PARACIK FZNN STANDART MODEL(SM) Fizikiler, evrendeki btn madde ve kuvvetleri tanmlamak iin (yerekimi hari) Standart Model

adl bir teori gelitirmilerdir. Bu modelin zellii, yzlerce parac ve karmak etkilemeleri bir ka temel parack ve etkileme ile aklayabilmesidir. Standart Model Temel Paracklar 1- Kuarklar 6 tane kuark eidi vardr. 2- Leptons 6 tane lepton eidi vardr. 3- Ara Paracklar: Kuark ve leptonlar aras bilgi taycdrlar. Elektrozayf etkilemeler iin 3 eit ara parack vardr; W bozon, Z bozon, foton. Gl etkilemeler iin 8 gluon bulunmaktadr. PARACIK FZNN STANDART MODEL (SM) Btn paracklar (yada maddeler) iin, benzer antiparacklar (yada antimaddeler) vardr. Parack ve antiparacklar iaretleri dnda tamamen benzerdirler. rnein bir proton elektriksel olarak pozitif, ancak antiproton elektriksel olarak negatifdir. Her ikiside ayn ktleye sahip olduklarndan, ktle ekiminden benzer ekilde etkileirler. Bir parack ve antiparack karlatklarnda yok olurlar ve foton, Z bozon yada gluonlar gibi yksz kuvvet tayclar ortaya karrlar. LEPTONLAR Leptonlar, inceleyeceimiz ilk madde paracklar eididir . Alt eit lepton vardr. Bunlardan tanesi elektrik ykne sahipken, dier sahip deildir. En iyi bilinen ykl lepton elektron (e) dur. Dier iki ykl lepton muon () ve tau () dur. Ykl leptonlarn hepsi negatif yke sahiptirler. Dier lepton ise alglanmas g olan ntrinolardr (). Yksz (ntr) olup, sfr veya ok kk ktleye sahiptirler. Elektriksel olarak ykl her lepton iin kar gelen bir ntrino vardr. Alt leptonun herbiri iin, eit ktleleli ve zt ykl antimadde -lepton (antilepton) vardr.

LEPTON BOZUNUMLARI Ar lepton eitleri (mon ve tau) sradan maddelerde bulunmazlar. nk hemen daha hafif leptonlara ve bazende kuark ve antikuarklara bozunurlar. Yanlzca elektron ve ntrino kararl yapya sahip leptonlardr. Ar bir lepton bozunduunda oluan paracklar her zaman ona denk ntrinolardr. Dier oluan paracklar ise herhangi bir lepton ve de onun antintrinosu yada alternatif olarak herhangi bir kuark ile onun antikuark olabilir. Eer elektron ve elektron tipi ntrinolara +1 elektron saysn, pozitronlara ve elektron tipi antintrinolara -1 elektron saysn, dier btn paracklara da sfr elektron saysn verirsek btn olaylar da elektron says korunur. Benzer ekilde mon ve tau saylar da tanmlanabilir. rnek olarak mon bozunmasn ele alalm:

NTRNOLAR

 Ntrinolar leptondur. Yksz (ntr) ve sfr veya ok kk ktleye

sahiptirler. Bu yzden dier paracklarla neredeyse hi etkilemezler. Bir

ok ntrino, bir kere bile etkilemeden yeryznn iinden geerler. Ntrinolar deiik bozunma ve etkilemeler ile retilir. rnein, bir ntron, bir protona, bir elektrona ve bir antintrinoya bozunur. Aslnda, fizikiler ntrinolarn, radyoaktif bozunmalarn dikkatli gzlemleri sounucu varolduklarn varsaymlardr. rnein, bir ntron, bir elektrona ve bir protona bozunduunda, elektron ve protonun momentumlar toplam balangtaki ntronunkine eit deildir. Bu yzden, kayp momentuma kar gelecek baka bir parack olmaldr: yani, ntrino Standart Model, gzlemlenen maddeyi oluturan, imdiye dek bulunmu temel paracklar ve bunlarn etkilemesinde nemli olan 3 temel kuvveti aklayan kuramdr. SM olarak ksaltlr. Sz geen 3 temel kuvvet: Elektromanyetik kuvvet, zayf nkleer kuvvet (elektro-zayf kuvvet) ve gl nkleer kuvvettir. SM'in en byk baars imdiye dek bir ok kez snanm olmasna ramen atom alt paracklarn zellikleri ile aralarndaki etkilemelerine ait gzlenebilir nicelikleri byk hassaslkta tahmin edebilmesidir. Bununla birlikte yaplan daha hassas deneyler ile SM'in ngrd deerler arasnda farklar bulunmaktadr. Bunlara ek olarak SM'in temel birok eksik taraf vardr. SM'e gre evren birbirinin kopyas gibi duran 3 tane aileden olumaktadr. Birinci aile etrafmzda grdmz maddeyi oluturmaktadr. kinci ve nc aileler birinci aileden daha ardrlar. Her ailede 2 kuark (ykleri 2e/3, -1e/3), 2 lepton (ykleri -1e, 0e) ve bunlarin anti paracklar vardr. Mesela ' ' paracklar 1. aileyi oluturmaktadrlar. ' ' paracklar 2. aileyi oluturmaktadrlar ve ' ' 3. aile olarak snflandrlr. 2. aile yeleri 1. den ve ayn ekilde 3. aile de 2.den daha ar olmalaryla beraber, temel zellikleri ayndr. Bu yzden SM en basit haliyle bir aile iin yazlr ve 3 aileli duruma geniletilir. Bu snflandrmada karlalan bir kk zorluk, farkl ailelerde ayn yerde olan kuarklarn birbirlerine karmalardr. Mesela d, s ve b birbirine karrlar. Bu karm matematiksel olarak 3x3 bir niter matrisle ifade edilir. 2 aileli durum iin ilk defa Nicola Cabibbo tarafndan yazlan bu matris, 3 aileli duruma Makoto Kobayashi ve Toshihide Maskawa tarafndan genelletirdii iin onlarn isimlerinin ba harfleri ile anlr: CKM matrisi. Yukarda bahsi geen btn kuarklar ve leptonlar elektromanyetizma ve zayf nkleer gcn birleimi olan elektro-zayf kuvvet ile etkileirler. Bu kuvveti bozonlar tarlar. laveten, kuarklarn sadece kendi aralarnda etkilemelerini salayan bir kuvvet daha vardr. Buna gl etkileim denir; tayclar (gluon) lardr. SM bu iki kuvvetin etkilerini Kendiliinden Simetri Krlmas (KSK) ile birlikte anlatr. SM'in tamamlanmas Higgs bozonu

SM'in varln ngrduu ama henz kefedilmemi bir parack olan Higgs bozonu halen yksek enerjili parack arpmalarnn yapld deneyler ile aranmaktadr. Bunlardan halen almakta olan ikisi Fermi National Lab.'da Tevatron hzlandrcsndaki CDF ve D0 deneyleridir. En son deney ise btn dnyann hayretle izledii yzyln deneyi denilen CERN tarafndan yaplan LHC dir.Higgs bozonu teorik olarak temel paracklar ile ktleli kuvvet tayclarnn ktle kazanmas iin gerekli bir paracktr. Ntrino ktlesi SNO ve SuperKamiokande deneyleri daha nce sanlann aksine, yksz leptonlarn ( ok da kk olmasna ramen bir ktleye sahip olduklarn kefettiler. SM'de bu durum ngrlmemi olsa da, basit bir ekleme ile bu problem zlebilir. SM'nin eksikleri SM'nin baarlarnn yan sra temel baz eksiklikleri vardr. Bunlar aadaki gibi sralanabilir; Higgs ktlesindeki hiyerari sorunu, Elektrozayf ve Gl Nkleer Kuvvetleri daha yksek enerjilerde birlememeleri, Fermiyon ktleleri ile bunlarn birbirleri ile olan karmlarnn rastlantsal gibi grnmesi, Evren'de gzlenen madde - kar madde orantszl, SM iinde deneyler ile yerletirilmi 20 tane sabit vardr, SM bu sabit katsaylarn deerlerini ngrememektedir, SM'in ngrleri iin baz deneylerin sonularna ihtiya olmas, Ktleekim kuvveti (gravitasyon) iin hibir ey sylememesi, Ntrinolarn barndrd ok kk de olsa ktle hakknda bir aklama yapamamas ve ntrino osilasyonu hakknda bir ey sylememesi Kuarklarn teoriye dardan ithal edilmesi. SM tesi modeller

SM'in bahsi geen sorunlarn zmek iin yuksek enerjilerde geerli olacak ve dk enerji deerlerinde SM'ye dnen yeni modeller ortaya atlmtr. Bunlardan birka aadadr;

Spersimetri BBTler (Byk birleim teorileri) Ek boyutlar Kk Higgs modelleri Teknirenk