsey yeleri, nmzdeki yllarda Hkmetin aadaki temel alanlara odaklanmasn nermitir: Makroekonomik istikrarn srdrlmesi, ve yatrm ortamnn iyiletirilmesi kapsamnda; Kaytd ekonomi ile mcadelenin srdrlmesi, Trkiyedeki hukuki erevenin, modern i hayatnn ihtiyalarna cevap verecek ekilde yeniden biimlendirilmesi,; bu kapsamda zellikle, TBMMye sevk edilen Trk Ticaret Kanun Tasars gibi nemli baz yasal dzenlemelerin hayata geirilmesi, Yarg sisteminin hznn, etkinliinin, tutarllnn ve ngrlebilirliinin artrlmasna ynelik tedbirler alnmas, Yenilenebilir enerji kaynaklar, ulam ve telekomnikasyon sektrleri bata olmak zere enerji sektrnde liberalizasyona gidilmesi; bu kapsamda gerekli hukuki altyapnn oluturulmas, KOBlerin finansmana eriimini kolaylatran, retim ve tedarik zincirleri arasndaki balanty salamlatran ve gl ynetim kapasitelerinin gelitirilmesini destekleyen politikalarn uygulanmas, Gmrk srelerinin effaflnn ve hznn artrlmas amacyla gsterilen abalarn srdrlmesi, Mesleki eitim ve yabanc dil becerileri ncelikli konular olmak zere, eitim sisteminin glendirilmesi, Vergi sisteminin tutarllnn, etkinliinin ve ngrlebilirliinin artrlmas, idari izin srelerindeki prosedr saysnn daha da azaltlmas, Yaygn sulama sistemleri yoluyla srdrlebilir tarmn glendirilmesi, gc piyasasnn etkinliini artracak reformlarn srdrlmesi; bu kapsamda mali disiplinin korunmasyla birlikte kaytl istihdam maliyetini azaltacak, eitim ve istihdam arasndaki ba glendirecek ve i gc piyasasnn esnekliini artracak nlemlerin alnmas, Ulusal stihdam Stratejisinin uygulamaya geirilmesi, Yenilikilik faaliyetlerinin ticariletirilmesi amacyla, niversiteler ve i dnyas arasndaki ibirliinin gelitirilmesi, zel sektr ARGE yatrmlarnn
68
2011
artrlmas, etkin denetim yoluyla fikri mlkiyet haklarnn korunmas, yeni bilgi ve iletiim teknolojilerinin gelitirilmesi, yenilik merkezleri ve teknoparklarn glendirilmesi ve yksek uluslararas standartlarn yakalanmas, stanbul Finans Merkezi Projesinin, global standartlar ve en iyi uygulamalara uygun ekilde ivedilikle hayata geirilmesi. Konsey yeleri, kresel ekonomik krizin en youn yaand srecin, lke asndan baarl bir ekilde ynetildiini vurguladktan sonra, sonu bildirisi araclyla kamuoyuna duyurulan tavsiyeler erevesinde oluturulacak programn uygulanmasnn, Trkiyenin zel sektrn nderliinde yeni bir yatrm ve byme dnemi yaamasna olan inanlarn ifade etmilerdir. Konseyin gndeme getirdii bahsi geen hususlar, YOKK Teknik Komiteleri ve ilgili dier kurum ve kurulular tarafndan deerlendirilmekte; bu dorultuda yl ierisinde kaydedilen ilerlemeler Yatrm Danma Konseyi lerleme Raporlar araclyla izlenmektedir.
69
2011
2. YATIRIMLARIN KARILIKLI TEVK VE KORUNMASI ANLAMALARI Trkiyenin yatrm ilikilerinin youn olduu veya bu ynde potansiyel grlen ve karlkl ekonomik ilikilerin glendirilmesi hedeflenen lkelerle imzalanmakta olan Yatrmlarn Karlkl Teviki ve Korunmas (YKTK) Anlamalarnn temel amac, taraf lkeler arasnda sermaye ve teknoloji akmn artrmak ve karlkl yatrmlarn ev sahibi lkenin hukuk dzeni iinde tabi olaca muamelenin snrlarn tespit etmektir. Trkiyenin bugne kadar 82 lkeyle imzalam olduu YKTK Anlamalar, uluslararas yatrmclar iin byk nem tayan; ev sahibi devlet tarafndan yabanc yatrmclara milli muamele ve en ok kayrlan ulus muamelesinin uygulanmas, kar transferlerinin gvence altna alnmas ve ev sahibi devlete yaplmas muhtemel kamulatrma ilemlerinin artlarnn belirlenmesinin yansra yatrmc ile ev sahibi devlet arasnda uyumazlk kmas halinde uluslararas tahkime bavurulmas gibi olmazsa olmaz hkmler ieren temel nitelikte bir anlamadr. Dileri Bakanlnn Latin Amerikaya ve Afrikaya alm politikalar erevesinde Uruguay, Kolombiya, Gana, Uganda ve Zambiya ile 2011 ylnda YKTK Anlamas mzakerelerine balanmas planlanmaktadr. 2010 ylndan itibaren lkemiz yatrmclarnn aktif olduu Dou Avrupa, Krfez, Balkanlar, Kafkasya, Asya ve Ortadou lkeleri ile gemite imzalanm bulunan YKTK Anlamalarnn gnmz ihtiyalarna gre tekrar mzakere edilmesine balanm olup, bu erevede son dnemde Arnavutluk, Azerbaycan, Banglade, in Halk Cumhuriyeti ve Kosova ile mzakerelere balanm; Kuveyt ile balanan mzakereler ise sonulandrlarak YKTK Anlamas imza edilmitir. 2011 ylnda bu amala ilgili lkeler nezdinde giriimlere ve mzakerelere devam edilmesi planlanmaktadr. Bu kapsamda 2010 yl ierisinde Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kenya ve Kamerun ile mzakerelere balanlm; Senegal (2010), Nijerya (2011) ve Tanzanya (2011) ile balanlan mzakereler ise sonulandrlarak lkemiz ile sz konusu lkeler arasnda YKTK Anlamalar imzalanmtr.
70
2011
Trkiye tarafndan imzalanan YKTK Anlamalarndan yrrle giren 73nn imza ve yrrle giri tarihleri aada yer almaktadr (Tablo 32).
Tablo 32: Trkiye Tarafndan mza Edilen ve Yrrle Giren YKTK Anlamalar
lke 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 Yrrle Giri Tarihi lke 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 Yrrle Giri Tarihi
A.B.D Afganistan Almanya Arjantin Arnavutluk Avusturya Avustralya Azerbaycan Banglade Beyaz Rusya Belika-Lksemburg Bosna-Hersek Bulgaristan ek Cumhuriyeti in Danimarka Endonezya Estonya Etiyopya Fas Filipinler Finlandiya Fransa Gney Kore Grcistan Hindistan Hrvatistan Hollanda ngiltere ran spanya srail sve svire talya Japonya Katar
18.05.1990 19.07.2005 05.12.1965 01.05.1995 26.12.1996 01.01.1992 29.06.2009 08.09.1997 21.06.1990 20.02.1997 04.05.1990 29.01.2002 22.09.1997 01.08.1997 20.08.1994 01.08.1992 28.09.1998 29.04.1999 10.03.2005 31.05.2004 17.02.2006 23.04.1995 03.08.2009 04.06.1994 28.07.1995 18.10.2007 21.04.1998 14.11.1989 22.10.1996 13.04.2005 03.03.1998 27.08.1998 08.10.1998 21.02.1990 02.03.2004 12.03.1993 12.02.2008
Kazakistan Krgzistan Kuveyt Kba Letonya Libya Litvanya Lbnan Macaristan Makedonya Malezya Malta Msr Moolistan Moldova Oman Sultanl zbekistan Pakistan Polonya Portekiz Romanya Rusya Federasyonu Srbistan Singapur Slovakya Slovenya Suriye Suudi Arabistan Tacikistan Tayland Tunus Trkmenistan Ukrayna rdn Yemen Yunanistan
10.08.1995 31.10.1996 25.04.1992 23.10.1999 03.03.1999 22.04.2011 07.07.1997 04.01.2006 22.02.1995 27.10.1997 09.09.2000 14.07.2004 31.07.2002 22.05.2000 16.05.1997 15.03.2010 18.05.1995 03.09.1997 19.08.1994 19.01.2004 08.07.2010 17.05.2000 10.11.2003 27.03.2010 23.12.2003 19.06.2006 03.01.2006 05.02.2010 24.07.1998 21.07.2010 28.04.1994 13.03.1997 21.05.1998 23.01.2006 31.03.2011 24.11.2001
71
2011
Tablo 33: Trkiye Tarafndan mza Edilen ve Onay Sreci Devam Eden YKTK Anlamalar
lke Bahreyn Birleik Arap Emirlikleri Cezayir ek Cumhuriyeti (Yeni Anlama) Gney Afrika Cumhuriyeti Hrvatistan (Ek Protokol) Kosova Kuveyt (Yeni Anlama) Nijerya Senegal Slovakya ( Yeni Anlama) Sudan Tanzanya mza Tarihi 15.02.2006 28.09.2005 03.06.1998 29.04.2009 23.06.2000 18.02.2009 07.04.2006 27.05.2010 02.02.2011 15.06.2010 13.10.2009 19.12.1999 12.03.2011
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
2010 ylnda Hazine Mstearl tarafndan yurt dnda yatrm yapan veya yapmay planlayan Trk giriimciler iin Yurt Dnda Yatrm konusunda bilgi sayfalar oluturulmutur. Bu bilgi sayfalarnn temel amac, Trk giriimcilerin yatrm yapmay planladklar lkelerde karlaabilecekleri eitli risklere kar alnabilecek tedbirler konusunda aydnlatlmasdr. Sz konusu bilgi sayfalarna (www.ydy.gov.tr) adresinden ulalabilmektedir.
72
2011
Harita 15: lkelere Gre YKTK Anlamalar
73
D u ygu Ma tbaa c l k 0312 341 81 51

2010 Yabancı Sermaye Rapor

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2010 Yabancı Sermaye Rapor

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2011

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

HAZNE MSTEARLII YABANCI SERMAYE GENEL MDRL

ULUSLARARASI DOGRUDAN YATIRIMLAR

T.C. BABAKANLIK HAZNE MSTEARLII

ULUSLARARASI DORUDAN YATIRIMLAR 2010 YILI RAPORU

Mays 2011 YABANCI SERMAYE GENEL MDRL

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Kaynak: WIR, 2010

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Kaynak: WIR, 2010

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Kaynak: WIR, 2010

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Kaynak: World Investment Report (WIR) 2010, UNCTAD

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Tablo 3: 19952010 Dneminde Uluslararas Dorudan Yatrm Bileenleri10 (Milyon Dolar)

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Tablo 4: 2010 Ylnda En Byk Be Birleme ve Satn Alma lemi 11

Satn Alnan irket

Satn Alan irket

Satn Alan irketin lkesi

Avusturya Japonya Fransa ngiltere-Katar Almanya

100,0 40,0 40,0

148,8 100 70,2

2010 ylnda gerekleen nakit UDY girilerine gre.

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Elektrik, Gaz, Buhar ve Scak Su retimi ve Datm 31%

Toptan ve Perakende Ticaret 6%

malat Sanayii 13%

Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri 25%

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Tablo 8: zelletirme ve Uluslararas Dorudan Yatrmlar (Milyon Dolar)

585 2.369 49 1.500 1.768 611 232 -

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

1954-2005 ( Birikimli ) 2006 2007 2008 2009 2010

8.080 2.266 2.624 2.483 2.302 2.724

1870 596 616 624 566 543

10.273 2.920 3.304 3.171 2.936 3.344

Geici Veriler, Kaynak: Hazine Mstearl

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Raporu

Grafik 5: Piyasaya Giri ekillerinin Yllk Dalm 2006-2010

4000 3500 3000 2500

2000 1500 1000 500 0 2006 2007 2008 2009 2010

Geici Veriler, Kaynak : Hazine Mstearl

Grafik 6: Piyasaya Giri ekillerinin Yllar tibaryla Sektrel Dalm 2008-2010