Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic

1
Lp 10

Chng I: ng hc cht im

Bi 1: Cht im - H quy chiu Cc phng php xc nh v tr ca cht im

1. Cht im:
Nu trong chuyn ng m ta nghin cu, khng cn ch n kch thc v hnh dng ca vt th vt
c gi l cht im
V d: Con tu trn bin c mnh mng gi l cht im cn khi n trong bn cng th khng.
Ta thng gp trng hp phm vi chuyn ng ca vt rt ln so vi kch thc vt.
2. H quy chiu:
Gn vi vt mt h to , ta s c mt h quy chiu xc nh v tr ca vt v nghin cu chuyn
ng ca n. Nh vy chuyn ng c tnh tng i, ph thuc vo vt chn lm mc.
Cc h quy chiu thng gp l h quy chiu gn vi mt t v h quy chiu gn vi mt tri trong
chuyn ng ca cc hnh tinh trong thi dng h
3. Cc phng php xc nh v tr ca cht im:
C 2 phng php
Bng 3 to x,y,z : V tr ca cht im M c xc nh theo cc hm ca t: x(t), y(t), z(t)
Bng bn knh vector r OM = cng l hm s thi gian ) (t r r =
Hai cch xc nh ny tng ng nhau v nhng phng trnh
trn gi l phng trnh chuyn ng ca cht im M, l cc hm
xc nh, n tr v lin tc ca t







Bi 2: Chuyn ng thng u - Vn tc Phng trnh chuyn ng

1. Chuyn ng thng u - Vn tc
Chuyn ng thng u l chuyn ng trn mt ng thng trong vt i c nhng qung ng
bng nhau trong nhng khong thi gian bng nhau bt k.
Vn tc ca cht im c gi tr bng o hm qung ng i ca cht im i vi thi gian:
dt
ds
V = .
n v: m/s.
N c trng cho chiu v nhanh chm ca chuyn ng cht im.
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
2
Nu chiu vector vn tc ln 3 trc ta c

=
=
=
dt
dz
Vz
dt
dy
Vy
dt
dx
Vx
V
Trong chuyn ng thng u
te
C V = .
nh lut cng vn tc: vn tc ca chuyn ng tng hp bng tng vector cc vn tc ca cc chuyn
ng thnh phn.
2. Phng trnh chuyn ng:
V tr ca vt chuyn ng trn trc x c xc nh bng honh x ca n:
x = x
o
+ v(t - t
o
)

Bi 3: Chuyn ng thng bin i u phng trnh vn tc v to

1. Chuyn ng thng bin i u:
Chuyn ng thng bin i u l chuyn ng thng c vector gia tc khng di c v chiu v
ln. Ni cch khc, gi tr i s ca n l khng i.
a=C
te
C 2 loi chuyn ng bin i u:
Cc vector gia tc v vn tc cng chiu, l chuyn ng nhanh dn u.
Cc vector gia tc v vn tc ngc chiu, l chuyn ng chm dn u.
Ta c quy tc a.v > 0 : chuyn ng l nhanh dn u
a.v < 0 : chuyn ng l chm dn u
2. Phng trnh vn tc trong chuyn ng thng bin i u:
y ta lm quen thm vi 2 khi nim: vn tc trung bnh v vn tc tc thi.
Vn tc trung bnh ca mt chuyn ng bin i trn mt on ng nht nh l i lng o bng t
s gia chiu di s ca on ng v thi gian t dng i on ng y:
t
s
Vtb = .
Vn tc tc thi mt im A trn qu o (hoc thi im tng ng t
A
), l i lng o bng t s
gia di rt nh l cha im A v khong thi gian rt nh t (cha thi im t
A
) vt thc hin
di y.
t
l
V

= lim
Phng trnh vn tc: V
t
=V
o
+ a(t - t
o
)
th ca vn tc trong h to tOV
t
l ng thng c tung gc bng Vo, dc bng a.
Phng trnh to ca chuyn ng thng bin i u:
x = x
o
+ V
o
t + at
2
/2
Lin h gia ng i, vn tc v gia tc: as V V
o t
2
2 2
=
3. Gia tc:
nghin cu s bin thin khc nhau ca vn tc, ta c khi nim mi l gia tc.
Gia tc l mt i lng vector c trng cho s bin thin nhanh hay chm ca vn tc v c o
bng t s gia bin thin ca vn tc v khong thi gian xy ra bin thin .
dt
dv
a =
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
3
Ta c th tnh 3 to ca vector gia tc theo 3 trc to cc:

= =
= =
= =
2
2
2
2
2
2
dt
z d
dt
dv
a
dt
y d
dt
dv
a
dt
x d
dt
dv
a
a
z
z
y
y
x
x

ln ca gia tc c tnh theo cng thc:
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2 2 2
|
|

\
|
+
|
|

\
|
+
|
|

\
|
= + + =
dt
z d
dt
y d
dt
x d
a a a a
z y x

4. S ri t do:
S ri ca cc vt trong chn khng gi l s ri t do.
S ri t do l chuyn ng nhanh dn u.
Gia tc ri t do cn gi l gia tc trng trng, gia tc ny k hiu bng ch g.
Chuyn ng ca vt nm thng ng ln cao .
im A t ta nm vt c to h, vn tc ban u l Vo > 0, gia tc l a = -g (g l modun ca gia tc
trng trng).
Phng trnh vn tc l V = Vo gt
Phng trnh to l x = -gt
2
/2 + Vot + h

Bi 4: Chuyn ng cong - Vn tc v gia tc.

Chuyn ng cong l chuyn ng m qu o l mt ng cong. Chng ta ch nghin cu trng hp
ng cong y nm trong mt mt phng (ng cong phng).
Vn tc
t
r
V
t

=
0
lim .
Gia tc: vector gia tc c trng cho s bin thin cua vector vn tc. S bin thin ny th hin c
phng, chiu v ln. Ta c th phn tch vector gia tc ra lm hai thnh phn: gia tc tip tuyn v gia tc
php tuyn.
Gia tc tip tuyn c ln bng o hm ca ln vn tc i vi thi gian. Tm li, vect gia tc
tip tuyn c trng cho s bin thin ca vector vn tc v gi tr, vector ny:
- C phng trng vi tip tuyn ca qu o ti M
- C chiu l chiu chuyn ng khi v tng v chiu ngc li khi v gim
- C ln bng o hm ln vn tc theo thi gian.
Gia tc php tuyn, cn gi l gia tc hng tm
Vector gia tc php tuyn c trng cho s bin thin v phng ca
vector vn tc, vector gia tc ny:
- C phng trng vi phng php tuyn ca qu o ti M
- C chiu hng v pha lm ca qu o
- C ln bng
R
V
a
n
2
=
Cc trng hp c bit:
a
n
lun lun bng 0: vector vn tc khng thay i phng, cht
im chuyn ng thng.
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
4
a
t
lun lun bng 0: vector vn tc khng thay i chiu v gi tr, cht im chuyn ng cong u.
a lun lun bng 0: vector vn tc khng i v phng, chiu v gi tr, cht im chuyn ng thng
u.

Bi 5: Chuyn ng trn

1. Chuyn ng trn u - hin tng tun hon:
Chuyn ng trn c modun vn tc khng i gi l chuyn ng trn u:
te
c V =
V tr ca mt im M trong chuyn ng ny ngoi cc cch c ta c th dng thm cc xc nh bng
gi tr i s ca gc MoOM gi l gc qut hoc bng di i s ca cung MoM
Trong chuyn ng trn u vt i mt vng trong thi gian
V
R
T
2
= gi l chu k
Tn s f ca chuyn ng trn u (l mt hin tng tun hon) l s ln lp li chuyn ng trong mt
n v thi gian.
T
f
1
=
Gia tc hng tm ca chuyn ng trn u R
R
V
a a
n
2
2
= = =
2. Chuyn ng trn khng u gia tc gc:
Chuyn ng trn khng u l chuyn ng trn c modun vn tc di V bin i vi thi gian.
Gia tc gc l i lng i s c o bng t s gia bin thin rt nh ca vn tc gc
trong khong thi gian rt nh t
t

=

( v t rt nh)
n v ca gia tc gc l rad/s
2
Ta c R a
t
= l cng thc lin h gia gia tc tip tuyn v gia tc gc
Chuyn dng trn bin i u l chuyn ng trn c gia tc tip tuyn hoc gia tc gc khng i a
t
=
C
te
; =C
te
. Lu : y khng phi l mt hin tng tun hon.

Chng II: ng lc hc cht rn, cht lng v cht kh

Bi 1: 3 nh lut Newton

1. nh lut 1:
Pht biu: nu mt vt khng chu tc dng ca cc vt khc (hay ni cch khc, nu lc tc dng vo
vt bng khng), th vt gi nguyn trng thi ng yn hoc chuyn ng thng u (ngha l c gia tc bng
khng).
Vy mt cht im c lp bo ton trng thi chuyn ng ca n.
Tnh cht bo ton trng thi chuyn ng gi l qun tnh, v vy nh lut Newton I cn gi l nh
lut qun tnh.
2. Lc:
Lc l i lng c hng (i lng vector) biu th tng tc gia hai vt lm cho chng thu c gia
tc hoc b bin dng.
n v: Niutn, k hiu l N
Hai lc cn bng nhau l hai lc ng thi t vo mt vt v khng gy ra gia tc cho vt. Hai lc y
c cng gi, ngc chiu v c cng ln.
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
5
Hai lc c cng phng, chiu v ln l hai lc bng nhau. Chng c th c cng gi (F
1
v F
2
) hoc
khc gi (F
1
v F
3
).

o ln ca lc bng lc k
Quy tc tng hp lc: Hp lc ca hai lc ng quy c biu din bng vector l ng cho ca hnh
bnh hnh m hai cnh l cc vector biu din cc lc thnh phn. Trong trng hp ring, hnh bnh hnh tr
thnh hnh ch nht.
3. nh lut 2 Newton:
nh lut 2 Newton xt cht im trng thi khng c lp, ngha l chu tc dng ca nhng lc t bn
ngoi.
Pht biu: - Chuyn ng ca mt cht im chu tc dng ca cc lc c tng hp 0 F l mt chuyn
ng c gia tc.
- Gia tc chuyn ng ca cht im t l vi tng hp lc tc dng F v t l nghch vi khi lng
ca cht im y
m
F
a =
T nh lut ny ta c th suy ra:
Khi lng l i lng c trng cho qun tnh ca cc vt, o bng t s gia lc tc dng ln vt v
gia tc m vt thu c
a
F
m =
Nu mt vt c khi lng m thu c gia tc a th lc tc dng ln vt y bng tch a m F =
Vi nh lut I:
te
C V a F = = = 0 0
4. nh lut 3 Newton:
Pht biu: khi cht im A tc dng ln cht im B mt lc F th cht im B cng tc dng ln cht
im A mt lc ' F : hai lc F v ' F tn ti ng thi cng phng, ngc chiu v cng cng .
Tng cc ni lc ca mt h cht im c lp (cn gi l h kn) bng khng.
Nguyn l tng i ca Galile:
Mi h quy chiu chuyn ng thng u i vi mt h quy chiu qun tnh cng l h quy chiu qun
tnh. Cc phng trnh ng lc hc trong cc h quy chiu qun tnh c dng nh nhau
Mi hin tng c hc xy ra ging ht nhau trong cc h quy chiu qun tnh, nu cc iu kin ban
u ging nhau.
Ch : H quy chiu gn vi Tri t khng phi l h quy chiu qun tnh. Nhng nu lm th
nghim trong khong thi gian ngn (v d di 1 gi) th c th coi n l h quy chiu qun tnh. iu ny
hon ton c th chp nhn c i vi cc hin tng m c hc lp 10 chng ta nghin cu.

Bi 2: Cc lc c hc

1. Lc vn vt hp dn:
Lc hp dn gia hai vt c khi lng m1 v m2 cch nhau mt khong r, l t l thun vi tch ca
hai khi lng v t l ngc vi bnh phng khong cch r.
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
6
2
2 1
r
m m
G F =
H s t l G gi l hng s hp dn
2
2
11
10 . 67 , 6
kg
Nm
G

=
Lc hp dn truyn cho mi vt mt ni cng mt gia tc, y l c im c bit ca loi lc
ny.
Trng lc:
Trng lc ca mt vt theo ngha gn ng l lc ht gia Tri t v vt , c biu thc:
2
r
Mm
G F =
Theo ngha chnh xc, trng lc ca mt vt l lc Tri t ht n khi c k n s t quay ca Tri t.
2. Lc n hi:
Lc n hi l lc xut hin trong vt khi vt b bin dng v c xu hng lm cho vt tr li kch
thc, hnh dng c.
nh lut Hooke: Trong gii hn n hi, lc n hi t l vi bin dng F = - kx
H s k gi l h s n hi, hay cng ca l xo.
Nu lc n hi ln hn phm vi bin dng n hi (Pd) th vt s b bin dng do (khi lc thi tc
dng th vt vn cn mt phn bin dng), nu vt lun c gii hn bn (Pb) th vt s hng, khng tr li
hnh dng c.

Nu th nghim c tin hnh vi cc thanh kim loi ng cht
tit din u th ta c khi nim sut Young E v
l
S
E k =
3. Lc cng dy:
Dy l vt khng chng li lc nn m chng li lc ko; khi b
ko cng dy b dn mt t v trong dy xut hin lc n hi gi l lc
cng dy. n gin ho cc tnh ton ngi ta thng coi nh dy
khng b dn v khng c khi lng.
Nu mt dy vt ln rng rc c khi lng khng ng k th cc
lc cng dy hai nhnh bng nhau.
4. Lc ma st
Ma st trt:
Lc ma st tc dng ln mt vt bao gi cng hng ngc chiu vi vn tc tng i ca vt y i
vi vt tip xc gy ra ma st
Fms = kQ
k gi l h s ma st trt, n l mt h s b hn 1, c trng cho bn cht v tnh trng cc mt tip
xc. Q l p lc vung gc ln mt tip xc.
Ma st ngh:
Lc ma st ngh trc i vi lc mun lm vt chuyn ng, n t iu chnh b tr c lc ny.
kQ Fmst Fmsn =
Du < ng vi ma st ngh, du = ng vi ma st trt
Ma st ln:
Ma st ln xut hin do mt phng b bin dng ni tip xc (tuy nh nhng vn c bin dng m mt
khng trng thy). Th nghim chng t rng lc ma st ln cng t l vi p lc Q vung gc vi mt tip
xc nhng cn t l ngc vi bn knh R ca hnh tr ln hoc hnh cu ln:
R
Q
k Fms ' =
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
7
H s ma st ln k cng ph thuc vo bn cht v tnh trng cc mt tip xc. iu ng ch l ma
st ln rt nh so vi ma st trt. V d: thp trt trn thp th k = 0,2 cn thp ln trn thp th k =
0,0005m.
Ma st trong cuc sng c rt nhiu ngha, va c im li, va c im hi.
5. Lc cn ca mi trng:
Xt vt rn trong mi trng lng hoc kh. Nu vt ng yn th mt lc nh cng lm n chuyn
ng trong khi trn cn th iu hon ton kh c th xy ra. C th ni rng cht lng v kh khng c ma
st ngh. Nhng khi chuyn ng th vt rn chu lc cn ng k, gi l lc cn mi trng.
Th nghim chng t rng:
Lc cn ca mi trng t l vi tit din cn S l tit din ca vt vung gc vi phng chuyn ng
v c din tch ln nht.
N t l vi vn tc tng i V nu V nh (vi m/s), t l vi V
2
nu V ln
Hnh v so snh lc cn ca khng kh i vi cc vt c chung tit din cn S, vn tc V, trong dng
cui cng gi l dng kh ng lc.

Bi 3: ng dng cc nh lut Newton

1. Phng php hnh chiu hay to :
Ta chn trong mt phng P hai trc to Ox, Oy. V tr ca cht im M c xc nh bi hai hnh
chiu xung hai trc, Mx v My. Thay v nghin cu M ta s nghin cu Mx v My.
Chng ta chng minh c cc hnh chiu ca vector vn tc (tc thi) V ca M l cc vn tc Vx v
Vy ca cc hnh chiu Mx v My. Tng t nh vy, c th chng minh rng: Cc hnh chiu ca vector gia
tc a ca M l cc gia tc a
x
v a
y
ca cc hnh chiu Mx v My.
Nu gn cho cc hnh chiu Mx v My khi lng m th chng chuyn ng nh l chu tc dng ca
cc hnh chiu ca hp lc F . Cho nn thay cho vic nghin cu chuyn ng ca M di tc dng ca F ta
c th nghin cu chuyn ng ca Mx v My di tc dng ca Fx v Fy.
Bi ton thun v bi ton ngc ca c hc:
Bi ton thun ca c hc l bi ton: bit lc hay hp lc tc dng ln cht im, xc nh chuyn ng
ca n. Trnh t gii bi ton l:
- Xc nh hp lc F tc dng ln cht im M
- Chn h quy chiu (to ) xOy p dng phng php hnh chiu. Nn chn phng ca cc trc
to sao cho n gin ho bi ton.
- p dng phng php hnh chiu. Trong cc bi ton thng c nhiu n s, s phng trnh i s
c lp phi bng s n s th mi gii c bi ton.
Trong nghin cu, c khi li phi gii bi ton ngc ca c hc, l khi bit chuyn ng ca vt, ta
phi xc nh cc lc tc dng ln n. V d ni ting v bi ton ny l vic Newton t chuyn ng ca cc
hnh tinh tm ra lc vn vt hp dn.
Trong thc t, ta hay gp cc bi ton khng thun tu l thun hay ngc. V vic gii cc bi ton ny
i hi phi kt hp nhiu yu t.
2. Chuyn ng ca vt b nm xin:
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
8
Gi thit lc cn khng ng k th lc duy nht tc dng ln vt l trng lc g m P = , m l khi lng
ca vt, g l gia tc trng trng. p dng phng php hnh chiu, ta ly mt phng to xOy thng ng
v cha vn tc ban u Vo. Gia tc ca vt g a =
Phng trnh chuyn ng ca M l:

t V x ) cos (
0
=

2
) sin (
2
0
gt
t V y =
T hai phng trnh trn ta c phng trnh lin h x v y,
tc l phng trnh ca qu o:

xtg x
V
g
y + =
2
2
0
) cos ( 2

T ta c th tnh c tm xa v tm cao:

g
V
x
o
2 sin
2
max
=
g
V
y
2
) sin (
2
0
max

=
T chuyn ng nm xin ta c th ngoi suy ra chuyn ng nm ngang v chuyn ng nm thng
ng.
3. Chuyn ng trn u:
Gi s vt chuyn ng trn mt ng trn bn knh r, v chuyn ng ca n l u vi vn tc di V.
Vt c gia tc hng tm
r
V
a
2
= . Theo nh lut 2 Newton, lc gy ra gia tc ny l a m F = gi l lc
hng tm v c ln:
r
mV
F
2
=
Ch rng vt c th chu tc dng ca nhiu lc, khi lc hng tm l hp lc ca tt c cc lc y,
n ch l tng vector ca cc lc thc ch n khng phi l lc thc.
Xt cc v d c th sau y:
Buc vt vo u dy treo vo im treo I v y cho n chuyn ng trn.

Trong qu trnh chuyn ng, vt chu tc dng ca cc lc thc l
trng lc P v lc cng dy T . Hp lc F ca hai lc ny chnh l lc
hng tm, n khng phi l lc thc, tm O khng c ci g ht vt v
O nhng F vn c biu thc
r
mV
F
2
=
t i trn cu, lc hng tm l hp lc ca trng lc P v phn
lc N ca mt ng. Da vo tnh ton ta c th tnh c p lc ca xe
ln mt ng ng vi hai trng hp cu vng xung v cu vng ln

Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
9
mg
r
V
g m N >
|
|

\
|
+ =
2
mg
r
V
g m N <
|
|

\
|
=
2

T ta c th thy khng bao gi ngi ta lm cu vng xung v c th lm hng cu do chu p lc
qu ln
4. Cc nh lut Kepler:
Ba nh lut Kepler l:
Qu o ca hnh tinh l hnh elip m mt tiu im l Mt tri
Bn knh vector (v t mt tri S n hnh tinh M) qut nhng din tch bng nhau trong nhng khong
thi gian bng nhau.
T s gia lp phng ca bn trc ln a v bnh phng ca chu k quay T l khng i cho mi hnh
tinh.
2 2
3
4
GM
C
T
a
te
= =
Chuyn ng ca cc v tinh nhn to:
V tinh nhn to l nhng vt m con ngi phng vi vn tc ban u ln chng khng ri
xung mt t m chuyn ng xung quanh Tri t di tc dng ca lc hp dn (lc xuyn tm).
iu kin mt vt tr thnh v tinh ca Tri t l V > 7,9 km/s.
Vn tc V
1
= 7,9 km/s gi l vn tc v tr cp 1.
Vi R thch hp th vn tc gc
R
V
= ca v tinh s bng vn
tc gc ca Tri t, v tinh s ng yn trn bu tri ca mt nc
no (n cng quay vi Tri t). V tinh nh vy gi l v tinh
a tnh, dng trong thng tin lin lc quc t.

Nu V < 7,9 km/s nhng cng kh ln, c km/s th qu o l
mt phn elip, l trng hp ca tn la xuyn lc a (b).
V cng tng th im cc vin A cng xa Tri t (c)
V t gi tr s km
R
GM
V / 2 , 11
2
2
= = th qu o thnh mt
nhnh parabol (d). Nu V > V
2
th qu o l mt nhnh hypebol(e).
Vt thot khi sc ht ca Tri t v tr thnh v tinh nhn to
ca Mt tri.
Vn tc V
2
= 11,2 km/s gi l vn tc v tr cp 2.
Nh vy iu kin mt vt tr thnh v tinh nhn to ca Tri t l: n c phng vi vn tc ban
u V0, song song vi mt t, v 7,9 km/s V < 11,2 km/s
Du = ng vi qu o trn (a)

Bi 4: Cc nh lut bo ton v ng dng:

1. nh lut bo ton ng lng:
ng lng P ca mt vt l i lng bng tch ca khi lng m v vn tc V ca vn tc y
V m P = . ng lng c khi cn gi l xung lng.
Dng khc ca nh lut 2 Newton: Ta c P t F
t
P
t
V
m a m F =

= =
Vy bin thin ng lng ca vt trong khong thi gian t bng xung lng ca lc tc dng ln
vt trong thi gian y.
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
10
nh lut bo ton ng lng: tng ng lng ca mt h kn khng i trong thi gian.

te
C P P = + + ...
2 1

hoc ' '
2 1 2 1
P P P P + = +
Mt ng dng ca nh lut bo ton ng lng l chuyn ng bng phn lc, v d nh sng b git
li khi bn, cho thuyn, t chy trn ng (phn lc ca mt t), tn la, . . .
2. Cng th nng:
Theo nh ngha, cng c hc nguyn t A (hoc ngn gn hn, cng nguyn t) thc hin bi lc F,
ng vi di nh r ca im t, l i lng v hng o bng tch v hng.
r F A = .
n v ca cng l Jun (joule) = newton.met
K hiu : J
Cng l i lng c tnh cht cng c
Cng ca trng lc khng ph thuc vo dng ca ung i, ch ph thuc vo hai im u v cui.
Hin nhin nu ng i khp kn th cng bng khng. Nhng lc c tnh cht nh vy c gi l lc bo
ton hay lc th.
Cng ca lc n hi lun lun bng v ngc du vi cng ca ngoi lc.
) (
2
) (
2
k
- A
2
1
2
2
2
x x
k
x = =
Nng lng l i lng vt l din t kh nng sinh cng ca mt vt hoc h vt. Mi trng thi ca
vt ng vi mt gi tr xc nh ca nng lng. Nng lng c nhiu dng khc nhau, by gi ta nghin cu
th nng.
i lng U = mgh, c th nguyn ca cng, gi l th nng ca vt. bin thin th nng ca vt
trong trng trng bng v ngc du vi cng ca trng lc.
Th nng ca l xo c cng k, ng vi dn (hoc co) l x l
2
2
x
k
U = . bin thin th nng ca
l xo cng bng v ngc du vi cng ca lc n hi.
bin thin U ca th nng khi h chuyn t cu hnh 1 sang cu hnh 2 ch ph thuc vo 2 cu
hnh ny, n bng v ngc du vi cng ca cc ni lc trong s chuyn .
Khi ni n th nng ta phi chn mt mc no , khi th nng mi xc nh. V d: th nng ca
hn so vi mt t. Vic i mc s lm th nng thay i nhng khng nh hng n bin thin th
nng.
3. ng nng - nh l v bin thin ca ng nng:
Nng lng m mt vt c c do chuyn ng gi l ng nng.
V mt biu thc, cng m vt sinh ra lin quan n bin thin ca i lng
2
2
mV
K = cha cc c
trng ca vt chuyn ng, khi lng m v vn tc V. i lng ny gi l ng nng ca vt.
N l i lng v hng lun lun dng (khc vi cng v th nng, c th dng hoc m).
nh l v ng nng: bin thin ng nng ca mt cht im trong mt qung ng no c gi
tr bng cng ca ngoi lc tc dng ln cht im sinh ra trong qung ng .
A K K K = =
1 2

ng nng ca mt h vt l tng cc ng nng ca cc vt trong h. gii cc bi ton v h vt ta
p dng nh l ng nng cho tng vt; tnh cng ca tt c cc lc t vo vt, ngoi lc cng nh ni lc
hoc lc lin kt.
4. nh lut bo ton c nng v bo ton nng lng:
Tng i s ca th nng U l ng nng K ca vt gi l c nng E ca vt, E = K + U.
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
11
Ta c kt qu: Khi cht im chuyn ng trong mt trng lc th (m khng chu tc dng mt lc
no khc) th c nng ca cht im l mt i lng bo ton.
Pht biu gi l nh lut bo ton c nng trong trng lc th.
T nh lut ny ngi ta suy rng ra v nghin cu, kt lun: nng lng c nhiu dng: c nng,
nhit nng, in nng, quang nng, . . . v tt c u c th o bng Jun. Nu mt h vt l kn th tng nng
lng ca n c th chuyn ho v dng nhng s lng tng cng (tnh bng Jun chng hn) th khng i
trong thi gian. y l nh lut bo ton v chuyn ho nng lng, mt trong nhng nh lut quan trng
nht ca t nhin.
Khng th c mt ng c vnh cu sinh ra cng m khng cn c cung cp nng lng.
Trong cc my c trong thc t lm nhim v bin i mt dng nng lng ny thnh mt dng nng
lng khc d s dng hn, gi l nng lng c ch. V d tua bin bin i c nng ca nc thnh in
nng. V bao gi cng c mt phn nng lng cung cp cho my bin thnh dng nng lng v ch nn bao
gi ta cng c mt t s
E
E
H
1
= trong E1 l nng lng c ch, E l nng lng cung cp gi l hiu sut
ca my. Ta lun c H < 1
nh lut bo ton nng lng uc p dng gii cc bi ton c hc. Nu trong h c lc ma st v
ta tnh c cng ca lc ny th ta vn c th p dng nh lut di dng: c nng lc u = c nng lc sau
+ cng ca lc ma st.

Bi 5: Va chm

1. Va chm:
Va chm gia hai vt l hin tng hai vt tng tc vi nhau trong mt thi gian rt ngn nhng ng
lng v vn tc ca t nht mt vt bin thin ng k.
Va chm c th tip xc hoc khng tip xc (ht anpha va chm vo ht nhn), y chng ta ch
nghin cu va chm c tip xc.
Do thi gian rt ngn nn c th coi cc v tr ca vt ngay trc v ngay sau va chm l trng nhau.
Mt nhn xt quan trng khc l trong va chm ch c vn tc tng i ca hai vt l quan trng. Nu
hai vt chuyn ng va chm vo nhau th c th coi mt vt l ng yn v vt kia va chm vo n vi vn
tc tng i tnh theo nh lut cng vn tc.
2. Va chm trc din va chm hon ton n hi:
ng thng vung gc vi mt tip xc gia hai vt va chm v i qua tm ca mt tip xc gi l
php tuyn va chm. Nu trng tm (khi tm) v vn tc ban u ca hai vt va chm u nm trn php
tuyn va chm th va chm gi l trc din hoc xuyn tm. Nu khng th gi l va chm xin.
Treo cnh nhau 2 qu cu bng thp ging nhau (hnh v). Ko lch qu cu 1 cho n ln cao mt
khong h ri th ra cho va chm qu 2. Sau va chm, qu cu 1 dng li v qu cu 2 ny ln ti cao bng
h. Nh vy ng nng ca qu cu 1 chuyn hon ton sang qu cu 2, khng c phn no chuyn thnh
nhit v ma st.
Va chm ca hai vt trong ng nng ca h uc bo ton gi l va chm hon ton n hi. Trong
va chm hon ton n hi, modun ca vn tc tng i c bo ton.
Do lc va chm l lc tng tc gia hai vt va chm, tc l ni lc ca h hai vt nn ta c th p dng
nh lut bo ton ng lng.
Xt bi ton tng qut, hai qu cu ng cht m
1
, m
2
chuyn ng trn cng mt ng thng. Bit cc
vn tc trc va chm ln lt l V
1
, V
2
, ta tnh cc vn tc V
1
, V
2
sau va chm.
p dng nh lut bo ton ng lng: ' '
2 2 1 1 2 2 1 1
V m V m V m V m + = +
nh lut bo ton nng lng:
2
'
2
'
2 2
2
2 2
2
1 1
2
2 2
2
1 1
V m V m V m V m
+ = +
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
12
Gii h hai phng trnh ny ta c:
2 1
2 2 1 2 1
1
2 ) (
'
m m
V m V m m
V
+
+
= v
2 1
1 1 2 1 2
2
2 ) (
'
m m
V m V m m
V
+
+
=
T kt qu ny ta c th suy ra cc trng hp ring khi mt trong cc i lng cho trc l V
1
hay V
2

bng 0, hoc 2 khi lng bng nhau (m
1
=m
2
), hoc mt trong 2 vt c khi lng v cng ln so vi vt kia
(trng hp bc tng). Cc bn c th t suy ra c cc kt qu ny. y l hnh v ca trng hp
m
1
=m
2
.

Va chm mm:
Va chm gia hai vt trong vn tc tng i ca chng trit tiu gi l va chm hon ton mm.
Trong va chm ny c mt phn ng nng bin thnh nhit.
nh lut bo ton ng lng cho ta: ' ) (
2 1 2 2 1 1
V m m V m V m + = +
Suy ra:
2 1
2 2 1 1
'
m m
V m V m
V
+
+
=
C th kim li kt lun mt phn ng nng bin thnh nhit bng cch tnh ng nng ca h trc v
sau va chm (K v K). D dng suy ra K > K, mt phn ng nng bin thnh nhit, phn ny ln hay
nh ph thuc vo t l gia cc khi lng m
1
v m
2
.

Bi 6: Phng trnh Becnuli

1. Chuyn ng thnh lp v chuyn ng xoy. Chuyn ng dng. Phng trnh lin tc:
Khi cc cht lng v kh (gi chung l cht lu) chuyn ng vi vn tc nh trong ng th cc lp cht
lu chuyn ng song song vi nhau. Chuyn ng nh vy gi l chuyn ng thnh lp.
Nu vn tc chuyn ng ca cc lp khc nhau nhiu th cc phn t ca lp ny nhy sang lp khc
to thnh cc xoy. Chuyn ng xoy ca cht lu rt phc tp nn ta ch nghin cu chuyn ng thnh lp.
Chuyn ng thnh lp gi l dng hay n nh nu cc ng dng khng thay i vi thi gian.
Cc ng dng i qua chu vi mt din tch S hp thnh mt ng dng. Cht lu chy trong mt ng
dng nh trong mt ng tht, ngha l lng cht lu i qua hai tit din bt k ca ng dng phi bng nhau.

Vy i vi s chy dng ca cht lng v cht kh, ta c h
thc sau y, thng gi l phng trnh lin tc:
2 2 1 1
S V S V =
hoc
1
2
2
1
S
S
V
V
= ngha l vn tc chy trong ng dng t l ngc
vi tit din.
2. Phng trnh Becnuli:
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
13
Phng trnh Becnuli:
2 2
2
2
2 2
2
1
1 1
V
p gh
V
p gh

+ + = + + ngha l
te
C
V
p gh = + +
2
2

Trong p l p sut thu tnh hoc kh tnh, gh gi l p sut trc a, lin quan n cao so vi
mt t (hoc mt mt phng nm ngang no lm mc),
2
2
V
gi l p sut ng, lin quan n vn tc
ca cht lu.
Nu cht lu ng yn, V1 = V2 = 0 th phng trnh trn tr thnh ) (
2 1 1 2
h h g p p = . y l cng
thc ca thu tnh hc.
Nu ng nm ngang th h khng i v phng trnh tr thnh
te
C
V
p = +
2
2

. Vy ch ng hp li,
cht lu chy nhanh hn nhng li c p sut thp hn.
3. ng dng:
a. ng Pit:


p sut tnh p c o bng ct cht lng trong ng
p k a khng cn tr s chy ca cht lng. Nu ng p k
chn dng chy nh b th nc dng ln trong ng do
c p sut tnh ln p sut ng. ng p k ny gi l ng
Pit. Chnh lch mc cht lng trong hai ng do p sut
ng.
b. Cng thc Torixeli:
Mt bnh cha cht lng
c mt l thnh bnh su
khong h so vi mt thong. Ta c cng thc Torixeli v vn tc ca cht lng
pht ra t mt l ca thnh bnh: gh V 2 =
c. B ch ho kh:

y l b phn to nn hn hp khng kh v xng trong cc ng c t
trong. N gm c bnh cha xng A c phao B gi mc xng lun ngang
u kim phun C. Khng khi b ht i qua ng D c tit din tht li ngang u kim phun. p sut gim
lm xng b ht ln v gp lung khng kh th phn tn thnh git nh ho ln vi khng kh thnh hn hp
i vo xilanh.

d. Lc tc dng ln 2 tu thu chuyn ng song song:
Dng nc gia 2 tu b tht li ch gia, vn tc
tng, p sut gim so vi p sut ngoi 2 tu. Do xut hin
lc y 2 tu li gn nhau, nu 2 tu chy nhanh v qu gn
nhau th c th gy ra tai nn

Bi 7: nh lut bo ton momen ng lng

1. Momen ca mt i lng vect i vi mt trc:
Gi thit c mt vector
0
V t ti M v mt trc , bn
knh vector tng ng l r OM = . Ta c nh ngha: Momen
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
14
ca mt vector
0
V i vi trc quay l mt vector M xc nh bi:
0
V r M = .
Theo nh ngha ny, vector M c phng vung gc vi mt phng cha r v
0
V ngha l phng
ca trc, c chiu thun i vi chiu quay t r sang
0
V , ln xc nh bng ( )
0 0
, sin . . V r V r M =
Momen ca vector
0
V i vi trc s bng 0 khi lc bng khng hoc khi lc ng phng vi
.
Nu i lng vector l mt lc F ta c momen lc. Nu i lng vector l ng lng p ta c
momen ng lng.
2. Chuyn ng trn khng u - momen qun tnh:
Gi s c mt cht im khi lng m chuyn ng trn trong mt mt phng. Gi thit hp lc tc
dng ln vt c phng trong mt phng y (thnh phn vung gc b trit tiu bi lin kt). Nu cht im
chuyn ng trn khng u th n c c gia tc tip tuyn
t
a ln gia tc php tuyn
n
a . Theo nh lut II
Newton ta c:
t t
ma F = v
n
ma =
n
F

Nu R l bn knh ng trn th: R a
t
= ( l gia tc gc)

2
mR R F
t
=
V tri l momen ca lc F i vi trc z ca ng trn:
2
mR M
F
=
Nh vy gia tc gc cng c th biu din bng mt vector t trn
trc quay, cng chiu vi vector vn tc gc nu tng, ngc chiu nu
gim.
So snh s tng ng ca phng trnh trn vi phng trnh ca nh
lut II Newton, ta c th rt ra mt khi nim mi.
2
mR I = gi l momen
qun tnh ca cht im i vi trc z. Vy momen qun tnh ca mt cht im c khi lng m i vi mt
trc bng tch ca khi lng m vi bnh phng khong cch t cht im n trc y.
T ta suy ra phng trnh cc momen ca chuyn ng trn I M
F
=
3. Momen ng lng - nh l v ng nng:
Ta c
( )
t
I
t
I I

=

v
2
mR I = khng i.
Xt i lng I N = . V ln ta c: mVR
R
V
mR I N = = =
2

Vector ng lng V m p = trong chuyn ng trn quanh trc c phng ca tip tuyn vi ng
trn, vy bn knh R chnh l cnh tay n ca p . V mVR N = chnh l momen ca ng lng i vi trc
quay, gi tt l momen ng lng. Bin thin ca N c chiu ca , ngha l cng chiu vi
F
M . Ta c th
vit li nh sau: t M N
F
=
Vy bin thin ca momen ng lng trong mt khong thi gian t bng tch ca momen lc vi t .
nh l v ng nng: ( ) A
I
K K = =
2
1
2
2 1 2
2
(A l cng ca lc trn cung ng vi gc ).
4. nh lut bo ton momen ng lng:
i vi chuyn ng trn th ng lng khng th bo ton do vn tc V lun lun i phng.
Nhng c i lng khc c th bo ton. Xt li phng trnh t M N
F
=
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
15
Nu momen ca F i vi trc quay bng khng th 0 = N , c ngha l N khng i v hng v
ln. Vy nu momen ca lc i vi trc quay bng khng th momen ng lng ca cht im c bo
ton. l nh lut bo ton momen ng lng.
Bin thin ca momen ng lng trong mt khong thi gian t bng tch ca
momen lc vi t .

V d: Ta treo hn bi vo u mt ci a v truyn cho n vn tc ban u sao
cho n vch ra mt ng trn nm ngang c trc z i qua O. Momen ng lng
c bo ton v cc lc tc dng ln hn bi l trng lc P song song vi trc z v
lc cng dy T gp trc, momen ca chng bng khng. Nhng khi hn bi quay th
dy qun vo a ngn dn, bn knh R gim dn, qu o l mt ng xon c.
mVR N = khng i th V phi tng ngha l hn bi quay nhanh dn.

Chng III: Cn bng ca vt rn

Bi 1: Khi tm ca vt rn

1. Vt rn:
Trong cc chng trc chng ta ch nghin cu chuyn ng ca vt m khng ch n kch thc
v hnh dng ca n, coi nh cht im. Chng ta c th lm nh vy nu vt chuyn ng tnh tin (lu :
chuyn ng trn m ta kho st cng l chuyn ng tnh tin, ng nhm ln). Nhiu trng hp khng
th lm nh vy c, v phn c hc ny nghin cu c chuyn ng ring, gi l c hc vt rn. lp 10,
chng ta nghin cu tnh hc vt rn.
Trong c hc vt rn cn ch n gi v im t ca lc. Nu tc dng lc nhng im khc nhau
th s gy ra nhng tc dng khc nhau (xem hnh v).

Mt im cn ch na l cc vt khng xt n ni
lc n hi th c th di chuyn im t ca lc dc theo gi
ca n. vt rn l tng th ni chung c th di chuyn nh
vy nhng phi cn thn trc khi l tng ho.
2. Khi tm ca vt rn:
i vi mt vt rn bt k, c th xc nh mt im G,
gi l khi tm ca vt, c c tnh l lc c gi i qua G ch
lm vt tnh tin ch khng quay.
Thc nghim cho thy nu vt rn ng cht v c dng
hnh hc n gin th khi tm trng vi tm hnh hc
ca vt.

i vi h vt, khi tm G ca h ph thuc vo
cc khi tm G1, G2, . . . ca cc vt trong h. Vt c
khi lng cng ln, tc l cng nng th cng ko khi
tm ca h v pha mnh.
Vi O l im bt k th
n
n n
m m m
OG m OG m OG m
OG
+ + +
+ + +
=
....
....
2 1
2 2 1 1

Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
16
Vi cc h c t vt th ta c th tm khi tm ca mt vi nhm vt ri thay chng bng cht im c
khi lng tng cng, t ti khi tm , ri tip tc tm khi tm ca c h.

Bi 2: Cn bng ca vt rn - iu kin cn vt rn cn bng

1. Cn bng ca vt rn chu tc dng ca hai lc:
Dng mt ming g mt di nhn v t ln mt bn nhn nm ngang. Mc 2 lc k vo 2 im ca
ming g bng 2 si dy v ko 2 lc k, ta thy ming g quay ri ng yn khi 2 si dy nm trn cng mt
ng thng. c ch s ca hai lc k ta thy chng bng nhau. Vy 2 lc tc dng ln ming g cn bng l
trc i:
2 1
F F = v tng vector bng khng: 0
2 1
= + F F .
2. Cn bng ca vt rn chu 3 lc:
Lm th nghim tng t nh trn nhng vi 3 lc k ta thy rng: khi vt cn bng, 3 dy u nm
trong cng mt mt phng v ng quy mt im. c ch s lc k v v cc vector biu din cc lc F1,
F2, F3 tc dng ln vt, ta thy chng to thnh mt tam gic, ngha l tng vector cc lc bng khng:
0
3 2 1
= + + = F F F R
Vy nu mt vt rn cn bng di tc dng ca 3 lc th gi ca cc lc l ng phng (nm trong cng
mt mt phng) v ng quy, tng vector cc lc bng khng.
3. iu kin v tng vector khi vt rn cn bng:
Suy rng kt qu nhng th nghim trn y, ta c th pht biu iu kin nu ln u bi bng suy
lun: Nu mt vt rn cn bng th tng vector cc lc tc dng ln n phi bng khng:
0 ...
3 2 1
= = + + + + =
i n
F F F F F R
Ni cch khc, a gic lc phi khp kn.
iu kin trn l cn, nhng khng phi l . Tht vy, nu 0 = R th vt khng nht thit ng yn v
khi tm c th chuyn ng thng u hoc khi chu tc dng ca ngu lc, n vn khng cn bng (lc ny
s nghin cu sau).

Bi 3: Vt rn quay quanh mt trc - iu kin cn v vt rn cn bng

Momen lc:
nh ngha: Momen ca mt lc F i vi mt trc quay O vung gc vi gi ca lc l tch ca mdun
lc F vi cnh tay n l, c du (+) hoc (-) tu theo lc c khuynh hng lm quay theo chiu dng
chn hay ngc li.
n v momen lc l Newton mt (N.m)
Nu lc c gi gp trc quay th momen ca n bng khng
Trng hp gi ca lc khng vung gc vi trc quay. C th phn tch lc F thnh 2 thnh phn,
vung gc vi trc v
2
F song song vi trc.
2
F khng c tc dng lm vt quqay, momen ca n i vi
trc bng khng. Vy nu mt lc song song vi trc quay th momen ca n i vi trc bng khng.
Momen ca F bng momen ca thnh phn
1
F vung gc vi trc.
Nu c nhiu lc tc dng vo mt vt quay th c th thay chng bng mt lc c momen bng tng i
s cc momen lc ban u.
Ngc li, c th thay mt lc tc dng ln vt quay bng nhiu lc c tng i s cc momn bng
momen ca lc ban u.
iu kin cn bng ca vt rn c trc quay v vt rn ni chung:
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
17
Nu vt rn c trc quay ng cn bng di tc dng ca nhiu lc th tng i s cc momen lc bng
khng. 0 = =

Fi M M
O

Mt khc vt rn no cn bng cng phi tho mn iu kin v tng vector 0 = =

Fi R
Tuy nhin 2 iu kin vn cha , hy xt trng hp sau:
Mt bnh xe p, b van bnh xe tht i xng. Hai lc duy nht tc dng ln bnh xe l trng lc P
v phn lc trc i Q
0 = + = P Q R
Hai lc ny u gp trc quay nn M = 0
Tng vector v tng momen u bng khng nhng nu ban u bnh xe ang quay th ta thy n quay
u kh lu, ch chm dn v c ma st v sc cn ca khng kh. Ngha l vt quay c th duy tr mi mi
chuyn ng quay u, khng cn c momen lc tc dng. Tnh cht ny c th gi l qun tnh ca vt quay.
Vy iu kin cn v vt rn c trc quay ng cn bng l:
- Tng vector cc lc bng khng
- Tng momen cc lc bng khng
- Vt ban u ng yn
i vi vt rn khng c trc quay th iu kin th 2 tr thnh tng momen phi bng khng i vi
bt k trc no. Ngi ta chng minh c rng nu momen i vi ba trc vung gc tu chn Ox, Oy, Oz
bng khng, th i vi bt k trc no, momen cng bng khng.
Trng hp ring: cc lc u nm trong mt mt phng th ch cn ly momen i vi mt trc tu
Ox vung gc vi mt phng y. V 2 trc kia nm trong mt phng y, cc lc u hoc gp hai trc, hoc
song song, ngha l momen bng 0 i vi hai trc y


Bi 4: Hp lc ca cc lc song song

1. Tng hp lc ca cc lc ng quy
Cho mt h lc ng quy mt im. Nu ta ly im ny lm im t ca tng vector R th R hon
ton tng ng vi h lc ban u. C th chng minh rng: tng momen ca nhiu lc ng quy bng
momen ca tng vector t im ng quy. y gi l nh l Varinhong
2. Hp lc ca hai lc song song cng chiu F1, F2
Hp lc ca hai lc song song cng chiu t A v B l mt
lc song song vi hai lc y, cng chiu, c moun bng tng cc
moun, c im t C nm trong on AB v chia on ny theo t
l ngc vi t l cc lc:
Ta c th p dng xc nh v tr trng tm ca hai cht
im v m rng ra l h cht im.
3. Hp lc ca
hai lc song song tri
chiu
Hp lc ca hai
lc song song tri chiu
1
F ,
2
F t hai im A,B l mt lc
F song song vi hai lc y, c chiu ca lc ln (gi s F1), c
moun bng hiu cc moun
2 1
F F F = , c im t C trn
ng thng AB, ngoi on AB v pha lc ln, v chia AB
theo t l ngc vi t l cc lc:
Tm tt Vt L 10 Edit by Sonic
18
4. Ngu lc:
Trc y ta gii thiu ngu lc l h hai lc F , ' F song song, cng moun nhng tri chiu v c
gi khng trng. y l trng hp gii hn ca hai lc song song tri chiu.
Nu F l moun chung ca hai lc v d l khong cch hai gi th d dng chng minh rng i vi bt
k trc O no vung gc vi mt phng ca ngu lc, tng momen hai lc lun c gi tr bng Fd. Momen ca
ngu lc l mt vector M c gi bt k vung gc vi mt phng hai lc, c moun bng Fd v c chiu l
chiu tin ca ci inh c quay theo chiu ca FF.
Ngu lc lm vt quay theo chiu ca n. Hin nhin khi tm ng yn nn vt quay quanh mt trc
vung gc vi mt phng ca ngu lc v i qua khi tm.
Nu vt c trc quay th ngu lc lm vt quay quanh trc y.
V d: nu ly tua vt m vn ci vt ca bnh xe tc l t mt ngu lc vo bnh xe. Nu ta khng gi
bnh xe th ta thy n quay cng chiu vi chiu quay tua vt. Trong s quay ny nu khi tm G khng nm
trn trc quay th trc phi to ra lc hng tm gi G chuyn ng trn. Nu lc ny qu ln th c th lm
gy trc, cho nn khi ch to cc b phn quay ca my mc cn lm sao cho khi tm nm trn trc quay.

Bi 5: Cc dng cn bng

Kinh nghim cho bit rng khng phi mi cn bng u nh nhau. Mt hn bi ng cn bng y
mt bn cu. Nu y n ra khi v tr cn bng mt cht th hp lc ca trng lc bi v phn lc ca bn cu
hng v v tr cn bng v li ko bi v v tr y. V tr gi l v tr cn bng bn.
Nu p ngc bn cu th bi c th ng cn bng nh nhng nu y n lch ra mt cht th n cng
ra xa v tr cn bng. Ta gi v tr l cn bng
khng bn.
t bi trn mt mt phng nm ngang th n cn
bng bt k v tr no: ta c cn bng phim nh.
Vi mt vt quay quanh mt trc v ch chu
trng lc th cn bng l bn khi khi tm nm trong
mt phng ng thng i qua trc v di trc, cn
bng l khng bn khi khi tm nm trong mt phng
y nhng pha trn trc, cn bng l phim nh khi
khi tm nm trc.
Ta c th pht biu quy tc sau: Cn bng bn
ca vt ng vi v tr c th nng cc tiu, cn bng khng bn ng vi v tr c th nng cc i, cn bng
phim nh ng vi v tr c th nng khng i.
Hnh a gic li nh nht cha tt c cc im tip xc gi l chn ca vt. Nu mun c cn bng th
ng thng ng i qua khi tm G phi gp chn .
R rng vt c chn cng rng v khi tm cng thp th mc bn vng ca n cng cao.


Ti liu tm tt ny c bin son li t ti liu chuyn gio khoa lp 10, tt c cc hnh v c
v li gn nh chnh xc nh trong nguyn bn ca sch to iu kin cho cc bn theo di. Ngi bin
son: Sonic