27 Mays Alt Komisyonu 26 Haziran 2012 Alma Saati: 14.

07 KNC OTURUM BAKAN : Enver YILMAZ (stanbul) -----0----BAKAN 1960 darbesi ve 71 muhtrasn inceleyen alt komisyon olarak stanbulda, Dolmabahede bugn ikinci dinleme diyebileceimiz, fikrine bavuru yapabileceimiz Sayn Numan Esini Bigadan davet etmek suretiyle kendileri buraya geldiler. Deerli milletvekili arkadalarmzla birlikte 60 darbesi ve bizim zelimizde 71 muhtrasyla ilgili sizin bilginize bavuracaz. lk defa Trkiye Byk Millet Meclisinde drt siyasi parti bir araya gelmek suretiyle Trkiyenin siyasi hayatnda, ekonomi hayatnda her alanda etki eden darbelerin sebepleri ve sonularna ynelik bir komisyon oluturuldu. Bu komisyon erevesinde de biz sizin de aktif olarak 60 darbesi iindeki konumunuz, Mill Birlik Komitesi yelii sfatnz ve o dneme ilikin yaadklarnz bizlerin de sorular erevesinde anlatmanz istirham edeceiz. Bu erevede biz dier misafirlerimize de uyguladmz usul erevesinde ncelikle kendinizi ksa bir tantmanz, o dneme ilikin deerlendirmelerinizi, o dneme ilikin sfatnz, grevinizi izah ederseniz, daha sonra her bir arkadamzn konumadan edinecekleri sorular ve daha nceden hazrladklar sorular size tevcih etme imknlar olacaktr. Sayn Esine biz ksa bir takdim amal sz verelim. NUMAN ESN Efendim, ben, Sayn Bakann ifade buyurduklar gibi Bigalym. Bigann Danment kynde dnyaya gelmi bir ky ocuuyum. ocukluumuz orada geti, yaln ayak, ba kabak denilir. imdi yamz seksen drde dayand. Bizim yaadmz yllar otuzlu ve krkl yllar. Yani Trkiyenin her ynden evrim ierisinde olup da ama byk skntlar gsledii bir dnem. Bizim kymz de olduka varlkl bir kyd. 800-1.000 civarnda bir nfusu vard o vakit. Her trl ziraat yaplrd ve her trl mahsul alnrd ama mahsul para etmezdi. O kinci Dnya Harbinin Trkiyenin kaplarna dayand yllarda Toprak Mahsulleri Ofisi kanalyla kylnn mal daha ekim srasnda ileride eda edilmek zere taahht alnrd kyllerin, u kadar yulaf, u kadar buday, u kadar arpa, u kadar msr vesaire. Neydi fiyatlar da, 2 kuru 10 para, 2 kuru 20, 25 para filan gibi ok dk

fiyatlarla ve bu mallarn limana, Kara Biga Limanna gtrlmesi de gene kylye tahvil edilirdi, yklenilirdi. Kyl kendi maln oralara tar, aylarca parasn alamaz, byk sknt iinde yaard. Tabii o yllar tek parti yllar, Trkiyede ikinci parti yok. Cumhuriyet Halk Partisi tekilat da var, yok. te duyuluyordu Bigada u ile bakanym filan. Bizim kyde de ky muhtar Hakk vard, ktibi evket vard filan, 3-5 kii ileri gelenleri partinin yetkili ahslar olarak bilinirdi. Bu artlar altnda kyl umutsuz, ocuklarn okula yolluyordu ok iyi bir ilkokul retmenimiz vard, Arif Meri Bey. ocuklar okulda ite bir para okuma yazma renir, biraz tarih renir, biraz corafya renir, biraz matematik renir filan. snflyd okulumuz. Drde getiimiz sene ben Bigada ninem oturuyordu, ninemin yanna gittim, bir hafta sonra ey banda drdnc, beinci snflar da ky okullarna alacak dendi, kye dndk. Drdnc snfn ilk rencileri olduk, bei de o ekilde tamamladk. Tabii ok az sayda renci okuyabiliyor. yi rencilerdik, cin gibi ocuklardk, ok eyi kavryorduk, tarih bilgimiz bilhassa o devirde gerekten nemli saylabilecek her olay Osmanl tarihinde, Avrupa tarihinde deta biliyorduk. Yani ben o yllardaki bilgi birikimimi daha sonra okuduum ortaokul ve lise anda kullanabilmiimdir, o rendiim eyleri kullanabilmiimdir. O retmenin niteliiyle beraber, bizim de hevesli ve mitli genler olarak hayatmza bak gstermek bakmndan bir ey ifade ediyor. Neyse hayat byle geldi geti. Benzer hayat da, daha evvel tandnz iin biliyorsunuz, Ahmet Er arkadamz, o da Manisann Snnetiler kynden, kyl ocuu olarak o da o ekilde byd. Sonra ben Balkesir Lisesinde birinci snf okudum, o Edirne Lisesinde okudu. O zamana kadar tanmadk. Bursa Askeri Lisesinde arkada olduk. Gece gndz beraberiz, koturuyoruz. Srekli aratrma iindeyiz. Yani nasl daha iyisini yaratabilir bu lke, niye buna mahkum olsun, iinde bulunduumuz duruma. Fakat bir defa gerei aryoruz. Gerek ne? Her anlamda gerek ne? Yani Tanr bilgisinden bize retilen eyleri ne dereceye kadar doru olduuna varncaya kadar her eyi sorgulayan bir eyimiz vard, yani gelime tempomuz vard. Bir de u var: Bizim gibi bu okullarda okuyan ocuklar iin bir de derslerin dnda baka konulara akl erdirmek yasakt. Yani biz yle bir yasakla maluldk. Ben ok iyi bilirim, mesela Trkiye o yllarda demokrasiye yeni girmiti, bahsettiim yllar 40l yllarn son dnemi, 47ler filan, 46lar, o dnemler. Askeri liseler mfettii bir paamz geldi. Demokrasi diye bir eyler sylyorlar memlekette, demokrasi yoktur askerlikte, diktatrlk vardr arkadalar. Nutuk bu. Yani biz askerlii diktatrlk olarak renmek talimatn aldk

Sayn Paamzdan ama dik kafal ocuklar olarak da biz ne o talimata ne baka talimata bakmakszn kendimize gre gerek nedir, onu aryoruz. te Harbiyeye geldik, Harbiyede ayn ekilde okuduk ettik filan, derken subay ktk. Seneler geti piyade at okuluna gittik, piyade at okulunda ilgin bir insanla tantk, Alpaslan Trke. Trk, Turanc olduu syleniyor. Ben, Turanclk filan gibi dnce akmlaryla da daha Balkesir Lisesinden bilgim var. Balkesir Lisesinde Orhun diye bir dergi elden ele dolard. Okuduum lise. Trk bir dergi. Orada 1944te haklarnda takibat alan bir ksm Trk hocalarn da bir ikisi oradayd ama biz onlarn talebesi olamadk. Biz onlar gyaben tanm olduk filan. Yani dnce akmlar Trkiyede komnizm, sol dnce filan da daha sonra biraz peydah oldu ama mesela bizim Biga Ortaokulunda bir retmenimiz vard, ona komnist derlerdi. Adamcazn neresi komnist onu da bilemezdik. O vakit ekmek ehirlerde karneyle veriliyordu ve ahs bana da drtte 1 ekmek veriliyordu, bunlar da doyamyorlard anlalan. retmen bizden rica etti, dedi ki kyden bize bir uval buday getirin de biz onu burada telim edelim filan. Bizim de kendimize yetecek budaymz yok, nasl getirelim. smail isminde bir arkadam vard, reddettik biz, getiremeyiz retmenim filan dedik. Kzd bize filan. Yani unu demek istiyorum: Soldaki adamn ne dndn ve ne davran ierisinde olduunu, sadaki adamn ne dndn ve hangi davran ierisinde olduunu aratryorduk ama dorusu zmn de bulamyorduk. Bunu ite daha sonra piyade at okulundayken Trke bizim retmenimiz, o yzba, biz de o vakit temeniz, o biraz bir eyler hissettiriyordu, anlatmyordu da hissettiriyordu. Bazen hafta sonlarnda evine gidiyorduk, be ocuklu bir aile babasyd. te kk bir olu vard o vakit, dierleri kz. Sayg duyduumuz bir insan. Yani onunla bamz buradan balyor. 1960l yllara doru gelelim imdi, bu ocuksu hikyeleri bir tarafa brakarak. Trkiye ne oldu da 1960 ylna geldi? imdi ben burada kendime gre nemsediim baz noktalarn altn izmek istiyorum. 1950de Trkiye, yirmi yedi yllk CHP iktidarnn harp yllar da dhil olmak zere, halkta yaratt bkknl iyi kullanarak ve iyi muhalefet yaparak iyi bir oy kapasitesiyle iktidar almtr. te Cumhurbakan, Babakan ve Hkmet, Meclis Bakan vesaire filan teekkl etmitir ve 1954 seimlerine kadar da yapt baz hatalar filan var ama ite Millet Partisinin bir nevi cezalandrlmas, Osman Blkbana oy veriliyor diye Krehirin vilayet olmaktan kazaya indirgenmesi filan gibi hakikaten mantk d insana aykr gelen eyler ama ekonomi iyi olduu iin halk

bunlara da pek nem vermiyordu. Ne yapalm, vilayet deilse de kaza oluversin, biz kaza deil miyiz deniliyordu, baklyordu olaya. Ama Osman Blkba bizim dikkatimizi ekiyor. Byk bir mcadele adam, gen bir adam, byk bir hatip ve dinliyorduk aslnda onlar. 1950 seimlerinden evvel Ankaradaki mitinglerine filan uzaktan yakndan takip ediyorduk, reniyorduk. O esnada Ankarada nemli fikir adamlaryla da tanklmz oldu. Remzi Ouz Ark var mesela. Bir devre adn yazm bir insandr. Biliyorsunuz, Adana taraflarndan gelmi. Daha sonra Kyl Partisini kurmutur. Onu da Atatrkn defnedildii eyi o idare ediyordu. O vakit oras bir enstityd galiba. Oray o idare ediyordu ya da gelip gidiyordu. Yani o 50li yllarn faaliyetlerini tabii biz asker kiileriz, dorudan doruya deil ama dolayl da olsa takip ediyorduk. Biraz da iimizde o milliyetilik atei bize olaylar derinlemesine renmeye meylediyordu. Ben imdi harp okulunun falan en parlak rencilerinden birisiydim, snf birincisi filandm ama stelik bir de gnll piyade oldum. Her meslei almak hakkm varken kalktm piyade oldum. O da eitli yorumlara yol at. Neyse, hocalar tutuyordu bizi. te arkadalara konferanslar veriyorduk. Yani o 50li yllar, 40l yllarn son blmyle birlikte bizden aktif kollayan, takip eden asker kiilerdik. Tabii dorudan olaylarn ierisine girmemiz bahis konusu deildi ama bir zgrlk var, o zgrln ierisinde bir fikir hrriyeti var, fikir zgrl var, biz de bakyorduk, tespit ediyorduk, yazyorduk, anlarmz vard o zaman, yazdmz notlar falan. Baya da gzel eyler yazmzdr o yllarda daha sonra elime geip okuduum vakit. te meslek hayatmzn daha sonraki yllarnda da benzer geliimler ierisinde olduk, imdi 60a doru yaklarken de Trkiye, ben de o vakit harp okulu rencisiyim burada, Yldzda, ne oldu 54e kadar gayet iyi giden Demokrat Parti ktidar? imdi, 54 seimlerinden sonra dnya konjonktrlerinde de biraz deiiklik balad ekonomik anlamda. O 50-54 yllar arasnda zirai rnler para ediyordu. Harpten km bir dnyay beslemek iin zirai rnler iyi para ediyordu. Fakat o 54 yllarndan sonra biraz para etmemeye balad. Yani bizim tarm rnleri ihracatndan saladmz gelir 50ye gre dt. Bunlar hep rakamsal olarak ifade edilebilen ve kantlanabilen eyler. imdi, Trkiyenin sanayisi yok. Var birtakm sanayi teebbsleri CHP devrinden filan ama Demokrat Parti devrinde daha balanm sanayi yok, tarmla idare etme politikasn Menderes uygulamt. Biraz da tarmdan gelen adam olarak

pratiini de yapt iin onu uygulamak daha doru geliyordu ona herhalde ve biz daha evvel kkenlerimizi sylerken pek anlatmadk, biz kyl ocuklaryz, babalarmz Demokrat Partiyi tutarlard o yllarda. Onun iin biz de Adnan Beye falan ite babalarmzn telkiniyle belki, henz hayattaydlar, nemsiyorduk, faydal oluyor memlekete filan diye. imdi o 54-57 yllar arasnda Trkiye bir darlk dnemine maruz kald. hracat para etmez oldu, sanayi rnleri ithalat yaplyor, imento ithal ediliyor, Trkiyede imento retilmiyor o vakit. ivi ithal ediyor, conta ithal ediyor, her ey, her ey dardan geliyor. Yok atlarn zerine kapatlr ya byle eyler, onlar inko, inko dardan geliyor. Yani metal sanayi ile ilgili hibir retimi olmayan bir geri kalm lke. 40 bin ky ve nfusun yzde 80inden fazlas, 86s kylerde yayor. Kylerde yol yok. Bat Anadolu kylerinde bizim, Bigada bile doru drst, benim Daniment kynde, orann en eski ky olmasna ramen Bigann arasnda doru drst ky yolu yoktu ve 15 kilometre yolu biz ocuk bacamzla , buuk saatte kotura kotura gider gelirdik. yle bydk, yle yetitik. Hep gelimeyi arzu ediyoruz, ihtiras hlinde bizde var bu ve o 57 seimlerinde tabii muhalefet de ciddi olarak bunu kullanmasn bildi, Demokrat Partiden de kopmalar balad, Hrriyet Partisi teebbs oldu Demokrat Partide kopanlar. Daha sonra mesela Cumhuriyet Halk Partisinde nemli mevkilere gelmi Turan Gne, o eskiden Demokrat Partisi Milletvekiliydi, Kocaeli Milletvekiliydi ama onlar 57ye doru partiden koptular ve kendileri Hrriyet Partisi diye bir parti kurdular. Demokrat Parti kadrolar, liderleri bunlar seimlere sokmamak iin birtakm yeni artlar icat etti seimlere girme hakkn haiz olmas iin, yeni kurulan partilerin. Tabii tekilatlar yeterli deil, u, bu filan giremediler seime. Giremeyince bir ksm Halk Partisine onlarn listelerinden bamsz olarak filan seildiler ve 57de yaplan seimde Demokrat Parti byk oy kaybetti. Ha ne oluyor? Trk parasnn resm kurdan deeri 2 lira 80 kuru. Serbest piyasada 20 lira. En uygun fiyat 15-16 lira. Trkiyenin 500 milyon dolarlk ithalat var, 300 milyon dolarlk ihracat var. Yani O dnemde hlen de gene a var Trkiyenin ama cari ak dediimiz pskll bela. O vakit o daha byk bir problem olarak ne geliyordu nk cari ak aa yukar ihracatn hz hemen hemen yakalayan bir rakam. 300 milyon ihracat, 500 milyon ithalat, 200 milyon dolar cari an var. O vakit ithalat da permiyle yaplyor. Permiyi de bakanln mensuplar veriyor. Kim kendilerine yaknsa Orada tabii trl rivayetler de dnyordu, yani rvet vesaire

filan diye. Permiyi alan, diyelim ki 1 milyon dolarlk permi ald. Onunla gidiyor, diyelim ekoslovakyadan veya Avusturyadan mal ithal ediyor. Yani o dnemde kurulan bir ksm sanayi teebbslerini ben ahsen yakndan biliyorum. Bunlarn bir ksm mesela 100 bin dolarlk mal iin 300 bin dolarlk fatura almtr, byle eylerle o kurduklar tesisi bedavaya getirmilerdir. Yani daha sonra da Trkiyede mesela yaplan tevik tedbirleriyle sanayi geni lde destek bulmutur ama onlar baya resm, herkesin bildii biimde teebbslerdir. Onlara da mesela baaryla uygulayan dnem daha ziyade daha sonraki yllarda, yani 80lerden sonraki yllarda zal dneminde o plan ve program uygulamalarnn baaryla uygulandn ve tevik tedbirlerinin de baaryla uyguland dnem o dnemdir. Ben de o dnemde i adam olduum iin onlar ok iyi biliyorum. Bu ekonomik analizleri biraz uzattm galiba ama bunu siz biraz da i adamlma vereceksiniz. nk ben ocukluktan beri i hayat iinde yaayan, yorulan bir ailenin ocuuyum. Babam i adamyd, daym i adamyd, enitelerim i adamyd filan. te biz de onlarn yannda, raklkta yetitik. Mesela babam benim elime sepeti verirdi, kyl kadnlarndan 30 paraya yumurta toplardm, ben babama 35 paraya satardm, yumurta bana 5 para bana kr kalrd falan. Byle yetitiimiz iin ekonomik olaylar ok iyi kavradm kansndaym. imdi, Demokrat Partinin zaafa uramas o dnemde hzland. Demokrat Parti bu zaafn giderebilmek iin seim kaybetmeyi de gze alamyor, bir ksm afaki, byle tepki uyandran tedbirlerle, ite o vatan bilmem neleri filan, radyolarda o vakit CENGZ YAVLOLU (Erzurum) - Subaylarn zlk haklarndaki gerileme de buna etki etti miydi? NUMAN ESN Kesin. imdi, subayn o dnemde oy hakk yok. Bizim oy hakkmz yok. Ben harp akademisinde renciyken burada, stanbulda Mecidiyekyde bir evde kiracydm, bir byke oda, ortasndan perdeyle ayrlm, oray yatak odas yapmtk, biz de yeni evliydik daha o sralarda. Annem de bizimle beraber oturuyor. Yani byle minicik bir ev. Tabii snmas filan, sobayla snyor, doru dzgn ey yok. Yani 100 lira kira veriyorduk, bizim de maamz 250 lirayd. Maamzn yzde 40n kiraya veriyorduk, geriye artan 154 lira parayla yaamaya alyorduk. BAKAN Numan Bey yle yapalm m? Tabii bu trl deerlendirmeler epey bir vakit alacak, muhtemelen arkadalarmzn sorduu veya soraca sorular u an sizin yapacanz aklamalar da gelitirecek. Somutlatrarak gidelim

isterseniz. 27 Mays 1960 darbesini siz Mill Birlik Komitesi yesi olarak ne zaman planladnz, ne zaman yapmaya karar verdiniz? Dier Mill Birlik Komitesi yeleriyle darbeden ne kadar sre nce irtibatlydnz? NUMAN ESN yle: Biz bir kere bu darbe szn kabul etmiyoruz. 27 Mays bir fedakrln rndr, darbe marbe deildir. Mutlak anlamda kayb gze alan insanlarn hareketidir. Siz benimle hl bunu konuabildiinize gre stnden elli sene gemi bir meseleyi, biz hayatmz her trl riski gsleyerek yaamak durumunda kalm insanlarz. Bu ocuk oyunca deildir. Ha, ben harp akademisini birincilikle bitiriyorum, stanbulda Birinci Ordu kararghnda planlama sorumlusuyum, son derece nemli bir grevim var, nk ileri strateji programyla Birinci Ordunun ileri, Trakya hududundan daha ileri safhalarda yerlemesiyle megulm, onun planlamalaryla Tmenler yer deitirecek, 50 kilometre daha batya gidecek ve Edirneye kadar gidecek. yle bir stratejik uygulamann ierisindeyim. Sevilen, saylan bir subayz. te eitli tatbikatlar oluyor, onlar idare ediyoruz filan. imdi, Alpaslan Trke, bizim piyade okulunda hocamz, daha sonra da akademide, o da yksek kumanda akademisine gelmiti, buldu beni, ilk ondan duydum ben. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) - Yl ka efendim? NUMAN ESN 1958in sonlar, 59un balar, yani o k dnemi. Dedi ki, byle byle, bu memleket ktye gidiyor, bunu dzeltmek lazm, ekonomisini dzeltmek lazm her eyden evvel, siyasetini dzeltmek lazm vesaire filan. Yok yok dedi, senin dediin gibi olmaz o iler. Bizim iimiz deil dedim onlar, biz asker adamlarz. Onu yapacaz, onu yapacaz. O dedi ki, memleketi kurtarmak lazm bunlardan. Bir araya geleceiz, konuacaz bunlar seninle dedi, daha sonra dedi. Konuuruz filan dedik. Sonra bir defa daha geldi, gene konutuk. Ben pek konuya da girmek istemiyorum. Biraz anladm ne demek istediini. Sonra anlatt bana. imdi, ksacas, Trke benden sonra baka kime syledi bilmiyorum, benim en yakn arkadam Ahmet Er. O da burada stanbulda jandarma kumandan, Mevlanakapda. Muzaffer zda da akademide ikinci snf rencisi. Muzaffer de beni daha evvelki yllardan tanyor. O da parlak bir renci, ok zeki bir ocuk, vatanperver bir ocuk. Biz mz bir araya geldik ve gnlerce bu meseleyi tarttk. Olurdu, olmazd, batan mz de nemsemedik, olmaz byle ey dedik falan. Fakat giderek de memlekette tansiyon artyor. Mesela bizim bu ie katlalm

dediimiz yl, biz 59un balarnda bize izah edilmiken bu konu, biz 59un son eyreinde, yani ekim aynda filan BAKAN - Neye karar verdiniz? NUMAN ESN Yani biz bu iin ierisinde grev alalm Yani bir deiiklie ihtiyac var memleketin, bu deiiklik seimle filan olmuyor, seimlere hile kartrlyor, trl trl oyunlar oluyor Bizi bir de korkutan uydu: Memlekette bir ikiye blnme vard. Gittike artan bir ikiye blnme. Yani kylerde bile neredeyse kahveler ayrlmt, Demokrat Partililerin kahvesi, Halk Partililerin kahvesi. Neredeyse camilerde bile, cami imamlar bile byle birbirlirine yan bakar durumdaydlar. Yani bir blnme hissediliyordu ve bizi asl korkutan bu idi. ZCAN YENER (Ankara) Numan Bey, yalnz siz mi bunu tartyordunuz, yani 3 kii, Trkele birlikte. NUMAN ESN Olur mu? Herkes tartyor da biz kendimizi anlatyoruz imdi. ZCAN YENER (Ankara) - yle, oray aklayalm: Sizin dnzda da gruplar var NUMAN ESN Var da bizim onlardan haberimiz yok yani. ZCAN YENER (Ankara) - Siz sonradan nk 57de var, 55te var. NUMAN ESN Var, onlardan bizim haberimiz yok. Biz o yllarda bu gibi eylere hi ses vermedik. Hi ilgi de duymadk. ZCAN YENER (Ankara) - Trkein haberi var myd? NUMAN ESN Olabilir. Trke bize gre daha kdemli, daha yal bymz. Ben mesela otuz yandayken o herhlde krk be yalarnda filand. ZCAN YENER (Ankara) - Peki, siz o zaman size geldiinde bilgi, baka yerlerde de bunlar tartlyor, biz de bir an evvel rgtlenelim de biz de bunlarn ierisine girelim ya da bunlara kar duralm eklinde bir algyla m hareket ettiniz? NUMAN ESN imdi, yle: Onu biz atk. Dedik ki, albaym, siz gelip bize bunlar sylyorsunuz ama yani bu 3 kiiyle 5 kiiyle olacak bir i deil. Trk ordusu byk bir ordu. stanbulda koca Birinci Ordu var, ite kinci Ordu urada, nc Ordu burada, Ankarada Genelkurmay var, Kara Kuvvetleri Komutan var, Hava Kuvvetleri Komutan var, Hava Kuvvetleri var filan. Yani bizim burada iki yzba, yzba bir araya gelip de ihtilal karar versek ne yazar, ne olur? Ben ordu

kararghnda plan subayym, Ahmet Er Jandarma subay, Muzaffer zda da akademide hoca. ZCAN YENER (Ankara) - 59da siz bir araya geldiniz NUMAN ESN imdi bunlar konuuluyor, biz sormuyoruz da nk biz balangta ihtilal taraftar deildik. Yani biz bu ilere niye bulaacaz, bulunur bu ilerin aresi, bu bizim iimiz deil diye bakyorduk ama bizi asl korkutan halktaki blnmeydi. Yani o vatan cephesi politikalar bilmem neleriyle filan daha sonra zaten 59 yllarnda filan siyasi parti hareketleri, smet Paann gezileri, engellendi filan, Uakta bana ta atld, deil mi? urada, adam Topkapda neredeyse lin edeceklerdi filan. Kayseride, Malatyada ehrin iine sokmamak iin askere talimat vermilerdi. Orada bir kurmay binba, o tarihte bilmiyoruz biz, Selahattin etiner, o da karsnda eski Cumhurbakan, eski bir generali grnce ey yapamam, mani olamam ve refakatine alp beraber gemi kpry diye derhl tutuklattlar, emekli ettiler, hapsettiler. Sonra ben Madride srgne gittiim vakit onu orada grdm, orada tantk nk ihtilalden sonra biz onu greve aldk, sonra atee olarak Madride gitmiti, ben de ondan sonra gitmi bulundum. Yani orada tandm. Prl prl bir adam. Yani ne yapsayd? smet Paa gibi tarih tayan bir adam tokatlayarak, iterek kakarak m yapacakt, kovalayacakt yani? Olacak eyler deil bunlar. Sonra renci hareketleri balad biliyorsunuz stanbulda, Ankarada. Bunlarda da niversite profesrlerine Sddk Sami Onar niversitenin iinde srkledi polis filan, ite silah ektiler, 1-2 ocuu vurdular. Yani bunlar Trkiyede daha evvel olmayan eyler, ilk defa olan eyler ve bunlarn akisleri de ok yksek oluyor. Bundan sonraki yllarda, imdilerde filan da oluyor byle eyler ama o kadar etkili olmuyor. Bir de halkn iindeki yokluk, ekonomik yokluk yani, onu ben temelli bir sebep olarak hep grrm, muhalefeti glendirdi o yllarda. Yani muhalefet cephesi bir seim olsa idi kesinlikle iktidar alrd Demokrat Partinin elinden. imdi biz de bunu gryoruz. Diyoruz ki, ya brakalm bir seim olsun. Ne diye? Ama lkeyi seime gtreceine Seime de gtrlmyor. imdi mesela o vakit bir ordinarys profesr vard stanbulda, Ali Fuat Bagil, onu Kke davet etmiler, gitmi. O Hkmetin istifa etmesini tavsiye ediyor Celal Bayara. Celal Bayar olmaz diyor, dereyi geerken at deitirilmez filan yani byle ciddiyeti olmayan eyler. Yani lkenin iinde bulunduu durumu herhlde kavramamlard yani. ktidar hrs m yapyor insanlarda bu gibi eyleri bilmiyorum. Yani biz ama hep msait gibi o dnemde bakyoruz olaya. Daha sonra i ciddiye binince biz dedik ki bu ii tesadfe

brakmayalm, ey subaylardk, sayl insanlardk. Biz mesela stanbuldaki birliklerde hemen hemen btn snf arkadalarmz dolaarak aldk onlar kadromuza, ihtilal kadromuza. Muzaffer zda vazifelendirdik. O akademide ikinci snf rencisiydi, iyi bir renci, saylan bir ocuk. O da akademi rencilerini rgtledi ve Orhan Erkanl tugayda tank tabur kumandan, piyade tabur kumandan da onun arkada, 61inci Tmende iyi arkadalarmz vard, onlar da kazandk, izah ettik, byle byle. Adm adm iki ayn ierisinde ok hzl saylabilecek bir rgtlenme faaliyetiyle biz stanbulda ihtilali yapabilecek bir gce eritik. ZCAN YENER (Ankara) - br gruplardan ayr olarak m? NUMAN ESN Ayr gayr deil. Bu yle: Ben planlama mstear olduum iin arada bir Ankaraya da gidiyorum. Tabii Trkei gryorum, ondan bilgi alyorum. Bu arada Kara Kuvvetlerinde Erkn ubesi Mdr Suphi Karaman vard, onunla tantm. Mustafa Kaplanla o dnemde merhabalayordum. te dier arkadalarla da baladk tanmaya filan. Kimlerle tantk hatrlamyorum ama ileri gelen kimselerle bir bir vesilelerle bir araya geldik. Kadir Kaplanla mesela grtm. Onunla da gittiimde, o bana yle demiti, benim kitapta da var: Ya smet nn herhlde bu ii kabul eder. Ben anlayamadm, ne demek smet nn bu ii kabul eder. Yani ihtilale kar m kan anlamnda filan. Soramadm da yle kald soru iareti kafamda. Yllar getikten sonra sormaya lzum kalmad zaten. Yani smet Paann o dnemde syledii szler de nemli. Ne diyor? Mesela Gney Korede diktatrle temayz eden bakan, o savatan sonra o esnada parlam, onu ordu devirdi. Syngman Rheeyi ordu devirdi. Yani Trkiyede Trk halk Kore halkndan daha m ey kalacakt diye bir sz oldu. ZCAN YENER (Ankara) - smet nnnn m? NUMAN ESN smet nnnn sz oldu. Bu pek gemez eylerde, ben gayet iyi biliyorum. Ondan sonra ite ona tecavzler, saldralar vesaireler oluyor, tabii adamn tepesi atyor, tahmin ediyorum ordudaki gelimeler hakknda ona bilgi veren kimseler vard o sralarda Ankarada ama bizden kimsenin bilgi verdii filan yoktu. Yani o bir nevi ihtilale davetiye tarznda deilse de ona gre yorumlanabilecek szleri oluyordu smet Paann. Bu blnmeyi artryordu, hzla blnmeyi artryordu. Biz i harpten korkmaya baladk. imdi bu konuya dikkatinizi ekmek iin biraz ilemek istiyorum.

Ben halktaki bu blnme, karlkl atmalar, kfretmeler, dvler, svler, kylerde, kasabalarda ald yrd, kz alp verme bile yok. O bilmem ne partisinden, bu bilmem gvur partisi, Halk Parti gvur partisi. Dnk gvurlar bugn bilmem ne mi oldu? ZCAN YENER (Ankara) - Trkiyeyi kurtard. NUMAN ESN Onu unutmu millet canm, o gnlk yayor. Millet gnlk yayor. Ben imdi spanyaya srgne gittiim vakit, spanya 1936 ile 39 yllar arasnda yl i harbi yaam bir lke. Dikkatinizi rica edeceim, harbi yaam bir lke. harbin sebebi de ne biliyor musunuz, yine politik kavgalar. Cumhuriyetilerle kralclar arasnda kavga, iktidar kavgalar. ktidar kavgalar dvmeyi, svmeyi, katletmeleri, vesaireye falan ulam, sonra ordu ayaklanm orada, Fastaki spanyol ordusu ayaklanm, bana Franco filan gemiler. yl devam eden bir i sava, i savan sonunda Franco galip geldi ve diktatr oldu bu sefer de. Ne demokrasi kald ne bir ey. imdi Franconun henz diktatrlnn devam ettii o yllarda spanya neydi? spanya fakir bir lkeydi. Harpte sakat kalm olanlar, ya olak, ya topal, bacaksz, onlar gece nbetisi olarak sokaklarda bekleirlerdi o vakit. yle gece nbetileri vard. Madrid gzel bir ehir fakat o i harbin sefaletini hl yayordu, ben oraya 60 ylnda gitmi olmama ramen. Yani 36, 39dan, yirmi bir sene gemi olmasna ramen hl o i harbin korkusu anlatlyordu. Toledoya gittik, mesela Toledoda o harp okulunu tecrit etmiler cumhuriyetiler ve btn harp okulu talebelerini imha etmiler, yok etmiler. imdi, spanyol insanyla gryorsun, konuuyorsun, sevgi dolu insanlar. Kadnlar yle, erkekler yle, sevecen, Akdeniz halk. Bizim gibi. Yani onlarla arkada olmak, dost olmak, ksa zamanda spanyolcay renmek filan benim iin ok kolay oldu. Derken oradan Portekize gittim. Portekizde de bizim Mustafa Kaplan orada, Lizbondayd. Gidip geliyorduk zaten. Gittim, orada da Salazar iktidar var. Bizim gittiimiz yllarda. Diktatr Salazar. Bir ekonomi profesr. Ordu ayaklanm, onu getirmi. imdi bu lkeler, spanyollar, Portekizler, yalnz kendi has topraklar ierisinde kalan lkeler deil, onlarn smrgeleri de var o tarihlerde. Latin Amerika memleketlerinde, Latin Amerikann kk hep spanyolca konuurlar, daha sonra gittim oralar da gezdim. spanyadan gitme adamlar. Afrikada da yle mesela. spanyol Fas, Fas ok enteresan bir yerdir, gidip grmeye deer. Bu Komisyonun yurt d tetkikleri filan da tavsiye ediliyor ya, yani giderseniz bu lkeleri inceleyin. Bu

lkelerin 50-60 yllar arasndaki 1974te Portekizde Karanfil hareketi oldu, ordu hareketi. yle deiti iktidar. 1974te, dikkat edin. Yahu Fransada De Gaulle, askerin ayaklanmasyla Cezayir meselesinden dolay 1958de iktidara getirildi. BAKAN Sayn Esin, zr dilerim, ok affnza snyorum, beni balayn, yani siz bu darbe dnemini veya sizin ifadenizle ihtilal dnemini konuuyoruz, sizler bu darbeye nasl girdiniz, bu ihtilale nasl girdiniz, buradan balarsak daha gzel olacak, daha doru olacak efendim. Bizi balayn NUMAN ESN Konu birden alnca ben onu da izah edeyim dedim ama unu da dikkate aln yani, 58-59lerde Fransada bile Bugn hl Fransadaki anayasa De Gaulle anayasasdr. O tarihte yaplm anayasadr. imdi, bunlar darbedir, ihtilaldir, bilmem nedir, ne olursa olsun, ama bunlar her devrin kendi artlar ierisinde grlmek iktiza eder. Bunlar toptan darbeler dnemi falan diye byle hkmlere varmak kesin olarak yanltr. imdi ben biraz da sosyoloji bilen bir adam olarak anlatyorum. nk ben sosyoloji tahsili de yaptm, hukuk tahsili de yaptm, felsefe tahsili de yaptm. Bo durmayan bir adamm. spanyada spanyolca da rendim, Franszcam da gelitirdim, talyanca da rendim. ngilizcem vard biraz zaten. Zaten ok okuyan bir adamm, hl yle. Bu yama geldim ama elimden kitap dmez, her gn urar dururum. Konudan konuya geiyoruz. imdi, Ankaradaki arkadalar, gittim geldim, o sralarda baladm onlarla da tanmaya, ite Suphi Karamandan bahsettim, Kadir Kaplandan bahsettim filan, onlar grmeye baladm, onlar da bizi tanyorlar, Orhan Kabibayla tantm, Orhan Erkanlyla tantm. Yani 38 kiilik komitenin aa yukar yarsndan ounu tanmak frsat oldu benim iin. htilale stanbulda girdiimiz vakit Ankarada da bir gcn bu ii baaraca noktasnda kanaat sahibiydim. Bir nemli nokta daha var, stanbulda oynanan bir harp oyununda o vakit Kara Kuvvetleri Komutan olan Cemal Grsel oyunlara katld ve harp oyununun nc gn Ankaradan haber ald, Sivaslarda, urada, burada hadiseler olmu bilmem ne filan, Genelkurmay Bakan gel buraya filan demi arm. O da gidiyorum ama aklm burada takl kalacak, arkadalar bu byle devam etmez dedi, Cemal Grsel. Bu byle devam etmez, bu memleket sahipsiz braklmaz dedi. Bizzat onun szleri bunlar. Ben de o paneli idare eden gen bir yzbaym, yani stratejisini ben kurmuum. Ondan sonra, demek ki Cemal Paa da bu iin iinde Duyuyorduk zaten de yani bizzat onun azndan iitmek ok

enteresand. Biz tabii ektik onu kendimize yorumladk, dedik ki Kara Kuvvetleri Komutan Paamz da bu iin iinde, demek ki bir mdahale olursa bizim gibi 3-5 yzbayla bu iin olmas mmkn deil, kim dinler, koca ordu yzbay dinler mi? Ne olursan ol paay beklerler nk ordularn alkanl odur, Silahl Kuvvetlerin alkanl, rtbelerle beraber Silahl Kuvvetler etkin olur. Bizler realist insanlarz, Cemal Paann da bu iin iinde olduunu grnce daha bir inandk, daha bir sndk. Hadiselerin zor yerini atlattk. stanbuldaki dier arkadalar da tekilatlandrdk. Bu niversite hadiseleri de zaten gnden gne hzlandrd gelimeleri, o esnada skynetim ilan edildi. imdi, skynetim ilan edildi ama skynetimin banda biz varz, ordu kararghnda ben ve 1-2 subay arkadamz vard. Orhan Erkanl tank taburuyla, dier arkada da piyade taburuyla Birinci Tmende efik Soyuyce var, Mehmet zgne var, Ahmet Yldz geldi kinci Kolordudan, yani skynetim karargh ihtilal subaylar tarafndan kuruldu. Onun iin aramzda artk daha sk grmeler balad. Yani o 28-29 Nisan olaylar ihtilale davetiye karmaktr. O da bir hata mesela. Yani bilinli hareket edilse bir skynetime gidilmezdi lkede. Skynetime neyle gidiyorsun, hang kuvvetle? Sana tabi kalacak bir kuvvet mi, yoksa senin zerinden geecek bir kuvvet mi? Ksacas Demokrat Parti son derece tecrbesiz, son derece bilinsiz hareket etti. Bu da o dnemde Genelkurmay Bakannn da SELUK ZDA (Manisa) - Samet Kuu olay daha nce olmutu NUMAN ESN O daha evvel. SELUK ZDA (Manisa) - Binlerce subay emekliye ayrld. NUMAN ESN Hayr, Samet olaynda emekli SELUK ZDA (Manisa) - Hayr, orada emekliye ayrd Menderes. NUMAN ESN Orada fazla sayda emekli yok. Menderes zaten kendisine kar bir ihtilal yaplacana inanmam. Hayat boyu yle geirmi bir adam. Yani ben bu kadar hizmet ediyorum, bu halk bana niye, bu ordu bana niye kar geldi? Bu Mehmetik mi bana silah ekecek? nanamyor adam. niversite rencileri neredeyse yakasna yapyor, o 555 K hareketlenmesi var ya, o meydanda onlarn arasna dyor, orada bile tam bilinlenmi, uurlanm deil, Celal Bayar orada iin ciddiyetini ama o da skynetimle bu ii hllederiz diye dnyor. Aslnda onlarn o dnemde biraz tehlikeyi bilen adamlar olarak bilseler idi skynetime filan gitmeden bir uzlama hareketine girmeleri lazmd. Kiminle? Cumhuriyet Halk Partisiyle bir uzlamaya girecek. niversite hocalarn davet edecekler, st makam sahibi kimseler

olarak, onlarn urad bu skntlar telafi edecek tedbirler alacaklar falan. Hi deilse Ali Fuat Bagil, onlara yakn bir ordinarys profesr, o tavsiye ediyor Celal Bayara, brakn bu ileri diyor. Partinin iinde de ciddi bir muhalefet var. Partinin iinde ne bileyim mesela Stk Yrcalnn etrafnda ciddi grup var. Hatta Mill Savunma Bakan Ethem Menderes bile kar. Fahri zdilekle konuuldu, bizim arkadalar, tabii ben Fahri zdilekin emrindeyim ama gen bir yzbaym, nasl gideceim de koskoca orgeneralle konuacam. Onun yannda vaktiyle alm bulunan Ankaradan bir arkadamz gelmiti, o geldi, o konutu, o sylyor, diyor ki, ya Mill Savunma Bakan filan, Ethem Bey bana dedi ki bu i byle gitmez paam, biz bu ii hlledeceiz, siz birazck daha destek olmaya devam edin, biz parti iinde bu ii hlledeceiz. Onlar da bekledik biz, halletsinler, malletsinler. Hi, ne hlledildi ne bir ey. Yani biz hayati tehlikeyi gze aldk, ihtilale katldk, hl elli yldr bunun hesabyla megulz. Ondan sonra ne oldu, ihtilal komitesi nasl teekkl etti? Biz stanbuldan ileri gelen arkadalar bir uaa bindik gittik. 6-7 kii Orhan Kabibay, Orhan Erkanl, Mucip Atakl, Numan Esin, Suphi Grsoytrak, galiba o kadar, gittik, Ankaradaki arkadalarla grmelere baladk, oradaki arkadalar toplantya davet ettik, babozukluk orada hkim. Trke gitmi, Babakanlk Mstearlna oturmu ama henz bir otoritesi yok ve onu kskanan, kabul etmeyen arkadalar var. SELUK ZDA (Manisa) Cemal Madanoyuyla tanyor muydunuz? NUMAN ESN Tanmyoruz, o zamana kadar daha bilmiyoruz. Ama ben Madanolunun lafn iittim, bir de ihtilal gecesi ben ordu kararghndaym, onlar Ankaradan telefon ettiler. Baktm, Madanolu. Buyurun Paam Beni Fahri Paa ile grtrr msn dedi, olur Paam balayaym dedim. Fahri zdileke baladm. ki paay grtrdm. SELUK ZDA (Manisa) Darbe yapmanzn gerekesi sadece u muydu efendim: Kutuplama vard, bu kutuplamay giderelim. NUMAN ESN Ordu iinde de blnme balad, halkta blnme balad, iktidarn gc paralize olmaya balad. Yani Trkiye gidiyor, gidiyor. Biz de yani idealist insanlarz, gen insanlarz, daha evvel de bize aklanm konu, bu iin aresi ancak bir ihtilalle, devrimle bu iin iinden mmkn. SELUK ZDA (Manisa) Yani tek gereke bu muydu efendim? NUMAN ESN Daha ne gereke olsun. SELUK ZDA (Manisa) Baka gereke yoktu.

NUMAN ESN Olur mu canm, var tabii, tonla gereke var da, halkn ektii skntlar, ekonomik zorluklar, bilmem neler filan hepimizin Demin soruyordu bir arkada, subaylarn geim seviyesi neydi filan diye. Yani onu baat bir soru gibi dnmeyin ama o da messirdi. Ben 254 lira para alyorum, 100 lira kira veriyorum, oy hakkm yok, memlekette neyin nereye gideceine dair bana soran yok ama i zora gelince gel bakalm diye SELUK ZDA (Manisa) - Genelkurmay Bakanlarnz grmyor muydu bunlarla veya Mill Savunma Bakanlarnz bunlarla grmyorlar myd? NUMAN ESN Ne Mill Savunma Bakan ne Genelkurmay Bakan benim muhataplm yok. Ben neticede bir gen subaym ama Ankaradaki arkadalarn gayet tabii olmutur. Madanolu ile grmem bile o geceki telefondan ibaret. Sonra Ankaraya gidince kendisini grdm. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) D etkenler bu srete etkin oldu mu? NUMAN ESN Bu soru hep akla gelir, bizim de aklmza gelmitir. Bizim hibir temasmz yok Amerikallarla. Hatta sz almken cevap vereyim, biz Amerikallar filan Trk ordusu ierisinde BAKAN Bizim derken ahsnzn m yoksa heyet olarak Mill Birlik Komitesinin mi? NUMAN ESN Evet evet, biz genler, biz genler Amerikallarn Trk ordusunun iinde bu kadar mesafe almasndan holanmyorduk. Mesela birliklerde bir astsubay gelir koskoca tugay komutannn yannda onlar yer ier, kalkar gider gelir, Amerikal astsubay filan Yani ondan sonra zel grev kuvvetleri hikyesi onlarla balamtr Trk ordusu ierisinde. zel grev kuvveti hikyesi CENGZ YAVLOLU (Erzurum) Kontrgerilla NUMAN ESN Onlar balamtr. te baz subaylar komanda kursundan falan geirmek suretiyle. Bunlarn hepsini talyada da yaptlar ite. Gladio diyorlar ya onlar. Ha onlar bizde de yaptlar. Ben bunlarn gcn 12 Martta bizzat yaayarak rendim. SELUK ZDA (Manisa) Ziverbeyde yaadnz NUMAN ESN yle rendim. zel harektlarn ne kadar Trkiyede etkili olduklarn. Bizim 27 Maysta ne lde etkili olduklarna dair benim dorudan hibir bilgim yok. Ha bizim arkadalarn ierisinden temasta olanlar var myd? Ama bize syleyen yoktu. Ama ben yine unu sylyorum: Bizim hareketimizin iinde Amerikallarn uzun boylu etkinlii olmamtr. Yani Amerikallar bize yn verdi de bu

ihtilal yle oldu diye sorulursa soru, hayr. Bu ihtilal Trkiyenin kendi artlarndan patlamtr. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) Cemal Grsel dnda generallerden etkili olan oldu mu? NUMAN ESN Madanolu oldu. Madanolu yle Ben daha sonra tandm Madanolunu. Bir de Harp Okulu Komutan olan Stk Ulay var. Ankarada bu iki general, ihtilalde bunlar etkili oldular. Tabii Stk Ulay Harp Okulu Komutan. ZCAN YENER (Ankara) Stk Ulay 9 subay olaynda da var. NUMAN ESN 9 Subay olanlardan dorudan bizimle beraber olan kimse yok ama onlar bizim hareketi hemen benimsediler ve her yerde bize arka ktlar. SELUK ZDA (Manisa) Ama sizden nce bu Stk Ulay NUMAN ESN 1957de o. SELUK ZDA (Manisa) Siz sonradan eklemlenmisiniz, yle grnyor. NUMAN ESN Ama bakn imdi, o 9 subay olaynda ad kan insanlarn 27 Maysa aslnda ciddi bir paylar yok onlarn. SELUK ZDA (Manisa) Efendim, darbe yapmasaydnz da ve ihtilal yapmasaydnz NUMAN ESN htilal deyin una. Darbe lafn sevmiyorum. Ya Mill Birlik hareketi diyeceksiniz, ya 27 Mays ihtilali. SELUK ZDA (Manisa) Takdir tabii sizindir, siz bu ekilde hitap edebilirsiniz, yani ihtilal diyebilirsiniz, buna bir 27 Mays hareketi diyebilirsiniz, Mill Birlik Komitesi hareketi diyebilirsiniz ama toplumdaki veya tarihilerdeki alg ise bir darbe olarak alglanyor. htilal veya darbe, siz bunu yapmam olsaydnz da erken seim olsayd veya normal seime kadar bekleseydiniz, 27 Mays 1960, 61de seim olacak, 57de seim olmu. Her drt ylda bir seim yaplyor Trkiyede, beklemi olsaydnz, nn birincilikle kazanm olsayd, ki nn oylarn ykseltiyordu, ne olurdu Trkiyede? NUMAN ESN imdi, benim grdm, bu sylediiniz ihtimali biz ok dndk. Hatta seim karar alsnlar da biz de bu ilere bulamayalm diye ok beklemiizdir. Yani 27 Maystan be gn evvel, bir hafta evvel artk biz ktalarla sokaa dkldkten sonra geriye dnemezdik de ama durdururduk gene de, yani be gn evveline bile, seim yaplaca kararn Demokrat Parti alp Meclisten bunu geirseydi ihtilal olmazd. Bu benim yzde yz, kesin inancm. Kesin olmazd ihtilal.

SELUK ZDA (Manisa) Efendim, yle, beni balayn: Menderesle bir grme, madem devleti ynetmeye, Trkiyeyi ynetmeye talip olmusunuz ve bunun iin de bir ihtilal, darbe giriiminde bulunuyorsunuz, hkmetle grmeyi niin dnmediniz? NUMAN ESN imdi, hkmetle kim grecek? SELUK ZDA (Manisa) Genelkurmay Bakannz grecek, Mill Savunma Bakannz grecek, Cemal Madanolu grecek, Stk Ulay grecek veyahut da ite Cemal Grsel grecek. Yani siz gen subaylarsnz, sizler yzbasnz, binbasnz. NUMAN ESN Hayr, bir de bizi muhatap almazlar yahu! Muhbir gibi oluruz bir de. Yani biz gideceiz, Yzba Esin veya stemen zda gidecek diyecek ki mesela - Yani erken seime gitme konusunda Trkiye erken seime gitseydi diyorsunuz, biz darbe yapmayacaktk diyorsunuz veyahut da normal seim olsun diyerek biz Menderesten bir seim karar kmasn bekledik, be gn, alt gn ncesinden bekledik diyorsunuz, yani bunu birileri vastasyla grm olsaydnz veya nnyle grenler var. Ordu ierisinde nn ile grenler yok muydu? NUMAN ESN yle olur: Bizim grme ansmz yok da. Biz takip ediyorduk, mesela niversitede Ali Fuat Bagilin gidip bunlarla, ki onlar davet ediyorlar Ali Fuat Bagili, deer verdikleri bir insan. stanbul niversitesinde byle hadiseler olunca, kendilerine yakn bir zat, daha sonra biliyorsunuz Cumhurbakan aday filan olma durumu da oldu. ey yapmadlar, onu dinlemediler. imdi tam tersine, mesela Celal Bayar o vakit kendi Mill Savunma Bakannn dinlemiyor ya! Ne olur bilmem ne, at deitirilmez, mat deitirilmez. Mill Savunma Bakan sylyor, diyor Sayn Bakanm yle yapalm, byle yapalm Mill Savunma Bakan yle, Menderesin kardei, amcaolu veya yle biliniyor toplumda. O adam, Ethem Menderes kar. Yani Trkiyenin bir kmaza gittiini Demokrat Parti de gryor. lke bir kmazn iinde, bu iin ne olacaksa aresini biz bulmalyz diyor ama Menderes de, Bayar da dikine, tersine politikalarla gtryorlar, hepimizi de bu olaylara SELUK ZDA (Manisa) Affedersiniz, darbe yapmadan nce Demokrat Partiye ne yapmay dnyordunuz? Kendi aranzda konumuunuzdur mutlaka. NUMAN ESN Biz ne yapacaktk m? Bizim kendi ekibimiz SELUK ZDA (Manisa) Ekibiniz kimlerdi efendim?

NUMAN ESN Ekibimiz ite Muzaffer zda, Ahmet Er. SELUK ZDA (Manisa) Alpaslan Trke NUMAN ESN Alpaslan Trke, Mehmet zgne, Mustafa Kaptan, Rfat Baykal, Orhan Kabibay, Orhan Erkanl filan. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Dndar Seyhan var m? NUMAN ESN Dndar Seyhan yok. Dndar Seyhan ihtilalden sonra geldi zaten, ihtimalde bir rol de yok onun. Amerikada atee militerdi Dndar Seyhan. Dndar Taeri mi sormak istediniz? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Dndar Taer ekibinizde miydi? NUMAN ESN Dndar Taer bizim ekibimizdeydi, 14lerden. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Ne yapmay dnyordunuz bu ekip? NUMAN ESN Yani imdi bu ekip i harp korkusundan iktidar olduu vakit mesela nmze gelen forml u: Ordu art CHP. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Kim getirdi efendim. NUMAN ESN Halk Partisi taraftarlar. Metin Toker, nnnn damad. Akis dergisinde hep bunlar iliyor o vakit. Ben imdi 9 Eyllde zmirde konuma yaptm halka o vakit, ordu milletin yarsna dost yarsna dman olamaz. Ordu btn milletin dostu, btn milletin sevgilisidir. yle olmak mecburiyetindedir. Yani biz birletirici olmak durumundayz. Ne Halk Partisi ne Demokrat Parti ne Millet Partisi. Hepsi var. Hepsi olacak. Ordunun etkinliiyle bir araya gelerek bu ie bir zm bulunacak. Yoksa ben CHP Ordu, yani ben CHPyi iktidara getirmek iin ihtilal yapacam, sonra o CHP memlekete hizmet edecek! Bir diktatrlk olur, tekrar bir CHP diktatrl olurdu. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Ahmet Er yle dedi efendim bize: Biz darbe yapmay dnmyorduk. Birileri darbe iin yola kmlard, Menderesi ve arkadalarn alaa edeceklerdi, daha byk savalar olacakt Trkiyede, daha byk kavgalar ve kargaalar olacakt, biz bu byk kavgay, byk kargaay engellemek adna son dakikada darbe veya sizin ifadenizle ihtilalin zerine atladk. dedi. NUMAN ESN ok doru. Ahmet Erin syledii ok doru ama bunu yle ben ifade edeyim isterseniz: Yani bu bizim son ana kadar bekleyerek bulduumuz bir zm deil. Yani hadiseleri yaayan insanlar olarak biz gidiattan korkmaya baladk. Yani bu i ktye gidiyor. Bu i Halk Partisinin eline geer de tek tarafl Ankarada baz arkadalarn CHP ile temas hlinde olduklarn bize syleyenler oldu.

Ekrem Acuner vard, onun ekibi. Baya gl bir ekip. Bunlar CHP ile temas hlinde. Sami biraz temas hlinde. Biraz temas hlinde olmalarnn fazla mahzuru olmayabilirdi ama yani onlarn da bu tehlikeyi idrak etmesi lazm. Yani ordu, CHPyi iktidara getirmek iin ihtilal yaparsa lkeyi sonra nasl derleyecek toparlayacak, nasl kendisini saydracak bu ordu. Biz onun iin ne CHP ne u ne bu! Ordu, dorudan milletle temas hlinde olarak bir gei dneminde yaplacak yeni anayasayla bir bar dnemi tesis etmek, bizim planmz o idi. Bandan sonuna kadar. te benim zmir konumam, daha sonra btn arkadalarm, Mustafa Kaptann yapt konumalar, ben bu konumay anakkalede yaptm, Balkesirde yaptm, Bursada yaptm. Hatta Bursada Celal Bayarn kyne gittim, Umurbeyde konuma yaptm ben. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) htilalden sonra deil mi? NUMAN ESN htilalden sonra. SELUK ZDA (Manisa) gndermeyi dnyordunuz? NUMAN ESN Bizim dncemiz o idi. O da yle SELUK ZDA (Manisa) nn ile ilgili bir dnceniz var myd? nnyle, CHPyle ilgili bir dnceniz var myd? NUMAN ESN Hayr, CHP ile herhangi bir temasmz yoktu, yle bir dncemiz yoktu. nny yok, yollayamayz. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) nn yneten pozisyonda deil ki. NUMAN ESN Orada evinde otur diyecektik ona. Dierlerini ey CENGZ YAVLOLU (Erzurum) - Menderesin aslmasn engellemek iin uratnza dair de bir ey var. Sayn Ahmet Er yle sylemiti. NUMAN ESN ok doru, tabii. imdi mesela o vakit bizim fikrimiz, Trke tabii o iin banda, akll bir adam Trke, hepimizden de daha tecrbeli. Yahu adam asmakla filan memlekete hizmet edilmez. Bu ie bir zm bulalm, nasl bulalm? Gidiyor, o vakit Dileri Bakan ZCAN YENER (Ankara) Selim Sarper NUMAN ESN Evet. Ona talimat veriyor, diyor ki git svire Bykelisiyle gr, biz Trkiyede devlet adamlarndan 10-15 kiiyi svireye gndereceiz. Bunu evvela Cemal Paaya sylyorduk, onun da akl yatyordu, Cemal Paann. Diyor ki, ya ne uraacaz adamlarla, yollayalm, yurt dnda nk merhabas var onun, bizim merhabamz yok, onlarla, byklerle hi grmyoruz ama onlar Kara Kuvvetleri Komutan olarak arada srada hi deilse Menderes ve arkadalarn srgne mi

SELUK ZDA (Manisa) u adan sordum efendim: Yani siz Menderes ve arkadalarn srgne gndereceksiniz yurt dna. NUMAN ESN O kadar. Srgn dediim de SELUK ZDA (Manisa) Demokrat Partiyi kapatyorsunuz NUMAN ESN Darbeden sonra oluyor. SELUK ZDA (Manisa) Byle dnyorsunuz ama, darbeden nce de bunu dnyorsunuz. NUMAN ESN Darbeden nce byle dnyoruz. SELUK ZDA (Manisa) Cumhuriyet Halk Partisini yapacaksnz? Bir partiyi kapatp elemanlarn srgne gnderiyorsunuz, yle bir ey dnmediniz mi? NUMAN ESN imdi, parti olarak dnmyorum, orada hkmet olarak dnyordum. Nitekim o partinin geri kalanlarndan, ite Stk Yrcal vesaire filan, onlar pekl partiyi ayaa kaldrrlar, dzeltirler, birka sene sonra dierleri de SELUK ZDA (Manisa) Ben hatralarnz daha nce okumutum NUMAN ESN Onlar yaplabilseydi ok daha sakin gidecekti bu ihtilal. SELUK ZDA (Manisa) Kitabnz okumutum, aynsn sylediniz. Bir karde kavgasn nlemek, kutuplamay nlemek adna biz darbeye girdik diye. Darbeden sonra kendi aranzda birok gruplara ayrldnz. Daha nce de zaten ordu ierisinde birka grup vard ihtilali yapmak, darbeyi yapmak adyla. Sizler de daha sonra kendi aranzda anlaamadnz ve sizlere kar 14ler diyerek bir tasfiye hareketi yapld. Yani darbelerin de zm olmadn anladnz m o zaman? NUMAN ESN Anlamaz olur muyuz? Zaten anlamasanz bile anlattlar. SELUK ZDA (Manisa) Kamplamalar, o 14ler srgn, niye srgn edildiniz? NUMAN ESN imdi baktlar grdler ki biz sz dinlemeyen ocuklarz onlarn gznde. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) imdi benim renmek istediim nemli bir ey var, zaten hatralarnzda ciddi bir ekilde okudum, bir taraftan ortada bir kaynama var, bir taraftan niversitelerde genler kaynyor, bir taraftan gazeteciler problemi var, bir taraftan profesrler hareket hlinde, bunlarn arasnda bir iliki yok muydu? Yani orduda cunta veya ite bir araya gelip bu kt gidii tersine evirecek diyenler ayn zamanda genleri, ayn zamanda niversitedeki profesrlerle, ayn zamanda gazetecilerle bir ilikisi var myd?

NUMAN ESN Hayr hayr. Bakn, 27 Maysn daha sonraki ihtilallerden temel fark budur. 27 Maysta biz, hemen hemen btn arkadalar kesinlikle sivillerle bir araya gelip bu meseleleri mzakere etmemiizdir. nk kime sylesen o orada kalmaz, yaylr gider. ocuk oyunca deil yaptmz, o iin bilincindeydik, kelle koltukta bu ilerin ierisine giriyorsun, muvaffak olamazsan gidecek. Asp ey yapmazlar, hemen kuruna diziverirler, ondan ibaret i. Baarnn srr o, kuruna dizileceini bilerek kendinden bile saklyorsun birok eyleri. Baka trl baarl olamazsn ki. Onun iin bizim sivillerle aslnda dorudan bir temasmz hi olmamt. Milliyeti liderlerle Mesela biz milliyeti ocuklardk ama onlarla da hibir zaman olmamtr. Mesela ihtilalden sonra smet Tmtrk, belki siz tanyacaksnz, bana tan etmitir, hi bize haber vermediniz Sana niye haber vereceim kardeim, senin yapacan bir ey yok ki. Sen tabancay alp da benim yanma m geleceksin? Senin yapacan bir i yok. ocuk oyunca deil ki bu yaptmz i. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Yani konumalarnzdan sonu olarak sanki smet Paann darbeyi ynettii gibi bir ey kyor. NUMAN ESN Hayr hayr, yle bir iddiam yok. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) - Gney Koredeki bir diktatrn devrilmesi NUMAN ESN Cevaz gelen eyler onlar ama AHMET dorudan NUMAN ESN Hayr, onlara bakp da biz ihtilalci olmadk. Yani smet Paa byle dedi, bize vazife verdi de ondan m ihtilale girdik zannediyorsunuz, hi ilgisi yok. Hi ilgisi yok, bilakis endielerimizi artrmtr tek ynl bir iktidara sebebiyet veririz diye. CHP art ordu formlne biz hibir zaman scak bakmadk. Biz bamsz, dorudan doruya halkn tamamn kapsayan, bar bir ordu hareketini istedik. Ben btn konumalarmda da bunu syledim. Ama o vakit bana kzd mesela muhalefet partisi kadrolar, Bu Numan Esin de kim oluyor, kalkyor bu ocuk fetva veriyor sanki. falan. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Sayn Esin, hakl deil mi? imdi, bir yzba kyor NUMAN ESN Ne mnasebet! Niye hakl olacakm! Nereden buluyormu o hakk! TOPTA (Afyonkarahisar) Yorum mudur bunlar, yoksa

Sen Trkiyeyi ama yle ama byle bir ihtilale gtryorsun ya, ocuk oyunca m var burada! AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Ama kim gtryor? NUMAN ESN ktidar da gtryor, muhalefet de gtryor kardeim! Mesuliyet tek tarafl deildir. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Bunu tartmayalm. imdi efendim, smet Paa... NUMAN ESN Ama biz bunlar smet Paaya hibir zaman ifade etmedik, hibir saygszlk gstermedik. smet Paa ne de olsa bizim saydmz eski bir Cumhurbakan, Kuvayi Milliyet hareketine karm askerler onlar Mustafa Kemalle beraber. stiklal Sava yle kolay kazanlan bir sava deil, onu kazanan nderler. Onun iin onlar bizim gzmzde bir ilah gibiydiler ama politika onlar hem ykseltti hem kltt. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Efendim, smet Paaya 1957 ylnda Atedal vastasyla sizin de iine katldnz gruplar ihtilali yapmay smet Paaya teklif ediyorlar ve smet Paaya Atedal vastasyla gidiyorlar. Dndar Seyhann anlarnda yazyor. Dndar Seyhan bu ilerin ierisinde rgtlenenler ierisinde en bandan beri bu rgtn ierisinde bulunan NUMAN ESN Siz onu iyi tanr msnz? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) ok iyi tanyorum. Anlardan okuyorum, birok kiinin ansndan okuyorum NUMAN ESN Yok, saln biliyor musunuz? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Saln bilmiyorum, yani ok yaknlm yok ama bizim iin belgeler nemli. NUMAN ESN Kusura bakmayn, ben de ok iyi tanyorum da AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Atedal, smet Paann cevabyla dnmt diyor. Paa, onlar byle eylere karmasnlar. dedi. imdi, smet Paa kendisine ihtilal teklif edilip Cumhuriyet Halk Partisine iktidar devretmek isteyenlere, bir cunta grubuna NUMAN ESN Hangi sene oluyor o i? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) 1957 ylnda. NUMAN ESN imdi, smet Paa gibi tecrbeli bir devlet adam, bu kadar yl bu ilerin ierisinde olmu bir adam Atedal geliyor kendisine, ben Atedaly da tanrm, onlarn hemen hemen hepsini

AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Atedal kendisi gelmiyor efendim. NUMAN ESN Kim gidiyor? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Atedal arac olarak gidiyor. Cuntaclarn aracs olarak gidiyor. NUMAN ESN Aracs da konuan kim, Atedal konuuyor. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Evet. NUMAN ESN imdi, ben, Atedaly da tanrm. Mstesna meziyetleri olan bir insandr ama onlar biz hep ihtilalden sonra tandk, Dndar Seyhan da yle, onu da yle. Bunlar hakikaten ihtilal fikrini tamim etmi, tasvir etmi insanlardr ama ihtilalin iinde bulunmadklar iin de kendileri katlamadklar bir ihtilale sonradan yn vermeye almlardr. Faydal olmulardr, belki biraz zararl da olmulardr. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Herkesin o dnem iin dnceleri var NUMAN ESN smet Paa 1957de bu kadar tecrbe sahibi bir adam, Atedal diye birisi gelecek kendisine Paam byle byle biz varz, siz ne diyorsunuz mu diyecek? smet Paa buna evet der mi yahu! Ben imdi 80 yanda 85 yanda bir adamm, bana bugn ordunun ierisinden bir albay gelse, dese ki Sayn Komutanm, biz yzbayz ama rtbelerimiz sonra manevi anlamda byd iin, biz byle byle bir ekip kurduk, bununla ksa zamanda memleketi kurtarmak iin bir ihtilal yapacaz, gein bamza. Ben bunlara hadi gidin derim, deli misiniz, ne iiniz var Ne smet Paa der evet ne bir bakas der evet. Tecrbe sahibi bir insan sempati bile duysa buna evet demez, diyemez. Ne olduunu anlamad bir kere, biri gelmi bir ey anlatyor. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Sizler nasl evet dediniz? NUMAN ESN Biz kendimiz kendi irademizle verdik. Bize kimse gel de yap demedi ki. Biz kendi irademizle yaptk. Yaptmz iin bilinciyle hareket eden insanlarz. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Anladm efendim. Ahmet Er, anlarnda diyor ki Silahl Kuvvetler iinde maksatlar, niyetleri ayr ayr ihtilal gruplar teekkl etmiti. Biz de Numan Esin, Muzaffer zda, Ahmet Er olarak asker liseden beri oluturduumuz rgt arkadalarmzn bazlaryla kendimizi ihtilal iinde bulduk. Yani siz askeri liseden bir ihtilal rgt m oluturdunuz Muzaffer zda, Ahmet Erle birlikte?

NUMAN ESN Yok, o bizim arkada gruplarmzla yaptmz almalardr, bu anlamda bir rgt deildir o. Yani fikri alma yapan gen insanlardk biz. Biz zaten 60 ihtilaline bile ok ge karar verdik. 59un sonlarnda karar verdik biz. 59un sonlarnda, zaten maysta ihtilal oldu, yani alt fiilen ihtilalci olduk, ondan evvel biz ihtilale katlmadk. Ben yaplan btn tekliflere hayr dedim. Olmaz byle ey, en gerei var, memleket aresini bulur Ya Suriye mi buras? imdi, bakn, biz piyade at okulundayken bizimle beraber eitim gren 2 tane Suriyeli yzba vard. Suriyede ihtilal olmu, Albay Zaim diye birisi ihtilal yapm, Mareal oluyor, alt ay sonra Hunnavi onu deviriyor. Hunnavi bu sefer paa olmuyor da o da general oluyor filan. Derken Hunnaviyi de daha sonra ieki deveriyor filan byle sene ierisinde ihtilal Bunlar bu yzbalar bize anlatyorlard. Birisi ok gzel Trke biliyordu. erkez asllyd. Zaten Suriyede ok erkez asll insanlar da var. Gler yzl, ok sempatik bir adamd. Dieri de benim arkadalarmd baya. Ben o snflarn en nnde olduum iin hep konumay da severlerdi benimle, onlarla da ahbap olmutum. Yani bizim 1950lerde filan Ahmet Erin filan aklmzn kesinden ihtilal gemezdi ama biz ky ky dolardk. Sayn Ahmet Bey, Ahmet Bey deil mi adnz AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Evet efendim. NUMAN ESN Ha biz orada temenlerdik ama her cumartesi, pazar ankrnn bir kyne gider, kyllerle hasbhl eder, yemek yer AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Mutlaka Trkiyenin btn genleri gibi bizler de niversitede iken Trkiyeyi ky ky dolar sosyalizmi anlatrdk. NUMAN ESN Gidiyorduk orada grelere katlyorduk, oyunlara katlyorduk. Yani idealist insanlardk. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) imdi efendim, yine Ahmet Erin anlarnda Kurmay Binba Mehmet zgnein bu haberi bizleri uyard. Yani diyor ki zgne: Demokrat Parti ktidar alaa edildikten sonra smet nn btn kadrosuyla beraber iktidara getirilmelidir. Diyormu bir grup. Ahmet Er anlatyor bunu. Bu haberi zgne bize getirdi, bizi uyard. Bu haberi aldktan bir mddet sonra Alpaslan Trke, Numan Esin, Muzaffer zda bir akam Balmumcuda kira bulunduum bizim evde toplandk. imizde en kdemli olan Piyade At Okulundan hocamz bulunan Alpaslan Trke toplantnn bakanln yrtyordu. Kendisine sordum. Ahmet Er soruyor, sizin de iinde bulunduunuz toplantda. Albaym, bu

ihtilal bir gece eitimine kar gibi kolaylk iinde yrtlecee benziyor. Ancak bu ihtilalin tevik ve tahrikileri arasnda bulunan ve orada geni sempatizan bulunan smet nn ve Halk Partisi iktidar elimizden almak isteyecektir. Bu hususta ne dnyorsunuz? diye sormu Ahmet Er. Trke ayaa kalkarak sa elini havada savurdu, indirdi, hi konumad. Bu hareketiyle unu demek istiyordu: Halk Partisine haddini bildiririz. Trkein bu el hareketlerini birka olayda da tank olduk mahkeme tutanaklarnda filan. Yani imdi byle bir ey geti mi aranzda? Yani Trke biz Halk Partiyi yle NUMAN ESN yle bir ey ama, Ahmet daha dikkatli olmu o noktada herhlde. imdi Trkein fikri bylece olayn ierisinde bulunup mesuliyet sahipleri olarak iktidara ularsak, bunu ona buna vermeyiz, kendimiz idare ederiz. Baka trl de olmaz. Dorudur ama. Yani siz byle bir hareketin ierisinde bulunuyorsunuz, neymi, ondan sonra Ekrem Acuner istiyor, bilmem Fikret Kuytak istiyor diye CHP ordu el birlii Olur mu? imdi siz CHP milletvekilisiniz. Sizin gnlnz yatar m Allahakna! imdi, ordu, ihtilal yapacak, sizi aracak, buyurun Sayn Ahmet Bey, sizi Mill Savunma Bakan yapalm, arkadalarnzdan da bir ekip gelsin, bunlardan devleti kurtarn. Kabul eder misiniz byle bir eyi? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Hayr, benim kabul etmem nemli deil. NUMAN ESN Hayr, ama benim sorum ciddi. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Bir sefer smet Paa bunu zaten kabul etmedi, bir. kincisi, bizim aratrdmz ve merak ettiimiz konu bir yzba burada, bir yarbay burada, bir yarbay burada, en yksek rtbelileri, herhlde bir tane, iki tane albay var iimizde, merhum Sayn Trke de yarbay. Yani siz, Trkiyeyi ynetmek, idare etmek zere, sanki her eyi, ekonomiyi, blnmeyi, geri kalml, her eyi ortadan kaldrmak zere bir ihtilale kalkyorsunuz ve bunu kimseyle paylamak istemiyorsunuz NUMAN ESN Kimseyle deil. O kimse deil. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Kimle paylayorsunuz efendim? NUMAN ESN smet Paa gl bir iktidar alternatifi, siz onu iktidara getirirseniz onun kart olan kimselere ihanet etmi olursunuz ve orduyu buna vasta

ettiiniz iin de orduyu kk duruma drrsnz, orduya ihanet edersiniz nk ordu bir ulusal kurum, Hibir siyasi partiye angaje edilemez. Yoksa biz birka tane gen adam bir araya geliyor da biz her eyi biliyoruz, biz nasl olsa yaparz AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Ne yapacaktnz o zaman? NUMAN ESN Ne yaparsnz olur mu? Hkmet kurarz. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Kiminle kuracaksnz? NUMAN ESN Memlekette adam m yok kardeim? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Efendim, Demokrat Partiyi devirdiniz. NUMAN ESN Devirdik. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Halk Partisine bularsanz ordunun bir ksmn dman edeceksiniz. NUMAN ESN Memlekette Demokrat Parti milletvekilleriyle, Cumhuriyet Halk Partisi milletvekili olmu zevattan baka insan yok mu? BAKAN - efik Beyle olan bu trl grmemizde bizim dtmz pozisyona dtnz. NUMAN ESN Bir kyamet ekonomist var, bir kyamet hukuku var. Yani siz hl bugn Kusura bakmayn Ahmet Bey, siz ayn fikirde misiniz? Yani bir ihtilal olacak. Bu ihtilal bir sivil kadro yaratamaz nasl olsa, mecburdur, muhalefetteki, iktidara kar darbe yaptna gre, ihtilal yaptna gre, muhalefeti alacak, kendisinin yerine ihtilale koyacak. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Hayr, yle bir ey syleyen yok ki. NUMAN ESN yle diyorsunuz ama sylediiniz o. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Hayr efendim, benim sylemediim eyi siz sylemiim gibi tercme ediyorsunuz. NUMAN ESN Yanl tercme ettim, kusura bakmayn. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Ben size unu soruyorum: Yani muhalefetle i birlii yapmayacaksnz. Ben objektif bir durumdan bahsediyorum. Tamam, yapmadnz, smet Paa var, nk onunla ayn uvala girmek mmkn deil, korkuyorsunuz, elinizden alr iktidar sizin zaten byle bir eye girseniz. Demokrat Partiyi zaten devirdiniz, onunla herhangi bir yerde birlikte olamazsnz. Blkba muhalefette, Alican muhalefette, siz kiminle toplumu rgtleyeceksiniz? Yani siz

NUMAN ESN imdi, Blkba da, Alican da ihtilale scak davranm insanlardr. Alican bir kere ihtilalde bakanlk yapm adamdr. Blkba da desteklemitir, Mecliste ye olarak almtr, biliyorsunuz. Yani bunlar desteklemitir. Siz zannediyor musunuz, Demokrat Parti ve Halk Partisinden ibaret miydi memleket? Bunlarn dnda gl ve memlekete bal insanlar vard. te, partiler de vard, devlet kadrolarnda vard, niversitede vard, hukukular vard AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Bunlar tespit etmi miydiniz efendim? Yani ihtilal yaparken bir plannz programnz var myd? NUMAN ESN Bunlar bulmak o kadar zor bir ey deil ki. Zaten ihtilali destekleyen insanlar hzla ortaya kacakt yani sizin liste yapmanza filan lzum yok. BAKAN - irin naln bir sorusu var efendim size. RN NAL (stanbul) Sayn Esin, tekrar ho geldiniz, salkl ve uzun bir mr diliyorum. Neden yurt dna srldnz? Srlmenizin arkasndaki g veya g odaklar kimlerdi, neydi? NUMAN ESN imdi, soru doru soru da, iktidar kavgas yani biz iktidar deminden beri Ahmet Beyle tartyoruz. O zamanki g odaklarna teslim etmeme konusunda bu sorunuz Yani ayan beyan bu belli, sylyoruz da bunu zaten. O g odaklar sizi yaatmazlar. Onlar ne yaptlar? Bu oluk ocuk, bu genleri, ite, bir iki tane albay yarbay var aralarnda, bir basknla hepimizi toparladlar, ondan sonra Hatta bizim o vakit kuruna dizilmemizi isteyenler filan da olmular. Bereket versin, neyse, canmz balamlar. Aux quarante quatre coin du monde diyordu Fransz gazeteler, dnyann drt bir tarafna dald. Ben de Madriddeydim. Muzaffer Tokyodayd, Trke Yeni Delhideydi, Orhan Erkanl Meksikadayd, Dndar Seyhan Fastayd. SELUK ZDA (Manisa) - Onlar baaramasayd siz mi baaracaktnz, siz mi onlar gnderecektiniz? NUMAN ESN Hayr, bakn, imdi, Trke bunu dnmtr ama ben doru bulmadm. Yani biz daha m idealisttik, bilmiyorum, biraz genliimizin evkiyle. Yani niye byle byk hareketin iinde grev alm arkadalarmza kyalm biz? Yani gr farkllklarmz olabilir ama bunlar telafi ederiz. Ben ikna gcme gvenirdim biraz ve beni dinleyince kar taraftaki arkadalar ou kez Yahu bu ocuk doru dnyor. derlerdi. Ben yzbaydm. Yarbay Sami Kkle oturup

konutuumuz vakit, Sami Kk demitir ki hep arkadalara: Ya bu ocua kymayalm, yanmzda tutalm biz sonuna kadar. RN NAL (stanbul) - Ak olarak bize syleyebilir misiniz? Amerika Birleik Devletlerinin gc myd, Cumhuriyet Halk Partisinin gc myd, yoksa Mason localarnn gc myd, yani sizi kim itti yurt dna? NUMAN ESN Belki hepsinin de. Orasn bilmiyorum. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Hadise u, unu sylemek istiyorum: Konu deil diyor da, Sayn Esin deil diyor, byle bir ey yok, anladm da, Ahmet Er anlarnda, Dndar Seyhan da anlatyor, yani Onlar bizi temizlemeseydi biz onlar derdest edecektik. Bu, cuntalar arasndaki bir mcadele. NUMAN ESN yle deil. imdi, Dndar Seyhan yurt dnda, Washingtonda grevliydi o vakit. Bunlar daha evvel, kendi aralarnda 57lerde, 56larda, 55lerde Orhan Kabibayla topu okulundayken beraber -ikisi de iddial subay- ite, yle yapalm, byle yapalm filan diye konumular ama onlara ksmet olmam. Dndar Seyhan, Trkiye ihtilale hazr bir durumda iken yurt d grevi kabul etmi, Talat Aydemir Koreye gitmeyi kabul etmi, efendim, bir dieri ngiltereye gitmi, bunlar hep ileri gelenler, isimleri geenler, bunlar yurt d grevlere gitmiler. Dier arkadalar ise gitmemiler, Trkiyede kalmlar. imdi, bunlar, ihtilal olduktan sonra avdet ettiler, eitli sebeplerle Trkiyeye geldiler ve kendi etraflarnda bir g oluturmann abasna girdiler. Dndar Seyhan da onlardan birisi. Dndar Seyhan bana ok ilgi gstermitir. Beraber Ankarada Harbiye Orduevinde ayn oday paylatk ama ben Dndar Seyhan devaml uyarmm: Albaym, siz ok konuuyorsunuz, ok akl veriyorsunuz,

sylediklerinizde bir nebze gerek olsa bile yle bir tempoyla sylyorsunuz ki bunlar, bunlar bilmeyen aksini yapmaya karar veriyor. Yani karsndaki insann psikolojisini dikkate almadan, lkenin artlarn dikkate almadan bir zorba dikta asker rejimi kurmak gibi geliyor onun syledikleri bize. Demokrasi fikri halkta yerlemi. Siz ihtilalle de iktidara gelseniz demokrasi temaylne aykr bir davran ierisinde baarl olamazsnz yani ihtilalcinin Bizim Ahmet Er gibi, Muzaffer gibi arkadalardaki temel vasfmz bu idi yani halka gitmek, halk ikna edip arkamza almak. yle idi yani biz demokrat insanlardk. imdi, ben i hayatnda i hayatm oldu benim tabii- Saffet Ulusoy, uluslararas nakliyeciyiz biz SELUK ZDA (Manisa) - Esin Nakliyat sizindi herhlde.

NUMAN ESN Esin Nakliyat benim, evet. imdi, uzun yllar vakfmzn, uluslararas nakliyecilerin dernei vardr UND diye, Saffet Ulusoy onun Bakan idi. Ben de onu devirmek iin iki kongre hep muhalefet yaptm, sonra da devirdim. An kitabnda unu yazyor rahmetli, diyor ki: Numan Esin ihtilalcidir, udur, budur ama demokrat adamdr. Benimle ilgili hayatta en doru hkm vermi insan, benim i hayatndaki rakibimdir, Saffet Ulusoy. SELUK ZDA (Manisa) - Sayn Esin, ben farkl bir soru soraym efendim size, Trkiye'nin gndeminde olan bir konu: Biliyorsunuz, o zamanlar rejimle problemi olan, sistemle problemi olan Bedizzamman Said Nursi 27 yl kadar srgn hayat, cezaevinde yatma, sonra anlurfada vefat ediyor. Sizin ihtilal diye ifadelendirdiiniz darbeden, 27 Mays darbesinden ay kadar nce vefat ediyor. Daha sonra aabeyinin bir mektup yazd ve bu mektup zerine ileri Bakanlnn gizlice bu mezarn alnd, bunun Mill Birlik Komitesi yelerinin dneminde yapld ve bilinmeyen bir yere nakledildii syleniyor. Bu konuyla ilgili bilginiz var m? Nerede Bedizzammann mezar? NUMAN ESN imdi, yle, o dnemde biz komite yesiyiz. Komite bir nevi Meclis ama ileri Bakan bunu Ahmetin de, benim de bulunmadm bir toplantda galiba getirmi, komitede konuulmu bu ama bir karar gibi deil de, bilgi vermek iin filan konuulmu. Cemal Paa ile ikisi, efendim, ite, iki eye karar veriyorlar: Bir, 55 aay biliyorsunuz SELUK ZDA (Manisa) Sivasa srgn olay. NUMAN ESN Onlar Sivasta topluyorlar. Bir de Nurcu hareketin lideri Bedizzamman Said-i Nursi Hazretlerini de, ite, ay evvel vefat etmi, onun mezarn da benim duyduum kadaryla Ispartann bir kyne SELUK ZDA (Manisa) Size sylemediler mi efendim? NUMAN ESN Hayr, onlar ben sonradan rendim. Ispartann bir kyne BAKAN - imdi, Numan Bey, bizim yaklak bir yirmi dakikalk vaktimiz var. Cengiz Bey size arka arkaya birtakm sualler tebli edecek. NUMAN ESN Bitmedi sualler yani? BAKAN - Yok. Sonra da sizden yle bir ksa deerlendirmeyle birlikte nk dier beyefendiye verdiimiz randevu saati de geldi, o da kapda bekliyor. NUMAN ESN Kim? BAKAN - Mustafa Kaplan.

NUMAN ESN Beklesin biraz. O benden kdemlidir. O yarbayd ama dnya iyisi bir aabeyimizdir nk o Portekizdeydi, ben Madriddeydim filan, ok sk gider gelirdik birbirimize. Sorularnz dinliyorum. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) - Manevi rtbeniz Sayn Mustafa Kaplandan st olabilir mi? SELUK ZDA (Manisa) Yok, artk, Mill Birlik Komitesi yesi olduktan sonra rtbeler silindi. Hepsi CENGZ YAVLOLU (Erzurum) - imdi, tabii, orduda geni apl emekliye sevk edilenler oldu. NUMAN ESN 235 general, 4.500 subay. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) - Bunlar rgtlendiler. Bu toplulua dair bildiiniz eyler nelerdir efendim, mesela kimlerin emekliye sevk edileceine dair nasl karar verildi? NUMAN ESN imdi, yle: Biz o olayn iinde dorudan olmadk. yle olmadk: Kimlerin emekli edileceine dair listeleri hazrlayan ekip Suphi Karamann idaresinde, Genelkurmayn Personel Daire Bakanlnda bu alma yapld o dnemde yani biz yle biliyoruz, bu kadar byk olacan da pek tahmin etmiyorduk da, yle bir ey oldu: Orduda taa harp yllarndan beri senelerdir temen olmu adam, albayla kadar ykseliyor, hlbuki 3 temene 1 yzba, 4 yzbaya 1 binba, 2-3 binbaya 1 albay, yani rtbeler ykseldike st makamda olacak kimselerin says azalyor. Temen oluyor albay. O vakit ne oluyor? Albay, bakyorsun, Kara Kuvvetleri Komutanlnda grevli, bir onbann yapt hizmeti yapyordu o dnemde. Yani bunu biz yaayarak bildiimiz iin RN NAL (stanbul) - Baz kararghlar albay deposu olarak NUMAN ESN te, albay deposu oluyor. imdi, kinci Dnya Harbinde, tabii, harp okullar say olarak ok fazla subay mezun etmi. Bizde bile 600 kiiydi benim mezun olduum sene harp okulu. Ondan evvelki yllarda bin kii filan. Bunlar ylm kalm. Bir kyamet albay. Onbann yapaca ii bir albay yapyor. Biz bunlar emekli edelim de ordu yeniden kendi eyi ierisinde disipline olsun yani o ok g bir harekettir ama baarl olmutur. Fazla ikyet de olmad nk iyi maa verildi, iyi kdem tazminatlar verildi o arkadalara. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) Bir de, 147lerle ilgili, bu retim yelerinin tasfiyesiyle alakal sizin bir dahliniz oldu mu 14ler grubu olarak?

NUMAN ESN yle: Ben mesela 147lerin ierisine baz dnce adamlarnn sokulmasna kesin olarak kar ktm. Adam dnce adam, solda da sada da var, bunlar niversitede hoca. Bunlar emekli ediyor filan. imdi, o listeleri bizden de rfan Solmazerin almas idi- niversite iinde baz hocalarla, onlara danarak filan hazrlad, hibirimize de bilgi vermedi yani rfann da byle kendisine mahsus gariplikleri vardr. Enteresan bir tipti rfan Solmazer. Mesela, komiteye onlarn isimleri geldii vakit, ben kaldrdm elimi, Ya ne hakla bu adam siz emekli ediyorsunuz? Trkiye'nin bugn en mehur, kendi sahasnda otorite saylabilecek insanlar. Bunlar niye emekli ediyorsunuz? E, onun altndaki genlerin nn amak iin. Olur mu yle ey ya? Onun altndaki adam Yani o, kusura bakmayn, 147ler kmtr komitenin karar olarak ama ben en aa orada 15-20 kiinin girmemesi kansndaym. Yanl bir uygulamadr, ok doru bir ey deildir. Onu niversitenin kendisine brakmamz lazm. Biz asker olduumuz iin gene orduyu biliyoruz, onun iin yaptmz pek yanl olmad ama 147leri bizim komite yelerinin kalkp da yapmas yanl bir ey yani. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) - Son bir sorum var Sayn Esin. NUMAN ESN Bize yklenmitir 14lerin stne o i ama tam tersidir. Komnistleri himaye ediyorsun demitir bana bir arkadamz kalkm, albay. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) - 61 sonras kurulan yaplar var. te, Mill Gvenlik Kurulu var. Mill Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii var, Senato var. imdi, soracam ey u: Daha sonraki oluturulan dier kurumlar da fazla saymayaym, vakit gemesin, bunlarn, darbelerin srekliliine ilikin fonksiyonlar olmu mudur yoksa demokratik bir ortamda grevlerini mi icra etmilerdir? NUMAN ESN imdi, biz bu Anayasa hazrlk almalarnda bulunamadk yurt dnda olduumuz dnemde. Kurucu Meclis, biliyorsunuz, 6 Ocak 1961de kuruldu ve 27 Mays 1961e kadar drt buuk ay ierisinde bu kurucu Meclis yeni Anayasay yapt ve temmuz aynda referandumda alttan 162 mi, 164 m ne destek alarak kabul edildi. imdi, iin garip taraf, 1991 ylnda, biz, eski-yeni btn yeler, Trke de dhil bir araya geldik, bar yemei yedik yani eski insanlar, doru-yanl, birtakm eyler yaptk ama dman olmaya da lzum yok. Bu stanbul Orduevinde yedik. Madanolu istemiti onu benden, Trke e sordum, Trke Olur. dedi, bir araya geldik, yemek yedik. Orada bu konular da biraz konuuldu aramzda. Bu Anayasa iyi bir Anayasa m oldu? imdi, ben ahsen yurt dnda gzlemledim arkadalarmzn ve bu Kurucu Meclisin almalarn. Bana gre o

gnn artlarnda Trkiye iin iyi bir Anayasadr, demokrat bir Anayasadr. Bir kere, Anayasa yaplrken Anayasa hocalarnn fikirleri alnarak yaplmtr ve Kurucu Meclisin yeleri de sekin zevattr hep yani byle, buralardan gelmi, sekin zevatt. imdi, Kurucu Meclise gre bir Senato var, bir Meclis var, Millet Meclisi var. Trkiye, 1980e kadar bu Senato ve Meclis olarak idare edilmitir, biliyorsunuz. Bir de niversite muhtariyeti vardr. niversitelere fazla bulalmamtr bu dnemde. niversite kendi iinde devingenliini srdrmtr. Bir de basnn zgrlne ve adaletin bamszlna ok nem verilmitir yani 1961 Anayasas bu unsurlar ile gerekten demokrat, ileri bir Anayasadr. imdi, benim u andaki grevlerimden birisi de bu: 1961 Anayasas ve ada Demokrasi Vakf diye bir vakf 1995te kuruldu. Kurucu Meclis yeleri benden rica ettiler, Gel, bu iin bana ge, bakanlmz yap. filan diye. 95ten beri, ben, on yedi senedir bu vakfn bakanln yapyorum. imdi, bu kez Mecliste yeniden Anayasa tartmalar olurken biz de neride bulunduk, dedik ki: 61 Anayasasnn da u stn taraflar var, bunlar da dikkate aln. filan diye ama CENGZ YAVLOLU (Erzurum) - Mill Gvenlik Kurulunun aktif olmasnn eyi nedir? NUMAN ESN Bakn, Mill Gvenlik Kurulu bu Anayasada bir tavsiye makamdr, karar makam deildir ama 80 Anayasasnda bir karar makam hline gelmitir, 61de tavsiye makam. ok nemli bu. 61de bir tavsiye makamdr. BAKAN - 80de de tavsiye AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) - Bakanlar Kuruluna bildirir. diyor. NUMAN ESN Bildirir. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) - 61 Anayasasnda Tavsiye eder. diyor. NUMAN ESN Tavsiye eder. Bakn, imdi, Trkiyede ihtilallerin 60la 70 arasndaki dnemde ordunun fazla mdahalesi olmad. 80den sonra, zaten, o dnem bal bana farkl bir dnem yani o gnn artlar ierisinde olumu bir dnem. Yani ne derece dorudur, ne derece yanltr, onu biz tartmak durumunda deiliz. Yalnz, ben, 74te -74 mdahalesinde- biliyorsunuz, orada gadre uradm, ben on ay cezaevinde hapis yattm. Ondan haberiniz var m? SELUK ZDA (Manisa) - Var. NUMAN ESN Sormadnz bana suali.

SELUK ZDA (Manisa) - Ben soracaktm size. NUMAN ESN Ben ksaca cevaplandraym. Geri sizin sorunuza asl dnmek lazm ama. Orduda birtakm hareketler filan, geliyorlar bizim eski arkadalarmz, yle mi yapsak, byle mi? Bana ne sylyorsun? Ben i adamym, urap duruyorum ben zaten. Nakliyecilik bal bana zor bir i. Bir halt edecekseniz edin ama yle, onun bunun lafna bakp da hibir ey baarl olmaz filan diye byle baz tavsiyelerim vard. imdi, Celil Grkan mesela, onu da dinleyeceksiniz galiba, geri o adamcaz doksan alt yana gelmi bir pirifni ama yani, imdi, Celil Grkan btn bu kadrolarn ierisinde ok gven veren bir kimseydi. ahsen ben de tandm o vakit. Bir gven yaratt o dnemde, bu ii kvrabilir filan ama o da gitti, byk paalara tabi bir hle soktu arkasndan da SELUK ZDA (Manisa) - Efendim, ben yle soraym, son bir soru olsun isterseniz: Talat Aydemir-Trke grmesi var. Siz 1961i, 60 yaptnz, daha sonra yurt dna gnderildiniz, dndnz, darbenin kt olduunu anladnz. NUMAN ESN Tabii. SELUK ZDA (Manisa) - Darbe, dediniz ki, kendi aramzda bir birlik ve beraberlii salayalm derken, kendi aranzda dahi birlik ve beraber olamadnz, daha sonra da byk skntlar yaadnz. Dndnz, tekrar, yeniden, Talat Aydemirin bir darbe giriimini haber aldnz. Sayn Trkele, rahmetli Trkele Talat Aydemirin bir grmesi var. Bu grmede sizin de adnz geiyor. Birinci sorum bu, nedir bu konu? ki: Siz daha sonra darbenin kt olduunu anlam olmanza ramen, 1971 muhtras ncesi de sizin yine adnz geiyor. Siz dediniz ki: Ben Demokrat Partili bir aileden geliyorum, milliyeti kkenli bir insanm. Daha sonra Yn dergisindesiniz, Devrim gazetesini karyorsunuz, ortaklarndansnz, sol grl insanlarla irtibattasnz. Hatta Sarp Kuraylarla, Deniz Gezmilerle de bir eyiniz olduu syleniyor. NUMAN ESN Yok, onlarn rfanla ilgisi var, benimle yok. SELUK ZDA (Manisa) - rfan Solmazerin mi? O konuyla ilgili de bilginiz var m? 71de de siz biraz cezaevinde kaldnz, o dnem Ziverbeyde ikence grdnz. Bu iki soru efendim. Birincisi, Talat Aydemir-Trke grmesi, kincisi de 1971 ncesi rolnz.

NUMAN ESN imdi, bakn, siz, Trkiyeye dndnz vakit, yurt dnda srgn hayatn tamamlayp Trkiyeye dndnz vakit, kuvvet dengelerine yle bir baktk, Talat Aydemir 22 ubatta biz yurt dndayken, biliyorsun, bir harekette bulundu, Harp Okulu Komutanln muhafaza ediyordu fakat baarl olmad ve grevden alnd, emekli edildi 22 ubatta. imdi, bu yetmedi, biz dndkten alt ay sonra, 21 Maysta tekrar bir teebbse giriti, onda da baarl olamad. Bu sefer mahkemeye verildi, yarglandlar ve idam edildiler maalesef. Acrz da, ne de olsa bizim arkadalarmzdr. imdi, o dnemde, ben Trkiyeye dndm vakit, gen subaylar etrafm ald. Ben bunlar dinledim. Doru drst fikirleri de yok yani yle mi yapalm, byle mi yapalm? Emekli edilmiler byk bir ksm. Ben dedim ki Brakn bu ileri siz. Yani bunlarla Trkiyede zm bulunacana ben inanmyorum nk ortada doru drst bir fikir yok. Harp okulunda oturmu, Talat Aydemir, bunlar, doru-yanl, kendi fikri etrafnda kullanm, baarl olamamlar. Tekrar bir ikincisine girmeyin sakn. Ankaraya geldim, Talat Aydemiri ziyaret ettim evinde. Aynen ona da syledim, Albaym, yeni bir harekete girmeyin, baarl olma ansnz yok sizin. dedim. Benim tespitim bu. Brakn, bununla hayatnzn daha sonraki safhalarnda Siz inanl bir mcadele adamsnz. Bu mcadelenizi normal siyaset ierisinde yapabilirsiniz. Yani size o ans verilmi, bizim gibi srlmemisin, hapishanelerde rtlmemisin. Brakmlar, affetmiler, dokunmamlar size, smet Paa filan affetmiler. Ama bu dinlemedi bizi. O esnada Trke de dnmt Trkiyeye. Trkee ben dedim ki: Albaym, ben konutum bu adamla. Sizin konumanza taraftar deilim. Bu bir kere sizi kendisine rakip olarak gryor. Sizinle bir noktada uyumas, liderlik konusunda paylamanz mmkn deil. Mustafa Kaplan da ayn eyi syledi, Ahmet Er de ayn eyi syledi. Fakat Trke yanna Muzafferi alp ikisi de rahmetli oldu- Talatla konumaya gidiyorlar. Orada Ankarann bir dalk blgesi vard, oraya gidiyorlar, Trkele Talat, ikisi ba baa konuuyorlar. Trke geliyor, Anlaamadk. diyor. SELUK ZDA (Manisa) - Nede anlaamyorlar efendim? NUMAN ESN - Liderlikte anlaamamlar yani Trke ona teklif etmi, Lider ben olaym, sen benim yardmcm ol., Talat da, Olmaz yle ey, lider benim. Trke bunu kabul eder mi? Mmkn deil. Ama ay aydnlk, hesap belli dnden yani

bunu konumak iin dan banda bir araya gelmenin hibir anlam yok. Bu da Trkein hatasyd. imdi, 21 Mays ayaklanmas olduu vakit, Talat Aydemir ayaklanmas, biz de o vakit tesadfen Ankaradaydk Mustafa Kaplanla beraber. Ahmet yoktu galiba, var myd, iyi hatrlamyorum. Trkei de tutukladlar, Rfat da, Muzafferi de, o konuma yznden. MT biliyor her eyi o tarihlerde, o kadar hepsinin peinde dolayor ki biliyor. Bizi tutuklamadlar, biz stanbula dndk ama biz de rahatszz yani bizi de belki alrlar ieriye diye. Neyse, biz girmedik, onlar da drt be ay kaldlar hapiste, sonra da beraat edip ktlar. Dierleri asld, yazk oldu gitti. Oradaki binba mesela ok kymetli bir adamd, Fethi Grcan. SELUK ZDA (Manisa) - Yn dergisi, Devrim gazetesi, 71 ncesi NUMAN ESN Onlar daha sonraki hadise. Ondan sonra Trke partiye girmeye karar verdi. Ben partiye girmek istemedim. hayatndaym zaten, Ben particilik marticilik yapamam. dedim. Fakat Mustafay da ikna etti, Rfat da ikna etti, Muzafferi de ikna etti ve yalnz kaldm. Bu sefer arkadalar bana ar bastlar: Yahu gel, aramzda niye ayr dyorsun? Ben de onlar kramadm, girdim. O esnada bana Trkiye i Partisi bile teklifte bulunmutu, Siz de gelin, mcadele edin. falan diye. Onlar da reddettim. Arkada hatr krlmasn diye, biraz da inanla, yani bu hareketi madem biz balattk, biz srdrelim, yan izmeyeyim diye girdim Cumhuriyeti Kyl Millet Partisine. Genel kongrede Trkei Genel Bakan setirdik, bizler de ynetim kurulu yesi olduk. Trke daha sonra bana Tekilatlanma Bakanln yapt, Genel Bakan Yardmcl. Ben bir buuk iki sene kadar partide hizmet ettim. Bu arada anakkalede milletvekili seimlerine katldm kendi vilayetimde, 6.182 oy aldm ama Ardan -mill bakiye sistemi vard- birisi itiraz etti kendi saymlaryla ilgili, benim 95 notum krk olduu iin bizim milletvekillii beraatn da aldm hlde iptal edildi, kaldk, milletvekili olamadk. Bir nevi isabet de olmu nk ben ondan sonra i hayatn brakmak mecburiyetinde kalrdm. Brakmadm, isabet oldu nk benim mayamda i adaml da var yani onun pratii de bende baar ansn yaratyor. O yle. eye gelince imdi, ben CKMPdeyken de arkadalara dedim ki: Biz milliyetiyiz. Ama neyiz biz? Trkein dokuz vardr. Nedir bu dokuz k, okuduunuz vakit greceksiniz. Dokuz k ulusal sol harekettir yani milliyetilik, devrimcilik ZCAN YENER (Ankara) - Devrimcilik yok.

NUMAN ESN Gelitiricilik. ZCAN YENER (Ankara) - Ziya Gkalpin Umdelerin Tasnifi isimli kitabndan alnm. NUMAN ESN Gelimecilik onun ad. ZCAN YENER (Ankara) Solculukla da alakas yok, temel ilkeleri benimser o. Milliyetilik, lkclk, ahlaklk, gelimecilik NUMAN ESN Ha, gelimecilik ite. Trkele bunlar tarttk nk. Dur, dinle beni. Niye buna demiyorsun toplumculuk moplumculuk? Toplumculuu kabul ettirdim de devletilii kabul ettiremedim. O te byle, bunu byle dememiz lazm. dedi. O da haklyd nk farkl bir program karmak iddias var orta yerde. Neyse, orada Trkele bizim fikir ayrlklarmz oldu. O esnada, Trkiyede milliyetilik akmnn yan sra sol dnceler de zemin kazand. TPin karsnda solun bir dier kolu Doan Avcolunun ban ektii, onun kard bir dergi vard, Yn dergisi. Onlar bana yurt dndayken de yolluyorlard almalarn filan. Hatta bir 27 Maysn yl dnmnde benim yolladm makalemi onlar yaynladlar. yle bir aramzda scak iliki dodu. Trkiyeye dndkten sonra da ben Yn destekledim, ak yani. Ama imdi Ynn Zaten o yzden de hapishanelere girdik ya aslnda, biraz onlarn da sebebi var, yani onlar ktlar biz girdik o dnemde. Neyse onlarn hesabnn hepsini vermi olduk da, ben ikencesine tabii uram bir insan olarak kendimi mazlum sayyorum o olaylarn ierisinde. SELUK ZDA (Manisa) rfan Solmazerden bahsettiniz, rfan Solmazerin rol var myd? NUMAN ESN rfan Solmazer yle: rfan Solmazer bu gen ocuklarla ilikili. Onun iin onlarla beraber cezaevine girdi o. SELUK ZDA (Manisa) Gen ocuklar Deniz Gezmiler, Mahir ayanlar NUMAN ESN Hayr, hayr; onlarla ilgisi yok da. SELUK ZDA (Manisa) Sarp Kuraylar NUMAN ESN Sarp Kurayla ilgisi var, brleriyle alakas yok, Denizlerle falan Sarp Kuray da bir deniz temeni canm, yani oradan biraz askerlik balarndan ileriye gelen bir ey. Yani Allah rahmet eylesin, imdi rfan ld gitti, arkasndan benim konumam yakk almaz, neticede bir kader arkadalarmz var uzun yllar. rfan o vakit hapisten kar kmaz, ben onu yurt dna yolladm. Hatta

benim Mnihteki ubemde altrdm bir mddet, orada nakliyecilii rendi, sonra kendisi bu ilere girdi. Yani, o drt buuk ay hapis yatt. O gittikten bir mddet sonra bizi ieriye aldlar, bu sefer o ikence grmedi, biz ikence grdk. SELUK ZDA (Manisa) Sizi niye ieri aldlar? NUMAN ESN te anlatyorum imdi niye ieri aldklarn. BAKAN Bunlar hep eylerde, hatralarda var. NUMAN ESN Bu konular ite anlattm eyler. Yani bizim yanlmz u: Biz aslnda Trkiyede bir ihtilalin baarl olmayacana kanaat sahibiyiz ama yine de ite etrafmzda eski arkadalar, bizim Kim mesela? lyas Albayrak, benim Bursa Asker Lisesinden snf subaym. 60 ihtilaline srf ben istiyorum diye katlm bir arkada. Kemal Tunusluolu AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Ne kadar kolaym ihtilal yapmak. NUMAN ESN H? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) htilal yapmak ok kolaym diyorum Trkiyede. Bir arkadan aryorsun o ihtilalci oluyor NUMAN ESN Ya akl yatmasa girer mi canm, akl yatmasa girer mi? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Yani size gveniyor. NUMAN ESN Yani, yle deil ama ciddi bir insan da sylerse o vakit daha kolay giriyor, imdi inanmasa, o konjonktr olmasa girer mi, kim girer? imdi, yani bu 73teki hareket, o bir ba kaldrma hareketiydi 9 Mart hareketi. O 9 Mart hareketinin ierisine giren gen subaylardan bir ksm gelip bizden danmlardr, fikir alverii olmutur aralarnda. Mesela, daha sonra hukuku olan bir arkadamz da var, o da kymetli bir arkada. Yani, byle 5-6 arkadamz var ki bunlar gelip danyorlar. Ben olayn ierisinde deilim, zaten bulamak da istemiyorum, i hayat da buna imkn vermiyor. nk nakliyecilik yapyoruz biz, bir arabay yolluyoruz, elli tane araba altryoruz, her gn bunlar -burada kpr mpr yok- bekliyor en aa yirmi drt saat feribottan gemesi AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Anlyoruz, iinizin ok youn olduunu zaten NUMAN ESN Hayr, bomba davasndan yarglandm ben. Ne bomba davas biliyor musun? Boaz Kprsn uuracakmz biz. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Evet, biliyorum. NUMAN ESN Boaz Kprsn uuracakmz Ne kadar isabet Ya Boaz Kprsnn bir an evvel almasn isteyen nk benim bir arabam iki

defa sefer yapyor, yedisinde dnnde iki gn kaybediyor, drt gn kaybediyor ayda. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Onu soracam ben de ite. imdi, Trkiyede birok konuya egemen oldunuz; yani 60ta ihtilal yaptnz, birok subay emekli ettiniz, 40lardan itibaren Trkiye'nin siyasi yapsn izliyorsunuz, asker ierisinde de ta asker liseden beri de bu konulara duyarlsnz ve en sonunda geliyorsunuz 71de Ziverbey Kknde bomba davasndan ikence gryorsunuz. NUMAN ESN Gryoruz, neden? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Bir saniye, ben sorumu soraym. Talat Durhanla birlikte. NUMAN ESN O benden evvel girdi. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) imdi, kontrgerilla ve MTin Ziverbeyde ikence tezghlarnn banda olduunu Talat Durhan, hatta sizden nce girdii ve MT ve kontrgerillann bu ikenceleri beraber yaptn, bu ikencelerin banda olan ahsn u olduunu, ikence yaplan NUMAN ESN Eyp Balbay. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Yani, siz bu kadar sre ierisinde kontrgerilla ve MT i birliine hi rastlamadnz m? Kontrgerillay tanyor musunuz? NUMAN ESN Ne zaman? AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Bu askeriyede ihtilal dnemindeki sre ierisinde NUMAN ESN Hayr, hayr; 27 Maysta kontrgerillann rol mol yok. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) 27 Maystan sonra, yani 12 Martta NUMAN ESN 12 Mart oldu, 12 Marttan sonra bizi ieriye aldlar, ondan sonra da Gel bakalm Boaz Kprsn uuracakmsn sen, bunlarla ilgili toplant yapmsn. bilmem ne filan, oluk ocukla AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Krokiler filan kt m bu anlamda, sizin yazdnz, izdiiniz krokiler, belgeler, bilgiler? NUMAN ESN Yok canm, yle uydurma ey olur mu? Boaz Kprsn imha edecek Ben ondan sonra ikence grdm on drt gn, ktm, mahkemeye gittiim gn ilk eyimde karverdim ayaklarm Gelin, burada ikencenin izlerini zerimde grn mahkeme heyeti. akas var m bunun? Herif gelmi bizi ikenceden geirmi. Biz kontrgerillay kendi yaammzla rendik. Ben ondan sonra ktm o cezaevinden on ay yattktan sonra, doru drst param yok, iim ortada

kald ama her eye ramen tuttum Vatan gazetesini aldm 75te, 76da servise soktum ve darbelere kar Vatan gazetesini kardm, darbelere kar. Siz benim kitabm okuduysanz, burada 92de, 91de vesaire filan Numan Esin her zaman Trkiyede darbelerin karsnda yer almtr. 91den sonrakilere de atfta bulundum. Burada kyamet kadar not var. SELUK ZDA (Manisa) Ben de o soruyu soracaktm efendim. imdi, elli iki yllk hayatmzda ok darbe giriimleri oldu, darbe, ihtilal NUMAN ESN Bunlardan bir bok olmayacan grdk, rendik. SELUK ZDA (Manisa) Ben de onu diyecektim. imdi, Meclis, Trkiye Byk Millet Meclisi drt partinin giriimiyle darbeleri ve muhtralar aratrma komisyonu kurdu. Zataliniz de geldiniz burada bizlerle sorularmz paylatnz, tecrbelerinizi paylatnz ve darbelerin de kt olduunu sylediniz. Bundan sonra Trkiyede bir darbe tehlikesi var m? NUMAN ESN Hayr, ben grmyorum. AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) Allah bilir. NUMAN ESN Hayr, grmyorum. Ha, bizi gelip bulur mu? Biz gelip bulmaz bundan sonra da Ahmet Bey pheci nk. Bize de gelip bundan sonra danan manan olmaz. BAKAN Numan Bey, biz ncelikle teekkr ediyoruz. ki saat hakikaten ok abuk geti ama buraya gelmeden nce hafzanzda Ya buraya gittiimde u konuyu da syleseydim, ona ynelik bir hazrlk yapmtm, orada ihmal ettim. diyebileceiniz bir ey kalmamas anlamnda, biz size bir deerlendirme frsat verelim. NUMAN ESN u ara bakn, Trkiye'nin d politikasyla ilgili be syleyeyim. imdi, biz ihtilalle geldikten sonra, o sralarda Kore Tugay hareket etmek zereydi zmirden Koreye hareket etmek zereydi, 5inci Tugay m neydi? Hemen vaziyet ettik, durdurduk, yollatmadk, bir blk yolladk Koreye, bir ble indirgedik koca tugay. Yani, biz Trkiye'nin d politikasnda da yanllar olduu kanaatindeydik. Bir gsteri ierisindeydi Demokrat Parti. Dileri Bakanmz bizim herkesten fazla onlar destekleyen politikalar Ama sonradan gittiler Amerikada para dilencilii yaptlar, Amerikallar bunlara 57den sonra yardm etmeyince de Acaba Rusyayla bir merhabaya gelsem mi? filan diye yle bir niyetleri olmu, onu da sonradan reniyoruz. imdi, herkesten imdi, bugn Suriye meselesi ok

tartlyor ya Trkiyede, ben 1955te Kiliste grevliyim, bizim motorlu piyade taburunun alarma geirdiler, 39uncu Tmenle birlikte. Biz Suriyeye taarruza hazrlandk. Hedef Halepi ele geirmek. Niye? SELUK ZDA (Manisa) Bir taburla m? NUMAN ESN Niye Halepi ele geireceiz? Suriyeyle bizim ne alveriimiz var Allah akna o vakit, ne alveriimiz var? Efendim, ngiltere Babakan ey istemi AHMET TOPTA (Afyonkarahisar) ngiltere Babakan ile Amerika Cumhurbakan istemiler Suriyeye NUMAN ESN Ha, imdi gze girmek iin yaplmak istenen iler bunlar, gze girmek iin yaplmak istenen. imdi Irakta ihtilal oldu, o vakit neredeyse Trk ordusunu alarma geirdiler, Iraka da mdahale edecektik. Gideceiz de adamlar kral ldrmler, babakan ldrmler, Badat Paktnda vard ya filan Trk d politikasnda bu abartl gsteri merakn biz Trkiye'nin lehine grmyorduk. Sonra, bakn, biz eyi de doru bulmuyorduk, Trkiye'nin Cezayir politikasn da doru bulmuyorduk. Bizim Dileri Bakanmz geliyor, te Birlemi Milletler Toplantsnda biz Fransay destekleyeceiz. Ben kar ktm, dedim ki: Niye? Cezayir bamszlk iin mcadele eden bir lke, yirmi senedir mcadele ediyor bu adamlar bamszlklarna kavumak iin. Niye yani bu lkeyi siz dikkate almyorsunuz mecburiyetinde. Ayn ekilde, srail politikasnda da yanl yaptklar kanaatindeydim ben. Yani, Trkiye'nin srailin yapt her eye dorudur gibi bir politika iaretine girmesi kesinlikle Trkiye'nin menfaatine olmamtr. Trkiye, Orta Dou lkeleri zerindeki itibarn bu yzden kaybetmitir, ok kaybetmitir. imdi Babakan onu telafi etmek iin ite birtakm davranlar ierisine giriyor falan, onlar da ne derece tutarl, tutarsz; imdi onlar bugnn meselesi, o beni ilgilendirmiyor ama o zaman, ben, ahsen Trkiye'nin d politikasnda srail faktrnn temel hle getirilmesinin pek de doru olmadn, dikkatli olmak gerektiini inanarak ifade edeyim. Bugn belki dorusu yaplyor ll olmak kaydyla. Evet, bu kadar. BAKAN ok teekkr ederiz. NUMAN ESN Ben teekkr ederim beni dinlemek zahmetine katlandnz. BAKAN Estafurullah. da Fransayla beraber Bara ara mstenkif kalma

NUMAN ESN Biraz ok konuan bir adamm. BAKAN Teekkr ederiz. imdi Mustafa Kaplan Beyi diyeceiz yalnz sylediklerinizi NUMAN ESN Kabahat Numan Esinde. deyin. BAKAN Diyeceiz, bilginiz olsun. ok teekkr ederiz. Kapanma Saati: 16.13