9 Ekim 2012 Sal BRNC OTURUM Alma Saati: 10.

06 BAKAN: Nimet BA (stanbul) BAKAN VEKL: Mehmet Naci BOSTANCI (Amasya) SZC: dris AHN (ankr) KTP: Cengiz YAVLOLU (Erzurum) ---------0-------BAKAN Deerli milletvekilleri, Sayn Kayhan; Komisyonumuza ho geldiniz. ncelikle Komisyonumuzun davetini kabul edip burada bulunduunuz iin size ok, ok teekkr ediyoruz. Bildiiniz gibi, Parlamentoda grubu bulunan drt siyasi partinin vermi olduu ayn dorultudaki nergelerin birletirilmesi suretiyle kurulmu olan Komisyonumuz, lkemizde demokrasiye mdahale eden, darbe ve muhtralarla demokrasiyi ilevsiz klan tm srelerin btn boyutlaryla aratrlarak sorunlarn, zm nerilerinin belirlenmesi ynnde aratrma amacyla kurulmu bir bilgi edinme komisyonudur. Her eyden nce, Komisyonumuz, Meclis aratrma komisyonlarnn kuruluunun erevesini izen Tzk dorultusunda almaktadr. Herhangi bir yargsal faaliyet ierisinde bulunmadmz gibi, yarg yetkisinin kullanm anlamna gelebilecek almalardan da byk bir titizlikle kanyoruz. Dolaysyla buras bir soruturma ve sorgu mekn deil, tam tersine, lkemizin demokrasisinin inktaya urad, yaraland, zedelendii dnemleri hep birlikte, el birliiyle konuarak, tartarak, bu konuda bilgi edinerek bundan sonra gelecek nesillere demokratik bir toplum ina etmenin ana koullarn oluturacak mekanizmalar birlikte konuup tartmak da diyebiliriz. Komisyonumuzun Meclis Genel Kurulu tarafndan verilen yetkileri ve grev alanlar ok geni olmakla birlikte, alt komisyonlar oluturmak suretiyle alma yntemi belirledik. Bu komisyonlardan bir tanesi 1960 darbesi ve 71 muhtrasn ierecek bir alt komisyon, 80 darbesini ierecek bir komisyon ve 28 ubat ve 27 Nisan srecine giden postmodern darbe dediimiz dnemi inceleyen komisyon. Takdir edersiniz ki fiil ve hukuki bir darbe gereklememi olmakla birlikte, olaanst bir dnem -kimileri tarafndan nitelendirilen- yapclar tarafndan postmodern darbe diye nitelendirilen dnemin tarihsel uzunluu biraz daha fazla. 1994-2007 aralndaki olaylar inceliyoruz, bazen daha ncesi de olabilir. Sizi Komisyona davet eden Alt Komisyonumuz, 28 ubat Alt Komisyonu yeleri. alma yntemi olarak, ncelikle, davet ettiimiz konuklara bu dneme ilikin olarak bulunduklar pozisyonlar itibaryla bir deerlendirme yapmak isteyip istemediklerini soruyoruz. Eer bir genel deerlendirme yapmak isterseniz sz size brakyoruz. Sizin genel deerlendirmenizden sonra da sorularmza geiyoruz, somut sorularmza geiyoruz. Sz size brakmadan nce, u anda Komisyonumuzda bulunan milletvekillerimizi size tantmak istiyorum: Sol tarafmda Yaar Karayel Bey AK PART Kayseri Milletvekili ve Alt Komisyon Bakanmz; dris ahin Bey ankr AK PART Milletvekili, Komisyon Szcmz; Cengiz Yaviliolu Bey AK PART Erzurum Milletvekili ve Komisyon Ktibimiz; Feyzullah Kyklk Bey AK PART stanbul Milletvekilimiz. Eer bir sunum yapmak isterseniz, sz sizin, buyurun ltfen. MUHARREM KAYHAN Sayn Bakan, deerli milletvekilleri; ok sa olun nazik davetiniz iin ve a konumanzda bilgilendim, teekkr ederim.

Ben de sorularnza aklkla cevap vermek iin buradaym. Benim burada bulunmam, tabii ki 1997-98 yllar arasndaki TSAD Bakanlm dolaysyla buradaym. Ben, nce, iki tane yanl algy kesinlikle de basndaki arkadalarmn nnde bir kere daha dzeltme ihtiyacn hissediyorum. Bunlardan birincisi yeteri kadar cevaplanmakla beraber, TSADn beli inisiyatif dediimiz, bazen amiyane tabiriyle beli ete denen grubun iinde yer almaddr. Bu artk kaytlardan da bellidir. Bununla ilgili eitli yerlerde dzeltmeler yapld. Bunun bir kere daha burada kayt altna alnmasn, ben, o gn Bakanln yaptm kuruluun tavr ve syledikleri asndan doru buluyorum. Bir ikincisi de, genel bir deerlendirme yapmadan nce unu sylememde yarar var: O zamanlar iin bizim, tekilat olarak bir hkmeti eletirmemiz, bugn iin, deta, eittir darbecilik eklinde bir alg da gryoruz. Bunu da doru bulmuyorum. Bunlar batan sylememde yarar olduunu dnyorum. ncelikle, ben ok formel, resm bir deerlendirme hazrlamadm fakat o gnlere giden, 1994teki ekonomik krizden itibaren TSADn almalarnn ne ynde olduunu belirten ksa bir hatrlatma yapabilirim msaadenizle. Biliyorsunuz, 1994te byk bir ekonomik krizle Trkiye kar karya kald. Yzde 200-300, hatrlayamyorum rakam, byk bir devalasyon oldu. Bundan Trkiye bir ihracat hamlesiyle ve bu dviz kurunun verdii ivmeyle ksa srede ihracatla- bir k salad ve bu arada Avrupa Birlii cephesinde nemli gelimeler oldu. Trkiye, bir Gmrk Birliine doru gitti ve Gmrk Birlii Anlamas 96 ylnn bandan itibaren geerli oldu. Bu, TSAD iin zerinde ok alt, defalarca Brksele gittii, hatta 1995 ylnda byk yatrmlar yaparak Brkselde bir bro at, tekilatn kurduu dnemdir. Avrupa Birlii ile ilgili gelimeleri BAKAN TSAD Brksel ofisini hangi tarihte at, dediniz? MUHARREM KAYHAN 95 veya 94tr, 95 zannediyorum. 1995, Gmrk Birliinden nce. Dolaysyla Gmrk Birliine ynelik ok nemli almalarmz oldu ve Avrupa Birliinin yelerinin i rgtleriyle beraber belli bir katlmmz vard, UNICE denilen, diyelim Avrupa Birlii TSADlarnn rgtne ve orada da Gmrk Birlii iin kesintisiz bir lobi yaptk. Dolaysyla Gmrk Birliine giden yolda alt TSAD. 1996da Gmrk Birlii geerli ve o gnden bu gne Gmrk Birlii Trk sanayisine ok byk rekabet gc kazandrm, Trk mallarnn Avrupaya gmrksz ve istisnasz girmesiyle beraber sanayimize ve ekonomik kalknmamza ok ok byk katks olmutur, rekabet gc kazanmamza, kalitenin dzelmesine ok byk katk yapmtr. Bu, bir yerde Maastricht Kriterlerine giden yol diyelim, Avrupa Birliinin ekonomik kriterlerine giden yol. Bir ikincisi de 1996 ylnn ortasndan itibaren TSAD, ekonomik gelimenin, piyasa ekonomisi gelimesinin ancak ekonomik erevenin dnda, demokratikleme perspektifinde de daha yeerebileceini, daha hzl geliebileceini grd iin kendi iinde nemli bir alma balatt. Bu da 1997 ylnn 20 Ocanda yanlmyorsam Ocak banda yaynlanan- Trkiyede demokratikleme perspektifleri bal altnda yaynlanan bir rapordu. Bu raporu da TSAD 1997 ylnn 20-21 Ocanda, yanlmyorsam, basna aklad. Dolaysyla bu da bir yerde, bizim Kopenhag Kriterlerine giden yol dediimiz dnemdir. Burada demokratikleme konusunda, siyasi sistem konusunda, askerin siyasetteki rol konusunda bireysel hak ve zgrlkler konusunda ok nemli ve o zaman iin fevkalade radikal grnen fakat zamann gemesiyle beraber, aslnda bizim 2002-2004 yllar arasnda gerekleen uyum paketlerimizin ieriiyle nemli lde badaan neriler yapt.

Dolaysyla almalarnn bu adan deerlendirilmesinde nemli bir yarar gryorum. Benim imdilik syleyeceim genel ereve bu. Bir, Kopenhag Kriterlerine giden yolda demokratikleme konusundaki almalar, bir de ekonomik konulardaki Gmrk Birliine giden yol, art, yapsal reformlar konusundaki almalar, TSAD almalar 97ye kadar bu erevedeydi. BAKAN Yani siz o dneme ilikin bir genel deerlendirme yaparken sadece TSADn ald tutum olarak MUHARREM KAYHAN Evet yani ben bunun iin buradaym diye bunu BAKAN O zaman somut olarak sorulara geelim, olur mu? Tamamladnz m? MUHARREM KAYHAN Tabii, tabii. Bu arada daha bilgiler verebilirim yani sorularla beraber. BAKAN Sorularla alabilir. Tamam Sayn Kayhan. lk sz Alt Komisyon Bakan Yaar Karayel Beye veriyorum. Buyurun. YAAR KARAYEL (Kayseri) Sayn Kayhan, ho geldiniz. MUHARREM KAYHAN Sa olun efendim. YAAR KARAYEL (Kayseri) Siz grev aldnz dnemde Trkiye'nin sermaye birikiminin en byk kuruluu olan TSADn Bakanln yaptnz ve bir sivil inisiyatif stlendiniz. Bir sivil inisiyatif stlenirken de o dnemde Anadoluda gelimekte olan sermaye birikimleri de vard. Bunlar bazen iyi ynetildi, bazen de iyi ynetilemedi. Bunlarn ierisinde KOMBASSAN, YMPA veya o dnemde yeil sermaye olarak adlandrlan dier sermaye birikimi, kk, Anadoludaki sermaye birikimleri vard. Bu sermaye birikimleri TSAD, tabiri caizse, rahatsz etti mi? Bu rahatszlktan dolay m bu yeil sermaye laf kt? Bunlarn TSAD neresinde oldu? Bunlar siz tasvip ediyor musunuz? 28 ubat dnemi sizi rahatsz etti mi? Yani bu 28 ubat bir darbe olarak veya postmodern darbe olarak alglyor musunuz? Trkiyeye bir katks oldu mu bunun? Meru seilmi bir Hkmeti asker, medya veya sermaye, mafya veya tm Trkiyedeki etkin olmaya alan gler bir araya gelerek, byle bir kamuoyu oluturarak Bu kamuoyunun olumasnda sizin iinde bulunduunuz TSADn bir katks oldu mu? Olduysa bunlarla ilgili geriye dnk baktnzda bugn iin ne diyorsunuz? Bunlarla ilgili fikirlerinizi sylerseniz memnun olurum. Buyurun. MUHARREM KAYHAN Teekkr ederim efendim. Bir tanesi, Anadolu sermayesi konusu. Bir, buna genel yaklaacam. 199798 yllarnda benim seyahat programma baklrsa Anadoludaki SADlar, her yerde kurulan sivil toplum rgt, i rgtlerini desteklemek zere ok byk bir efor iinde olduum grlebilir. Bu, 1995-96da balam ilk- bir inisiyatif. Ben bunun erevesinde Trabzon, orum, Bursa, Denizli, Diyarbakr, Mersin, hatrlayabildiim kadaryla on be-yirmi vilayet dolatm ve Anadoludaki gelime -ki kendim de oradanm, Skede benim ilerim, kkenim Skede- dolaysyla Anadoludaki sermayenin nemli olduunun, oradaki geliimin nemli olduunun hep stnde durdum ama nemli olan bir ey var: Sermayenin Anadolusu, stanbulu; yeili, krmzs olmaz. Biz bu konuda iki tane nemli ey syledik: Bir tanesi, bu KOMBASSAN rneinde olduu gibi, Sermaye Piyasas Kuruluna tabi olmayan fakat kaytsz kuyutsuz toplanan sermayelerin legalize edilmesi gerektiini syledik. Bunun sermaye olarak herhangi bir yanll yoktur; bu, kanunlar erevesinde yaplrsa.

Hatta bu konudaki rahatszlklar, Daha, yanlmyorsam 2004 ylyd, herhangi bir vesileyle Almanyada bir ak oturumdaydm ben, Sayn Cemil iekle beraberdik. Orada hl o ortaklar nmayi yaptlar. Cemil Bey rica etti, ben toplanty tatil ettim. Sonra o, madurlarla grt. Dolaysyla bunlarn legalize olmamasndan dolay, ileri gelen bir sorun vard ve bununla ilgili biz bu ynde konutuk. Bir ikincisi, eitli listeler dolayordu bu firmalar boykot edilsin diye. Bunlarla ilgili, bizim byle bir ey varsa, bu firmalarn, efendim, irticaya destek verdii ve bunlarn delilleri gsterilsin diye yani bende kuprleri vardr, basnda bu konudaki kesin beyanatlarm yer almt. Ayrca, hi unutmuyorum, orada da TSADla ilgili bir belki- n yarg vard Efendim, siz sermayeyle ilgili ayrmclk yapyorsunuz. diye. Hi unutmuyorum -galiba 98 olmas lazm, Hasan Denizkurdunun Adalet Bakanl dnemi- 98 ylnda hatta televizyonda kaydm vardr Bunun yeili, krmzs olmaz; kanuna uyan veya uymayan olur. diye. Byle bir ayrma TSAD karyd. Dolaysyla Anadolu sermayesiyle ilgili syleyeceklerim bu kadar. kincisi, bu devrenin 1995ten itibaren zaten ok stabil olmayan bir devre olduunu kabul etmek lazm. Sebeplerinden bir tanesi, yzde 20 civarndayd Refah Partisinin oyu yanlmyorsam ve karsnda Doru Yol Partisi Ben Refahla koalisyon kurmayacam. iddiasyla bir seim propagandas yapt ve iki tane, deta, uyumas mmkn olmayan yani batan mahkm bir koalisyon idare ediyordu ve bu arada Hkmete bizim eletirel bir tutum taknmamz, TSADn eletirel bir tutum taknmas zellikle u ynden oldu: zelletirmelere kar bir ekonomik tutum sergilendi, Gmrk Birliine kar Yeniden gzden geirelim. diye bir tutum sergilendi yani TSADn ekonomik olarak eletirel bakmas hep bu erevededir. Dolaysyla zaten stabil bir ortam olmadn kabul etmek lazm ve ondan sonra, zaten, ekonomik dengesizliklerden ileri gelen ereve, oradan tekrar, ite, mayshaziran ayndayd yanlmyorsam Hkmet deiimi ve Refah Partisi koalisyonunun bozulmas ve ondan sonra zaten Trkiye bir ey devresine girdi, uzun sren, stabil bir idareden yoksun kald. Bunu teslim etmek lazm. Ayn eletirel tutumu biz daha sonra gelen koalisyon iin de dile getirmitik 1998 ylnda, muhalefetinden iktidarna yapsal reformlar yaplmadka bunun baarl olmayaca ynnde. Bu arada 28 ubatta yaynlanan muhtrann da bu stabilite yokluunu destekleyici olduu muhakkak, sarst ve sonunda drt ay sonra istifaya gitti. Fakat TSAD bunun kesinlikle taraftar olmamtr. Hatta Demokratikleme Raporunda bizim, Genelkurmayn Mill Savunma Bakanlna balanmas, Mill Gvenlik Kurulunun anayasal bir kurum olmaktan karlmas ynndeki, ocak aynda Sayn Kalemliye, ncelikle Meclis Bakanlna sunduumuz rapor, darbenin bir tarafnda olmadmz kesinlikle ortaya koyan bir eydir. Hatta ondan drt gn sonra Genelkurmay eitli gazetelerde uzun bir cevap vererek Bilgisiz fikir sahibi insanlar diye direkt TSAD ve raporunu hedef alan bir aklama yapmtr, dolaysyla biz bunun bir tarafnda deildik. Devaml, demelerimizde ve tutumlarmzda, Trkiye Byk Millet Meclisi iinden bir zm bulunmas eklindeki beyanlarmz zaten ortadadr. Benim syleyeceklerim bu kadar. Bilmiyorum, Sayn Karayel YAAR KARAYEL (Kayseri) Burada bir eyi daha size hatrlatmak isterim dorusu. Gmrk Birliine giri srecinde Sayn Tansu iller Gmrk Birliine girelim. derken byk sermaye evrelerinin bir ksm da ithal ikameli bir Trkiyede kendi mallarnn daha ok satlmasyla ilgili Gmrk Birliine girii ok fazla desteklemediler. Bunun iin TSADn da bu erevede bir etkinlii oldu mu? Yani Hkmetin ypratlmasnda ve gazete manetlerinde el altndan byle bir desteinin olduuna dair burada beyanlar oldu. Bunu sizce- nasl karlyorsunuz?

MUHARREM KAYHAN Ben TSAD ynetim kurullarnda 91 ylndan itibaren bulundum ama en aktif olduum yllar, tabii ki, Bakanlm. O srece ben buna rastlamadm. yle diyelim, 1970lerden beri yle genel bir kan vard: Onlar ortak, biz pazar. diye, ortak pazarla ilgili ve tamamen, tabii ki, fevkalade dar bir bak as. Bugn, dediim gibi, ilk bata sylediim gibi, Trkiye'nin sanayisinin btn yurt sathnda buraya gelmesindeki en byk amir Gmrk Birliidir nk dnyann en ileri teknolojilerine sahip pazarlarda Trk rnleri rekabet etmeyi bu sayede renmitir. Bir ortak dzlem olursa, dz bir futbol sahas olursa herkes gider, gcne gre oynar. Trkiye burada gcn gstermitir. En azndan, TSAD olarak biz, Ynetim Kurulumuzda kendi btelerimizin ok, ok nemli bir ksmn orada ciddi bir yatrm yaparak 1994-95 yllarnda Gmrk Birliiyle alakal Ben kendi i kolumdan biliyorum, tekstilde kotalarn kalkmas ve serbest dolamn olmas iin 8085 yllar arasnda 25 kere Brksele gittim, geldim yani bugn Trkiye tekstil sanayisi oraya retiyor tekstili, dolaysyla en azndan ben aleyhinde olduuna rastlamadm. O da bence bir ehir efsanesi gibidir -benim dncem- efendim ite Trkiyede teneke mamuller retiliyor, yalan yanl mamuller retiliyor, kapal bir ekonomi kalsn, kapal bir ekonomi bir lokma bir hrka devri Trkiyede oktan geri kald ve gmrk birliinden sonra tamamen geri kald diye dnyorum efendim. YAAR KARAYEL(Kayseri) 28 ubat -yani geriye dnp baktnzdaTrkiye iin doru buluyor musunuz? MUHARREM KAYHAN Hayr. Trkiye iin doru bulmuyorum. Trkiye Byk Millet Meclisi iinde bulunabilecek zmlere nemli lde mani olmutur. Suni zmler ortaya kmtr. Belki o zaman Hkmet baarszd evet bunu teslim etmek lazm, ortaklar birbiriyle anlaamyorlard. Belki seimler daha iyi zerdi. Bizim o sradaki yaklammzda hep u vard: Seimler zer ama u demokrasi raporunda, demokratikleme raporunda bizim yaynladmz Siyasi Partiler Yasas ve Seim Yasasnda hem yurt apnda semen baznda hem de sandkta uzlamay salayabilecek keke reformlar yaplsa da daha ok insann tevecchn alm insanlar nceden programlarda anlap iktidara gelebilseler diye bir grmz var efendim. YAAR KARAYEL(Kayseri) Teekkr ediyorum. BAKAN Feyzullah Kyklk Bey, buyurun. FEYZULLAH KIYIKLIK(stanbul) Ho geldiniz beyefendi. MUHARREM KAYHAN Sa olun efendim. FEYZULLAH KIYIKLIK(stanbul) Ben baz sorular soracam. Sorular belki uzun olur ama cevaplarn aka, ksa istiyorum, mmknse. MUHARREM KAYHAN Evet, gayret ederim. FEYZULLAH KIYIKLIK(stanbul) imdi 1996 ylnda TSAD olarak bizzat gazetelerde yle ilannz vard: Kiisel hrslar n plana karan, gerekleri arptarak yurttalar birbirine cephe almaya iten, bu cepheleme iinde kendi sorunlu iktidarn kurtarmaya alan, iiyi, i adamn, basn dman ilan eden politikaclar dnyada her zaman var olmutur. Bu tr siyasetin temelinde demokratik hukuk devleti felsefesi deil, otoriter, baskc rejimlerin karanlk zihniyeti yatmaktadr. Bu siyaset anlay demokrasisini gelitirmeye alan Trkiyenin srtnda bir yktr. Bolca ilanlarnz oluyordu o dnemlerde siz de hatrlarsnz, bandaydnz zaten dier zamanlarda da TSADn ynetimindeydiniz en azndan veya yesiydiniz. imdi Refahyol Hkmetinin kuruluunun zerinden daha ay gemeden yukardaki metni yani o gnlerde ne oldu ki yaynladnz? Byle bir metin yaynlamaya ihtiya nereden hissettiniz? Hkmet kurulal ay olmu ve siz bunu yaynlyorsunuz ben bunu soruyorum. Byle bir metin yaynlama ihtiyacn, ilan

yaynlama ihtiyacn nereden hissettiniz? Yani Trkiyede nasl bir sknty grdnz ki, Trkiye nereye gidiyordu ki ay ncesine ve ay sonrasna gre? Dier bir sorum: imdi, Refah Partisi, ben Refah Partisi belediye bakanydm o dnemde, 1969dan bu tarafa da siyasetle urayorum. Milli Nizam Partisi, Milli Selamet Partisi, Refah Partisi, Fazilet Partisi ve AK PART. Drt dnem belediye bakanlm var, imdi iki dnemdir milletvekiliyim. Refah Partisi o dnemde yzde 21 tam onda yedi ald. Bunun yannda hemen Refahyoldan sonra Mesut Ylmaz Hkmetinden sonra kurdurulan -kurulan demiyorum- kurdurulan DSPnin ise o dnemde ald oy yzde 11 idi. Yzde 21 tam onda yediyle Hkmeti kurma grevi verilen bir partiye byle bir yetkinin verilmesindeki eksikliklerden konumanzda demin bahsettiniz. Peki yzde 11le kazanan bir partiye Hkmet verildi ve ben ok iyi hatrlyorum, bekledim de o zaman, byle hibir ilannz kmad. Acaba neden? kinci sorum bu. nc sorum: Sorularm uzun soracam dedim, cevaplarn ksa istiyorum. Ynetim Kurulunuz sizin bakanlnzda gazetelerde okuduumuz, sizin demelerinizden duyduumuz ve o gnk televizyonlardaki haberlere gre diyorum, bir Ankara kartmas yaptnz. Sk sk sizin byle kartmalarnz oluyordu, sizin derken TSADn yani, kendi adnza deil tabii ki MUHARREM KAYHAN Tabii. FEYZULLAH KIYIKLIK(stanbul) sivil toplum kuruluunuzun adna. 25 ve 26 ubat 1997e ANAP Lideri Mesut Ylmaz ziyaret ettiniz, DSP Lideri Blent Eceviti ziyaret ettiniz, ertesi gn de Cumhurbakanna kp Sayn Demireli ziyaret ettiniz ve daha sonra da CHP Lideri Deniz Baykal ziyaret ettiniz ama o gn iin en yksek oyu alm olan bir Refah Partisini ziyaret etmediniz. Tabii bu sizin seiminizdir, bu konuda hibir ey syleyemem ama partiyse bunlarn hepsi parti. Ertesi gn de gazetelerde TSADn Refahyoldan duyduklar rahatszlklar dile getiriyor Bakan. diye yazlar kt ve yle bir demeciniz de oldu: Erbakann ekonomiyi kurtardk szlerine katlmadnz, rejim tartmalarnn da lkeye byk zarar verdiini -nasl bir rejim tartmas bilmiyorum yle bir ey de yoktu o dnemlerde yani bir rejim deitirme diye de Refah Partisinin veya Refahyolun Hkmet programnda byle bir program da yoktu- ve Refahyol Hkmetinden lkenin kurtarlmasn bekliyoruz diyerek ikyet ettiiniz gazetelerde yazld ve bunu yalanlayan hibir yaz da yaynlamadnz, O gazetelere byle bir ey biz konumadk. demediniz. Bu ziyaretlerdeki amacnz neydi? lkeyi durmadan tedirgin ederek diken stnde durdurmaktan ne gibi bir ey umuyordunuz? Bu grmelerde Hkmetin gnderilmesi ve yeni bir Hkmetin kurulmas konusunda baz eyler gndeme geldi mi? Bunlar biz bilmiyoruz, size ak bize kapal. nc sorum bu. Drdnc sorum: Siz bir sivil toplum kuruluusunuz ve sermaye evrelerisiniz, sanayi evresisiniz yani siz ticaret yapan bir topluluksunuz yle deil mi? 28 ubat dneminde sizin en az 3 kere -ben bizzat okumuumdur- sizin dneminizde Genelkurmayla diyalog iindeyiz. Yani ben bakyorum, ticaretin Trkiyeyi dardan gelecek tehlikelere kar korumak iin kurmu olduumuz Genelkurmayla diyaloglarnz ilan etmenizin ne gibi bir eyi var onu anlayamadm iinAklamalarnz gazete arivlerinde ok yer ald. Orgeneral evik Birle ekim aynda bir yemekte bulutuk. -diye bizzat kendi sznz- Ekonomik anlamda bilgi istedi ve bu nedenle Genelkurmay yetkilileriyle bir dizi toplant dzenledik. ada hibir lkede Genelkurmaylarn byle bir toplantlar olmaz, istemezler de. Brifing verdik. demitiniz, ayrca Hkmet ekilmeli. rtica bir tehdittir. Bu Meclisten Refahyol alternatif hkmet kar ya da Necmettin Erbakan ynetimindeki 54nc Hkmet grevi brakmadan kurulacak 55inci Hkmet iin Mesut Ylmaza

gvenoyu veriyorum. aklamalar yaptnz, sizin bizzat aklamalarnz. Ha diyeceksiniz ki: Ben byle demedim, yanl yazmlar. Bir yalanlamanz olmad. TSAD Bakan olarak basnda Genelkurmayla bu grmelerinizden biraz bahseder misiniz ve Trkiyede ne grdnz ki irticann byk bir tehdit olduunu nk o sralarda Genelkurmay, Milli Gvenlik Kurulunun 1inci maddesine en byk tehdit olarak getirdi ve irticay kondurdu- size gre tehdit olan irtica ne? Hakikaten bak ben beyefendi ilahiyat mezunuyum. Kuran- Kerimi de belki 100 kere okudum ve okuttum, Allah Reslunun hadislerini de okudum ve okuttum. yi de bir hukuku olduumu zannediyorum, on sekiz yl da avukatlk yaptm hem de sizin gibi i evrelerinin avukatln yaptm. Yani benim ne okuduum kitaplarmda ne de okuduum ve tahsil yaptm, inandm slamda irtica diye bir olay, Mslmanlara yaftalanan bir olaya hi rastlamadm, irticann da nasl bir tehdit olduunu da anlayamadm. 12 Mart ncesi bizi Komnizm gelecek gece veya sabaha kar. vesaire Ka doru gelecek. diye korkuttular ve anamz alattlar tabiri caizse. 28 ubat ncesinde de bir irtica tehdidi, kerata da gelmedi, ya bu lkeyi beenmedi gelmedi veya bir ii kt, baka bir yere gitti veya bir yere ite ne bileyim tatil yapmaya deniz bir kenarna gitti ama gelmedi fakat o gnlerde irtica tehdidini siz bolca gndeme getiriyordunuz. Bunlarn sebebi nedir? Yani insanlar diken stnde devaml durdurmann. Dier bir olay: Bu toplantlarn hepsinde grme talebi sizden geliyor, Genelkurmaydan deil, yani buna neden gerek grdnz? imdi, sorularm bitiyor kusura bakmayn. Siz 1998 ylnda Amerika Birleik Devletleri Ankara Bykelisi Mark Parrise bir mektup gnderdiniz ve bunun da sebebi stanbul Bakonsolosunun Sayn Babakanmz Recep Tayyip Erdoann o gn, o dnemde hapis yatt hapishaneye giden stanbul Bakonsolosu yznden ve Tayyip Erdoan ziyaretinin laiklik kart sylemeye cesaret verdii endienizi dile getirdiiniz eklinde bir haber yer ald ve sizin imzanzla bunun gnderildii yazld ama nedense bunu da siz hi yalanlamadnz. Ha yalanlamsanz, gazetelere byle bir yaz gndermiseniz bizim haberimiz olmad iin sizden zr dilerim. Yalanladysanz ben mutlaka bizim Komisyonumuzun tutanaklarna gemesi iin belgeyi de istiyoruz, yalanlama yazsn. Yine 31/10/1997de siz Selanike gittiniz. O sralarda da Trkiyede maalesef birok ehirlerde suni veya gerekten onu bilmiyorum ama kiliseler alyordu, apartman kiliseleri, efendim ite Trabzonda baz hadiseler ve Malatyada veya baka yerlerde, hatta baya televizyonlarda da bu olaylarn ok yaygnlat bir dnemde siz Selanike gittiniz ve bu olaylarn en ok kt dnemde de Sayn Veli Kk de Karadeniz Blgesinin Giresundaki komutanyd ve Pontusculuk szleri de ok konuulmaya balanmt. Ayrca bir de biliyorsunuz son Balyoz olaynda da bu ortaya kt. Trk Silahl Kuvvetlerinin olas bir Trk-Yunan sava senaryolar vard. Belki gazetelerden okudunuz. Byle bir zamanda bu alan apartman kiliselere, halkn, maalesef Trkiyede kkrtlarak basknlar yapmas, ite Hristiyan din adamlarna kar suikastlarn olduu bir dnemde Selanikte byle bir toplant yapp Bar kartmas diye sizin yaptnz toplantda oradaki fanatikler zerinize yrd. Hatrlyorsunuz herhlde, baya byk olaylar oldu. Yani byle bir hareketi o gn neden hissettiniz de Selanike bir bar kartmas? Yani Yunanistanla bizim aramzda bir sava m olacakt ki byle bir bar kartmas yapmak zorunda kaldnz ve BAKAN Feyzullah Bey, umarm FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) Umacaksnz zaten. Ben de bitiriyorum. Teekkr ediyorum. Umduunuzu syledim.

BAKAN Teekkr ederim. FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) Ben de teekkr ederim. MUHARREM KAYHAN Teekkr ederim efendim. imdi, pek srasyla olmayabilir ama hepsine cevap vermeye alacam. sterseniz en sondan balayaym. Biz Selanike 29 Ekim -onu hatrlyorumCumhuriyet Bayramn kutlamak zere gittik. Atatrkn evinde oradaki FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) Milliyette kan yaz 31indeydi. MUHARREM KAYHAN Olabilir. 29 Ekimde gittik. Bunu uzun zamandr Yunan i adamlar dernekleri de O zaman, biliyorsunuz, Avrupa Birliinde veto hakk ve aleyhimize davranan bir Yunan devleti vard. Bununla ilgili biz i adamlar rgtleriyle temastaydk ve bir 29 Ekimde bunu yapalm dedik. Kuzey Yunanistan Adamlar Federasyonuyla ilikilerimiz vard. Buraya defalarca gelip gittiler ve biz bunun tarihini 29 Ekime getirip Cumhuriyet Bayramn Atatrkn evinde kutladk ve dediiniz gibi orada biz saldrya da maruz kaldk. Bunun Trkiyedeki olaylarla ben balantsn o anda kurmadm, imdi duyuyorum. Fark etmemiim ama ilgili olduunu hi zannetmiyorum. Bizim seyahatimiz zaten aylar nceden belli olan bir seyahatti. Dolaysyla biz orada dediiniz gibi saldrya da maruz kaldk oradaki ar ular tarafndan ama ben ocuklarm da gtrm, yeenlerimi de gtrdm. Atatrkn evinde, Selanikte bir Cumhuriyet Bayram kutlamasnn da fevkalade manal olduunu dnyorum. kincisi Refah niye ziyaret etmediniz? diyor. Ayn tarihlerde Biz Ankaraya yeni dnemlerde her yl geliriz, btn partileri ziyaret ederiz. O ziyaretten en fazla ya bir hafta ncedir ya bir hafta sonradr. Sayn Babakan da ziyaret ettik. Hatta Babakanla yaptmz toplant ok geni basnda da yank buldu. Onlar da arzu edilirse yollayabilirim. Hatta Sayn Erbakan on be dakikalk bir randevuyu bir buuk saat uzatt, ekonomik konular stnde de tarttk. Bunu dnda brakmamz dnlemez. Byle bir etikete biz fevkalade dikkat ederiz. Bundan rnekler vereyim. Bu Demokratikleme Perspektifleri Raporumuzun 1997-1998 yllar iinde devam eden almalar ve ak oturumlar erevesinde hem Sayn Kutan, Sleyman Arif Emre, btn bunlar gelimi, toplantlarmzda konumalar yapmtr ve hatta yerel ynetimler konusunda 1995 ylnda da yaptmz demokratikleme raporunun toplantsnda Sayn Recep Tayyip Erdoan -eyll ayyd 1997nin zannediyorumgelip bir konuma yapmtr, panelimize katlmtr. Biz byle bir atlamay yapmayz efendim. O ziyaretlerin iinde bir gn ncesidir, bir gn sonrasdr, bir haftadr, onun kuprlerini de arzu ederseniz ben aratrtrdm. yle bir hazrlk iinde FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) Yani Refahyol Hkmetinden lkenin kurtarlmasn bekliyoruz MUHARREM KAYHAN Hayr, byle bir ey dediimi hatrlamyorum. Hele o devrede dediimi hi hatrlamyorum. Hkmeti eletirmiizdir fakat kurtulmas lazm, eksin gitsin gibi bir ey zaten slubumuz da deildir. Ancak bir de unu hatrlataym efendim. Bunu belki en banda syleme Biz -o zamanlar byleydi, imdi hl byle mi bilmiyorum- belki bir cevap veririz ama hibir gazeteye yalanlama veya tekzip yollamama gibi bir prensimiz var nk meseleyi uzatyor ve rahatszlklara sebep oluyor. Genelkurmay konusuna gelince, benim bakanlm dneminde bir tek 3 Aralk 1997 gn Genelkurmaya gittik. Bu, bir sosyal ortamda bana da deil, bir arkadamza yaplm, onu da hatrlamyorum. O zaman bir orta vadeli istikrar paketi konuuluyordu, bir IMF destei vard ve yanlmyorsam Maliye Bakan Sayn Zekeriya Temizelin ok sonra grlt koparacak bir vergi tasars gndemdeydi. Bununla ilgili bize bir prezantasyon yapar msnz? dediler. Ayn gn bizim Ankarada ak

oturumumuz vard, ayn gne rastlattk, geldik, Genelkurmaya gittik, daha sonra veya nce ak oturumu yaptk ondan sonra Genelkurmaya gittik. Burada nemli olan konu udur: Bu 28 ubatta verilen muhtradan aa yukar alt yedi ay sonradr, yani aralk bandadr. kincisi, biz brifing alan deildik, brifingi verendik. Ondan sonra ieriini bunu hi unutmuyorum- Oya Berberolu, Hrriyette aa yukar bir sayfa yazd ve o ierik aynen kald. Biz, zaten Genelkurmaya Demokratikleme Raporumuz iinde sivilleme nerisinde bulunup bu tavr ortaya koyduktan sonra herhangi bir i birlii iinde bulunmamz sz konusu olamaz. Biz bir tek o zaman gittik. FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) 2 Aralk myd gittiiniz tarih? MUHARREM KAYHAN 3 Aralk 1997 efendim. BAKAN Ben aslnda burada devreye gireceim. Benim de aslnda benzer bir sorum olduu iin gireyim, onunla birlikte belki tamamlam olursunuz. Yani her eyden nce u konudaki deerlendirmenizi merak ediyorum. Elbette bir sivil toplum kuruluunun banda olan ve her sivil toplum rgt baz siyasi grlere sahip olabilir, baz siyasi kurumlar daha fazla destekliyor olabilir, daha yakn ilikide olabilir. Aktan da bu yaplabilir, bunu da ok demokrasinin olaan ak ierisinde normal grebiliriz. Burada normal grmediim ey u benim ve normal olmamas gereken, demokratik lkelerde olmamas gereken ey. Ekonomiyle ilgili lkenin sorunlar asndan hi ilgisi olmayan kuvvet komutanlarnn, i dnyas olarak siz arp sizden bu konuda bir brifing istemi olmalar olaan bir ey midir demokratik bir lkede? MUHARREM KAYHAN Akas bugne kadar hi yaplmad. FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) Benim sorumdu, es geildi. MUHARREM KAYHAN Bugne kadar hi olmad. BAKAN Efendim? FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) Sorduk da onlar es geti. MUHARREM KAYHAN Dediiniz gibi biz niversitelere gittik, uraya gittik, buraya gittik, bu ekonomik konularda grmz basn vastasyla akladk ama hi olmad generallerle veya eyle ilgili. Baz devlet kurumlarna, niversitelere de gittik, akladk ama ayn ey deil. Onda katlyorum. BAKAN Olaan mdr yani byle bir ey? MUHARREM KAYHAN Hayr. BAKAN Onu soruyorum. Net olarak bu cevab bugn MUHARREM KAYHAN Evet, onu BAKAN Bugn almamz gereken cevaplar bunlar aslnda Muharrem Bey. MUHARREM KAYHAN Tabii ama ierii de belli. O gn itibaryla gidip gitmemeyi dndk. Davet aldk, neden gitmeyelim dedik, gittiimizde de bunu syleyeceiz dedik. Sylediimizi de akladk. FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) Sorunun iindeki rtica tehdittir aklamanz oldu oradan ktktan sonra. MUHARREM KAYHAN Hayr efendim. Orayla alakas yok. Oras tamamen ekonomik bir toplantyd ve savunma sanayisiyle alakalyd. BAKAN Ben ksa bir araya giri yaptm, zr diliyorum. Sormak istediimiz ey ayn. FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) Benim sorularm bitmemiti, cevap vermedi daha. BAKAN Sorularnza cevap vermemi olabilir ama sorularnz tamamladnz Feyzullah Bey. FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) Hayr efendim, bitirdim ben de cevap vermedi Beyefendi.

BAKAN Verip vermemek kendi inisiyatifinde, sorular ald. MUHARREM KAYHAN Hayr, birka ey daha syleyeyim. Bir tanesi, bir basn bildirisinden bahsettiniz ilk bata. Bununla ilgili, yanlmyorsam, o zamanki Babakan Yardmcs Tansu illerin i evrelerini Siz teviklerin srtndan geiniyorsunuz gibi ar ithamlar karsnda verilmi bir cevaptr. Genel olarak hkmetin bir tavrna kar deil -onun imdi tarihini falan hatrlayamyorum ama- o zaman iin, daha sonra Sultanahmetteki bir mitingde direkt hedef alnd TSADn bir eydir, ona kar verilmi bir cevaptr. FEYZULLAH KIYIKLIK (stanbul) Bu Amerikaya laiklik mektubu MUHARREM KAYHAN Amerikan Bykelisine bir mektup yazdk ama orada ziyaretle alakal deildi. Sayn Erdoann ziyaretiyle alakal deildi. imdi detayn hatrlamyorum ama orada yanlmyorsam bir imdi siz irtica dediniz. unu yle sylemek lazm. Dediiniz doru, Trkiyeye irtica gelmedi fakat Trkiyedeki irticann ve din istismarnn birok kii iin ok hassas bir konu olduunu da teslim etmeniz lazm. Hele bundan on be sene ncesini konuuyoruz. Bununla alakal o mitingde hadiseler olduysa bununla ilgili endielerimizi de sylemiizdir. Bunun zaten kamuya ak bir ortamda daha sonra mektubun u veya bu ekilde aklanm olmas da bir mahzur tekil etmiyor. BAKAN dris Bey, buyurun. DRS AHN (ankr) Sayn Kayhan, ho geldiniz ncelikle. MUHARREM KAYHAN Sa olun efendim. DRS AHN (ankr) Benim sualim u noktada olacak: zellikle 1996larn ba ve 1997 yl itibaryla Trkiyede zgrlklerin gelimesi adna ve sivilleme erevesi ierisinde ok kapsaml, bata Dou Ergil Hoca olmak zere pek ok akademisyenden de istifade etmek suretiyle bir sivilleme raporu yaynladnz ve burada da ifade ettiiniz zere, bu sivilleme raporunda Mill Gvenlik Kurulunun anayasal dzende yerinin olmadn ve yine Genelkurmay Bakanlnn Mill Savunma Bakanlnn emrine verilmesi noktasnda... Bu rapor yaynlandktan ksa bir sre sonra da Bilgisiz fikir sahibi adamlar diye de Genelkurmaydan sert bir karlk buldunuz. O tarihe kadar her eyin anayasal ereve ierisinde ve zgrlklerin bir adm daha genilemesi noktasnda ve Dou Raporu da hemen hemen bu tarihlere rastlyor. Bu yndeki almalarnz var iken, ben, demin Sayn Bakanmzn da ifade ettii lde Genelkurmaydan bu ekilde bir tepki alm olmanz, daha sonraki aamada Genelkurmaya gidip ekonomik konularda brifing vermenize neden olmu olabilir mi, bununla psikolojik bir etki hissettiniz mi veya kendi zerinizde manevi ynden askerin sizinle alakal bu sert demelerinin etkisi oldu mu? Birincisi bunu renmek istiyorum. kincisi de Yaar Bey de netliiyle ifade etti ama burada dinlediimiz pek ok bizim yazar, aydn, i evresinden insanmzn 28 ubat ncesinde i evresi Anadolu sermayesine diren gsterdi. diye bir beyan oldu burada. Yani yazarlardan Mehmet Ali Birand da oldu, deiik evreler de oldu. Anadolu sermayesine stanbul i evrelerinin diren gstermi olmasnda -burada zellikle eyle de birletirerek ifade etmek istiyorum nk bu basnda ok ska yer ald, buraya gelen konuklarmza da biz ifade ediyoruz- gmrk Birliine kar TSAD yesi olan Doan Medya Grubunun ve Ko Grubunun ciddi anlamda o gnk artlarda bir kar duruu vard. Bunu Sayn Aydn Doana da sorduk. ster istemez, bir dnem kendi iinizde TSAD Bakanln da yapm olan Ko Grubunun ve Doan Medya Grubunun bu yndeki gmrk birliine kar direnii sizi de TSAD olarak etkiledi mi? Bir de yine konuklarmzn byk bir ounluunun da ifade ettiimiz zere biz darbeleri hem 60 darbesini hem 80 darbesini hem de 28 ubatn ekonomik

ynlerini de fazlasyla aratryoruz ve zellikle 28 ubat sonrasnda bir ksm batk bankalarn olumas ve bunlarn kamuya ykledii maliyetler i dnyasnda ve 2001 krizine dayanak tekil etmi midir? Bir i adam olarak sizden bu sorularn cevabn bekliyorum. Teekkr ederim. MUHARREM KAYHAN dris Bey, teekkr ederim. DRS AHN (ankr) Blent Hoca da sivillemede en fazla yazan. Bizim kendi Hocamz, o da burada grev almt. MUHARREM KAYHAN yle mi? Allah rahmet eylesin. DRS AHN (orum) Onu da burada rahmetle yd MUHARREM KAYHAN Anyoruz evet. MUHARREM KAYHAN Anyoruz, evet. Efendim, bizim onda bir kk Belki girite baka eyi kast ettiniz, Dou Ergil Odalar Birliinde alt, bizim DRS AHN (ankr) Ben Blent Tanr olarak dzelteyim. Hocamza hakszlk ettiimi dnyorum, kusura bakmayn. MUHARREM KAYHAN Evet, Blent Tanrdr efendim. imdi, burada birka ey sylemem lazm. Bir tanesi, Genelkurmayla ilgili bu cevab aldktan sonra gidiimizin araya yedi ay koymas herhlde manidar yani yle syleyebilirim: Sizin dediiniz gibi bir rahatszl hissetsek daha nce kprler kurulurdu. DRS AHN (ankr) imdi, o zaman bir rnek vereyim: Sayn Hoca da 28 ubatta bu bildiriyi yaynlad ama be ay sonra hkmeti brakt, bu arada geen sre de onun hkmeti brakmasna bir ekilde vesile tekil etti nk sre O anda her gn farkl bir gndem yaratlyor ve farkl basklara maruz kalyordu. Gerek i dnyas gerek medya gerekse siyaset erki yani aradaki mesafenin biraz uzun olmu olmas hemen bir anda deil nk biz, 28 ubat ferleriyle birlikte sonularn tam 2001 yl, 2002 ylna kadar takip ediyoruz ve bu sreci takip ediyoruz, bu srele alakal MUHARREM KAYHAN Evet, unu syleyebilirim: Sayn Bakann sorusunda Bunu bugn yapar mydnz?, Hayr, bugn yapmazdm. bunu syleyebilirim fakat ierik bizim kontrolmzde ve brifingi veren biziz. Bu arada o brifinge gidenler BAKAN Yani burada sizin brifinge davet edilip gidenler, biraz da hani zorlayc olabilir, Brifingi zellikle biz verdik. deyince sanki bunu zaten siz ok isteyerek ve itahla yapm gibi bir durum kyor ki bu daha vahim aslnda. MUHARREM KAYHAN Hayr, yle deil, katiyen yani bize Byle bir eyi anlatr msnz? dediler, yi, biz gider anlatrz. dedik. BAKAN Tamam yani bir davet zerine tabii. Biz gidelim sizi bu konuda bilgilendirelim. biraz daha tetikleyici bir ey nk. MUHARREM KAYHAN Yok, hayr, yle bir talebimiz olmad. imdi, Anadolu sermayesiyle ilgili ben hakikaten kendi hesabma gmrk birliine TSADn iinde bir diren hissetmedim ama bakn, o gn ikisini yle ayrmak lazm: Hkmet direniyordu yani Refahyol Hkmetinin beyanlarnda ki Hkmetin bir orta Sayn iller gmrk birliini imzalam Babakan ama hkmet beyanlarnda Gmrk birlii yeniden gzden geirilsin, yeniden yaplsn. hatta daha sonra Sayn Ylmazn bakanlnda kurulan Hkmetin de bu ynde bilhassa Lksemburg zirvesinden sonra- beyanlar oldu, onlara da ayn ekilde sert diren gsterdik. Gmrk birliinin, biz TSAD olarak arkasnda durduumuzu syleyebilirim. Anadolu sermayesinin geliiminde tarifsiz faydas olmutur, oradan itibaren balayan, n alan sanayi her tarafta gelimitir ama benim dediim gibi bunu tabii pazarlara yaknlk, daha nce kurulan ilikiler nedeniyle Daha nce

ulam o kadar kolay deildi Anadoludaki i adamnn Avrupaya, ben hatrlyorum telgrafla ihracat yaptmz dnemleri, 70lerin banda. Dolaysyla, bu biraz da bir evrimle Trkiyenin dnyaya almasyla alakal, gmrk birlii de bunu talandran bir halka olmutur benim gzmde ama ben sizin dediiniz bir direnci hissetmedim. 90larn banda bu tereddtler vard, 90larn banda, 80lerin sonunda. Byle bir yola gidiyoruz, sanayimiz acaba rekabet edebilir mi, iyi pazarlk edebilir miyiz, ekonomimizin karlarn koruyabilir miyiz diye. Gmrk birliiyle ilgili bugn ben baka eyler de dnrm, keke bu gmrk birliini 2002-2004 arasndaki uyum paketlerinden ve mehur Kopenhag zirvesinden sonra tarmsal rnlerle de desteklesek, serbest ulamla da desteklesek. Bugn byle bir ivmenin lazm geldiini en azndan bir birey olarak dnmekteyim ama onun iin TSADn burada kaytsz artszd destei tekilat olarak. Bahsettiiniz rapora bir dakika geri geleceim, bu ok nemli nk bir bestseller oldu ve biz bunda Trkiyede bir referans noktas olduk. Bunun ngilizce kopyas binlerce ahslara, niversitelere, yurt dnda siyasal partilere, parlamentolara -bykeliliklerimiz vastasyla hatta bazen Verin biz de datalm. diye- datld nk ekonomik gelimenin ve btnlemenin bir paras da siyasal gelime ve btnleme. Dolaysyla, bu demokratikleme perspektifinde ancak salkl bir byme mmkn olur. Bu ok ok nemli bir noktayd, rapora beni tekrar dndrdnz iin teekkr ederim. imdi, krizlerle ilgili, banka batklaryla ilgili bu tabii daha ileride- ben o sreci bu dnem kadar iyi hatrlamyorum ve o kadar yakn takip etmedim ama imdi ta 2001deki istikrar programna kadar merkezi otorite kalknma tercihlerini hep kamu bankalarnn stnden kulland yani Ziraat, Emlak, Halk, Vakf Bankalar batmad ama ykmllklerini ilk nce getiremeyen onlar. Ondan sonra tabii trl yolsuzluklar da oldu zel sektr bankalarnda ama bunun haricinde zaten brleri gitti mi, brlerinin ayakta kalmas bence mmkn deildi, hele yaps yanl olan, sermayesi yanl olan, kendisine emanet edilmi paray speklasyonlara kurban edenlerin zaten ayakta kalmas doru deil. Devletin bundan byk zarara urad doru ama yapsal reformlarda ite 96, 97de, 98de bizim eksikliini duyduumuz o zaman ki hangi hkmet olursa olsun sadece Refahyol deil bilahare gelen onun takma ad Anasol-D galiba. yle miydi? Ondan sonra DSP liderliindeki yapsal reformlarda, zelletirmede, ekonomiyi verimliletirmekte, finansal piyasalarn dzenlenmesindeadmlar atlmad. Bence 2001de bizi krize gtren bu. Bir de, d etkenleri de ltfen dnmek lazm. Bir tanesi 97, 98in ikinci yarsnda Rusya krizi, bilahare uzak douda balayan kriz ve burada IMFin sadece snrl bir nk btn partiler bir seim hazrl iinde, IMFe ok fazla sz verip Diyelim ki seim ekonomisi uygulamasna mni olacak veya kstl bte imknlarna eitli kstlar koyacak, bunu arzu etmiyorlard tabii. Dolaysyla, ok snrl kpr kredilerle geilmeye baland, bu da bir istikrar programn doru drst uygulamaya zaten cevaz vermiyordu, nihayetinde 2001de bir krize btn ekonomi gitti ve bunda yle bir tespitimiz de var bizim: Ne kurumlar ne de gelir vergisinin gayri safi mill hasla iindeki pay, ne de kesimler itibaryla gelir dalmnn yaps kriz ncesi ve kriz sonras byk bir deiiklik gstermiyor yani btn ulus olarak fakirleiyoruz, birisi zenginleiyor birisi fakirleiyor deil ulus fakirleiyor, memleket deerini kaybediyor. Bugn itibaryla eksi byme yzde 3, yzde 2 zaten nfus bymesi olan bir lkede yzde 7, yzde 8 eksi bymemiz var. Btn ulusun cebinden byk paralar gitti, mill servet gitti ve bu aradaki yapsal reform eksiklii o bunalml dnemde bizi bu hle getirdi. Daha sonra, bu uyum yasalaryla beraber, ekonomide alnan nlemlerle beraber bir siyasal istikrar tesisine kadar ekonomik istikrarn da

gvenceye alnm olmas Trkiyenin bu krizden kmasn salad ve bir byme moduna geildi. BAKAN Cengiz Yaviliolu Bey, yirmi dakika iinde tamamlamamz gerekiyor. Buyurun. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) Ho geldiniz Sayn Kayhan. MUHARREM KAYHAN Sa olun efendim. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) imdi, tabii siz TSADn o dnem banda olduunuz iin bizim de dneme ilikin sorularmz genelde ekonomik. imdi, Refahyol Hkmeti dneminde zellikle zelletirmelere ve gmrk birliine kar bir seim ncesi sylemi olduu iin bunu doru bulmuyorduk, byle bir sylem veya politika bizim iin ok uygun deildi. imdi ben birka tane rakam vereceim size nk bir sermayedarn, bir tccarn, bir sanayicinin beklentisi hi phesiz dnemin istikrarl olmasdr ve en yksek geliri salayabilecek bir ortamda almaktr, beklentiniz bu olacaktr yani istikrar beklentiniz olur sizin. imdi, ben Trkiyeye gelen dorudan yabanc sermaye yatrmlarnn 94 ylnda 608, 95 ylnda 885 milyon dolar olduunu, 96da 722, 97de 805, 99da 783e dtn gryoruz. Yani 96 ve 97de nceki yllara gre ksmi artlar var ama nemli bir art deil fakat sonraki yllarda bir daralma var hatta bunu 2000, 2001 yllarna getirdiimizde daha da byk. Byme oranlarna baktmzda, 94te eksi 6,1 yani ekonomi klm, 95te 8; 96, 97de 7,1 ve 8,3 yani byme oranlar dnya ortalamalar 96da 3-3,5; 97de 3,5- dnya ortalamalarnn zerinde, gelimekte olan lkelerin de zerinde, gelimi lkelerin de byme oranlarnn zerinde bir byme var 96-97de. Yine, zelletirmeler dediniz, ben hemen zelletirmelerle ilgili size bir ey vereyim. 94te zelletirme geliri 654 milyon dolar, 95te 584 ama 96da 612, 97de 629. 2000, 2001de srasyla 449 ve 574 milyon dolar. Yine, baka bir rakam daha vereceim size, yine zelletirmeden, bunlar da hkmetler dnemi itibaryla yaplan zelletirmeler. Mesela, 95 yl ierisinde DYP Hkmeti tarafndan sadece 125 milyon dolarlk bir zelletirme yaplm. 96da ANAP-DYP koalisyonu 230 milyon dolard ama Refahyol dneminde 350 milyon dolarlk bir zelletirme yaplm. 99 ylnda DSP Hkmeti sadece 18 milyon dolarlk zelletirme yapm. imdi, rakamlarla karlatrdmzda bu dnem sizin o beklentilerinizi dorulamayan bir dnem yani bu dnemde ne zelletirmelere kar klm Ben, zelletirme daresinde alan Bu rakamlar da kendi almalarmdan verdim. Bu dnemde zelletirmelere kar bir duru yok, zelletirmeler yaplm. kincisi: Byme oranlar sizin sylediiniz anlamda bir d deil hatta byme oranlar olduka fazla. Yurtd dorudan yabanc yatrmlarn Trkiyeye giriinde bir nceki dnemle karlatrdmzda herhangi bir sknt yok, dorudan yabanc yatrmlar girmi. Siz ne istiyordunuz o dnemde? Yani btn bunlara baktnzda bir sknt yok. Ne bekliyordunuz? Yani bir siyasal istikrarn varl sizin iin nemli bir eydir, ok deerli bir eydir, olmazsa olmazdr ama sizin bir sermayedar olarak itiraz ettiiniz bu alann veya bu koalisyonun, bu hkmetin hemen arkasndan kriz olacan herkes biliyordu, birincisi bu. kincisi: bu krizi engelleyecek yine ekonomik yn itibaryla Genelkurmay kyor, yeil sermaye tanm yapyor, basklar var unlar, unlar almayn. eklinde, lkerinden balayp hlas Holdingine, KOMBASSANa vesaire, bunlarn hepsine ynelik birtakm listeler. Ben de o zamanlar niversitede retim yesiyim ve

bu listeleri biz alrdk yani hem gazetelerden aldk hem nternetten alrdk, bunlar grrdk yani. Ciddi de bir bask olurdu. Peki, bu baskya ynelik sizin vicdani olarak Ya, bu arkadalar da i yapyorlar, bu arkadalar da alyorlar, altryorlar, bunlarn yannda da alanlar var. Bunlara ynelik bu baskya bizim itiraz etmemiz gerekirdi. dediiniz zaman oldu mu? Bunun iin de bir ilan verdiniz mi? Teekkr ediyorum. MUHARREM KAYHAN Efendim, imdi, ekonomi konusunda verdiiniz, Sayn Milletvekilim, rakamlarn byme harici hibiri ok yani nemli deiiklikler gsteren rakamlar deil hani 600, 700, 800 fakat ben CENGZ YAVLOLU (Erzurum) Onu syledim zaten. MUHARREM KAYHAN Evet, sylediniz. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) Ama istikrarszlk da deil yani MUHARREM KAYHAN Bakn, onunla ilgili ben size msaade ederseniz iki paragraf, o gnlerde bir kendi deerlendirmem var, onu okuyacam. Oradan tam dncemizi anlatmak isteyeceim size. Buradaki bymeyle alakal zelletirmeyle alakal nce onu syleyeyim, bu rakamlar 300 milyon dolar, 20 milyon dolar falan ama hatta hatrlyorsunuz o zamanlar bir Telekom bahsi vard hani o gnlerde satlsa 15 milyar dolar edecek bir deer olduu sz ediliyordu. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) Katlmyorum ben o eylere DRS AHN (ankr) Enerji zelletirmeleri de vard; onunla alakal da bir iadammzn burada zellikle bahsi de geti, orlu-erkezky tarafndaki enerji ihaleleri MUHARREM KAYHAN Evet, elektriksiz kaldk ve ok acele, ok yksek fiyatlara yapld; yani yanllar var o konuda. Fakat u ekonomi konusunda msaade ederseniz birka notum var onu okuyaym size o gnk deerlendirmemizi anlatmas asndan. 1995-1997 dnemi ise ekonomi ynetimi olarak rahatsz bir dnemdir. IMF Stand-by Program daha ilk alt ayda delinmitir. Vaat edilen yapsal reformlar 1995 yl itibaryla rafa kaldrlmtr. Enflasyon, 70-80 dzeylerinde srekli yksek devam ediyor, ekonomik birimler gerek TL gerekse dviz borlanmalarna ok yksek risk primi ngryorlar. 1995-97 dneminde byme oranlar yzde 6-7ler seviyesine ulaabilmi olmasna ramen kamu borlanma gereinin gayrisafi mill haslaya oran srekli artm ve yzde 15 seviyelerine gelmi. borlanma reel faizi yzde 15-20 aralnda seyrediyor, d borlanma srekli artyor, TL reel olarak her sene yzde 10 civarnda deer kazanyor; 94 devalasyonuyla elde edilen geici rekabet gc kaybedilmi oluyor ve cari ilemler a ortaya kyor. 98 ylnn hemen banda Orta Vadeli Program denemesi yaplyor. Program, IMF ile gerekletirilen bir yakn izleme programyla destekleniyor fakat Gney Dou Asya krizi Byme, birinci ve ikinci eyrekte kontrol altna alnyor, baz yapsal tedbirler yrrle girmi olsa da 1998 Austosunda patlak veren Rusya krizi program altst ediyor; yani 98de olacak hadiselerin ncesi bu. Faizler yeniden hzla ykseliyor, ksa vadeli varlklar bir iki gn iinde, bir gecede 7 milyar dolar lkeyi terk ediyor. lke belirsizlie srkleniyor fakat ondan sonra 1999da depreme kadar yine hibir ey olmuyor. 2001e kadar olan Yani bir istikrar ortamnn olduunu ondan ncekinde de, o dnemde de, ondan sonraki hkmetler devrinde sylemek ekonomik olarak ok zor gibi geliyor bize. CENGZ YAVLOLU (Erzurum) Ben unu sylemek BAKAN Cengiz Bey, sre asndan yle bir hatrlatmak yapmak zorundaym: Eer karlkl bir ekonomik dnem tartmasna girersek bitiremeyiz ve bundan sonraki konuumuz da bekliyor.

Eksik kalanlar MUHARREM KAYHAN Ben yeil sermayeyle ilgili ona ey yapacam: Efendim, bizim bununla ilgili ben size kuprleri yollayaym. Biz btn o listelere de Byle liste dolatryorsunuz, Genelkurmay delillerini ibraz etsin. diye gazetelerde demelerimiz var. Byle bir ey var m? kincisi; kendi televizyon mlakatmda var Sermayenin yeili, krmzs olmaz; kanuna riayet edeni, riayet etmeyeni olur. diye. Ama Sermaye Piyasas Kurumuna tabi irketler, tabi olmayan irketler, kaytl olmadan sermaye toplamayla ilgili -legalden kastmz tamamen oydu, kanuni- onlara kar olduk. Yani kayd kuydu yok, Sermaye Piyasas Kuruluna tabi deil ve bunlarn ortaklar bugn hl madur bazlarnn. Ben bir genelleme yapmyorum, siz Sayn Milletvekilim isim verdiiniz iin onlarla ilgili zel sylemek durumunda kaldm. BAKAN Sayn Kayhan, teekkr ediyoruz. Yani burada yaptmz deerlendirmeler, bulunduunuz sivil toplum rgtnn bir ekonomik kurulu olmas hasebiyle, hepinizi de zgemilerinize baktmz zaman, ok iyi eitim aldnz ve dolaysyla dnya demokrasisinin standartlarn kavram insanlar olarak gryoruz. Dolaysyla lkemizde yaadmz bu olaanst dnemlerin ok da gelimi demokrasilere yakan deerler olmadnn altnz izmi olmanz bizim amzdan nemli ama biliyoruz ki, bu, siyasi tercihleri olabilir. Sivil toplam rgtlerinin her zaman olabilir, istedii siyasi partiyi destekleyebilir, fikirleri. Bu, demokratik bir toplumun bir gereidir ayn zamanda, oulculuk anlaynn da bir gereidir ama bunun antidemokratik yntemlerle ve bir siyasi partiyi ortadan kaldrmaya, onu iktidardan indirmeye ynelik olarak oluturulmu ve yine hibir ekilde iinde bulunmamas gereken askerin, yani Silahl Kuvvetlerin desteini almak suretiyle yaplm olmasdr problem olan. Sizin deerlendirmeleriniz o adan nemliydi; yani deerlendirme yapan arkadalarmzn da buydu ama ayn zamanda btn bu karanlk dnemler bir yanyla da sermayenin el deitirdii, transfer edildii ve haksz rekabetlere de konu edildii bir dnemdir. Tabii ki, aklamalarnz Sermayenin rengi olmaz; beyaz, yeili, krmzs olmaz. eklindedir ama biz ok iyi biliyoruz ki, Trkiyede ekonomik sistemin de demokratik sistem yerleik olmad iin, egemen sermayenin devlete eklemlenmi ve devletin ihaleleriyle zengin olma veya devletin ihaleleriyle varln srdrme pozisyonunun da yine gelimi demokrasilerde ok rnei olmayan ekliyle devam ettii iin ekonomik snflar her zaman antidemokratik dnemlerde aktif rol oynamlardr. Bugn 28 ubat itibaryla deil ama 12 Eyll Alt Komisyonunun da yani size deil ama sorulmas amacyla deil, bir tespit olarak iletmek istiyorum. TSADn Gereki k Yolu balkl ilanlar zaman zaman, yani TSAD grev yaptnz dneme ilikin deil, bir sivil toplum rgt olarak, Trkiyede kurulduu gnden bugne kadar, yani kendi karlarn devletin karlar gibi gsterme veya devletle ibirlii yapma pozisyonunda her dnemde ok iyi bir demokratik snav verememitir. 12 Eyll 1980 darbesi bunun en nemli rneklerinden birisidir ve o dnemde verilen ilanlar da bunun en nemli delilidir diye dnyorum. Katlmnz, katknz, bugnk deerlendirmeleriniz iin ben size bir kez daha ok teekkr ediyorum. Eer eklemek istediiniz, ileride aklnza gelen, burada sorulmu ama cevaplandramadnz dndnz bir konu olursa yazl olarak gndermeniz durumunda onu da deerlendireceiz. Teekkr ediyoruz. MUHARREM KAYHAN Sa olun efendim, ben de teekkr ederim bana bu frsat verdiiniz iin. Ben sadece iki cmle eklemek istiyorum:

Bir; biz bu dnem iinde partilere eit mesafe iinde kalmaya gayret ettik, her zaman yle alglanmam olabilir. kincisi; bu Demokratikleme Perspektifleri Raporumuz ve onu takip eden almalarmz ki, btn partiler katld, herkes, nemli ahslar katld. Hepsi 20022004te Trkiyeyi tekrar Avrupa Birliine birletiren ve dnya ekonomisiyle kaynatran abalarn, uyum paketlerinin biraz da destekleyicisi, ateleyicisi olduu kanaatini tayorum. Bunlar dile getirmem konusunda bana verdiiniz frsata ben de teekkr ediyorum ve sayglar sunuyorum, baarlar diliyorum. BAKAN ok teekkr ediyoruz, gle gle. Kapanma Saati: 11.23