22.11.

2012

Bilgisayar Alar ve letiim

-Alar ve Veri letiimi-

Dr. Tark KILA

1

22.11.2012

Multitasking (ok grevli) Multiprogramming (oklu programlama)

Batch Systems (Toplu lem) Birden fazla iin arka arkaya altrlmas ve yrtlmesi

OS: IBMin IBSYS

Main-frame OS yoktu

Real-Time Systems (GerekOS: UNIX, Distributed Systems Zamanl MAC OS, (Datk Sistemler) Sistemler) MS-DOS Bir ok MIB, adaki Mslerde dier kaynaklar, alan verileri ve ilemleri sistemlerdir. yrtrler. Belli bir Timesharing Personal rn: A, Internet sistemi Systems (Zaman Computer OS: A il. Sis. kontrol Paylaml Systems (Windows NT) amacyla Sistemler) (Kiisel kullanlr Birden fazla iin bir rn: bilgisayar donanm ksa Endstriyel sistemleri) srelerle kontrol paylamas OS: UNIX, MAC sistemleri, OS, MS-DOS gsteri sistemleri

Paralell Systems (Paralel Sistemler)

Embedded Systems (Gml Sistemler) Belirli bir donanm yneten sistemler. rn: Firewall, otomobil motorlar

1950

1960

1970

1980

1990

22.11.2012

Bilgisayar Alar
Bilgisayar

sistemlerinin birbirine balanarak bilginin iletildii ve paylald yaplara bilgisayar alar denmektedir.

22.11.2012

Bilgisayar Alar
Alar

sadece bilgisayarlardan olumaz. Yazc, tarayc, yedekleme niteleri gibi donanmlar da a zerinde bulunabilir. Bu balant sadece bakr teller araclyla olmaz: fiber optik kablolar, kzl tesi dalgalar, iletiim uydular ve vs. de kullanlabilir.

22.11.2012

Bilgisayar alar neden var

22.11.2012

Bilgisayar Alar

Veri Paylam

Bilgisayar Kaynaklarnn Paylam

Haberleme Merkezi Ynetim

Ortak alma Gruplar

Yksek lem Hznn Salanmas Yazlmda Standartlama

22.11.2012

Bilgisayar Alar
Bilgisayar

kayna terimi herhangi bir bilgisayara bal olan ve kullanclarn kullandklar kapasiteyi tanmlar. bir kayna kendi zerinden a kullanclarnn kullanmna aan cihaza a kaynak salaycs denir.

Herhangi

22.11.2012

Bilgisayar Alar
A

zerinden paylalan kaynaklar/donanmlar nelerdir?

Hard disk Faks\modem Yazc Yedekleme nitesi Vb

22.11.2012

Bilgisayar Alarnn Tarihesi

1969 ylnda, ABDde, savunma gayesiyle kurulan bir merkez, ARPANET adyla bir bilgisayar an hazrlad. Bu hususta aratrma yapan strateji uzmanlar, bu a yardmyla grp fikir alverii yapyorlard. 1972de bu a, bir konferans araclyla kamuoyuna tantld.

10

22.11.2012

Bilgisayar Alarnn Tarihesi

1980 tarihine kadar birok hususi a ortaya kmt. Bu tarihte farkl alarn birbirleriyle irtibat kurmasna izin veren protokol imzaland. ABDde faaliyetler srerken, Avrupa ve Uzak Douda da, zellikle niversiteler, aratrma merkezleri stratejik resmi kurumlar arasnda bilgisayar alar teekkl etmeye balamt. 1983de ARPANET, askeri ve sivil iki aa ayrldnda ortaya kan ferdi alarn btnn ifade etmek iin Internet ismi teklif edildi.

11

22.11.2012

Bilgisayar Alarnn Avantajlar

Paylam

Verilerin paylam Dosyalarn paylam Donanmlarn paylam Yazlmlarn paylam

Ynetim

ve Gvenlik Eriim ve letiim Eitim

12

22.11.2012

Kiisel bilgisayarlara gre alarn getirdii avantajlar (Cluster)

Fiyat/Performans

orannn dmesi

Performansn
Gvenirliliin Eklenebilir lem

korunmas
artmas

kaynaklar

gcnn arttrlabilmesi

13

22.11.2012

Bilgisayar Alarnn Dezavantajlar

Kurulum

maliyeti Bakm ve onarm maliyeti Oluabilecek arzalarn a iletiimini etkilemesi Virs ve zararl yazlmlarn yaylmas Telif haklarnn gz ard edilmesi denetiminin olmamas

14

22.11.2012

Bilgisayar Alarnn eleri

Bir

bilgisayar a 4 temel eden oluur:

letim ortam (fiziksel iletim ortam) letim yntemi Bilgisayarn iletim ortamna ulamasn salayan bir arayz donanm Adaki dier i istasyonlaryla veya cihazlarla balant kuracak olan yazlm (A iletim sistemi)

15

22.11.2012

letim ortam
A

zerinde yer alan bilgisayarlar arasnda iletimin gerekletirilecei ortamdr.

Alarda kullanlan iletim ortam ya kablodur ya da havadr.

16

22.11.2012

letim yntemi
letim

ortam zerinden, bir bilgisayardan dierine mesajn nasl gnderildiidir.

17

22.11.2012

letim yntemi
Bakr

kablo ortam kullanldnda iletim yntemi elektrik sinyalleri biiminde gerekletirilir. Kablonun bir ucundan iletilen sinyal dier ucuna iletilene kadar zayflar. Bu nedenle bakr kablolarn kullanld ortamlarda iletiim mesafesi en fazla 100 metredir.

18

22.11.2012

letim yntemi
Fiber

optik kablo bir ucundan dierine ok az kaypla k iletebilen insan sa telinden ok daha ince cam tellerdir. yntemi olarak k demetleri kullanlr. Fiber optik kablolarn en nemli zellii uzun mesafeler arsnda ok yksek hzda iletiime izin verebilmeleridir. Dnyadaki btn telefon ve iletiim ebekeleri fiber optik kablo kullanr.

letim

19

22.11.2012

letim yntemi
Kablosuz

iletiimde iletiim ortam havadr.

letim yntemi, insan gznn alglayamayaca bir renk olan kzltesi k, lazer nlar veya radyo dalgalar olabilir. kolaylklara ramen iletiim hzlar bakr ve fiber optik kablolara gre u an iin olduka dktr.

Salad

20

22.11.2012

A Arayz Donanm

Bir bilgisayardan dierine gnderilen mesajlar iletim ortamna aktaran ve iletim ortamndan gelen sinyalleri deerlendirerek a iletim sisteminin anlayabilecei komutlar haline getiren donanm elerine a arayz donanm denir. Bunlara a kart ad da verilir. Bilgisayar ve telefon ebekesi arasna taklan ve bilgisayarn telefon ana giriini salayan cihaza modem ad verilir.

21

22.11.2012

A letim Sistemi
Bilgisayarlarn,

dier bilgisayarlardaki kaynaklara ulamalarn salamak iin iletim sisteminin zelliklerine yeni zellikler ekleyen bir yazlma ihtiya duyulur. Bu tr yazlmlara a iletim sistemi ad verilir. Bu, bilgisayarn a ile etkileime girmesini, iletim sistemine ek olarak a zerinden dier bilgisayarlarla mesaj alveriinde bulunmasn salar.

22

22.11.2012

A letim Sistemi
Bir

bilgisayar andaki hz, a zerindeki bir bilgisayarn bir saniyede ne kadar bilgi aktarabildiidir. A hzlar genellikle megabit/saniye (mbps) cinsinden llr.

23

22.11.2012

A Bileenleri
Sunucu

Terminal
Donanm Protokol

24

22.11.2012

Sunucu
Bir

adaki kaynaklar yneten bilgisayara sunucu (server) denir. Aa bal olan bilgisayarlar, kaynaklar, kullanclarn isimleri ve ifreleri gibi bilgiler genellikle tek bir bilgisayarda tutulur. Bu bilgisayarlara a alan sunucusu denir.

25

22.11.2012

Sunucu
A

kaynaklarn kullanabilmek iin kullanclar sunucuda oturum aarlar. Bir kullanc ad ve ifresini kullanarak aa bal bir bilgisayar zerinden ada bulunan kaynaklara belirli bir sre iin ulaabilir. Bu sreye oturum ad verilir.

26

22.11.2012

Sunucu
Sunucu

eitleri

Dosya sunucusu Yazc sunucusu Uygulama sunucusu Veritaban sunucusu E-posta sunucusu Web sunucusu Vekil sunucu (proxy) FTP sunucusu

27

22.11.2012

Sunucu

Sunucu eitleri

Gerek zamanl veri ak sunucusu (Streaming) Faks sunucusu Sohbet sunucusu (Chat) IRC sunucusu (Internet Relay Chat) Haber Sunucusu Telnet Sunucusu Grup almas sunucusu letiim sunucusu Bamsz sunucu (standalone)

28

22.11.2012

Sunucu
Sunucular

zerinde farkl a iletim sistemleri kullanlmaktadr.

Microsoft windows Unix Linux Novell vb.

29

22.11.2012

Terminal- stasyonlar
Bilgisayar

alarndaki sunucu haricindeki bilgisayarlardr. stemci / client

30

22.11.2012

A Donanmlar
Ethernet

Kart ve Modem

Kablolar
A

cihazlar

31

22.11.2012

A Protokolleri
Adaki

bilgisayarlarn arasnda iletiimin nasl salanacan belirleyen, standart olarak kabul edilmi kurallar btndr. Protokoller hem donanm hem de yazlmlar tarafndan uygulanmaktadr.

32

22.11.2012

A Protokolleri

Veriler nasl kodlanacak? rnein bir A harfi nasl bir elektriksel iarete dntrlebilecek? Bir bilgisayar, baka bir bilgisayarn kendisine veri gndermek istediini nasl anlayacak? Bir bilgisayar teki bilgisayarn kendisine ne kadar veri gnderdiini nasl bilecek? Verilerin iletilirken bozulma ihtimaline kar ne yaplabilir? Veri iletiminin denetimi nasl olacak? ok bilgisayarn olduu bir ada veriler doru bilgisayar nasl bulacak? Ayn hattan nasl daha fazla sistem haberleebilir?

33

22.11.2012

A Snflamalar
Mimari

stemci/sunucu Trde (peer-to-peer)

PAN (Personal Area Network) LAN (Local Area Network) MAN (Metropolitan Area Network) WAN (Wide Area Network)

lek

34

22.11.2012

A Snflamalar
Mimari

35

22.11.2012

A Snflamalar
lek

36

22.11.2012

A Snflamalar
PAN

(Personal Area Network)

37

22.11.2012

Intranet

TCP/IPye dayal a. nternetten farkl olarak bu a sadece bir kuruma aittir, sadece o kurumun alanlar bu aa balanabilir. nternete kmak iin firewall kullanlarak saldrlara kar korunur.

38

22.11.2012

Veri letimi

39

22.11.2012

Veri letimi

verici

alc

letiim Ortam Kaynak Sistem Hedef Sistem

40

22.11.2012

Veri letimi
Bilgisayar

ortamnda veri iletiimi (haberlemesi), saysal kodlama ile yaplr. Aktarlan veri, 0 ve 1 biiminde saysal olarak kodlanarak aktarlr. Bylece, bilgisayar terminolojisinde veri haberlemesi, saysal olarak kodlanm bir bilginin bilgisayarlar arasnda dei tokuu olarak tanmlanabilir.

41

22.11.2012

Veri letimi
Verilerin,

bilgisayar alar zerinden aktarlabilmesi iin bir dizi ilem grmesi ve denetimlerden gemesi gerekir. Yerine getirilmesi gereken bu ilemler, farkl dzeylerde gerekleir ve olduka karmak uygulamalar gerektirebilir. Bu ilemler ve denetimler btn, veri iletiim sistemini oluturur.

42

22.11.2012

Veri letimi
Herhangi

bir kaynakta oluturulan bilgi, veri iletiimini salamak zere elektromanyetik sinyale dntrlr, sonra uygun bir iletiim ortam zerinde tanarak yaylr ve alcsna ulatrlr. Elektromanyetik sinyali alan alc, bu sinyalden zgn bilgiyi yeniden retir.

43

22.11.2012

Veri letimi
Bir

elektromanyetik sinyal, srekli (continuous) ya da ayrk (discrete) olabilir.

Srekli sinyaller analog, ayrk sinyaller ise saysal sinyallerdir.

Srekli

sinyalin kuvveti zaman iinde srekli ve akc bir biimde deiir. Ayrk sinyalin kuvveti belli bir zaman dilimi ierisinde sabit bir dzeyde kalr, sonra baka bir dzeye deiir.

44

22.11.2012

Veri letimi

Saysal sinyal kodlama Unipolar Tek kutuplu Kodlama

Tek bir voltaj seviyesi bulunmaktadr. Mesafe ksa olduu iin makine ii haberlemelerde kullanlr.

45

22.11.2012

Veri letimi

Saysal sinyal kodlama

Bipolar ift Kutuplu Kodlama

Non-Return to Zero (NRZ) Sfra Dnmeyen Kodlama

ift Voltaj seviyesi kullanlmaktadr. Bir biri ardna gelen 0lar ve 1ler problem yaratmaktadr.

3V V 0 -3V

46

22.11.2012

Veri letimi

Saysal sinyal kodlama

Bipolar ift Kutuplu Kodlama

Non-Return to Zero Inverted (NRZI) Ters Sfra Dnmeyen Kodlama

ift Voltaj seviyesi kullanlmaktadr. Sadece bir biri ardna gelen olar problem yaratmaktadr.
0 1 0 0 0 1 1 0 1

3V V -3V 0

47

22.11.2012

Veri letimi

Saysal sinyal kodlama

Bipolar ift Kutuplu Kodlama

Return to Zero Sfra Dnen Kodlama

ift Voltaj seviyesi kullanlmaktadr.

48

22.11.2012

Veri letimi

Saysal sinyal kodlama

Bipolar ift Kutuplu Kodlama

Manchester Kodlamas

ift Voltaj seviyesi kullanlmaktadr.

49

22.11.2012

Veri letimi

Saysal sinyal kodlama

Bipolar ift Kutuplu Kodlama

Manchester Kodlamas

50

22.11.2012

Veri letimi
Bilgi ak hzn belirleyen etmenler Tek Kabloda oklu-Dzey aretleme

Kanal boyunca veri iletiminin ikili (iki sembol durumu 1,0) olmas gerektii gibi bir snrlama yoktur. aretleme herhangi sayda voltaj dzeyinde veya sembol tipinde olabilir.

51

22.11.2012

Veri letimi
Bilgi ak hzn belirleyen etmenler Tek Kabloda oklu-Dzey aretleme

rnein, 4 dzeyli voltaj kullanm

her

seviyeyi ayr ayr iki bit ile kodlama

(00 = level A, 01= level B, 10= level C, 11 = level D).

iki bitlik bir bilgi iletimi Belirli bir bant geniliinde bilginin iki kat daha hzl iletimi

52

22.11.2012

Veri letimi oklu-Dzey aretleme

53

22.11.2012

Veri letimi oklu-Dzey aretleme

Dezavantajlar

Grltye daha fazla duyarldr. Alcda ve vericide daha karmak sistemler gerektirir.

54

22.11.2012

Veri letimi Bilgi Ak Hz

Dijital bilgiyi bir kaynaktan (rnein ,bir bilgisayar) dier bir hedefe (rnein bir yazc) gndermek gereksinimi duyuyoruz. Bilgimizin 1000000 bitten olutuunu kabul edelim. Bu bilgiyi haberleme andan en abuk ne kadar srede gnderebiliriz?

55

22.11.2012

Veri letimi Bilgi Ak Hz

Bilgi

letim Hz

Veri kanalndaki bilgi iletim hz ;bitlerin kaynaktan (verici) hedefe (alc) iletim hzdr. Bilgi iletim hznn birimi --> bps=bit /saniye'dir

56

22.11.2012

Veri letimi Bilgi Ak Hz

rnein her 6 ms de 6 bitlik bilgi gnderiliyorsa, Bilgi iletim hz = 6 bit / 6 ms = 1000 bit/saniye [1sn=103ms] Soru 1 Kanaln bilgi kapasitesi 2400 kbps ise, 1Mbyte'lk bir bilgiyi iki bilgisayar arasnda iletmemiz ne kadar zamanmz alr? Soru 2 Bir haberleme sisteminde bir sembol iletiminde 4 bit kullanlyor. Sistemin 4 bitlik iletiim iin kanal kapasitesi 9600 bps ise bilgi iletim hz nedir?

57

22.11.2012

Veri letimi Hattn kapasitesi

Hatasz bir haberleme iin Shannon-Hartley kapasite snr:

Kanal Kapasitesi C = B.log2(S / N + 1) bit/saniye

B:

Hattn bant genilii S/N: aret gcnn grlt gcne oran

58

22.11.2012

BTT