Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi 20: 119-129 (2006)

Trke Dil Bilgisi retiminde Sz Dizimi le lgili Kabuller zerine II ( Cmle eleri )
Caner Kerimo lu*

ZET Bu al mada Trke dil bilgisi retimindeki cmle eleriyle ilgili de erlendirmeler, e itim a amalar (ilk retim-orta retim-yksek retim) gz nnde bulundurularak, kar la t rmal bir ekilde incelenmi tir. Cmle esi olarak nelerin kabul edildi i ve bu kabulde hangi llerin kullan ld belirlenmeye al lm t r. Farkl e itim a amalar na ynelik yay nlardaki benzer ve farkl kabullerin tespitinin amaland incelemenin son blmnde, dil bilgisi retiminin btnl dikkate al narak e itli nerilerde bulunulmu tur. Anahtar Kelimeler: Dil bilgisi retimi, cmle bilgisi, sz dizimi, cmle eleri. ABSTRACT In this study, the evaluations on the sentence elements in the Turkish grammar education are examined comparatively in deference to the education stages (primary, secondary, and university). It is tried to be determined what is accepted as an element of sentence and, which measures are used in that acceptation. Various suggestions are presented in deference to the unity of grammar education. In the last part of the research, which is aimed at determining the similar and dissimilar acceptations in the publications that are intended for different education stages are indicated. Keywords: Grammar teaching, syntax, sentence elements.

1. G R . Dil bilgisi retimi dinleme, okuma, konu ma ve yazma retim alanlar yla birlikte Trke retiminin etkinlik alanlar ndan birisi olarak incelenir. (Kantemir, 1976; G , 1978; Ergen, 1986; O uzkan, 1993; Sa r, 2002; Kavcar - O uzkan - Sever, 2005; Cemilo lu, 2004; Sever, 2004; Demirel <ahinel, 2006; Y ld z, 2006; nalan, 2006) Ara t rmac lar dil bilgisi retiminin rencilerin do ru konu ma, okuma ve yazma becerileri ve al kanl kazanmalar nda nemli lde yard mc oldu unu ifade etmektedirler. (Kavcar O uzkan - Sever, 2005 : 8) Trkiyede ilk retimden niversiteye kadar dil bilgisi e itimi verilmektedir; ancak bu e itimin sa l kl yryp yrmedi i s kl kla tart lmaktad r:

Asl nda yurdumuzda anadili retiminin genel olarak ba ar s z oldu u herkese bilinen bir gerektir. Herkes de kendine gre bir sulu aramaktad r. E itimciler ve renciler, retmenler ve ders kitaplar n sularken, retmenler de Milli E itim Bakanl taraf ndan haz rlanan mfredat programlar n ve anadillerini renmek iin gdlenememi rencileri ba ar s zl n sorumlusu olarak grmektedirler. Bu tart mada herkesin hakl oldu u taraf vard r. Ne var ki biz as l sorunu, bilimsel dilbilgisi betimlemesinin henz retmenlerin ve ders kitab yazarlar n n kullan m na sunulmam olmas nda gryoruz. Fyi bir ekilde betimlenemeyen bir eyin retilmesinin mmkn olmayaca a kt r. (Sezer, 1994 : 123)

* Caner Kerimo lu, r. Gr. Dr., Dokuz Eyll niversitesi, Buca E itim Fakltesi, Trke E itimi Anabilim Dal , Fzmir. canerkerimoglu@yahoo.com

119

Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi

20 (2006)

Dil bilgisi retimiyle ilgili olarak buna benzer ikayet ve tespitlerle s kl kla kar la lmaktad r. Bu al mada, farkl e itim niversiteye) a amalar na (ilk retimden ynelik yay nlardaki cmle eleri de erlendirmeleri incelenmi ve e itim a amalar aras ndaki benzer kabuller ve kopukluklar cmle eleri konusu esas al narak belirlenmeye al lm t r. 2. YNTEM Fncelemede ilk olarak akademik yay nlarda kar la lan cmle eleri kabulleri zerinde durulmu , dil bilgisi yaz m nda gr lerinden s kl kla yararlan lan yazarlar n cmle eleriyle ilgili de erlendirmeleri aktar lm ve zerinde anla lan ya da anla lamayan noktalar tespit edilmeye al lm t r. Akademik yay nlarla ilgili de erlendirmelerden sonra orta retim ve ilk retime ynelik program ve yay nlardaki1 cmle eleri de erlendirmeleri incelenmi tir. Akademik yay nlardaki cmle eleriyle ilgili de erlendirmelerin ilk retim ve orta retime ne ekilde yans d belirlenmeye al l rken e itim a amalar aras ndaki farkl ya da benzer kabullerin tespiti amalanm t r. 3. CMLE 5ELER 3.1. Akademik Yay6nlarda Cmle eleri Cmle Bir fikri, bir duygu ve d nceyi, bir olu ve k l tam olarak bir hkm halinde anlatan kelime grubu olarak tan mlan r. (Korkmaz, 1992 : 32) Trk dil bilgisi yazarlar taraf ndan pek ok cmle tan m yap lm t r. Bu tan mlar n hemen hepsinde cmlenin en temel zelli inin hkm / yarg bildirme oldu u vurgulan r. (Banguo lu, 1998 : 496-497 ; Ergin, 1993 : 376 ; Gencan, 2001 : 100 ; Ediskun, 1999 : 322 ; Hatipo lu, 1972 : 99 ; <im ek, 1987 : 16 ; Karahan, 1999 : 44 ) Cmlenin yarg bildirme zelli i zerinde anla an dilciler, cmle elerinin neler oldu u ve hangi elerin nas l belirlenmesi gerekti i konusunda farkl gr ler ileri srm lerdir. Bu farkl gr leri belirleyebilmek iin dil bilgisi yaz m nda ve zellikle de sz dizimi alan nda gr lerinden s kl kla Bu al mada Milli E itim Bakanl taraf ndan Fzmirdeki okullara gnderilen ders kitaplar incelenmi tir.
1

faydalan lan yazarlar n konuyla de erlendirmeleri zerinde duruyoruz.

ilgili

Muharrem Ergin cmle elerini fiil, fail, nesne, yer tamlay%c%s% ve zarf olarak belirler. Yazar bu be enin yan nda bir de cmleye ilave edilmi cmle d%'% unsular zerinde durur. (Ergin, 1993 : 376-380) Erginin de erlendirmelerini bir rnek zerinde u ekilde zetliyoruz: Ali fil b rakt fiil beni nesne ve cm. d okula yer tam. geri unsur zarf fiil saat be te yer tam. dnd.

Erginin cmle eleriyle ilgili de erlendirmelerinde yap nemli bir yer tutar. Cmlede grev yapan unsurlar sadece i levlerine gre de il, ekimli olup olmamalar na gre de de erlendirilir. Cmlede yer alan elerin ald klar ekler, o u zaman belirleyici olmaktad r. Yazar n zne (fil), nesne ve yklem (fiil) konusundaki gr leri dil bilgisi yaz m nda kabul gren gr lerdir. Ancak yer tamlay%c%s% ve zarf konusundaki gr leri i levi n plana alan dilciler taraf ndan ele tirilmi tir. rnekte de grld zere Ergin, yakla ma (+A), bulunma (+DA) ve ayr lma (+DAn) hli eklerinden birini alan bir zarf cmle esini zaman da bildirse saymamaktad r. Bu eklerden birini alan unsurlar yer tamlay%c%s% kabul edilir. Buna gre, zarf ekimsiz bir cmle esidir ve bir unsurun zarf olabilmesi iin zaman, tarz, sebep vb bildirmesi yeterli de ildir, ekimsiz olmas gerekir. rne imizdeki geri esi yer bildirmektedir. Ancak ekimsiz oldu u iin yer tamlay%c%s% de il, zarf kabul edilir. Ergin cmle ierisinde yer alan nlemleri ve ba lalar cmle d unsur kabul eder. rne imizdeki ve esi iki cmleyi birbirine ba layan bir ilave unsur say ld iin cmle d%'% unsur kabul edilir. Erginin cmle eleriyle ilgili bu de erlendirmeleri baz sz dizimi yazarlar taraf ndan da kullan l r. (Karars, 1993 : 36; Cemilo lu, 1994 : 87; Erkul, 2004 : 24-42) Tahir Nejat Gencan cmlede ana unsurun varl ndan sz eder. Bunlar zne, yklem ve tmlelerdir. Tmleler drt trdr: 1. Dz Tmle 2. Dolayl% Tmleler 3. ,lge Tmleleri 4. Belirte Tmleleri (Gencan, 2001 : 103-123) Gencan ve Erginin elerini u ekilde e le tirebiliriz: zne : fil, yklem : fiil, dz tmle : nesne, dolayl% tmle : yer tamlay%c%s%, belirte tmleci : zarf. Gencan da Ergin gibi hl ekli

120

Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi

20 (2006)

unsurlar zaman, tarz, durum da bildirseler dolayl% tmle sayar. (Gencan, 2001 : 125-130) Fki yazar n ayr ld klar nokta ilge tmlecidir. Gencan, Erginin zarf kabul etti i, edat alarak ykleme ba lanan unsurlar ilge tmleci sayar. Topa h zla vurdum. cmlesindeki h zla esi Gencana gre ilge tmlecidir. (Gencan, 2001 : 132) Pek ok dilci Gencana kat l r ve eserinde edat / ilge tmlecini i ler. (Ediskun, 1999 : 352; Burdurlu, 1967 : 17-49; Hatipo lu, 1972 : 128-129; Kkey, 1975 : 47; Dizdaro lu, 1976 : 77; Sa lam, 1977 : 3031; Atabay - zel - am, 1981 : 57; Eker, 2003; 353358; Akbay r, 2003 : 29) Ancak ilk olarak Gencan n kulland ilge tmleci kavram na kar kan dilciler de olmu ve konu uzun sre tart lm t r. (Akgl, 1967a : 800-803 ; Akgl, 1967b : 248-249; Gencan, 1967 : 907-911; Gencan, 1968 : 680-684 ; Demiray, 1967 : 16-18; Dizdaro lu, 1968 : 579-582). Rasim .im9ek, tm kurulu lu bir cmlede be tr unsur bulundu unu ifade eder ve bunlar cmledeki dizili s ralar na gre u ekilde verir: zne, belirte tmleci, dolayl% tmle, nesne, yklem. (<im ek, 1987 : 46) Yazar n kabulleri Ergine yak nd r. <im ek de yakla ma (+A), bulunma (+DA) ve ayr lma (+DAn) hli eklerinden birini alan eleri zaman ve tarz da bildirseler dolayl% tmle sayar. (<im ek, 1987 : 121) Leyla Karahan zne, yklem, nesne, yer olarak cmle unsurlar n tamlay%c%s% ve zarf belirler. Cmleye ilave edilen unsurlar da cmle d%'% unsur kabul eder. (Karahan, 1999 : 46-59) Karahan eleri belirlerken sadece ekli de il, i levi de gz nnde bulundurur. Yazar n yer tamlay%c%s% ve zarf de erlendirmeleri Ergin ve <im ekten farkl d r : Yakla ma, bulunma ve uzakla ma eki ta yan tarz, zaman ve miktar zarflar n n yer tamlay c s olmad unutulmamal d r. a klamas ndan sonra verdi i u rneklerdeki sisli havalarda ve oktan elerini zarf kabul eder: Sisli havalarda vapur ve sis ddklerinin seslerine dikkat ettiniz mi? Odalara oktan karanl k basm t . (Karahan, 1999 : 56) . Delice de eserinde L. Karahan n bu de erlendirmesine kat l r ve bu yap daki eleri zarf tmleci kabul eder. (Delice, 2003 : 140) Grld zere, akademik yay nlarda cmle eleri konusunda ara t rmac lar aras nda nemli fikir ayr l klar vard r. Biz tart lan ve zerinde gr birli ine var lan konular birka madde alt nda de erlendiriyoruz: 1. Terim sorunu: Dil bilgisi yaz m n n hemen her alan nda oldu u gibi sz diziminde de terim karga as devam etmektedir. Son y llarda zne, yklem ve nesne terimleri zerinde bir ortakl k

sa land grlrken di er elerde adland rma sorunu gze arpmaktad r. Yer tamlay%c%s% / dolayl% tmle ve zarf / zarf tmleci / belirte tmleci terimleri dilciler taraf ndan kullan lmaktad r ve bu terimlerden herhangi biri zerinde anla ma sa lanm de ildir. Cmle d%'% unsur terimi de ele tirilen terimlerdendir. 2. zne, nesne ve yklem d ndaki elerin belirlenmesi: Dilciler eserlerinde zne ve yklemi ana eler olarak incelerler2 ve bu ana eler konusunda ara t rmac lar aras nda nemli fikir ayr l klar yoktur. Nesne iin de bunu syleyebiliriz3. Ancak di er eler konusunda ok farkl de erlendirmeler yap lmaktad r. Dil bilgisi yaz m ndaki pek ok tart man n temelinde i yap d yap ikili i yatmaktad r. Baz dilciler cmle elerini belirlerken i levi esas al r fakat baz dilciler elerin ekil zelliklerini (ald klar ekler vb.) n planda tutar. Yklemi hl eklerinden birini alarak ya da bir ekim edat yla grup olu turarak niteleyen eler konusunda farkl fikirler ne srlm tr. a. Eve saat te gelece im. b. Eve 'imdi gelece im. c. Eve ak'ama do ru gelece im. Yukar daki rnekte alt izili eler yklemi ayn i levle (zaman) tamamlamaktad r. Ancak farkl yap zellikleri gstermektedir. Flk cmledeki e bulunma hli eki (+DA) alm ken, ikinci cmledeki e herhangi bir ekim eki almam t r. nc rnekteki e ise bir edatla yklemi zaman bak m ndan tamamlamaktad r. Dil bilgisi yazarlar n n bir blm i levi esas alarak alt izili elerin tmn zarf / zarf (belirte) tmleci kabul eder. <ekli l alan baz dilciler hl ekli eyi (saat te) yer tamlay%c%s% / dolayl% tmle, ek almayan eyle ( imdi) ekim edatl eyi (ak ama do ru) zarf / zarf (belirte) tmleci olarak
2

Baz ara t rmac lar znenin ana elerden biri say lamayaca n , nk zne olmadan da cmle kurulabilece ini ifade ederler. zne ile ilgili gr ler iin bkz : (Zlfikar, 1995 ; Delice, 1998 ; Bolulu, 1992a ; Bolulu, 1992b ; Ko, 1996 ; Tariktaro lu, 1996; zmen, 2004 ; Turan, 1999) 3 Nesne ile ilgili olarak son y llarda ortaya at lan fikirlerden en nemlisi, ykleme hli eki (+I) d ndaki hl eklerinden birini alan elerin de nesne olabilmeleriyle ilgilidir. Elmalardan yedi vb. (Sev, 2004 ; Boz, 2004)

121

Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi

20 (2006)

inceler. Baz dilciler ise ekim edatl eyi (ak ama do ru) edat (ilge) tmleci ad alt nda di erlerinden ay rarak inceler. rneklerden yola karak a klamaya al t m z bu tart ma hl devam etmektedir. zm iin pek ok yeni neri yap lm t r. Baz ara t rmac lar zne, nesne ve yklem d ndaki elerin tek bir ba l k alt nda birle tirilmesi gerekti ini savunurken, baz ara t rmac lar yklemi niteleyen her unsuru i lev ve ekillerine gre ayr ayr adland rma (sebep tmleci, art tmleci, kma tmleci, ilge tmleci vb) taraftar d r. (Emre, 1988; Erden, 1998; stner, 1998; Naskali, 1995; Aly lmaz, 1994) Ancak bu neriler zerinde ortakl k sa land n sylemek gtr. 3. Cmle d eler : Muharrem Ergin taraf ndan cmle ile ilgili olmayan, cmleye ilave edilmi unsurlar olarak nitelenen cmle d unsurlar da Trkiye dilcili inde tart lan konulardan biridir. Bu kavramla ilgili ilk tart ma konusu hangi elerin bu ba l k alt nda incelenmesi gerekti idir. M. Ergin, L. Karahan vb baz ara t rmac lar ba la ve nlemlerle nlem gruplar n cmle d unsur sayarken; T. N. Gencan, H. Ediskun, H. Dizdaro lu vb baz ara t rmac lar ayn unsurlar edat-ilge tmleci ba l alt nda bir cmle unsuru olarak incelerler. Ayr ca cmlede yer alan bu tr elerin (ba la, nlem vb) cmle d ndaym gibi cmle d unsur olarak adland r lmas n ele tiren ve yeni terim nerilerinde bulunan ara t rmac lar da vard r. (zmen, 1995; stner, 1998 ; Yaman, 2000 : 246 ; Delice, 2003 : 141). Ancak cmle d e terimi hl en ok kullan lan terim olma zelli ini korumaktad r. 4. Akademide her konuda gr birli inin olmas n beklemek elbette yanl t r. Farkl fikirlerin tart lmas n olumsuz bir durum olarak nitelememek gerekmektedir. Cmlenin eleriyle ilgili olarak tart lan konular n yan nda zerinde anla lan konular da vard r. Terim farkl l klar na ra men, zne, nesne (belirtili - belirtisiz) ve yklem ile ilgili ok byk fikir ayr l klar yoktur. 3.2. Orta retim Program6 ve Kitaplar6nda Cmle eleri Akademik yay nlardaki cmle eleriyle ilgili de erlendirmeleri zetledikten sonra, orta retime ynelik yay nlarda yer alan kabullere geiyoruz. Bakanl k taraf ndan yay mlanan programlarda ve bu programlara gre haz rlanan ders kitaplar nda

cmle elerine nemli bir yer ayr ld n sylemek mmkndr. Bilindi i gibi, 2006-2007 ders y l itibariyle liselerde iki farkl program uygulanmaktad r. 2005-2006 e itim- retim y l ndan itibaren uygulamaya konan programa gre Trk Dili ve Edebiyat retimi yeniden ekillendirilmi tir. Buna gre, eski programda Trk Dili ve Edebiyat dersi ad alt nda srdrlen dil ve edebiyat retimi Dil ve Anlat m ve Trk Edebiyat eklinde iki dersle birbirinden ayr lm t r. Bu yeni program 2005-2006 y l nda liseye ba layan rencilere uygulanmaktad r ve 2006-2007 ders y l itibariyle 9 ve 10. s n f rencileri bu programa gre e itimlerine devam etmektedir. Bu arada yeni program n uygulama tarihinden nce liseye ba layan ve 2006-2007 ders y l itibariyle 11. s n fa gelen renciler eski programla e itimlerini srdrmektedirler. Biz hem eski hem de yeni programda ve bu programlara gre haz rlanm kitaplarda yer alan cmle eleri kabulleri zerinde duruyoruz. Milli E itim Bakanl n n haz rlad yeni programda cmle eleri, 9. s n f Dil ve Anlat m dersi ierisinde V. nite : Cmle (Tmce) Bilgisi ad alt nda i lenmektedir. Cmle eleriyle ilgili olarak programda yer verilen kazan mlar u ekilde s ralanm t r : 1. 2. 3. 4. Cmlenin hangi geldi ini belirler. gelerden meydana

Yklemin zelliklerini belirler. Cmlede hangi kelimelerin veya kelime gruplar n n yklem olabilece ini a klar. Yklem yklemin tart r. kullan lmayan kullan lmay cmlelerde nedenlerini

5.

Cmlede zneyi ve znenin zelliklerini belirler; hangi kelimelerin veya kelime gruplar n n zne olabilece ini a klar. znenin bulunup bulunmama nedenlerini belirler. Edilgen at l fiillerle kurulmu cmlelerde znenin anlam boyutunu belirler; znesiz cmleleri fark eder ve sebeplerini tart r. Cmledeki nesneleri ve trlerini belirler, bunlar n kullan l amalar n tart r. Nesne olabilecek gruplar n belirler. kelime ve kelime

6. 7.

8. 9.

10. Nesnenin fiilin bildirdi i i i hangi ynden tamamlad n fark eder.

122

Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi

20 (2006)

11. Yer tamlay c lar (dolayl tmleleri) bulur, bunlar n i levlerini tart r. 12. Cmlede yer tamlay c lar n n yarg y hangi ynden tamamlad n a klar. 13. Cmledeki zarflar (zarf tmlelerini) bulur, i levlerini belirler. 14. Cmle d gelerin -ba lalar n, edatlar n, nlemlerin, nlem gruplar n n, hitaplar n ve ara cmlelerin- i levlerini tart r. 15. Cmlede yklemin bildirdi i i evresinde di er gelerin nas l birle ti ini belirler.4 Programdaki kazan mlar k sm ndan zne, yklem, nesne, yer tamlay%c%s% (dolayl% tmle), zarf (zarf tmleci) eklinde be cmle esi kabul edildi ini, ayr ca cmle d%'% elerin de sz konusu edildi ini anl yoruz. Yeni programa gre haz rlanan ve 20062007 ders y l nda okutulmak zere okullara gnderilen 9. S6n6f Dil ve Anlat6m kitab nda cmle elerine yakla k be sayfa ayr lm t r. (Acar vd, 2006 : 115-119) Ancak bu be sayfada cmle eleriyle ilgili kabulleri sa l kl bir ekilde yans tacak bilgilerin bulundu unu sylemek gtr. Milli E itim Bakanl yeni programla birlikte bilgi aktar m ndan ka nan bir yakla m yayg nla t rmay hedeflemektedir. Bu do rultuda haz rlanan ders kitaplar nda da bilginin haz r bir ekilde renciye aktar lmas , rencinin bilgi kar s nda edilgen bir tutum tak nmas nlenmeye al lmaktad r. Metinler ve etkinlik sorular yla renciden bilgiyi yorumlamas beklenmektedir. Ancak dil bilgisi gibi tart mal konular n ok oldu u bir alanda baz temel bilgilerin kitaplarda yer almamas renciler kadar retmenleri de zorlamaktad r. Etkinlik sorular nda ve metinlerle ilgili sorularda yer alan cmle eleriyle ilgili kabulleri u ekilde s ral yoruz: Yklem ile ilgili olanlar: Yklemlerin cmle iin nemini a klay n z., Buldu unuz cmlelerde yklem olan kelimelerin trlerini belirtiniz. , Metinde yklemi olmayan cmleyi bularak yklemin kullan lmay sebebini a klay n z. (Acar vd, 2006 : 115-116)
4

zne ile ilgili olanlar : <ehrin Sabahlar ve Adamlar ndan Biri metninde geen cmlelerin znelerini bularak znelerin ne tr kelimelerden olu tu unu belirtiniz. , znesi belirsiz cmleler kurarak bu tr cmlelerin dildeki i levini a klay n z., Btn sorular zld. cmlesinde nesne, szde zne grevinde kullan lm t r. Yklemi edilgen olan bu tr cmlelerde znenin i i yapan m yoksa i ten etkilenen mi oldu unu tart n z., Temel elerden (zne ve yklem) olu an cmleler bulunuz. Bu cmleler yard mc elerin de bulundu u cmlelerle kar la t rarak aralar ndaki anlam farkl l n a klay n z., Kitab n z n 101. sayfas ndaki Havva adl metinde geen cmlelerin znelerini bulunuz. Buldu unuz znelerin hangilerinin tek kelimeden hangilerinin birden fazla kelimeden olu tu unu belirleyerek trlerini syleyiniz. znesi szde zne olan cmleler kurunuz. (Acar vd, 2006 : 116-117) Nesne ile ilgili olanlar : Her eyden memnun ahbap, seni y km gitmi tir. cmlesinde yklemin bildirdi i i ten etkilenen seni kelimesi nesne grevinde kullan lm t r. Metindeki di er nesneleri bulup bunlar n yklemi ne ekilde tamamlad n belirtiniz., Metinde fiil cmleleri bulunuz. Nesne al p almay lar na gre inceleyiniz. Nesnelerin cmlelerde kullan l amalar n syleyiniz. , Gei siz fiillerle kurulan fiil cmlelerinde nesne bulunmaz., <iir Dersi ba l kl iirde znelerin yapt i ten etkilenen eyi (nesne) bulunuz. Bu enin ald eklere gre trlerini belirterek cmle iindeki i levlerini a klay n z. (Acar vd, 2006 : 116-118) Cmle d eler ile ilgili olanlar : Ey Trk Genli i! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve mdafaa etmektir. Atatrkn szndeki Ey Trk Genli i! hitap grubu, cmle olmad gibi, bir cmlenin herhangi bir esi de de ildir. Cmlede bulunup da herhangi bir e olarak grev almayan kelime veya kelime gruplar na cmle d unsur denir. Siz de cmle d unsurlar n (ba lalar, edatlar, nlemler, nlem gruplar , hitaplar ve ara cmleler) kullan ld metinler bularak bu yap lar n buldu unuz cmlelerdeki i levlerini belirtiniz. Ba lalar, edatlar, nlemler, nlem gruplar , hitaplar ve ara cmleler cmle d unsur kabul edilir. (Acar vd., 2006 : 117-118)

Dil ve Anlat m Program , www. ttkb.meb.gov.tr, s. 42-43 (eri im: 22-1-2007)

123

Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi

20 (2006)

Kitapta zne, nesne, yklem ve cmle d%'% eler ile ilgili bu tr soru ve a klamalara yer verildi i hlde, zarf (zarf tmleci) ve yer tmle) ilgili tamlay%c%s% (dolayl% ile sorularda, enin ad verilmeden i levler zerinden soru yneltilmi tir: Ana Baba metnindeki cmlelerde yklemleri yer bak m ndan tamamlayan eleri bulunuz. Bu elerin ykleme hangi eklerle ba land n ve cmle iindeki i levlerini belirtiniz. , Ana Baba metnindeki cmlelerde, yklemleri durum, miktar, zaman ve sebep bak m ndan tamamlayan eleri bulunuz. Bu elerin cmle iindeki i levlerini a klay n z. , Yklemi hl (durum), zaman, miktar, yer ve yn bak m ndan tamamlayan cmle esine denir. (Acar vd., 2006 : 117-118) Akademik yay nlarda da en ok tart lan konulardan biri olan zne, nesne, yklem d ndaki elerin tespiti, Dil ve Anlat6m kitab nda da belirsiz bir ekilde b rak lm t r. Yklemi hl (durum), zaman, miktar, yer ve yn bak m ndan tamamlayan cmle esine denir. sorusunun cevab bu belirsizlik nedeniyle havada kalmaktad r. Akademik yay nlarla ilgili blmde de zerinde duruldu u zere, dil bilgisi yaz m nda ekli esas alan dilciler farkl de erlendirmeler yaparken, i levi esas alan dilciler farkl de erlendirmeler yapmaktad r. Dil ve Anlat6m kitab nda neyin esas al nd belli de ildir. Edat tmlecinin bir cmle esi olarak kabul edilmedi i d nlrse bu sorunun cevab yer tamlay%c%s% da zarf da olabilir. Ana Baba metniyle ilgili iki farkl soruda yklemleri yer bak m ndan tamamlayan eler ve yklemleri durum, miktar, zaman ve sebep bak m ndan tamamlayan eler sorulmu tur. Bu ekilde i levi n plana alan bir yakla m n tercih edildi i sezdirilmektedir. Ancak bu i levlere zne, nesne ve yklemde bir ad konuldu u hlde - yer tamlay c s ya da zarf eklinde bir ad konmamas kafa kar t rmaktad r ve sz diziminin en tart mal konular ndan biri anla l r olmaktan iyice uzakla maktad r. Kitapta dikkat eken a klamalardan biri de cmle d%'% elerle ilgilidir. Edatlar n da cmle d%'% e oldu u ifade edilmi tir. Ancak gibi, iin, kadar vb edatlar n bir isimle birle erek yklemi e itli ynlerden (yer, zaman, durum vb) tamamlad bilinmektedir. Bu nedenle, edatlar n cmle d%'% e say lmas tart lmas gereken bir kabuldr.

stelik kitapta bununla ilgili bir rnek de olmad iin cmle ierisinde yer alan edatlar n durumunu belirlemek g bir hle gelmektedir. Yukar da da belirtti imiz gibi, 2006-2007 ders y l nda genel liselerin 11. s n flar yla, haz rl k s n f bulunan liselerin (yabanc dil a rl kl liseler, anadolu liseleri ve fen liseleri) 10 ve 11. s n flar nda eski program uygulanmaktad r. Buna gre dil bilgisi retimi Trk Dili ve Edebiyat dersi ierisinde yrtlmektedir. Cmle eleri Trk Dili ve Edebiyat dersinin 11. s n f program nda yer almaktad r. 2006-2007 ders y l ba nda Milli E itim Bakanl taraf ndan, Trk Dili ve Edebiyat dersinin Trk Dili saatinde okutulmak zere okullara gnderilen Lise 3 Trk Dili adl kitapta cmleyi meydana getiren unsurlar yklem, zne, nesne, zarf tmleci, dolayl% tmle, cmle d%'% unsurlar eklinde s ralanm t r. (Vural vd., 2006 : 34) Kitapta dikkat eken ilk nokta znenin tr olarak be e ayr lmas d r. zne trleri ve verilen rneklerden birka a a daki gibidir: 1. Gerek zne : Tiyatro de i'melerin aynas%d%r. toplumsal

2. Szde zne : Davullar vuruldu. Borular al%nd%. 3. rtl zne : Galata kulesi uzmanlar taraf%ndan onar%larak eski haline getirildi. Buna kurulca karar verildi. 4. Ortak zne : Asker anlad%, yere atlad%. ba'%n% evirdi, i'i

5. A klamal zne : ,ki ihtiyar, Behll Efendiyle Ra'it Efendi, Yusufpa'a semtinin ileri gelenlerindendi. (Vural vd., 2006 : 37-39) rtl zne konusunda verilen rneklerde uzmanlar ve kurulca zarf tmleci olarak de erlendirilir. Ancak bunlar n zneye sorulan sorulara da cevap verdi i ifade edilmi tir. Bu iki a klama kafa kar t rmaktad r. Bir enin hem zarf tmleci hem rtl zne kabul edilmesi a klanmas gereken bir durumdur. (Vural vd., 2006 : 38) Zarf tmleci olarak yklemi zaman, durum, azl k-okluk, yn bak m ndan tamamlayan eler kabul edilir. Ayr ca verilen rneklerden anla ld kadar yla ekilden ok i lev n planda tutulmu tur:

124

Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi

20 (2006)

Bir dakika iinde herkes gelenin Ahmet Cemilin babas% oldu unu, dnk olay iin geldi ini renmi'ti. Vatan gerdik. u runa nice tehlikelere g s

3.3. lk retim Program6 ve Kitaplar6nda Cmle eleri Milli E itim Bakanl 2006-2007 ders y l ndan itibaren yeni bir ilk retim program n uygulamaya koymu tur. Bu programda cmle eleri 8. s n fta i lenmektedir. Programda cmle eleri ile ilgili olarak yer verilen ama ve kazan mlarla a klamalar a a daki gibidir: Ama ve kazan mlar Cmleyle ilgili bilgi ve kurallar6 kavrama ve uygulama 1. 2. 3. Cmlenin temel gelerini ve zelliklerini kavrar. Cmlenin yard mc zelliklerini kavrar. gelerini ve

Ancak yklemi bir edatla niteleyen eler konusunda kafa kar t ran ifadeler vard r. Bunca s%k%nt%ya sizi grebilmek iin katland%. ve Gece treniyle Ankaraya gitti. cmlelerindeki edatl eler edat tmleci kabul edilir. (Vural vd., 2006 : 44) Bu rneklerden sonra yap lan u a klama i i iyice iinden k lmaz bir hle getirmektedir: Edat tmleleri ykleme yneltilen Ne ile?, neden?, niin?, kim ile? kimin iin? sorular ile bulunur. Yklemin anlam n neden, ara, birliktelik bak m ndan tamamlayan edat tmleleri, zarf tmleci olarak de erlendirilir. (Vural vd., 2006 : 45) Dolayl% tmle blmnde yklemi yer bak m ndan tamamlayan ve ynelme -e, kalma -de, ayr lma -den eklerinden birini alan elerin dolayl tmle oldu u ifade edilir. (Vural vd., 2006 : 46) Verilen rnekler ierisinde, durum eklerinden birini alan ancak yklemi zaman bak m ndan niteleyen bir e bulunmad iin (Saat te gelece im vb.) yazarlar n ekil - i lev llerinden hangisini setiklerini tam olarak anlamak gtr. Cmle d%'% eler iin Seslenmelerde kullan lan szler, nlem edatlar , ara szler, ba lama edatlar cmlede, cmle d eler olarak yer al r. a klamas yap l r ve u rnekler verilir : Buraya gelir misin o lum. Eyvah ne yer, ne yr kald%! (Vural vd., 2006 : 48) Cmle d e kabul edilen ara szlerin bir k sm n n zne blmnde a klamal zne kabul edilmesi dikkat eken eli kilerden biridir: O ilk yara, kalbimizin yaras%, her 'eye ra men daima s%zlayacak m%? Grld zere zne, nesne ve yklem d ndaki elerin nas l incelenece i orta retime ynelik yay nlarda da byk bir sorun olarak kar m za kmaktad r. Akademik al malarda da grlen bu durum di er e itim a amalar na da yans m t r. Ancak zne, nesne ve yklem ile ilgili konularda ok byk fikir ayr l klar n n olmad ifade edilebilir.

Cmlede vurgulanmak istenen ifadeyi belirler.

4. Cmledeki fiillerin at zelliklerini kavrar. A klamalar 2. 1. ekimli fiil ve ekimli fiillerde ki i konusuna gnderme yap larak yklem ve znenin zellikleri kavrat l r. Yklemi belirtilmemi olan (eksiltili) cmlelerin anlat mda kazand zelliklere de inilir. 2. 1. Yard mc geler nesne (belirtili ve belirtisiz), yer tamlay c s , zarf tamlay c s olarak ele al n r. Belirtisiz nesnenin yklemden hemen nce kullan ld na dikkat ekilir. 2. 1, 2. 2. Cmlede yer alan ara szler ile bunlar n ilgili oldu u geler vurgulan r. Cmlenin herhangi bir gesinin a klamas olmayan ara szler rneklendirilir. 2.1, 2.2. Cmleyi gelerine ay rma al malar yap l r. Bu s rada kelime gruplar n n blnmemesine dikkat edilir. 2. 4. zneye gre etken ve edilgen, nesneye gre gei li ve gei siz at zelliklerinden sz edilir. Fiilden fiil yapma ekleri ile ili kilendirilir. 5 Programdaki bu a klamalardan cmle elerinin yklem, zne, nesne (belirtilibelirtisiz), yer tamlay%c%s% ve zarf tamlay%c%s% olarak be blmde de erlendirildi ini anl yoruz. Yeni programda edat tmleci ve cmle d%'% elerle ilgili bir a klamaya yer verilmedi ini grmekteyiz. Cmleyi Flk retim Trke Dersi (6-7-8) retim Program , www.ttkb.meb.gov.tr , s. 46, (eri im tarihi 23.01.2007)
5

125

Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi

20 (2006)

gelerine ay rma al malar yap l r. Bu s rada kelime gruplar n n blnmemesine dikkat edilir. a klamas na yer verilmi tir. Ancak ilk retim program ve kitaplar nda kelime gruplar na yer verilmedi i d nlrse, bu a klama uygulanmas zor bir hle gelmi tir. 2006 program nda cmle elerinin 8. s n fta i lendi ini ifade etmi tik. 2006-2007 ders y l itibariyle bu yeni program sadece 6. s n flarda uygulanmaktad r. Bu nedenle sadece 6. s n f Trke kitab bu programa uygun olarak haz rlanm ve okullara da t lm t r. Cmle elerinin de i lenece i 8. s n f kitab henz yay mlanmad iin yeni program n cmle eleriyle ilgili ders kitab uygulamalar n bu al mada de erlendiremedik. Ancak eski programa gre haz rlanan ve 2006-2007 ders y l ba nda okullara gnderilen 7 ve 8. s n f Trke kitaplar ndaki de erlendirmeler zerinde duruyoruz. 7. S6n6f Trke Ders Kitab6nda cmle eleri u ekilde a klanm t r: Tmcelerin olu mas n sa layan szck ve szck beklerinin tmcede belirli grevleri vard r. Szck ve szck gelerinin tmcedeki grev adlar na tmcenin geleri denir. Tmcenin geleri, temel geler ve yard mc geler olmak zere ikiye ayr l r. Temel geler, yklem ve zne; yard mc geler, nesne, dolayl tmle, zarf tmleci ve edat tmlecidir. (Uyar-Filtekin, 2006 : 65) Bu a klamadan sonra dolayl tmle ve zarf tmleci iin verilen rnekler dikkat ekicidir. Dolayl tmlecin ad n -e, -de, -den durum eklerini alarak yklemlerin yerini ve ynn belirten bir e oldu u vurgulan r ve u rnekler verilir: ocuklar okulun bahesinde oynuyordu. , Oya ailesiyle tatile gitti. (Uyar-Filtekin, 2006 : 82-83) rneklerden ve a klamalardan anla ld kadar yla kitapta dolayl% tmleci belirlemek iin elerin ald ekler (yani ekil) esas al nm t r. Ancak sz edilen eklerden birini alarak yklemi zaman bak m ndan niteleyen bir cmle rne i ( haftada zeriz. vb) verilmedi i iin konunun daha a k bir ekilde belirlenmesi gle mektedir. Edat tmleci bir cmle esi olarak kabul edildi i hlde zarf tmleci iin yap lan a klama ve verilen rnekler kafa kar t rmaktad r:

yklemi durum, zaman, neden, yer-yn ya da azl k-okluk bak m ndan belirten szck ve szck beklerine belirte (zarf) tmleci tmlecini bulmak iin denir Belirte ykleme ne zaman, nas l, niin, ne kadar, nereye sorular sorulur. Bu sorular n kar l nda al nan yan tlar tmcenin belirte tmlecidir. Ba'armak iin al%'mal%y%z. Arabay% ileri ekti (Uyar-Filtekin, 2006 : 88-89) Grld zere ilk yap lan a klamayla bu a klama eli mektedir. Ba armak iin edatla yklemi niteleyen bir cmle esidir. Ancak bu rnekte bu enin zarf tmleci kabul edilmesi a klamaya ihtiya duymaktad r. 8. S6n6f Trke Ders Kitab6nda da cmle eleri ile ilgili a klamalar yap lm t r. zellikle dolayl tmle-zarf tmleci konusundaki a klama nemlidir: Ad n -e, -de, -den durum eklerini alan szck ya da szck bekleri, cmlede yer bildirdi inde dolayl tmle; zaman ya da durum bildirdi inde zarf tmleci olur. (Kktrk-Gl, 2006 : 37) Bu a klamadan sonra verilen A ustosEyll aylar%nda eltikler tane ba lar. cmlesindeki +DA ekli e zarf tmleci kabul edilir. Bu a klamadan yola karak 8. S6n6f Trke Kitab6nda cmle elerinin belirlenmesi konusunda i levin esas al nd syleyebiliriz. Kitapta bir edatla yklemi tamamlayan eler zarf tmleci kabul edilir: Bu gazeteler, onu da zne b.li nesne yklem Cmle d eler konusunda bir a klamaya rastlamad k. Bu rnekte, btn eler belirlenmi ken, da esi kapsam d b rak lm t r. 4. SONU VE NER LER Trk e itim sistemindeki cmle ile ilgili kabulleri, e itim a amalar na gre de erlendirdi imiz incelememizin sonunda konuyla ilgili tespit ve nerilerimizi birka madde alt nda s ral yoruz: 1. Dil bilgisinin hemen her alan nda oldu u gibi cmle elerinde de terim karga as ilk hemen olmu gibi zarf tmleci

yazacaklar m ? (Kktrk-Gl, 2006 : 77)

126

Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi

20 (2006)

dikkat eken sorundur. zellikle zarf / zarf tmleci / belirte tmleci ve dolayl% tmle / yer tamlay%c%s% terimlerinde s k nt ya anmaktad r. Akademik yay nlardaki bu karga a orta retim ve ilk retime ynelik yay nlarda da etkisini gstermektedir. 2. Cmle eleri ile ilgili olarak zne, nesne ve yklem konusunda nemli gr ayr l klar n n bulunmad sylenebilir. Farkl e itim a amalar nda bu elerin belirlenmesi ile ilgili bir gr birli inin sa land gzlenmektedir. Kk farkl l klar (terim farkl l , trlerin adland r lmas vb) bu durumu de i tirmemektedir. 3. zne, nesne ve yklem d ndaki elerin belirlenmesi konusu tm e itim a amalar nda sorunludur. Bu sorunun temelinde l olarak neyin seildi inin a ka ortaya konmamas yatmaktad r. Baz yazarlar bir ede l olarak i levi esas al rken, ba ka bir ede ekli esas alm t r. Bu da de erlendirmenin sa l kl olmas n engellemektedir. 4. Flk retim ve orta retim iin haz rlanan yeni programlarda dil bilgisi retimi farkl bir yakla mla ele al nmaktad r. Bilginin metne dayal ve ezberden uzak bir ekilde sunulmas olumlu de erlendirilebilir. Ancak cmle eleriyle ilgili zaten karma k olan konular n i leni i belirsiz bir yap sergilemektedir. Bu durum renciler kadar retmenleri de zorlayacakt r. Bu nedenle, zellikle kitaplar haz rlan rken tart mal konulara dikkat edilmeli ve e itim sisteminin btnl ierisinde de erlendirmeler yap lmal d r. 5. Akademik yay nlardaki farkl de erlendirmelerin ilk retim ve orta retime ynelik yay nlara aynen yans d grlmektedir. Btn bilim adamlar n n ayn gr te olmas n beklemek akademi kavram yla uyu maz. Ancak ilk retim ve orta retimdeki karga ay nleme konusunda, bilim adamlar n n temel bir yakla mda uzla malar faydal olacakt r. Bu nedenle biz niversite ve Milli E itim Bakanl n n i birli ine gitmesi ve tart lan konular n bu ekilde sa lam bir temele oturtulmas gerekti i d ncesindeyiz.

KAYNAKLAR 1. Acar, M. vd.. (2006), Dil ve Anlat6m 9. Yay nlar , S6n6f, Milli E itim Bakanl Ankara. Akbay r, S dd k (2003), Cmle ve Metin Bilgisi, Deniz Kltr yay., Ankara. Akgl , Baki (1967a) Edat Tmleleri, Trk Dili, XVI. C., say 190, Temmuz, [800803] Akgl, Baki (1967b) Gene Edat Tmleleri, Trk Dili, XVII. C., say 195, Aral k, [ 248249] Aksan, D. - Atabay, N. - Kutluk, F. - zel, S. (2003), Szck Trleri, Papatya yay., Fstanbul. Alt nba , G. - Bursal o lu, Y. (2006 a), lk retim Trke Ders Kitab6 6 , zgn yay., Ankara. Alt nba , G. - Bursal o lu, Y. (2006 b), lk retim Trke renci al69ma Kitab6 6 zgn yay., Ankara. Aly lmaz, Cengiz (1994), Orhun Yaz6tlar6n6n Sz Dizimi, Atatrk niversitesi Kaz m Karabekir E itim Fakltesi yay., Erzurum. Atabay, N. - am, A. - zel, S.- (1981), Trkiye Trkesinin Szdizimi, TDK yay., Ankara. Trkenin

2. 3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

(1998), 10. Banguo lu, Tahsin Grameri, TDK yay, Ankara.

11. Ba kan, zcan (2003), Bildiri9im ( nsan-Dili ve tesi), Multilingual yay., Fstanbul. 12. Beserek, Ahmet (1991), Trkede Cmle Yap6s6, Milli E itim Bakanl yay., Fstanbul. 13. Bilgegil, M. K. (1982), Trke Dil Bilgisi, Dergah yay., Fstanbul. 14. Bolulu, Osman (1992a), Trkede Eylemin ve Gerekle'tiricisinin zellikleri-Eylemler ve zneler zerinde Bir Anlam ,ncelemesi-, Trk Dili Dergisi, say 31, Temmuz, [24-29] 15. Bolulu, Osman (1992b), Trkede Eylemin ve Gerekle'tiricisinin zellikleri-Eylemler ve zneler zerinde Bir Anlam ,ncelemesi-, Trk Dili Dergisi, say 32, Eyll, [46-52] 16. Boz, Erdo an (2004), Trkiye Trkesinde +DAn Ekli Nesne gesi zerine, V. Uluslararas6 Trk Dili Kurultay6 Bildirileri I, Ankara, [501-512]

127

Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi

20 (2006)

17. Bozkurt, Fuat (2004), Trkiye Trkesi (Trke retiminde Yeni Bir Yntem), Kap yay., Fstanbul. 18. Burdurlu, Zeki (1967), Uygulamal6 Cmle zmlemeleri, Kar nca Matbaac l k yay., Fzmir. 19. Cemilo lu, Fsmet (1994) 14. Yzy6la Ait Bir K6sas-6 Enbiya Nshas6 zerinde Sentaks ncelemesi, TDK yay., Ankara. 20. Cemilo lu, Mustafa (2004), lk retim Okullar6nda Trke retimi, Aktel yay., Fstanbul. 21. Delice, Fbrahim (2003), Trke Szdizimi, Kitabevi yay, Fstanbul. 22. Delice, Fbrahim (1998),Trke Szdiziminde zne, Trklk Bilgisi Ara9t6rmalar6, say 6, Sivas, [191-208] 23. Demiray, Kemal (1967), Edat Tmleleri Konusunda Do an D'nceler, Trk Dili, XVII. C., say 193, Ekim, [16-18] 24. Demircan, mer (2001), Trkenin Sesdizimi, D R yay., Fstanbul. 25. Demirel, . - <ahinel, M. (2006), retimi, Pegema yay., Ankara. Trke

36. Erkman-Akerson, F.- zil, <. (1998), Trkede Niteleme, Simurg yay., Fstanbul. 37. Ertane Baydar, A. S. - Baydar, T. (2001), Trkiye Trkesinde Kelime Gruplar%, A. . Trkiyat Ara9t6rmalar6 Enstits Dergisi, say 16, Erzurum, [27-47] 38. Gencan, T. N. (2001), Dilbilgisi, Ayra yay., Ankara. 39. Gencan, T. N. (1967) Edat Tmleleri, Trk Dili, XVI. C., say 192, Eyll, [907-911] 40. Gencan, T. N. (1968) Edatlar ve Edat Tmleleri, Trk Dili, XVII. C., say 198, Mart, [680-684] Dereceli 41. G , Be ir (1978), Orta Okullar6m6zda Trke ve Yaz6n E itimi, Kad o lu Matbaas , Ankara. 42. Gne , Sezai (2003), Trk Dili Bilgisi, Fzmir. 43. Grsoy-Naskali, Emine (1995), Trke Kelimesi-Trkede Hece Tipleri-Cmle Unsurlar%n%n Tayin K%stas%-Ek Halinde Zamir Olabilir mi?, Trk Gramerinin Sorunlar6 Toplant6s6 (22-23 Ekim 1993), TDK yay., Ankara, [52-55]. (1972), 44. Hatipo lu, Vecihe Szdizimi, TDK yay., Ankara. Trkenin

26. Dil ve Anlat m Program , www. ttkb.meb.gov.tr, (eri im: 22-1-2007) 27. Dizdaro lu, Hikmet (1968), Edat Tmleleri zerine, Trk Dili, XVII. C., say 197, <ubat, [579-582] 28. Dizdaro lu, Hikmet TDK yay., Ankara. (1976), Tmcebilgisi,

45. Hatipo lu, Vecihe (1988), Kelime Gruplar% ve Kurallar%, TDAY-Belleten 1963, Ankara, [203-244] 46. Flk retim Trke Dersi (6-7-8) retim Program , www.ttkb.meb.gov.tr (eri im tarihi 23.01.2007) 47. Kantemir, Enise (1976), Trkiyede Liselerde Trk Dili ve Edebiyat6 retimi -Alan Ara9t6rmas6- , Ankara. 48. Karahan, Leyla, (1999), Trkede Sz Dizimi, Aka yay, Ankara. 49. Karars, Metin (1993), Trkenin Sz Dizimi ve Cmle Tahlilleri, Erciyes niversitesi yay., Kayseri. 50. Karars, Metin (1995), Cmle Bilgisinde ,simlendirme, S%n%fland%rma ve Tahlil Metotlar%n%n Birli i, Trk Gramerinin Sorunlar6 Toplant6s6 (22-23 Ekim 1993), Ankara, [21-30] 51. Kavcar, C. - O uzkan, F. - Sever, S. (2005), Trke retimi, Engin yay., Ankara. (1996), zneyle ,lgili 52. Ko, Nurettin Sorunlar, Trk Dili, say 563, May s, [7-15]

29. Ediskun, Haydar (1999), Trk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi yay., Fstanbul. 30. Eker, Ser (2003) , a da9 Grafiker yay., Ankara Trk Dili,

31. Emre, A. Cevat (1988), Trkede Cmle, TDAY-Belleten 1954, Ankara, [105-180] 32. Erden, Aysu (1998), Cmlede Yklemi Tamamlayan eler zerine, Trk Dili, say 560, A ustos, [107-115] 33. Ergen, Nurettin (haz.) (1986) Orta retim Kurumlar6nda Trk Dili ve Edebiyat6 retimi ve Sorunlar6, Trk E itim Derne i yay., 10-11 Nisan 1986, Ankara. 34. Ergin, Muharrem (1993), Bayrak yay., Fstanbul. Trk Dil Bilgisi,

35. Erkul, Rasih (2004), Cmle ve Metin Bilgisi, Ankara.

128

Dokuz Eyll niversitesi Buca E itim Fakltesi Dergisi

20 (2006)

53. Korkmaz, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Szl , TDK yay., Ankara. 54. Korkmaz, Zeynep, (2003), Trkiye Trkesi Grameri, Trk Dil Kurumu yay., Ankara. 55. Kktrk, M. - Gl, M (2006), lk retim Trke Ders Kitab6 8, Y ld r m yay., Ankara. 56. Kkey, Mahzar, (1975), Trkenin Szdizimi, Ankara. 57. O uzkan, Ferhan (haz.) (1993), lk retim Okullar6nda Trke retimi ve Sorunlar6, Trk E itim Derne i yay., 25-26 May s 1993, Ankara. 58. zmen, Mehmet (2004), zne zerine D'nceler, V. Uluslar Aras6 Trk Dili Kurultay6 Bildirileri II, Ankara, [2331-2340] 59. zmen, Mehmet (1995), Cmlenin Alt%nc% esi ve Bir Terim nerisi, Trk Dili, say 585, Mart, [224-228] Mukim (2002), lk retim 60. Sa r, Okullar6nda Trke Dil Bilgisi retimi, Nobel yay., Ankara. 61. Sa lam, S tk (1977), Trkenin Szdizimi, Diyarbak r. 62. Sev, Glsev (2004), %kma Durumu Ekinin Nesne Grevinde Kullan%m%, V. Uluslararas6 Trk Dili Kurultay6 Bildirileri II, Ankara, [2655-2666] 63. Sever, Sedat (2004), Trke retimi (Ve Tam renme), An yay., Ankara. 64. Sezer, Ayhan (1994), Anadili retiminde Dilbilgisinin Yeri Uygulamal6 Dilbilim A6s6ndan Trkenin Grnm, Dil Derne i yay., Ankara, [113-128] 65. <im ek, Rasim (1987), Trabzon. Trke Szdizimi,

70. Uzun, N.E. (2000), Ana izgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Trke, Multilingual yay., Fstanbul. 71. nalan, <kr (2006), Trke Nobel yay., Ankara. retimi,

72. stner, Ahat, (1998), Cmlenin eleri Konusundaki Kar%'%kl%klar, Trk Dili, say 576, Ocak, [18-31] 73. Vural, A. vd . (2006), Lise 3 Trk Dili, Milli E itim Bakanl yay., Fstanbul. 74. Yaman, Ertu rul (2000), Trkiye Trkesi ve zbek Trkesinin Sz Dizimi Bak6m6ndan Kar96la9t6r6lmas6, TDK yay., Ankara. (Ed.) (2006), Kuramdan 75. Y ld z, Cemal Uygulamaya Trke retimi, Pegema yay., Ankara. 76. Yrk, Ya ar (1985), rnekli Uygulamal6 Tmce Bilgisi, E itim yay., Ankara. 77. Zlfikar, Hazma (1995) zne Trleri ve Bunlar%n Adland%r%l%'%, Trk Gramerinin Sorunlar6 Toplant6s6 (22-23 Ekim 1993), TDK yay., Ankara, [43-51]

KISALTMALAR Ed., Haz., vd., yay., Editr Haz rlayan Ve di erleri Yay nlar

TDK., Trk Dil Kurumu

zne 66. Tariktaro lu, A. (1996), Trkede Sorunu, Trk Dili, say 536, A ustos, [192194] 67. Temizyrek, Fahri - Balc , Ahmet (2006), Cumhuriyet Dnemi lk retim Okullar6 Trke Programlar6, Nobel yay., Ankara. 68. Turan, Zikri (1999), znenin Cmledeki Kimlik Problemi, Atatrk niversitesi Trkiyat Ara9t6rmalar6 Enstits Dergisi, Erzurum, [73-86] lk retim 69. Uyar, M. - Filtekin, T. (2006), Trke Ders Kitab6 7, Tutku yay., Ankara.

129