DARBE ALT KOMSYONU 4 Ekim 2012 Perembe Alma Saati: 11.

00 BAKAN: Nimet BA ------ 0 -----BAKAN Sayn Genelkurmay Bakanm, komisyon toplantmza ho geldiniz. HLM ZKK Teekkr ederim. BAKAN ncelikle Komisyonumuz hakknda ksa bir bilgi vermek, Komisyonumuzun grev ve alma kapsam hakknda bilgilendirdikten sonra genel bir deerlendirme yapmak Eer isterseniz size o anlamda sz vereceim. Daha sonra milletvekillerimizin sorularyla devam edeceiz. Sizlerin de bildiiniz gibi, Parlamentoda grubu bulunan drt siyasi partinin vermi olduu nergeler erevesinde kurulmu olan Komisyonumuz lkemizde 1960 darbesinden balayarak, 71 muhtras, 1980 darbesi ve 28 ubat ve 27 Nisan srecini kapsayacak ekilde darbeler ve demokrasiyi kesintiye uratan srelere ilikin olarak ekonomik boyutunu, d boyutunu, siyasal boyutunu, toplum zerindeki sosyal ve psikolojik boyutlarn aratrmak ve bundan sonraki dnemlere ilikin olarak yaplmas gerekenleri, dzenlemeleri ve gelecee dair daha demokratik bir Trkiye inasnda Meclis aratrma komisyonu olarak elde ettiimiz tm bu verileri Genel Kurulda paylamak ve Meclise neriler sunmak eklinde almamz tamamlam olacaz. Komisyonumuz ayr alt komisyon kurmak durumunda kald grev kapsammzn genilii itibaryla. 1960 darbesi ve 71 muhtras zerine kurulmu bir alt komisyon, 1980 darbesi zerine kurulmu bir alt komisyon ve 28 ubat -27 Nisan srecini kapsamak zere bir ayr alt komisyon. Siz Komisyonumuza 1980 darbesi alt komisyon bakanlnn daveti zerine arldnz ama erevesi sadece bununla snrl olmamak zere dier alt komisyonlarmzn da hazrlam olduklar yazl baz sorular var, bunlar da zaman zaman sizlere ynelteceiz ama arzu edilen odur ki, bulunduunuz konumlar itibaryla Genelkurmay Bakanl yapm ve birok dneme asker sfatyla tanklk etmi birisi olarak her eyden nce lkemizin bu dnemlerine ait genel bir deerlendirmenizi, bulunduunuz cepheden bir deerlendirme yapmanz Daha sonra milletvekillerimize sz vermek suretiyle spesifik bu alanda sormak istedikleri sorular iin sz vereceim ama ncelikle z gemiinizi ve kendinizi tantarak balarsanz memnun olurum. Buyurun ltfen, sz sizin. HLM ZKK Sayn Bakan teekkr ederim. Evvela beni byle ok elit bir Komisyonun almalarna katlmak zere ardnz iin kranlarm sunarm. nsan bir eye, bir bilgiye sahip olduu zaman onu mutlaka bakalaryla blmek durumundadr, ancak insanlk byle geliebilir. Ben de uzun devlet tecrbesi geirmi olan bir vatandam. 1940 doumluyum. Manisann Turgutlu kazasnda dodum. On drt yanda niformaya girdim ve 65 yana kadar niformann ierisinde kaldm. Birok olay yaadm. 1960 ihtilalinde ben Harp Okulunda renci subaydm. renci subay olarak o gnlerin hl etkisindeyim nk o olaylar bizi ok etkilemiti. Nitekim nmde o gece yazdm bir not var, onlar sizinle de paylaacam yani bu asker yaklamn nasl olduu konusunda sayn komisyon yelerine bir bilgi verecektir. Daha sonra 12 Eyll 1980 darbesinde hi haberim bile olmadan birden beni bir greve gnderdiler. Hatta herkesin grevi sylendi, bana bir grev sylenmedi. Beni gnderdi kuvvetim ama benim bir grevim yok. dedim. Dediler ki: Sen genel

sekreterin zel kalem mdrsn. O gn ilk toplanty Genelkurmayda yaptk ve Meclise geldik. Bu binann kar tarafndaki eskiden Senato olan, imdi zannediyorum- Byk Millet Meclisi Bakanmzn ofisidir, orada bir kk oda verdiler bana. 80 ihtilalinde tamamen kurulmu olan asker bir kararghn asker bir grevlisi olarak genel sekreterin zel kalem mdrl grevini yaptm. Dolaysyla 1980 ihtilalini ncesi ve sonrasyla normal bir vatanda olarak fakat -o grev srem iki sene srmtr- iki sene sresince de burada Mecliste takip etme imknm oldu. 28 ubat srecinde ben NATO komutanydm, zmirdeydim, o olaylarn ok yaknnda bulunamadm ama bir vatanda ve bir asker olarak, memleketimizin bir meselesi olarak tabii o gnleri de takip ettim. Benim bu konudaki z gemiim byle. Ben buraya gelmezden nce tabii bir alma yaptm, bir genel deerlendirme yaptm, sayfalk ksa bir deerlendirmedir el yazsyla. Sorulacak suallere belki bir faydas olur diye -eer izin verirseniz- o hazrlm sunmak isterim. BAKAN Elbette, zaten ncelikle sizlerin sunum yapmasn bekliyoruz. Belki sunumunuzda size sorulmas gereken sorularn cevaplar vardr. O yzden ak kalan ksmlar sormak zere sunumunuz iin buyurun ltfen. HLM ZKK Sa olun. imdi tabii Komisyonun uzun ismi hakikaten btn grev talimatn, neyin hedeflendiini gayet ak olarak ortaya koyuyor, ok gzel yazlm -uzun olmakla beraber- olan bir metin. Ben de tabii daha ziyade asker kiiliimle bakacam, siz tabii ekonomik, hukuki, yasal birok konusuna eiliyorsunuz ama ben tabii bir asker olarak daha ziyade bu iin askerler tarafndan grl tarzn ifade etmeye alacam. Amacm tamamen jenerik olarak konular ele almak, kiilere, olaylara deinmeden nk buras bir yasama kurumu ve 12 Eyll davas da hlen devam etmektedir, onun iin ok dikkatli konumak durumunda hissediyorum kendimi. imdi, msaade ederseniz ksaca hazrlm arz edeyim: Efendim, spanya eski Mill Savunma Bakan Narcis Serra isimli birisi vardr. Bu 1980li yllarda spanyada zellikle demokratikleme -Francodan sonra- ve ordunun demokratik nizam ierisindeki zgn yerinin almas konularnda alm, daha sonra eitli lkelerde akademisyen olarak danmanlk yapm, niversitelerde ders vermi, gerekten bu konularda ok deerli bir siyasetidir. Bu siyasetinin bir kitab vardr Demokratikleme Srecinde spanyada Ordunu Yeri diye, ok gzel bir kitaptr, mutlaka grmtr Komisyonumuz, grmediyse de onun staffn, mutlaka bu kitab inceleyip sizlere bunun eylerini vermesi lazm. Oradan bir cmleyle balamak istiyorum, Serra diyor ki: Darbeler salksz bir demokrasinin semptomudur. Semptomla uramak meseleyi zmez, hastalkla da uramak lazm. Tabii hastalkla uramak 1950den beri yani ok partili demokrasiye getiimizden beri eitli merhalelerle, eitli ekilde ele alnmtr ve bu gayretler srmektedir. Tabii onu sizler benden ok daha iyi bilirsiniz -genel demokratikleme- ama bunun ierisinde ordunun yeri konusunda ite bugn ben de sizlere yardmc olmaya alacam. Thomas Bruno diyor ki: Yeni ya da eski tm demokrasilerde sivil-asker ilikileri meselesi temelde ayndr. Yani bu bize unu gsteriyor: Bu mesele sadece Trkiyeye zg bir mesele deildir, herkesin bandan gemi bir hikyedir, dolaysyla alnacak ok dersler vardr, dolaysyla bundan ok endie etmemek, sadece bizim bamza gelmi bir mesele olarak grmemek lazmdr. Dolaysyla dnyada da ok eitli kitaplarda, niversitelerde, her yerde yer aldn gryoruz. Trkiyede de bu konuda alan stratejik aratrma merkezlerimiz var ama yani bu meseleye deinen zgn bir belgeye ben henz ulaamadm, mutlaka vardr. Demokratikleme sreci Trkiyede uzun yllardr sregelmektedir. Bu srete asker meselesi her zaman gndemde olmutur. Adna darbe, muhtra ya da

giriim diyelim -Komisyon isminde geen terimlerdir bunlar- bunlar analiz ederken askerliin baz zelliklerine deinmek istiyorum. Sanrm bu emekli askeri bu ynden dinliyorsunuz. Askerliin temel zellikleri: Askerlik en eski mesleklerden birisidir -iki meslek daha vardr bunun yannda- bu nedenle gelenekleri ok kuvvetlidir. Bunu insanlarn gvenlik igds yaratmtr. Yani doaya baktmz zaman her yerde gvenlik vardr. yle eyler var, byle aacn stne kar bir tanesi nbetidir bakar nk igdsel olarak insan hayatn veya bir hayvan hayatn idame ettirmek ister ve bunun iin de evvela gvenlik arttr, arkasndan reme. Bu iki duygu insanlarn btn davranlarn ok yakndan etkileyen duygulardr. Askerliin z, mensuplarn bakalar iin lmeye veya ldrmeye gtrmektir. Askerlik yemininde bunu stelik seve seve yapmamz bize retilmektedir ve -bu yemini seve seve- canmz, vatanmz, ulusumuz, anayasal dzenimiz iin seve seve vereceimizi yeminle askerlie balarken iimize akarz. lm gze almak da, ldrmek de ok ac vericidir. kinci Dnya Harbinde Alman askerlerinin ounun hedeflere deil, hedeflerin sana soluna ate ettiklerini tespit etmiler yani bir sr mermi atlyor fakat zayiat kar tarafn beklendii kadar deil ve bunu inceliyorlar, psikologlar bunu tamamen insan ldrmemek igdsyle, kendi leceini de bildii hlde -kendisi ldrmezse, kendisini ldrecekler- hedefe ate etmediini gryorlar ve psikolojik olarak bir uzun eitim ve tedavi dneminden sonra ancak bunun stesinden gelebiliyorlar. Bu zor ii insanlara veya askerlere yaptrabilmek iin askerler kaytsz artsz itaate altrlmlardr. Ssl niformalar giydirilmilerdir, mutluluk hormonu salasn diye savaa ritmik, uygun admla gtrlmlerdir. Bunlarn hepsinin anlam bu zor grevi askerlere yaptrabilmektedir ve onlara gene bu lm gze almalar ve ldrebilmeleri iin ok gl bir vatan ve ulus sevgisi -bunu btn ordular iin sylyorum- alamtr. Mill menfaatlerinin nemi retilmitir. Dnn Amerika her iki dnya harbinde binlerce askeriyle geldi Avrupada ld. Lksemburgdan Belikaya girerken byk bir mezarlk vardr, binlerce Amerikan askeri halarla temsil edilmitir, orada yatmaktadrlar. Neden lmlerdir? Vatanlar, milletleri iin deil, Amerikann menfaatleri iin lmlerdir nk Avrupa demek Amerikan ekonomisi iin srdrlebilirlik demek, btn menfaatleri oraya bal ve imdi de -bakn- bunlar ok gzlemliyoruz, btn lkeler artk snrlarnda deil, snrlarnn tesinde mill menfaatlerine doan tehditleri yava yava orada gidermeye, byle kanl canl eski Prusya muharebeleri gibi harp yapmamaya alyorlar ve hepsi de ordularn klttler daha ziyade politik ve ekonomik gc tatbik ederek istediklerini kar tarafa kabul ettiriyorlar. Keza, askerlere kendilerine gvenleri artsn diye en ulvi vasflara onlarn sahip olduu imajn yaratrz, btn askerler byledir gene bu zorluun zerinden gelebilmek iin. imdi, lm bir insan iin nedir? Bu alma ve sylediim eyler yapldktan sonra ne oluyor, msaade ederseniz size 27 Mays 1960 sabaha kar yazdm -bir sayfalk ksa bir metindir sizi skmayacan umuyorum- bir metni okuyacam: Yeni gne on sekiz dakika nce girdik. Bugn tarih bir gn olacak bu muhakkak. Saat ikiyi bekliyoruz. Silahlarmz temiz ve mermilerimiz ktklklerde ama Allah onlar kullanmak nasip etmesin. Kuvvetliyim nk haklym. nandm dava, bir memleket davas uruna her eye hazrm. lm byle anlarda bir hi geliyor insana. lm ne ki? Ebed bir hayatn doumu. Bunu yazarken on dokuz yamda olduumu ifade etmek isterim tabii. Beni, kltrel seviyemi vesairemi yarglamayn, on dokuz yanda bir genken yazyorum. Bundan korkulur mu ki? Hepimiz dnceli ve fakat neeliyiz.

nandmz bir dava uruna vazife almz nk. Canlarmz bu vatan iin var. Onun urunda yok olsun, bu bir ereftir. Okulun nizamiyesinden nc kata hatta son kata kan merdivenlerin nc basamana oturmu bunlar yazyorum. Yazyorum nk bunlar ayet sa kalrsam istikbalde en gzel bir hatram olacak. Yok, belki de ac nk ne olaca belli deil durumun. Arzu ve emelim, duamz bu harektn tek silah patlamadan sona ermesidir nk silahmzdan kan her mermi bir vatan evladna doru yol alacak. Bu ac ama bugn bunun zaruretine inanmm ben. Bir Hkmet darbesi oluyor, gnlerdir beklemekten sinirlerimiz gerilmi, beklenen ey aka dn saat dokuzda -parantez ierisinde akam yazmm yani gece 21.00deyani buuk saat nce sylendi. Artk yazmyorum. Allah beni skn dolu gnlere kavutursun, her eyi, her eyi o zaman belki yazacam. Yani insanlara, bu genlere nasl bu duygular alanyor onu belirtmek iin konumamn banda buraya nk Darbe deyince asker akla geliyor, hlbuki tabii onlarla snrl deil ama tabii askerliin znn hepimiz belki Sayn Bakanmzn dnda bir de hanmefendi var galiba -o da komisyon yesi mi bilmiyorum- komisyon yeleri genellikle erkek, askerlik yapmsnzdr bilirsiniz ama gene de ben bunu benim noktay nazarmdan ifade etmek istedim. Mamafih askerliin bu temel zellikleri artk deiiyor -bunu da endie etmeyin diye sylyorum- askerlerin yerini lm makineleri alyor, orta vadede harp eden iki lkenin belki de askerleri birbirini grmeyeceklerdir. imdi gryorsunuz Amerikada konsolun bandan Afganistanda basyor yani artk bundan sonraki savalar robotlar sava olacak. Belki de o zaman insanlar lme gtrmenin yntemleri bu sylediimin ok dnda olacak ama bunlar tabii bizim gibi orta st lkeler iin -teknoloji ynnden kastediyorum, silah teknolojisi ynnden- biraz zaman alacaktr. Yani bu grler, arz ettiim grler zamanla biraz deiecek askerin zellikleri ynnden. imdi, bu zellikler ve grevler halkta Silahl Kuvvetlere kar byk gven ve ardndan da bir beklenti yaratyor nk gvenlik ve reme igdlerinin ne kadar kuvvetli olduunu syledim. Dolaysyla halk kendi gvenliini salayanlara tabii byk sayg duyuyor, gven duyuyor. Bu btn ordular iin byledir, zellikle bizim ordumuz ve bizim ulusumuza bakld zaman bu byk gveni gryoruz. Siyasete ve siyasetiye gvensizlik hissederse halk ordudan bir eyler beklemeye balyor. Bu byk bir sorumluluk yk oluturuyor ordu zerinde yani halkn byle bir beklenti ierisinde olduunu sezinlemek ok byk bir yk bindiriyor askerlerin omzuna ve her eye karmaya balyor bu etkinin atnda. imdi -tekrar baa dnmek istersek- Darbeler, salksz bir demokrasinin semptomlardr. Serrann bu fikrine ben de katlyorum. Tabii sizler onu kendiniz takdir edersiniz. Buradan u kartmay yapabiliriz: Demokratikleme gelitike mdahale ihtimalleri, asker mdahale ihtimalleri azalacaktr nk hastalk ortadan kalkarsa semptomlar da ortadan kalkacak. Dolaysyla gl, kuvvetli, halka dayanan temsil bir demokrasinin varl bu konuda ok byk nem tamaktadr. Tabii darbeleri, muhtralar ve olumsuz giriimleri incelerken demokrasiyi sorunlu hle getiren unsurlar da aratrlmal ve yaplacaklar saptanmaldr. Tabii bu konu sre gelen bir faaliyet olmakla beraber bir mill mutabakat salayacak. Bu komisyonun benzerinin olup olmadn ben bilmiyorum ama byle bir ey olursa bu ok gzel bir rnektir, Komisyon, btn partilerin, btn grlerin temsil edildii bir Komisyon herkesin mtereken bir tehlikeyi sezdii veya bir amac benimsediini gsteriyor. Demokrasinin -zannediyorum- esas darbe ncesini bir de byle tekrar inceleyen bir komisyon varsa mesele yok ama yoksa olmasn arzu ettiimi ifade etmek isterim.

imdi, anayasa almalar srmekte olduu bu zamanda siyasal, hukuksal dzenlemelerin de yolu almaktadr bu konuda. Bunun yannda toplumsal yarglarn, siyaset, asker ilikilerinin de, varsa bunlardaki aksaklklarn da tespit edilmesi ve nasl dzenleneceinin ortaya konulmas ok nem arz etmektedir. zet olarak, sadece asker vesayetin kaldrlmas, ordunun sivil kontrolnn salanmas ve askere kar g gsterisi meseleyi zmez. Mesele, demokratikleme erevesinde her ynyle ele alnmaldr. stenirse ordu demokratikleme srecinde sistemde kucaklanabilir ve srdrlebilir demokrasinin gvencesi hline getirilebilir. Benim arz etmek istediim ana dncelerim bunlardr. Tabii ordularn sivil kontrol zerinde -bilmiyorum- belki sorular sorulacaktr, o konularda gerekirse dncelerimi ifade edebilirim. Bunlar benim z, kendime ait dncelerimdir. Bir kurumu temsil etmiyorum, onu zellikle ifade etmek isterim. Teekkr ederim dinlediiniz iin. BAKAN ok teekkr ediyoruz ncelikle deerlendirmeleriniz iin. Sorular almak zere ilk soruyu Alt Komisyon Bakanmz Profesr Doktor Naci Bostancya veriyorum. Buyurun. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Efendim ok teekkr ediyorum. ahsen girite yapm olduunuz analize btnyle katlyorum. Onlarn tabii aklanmasna ilikin -tahmin ediyorum- aramzda belki baz gr farkllklar ortaya kabilir. HLM ZKK Gayet tabii. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Ama gayet iyi bir analiz onu belirteyim. Ben baz sorular tespit ettim, o erevede izninizle gitmek istiyorum: Efendim, siz 12 Eylle giden srete Kara Kuvvetleri Plan ve Prensipler Bakanlnda Savunma Aratrma ube Mdrl grevini yrtyordunuz. HLM ZKK Evet. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Bu srete Bayrak Harekt Plann hazrlayan bir ekip vard. Bu ekiple herhangi bir balantnz oldu mu? Haberiniz oldu mu? HLM ZKK Hayr, haberim de olmad, yle bir eye tabii haberim olmadna gre zaten katlabilme ihtimalim de yok. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Ocak 1980de -sanyorum- bir uyar mektubu verilmiti. Komutanlara Cumhurbakanl makamna verilmi ve siyasi heyetler de mektubun kime verildiine ilikin bir tartma yaamlard o dnemde. Mektubun kendisine ilikin bir itiraz deildi. O uyar mektubuna ilikin o dnemdeki yorumunuz neydi ve sizin gzlemlediiniz asker evrelerde bu mektup nasl bir anlama geliyordu? HLM ZKK Benim o mektuba ait herhangi bir hatram yok. Benim rtbem albayd, Savunma Aratrma ube Mdrydm, o ilerle ok meguldm. Aslnda yapsal olarak da siyasetle yle pek fazla uram benim olmad, daha ziyade ben asker ilere gmlm durumdaydm. Onu ben hatrlamyorum yani sonradan duydum tabii byle bir uyar mektubu verildiini ama bunlar genellikle benim seviyemdeki askerlerden bir gr almadan veya onlara bir bilgi verilmeden yaplm olmaldr. Benim haberim yok, evremde de byle bir eyi arkadalarmdan duymadm.

MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Basnda Muhtra diye gemiti o mektup. Asker evrelerde ona ilikin herhangi bir konuma, deerlendirme, sizin ahit olduunuz herhangi bir yorum sz konusu muydu? HLM ZKK Hayr yok, hibir eye ahit olmadm. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Tam bir sessizlik HLM ZKK Yalnz Muhtra lafn izah etmek isterim. Askerlikte biz muhtra lafn ok kullanrz, her eye muhtra deniliyor yani ngilizcede Memorandum dediimiz mesela mutabakat muhtras deriz bir lkeyle mesela silahl kuvvetlerin bir mterek harekt yaplacaksa ona biz Muhtra deriz, muhtra hazrlanr ve byle gider ama sivil lgatte muhtra denildii zaman imdi benim de bu toplantda anlayacam bir Uyar olarak alyorum, herhlde onu kastediyorsunuz? MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Tabi etimolojik olarak malum ihtardan gelir, ihtar yapan kii, hatrlatma, ihtar da hatrlatmayla bal. HLM ZKK Evet. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Ama hatrlatmay kimin yapt ve gcnn ne olduu nemlidir tabiatyla. HLM ZKK Tabii, tabii. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Show Televizyonunda bir rportaj yaplm sizinle. 12 Eylln hemen ncesinde Ankarada kiralk bir evde oturduunuzu ifade etmisiniz, hatta bir ara askeriyeden ayrlmay dnmsnz. HLM ZKK Doru. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Yapm olduunuz rportajda o ynde ifadeleriniz var. Bilgisayar yazlmna gemek eklinde bir kanaat ifade etmisiniz. HLM ZKK Evet. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Komutanlarnzla bunu konutuunuzda size sterseniz gidebilirsiniz. eklinde bir tutum alndn, bir bakma o srada da darbe hazrlklar olduuna ilikin sonradan yorumunuz olduunu gryoruz o rportajda. Neydi orada sizin hissettiiniz, yorumladnz, deerlendirme yaptnz husus? HLM ZKK Onu yle anlataym: Ben yarbaylk grevimi sene yurt dnda NATO kararghnda yaptm ve oradan albayla terfi ederek Kara Kuvvetleri Savunma Aratrma ube Mdrlne geldim. Yurt dna gittiimiz zaman hep bizim lojman puanlarmz silinirdi. Neden silinirdi bilmiyorum, o da bir grev aslnda ama yle bir anlay vard, belki altnda bir mantk vardr mutlaka. Dolaysyla ben hep kiralk evlerde oturdum. O kiralk evde otururken benim oturduum evin sahibi bir tugeneraldi, dedi ki: Bana tayin kmazsa kalrsn ama tayinim karsa ben eimi burada brakacam nk ark tayinim kacak ocuklarmn okul durumu var, sen o zaman evi boaltrsn. Bizde sz szdr, el skma yazl kdn stndedir. Peki komutanm. dedik ve bir sene sonra, benim de zmir de bir evim vard -yurt dndayken almtm- oradaki kiracnn ktn duydum, ayn zamanda da komutanm bana Bana tayin kt, git. dedi. Yani bu 12 Eylln tam ncesinde austos aynda tayin dneminde. Biliyorsunuz tayinler o dnemde olur. Ondan sonra eime dedim ki: zmirdeki evimiz boald, buradan k deniliyor. Bundan bir iaret aldm ben. Zaten biliyorsunuz bilgisayara kar hevesim var. Ben ayrlaym, ben bilgisayar yazlmcl yapmak istiyorum, byk bir gelecek gryorum orada. dedim. nk benim akademi tezim de bu konudayd, oradan ilgi duydum balangta. Fakat eim tabii ok istekli grnmedi. Bu arada ben baya o ie karar verdim ve komutanma gittim, bal olduum tugenerale. Bir gn evvel oluyor veya iki gn nce 12 Eyllden. Dedim ki: Ben ayrlmak istiyorum. Zannettim ki, sen

ylesin, bylesin, devrenin birincisisin diyecek, gzel bir eyler syleyecek. Peki, ama bir ey var senin bilmediin, istesen de gidemezsin. dedi. Benim aldm bu ama ben bunu hl herhangi bir eyle yorumlamadm o zaman. Sonra baktm bir hareketlilik var kararghta, beni de ardlar dediler ki: Bu akam eve gitme. Nedir? Ertesi gn byle bir mdahale olacan rendik. Sana bir grev verilecek, gitme. diye amirimden emir aldm, o gece orada kaldm. Ertesi gn sabahleyin Falanca yere gidin. dediler, oraya gittik ve orada zel kalem mdrl grevi bana tebli edildi ve iki sene kaldm. Ben bu eyi o televizyona verdiimi hatrlamyorum ama bir gazeteciye bunu bu ekilde syledim. Zaman zaman sohbette bu byle geliyor ama yani yle bir eyi iki gn ncesine kadar ben hissetmedim veya hissettirilmedi, mutlaka bir hazrlk yaplmtr tabii. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Efendim biraz nce NATOda grev aldnzdan bahsettiniz. Biliyorsunuz Bar Gnllleri diye 1950li yllarda douda alan Amerikan meneli birtakm organizasyonlar sz konusu ve bunlarn yapm olduu almalara ilikin de birok speklasyon mevcut. Kimilerine gre onlarn Trkiye'nin birlii, dirlii bakmndan problemli alanlarda almalar yrttklerine dair yorumlar var. Bar Gnllleri ayn zamanda NATO ierisinde de faaliyette bulunmular. Sizin NATOdaki greviniz srasnda bu tr ahitlikleriniz oldu mu? HLM ZKK Hayr, NATOda bu Bar Gnllleri konusunda herhangi bir ey olmad, NATOnun kapsamna da girmez, sorumluluk alanna da girmez. Bunu her lke bir trl yapar. Yani bunu ilk yapanlar Romallar, onlardan kalmtr. Talebe mbadelesini yaratmlardr. Her lkenin en sekin genlerini alp Romaya getirip, Romaya hayran hle getirmi, tekrar lkelerine gndermilerdir. O kadar gzel eitilmilerdir ki orada ok yksek makamlara gelmilerdir ve Romann menfaatlerine almlardr. Kendi rencilerini de o lkelere gndermek suretiyle orann btn zelliklerini renmi ve buradan politikalarn dzenlemede ey etmilerdir. Dolaysyla btn lkeler bunu bir trl yaparlar. talyan okullar, Avusturya okulu, Amerikan koleji vesairenin hepsinin altna baktmz zaman bu vardr ama bunlar NATOnun grev sorumluluu ierisinde deildir ama mesela ok zel konular da vardr, mesela Modern an Problemleri diye bir komite vard, o komitede benim izleme sorumluluum vard, Mesela Kanadann yeme alkanlklaryla hastalklar arasndaki ilikileri inceleyen komisyonu vard ve NATO erevesinde yaplr ve bize rapor verirlerdi lkeler yani lkeler yapar ama NATOya bilgi verirlerdi yani NATOnun srf askerlik dnda eyleri var ama bu Bar Gnllleri konusunda ben herhangi bir ey duymadm NATOnun byle bir ey yaptn. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) fadelerinizin daha akla kavumas bakmndan soracam: NATOdaki Brkseldeki rgtlenme NATOnun fonksiyonlarna ynelik bir rgtlenme, mkemmel ileyen bir makine olmaktan te evreden gelen subaylar ayrca etkilemeye ve onlarda bir tr hayet duygusu uyandrmaya ynelik efektler olduuna dair gzlemleriniz var m? Onlar etkilemeye dnk bir atmosfer, zel bir aba arka planda hissedilen, daha soyut ama fonksiyonel olmasnn tesinde bykln onlara hissettirmeye dnk bir mekn dzenlemesinden, ite ilerin yrmesine kadar zel bir aba sz konusu mu, byle bir gzleminiz var m? HLM ZKK Evet var. Tam dediiniz gibi olmasa da Sayn Bakan Vekilim, byle durum var. Bu, daha ziyade dolayl olarak yaplr. Mesela onlarn bir Mill Asker Temsil Heyet Bakanlna girerken kapnn girii, o camlar, arkadaki asker Onlarda btn o gvenlik ilerine askerler bakar, marine corps dedikleri deniz piyadeleri aray eder. Herhangi bir toplantda Amerikan veya byklne gre eitli lkelerin temsilcilerine Asker Komite Bakannn davran biimi farkldr.

Dolaysyla, btn bunlar veya onlarn syledii szler, hazrlk seviyeleri, vesaireleri dier lkeleri etkiler. ok da etkilemitir. zellikle Sovyetlerin yklmas sonrasnda gelen eski Varova Pakt lkelerin eyleri ok etkilenirlerdi onlarn davran biimlerinden, hareketlerinden yani bir etkileme var ama bu NATOnun bir eyi deil, NATO imdiki lkelerin davran biimidir, o ekilde. Tabii, unu ifade etmek isterim eer msaade ederseniz MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Estafurullah HLM ZKK NATO, Trk Silahl Kuvvetleri iin ve Trkiye iin bence Batya alan pencere olmutur. Orada hepimiz eitli lkelerin insanlarn grdk, onlarn deer yarglarna ahit olduk, gezilerde onlarn lkelerini grdk, insanlarn grdk, silahl kuvvetlerini grdk. Dolaysyla, bunlar bizde Batl deerlerin bize yakacak seviyede olduunu anlama imknn da yaratmtr. Yani o bakmdan, NATOnun zellikle bu d grevlerde ben Trkiyeye byk faydalar getirdii dncesindeyim. imdi de iyisi tabii. imdi btn genler, siviller de gidiyor ama o zaman siviller ok yurt dna kamyordu, daha ziyade askerler bu frsata sahipti. O bakmdan, onlar daha byle Batc, ilerici grlyorlard. BAKAN Pardon, ok zr diliyorum Sayn Bakandan. NATO konusuna girmiken bir soru yneltebilir miyim. HLM ZKK Buyurun efendim. BAKAN NATO genel sekreterlerinden bir tanesinin Newsweek dergisine yapt bir aklamada NATOnun kuruluunda bir gizli madde olduu ve baz lkelerde Gladio tipi rgtlenme ngrd ifade ediliyor. Uzun yllar burada alm birisi olarak size yle bir soru yneltebilir miyim: Trkiyede bu oldu mu, byle bir yaplanma sz konusu oldu mu? HLM ZKK Efendim, Gladio tipi ey Trkiyede olmamtr. Trkiyede zel Harp Dairesi vardr. zel Harp Dairesi, souk BAKAN Karlk gelir mi bu kavrama? HLM ZKK Gelmez ama o yle yazlyor, hep yle ey ediliyor, o sulanyor. zel Harp ok, hakikaten, souk sava dneminin bir gereklilii ve rndr. Souk sava sona erdikten sonra o tabii eyin deiimi olmutur ve baka baka hle gelmitir. Souk sava dneminde onun grevi, igal edilmi lkedeki halk organize ederek aynen stiklal Harbinde ete muharebeleri nasl yaplmsa onun benzerini daha sistematik ve hazr bir ekilde yapmasdr. Tamamen resmdir, gz nndedir, hibir gizli taraf yoktur ama tabii, birok eitli iddialar var, o iddialar tabii iddia edenlerin sorumluluudur, o konuda bir ey syleyemem. BAKAN Bu yaplanmalarn ayn zamanda zel Harp Dairesi ad altnda da olsa Trkiyede demokrasinin kesintiye uratld veya darbe planlanmalarndaki rol nedir? HLM ZKK Ben herhangi bir iliki grmedim, hissetmiyordum. BAKAN Tamam, teekkr ederim. HLM ZKK Evet, ayn Bakanla balydk. Yani zaman zaman veklet de ettim yani komutanm izne gittiinde filan. yle bir ey yoktur ama dediim gibi, ok halisane dncelerle kurulmutur. BAKAN ok teekkr ederim. Buyurun Sayn Bakan, devam edin. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Efendim, 12 Eyllden sonra MGK Genel Sekreterliinde Orgeneral Haydar Saltkn zel Kalem Mdrl grevini yrttnz. HLM ZKK Evet.

MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Haydar Saltk iin o dnemde MGKnn derin akl derlerdi, yle hatrlyorum. Yani bir nevi, dnemi planlayan, organize eden, sonraki gelimeleri tayin eden ok hayati bir rol stlendiine ilikin deerlendirmeler sz konusuydu. Siz orada zel Kalem Mdrl yaparken eitli ihtisas komisyonlar teekkl ettiriliyor. Bunlardan birisi de Basn ve Halkla likiler Komisyonu. Basn ve Halkla likiler Komisyonu zellikle darbe dnemlerinde hakikaten hayati ilevler stlenirler nk darbe, olaan bir rejim biimi deildir, sonular itibaryla da halkn kabul etmeyecei, itiraz edecei birtakm grntler, olaylar, deerlendirmeler ortaya kabilir. O uyumsuzluu gidermeye dnk bir nevi, tabiri caizse halk aydnlatmak, darbe yapan evrenin karar ve iradesine halkn rzasn ina etmek amacna dnk birtakm almalar yrtmesi gerekirdi, o uyumu salamak bakmndan nk 650 bin civarnda insan tutuklanmt hemen 12 Eylln ardndan. Daha sonra hapishanelerde birok insan tutuklu olarak kald, byk davalar ald, idam edilenler oldu, gazetelere ynelik bir sansr uygulamas yapld. Btn bunlar dikkate aldmzda Basn ve Halkla likiler, size bal olarak faaliyet gsteren bir komisyon neler yapt, bize byle ke talar Tabii, btn hikyeyi anlatmanz mmkn deil ksa bir sre ierisinde ama sizin ahit olduunuz, problemli olarak grdnz yahut da yerinde bulduunuz ne tr durumlar ortaya kt? HLM ZKK imdi, tabii zel kalem mdrlnn grevi malumunuzdur, her yerde odur, zel kalem mdrnn grevi, genel sekreterin faaliyetlerine yardmc olmak, evraklar gelir, onu gtrr verirsiniz, o bir emir verir, onu ilgili yere aktarrsnz. Dolaysyla zellikle Haydar Saltk gibi rahmetle anyorum kendisini- ok sratle alan, ok zeki bir komutann zel kalem mdrln yapmak ok zordur. Dolaysyla, br eyler ne yapyor falan Ancak byle bo zamanlarda orada grevli arkadalarmzdan duyduklarmla snrldr. Yani ben zel Kalem Mdr olarak onlar izlemi deilim ama tabii, Basn ve Halkla likiler hl tenkit edilir, Genelkurmay bu ii yapamyor. diye benim zamanmda yaplrd. ok nemli bir konu. O konu, tabii, buyurduunuz gibi, eitli maksatlara matuftur. Birincisi, tabii, Konseyin yapmak istediklerini kamuoyuna aydnlatmak; yanltarak deil de doru olarak aydnlatmak. Tabii, ben meseleyi yle alyorum. Ondan sonra, basn takip ederek, basn nasl deerlendirmeler yapyor, bunlar bizim iin ne mana ifade eder, bunlar deerlendirip Genel Sekretere sunmak. Dolaysyla Genel Sekreter ancak komutanlara sunuyordu. Mesela ben hibir toplantsna katlm deilim. Oraya srf Genel Sekreter gider, komutanlarla oturur konuurlar ama Genel Sekreterin hazrlklarn alt kademe yapar. Nasl Genelkurmay Karargh varsa nasl bir bakanln altta daire bakanar, mstear, mstear yardmclar varsa yle bir kurumdu. Basn ve Halkla likiler konusunda yanl yaplm, hafzama damgalanm herhangi bir ey u anda bilemiyorum Sayn Bostanc. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Mesela, ok youn bir sansr uygulandn biliyorum. 1982de ben de bir gazetede ksa bir dnem grev yapmtm. Hatta o dnemde Dnd veya Dne diye, aslnda politik olmayan davadan bir kadnn aslmasna ilikin karar ktnda, o sre ierisinde gazeteler buna ok itiraz eden yaynlar yapmlard. Bizim gazeteyi de bir subay aram ve ok nazikne bir ekilde bu yaynlar kesmemiz gerektiini sylemilerdi. Sadece politik alanda deil, gndelik hayatn dier alanlarna ynelik de bir sansr uygulamas herhlde merkez bir ekilde yrtlyordu. Sizin buna ilikin ahitlikleriniz oldu mu benim sadece bir rneini verdiim ama yaygn bir ekilde uygulanan?

HLM ZKK Hayr, tek ey bildiim, mesela terrist faaliyetlerde hep birinci sayfada grmek isterler eylemi yapanlar kendilerini. Birinci sayfadan verilmesin, ikinci sayfaya veya sonrakilere konulsun. dncesinin konuulduunu biliyorum, aramzda. Yani herhlde birileri o konuda emir vermi olabilir nk o bir yerde tetikliyor olaylar ama ikinci sayfaya, nc sayfaya girdii zaman olaylarn birden azaldn tecrbeler bunu gstermi. Benim hatramda kalan sadece bu konu var. Yani Birinci sayfada deil, mteakip sayfalarda verilsin, birinci sayfada onlara propaganda malzemesi olmasn. diye byle bir dnce tarz vard. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) MGK dnemi MGK tutanaklar, Anayasa Komisyonu tutanaklar ve Dileke Komisyonu ariv ve tutanaklar, 77-80 aras Dileke Komisyonu arivleri u anda Byk Millet Meclisinde yok. Bunlarn nerede olabileceine ilikin bir fikriniz var m efendim? HLM ZKK Hayr, yok efendim. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Kenan Evren, sizinle ilgili ok olumlu deerlendirmelerde bulunmu, o tr beyanlar var. Muhtemelen, genel olarak subaylara ilikin yapm olduu deerlendirmeler erevesinde bir de siz dikkatini ekmisiniz, geldiiniz grevler itibaryla da yle grnyor. Yapm olduunuz grev erevesinde Konsey yelerini yakndan tanma imknnz oldu mu? HLM ZKK Hayr, olmad. Genel sekreterlerle oldu. Haydar Saltk Paa ve ru Paa. Her ikisiyle de daha nce hi almamtm. Hep bana onu sordular Sen ne zaman altn, niye zel Kalem Mdr aldlar? diye nk zel Kalem Mdr tabii ok zel bir grev. Ondan sonra, bizde dosyalara ok itibar edilir. Benim tamamen dosyalarmdaki bilgiler zerinden almlardr ve deitii zaman Genel Sekreter, genellikle zel kalem mdrn deitirir, beni deitirmemitir. ru Paaya da ayn ekilde zel Kalem Mdrl yaptm ama Konsey yeleriyle hibir eyim, dediim gibi, resm veya gayri resmi, sadece onlar uzaktan grmekten baka olmamtr efendim, bilmiyorum. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Askeriyenin yaplanmasna ve hiyerarisine ilikin, sivil otoritelerle hiyerarisine ilikin malum birtakm tartmalar da yaanyor. te, darbeye dayanak gsterilen 35inci madde, ayn zamanda Genelkurmay Bakannn Babakana, Cumhurbakanna bal gibi takdim edilmesi, demokratik lkelerde Mill Savunma Bakanna bal olmas bu konulara ilikin sizin de kanaatleriniz var, bunlar paylamanz mmkn olabilir mi? HLM ZKK Tabii, ana hatlaryla paylamam lazm bunu. imdi Liddell Hart diye bir stratejist var ngilterede. Diyor ki: Bir orduya yeni bir fikir sokmaktan daha zor bir i vardr, o da eski bir fikri skp atmaktr. Tabii ki silahl kuvvetlerimizin bir anlay var, halkn ierisinde bir konumu var, devlet sistemleri ierisinde bir konumu var, bu gelmi. Tabii her ey deiirken onda da yava yava deimeler olmaktadr. imdi, eitli lkeler eitli yntemler bulmular. imdi bu yntemleri sayyorum ama bunu neriyorum olarak alnmasn bilmiyorum basn mensuplar var m? Grdm kadaryla kamera var MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Var ve sizi can kulayla dinliyorlar. HLM ZKK nk artk yanl anlalmaktan da ok yorgun dtm ben. Sadece yani nasl uyuluyor, onu sylyorum yoksa bir neri getirmiyorum Silahl kuvvetler bunu yapmaldr. diye. Mesela bazlar, ite Amerikay ele alalm, Genelkurmay Bakan silahl kuvvetlerin komutan deildir. Altnda da kuvvetler vardr. Kuvvetler de sadece lojistik destek ynnden, eitim ynnden birlikleri hazrlarlar. Sava zaman Mill Savunma Bakan bir oramirali veya bir orgenerali cephe komutan olarak atar ve onun ihtiya duyduu btn birlikleri, kuvvetler

hazrlanm, eitmi, lojistik destei yaplm olarak verirler ve muharebeyi o yapar. Genelkurmay Bakanl, genel, silahl kuvvetlerin hazrlklarn, kuvvetlerin almalarn inceler ve Mill Savunma Bakanna ve Bakana yerine gre- nerilerde bulunur asker gvenlik politikalar ynnden. zellikle onun, gvenlik politikalarnn asker ynnden dolay eyde bulunur ve ok deer verilir. Genelkurmay Bakan yani orada silahl kuvvetler komutan deil ama ok deer verilir. Birok memlekette de bunu gryoruz yani Silahl kuvvetler zerine sivil kontrol olsun. Evet, dorudur. diyorlar ama ondan sonra onu da layk olduu yere, onun fikirlerini de fikir manzumesi ierisinde layk olduu yere koyduruyorlar. Bazlar mesela kendilerini cumhurbakanlarna balamlar, tek tek balamlar, Genelkurmay Bakann kuvvet komutanlar bir hiyerari iinde deil, tek tek Bakana balamlar, mesela Pakistanda, vesairede. Baz lkelerde byle bunu karma bir sisteme gtrmlerdir. Mill Savunma Bakanna dorudan doruya gene bir hiyerari, emir-komuta hiyerarisinde balanmlardr ve mill savunma bakanlar bunu ey eder ama mill savunma bakanlarnn ok sk deitii lkelerde de bu problem olmutur nk mill savunma bakanlarnn bir de hazrlkl olarak gelmesi gerekir nk silahl kuvvetleri sevk, idare etmenin de zel bilgiye ihtiyac var takdir edersiniz. Dolaysyla, bu bilgilerle mcehhez kiileri bulup getirmek iin eer yeteri kadar yoksa tabii uzun sreli kalmas gerekir ama siyasi sistem eer sk sk deiiklikler getiriyorsa o da problem olmutur. Yani byle, bunlarn faydalar ve mahzurlar vardr. ncelenebilir tabii; Meclisin byk imknlar var, inceletilebilir bunlar. Btn bunlar ierisinde bizim silahl kuvvetlerimizdeki durum malumunuz, bunlardan farkl bir eydir ama mesela bunu baz eyler, asker grleri rnek aldnz zaman bizdeki sistemi ok beenenler de var, bizdeki sistemi tenkit edenler de var ama yani her sistem aslnda her eyiyle kt, her eyle iyi olmaz yani griler oktur siyaha ve beyaza nazaran. Yalnz unu ifade etmek isterim: Ordu zerinde sivil kontrol, aa yukar btn lkelerde deimez bir prensiptir ve dorudur. Asker babo braklmaz, hibir zaman braklmamtr, bizde de braklmamtr. Yani rnekler vermek istersem birok yerde siyasetinin hep dedii olmutur. Yani bunu zellikle belirtmek isterim. Sanki yle bir hava da esiyor, sanki orada kendi kendine bir eyler yapyor gibi. Bu kesinlikle byle deil. Bunu sormadnz ama bilmiyorum eer aklnzdan geiyorsa onu aka syleyeyim. Yani sivil iradeye ok sayg duymutur ordu. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Teekkr ederim. Efendim, askeriyede ok nemli grev yaptnz alanlarn banda planlama ve koordinasyon geliyor. eitli grev birimlerinizde de bu manada almalar yrttnz. 12 Eyll darbesi de bir planlama ve koordinasyon neticesinde yapld Bayrak harekt dediimiz. Siz NATOda da ok nemli grevleri yaptnz. Bunun, NATOdaki benzer planlama ve koordinasyonlarla bir ortakl var myd, benzerlii var myd? HLM ZKK yle: Planlama bir mantk oyunudur. Yani planlama yapmann amac btn lkeler iin ayn olduu iin ona giden yntem de byk farkllklar olmakszn ayndr. Plan, nereden kaynakland, o eyin nasl yaplaca Mesela bir durum muhakemesi yapmadan bir plan yapmak mmkn deildir. Mesela, kanuni baz dzenlemeleri yapmadan Oturup imdi burada bir alma yapacak ve bunu bir kaleme alacak. te, bu da bir plandr. Yani NATOdaki planlarla -Trkiyedeki asker planlar kastediyorum- asker planlarn byk benzerlikleri vardr. Neden? Afganistana olan imdi btn lkeler bir arada alyor. Eer planlarmz birbirinden farkl olursa, maddeleri, yerleri, ne ekilde yaplaca, o

iki lkenin birlikte etkin bir ekilde almas mmkn deildir. O bakmdan, standardizasyona, malzemesinden tutun da arabalarn benzin kapana kadar her eyi NATO standardizasyon almalar altnda kolaylatrc tarzda zme kavuturmutur. Dolaysyla, planlarda da benzerlik vardr, asker planlarda. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Efendim, orgeneral rtbesiyle NATO Gneydou Avrupa Mttefik Kara Kuvvetleri Komutanl yaptnz. HLM ZKK Evet. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) ok eitli seviyelerde NATO grevlerini ifa ettiniz. NATOnun Avrupa Mttefik Kuvvetleri Yksek Karargh Plan ve Prensipler Dairesinde, hi baz lkelerle ilgili darbe planlar hazrlandna dair ahitliiniz oldu mu? HLM ZKK Yok hayr. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Byle bir alma yaplm olabilir mi? HLM ZKK Efendim, onlar yani ben imdi NATO Plan Prensiplerde alrken rtbem yarbayd. Yani oralarda bunlar tabii eer yaplyorsa ok yksek seviyelerde olur, mill de olur. Yani mesela baz Amerikallar bilirim, koltuklarnn altna bir dosya, stne aynen USA eye only. yazard. Amerikan gz sadece demek yani Amerikaldan baka hi kimse grmez onu. Yani byle almalar da vardr ama NATOnun resm olarak byle bir ey yaptna hi ahit olmadm ve duymadm da yani. Baz eyler ahit olmadn da duyarak renilebiliyor. Yok, yle bir ey duymadm. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) 12 Eyll dneminde birok olaylar yaand ve bunlar kamuoyuna da zaman zaman yansyordu. Olaylar derken ite ikenceler, kt muameleler, birtakm faili mehul cinayetler, ite Emniyetin drdnc katndan atlama filan gibi klielerle halkn belleine yerlemi. Olaanst dnemlerde hukuk biraz rafa kaldrlr ve tehlikenin varl n plana kartlarak bu tr kural d uygulamalar bir meruluk ierisinde takdim edilmeye allr. Sizin grev yaptnz sre ierisinde hi bu tr uygulamalara ilikin ynetime intikal eden ikyetler, ite u hapishanelerde ikence yaplyor, insanlara kt muamele ediliyor, siz bu devletin bandasnz, niin bunlara ilgi gstermiyorsunuz? eklinde dilekeler veyahut da insanlarn gelip mracaat, bu tr olaylara ahit oldunuz mu? Sizin kiisel olarak, size gelen, size intikal eden veya gzlemlediiniz bu tr olaylar sz konusu oldu mu? HLM ZKK Efendim, baz olaylar hatrlyorum. Yani bunlar eitli vastalarla gelirdi. O zaman, eer ok yanlmyorsam, Dileke Komisyonu, vesaire gibi Meclisin birok Genel Sekreterlik niteleri alyordu, oralara da byle bavurular geliyordu. Baz olaylara ait fotoraflar geldiini imdi anmsyorum. Tabii bunlarn bilinmemesi, yukarya gelmemesi mmkn deil. Yani eyann tabiatna aykr. Geliyordu. Tabii, onlara yaplan ilemler mutlaka vard, onun ilgili daireleri vard, onlar mutlaka onun zerine gidiyorlard ama tabii ok yaygn bir ortamda bunlar BAKAN Ses kayt sistemindeki arza nedeniyle bir be dakika ara verelim. (Ses kayt sistemindeki arza nedeniyle ara verildi) BAKAN Buyurun. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Efendim, biraz nce on dokuz yanda bir gencin nc katn ikinci merdiveninde oturarak yazd bir mektubu okudunuz bize, zamana yazlm bir mektup. Orada sizin de ifade ettiiniz gibi, on dokuz yandaki bir gencin hissiyat biraz da romantik ve naif dnceleri vard. Bunu

unun iin sylyorum: Bizim ordunun iinde gen subaylar diye bir olgu var malum. 60 darbesinin ardndan Talat Aydemir, Fethi Grcan olaynda da benzeri ekilde gen subaylar devreye girmiti. Daha sonraki dnemlerde de hep gen subaylara atfla, ite Gen subaylarn rahatsz olduu, gen subaylarn birtakm gelimelere kzd eklinde birtakm speklasyonlar yapld ama belli ki gen subaylar diye sizin biraz nce portresini izdiiniz, esasen lkenin toplumsal, politik realitesinden hayli uzak ama son derece akn bir vatanseverlikle ve kendisine atfettii zel bir grev duygusuyla Tabii, akn bir vatanseverlik ayn zamanda kurallar hie sayan bir grev duygusu. stelik askeriye malum, vatan iin lmeyi gze alyor. Dolaysyla, orada problemli bir alan teekkl ediyor gen subaylar derken. Sizce bunun kayna nedir? Niin byle bir gen subaylar olgusuyla biz uzun yllar boyunca yz yze kaldk? Mfredattan m geliyor, eitimde beraber harp akademisinde aktarlan konulardan genel atmosferden, vatan korumaya dnk her trl kuraln stnde bir grev duygusunu ina etmeye ynelik bir dilden mi, neden kaynaklanyor bu? HLM ZKK Ben annemi kaybettiimde yandaydm ve derler ki hep -byle bir de resm var, esas duruta- annem sa iken: Benim olum byynce paa olacak. Yani tabii, silahl kuvvetlerin insanlar artlandrmas daha bebekken balyor, onu ifade etmek istiyorum. Tabii asker okullarda, biraz nce sylediim amalar salamak iin ona gre bir mfredat program uygulanmaktadr. Buradaki mfredat genleri o ynde alyor. Dolaysyla genleri, nasl siyasetin bask gruplar, semenleri varsa silahl kuvvetlerin de bir bask grubu veya semeni olarak kabul edebilirsiniz. Bir de zaman zaman genlerle yallar arasndaki entelektel seviye fark da ok deiiyor. Gelien lkelerde, mesela genler daha ziyade yallardan, biz yallardan daha iyidir. Genelkurmay Bakanlndan ayrlrken yle bir sz, cmle kullanmtm: Eskiden biz genleri elinden tutar yukarya ekerdik, imdi onlar bizi yukarya itiyorlar. nk sene 1995te yurt dndayken ilk laptoplar kt, siyah beyaz bir laptop aldm nk Onlarla yaplabilecek ileri bilmezsem genlerden unlar yapn. diye isteyemem, sadece konvansiyonel dncelerimle bilgi isterim, gdk kalr almalar. diye ve o yata -ki 1995- bilgisayarlar pratik olarak renmeye baladm, onun imkn, kabiliyetlerini. Dolaysyla, imdiki genler tabii bizim de temizde hem eitim seviyeleri ynnden hem btn medyay, vesaireyi nternetten takipleri ynnden. Dolaysyla, onlar bizim iin ok ayr bir gruptur. Genler heyecanldr. Ondan sonra, birok eyleri, o genlik heyecanlar henz trplenmemitir. Dolaysyla bu farktan dolay gen subaylar eyi vardr bir kavram olarak. Ama bunu 1960da gen subaylar bir darbenin paras olarak veya onun sebeplerinden en nemlisi olarak gsterildii iin gen subaylar laf tedirginlik yaratmtr bende. Mesela biliyorsunuz, yle de bir olay geti bamzdan. ey budur yani bunun kkeninde yatan budur, bir ey olarak nk imdi eskiden otoriter liderlik vard silahl kuvvetlerde, emrederdiniz yaparlard. ylede yetitirildik. imdi hl onu ite deitiriyoruz ama imdiki genler byle gznze bakyor. Ben Harp Okulu renci Alay Komutanl da yaptm, 3 bin tane rencim vard. Emir verdiiniz zaman veya bir konudaki davrannza bakt zaman byle gznze bakyor, artk ikna olmak istiyor ald emri yapmaktan. Bunu da ikna edici komutanlk tipi gelitirmesi izledi. imdi o ekilde ancak sevk, idare edebiliyoruz. kna etmek iin genleri, onlar ok iyi anlamak lazm, onu bir grup olarak ele alrz. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) imdi, 12 Eyll konuulurken genellikle darbe ortam iin artlarn olgunlamas gerektiine ynelik bir

deerlendirme de sz konusudur. Darbeyi yapacak olanlar ortamn olgunlamasn beklediklerini beyan da ettiler ama bu iki anlamada gelebilir. HLM ZKK Evet. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Bir, olgunlamas iin aba gstermek; iki, sre ierisinde halkn darbeye rza gsterecei bir kritik noktaya kadar gelmesi. Dn burada bir konuumuz vard emniyet kkenli. 11 Eyll gn Ankara Kzlay Yeniehir blgede grev yapan polislerin operasyon sebebiyle baka alanlara kaydrldn ve 11 Eyll gn orada o gne kadar grlmemi lde, 150 adet kadar bombal pankart asldn ifade etti. Yani hi bu sayda bombal pankart ortaya kmazken gvenlik gleri alan boaltyor ve peinden 150 bombal pankart aslyor ve hibir fail yakalanamyor. Bu olay tekil bir olay mdr, baka zincirler de var mdr? Byle bir akl ve bunu gerekletirecek bir irade olduuna gre benzeri olaylarn da olabileceine ilikin bir akl yrtebiliriz. Bir de u ok sylenir: 11 Eyll gn Trkiyede kan gvdeyi gtryordu HLM ZKK 12 Eyllde niye MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) 12 Eyllde bitti bir anda, bakla kesilir gibi ve buradan bir tr, darbeyi yapan kiilerin ayn zamanda ilgili srete fail olduuna dair zmni bir gnderme de vardr bu ifade de. Sizin kanaatiniz nedir bu konulara ilikin? HLM ZKK imdi bu, tabii beklediim sorulardan birisi. 12 Eyll deyince bu hep sylenmitir. imdi ahslar istihdaf etmiyorum, herhangi bir kimseyi, sylediim gibi sadece meseleyi jenerik olarak ele alyorum. zellikle bu 11 Eyll-12 Eyll aras bu fark da syleyeceim. imdi insanlar, 1960ta byle bir olay olmu, nnde bir rnek var, insanlarn eitimi var, gelimilii var ve onlarn da biraz akl var bu ileri yapanlarn. Yani akl banda bir komuta heyetinin -ordudan bunlar seilerek gelmiler- byle hazrlayarak ihtilal yapmas ihtimali bana gre sfrdr. Niye? Niye yapsnlar ki yle. Yani silahl kuvvetler kendi iiyle Orada onu yapmak demek byk bir risk almak demektir. Her an baarsz olabilirsiniz. Talat Aydemirin, efendime syleyeyim, asld gibi. Yani byle bir ey olmaz. Ama biraz nce ne dedim? Halkn beklentileri bazen byk bir sorumluluk yklyor. O zamanki olaylar Tabii bunu ben tam btn ynleriyle incelemi deilim 12 Eyll nk birok vehesi var ama o zamanki olaylar hepimiz hatrlyoruz. Bu olaylar dnya konjonktryle ok ilgili olaylardr. Mesela Sovyetler ve Amerika nasl tam tepede birbirinden ayrlm, ztlamsa; biri sa, biri solu temsil etmise, aadaki, retmenlerimize kadar, polislerimize kadar, biliyorsunuz, eitli dernekler kurulmu ve kutuplamalar olmutur. Dnyadaki bu konjonktrn etkisiyle Trkiyedeki bu renci olaylar vesaireleri ey etmitir. zgrlemenin tam balad zamanlar, televizyonlar vesaireler, iletiim vastalar canlandka oradan gelmitir. Niye bekledik? O zaman bir laf var: Olgunlamasn bekledik. nk silahl kuvvetlerin mantnda zamanlama ok nemlidir. Mesela dmana kar taarruzu yapacanz zaman milimi milimine hesaplamanz lazm. Eer ge kalrsanz cephe yarlr, yapamazsnz; erken yaparsanz hibir ie yaramaz, ihtiyatnz kullanm olursunuz, aklnzdan baka hibir ihtiyat kalmaz. Dolaysyla, zamanlama ve bir de mekn vardr bizde, stratejide zaman ve mekn mevhumu ok nemlidir. Dolaysyla, amaca ulamak iin byle bir eyin gerektiine inanmlar ama bunun baarl olmas iin Veya artk geri dnlmez noktas da diyebiliriz buna, keke olmasa diye dnlr ama yle bir nokta vardr ki geri dnlmez noktay dndnz zaman ite

zaman odur. Olgunlamasn beklediimiz zamanla ben ahsen bunun kastedildiini anlyorum. eye gelince, 11 Eyllde yleydi, 12 Eyllde niye byle oldu? Korku dalar bekler. 12 Eyllde, bir defa, herkesin devlete gveni oldu. Polis yakalyordu, savc brakyordu; savc brakyordu, gelip o polisi vuruyorlard. Yani o ortam imdi tarafsz olarak aka konualm. Burada renciler polis kontrolnde, jandarma kontrolnde; burada solcularn soldan, saclarn sadan gittii bir ortam ierisinde yayoruz. Dolaysyla, adi cinayetlerde bile bir kda yazp veriyorlar, tamamen ideolojik su oluyordu. O kadar ideolojik su vard ki kimse hakkndan gelemiyordu; byle bir hezimet. Ama ihtilal olduktan sonra yani herkesin hem devlete bir gveni geldi. Benim inisiyatifim en azndan byle, katlrsnz katlmazsnz, tabii sizlere ait bir duygu. Byle oldu. O gvenden dolay Ve bir de birinci sayfadan hemen ikinci sayfaya geirildi, onun iin tedbirler alnd, yeni emirler verildi, dzenlemeler yapld; bu dzenlemelerin de etkisi. Yani onlarn hi mi etkisi yok? Yani sanki silahl kuvvetler ihtilal yapmak iin hazrlam, hazrlam, ondan sonra, btn herkes byle kukla gibi, ihtilal yaplm, hepsinin ipleri kesilmi, ondan her ey skn olmu. Yani byle bir ey olabilir mi? Mmkn deil. Sonra, yle dnen insanlar niye sene sonra brakp gitsinler? Bunu birisine syledim, bir yaknma; dedi ki: Ama Kenan Evren Paa Cumhurbakan oldu. Ama dier hepsi ekildiler, gittiler. Ordu yle ok eyde kalmak isteklisi deil ki. Yani devleti idare etmek, bilmem ne yapmak, hazrlkl olmadnz bir konuda ok zor bir ey, karabasan gibidir yani bir ihtilal yapmak. sene ierisinde, biliyorsunuz, iler yle ok da ktye gitmemiti yani daha iyiye gidiyordu, sene sonra braktlar, gittiler. Niye yle bir hazrlk yapsnlar ki? diye dnyorum, benim mantm bu ekilde alyor efendim. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Efendim, son bir soru soracam. HLM ZKK Buyurun. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Darbelerin genellikle iki gerekesi oluyor; birisi terr, ikincisi ekonomik gerekeler. Biliyorsunuz, 24 Ocak 1980 tarihinde Trkiyede radikal deiiklikler ieren yeni bir dzenleme yapld. HLM ZKK Ka senesinde dediniz efendim? MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) 24 Ocak kararlar, ekonomik kararlar, malum, 1980de. Bu kararlarla birlikte ithal ikamesine dayal sanayileme modelinden ve buna ynelik bir rgtlenme eklinden serbest piyasaya geildi. Kimi akademik ve politik analizlere gre, bylesine radikal dnmlerde geni toplumsal kesimler huzursuz olur, haklarn kaybedeler ve ynetime kar iddetli protesto gsterileri ve itirazlar ortaya kar. Darbe tam da bylesine nemli deiiklikler yaanrken toplumsal muhalefeti bastrmak iin yapld. Bu deerlendirmelere ilikin bir kanaatiniz var m? HLM ZKK Efendim, tabii, cevaplamas zor bir soru. imdi, ksaca yle ey edebilirim buradaki mantm: nsanlar bugnnden mutlu, yarnndan emin deilse ya br dnyada mutlu olmak iin ar dindar olurlar veya Bu sistem bizi bir yere gtrmeyecek. deyip blc olurlar. Yani znde yatan budur. imdi, byle olduu zaman, halk umutsuz, isteksiz olduu zaman ya terrizm vardr ya ekonomik sknt vardr, ekonomik skntdan da ok rahatsz olurlar. Siyasetin eer bunu baaramayacan dnyorsa Konumamda da ifade ettim, halkn siyasete ve siyasetilere gveni arttka beklentisi azalr diye. Tabii, hep silahl kuvvetlerden beklemi. Bu, genelde Trk toplumunun bir skntsdr efendim. Yani ben Anadolunun her yerinde alm bir insan olarak unu grdm: Ya Allahtan beklenmitir ya airet liderinden beklenmitir ya Babakandan beklenmitir ya

askerden Hep byle birisinden beklenmitir yani Ben yapaym.dan ziyade birisi hazr bize versin, demokrasiyi hazr versin BAKAN 4nc srada asker. HLM ZKK Efendim? BAKAN imdi siz sylerken sralamanzda beklediklerini, 4nc srada HLM ZKK Artk Ben onu bir sralamaya koydum. diyemem ama yani ben Tabii, yle durumlarda beklenti ey yaratyor. Yani yoksa bir muhalefeti bastrmak iin vesaire iin, tabii, onlar siyasi boyutu; ben bilemem ama bildiim bir ey var: Siyaset, darbelerin nlenmesinde en etken unsurdur. MEHMET NAC BOSTANCI (Amasya) Efendim, ok teekkrler. BAKAN Ben teekkr ediyorum. imdi, 1960 Darbesi Alt Komisyon Bakan AK PART stanbul Milletvekili Enver Ylmaza sz veriyorum. Buyurun. ENVER YILMAZ (stanbul) Teekkr ediyorum Sayn Bakanm. Sayn Genelkurmay Bakanm, ho geldiniz. HLM ZKK Sa olun. ENVER YILMAZ (stanbul) 12 Eyll zerine younlatk ama ben sizin 27 Mays 60 darbesine ynelik birka sualle cevaplarnz almak istiyorum. Hatratnzdan bahsettiniz, elinizde, biraz nce okudunuz gnlnzden, ansndan. 60 ihtilalinde renci subaysnz, hl etkisinde olduunuzu sylediniz. Orada inandnz dava uruna ve zaruretine inanmlnzdan bahsettiniz. ncelikle, sizi bu kanaate iten saik ne idi? Darbe haberini size o dnemde nasl bildirdiler ki biliyorsunuz? Bugn ayn kanaatte misiniz? Teekkr ederim. HLM ZKK Sa olun. imdi, o gnlerde de ekonomik sistemde ve renci olaylarnda baz eyler vard, biliyorsunuz, skntlar vard. zellikle renci gsterileri niversitelerde vesairelerde. Ve biz hem d evreden hem de i evreden yani bir memnuniyetsizlik duygusu ierisine itildik yani memleket iyiye gitmiyor. Hatta ok enteresandr, o hatratm benim 20-25 sayfadr; bir yerine yazmm: Siyaset orduyu siyasete ekmek istiyor. Biz asker olarak siyasetin dndayz. demiimdir o yata. Bakn, yani o kavram verilmi ama ynlendirmeler olmu. Nereden olmu? D evreden ve i evreden. Onun iin, bunun bir vatan meselesi olduuna, bu ihtilale inandrlmz. imdi gayet tabii ki ok farkl dnyorum. O zaman, dediim gibi, on dokuz-yirmi yanda bir gencim. imdi bu eyden baknca ok farkl gryorum. Ama u var ki bir eyi, hani, bugnden eskiye bakarak yaplan deerlendirmeyle, o gn, o gnn artlarnda yaplan deerlendirme birbirinden ok farkllar. Ama itibar edilmesi gereken, o gn o artlarda verilmi olan eydir. Yani tecrbeler yaandktan, renildikten sonra konulan tehis, gr ok deiir. Tabii, grlerim farkllamtr efendim. ENVER YILMAZ (stanbul) Size o bilgilendirmeyi kim ve nasl yapt? HLM ZKK Onu tam olarak u anda hatrlamyorum. Yani kendi aramzda genellikle yle konuurduk ama nereden gelirdi, kimler syletirdi, syletir miydi daha dorusu, onlar u anda tam bilemiyorum tabii, ok uzun seneler nce olmu olaylar. Yarm asr ncesinden bahsediyoruz. BAKAN imdi, 60 dnemine ait bir soru sorulduu iin, 60 darbesini aratran komisyon ayn zamanda 71 muhtrasn da aratryor. Siz muhtraya ilikin deerlendirme de yaptnz ama Trkiye Byk Millet Yani muhtra -her zaman- bilgi amal da olabilir vesaire.

imdi, Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna o gn gnderilen muhtrann ieriini okuyacam, zabtlara gemesi asndan Sayn Genelkurmay Bakanm. Parlamento ve Hkmet sregelen tutum, gr ve icraat ile yurdumuzu anari, karde kavgas, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar iine sokmu, Atatrkn bize hedef verdii ada uygarlk seviyesine ulamak midini kamuoyunda yitirmi ve Anayasann ngrd reformlar tahakkuk ettirememi olup, Trkiye Cumhuriyetinin gelecei ar bir tehlike ierisine drlmtr. Trk milletinin ve sinesinden kan silahl kuvvetlerin bu vahim ortam hakknda duyduu znt ve mitsizliini giderecek arelerin, partiler st bir anlayla meclislerimizce deerlendirilerek mevcut anarik durumu giderecek, Anayasann ngrd reformlar Atatrk bir grle ele alacak ve inklap kanunlarn uygulayacak, kuvvetli ve inandrc bir hkmetin demokratik kurallar iinde tekili zaruri grlmektedir. Bu husus sratle tahakkuk ettirilemedii takdirde, Trk Silahl Kuvvetleri, kanunlarn kendisine vermi olduu Trkiye Cumhuriyeti'ni korumak ve kollamak grevini yerine getirerek, idareyi dorudan zerine almaya kararldr. Bilgilerinize. Bu, Meclise gnderilen ve Meclis krssnden okunan, dnemin muhtras. HLM ZKK Hangi ayda, sorabilir miyim ay olarak? BAKAN 12 Mart 1971. Bu muhtrann altnda, dnemin Memduh Tama, Orgeneral, Genelkurmay ve Mill Gvenlik Kurulu yesi; Faruk Grler, Orgeneral, Kara Kuvvetleri Komutan; Celal Eyiceolu, Oramiral, Deniz Kuvvetleri Komutan ve Muhsin Batur, gene, Orgeneral imdi, bu muhtrada benim dikkatimi eken, Jandarma Komutan niye yok? Muhtra verme srecinin arka plann renmek istiyoruz. Eer bu konuda bir bilginiz varsa, niye imzalanmad konusunda, onu renmek istiyorum. HLM ZKK Jandarma konusunda var, ey olarak, onu aklamak isterim. imdi, kuvvet komutanlarnn ayr bir konumu vardr. Genelkurmay Bakanna bal kuvvet komutanlar. Jandarma Genel Komutan bir kuvvet komutan deildir. Jandarma Genel Komutan dier orgenerallerle kendi rtbe sralamasnn ierisinde bulunur ve mesela bir yerde durmak gerektii zaman o, kuvvet komutanlarnn yannda durmaz. Mesela Kara Kuvvetlerinde drt senelik orgeneral, Hava Kuvvetleri Komutan senelik generalin protokolde sonrasndadr nk o, kuvvet komutandr ama Jandarma yle deil, Jandarma dier orgenerallerle bir ey eder. Onun iin, eylerde falan, hatrlarsnz, Genelkurmayda yaplan tebrik kabullerinde falan Jandarma yoktur. Yani onun iin Jandarma orada olmayabilir. BAKAN Anladm. imdi, tabii, buradaki Meclise muhtra veren anlay ve ierii itibaryla baktnz zaman Tabii ki biz daha nce o dnemin muhtrasna muhatap olan dnemin Babakan ve daha sonra 9uncu Cumhurbakanmz Sleyman Demirele bu sorular sorduumuz zaman, lkede birka niversitede ayn dnemde 68 olaylarnn baladn, dnyada aslnda birtakm siyasal hareketlerin, renci hareketlerinin baladn, o dnemde Sorbonnea da, Berlin Teknik niversitesine de girmenin mmkn olmadn, Trkiye geneline baktmz zaman, askerin endie duyaca veya muhtra verecei lekte Trkiyede siyasi bir olay yaanmadn, ekonomik adan byme hz, enflasyon oranlar, bata Keban Baraj olmak zere, stanbul Boaz, ok byk yatrmlarn, hastanelerin, niversitelerin ina edildii bir dnem olduunu syledi. Dolaysyla, o dnemde baz artlarn asker tarafndan gerekelendirildiini, ynetime el konulmak istendiini, zellikle Faruk Grleri askerin Cumhurbakan yapmak maksadyla bu muhtray verdiini ve demokrasiyi kesintiye urattn syledi. Yani gerekelendirirken siz, ou zaman askerin darbe yapmaya giden srete byle bir grevlendirmenin veya

halk tarafndan kendilerine olan bir gvenin de sz konusu olduunu, bunun da tetikleyici etki ettiini sylediiniz iin sylyorum. Yani siyasinin bak asyla askerin bak as arasnda burada ok ciddi bir tenakuz var elbette. Dolaysyla, biz de bu bak asnn Yani siyasiler asndan baktmz zaman, hakikaten byle bir mdahalenin gerekli olmadna inanyoruz. Siz bugn 71 muhtrasnn Parlamentoya ynetimin nasl olaca konusunda talimat verilmesini bugn de o gn de Yani baz eyleri elbette daha sonra deerlendirirken farkl bakabiliriz ama O tarihte doruydu, bugn baktmzda yanl. m diyorsunuz? Deerlendirmelerinizi merak ediyorum. HLM ZKK Efendim, bir asker olarak ve imdiki konumumla ben o hareketi doru bulmam. artlar yleyse bile siyaseti siyaset deitirir, ekonomiden ekonomistler anlar. Ben herkesin kendi iini kendisinin yapt bir Trkiye zlemimi her zaman ifade etmiimdir. Onu bilemiyorum, Sayn Cumhurbakanmzn sznn stne sz de koymak istemem. O yle deerlendirmi, askerler o zaman yle deerlendirmi. Gerekeleri nelerdir, onlar da tam bilmek lazm. Ben o zaman ok gentim. 1975ti deil mi efendim? BAKAN 71 muhtras. HLM ZKK 71 muhtras. Harp okulunda renciydim, harp akademisinde renci subaydm. Dolaysyla yani bilmediim bir konuda sylersem ey olur ama Bugnk dnceleriniz ne? denilirse bence yle hele antaj yaparak, Olmazsa yle yaparm. demek ok ar. Gayet tabii ki silahl kuvvetler veya gazeteciler veya bir milletvekili ynetime baz eyler nerebilir. Bunun ad muhtra olur veya ikaz olur, ihtar olur, ne olursa olur ama bunun arkasna bir g alarak ve eyi zorlayarak yaparsanz, hele hele bir de antaj yaparsanz tabii bu uygun deil. Ama bence bu memleketin sahibi olarak hisseden herkes -ki hepimiziz- hepimiz gayet tabii ki kaymakamn uygulamasndan veya jandarma komutannn uygulamasndan hkmete kadar baz eyleri o kurumlara duyurmak isteyebilirler. Bu konudaki dncelerim byle efendim. BAKAN Teekkr ediyorum. Seluk zda Bey, AK PART Manisa Milletvekili, buyurun. SELUK ZDA (Manisa) Teekkr ederim Sayn Bakan. Efendim, ho geldiniz. HLM ZKK Teekkr ederim. SELUK ZDA (Manisa) Salkl ve uzun mrler diliyoruz. HLM ZKK Sa olun. SELUK ZDA (Manisa) Demokrat kimliinizle temayz ettiniz ve Genelkurmay Bakanlnz dneminde millet iradesine ve siyasi iradeye sayg duydunuz. Millet sizi inallah hayrla yd edecektir ve ediyor. Teekkr ederim. HLM ZKK Sa olun. SELUK ZDA (Manisa) Efendim, Trkiyede 1960 ncesi darbe hazrlklar yapld. 1955 ylnda Adnan Menderes Babakanken -1950 ylnda Babakanla getirildi, geldi- 1955 ylnda ekonomi ok iyi giderken, kalknma hz yzde 13ken, enflasyon ok dkken, Trkiye demokrasiyi iselletirmeye balamken, ok partili hayata alrken baz subaylarn darbe hazrl ierisinde olduklarn biliyoruz, kendi hatralarnda sylyorlar. Ardndan, 1960da darbe oldu, babakanlar asld, bakanlar asld, siyasi irade ok ciddi ekilde rencide edildi. Ardndan, 1971de muhtra verildi. Yine ayn ekilde, Trkiyede ekonomi -biraz nce Sayn Bakann da sylemi olduu gibi- iyi gidiyordu ve demokrasi yine ayn ekilde iselletirilmeye balanmt. Baz renci olaylar bahane edilerek muhtra verildi, yine millet iradesine ok ciddi bir darbe vuruldu. 1980 ncesinde Trkiyede sa-sol

olaylar bahane edilerek bir darbe yapld. Yine ayn ekilde Trkiye Byk Millet Meclisi kmsendi, millet iradesi hie sayld ve siyasi partiler kapatld. Siyasi partilerin liderlerinin de bir ksm srgne gnderildi, bir ksm cezaevlerine gnderildiler. Ordu ierisinde bu tr davranlar bir eitimin neticesi mi? Eitimin oluturduu zihniyetin neticesi mi? Yoksa sri bir hastalk m bu? Bize ait bir sri hastalk m? Yoksa d glerin, i ve egemen glerin oluturmu olduklar, grevlendirdikleri baz subaylarn bu ii maniple etmelerinin neticesi mi? Birinci sorum bu efendim. kinci sorum: 1980de darbe oldu, siz de albay rtbesiyle grevliydiniz. Haydar Saltkn zel kalem mdrln yaptnz. 1 milyon 650 bin gen Trkiyede ok ciddi eziyetler grd, istikballeri alnd, salklarndan oldular; lklerinden, hayallerinden alndlar. 650 bin kii sabkal hle dntrld. 50ye yakn gen sadan ve soldan- asldlar. 170e yakn kii ikencehanelerde ldrld. Siz 2002de Genelkurmay Bakan oldunuz, 2006ya kadar bu grevi yaptnz ve o dnem ierisinde de ordu ierisinde baz huzursuzluklar olduunu biliyoruz hatralardan, imdi baz insanlar yarglanyorlar. ok ciddi bir demokrat kimliiyle bunlara kar ktnz. O zamanlar acaba darbe olmadan da bu i yaplabilir miydi Trkiyede? Ve siz bu idamlar olurken neler hissetiniz, Keke olmasayd. dediniz mi? Ve Bu arkadalarm yanl yaptlar. Keke biz demokrasiye inansaydk, ok partili hayat devam ettirebilseydik. dediniz mi? kinci sorum bu. nc sorum: Trkiyede nedense askerler hep cumhurbakanlarnn kendilerinden olmasn istediler. Neden acaba byle bir ihtiras ierisine girdiler ve siyaseti terbiyeciliine soyundular? Drdnc sorum: Trkiyede darbelerin olumasnda d glerin parma ve pay var m? diye soruyorum. Son soru: Efendim, bir gazetede bir haber zerine 313 general dava atlar o gazete hakknda. denmeyecek bir tazminata mahkm ettirdiler. O dnem ierisinde siz bu davaya dhil olmadnz ve dava amadnz. Arkadalarnz tarafndan da hatta zaman zaman baskya uradnz medya mensuplar yazdlar, medya yazd. Niin acaba dava amadnz? Arkadalarnz m yanl yapt, siz mi yanl yaptnz? Siz mi doru yaptnz, arkadalarnz m doru yapt? Teekkr ederim. Hayrl, uzun ve salkl mrler dilerim. HLM ZKK Sa olun, teekkr ederim. Efendim, nce demokratik kimlii ey edeceim. Demokratik kimlik Ben kendine zg bir general deilim, silahl kuvvetlerde birok kii benim gibidir. Benim gibi olmadn deerlendirdiimiz kiiler de hareket tarz olarak belki kendilerince o yolu semilerdir, onun demokrasiye aykr olduunu da dnmyor olabilirler. Benim demokratik davranm kanunlardan kaynaklanmaktadr nk ben askerlik yeminini Kanunlara, emirlere, nizamlara kaytsz artsz itaat edeceim. diye yaptm. Dolaysyla, silahl kuvvetlerin tamamen siyasetin dnda, hatta bir kelime daha vardr, stnde olmas gerektiini syler bu kanun. Ben sadece o kanunu uyguladm, yeminime sadakat gsterdim. u parti, bu parti, vesaire, benim dediim gibi siyasetle hi ilikim olmamtr. Kim gelseydi ben onunla alrdm nk ben Genelkurmay Bakan olarak kanunen Babakana bal olarak Genelkurmay Bakanl yapacak bir insanm. O gelmi, bu gelmi o beni ilgilendirmez; ben hizmetimi yeminime sadk kalarak ve devletin Zaten normal, olmas gereken de bu, onun iin bu kanunlar halkn iradesi olarak km; ben bunu yaptm. Yani demokratik kimliim, yle, bana ayla gemi bir ey deildir. Gayet tabii ki nanslar olabilir ama onu zellikle belirtmek istiyorum yani bu, yaptklarm benim kanuni sorumluluumdur.

Bu darbeler tabii bir sebep-sonu ilikisidir. Sebep-sonu ilikisinde tabii bu iliki o zamanki konjonktre gre deiir. Yani herkes onun yorumlamas D dnyada neler oluyor, niversitelerde neler oluyor, vesaire veya ekonomiyi herkes nasl gryor; birisi byle grebilir, birisi baka trl grebilir, ekonomiyi deerlendirebilir. imdi, bakn, mesela ben eitli gazeteleri okuyorum genel olarak nternetten. Ayn eyi birisi baka trl, birisi baka trl deerlendiriyor. Bunlar salkldr aslnda yani btn her ey tabiatta zt kuvvetler arasnda denge bulur. Yani nasl, muhalefet iktidar dengeye getiriyorsa -ki muhalefetsiz bir iktidar dengeye gelmez diye ben hep dnrm- yani her ey bu zt kuvvetler O bakmdan, bu atlak seslerden veya farkl seslerden ben hi rkmem. E, bunlar normal. Dnrm, yle bakarm. Yani bu bak tarzmn da NATOdan kaynaklandn sylemek isterim. Oradaki kuzey lkeleri hep byleydi. Biz Akdeniz lkeleri, Yunanistan, talya, Trkiye kyameti koparrdk orada, barrdk ama o Norveliler, Danimarkallar, bilmem neler byle bakarlar, gayet mantkl, soukkanl, meseleleri ele alrlar, yle kavga dv etmezler, yapmazlard. Yani byle bu durum. imdi, bu bir hastalk mdr? Tabii, baz eyler alkanlklar yapyor. Yani yle baktnz zaman, o sizin aklnza biraz eytan da getirebiliyor olabilir. Ama bunun byle bir marazi, hastalk, kklemi bir hastalk olduunu ahsen dnmyorum. Ama unu syleyebilirim ki: 1960 darbesi olmasayd olabilirdi. diye dnyorum bugn. Keke hibirisi olmasayd, ihtiya olmasayd. Ama bazen de var ki yani yle eyler var, acaba 12 Eyll olmasayd toplumun, Trk ulusunun demokrasiye olan inancn, btn bu olan olaylar, onun ncesindeki olaylar nasl etkilerdi? Yani burada Acaba demokrasiye destek mi kmtr, yoksa kstek mi olmutur? dncesine bakmak lazm. Yani 12 Eyllden sonra gelien siyasi hayat deerlendirdiimizde siyasetiler olarak siz bunu yapabilirsiniz- demokrasi iyiye mi gitmitir, ktye mi gitmitir? yiye gitmise BAKAN Vesayeti bir anlay ina etmitir diye dnyorum ben mesela. HLM ZKK Olabilir tabii, vesayeti bir anlay Tabii onu silahl kuvvetler BAKAN Sizinle siyasi bir tartma yapmak deildi maksadm, sadece yle mi olmutur, byle mi olmutur grm akladm. HLM ZKK Evet, tabii herkesin dncesi farkl farkldr. Yani byle bak alar da olduunu ben sylemek isterim. Bana kalrsa, dediim gibi, herkes kendi grevini yapsn, siyasetileri deitirmek siyasetilerin grevidir. Vardr ama siyasetilerin de bazen byle bizden yardm ister gibi bir davran ierisine girdikleri de olmutur tarihte, baktmz zaman. Yani o bakmdan, o konuda benim syleyeceklerim bunlardr. Olmasayd iyiydi. Cumhurbakan olma konusu Yani evet eyler olmutur, Atatrkten beri byle bir ey gelmitir ama imdi yle bir heves de yoktur. Bana da yaktrmlard bir ara, yok sz ald da, bilmem ne oldu da; hi ilgisi yok, o zaman ben ak seik syledim Ben bir askerim. Beni on drt yanda pamuk tarlasndan ald, Genelkurmay Bakanlna gelecek kadar -ben trnaklarmla- byle bir ortam salad bana. Benim iin en byk eref o meslein en tepesi olan Genelkurmay Bakanldr, oraya geldim, bana yeter. diye ama devaml byle, sanki askerlerin hep kafasnda Cumhurbakanl varm gibi bana da onu yaktrmak suretiyle Tabii beni itibarszlatrmak iin yapld o konu biliyorsunuz hepiniz. Aklamalar falan hibir ey ifade etmiyor. Bu yle yani yle bir duygu yok. Yani dediim gibi, askerlerde yle bir duygu vard, o aland -sebebini de biraz nce konumamn banda syledim- En iyisini biz yaparz. diye dnyorduk ama imdi toplum yle

geliti ki -gene biraz nce sylediim gibi- artk genler bizi geti, genler bizi kaldryor. Yani Trkiye ok deiiyor, dnya ok deiiyor, dolaysyla biz de konvansiyonel dnce tarzlarmz deitiriyoruz. D glerin parma var m? D glerin parma tabii olabilir, ona Olmaz. diyemem. Grdm m? Grmedim ama her lke kendi mill menfaatleri erevesinde oluumlar salar. Mesela Orta Douya bakn, Amerika Birleik Devletleri hep kendisine Hayr. demeyecek diktatrleri ibana getirmede yardmc olmutur, onlar orada tutmutur ama nternet kmtr, Trk dizileri Arabistana gidip de Trkiye'nin hem Mslman hem de byle gzel bir hayat tarzna ulatn grnce hepsi balamtr demokrasinin erdemini dnmeye. Bu sefer ne yapmtr? Acaba demokrasiye geirebilir miyiz? Hadi, Arap bahar balamtr. Yani bunlarda gayet tabii ki dier lkelerin parma olabilir. nk onlar kendi mill menfaatlerinin peindeler, gayet tabii yani onlara kzmayacaz, kendimize kzacaz; biz de politikalarmz ona gre dzenleyeceiz. Dolaysyla, Amerikallarn o zaman iin bu eyleri de yapm olabileceini dnrm ama yaptn ben grmedim. Ama mesela bu, tezkere gemedii zaman, biliyorsunuz, Mill Savunma Bakan Yardmcs silahl kuvvetleri sulad, yi liderlik gsteremedi. dedi. Yani biz niye kalkp da Bu gesin. dememiiz, asker? Yani biz onu Gesin. diye Hkmete bask yapmadmz iin bizi knad. Hatta o zaman Amerikada bir gazetede bir karikatr kt, Amerika iin daha ok demokrasi, Trkiye iin daha az demokrasi. diye. Ama niye byle diyor? Hkmetle aray bozmamak iin bir altna, Genelkurmaya sylyor; Mill Savunma Bakanlar deil, bir altndaki yardmcs sylyor. Yani lkeler yaparlar. Onlarn, herkesin normal hakkdr meru zeminlerde kald srece. Ama ben spesifik olarak Amerika veya u lke veya bu lke vard bu darbelerin altnda. diyemem nk byle bir eye ahit olmu deilim. Son soru galiba Akit smini vermeyeyim, bir gazetede bir yaz kt. O yazda, ite, ar bir itham oldu. Orada baz arkadalarmz, byk bir ounlukla bunun haklarnda tazminat davas atlar. Ben prensip olarak tazminat davas amam nk tazminatla lmem bana kondurulan lekeyi. yle bir dnce tarz olduundan deil, irkin bir dnce tarzdr, tabii yle denmez, her eyi sylemenin bir yolu, yntemi vardr. te, biz de biraz Akdeniz insan olarak byle heyecanl, byk laflarla sylyoruz. ok sakin olarak da o laf sylenebilirdi. Ar bir ithamd, verdiler ama ben Genelkurmay Bakanym ve o zaman yle dedim. Yani bana sitem de edildi biraz: Komutanm, siz niye vermediniz? Ben Genelkurmay Bakanym, benim bir gizemim olmal. Ben de bu davaya ey olursam daha ok gndeme getiririz, her gn konu konuulur. dedim. Hakikaten de yle olmutur. Unutulup gidecek bir konu gnlerce, yllarca gndemde kalmtr. O ekilde dndm ve bugne kadar da hi kimseye bir tazminat davas amadm. ok byk hakszlklara, ok byk hakaretlere maruz kaldm ama Desinler varsnlar, gnlleri ho olsun. dedim ve buna katlandm efendim. BAKAN Teekkr ediyoruz. Atila Kaya Bey, Milliyeti Hareket Partisi Milletvekili, buyurun. ATLA KAYA (stanbul) Teekkr ediyorum. Ben de ho geldiniz diyorum. HLM ZKK Teekkr ederim. ATLA KAYA (stanbul) Benim iki tane sorum olacak. Birincisi: Bu getiimiz gnlerde, hlen devam etmekte olan bir davayla ilgili bilginize bavuruldu. Bu mahkemenin hemen ertesi gnk kan gazeteler ana hatlaryla iki balkla kt. Balklardan birisi: Hilmi Paa darbe iddialarn dorulad. eklindeydi, baz gazetelerde de Darbe iddialarn boa kard. eklinde balklar ya da yorumlarla

kt gazeteler. Siz bu balklardan ya da bu yorumlardan hangisinin sizi daha iyi anladn dnyorsunuz? Birinci sorum bu. HLM ZKK nce msaade ederseniz buna cevap vereyim, ondan sonra tekine geelim. ATLA KAYA (stanbul) Tabii, buyurun. HLM ZKK Tabii, bu, yargsal bir konu. Yani burada yasama blgesindeyiz u anda, yargyla ilgili bir deerlendirme yapmak, eer msaade ederseniz, zr dileyeyim; yapmak istemiyorum efendim. ATLA KAYA (stanbul) Peki, bir dier ey de yine kamuoyuna yansyan bir ifadeniz. Yine, kamuoyunda Ay ve Sarkz darbe planlar olarak bilinen hususla ilgili olarak yle diyorsunuz: Bu planlar bana geldi, Ayta Paaya da gtrdm, Haberim yok. dedi. Ben de fazla nemsemedim ve zerinde durmadm. Meru belge olmad iin hukuki ilem yapmadm, astlarmla dahi paylamadm. Benim merak ettiim ey: Bunu stlerinizle paylatnz m? Yani Sayn Babakanla, siyasi iradeyle bunu paylatnz m? HLM ZKK Hayr. Mahkemede bu bana soruldu. Mahkeme tutanaklarnda vardr, kesin olarak kimseye gtrmedim ve Sayn Babakan da geenlerde aklama yapt Hilmi Paa bu konularn hibirisini bizimle konumad. diye, Cumhurbakan da. Silahl Kuvvetlerin kendi ierisinde kalmt nk hep dezenformasyon dedikleri ey olabilir. Yani, kolay deildir o seviyelerde, bir laf duyuldu mu hemen mahkemeye vereyim, bilmem ne yapaym, byle eyler olmaz. O, basna intikal eden ksmyla bu kadar, tabii daha derine girmek istemem. BAKAN Sizin sznz kesmeden nce, Komisyon Bakan sfatyla bir hatrlatma yapmam gerekiyor. 28 ubat alt komisyonunun hazrlad ve hazrlanan dier sorularn da birou u anda yarglamas devam eden, bazlarnn neticelendii, ilk derece mahkemesinde neticelenmi davalara ilikin sorularn ok younluklu olarak hazrlandn ve tarafmdan size sorulmasn istendiini biliyorum. Ama her eyden nce, yargsal bir faaliyet yapmadmz gibi, ayn zamanda yarglamaya konu olan bir davada yarg yetkisinin kullanmna ynelik amaca olumsuz ynde etki edebilecek her trl sorudan da imtina ediyoruz. Benim nmde de zellikle Balyoz Darbe Planndan, Ergenekon, Ay, Sarkza ynelik ok fazla soru var Sayn Genelkurmay Bakanm. Bunlar ben bu ereve ierisinde sormuyorum ama milletvekillerimizden de rica ediyorum. nk hem bu yarglamalar hem bu yarglamay yrten mahkemelerin bamsz ve tarafsz olarak grevlerini icra etmeleri asndan gstermemiz gereken titizliin ok st dzeyde olmas gerektiini dnyoruz. Mmkn olduu kadar bu tr sorulardan kanrsak ATLLA KAYA (stanbul) Bakanm, bu 28 ubat ve 27 Nisan da darbe giriimi olarak ey yaplyor. Bunlarla ilgili olarak bizim bir alt komisyonumuz var. Peki, biz sreleri nasl inceleyeceiz o zaman? O zaman hibir ey yapamayz yani. BAKAN imdi yle bir ey var, inceleme anlamnda sylyorum. Siz sorularnz sorabilirsiniz ama Sayn Genelkurmay Bakanmz bu sorulara hi cevap vermeyebilir, buna hakk vardr. Bunu hatrlatmak istedim. HASAN REN (Manisa) Sizin hatrlatmanza gerek yok. BAKAN Ben Komisyon Bakan sfatyla gndeme ilikin aklamalar yapmak durumundaym. HASAN REN (Manisa) Gerek yok Bakanm. Sayn Genelkurmay Bakannn verdii cevap sizin sylediinizin ayns, siz teyit etmi oluyorsunuz. BAKAN Ben, u anda yarglamas devam eden bir davada yarg yetkisi kullanm anlamna gelebilecek bir faaliyetten Komisyon olarak, Komisyon Bakan

sfatyla kanmak durumunda olduumu hatrlatyorum. Dier yelerimizin de buna titizlik gstermesini rica ediyorum. Konu bundan ibaret. Sorularnz sorabilirsiniz. Buyurun. ATLLA KAYA (stanbul) Teekkr ediyorum. Bu kadar. BAKAN Sleyman elebi Bey, buyurun. SLEYMAN ELEB (stanbul) Teekkrler Sayn Bakanm. ncelikle, sremiz ne kadar Sayn Bakan? BAKAN Yani mmkn olduu kadar, yirmi dakika ierisinde tamamlamaya alacaz. SLEYMAN ELEB (stanbul) ktidar partisinin bazen vc, bazen de gelitirici sorular oldu. Bunu biraz amaya ihtiyacm var. Eer, bunlar soramayacaksam da zaten BAKAN Herhangi bir kstlamanz yok, siz Komisyon yemiz olarak, zellikle de 80 alt komisyonu yesi olarak kstlamamz yok. Rahata sorun sorularnz. Buyurun. SLEYMAN ELEB (stanbul) ok teekkr ederim. ncelikle, ho geldiniz Sayn zkk. ncelikle unu soracam, Genelkurmay Bakanl gibi ok nemli bir grevi stlendiniz. lk sorum u: Bu Genelkurmay Bakan kimliinizden, sizden saklanan, gizlenen, sismik oda dhil, ulamak istediiniz gerek 60 darbesi srecinde yaananlarla ilgili gerekse 12 Mart muhtrasyla ilgili gerekse 12 Eyllle ilgili ve gerekse bulunduunuz sredeki srelere ilikin bu konuda ortaya konulan giriimlere ilikin ulamak istediiniz, elde etmek istediiniz bilgi, belge sizden sakland m? Veya ulamak istediiniz belgelere ulamada bir sknt ektiniz mi? lk nce bunu sormak istiyorum nk buradan balayacam. HLM ZKK imdi, kesin cevabm hayrdr, bunu ncelikle belirteyim ama bir aklama getirmek istiyorum. Tabii Genelkurmay Bakan makamna geldiiniz zaman, sizin bol bol karar vermeniz gerekiyor. Karar verirken de yeterli bilgiler ok nemlidir. Bazen bilgisizlikten bazen de ok bilgiden karar veremeyebilirsiniz. Paralize olursunuz, o kadar ok bilgi gelir ki! Hele imdi, enformasyon anda bilgisayarlar vastasyla ok bilgi geliyor. Bu bakmdan, komutann kafasn karargh rahat tutmak ister. zellikle, bakanlklarda mstear, bizde Genelkurmay kinci Bakan byle eyler yapar. Komutann byle oturup dnmesine zaman brakacak tarzda Dolaysyla her teferruat gelmez. Baz eyleri Genelkurmay Bakan bilmeyebilir, kinci Bakan da bilmeyebilir, onun alt da bilmeyebilir. Bir de bilmesi gereken prensibi vardr. Bu btn lkelerde vardr. Yani bir ey gizli olmasa bile bilmesi gerekmiyorsa bir kiinin o kiiye onu vermeyiz nk bilmesi gerekmez. Kimin ihtiyac varsa o kullanr. Bu, bilgi ynetimi ve doru karara gtren bir konu ama hayr, dediim gibi, byle arayp da benden saklanm bir bilgi olmamtr. Tabii bir de u konu var: Bir ariv ynergesi var Silahl Kuvvetlerde, zannediyorum sivillerin de vardr. Her evrak oluturulurken zerine bir damga baslr A, B,C gibi, her birinin anlam vardr. Belli ey bir mddet sonra yrtlr atlr. Bir ksm iki sene saklanr, bir ksm drt be sene saklanr kurumda, ondan sonra gider. Kara Kuvvetleri iin nerededir? Ariv bir yerde kurulmutur, mesela Lodumludadr, Lodumluya gider veya Mill Savunma Bakanlna gnderilir. Mill Savunma Bakanl onu ilgili arive koyar, o kalr orada uzun sre ama dediim gibi, benim arayp da bulamadm herhangi bir ey olmamtr Sayn Bakan.

SLEYMAN ELEB (stanbul) ok teekkrler Sayn zkk. imdi, sorum u oradan balayarak: 12 Eyll darbesinin uluslararas mdahaleleri olduuna ilikin temel tespitler yapld ve Amerikann Bizim ocuklar bu ii baard aklamalar da darbenin hemen arkasndan geldi. Amerikann 12 Eyll darbesinde bir rol olduunu dnyor musunuz? Bunu unun iin sordum: Demin Ben olmadn dnyorum dediniz. ama btn srelere bakldnda SELUK ZDA (Manisa) Olduunu dnyorum dedi. HLM ZKK O baka bir konuda. Yani lkeler yapabilir mi? Yapabilirler ama yapldn ben grmedim, ahit olmadm dedim. Ama lkeler yaparlar. SLEYMAN ELEB (stanbul) Ben, Trkiye asndan bakld zaman, Trkiyeye Amerikann 12 Eyll darbesinde bir rol olup olmadn Mesela bu yaanan katliamlar var, Mara, orum, Fatsa. 12 Eylln bir hazrlk srecinin, ncesinin olduunu bu konuda dnyor musunuz? rnein 1 Mays 1977de gerekleen katliama ilikin Genelkurmay Bakanl dneminizde edindiiniz bilgiler ve belgeler var m? HLM ZKK Son cmlenizi bir daha syler misiniz? SLEYMAN ELEB (stanbul) Genelkurmay Bakanlnz dneminde edindiiniz bilgi, belgeler var mdr 77 1 Mays katliamyla ilgili? Bunu sylememin nedeni u efendim: Biliyorsunuz, Amerikadaki kontrgerilla yaps ierisinde, Intercontinental Otelinden silah at yapanlardan bir ksmnn Amerikadan gelen bu yapnn iindeki askerler olduu konusunda kamuoyunda yaygn, bizim de bugn 1 Mays yaayan bir insan olarak gzlemimiz vard. Siz byle bir bilgiye, belgeye ulatnz m? Bunu hi aratrma gerei hissetiniz mi? Kontrgerilla srecine ilikin grdnz, hissettiiniz veya duyumunuzun tesinde bir belgeye ulatnz m? Bunu sormak istiyorum. HLM ZKK Hayr, bu konuyu aratrmadm, herhangi bir belge de grmedim. Amerikayla darbe balantsn u ekilde ele almak da mmkn. Yani bir gr olarak sylyorum bu deerlendirmelerde. Tabii Amerika nfuzu olan gl bir devlet. Nerede nfuzu var? Her yerde var. NATOda nfuzu var, Birlemi Milletlerde var, Gvenlik Konseyi yesi, veto hakk var. Dolaysyla bir ihtilal yapld zaman, tabii eitli kurumlarda gndeme gelir. Bu gndeme geldii zaman birilerinin korumas lazmdr. Mesela diyelim ki Dnya Bankas, IMF vesaire gibi. Yani eer bir destek bulmazsanz bu uluslararas kurulularda sizi ey edecek, ekonomik olarak sizi hemen kertirler ve ondan sonra hemen baarszla urarsnz, sonu kt. Bu noktadan hareketle, byle bir destek istenebilir ama bunun Amerikann isteiyle veya bizim dorudan doruya devlet olarak, kurumsal olarak byle bir eyi istememiz veya bu ie teebbs edenlerin bunu dorudan istemesi mmkn deil ama akllarndan bunu geirmi olmalar muhtemeldir. SLEYMAN ELEB (stanbul) Devam ediyorum. Siz her ne kadar bu Balyoz davasyla ilgili sorularn sorulmamas konusunda Ama o dnemin, yani Balyoz davasnn bir ayanda da BAKAN Sayn Milletvekilim, sorulmamas deil, sadece bir hatrlatma yaptm. Yargsal faaliyetin devam ettii bir davada gstermemiz gereken bir titizlik olduunu, yoksa buyurun. SLEYMAN ELEB (stanbul) Biz de ayn titizliin olmasn diliyoruz ama bu arada da tabii Sayn zkk dnemin Genelkurmay Bakan ve burada baz konularn akla kmasn, bizim de bir rapor hazrlarken bu srelerin nasl yaandn daha net, daha ak grmeye ihtiyacmzn olduunu, bunun arka plannn aa karlmasn nk ben daha nce de bu nerilerimi yaparken burada yaplan btn konumalarn hibir ekilde bir baka cezai yaptrma dmeyeceinin

bir teyidini yapalm demitim. Onun iin de imdi birinci sorudan balyorum, uzatmadan. Balyoz davasnda ok sayda asker ceza ald efendim. Orduda bir darbe hazrl varsa en bandaki kiinin bundan habersiz olmas mmkn m? Banda siz vardnz o dnemin. Genelkurmay Bakan kendi komutas altndaki askerlerin yaptklarn bilmeyecekse orada vahim bir tablo ortaya kyor demektir. Ordu ierisinde bir ey yaplyorsa Genelkurmay Bakan da onun bir parasdr, nlemise de bir parasdr. Varsa byle bir giriim, varsa byle bir yaklam, onun da Bu yaplan yanlsa yanln paras olduunu sylyorum, doru ise dorunun paras mdr? Darbe planndan Genelkurmay Bakannn habersiz olmas mmkn m? Veya btn bu yaplanlar sizin bilmemeniz mmkn m? ncelikle bunu sormak istiyorum. HLM ZKK Tabii, muhakeme safhas bitti, ilk mahkeme hkm verdi ve imdi Yargtay safhas var. Bu demektir ki hukuk sistemimizde henz dava sonulanmad. br taraftan, bu eyin baln okuduunuz zaman, bu olaylar yetki ierisine girmiyor, dolaysyla bir defa ben ona hazrlkl deilim yani bu konularda. kincisi, bu srete size basna ne sylediysem ancak onlar syleyebilirim. Onlar da zaten basnda yer ald. Yaknda gerekeli karar aklanacak, orada gene sizin kafanzda olan suallere cevap verebilecek eyler olacaktr. Dolaysyla benim syleyebileceim basna sylediim eydir. Ben Balyoz diye bir darbe hazrl duymadm, onu syledim. Bir ey daha syleyeyim. Evet, burada planlamann nasl olduunu anlattm. Planlama nasl olur? Hkmet bize bir direktif verir, bu planlama direktifidir, mill asker stratejik konsept, u lkeye karma, u lkeye u plan yap, bu lkeye bu plan yap, bizim gvenlik anlaymz budur. der. Asker de oturur, buna gre asker planlar yapar. Asker planlarn hep gelitirilmesi lazm. artlar deitike, zaman deitike bunlar deiir ve mkemmelletirilmesi lazm. Bunun iin ne yaplr? Plan tatbikatlar, harp oyunlar veya seminerler yaplr. Genelkurmay Bakan olarak tatbikat program diye ksaca TATPOK diye deerlendirdiimiz bir eyi iki senede bir yaynlarz, btn Genelkurmay Bakanlar. Burada her kuvvetin, her ordunun yapaca eyler bellidir. Sen falanca plan ite onlarn her birinin ismi vardr- sen filanca plan incele, sonularn bildir. Bu plan yaplr. Bu plan yaplrken -benim sylediim ey- bu seminer yaplmtr Birinci Orduda, bu seminerin bir de en kt senaryo demilerdir nk bir plan cephede urarken, arkada da baz skntlar olur. Takdir edersiniz ki bir plann her bir geri blge emniyet plan da vardr, almas vardr. Bu almalar yaplr ama nasl oldu bilemiyorum, burada biraz amacn ald ve baz uygunsuz cmlelerin kurulduu kulamza geldi ve ben Ayta Paaya sadece syledim Ayta Paa bu konuya bir bak dedim nk o gnler Genelkurmay Bakanlnda yeniyim, Kbrs meselesi, Irak meselesi, ABye girdik, girmedik meselesi gibi birok skntlar iin her gn saa sola kouyoruz ve ben bunu kuvvet komutanna syledim, bir bak dedim ona. O sonra bana tekrar dnmedi, yle gitti. Yani ta tekrar gazetelerde Balyoz diye yer alncaya kadar ben Balyoz laf duymadm. Bunu basna sylediim iin size sylyorum. Onun dndaki yorumlar, onlar ayr. Tabii olur muydu, olmaz myd, bunlar yoruma bal eylerdir. bunlar sizler takdir edersiniz. Benim bu konuda syleyebileceim en fazla ey budur efendim. SLEYMAN ELEB (stanbul) Buna bal bir soru sormak istiyorum. imdi, hep uluslararas boyutu, destek olmazsa olmaz deniliyor. HLM ZKK Muhakememi syledim, evet. SLEYMAN ELEB (stanbul) Bu srecin iinde, rnein sizin uluslararas destek anlamnda Amerikayla bir temasnz oldu mu? Byle giriimler oluyor, bunun

engellenmesi konusunda byle bir tarza girilmesi sz konusu oldu mu? Bu Ergenekon davasnda bana soruldu ve cevapladm, basna da yanstld iin cevaplyorum bu sorunuzu. Hayr, kesinlikle Amerikayla vesaireyle veya Amerikal giden gelenlerle temasm olmamtr. Ondan sonra, bunu mahkemede aka ifade ettiim iin size sylyorum ve basna, kamuoyuna akland iin. SLEYMAN ELEB (stanbul) 28 ubat srecinde hangi grevdeydiniz efendim? HLM ZKK NATO Gneydou Avrupa Kara Kuvvetleri Komutan olarak zmirdeydim. SLEYMAN ELEB (stanbul) Grev alannz iinde size herhangi bir emir verildi mi 28 ubat sreciyle ilgili? HLM ZKK Hayr, hi hatrlamyorum. Yok, hayr. SLEYMAN ELEB (stanbul) O dnemi nasl nitelendirmek isterdiniz? Genelkurmay Bakan olsanz nasl davranrdnz o dnemde? HLM ZKK Ben u sz syledim basna gene, onun iin onu aklyorum. Bir sebep-sonu ilikisidir, sebep ortadan kalknca sonu da ortadan kalkar. dedim. Bunu, ilk Genelkurmay Bakan olduum zaman basna verdiim ylba kokteylinde syledim, sulayamam, o zamanki artlar yle gelimi dedim, fazla herhangi bir yorumda bulunmadm ve imdi de bulunmak istemiyorum. SLEYMAN ELEB (stanbul) Sayn zkk, yle bir yannz oldu biraz nce. Yani 12 Eyll biraz daha meru sayan, bu srece mutlaka mdahale edilmesi gerekirdi gibi bir alg hissettim. Yani baz darbeler iyi, baz darbeler kt. HLM ZKK Yok, yok, deil. SLEYMAN ELEB (stanbul) Ben btnne ilikin soruyorum. BAKAN Biz de yle hissettik. O konuya ilikin belki Doru, yerinde bir soru. HLM ZKK Tabii haklsnz. BAKAN Hakl bir darbe olarak nitelendirdiinizi dnyorum. HLM ZKK Yok. SLEYMAN ELEB (stanbul) yi darbe, kt darbe diye bazen byle bir alg yaratlmtr. Ben unu sylyorum: Yani gerek muhtra gerek buna benzer, yani btn srece ilikin sylyorum. Askerlerin bu ie mdahil olmasn, bu konudaki abalarn doru buluyor musunuz? 12 Eyll dhil, 60 darbesi de dhil, 71 muhtras da dhil, 28 ubat dhil, 27 Nisan da dhil, askerlerin bu ite bir rol almasn doru buluyor musunuz? yisi-kts gibi bir duyguya kapldm biraz nce, yani meru, daha doru, ite demokrasiye geildi, bunun iin bu biraz daha iyidir gibi bir alg srekli yaratlyor kamuoyunda da Bizim darbemiz iyi darbe gibi. Darbelerin tm iin bir soru soruyorum. HLM ZKK imdi, tabii beni bir yerde yarglam oluyorsunuz. Yarglayn, ben bunu kabulleniyorum. Darbelerin hibirisi SLEYMAN ELEB (stanbul) Yarglamyorum. HLM ZKK Ama ite beni yarglyorsun. imdi, darbelerin hibirisi iyi deildir. Ben bunu batan syleyeyim. Herkesin kendi iini yapt bir Trkiye zlemimi her zaman belirttim diye syledim, kaytlara da geti bu byle. ncesi en skntl olan darbe hangisidir dersem, siz ne dersiniz? Ben de size bir soru soraym. ncesi en skntl olan dnem gayet tabii ki 12 Eyll. 72 sente muhtacz dedik, karanl gezdiriyoruz dedik, elektrikler snyor. Ben yurt dndayken maam geliyordu, Merkez Bankasnn maa, bankadan durmadan eksi bin, eksi bin, eksi drt bin frank gidiyor, karl yok, bankaclar vermezse, orada ey kalyor. Her gn 15, 20 insan lyor ynn dikkate alarak ben yle bir ey

konutum. Yani btn bu olaylarn halkn demokrasiye olan inancn krabilecei dncemi ifade ettim. Yoksa ben bunu byle istiyorum, buna inanyorum demedim. imdi burada biraz da dnce egzersizi yapyoruz. Siz bir rapor hazrlayacaksnz, ben bir gr as olarak veriyorum nk ben bunlardan ahsen ok istifade ettim. Hi yle, olmadk eyler sorarlard bana tam tersi benim dncelerimi, saygyla karlardm, o da bileyim, bilmezsem Yani onun iin syledim, yoksa herhangi bir darbeyi br darbeden daha iyidir, ktdr diye bir snflama kesinlikle yapmadm. SLEYMAN ELEB (stanbul) ok teekkrler. Son bir sorum var ama birbirine bal sorular olduu iin soruyorum Sayn Bakan. ncelikle, tabii sizin son sylediiniz, yani hangisi haklyd konusundaki kavramnza bir yorum getirmek istemiyorum, o zaman doru olmaz. HLM ZKK Tabii. Gerekirse onu zel olarak da konuuruz. SLEYMAN ELEB (stanbul) Bu aamada bir Komisyon yesi olarak nedenleri, niinleri konusunda burada yeni bir yorumu u an yapmaktan kanyorum. HLM ZKK nk o dava da devam ediyor biliyorsunuz, 12 Eyll davas da devam ediyor. Onun iin, ben jenerik olarak, o nemli kiilerden dikkat ederseniz hep kanyorum yani. SLEYMAN ELEB (stanbul) Ama sonuta bir darbe sreci olduunu sylyorum. imdi, sizinle ilgili WikiLeaks belgelerinde ABD Ankara eski Bykelisi Eric Edelman'n 2005 ylnda Washington'a gnderdii bir bilgi notu yer alyor. ABD Bykelilii tarafndan notun zerine "ANKARA-SIP-DIS" ibaresinin dlmesi notun doruluunu gsteriyor. Bilgi notunda, 22-24 Mart 2005 arasnda dnemin Genelkurmay Bakan Hilmi zkk'n ABD komutanlarndan Michael Mullen ile hak ve Karadeniz'deki ahi etkinlii, iki lke arasndaki ilikiler zerine grmeler yapt dile getiriliyor. Bu notta zkk 1 Mart 2003 tarihinde tezkerenin gememesini "parlamenter bir kaza" olarak niteliyor ve "Bu 'kazann' bizim ilikilerimize glge drmesine izin vermemeliyiz." diyor. 1 Mart tezkeresinde, tezkerenin kabul edilmesi iin devreye girdiniz mi? ABD sizden byle bir ey istedi mi, istemedi mi? Tezkerenin gememesini neden parlamenter bir kaza olarak nitelendiriyorsunuz? Yine Edelman'n notuna gre, zkk, Orta Dou'daki ABD giriimlerinin kazandn gzlemliyor ve Mullen'e "Sizin baarnz bizim gvenliimizdir" diyor. Trkiye'nin gvenlii ABD'nin Orta Doudaki baarsna m baldr? Yine ayn notta zkk, uval olay ile ilgili "askeri ilikilerin genelde olumlu olduunu ve bu srete sknt yaratan sadece bir olayn yaandn, bunun da 4 Temmuz 2003 tarihinde Irak'n Sleymaniye kentinde Trk askerlerinin gzaltna alnmas olduunu" uval olay sylyor ve "bu olayn bile unutulup gittiini" kaydediyor. Mullen de zkk'n szlerine katlyor ve ikili ilikileri gelitirmeye odaklanlmas gerektiini vurguluyor. uval olayn sadece sknt yaratan bir olay olarak m gryorsunuz? Oysaki Trk askerinin bana uval geirilmesi olay ABD'nin Benim istediimi yapmazsan ben de byle yaparm" mesajn vermek iin gerekletirilmedi mi? Elbette ki bu noktada akla 1 Mart tezkeresi geliyor. 1 Mart tezkeresinin hazrland ve Meclise getirildii dnemde Hilmi zkk Genelkurmay BakanO gn yaananlarla ilgili bildiklerinizi paylar msnz? diye son bir sorumu soruyorum. Yine bu WikiLeaks belgelerine gre bu sorularm sorma gereini duydum ve bugn de tabii yine ne yazk bir tezkere grlyor.

HLM ZKK Efendim, bir defa ben bir politikac deil, bir brokratm. Mesleime yeminimle sadm ve devletin politikalar neyse ben onu uygularm, politika yaratmam. Dolaysyla genel olarak sylemek gerekirse Amerikayla olan mnasebetlerimiz devlet politikas neyse ben yle hissederim. Rusyayla, inle vesaire neyse, onlarla benim asker bir ilikim olursa ben kendi grlerime deil, devletin politikalarna gre hareket ederim. imdi, srasyla, sorduunuz suallere cevap vermek gerekirse: 1 Mart tezkeresi geerken Sayn Cumhurbakanmzn ofisinde veya makamnda, Babakanmzn makamnda,Mill Gvenlik Kurulunda muhtelif toplantlar yapld. Bu toplantlarda tabii mesele btn ynleriyle ele alnd, btn ilgili bakanlar da biliyorsunuz Mill Gvenlik Kuruluna geliyorlar, bunlar incelendi, bize de Silahl Kuvvetler olarak grlerimiz soruldu, Silahl Kuvvetler yn de var, yani bir sr siyasi faktrn yannda. Biz burada 1 Mart tezkeresinin gemesi ve gememesi durumunda neler olabileceini deerlendirdik. Mesela ben unu sylediimi sizinle paylaabilirim u kadarn nk Mill Gvenlik Kurulu almalar da biliyorsunuz gizlidir, henz aklanmad ama bir konuyu syleyebilirim. Ben yle dedim: Byk bir devlet bunca hazrlk yaptktan sonra biz tezkereyi geirsek de geirmesek de bu harekt yapacaktr. Ama byk devletler skntl zamanlarnda kendilerine yardm edenlere her zaman yardmc olurlar, kendilerine yardm etmeyenleri de her zaman ezerler. Bu faktr de dikkate aln. Bu fayda ve mahzurlarn yazarken kullandmz cmlelerden birisidir. Dolaysyla Trkiye buna gre politik kararn vermelidir. dedik. Bizim eyimiz budur. Ondan sonra, tabii, bana aka sylenmedi ama unu biliyoruz ki Amerikallar -bizim eski kafayla- Trkiyede askerler sylesin nk gvenlik meselesine hep askerler sahip diye dnlrd. Hlbuki gvenlik meselesinde asker bir unsurdur. Esas gvenlik politikalarn uygulayacak olan hkmetlerdir. Mill Gvenlik Kurulunda byle almalar yaplr, hkmet vesikalar yaymlanr. Amerika byle grd iin yle dnyor olabilirler. Ama ben, orada Genelkurmay Bakan olarak kanunlarmz, nizamlarmz erevesinde bu karar ne basna aktararak Hkmete bask yapmay dndm ne de Amerikallarla bu konuyu konutum, sadece Hkmete dedik ki Bizim grlerimiz budur. Faydalar bunlardr, mahzurlar bunlardr. Biz byle dnyoruz. Buyurun, bu politik bir karardr, bu karar verin. Bu karar verdiler. Tabii nasl oldu konusuna gelince. Ne dedim? Parlamenter bir kazayd dedim, deil mi? Dorudur. nk ounluk kt, nce tezkere geti diye btn basn bunu kulland, arkasndan usul ynnden belli bir ounluk olmad iin o tezkerenin gemi kabul edilemeyecei ortaya kt. Parlamenter kaza dediim budur. Onun dnda kesinlikle bir eyi dnm deilim, onu ifade etmek isterim. uval meselesine gelince: uval meselesi bizi bir cezalandrma olabilir mi, olamaz m? nk o zaman Bakn efendim, kriz idaresine zerine biz ok alrz. Bir kriz doarken o krizi biz o krizin idaresini yaparz. Bu kriz belli bir sre sonra kendi istedii sona deil, eye doru gitmelidir, yani lkenin menfaatleri ynne gitmelidir, bunun iin yapyoruz. imdi, orada byle bahtsz bir olay oldu. Bundan ok byk sknt duyduk. ok spontane bir eydir, orada aniden byle olmutur. Amerikallar bizim orada olduumuzu biliyorlar, yerimizi biliyorlar, birden gelmilerdir, bizim askerlerimiz onlar dost olarak biliyorlard, her zaman geldikleri yer ama kimden emir aldlarsa byle bir ey yapmlardr. uval geirmeyi, ite, o zaman, durumu biraz da yattrmak iin syledim. Yani ngilizcede baa uval geirmek Trkedeki gibi bir hakaret midir? Onlar hepsine geiriyorlar. Biliyorsunuz, bunu pratik bir yntem olarak alyorlar. Yani gzleri de balanr ya, bizim filmlerde falan grrz,l artk yapmyorlar.

Bir yere gtrrken gzlerini balarlar. Yani yle, savata bir yntemdir ama bu tabii bir yerde esir alma anlamn da tar savata. Ondan ok byk ac duyduk. Tabii bu iki lke arasndaki ilikileri bozsun mu, bozmasn m? Hkmet politikalar neyse, biz o ynde hareket etmek zorundayz. Bu ac olay byle yaand. Dediim gibi, krizin idaresinin yntemleri olarak baz ifadelerim kullanld. Bu tabii nlenemez bir eydi, ok ani oldu ama iki lke ilikilerinde ok byk hasar yapmad. Amerikallarla mnasebetlerimiz tabii her siyasi gr as farkldr, olabilir ama imdi, Amerikallarla olan ilikilerimiz NATO erevesinde, ikili anlamalarmz erevesinde yle gitmektedir. Ben de Hkmet politikas neyse, o ynde davrandm. Teekkr ederim. BAKAN Teekkr ediyoruz. SLEYMAN ELEB (stanbul) Uzun bir soru deil, ok ksa bir ey. Kendisiyle nlendii iin BAKAN Yani gerekten, bir buuk saatlik bir sre ayrmtk ve u anda iki saate ulat. 2 milletvekilimiz daha ye olarak soru sormak istiyor, ye olmayan bir milletvekilimiz soru sormak istiyor. SLEYMAN ELEB (stanbul) ok ksa BAKAN Buyurun Sayn elebi. SLEYMAN ELEB (stanbul) ok ksa bir cevap vereceine inanyorum Sayn zkkn. Kendisiyle nlendii iin bu kelime onun iin sylyorum. Siz hep unu dediniz: Kasaptaki ete soan doranmaz. Yani bu ok gzel, sizinle de simgeleti, onun iin sylyorum. HLM ZKK Bama neler at o. SLEYMAN ELEB (stanbul) 330 subay imdi ceza ald. imdi soan doranm oldu mu? HLM ZKK Bakn, imdi yle syleyeyim ben size: Bir defa, ben o sz sylediim zaman daha Balyoz diye bir dava ortada yoktu, Ergenekon davasnn soruturma safhasndayd. Bana soru soruyorlar Cumhurbakanmzn bir daveti zerine buraya gelmiim: yle olursa nasl yaparsnz, nasl davranrsnz? Hele bir olsun olay da ondan sonra davranaym. Yani onu belirtmek iin mahall bir terimdir Turgutluda, hep babaannemden duyardm. Dedim ki Kasaptaki ete soan doranmaz. Hele bir durum ortaya ksn, ben grm syleyeyim. Balyozla hi alakas yoktur ama bunu baz evreler beni SLEYMAN ELEB (stanbul) Aa kavusun diye dedim. HLM ZKK Sa olun, iyi de oldu. Mesela Ergenekon davasnda bir ey sordular. Var myd, yok muydu? imdi, mahkeme gibi, gazeteci soruyor Var myd, yok muydu? Cevap vermeseniz, skt ikrardan gelir diyorlar, cevap verseniz bir trl oluyor. Ben dedim ki Soruturma safhas kanunlarmza gre gizlidir. Ben Genelkurmay Bakanym, ben sylediim sz mahkemeyi ok etkiler, onun iin var da diyemem, yok da diyemem. dedim. Ama kesiyorlar bunu, Milliyette yazd, gazeteciye anlatmtm. Bektainin namazdan kann diye hocaya gsterdii gibi, ba tarafn okumuyor, ondan sonra sadece lafn aldnz zaman onun hangi soruya cevaptr ve onun ncesinde ve sonrasnda hangi kelimeler vardr buna bakmadan o hibir anlam tamaz. Soan ktyd, bilmem neydi, koku Neler yazyorlar. Soan da her yemee giriyor yani! Ne olmu yle dediysem! Mesela bir sz daha kullandm, o pek gndeme gelmiyor, babaannemin bir laf vard, ben hi unutmuyorum: Dnde gelen soan gibi, ylda gelen kaan gibi. derdi. Yani bu komuya hemen gidelim, o komuya gidelim, yzszlk yapalm Biz byle terbiye aldk. Bu szler alnmza ey edildi, bunlar bize yol gsterdi. Ama desinler varsnlar, dedim ya

gnller ho olsun ama tabii ok zldm de ifade etmek isterim, tamamen ynlendirme, tamamen yanl bir yere ekme, ncesini sylemeden seilmi dorular demagojisi olarak bunlarn yazlmas, gene sylyorum, mesela Adil olmamtr. diyemem nk hukuku deilim diyorum, nk hukuku deilim, gazetenin iinde yazyor ama maneti yle atyorlar falanca gazetede. Ondan sonra neymi? Bu davalar adil olmad diyemem Ya, Adil oldu. derim eer yle bir ey syleyecek olsam. Hi ilgisi yok, arkasndan, nk hukuku deilim, yani ben byle her ey konusunda da bilgi sylemek istemiyorum yani akas byle. Evet efendim. BAKAN Teekkr ederim. Atila Kaya Bey ksa bir ekleme yapmak istiyor. Buyurun ltfen. ATLA KAYA (stanbul) imdi, biz, getiimiz gnlerde Meclis nsan Haklarn nceleme Komisyonu olarak Silivri Cezaevinde bir incelememiz oldu, bu kapsamda eski Genelkurmay bakanlarmzdan Sayn lker Babuu da kouunda ziyaret ettik. yle bir ifadesi olmutu orada heyete: te, bulunduu grevleri, makamlar sralayarak Bu kadar nemli ve stratejik makamlarda bulunmu birisi olarak bir terr rgt yneticisi olarak burada bulunuyor oluum, nasl bir devlet ki byle bir terr rgt yneticisi bu kadar nemli makamlara gelebilmitir, bunun takdirini size brakyorum. diye bir deerlendirmesi olmutu. Yani bu konuda sizin bir deerlendirmeniz, yorumunuz nedir acaba, bunu renmek istiyorum. HLM ZKK Bu da sregelen bir dava. Orada sordular, kendisinin de nnde bana soru soruldu, ben mahkemede, orada syledim syleyeceklerimi. Bakarsanz nternetten hemen bulabilirsiniz, Hazreti Google diyorlar ya imdi, Googlea bakarsanz hemen karyor onu, oradan benim cevabm alabilirsiniz Sayn Vekilim. BAKAN Evet, Cengiz Yaviliolu Bey, AK PART Erzurum Milletvekili. Buyurun. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) Efendim, ho geldiniz. HLM ZKK Teekkr ederim. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) Bu demokrasi eksenli sunumunuzu ve sonrasnda sorulara yine demokrasi eksenli vermi olduunuz cevaplar dinledim ve bu cevaplardan da sunumunuzdan da faydalandm sylemekle balyorum. Efendim, imdi ncelikle olarak Trkiyede bugn 12 Eyll ve 28 ubat darbelerinin yargland bir sreci yayoruz. Balyoz, Ergenekon da yarglanyor, bunlar da yine demokratik sreci, sivil alana ynelik mdahalelerinin olduu gerekesiyle yarglanyor. Meclis belki tarihinde ilk defa bu kadar youn ve gl bir ekilde kendisine mdahale eden alanlar, gleri, inceliyor, aratryor, buradan bir sonu karmaya alyor yani kendi iradesine sahip kmaya alyor, bunun abasn gsteriyor. Bununla birlikte yine 2010 ylnda mini bir anayasa deiiklii oldu, o deiiklikle birlikte, devlette daha demokratik bir yapnn olumas iin aba gsterildi; faili mehul cinayetlerin zerine gidildi, Devlet Gvenlik Mahkemelerinin kaldrlmas salanm oldu, ana dilin kullanmna yeni alanlar ald, Mill Gvenlik Kurulunda biraz daha sivilleme salanm oldu, askerlerin asker sularn dndaki sularda sivil mahkemelerde yarglanmas saland, vesaire gibi demokratiklemeye ynelik abalar var. imdi, bu abalar gren birtakm vatandalardan, buna entelekteller de dhil olmak zere, asker hatta kendi paalarmzdan dinlediklerimizden alm olduumuz cevaplar da byle, Trkiyede artk bir daha darbe olmaz. kanaati tayanlar var. imdi, bu bir taraf byle diyor fakat yine bir taraf da diyor ki: Ya,

Trkiyede aslnda ite hlen daha Asker Hizmet Kanunu var, Asker Hizmet Kanunu var olduu mddete Trk Silahl Kuvvetleri kendisine vazife edinebilecek alanlar bulabilir. Yine, Asker Ceza Kanunu bata olmak zere asker-sivil yarg alanlar birbirinden ayrm deil, byle bir sknt hlen var. Yine, asker okullara alnacak rencilerde adaylar arasnda eitlii bozan bilgi, beceri dnda artlar aranyor, byle bir durum var ve asker harcamalarn denetimine ynelik ayrc bir durum var yani Dier kamu kurum, kurulularyla benzerlikler deil, farkllklar var. deniyor. Bunlar da grnce bir ksm da diyor ki: Biz de tedirgin oluyoruz, Trkiyede hlen daha darbelerin devam edebileceine dair, bu ite Mill Gvenlik Kurulunun yaps, Mill Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinin bilgi almas, strateji oluturma biimleri endie oluturuyor. Bir ksm da Hayr, sreklilik devam ediyor, darbe hlen olabilir. endiesini tayorlar. imdi, sizin, tabii, izmi olduunuz fotoraf veya ekmi olduunuz fotoraf, karakterinizi de buraya yerletiriyorsunuz daha demokrat bir anlay sergiliyorsunuz ve u sze katlyorsunuz: Darbeler salksz bir demokrasinin semptomudur. Buna aynen katldnz sylediniz ve ilave ettiniz, Demokratikleme gelitike darbeler ortadan kalkacaktr. diyorsunuz. Hi phesiz byle, biz de bunu dnyoruz ve temsil ediyoruz. Efendim, buralardan hareketle benim sorum u: Bugnk durumu nasl deerlendiriyorsunuz? Darbe tehlikesi hlen yayor muyuz? Hangi dnce dorudur? Ne dersiniz? Yani gerekeleriyle aklam olduum dncelerden hangisi daha dorudur? Bir asker kimliinizle bu neyi ifade ediyor? Bir de, 12 Eyll iin Halkn beklentisi de vard. dediniz. Bizim halkmz bu demokratik olgunlama srecinde hlen bu beklenti ierisinde midir? Bu beklentiyi tayor mu? Bir son sorum da u: Askerlerin de daha demokratik bir eitim almas gerektiini dnyor musunuz? Yani eitim mfredatnn kendilerine verilen ieriden, dardan eitimin daha demokratik bir anlay, atmosferi sindirecek ekilde olmas gerektiine inanyor musunuz, dnyor musunuz? nk askerliin genel kurallarn verdiniz, bu kurallar erevesinde ne dersiniz? HLM ZKK Efendim, tabii, ok sorucuklar ihtiva eden byk bir soru, elimden geldii kadar cevaplamaya alaym Sayn Milletvekilim. imdi, tabii, zaman tahditli. imdi, askerin sivil kontrol aslnda btn bunlar kapsayan bir ereve gibidir, btn lkeler bunu byle kabul etmitir, evrensel bir dorudur nk biraz nce dediim gibi hep zt kuvvetler arasnda dengeler bulunur, silah tayan ile bu silah kullanma yetkisini ayn kiiye vermek istememi hibir yer, bizde de vermemi. Bakn, aada tezkere grlyor. Hkmet karar vermeden d tehdide kar Silahl Kuvvetler harekete geemiyor kendini savunma hakk hari, onun iin tezkere kyor. imdi, 35inci maddede i ve d dmanlara kar hep buraya balanyor. Bakn, hi o madde olmasa o zaman Silahl Kuvvetleri yurt iindeki olaylarda kullanamazsnz. Onun alabilecei grevleri polise ve jandarmaya ykleyerek onlarn mevcutlarn oaltrsnz ve ekonomik olmaz. O da kurala balam yani ayn Kanunda deil, l daresi Kanununda balam, vali kuvvet talep etmeden Silahl Kuvvetler mdahale etmiyor. Ama sonradan galiba, onu tam ben hatrlayamyorum, bir ilaveyle biraz bu ey yaplm yani ani bir durum geliirse validen de ey alnamazsa hemen ani bir mdahale yaplsn, yaplmasn diye ki bunu da dnenler oktur. Yani bu sefer mesela ey deniyor: Silahl Kuvvetler hemen reaksiyonunu gsterdi. Reaksiyon gsteremese de tabii uygunsuz oluyor yani o madde l daresi

Kanununda dzenlenmi, Silahl Kuvvetlerin i tehdide kar kullanlmas durumu. nce polis, ondan sonra jandarma, ondan sonra onun da yapamayacan dnrse vali, garnizon komutann aryor, gel, o zaman ey yap diyor ve gvenlik glerinin kontroln eline alyor ve yapyor. Dolaysyla 35inci madde bence dardan nemsendii kadar ok byk bir madde deil, olmas gereken bir madde ama kelimeleri dzeltilebilir, bunun kullanl tarz dzenlenebilir, bunun gereke olarak gsterilmemesi bir trl retilebilir halkmza, Silahl Kuvvetlerimize veya idarecilerimize yani byle bir durum orada dnyorum nk bu maddeye gelene kadar EMASYA planlar yaplmt, emniyet, asayi planlar. Plan yapmadan olaylar olunca hemen arrsanz, ka kii var, nerede var, bunlar daha nceden dnp planlamanz lazm bir durum muhakemesi yapp, ne olabilir, ite bunun iin emniyet, asayi planlar EMASYA planlar dediimiz Silahl Kuvvetler hazrlamtr ama bunlar hep yapmak iin valinin davet etmesi lazm, buras byle. Denetim konusunda yol alnmtr. Saytay baz yerleri biliyorsunuz denetliyor. Gayet tabii ki denetlemeli ama tabii bir de zaruretler var. Yani gizli olan eyi denetlemede sknt olabilir mi, olamaz m? Bence artk o da deiiyor, olabilir nk Bulgar geliyor tak, tak kapy alyor Edirnede, Ben orduevinde kalacam, yarn birliinizi bir denetleyeceim. diyor. Ondan sonra, ertesi gn sabahleyin biniyorsunuz arabaya Beni falanca zrhl tugaya gtrn, tanklar sayacam. diyor, gtryorsunuz veya sizin uanz alyor, baka bir lke kiralyor, gidiyor baka bir lkenin zerinde uuyor veya Ukraynann ua geliyor Trkiyede Ak Semalar Anlamas, Konvansiyonel Silahlar Anlamas; btn bu anlamalara imza koymu bir Trkiye. O bakmdan, artk belki gizli ey olmaz yani Silahl Kuvvetler de hibir zaman Hayr. demiyor ama yeter ki bizim saygnlmza ey gelecek yani yle sanki sust yle empoze ediliyor. Dolaysyla, demokratiklemede admlar atmak, zamanlamak ve bir zaman-olay izelgesi yapmak ok nemli; spanya byle yapm. Hangi tarihlerde ne yaplacak? Bu i byle ksa bir eyle olmuyor. Tam entegrasyon, demokratiklemeyi bir btn olarak alyorum, sadece Silahl Kuvvetler deildir konu yani. Onun iin bunun byle adm adm, sindire sindire ve akllca hl tarzlar aratrarak, bularak yaplmasnda fayda var. Ondan sonra, askerlerin demokratik eitimi ve eyi. Efendim, retmekle tabii etkileyebilirsin insanlar ama en doru ey rnek olmaktr. Ben ocuklarmdan yle biliyorum. Eimle kararlatrdk, biz doru davranrsak onlar bizim gibi olurlar. Sylyorsunuz, buradan girer, buradan kar. Bunun da ok hikyesi vardr ama iyi rnek olmak, bu da bir yntemdir. retimle tabii bunu desteklemeli ama insanlarn entelektel seviyesi Artk genlerde ben bunu gryorum. Genler, inann, bizden ok daha demokratik dnyorlar bizim jenerasyona nazaran. Biz nk biraz daha eski gnleri, souk sava falan yaadmz iin yleyiz yani ey byle. Baka ne sordunuz? Ha, denetim; tabii, denetim olmaldr yani bu Saytay ynnden deil, her ynden Silahl Kuvvetler halk adna denetlenmelidir. Mesela gelirdi benimle konuurdu Mill Savunma Komisyonu. imdi gidiyor mu bilmiyorum. Mill Savunma Komisyonu geldi, ondan sonra Irak olaylar eyinde, onlara gayet gzel anlattk, bir sr sorular sordular bana Genelkurmay Bakan olarak, hepsini cevapladm. O da bir denetim tr yani beni ziyaret gibi geliyorlar ama o da bir denetim yani ne yapyor, ne ediyor, Genelkurmay Bakan ne dnyor? Dncem byle. BAKAN Cumhuriyet Halk Partisi Manisa Milletvekili Hasan ren Bey. Burada bir hatrlatma yaparak da balayaym. Komisyonumuzda ok uzun sreli ve ok youn dinlemeler yapyoruz. Prensip olarak - Tzk yer vermi olsa dahi- herhangi bir milletvekiline, bizim yeler dnda, soru sormasna, mmkn

olduu kadar, sadece fiziki ve fiil imknszlk nedeniyle izin vermiyoruz ama siz bugn burada tek olarak bulunuyorsunuz, bandan beri takip ettiniz. Buyurun ltfen. HASAN REN (Manisa) Teekkr ederim. Sayn Genelkurmay Bakanm tabii ki benim hemehrim; Manisa Turgutlu Kasabasndan. Kasabal olmak bizim iin ok byk bir ereftir. Salkl, uzun yllar diliyorum. HLM ZKK Teekkr ederim. HASAN REN (Manisa) Slalenizi de ok iyi tanyorum, mekn cennet olsun, Hseyin Amcay da ok iyi tanyorum. HLM ZKK Sa olun. HASAN REN (Manisa) Biraz evvel sizin de sylediiniz gibi 12 Eyll davas devam ediyor. Dava zerinde de ok gzel konumalar yapyoruz ama dier davalara geldiimizde ise Yarg devam ediyor. Yarg sonulandktan sonra ancak bununla ilgili gr bildirmekte yarar var. diyoruz. Yargtay safhas bittikten sonra bugnk Balyoz davasyla ilgili gr bildirecek misiniz? HLM ZKK imdi, bu daha evvel de konu oldu. Sanki ben, bilgilerim var ama sonra aklayacam gibi bir sz dolat. HASAN REN (Manisa) yle bir alg var. HLM ZKK Byle bir ey yok yani inann ki btn samimiyetimle sylyorum, Balyoz davasyla ilgili benim bilgilerim biraz nce sylediklerimle ve bunu basna da akladm- bununla ilgilidir. Gerisi iin bir ey sylemiyorum, o mahkemenin karardr, takdiridir, vesairedir, yle, byle diyemem yani onu takdir ediyorsunuz ama benim Balyozla ilgili sylediim eyler, ondan sonra bunun dnda sadece eylerim olabilir yani objektif olarak olan olaylar vesaire deil de kanaatler olabilir, hayaller olabilir, Acaba yle miydi, acaba byle miydi? Ona gem vurulmaz ama ey olarak sadece o kadar. HASAN REN (Manisa) Ceza alm arkadalarmzn, komutanlarmzn Yargtay safhasnda onanacak veya bozulacaktr- onandn varsayar isek, sizin Yargtay safhasndan sonra konuacaklarnz veya arkadalarnn lehine olacak bilgiler aktarldnda hibir ie yaramam olacak. HLM ZKK Tabii, zaten oldu. HASAN REN (Manisa) Evet. HLM ZKK nk terfi edemedi veya yurt dndaki grevinden dnd, bir sr zarar grd yani u anda telafi edilmeyen eyler var ve bunu ben aka syledim. Hatta daha da ileri gittim, Emir alanla emir vereni ben bu kadar beklemiyordum. diye syleyebildim. Yani bu Bir eyler bekliyordum. anlam da tamaz yani nk olmu olay, bir hkm verilmi, onun iin dedim, yani Byle olur mu? diye. HASAN REN (Manisa) Konumanzda Askeriyede her ey konuulur, planlama yaplr. dediniz. Planlama bir mantk oyunudur. diye sylediniz. Bu en son sizin iki yl iersindeki yaptnz planlamayla ilgili ad Balyoz olan seminerin bir mantk oyunu olduunu dnyor musunuz? HLM ZKK Hayr, seminer bir plann eyidir ama HASAN REN (Manisa) Yani en iyisi ve en kts konuulur HLM ZKK Bakn, Balyozda iddia makamnn eyi yle: Balyoz diye bir darbe plan vard, bu Genelkurmayn veya Kuvvetin emrettii seminer yaplrken onun klf altnda denendi. deniyor, iddianamede byle yazyor. Bakn, tekrar sylyorum, ben hibir yorum getirmiyorum.

HASAN REN (Manisa) Yalman Paaya aratrmas iin emir verdiniz, cevabn aldnz m? HLM ZKK Biraz nce ifade ettim onu. HASAN REN (Manisa) Yani bir cevap aldnz m? HLM ZKK Hayr, almadm. Yani Aratr. dedim, ok youndu o gnlerde yani o da ok youndu. HASAN REN (Manisa) Genelkurmay Bakan olarak bir altnza emir verdiniz ama emrin karlnda cevabn gelmediini sylyorsunuz. HLM ZKK Efendim, emir deil, yani her sylediimiz emir olmaz ki yani Silahl Kuvvetler Bazen birok eyleri ey sylersiniz. Bakn, yani yle olur efendim, bakn, imdi diyelim imzasz bir mektup geldi, imzasz bir mektupla bir kiiyi mahkemeye veremezsiniz, asla delil ve ey olmaz ama kulanza bir kpe olur. Yani bir ey varsa nemli olan onu nlemek yani suluyu yakalamak deil, suu iletmemek, bilmem ne yapmak, onun iin byle eylerde kuvvet komutanna u ie bir bak, byle bir ey geldi Sylenti zerine bir ordu komutan iin emir verip aratrma yapmak ok zor ey. ey karsa sonra size gveni kalr m ordu komutannn? HASAN REN (Manisa) Hemehrim olarak soruyorum, Kasabal olarak, son sorum: Grev yaptnz sre ierisinde siyasetin st kademelerinden Cumhurbakanlyla ilgili bir teklif aldnz m? HLM ZKK Asla, ne ima aldm ne byle bir teklif aldm ne de byle bir ey dndm, ondan sonra onu btn samimiyetimle sylyorum. HASAN REN (Manisa) Teekkr ederim. BAKAN Sayn Genelkurmay Bakanm, 28 ubat Alt Komisyonunun sorduu sorularn, hazrladklar yazl sorularn birounun minvali, dediim gibi, Balyoz davas ilk derece mahkemesinde sonulanm bir dava, Ergenekon davas. Bizim Komisyonumuz sreli bir komisyon olmakla birlikte bu sorularn u anda sylediim tarzda verdiiniz cevaplarda yargsal faaliyet alanna girmemek adna sormadm ama dier sorularn sorulmasna engel olmadm. Btn sorulara tm ak yreklilikle vermi olduunuz cevaplar iin teekkr ediyoruz ama gelien srete ben bir somut soru sorarak ve bir genel deerlendirme yapmanz isteyerek toplanty tamamlamak istiyorum. 1988-1992 yllar arasnda Hava Kuvvetleri Komutanl tarafndan Kuvvette bulunan, irticai faaliyetlerde bulunduklar gerekesiyle, bu iddiayla baz subay ve astsubaylarn Etimesguta grev karlmak suretiyle burada sorguya alndklarn ve bu ahslarn yalan makinelerine balandklarn, ikenceden geirildiklerini, hcrelerde gzaltnda tutulduklarn birok mektuplarla Komisyonumuza bildirmilerdir. Adna Bulut Projesi denilen bu projeden ve byle bir uygulamadan haberdar msnz? Varsa bir bilginiz bizimle paylar msnz? kincisi, takdir edersiniz ki bize ok fazla sayda asker madur olarak mektupla bavuruyorlar birok alanda, bunlar da gerektiinde Komisyon toplantlarmzn sreleri snrl olmakla birlikte, bu sre ierisinde dneminize ait bakaca sormamz gereken hususlar olursa sizlere yazl olarak bavururuz. Eer yazl olarak bu sorular bizler iin cevaplandrrsanz ok memnun olurum ve birka farkl deerlendirmelere de yol amamak adna Yani sizin yaptnz deerlendirmelerden bazlarn ben dhil olmak zere Darbelerin bazlar, nitelikleri, oluum nedenleri, nceki etkenler, bu her zaman zaten darbe anlaynn savunulmas iin oluturulmu psikolojik, sosyolojik gerekelerdir, bu gerekeler her zaman ve her zeminde ifade edilebilir. Bugn gelimi bir demokrasi olma yolunda ilerlerken 27 Mays 1960, 71 muhtras, 80 ve 97 ylndan itibaren balayan 28 ubat

postmodern darbesi dhil olmak zere, lkemizin ve milletimizin yaad darbelerin ve muhtralarn Trkiyeye ne kazandrdn, ne kaybettirdiini bir btn olarak demokrasiye yaplan bu be mdahaleyi genel bir deerlendirmeyle tamamlar ve kapatrsak ok ok memnun olacam. Tekrar btn deerlendirmeleriniz, katklarnz, samimi cevaplarnz iin Komisyon Bakan sfatyla ok ok teekkr ediyorum. Buyurun. HLM ZKK Efendim, teekkr ederim bir defa dinlediiniz iin. Sorularnz iin de ok teekkr ediyorum, bazlar zor sorulard akas ama ben btn samimiyetimle, yapm da byledir, bunlar samimiyetle sizlere ifade ettim. Sorunuzun eyi zaten iinde mndemi, suallere verdiim cevaplarla da yle, darbelerle i olmaz yani Trkiyede beklediim, herkes kendi grevini yapsn ama siyaset de kendi grevini yapsn. Dediim gibi, siyaseti deitirmek eydir. Yalnz unu unutmayalm: Trkiyede bakn uzun yllardr seimlerle, mesela, akademik dzeyde yle konuulur, seimlerle eer iktidarlar deiebiliyorsa bu lkede demokrasi vardr denir ama demokrasi sonu olmayan bir olgu. Yani demokrasi mutlak olarak en iyi ynetim tarz diyen yok zaten. Ne kadar iyiye giderse, toplumun gelimiliine bal o kadar iyidir, dolaysyla demokratik dzenin onarlmas, ilerletilmesi ki bu siyasetilerimizin grevi, her zaman arzu edilen bir eydir. Bu ilerledike darbelere artk yer kalmayacan nk siyasetin kendi kendini onaracan ifade etmi oldum. Bir daha hi darbelerin olmad bir lke zlyorum. Bir asker olarak bunu btn samimiyetimle sylyorum ve bunu da sylyorum ki btn arkadalarmn byk bir ounluu, Silahl Kuvvetler de byle dnyor. Dnmeyenler de sevgiden, sevginin tatmini ynteminde baz kusurlardan dolay yle eyler sylemi veya yapm olabilirler, evvelki yllar kastediyorum ama dediim gibi Trkiye tabii demokraside yol alyor. Problemlerimiz yok mu? Var ama problemlerden korkmayalm, problemleri zme imkn ve kabiliyetimizi kaybetmekten korkalm. Bu imkn, kabiliyeti elimizde tuttuumuz mddete Trkiye'nin stesinden gelemeyecei hibir ey yoktur. Efendim, ben teekkr ediyorum. BAKAN Biz teekkr ediyoruz. Arkadalar, ara veriyorum. Kapanma Saati: 13.22