SES; madde molekllerinin titreimiyle oluan bir dalga hareketidir(titreim hareketidir).

Ses bir noktadan baka bir noktaya doru dalgalar halinde yaylr. Sesin oluabilmesi iin maddesel bir ortama ihtiya vardr. Ses bolukta yaylmaz. Ses; kat, sv veya gaz gibi maddesel bir ortamda yaylr. Bolukta ses yaylmaz! r: Havas boaltlm bir fanusun iinde alan saatin sesi duyulmaz. nk saatin yayd ses dalgalarnn tanabilecei bir madde yoktur.

LK SLAYT

1 saniyede oluan ses dalgas saysna frekans denir. Bir kaynaktan bir saniyede retilen dalga says ne kadar fazla ise sesin frekans o kadar byk olur. Dalga says arttka frekans artar, frekans arttka ses incelir. Dalga says azaldka frekans azalr, frekans azaldka ses kalnlar. Bir cisim ne kadar hzl titreirse o kadar yksek frekansl ses retir. Frekansn birimi hertzdir. Hz eklinde gsterilir. Hertz, 1 sn.deki titreim saysn ifade eder.

Titreen bir cismin frekans unlara baldr: 1-Telin boyuna: telin boyu arttka frekans klr 2-Telin gerginliine: telin gerginlii arttka frekans artar. 3-Telin kesitine: tel kalnlatka frekans klr.

LK SLAYT

LK SLAYT

Belli bir zaman dilimi iinde belirli bir hareketin tekrarlanmasna salnm hareketi denir. Salncan sallanmas, duvar saatindeki sarkacn sallanmas rnek olarak verilebilir. Sarkacn denge noktasndan ulaabilecei en byk uzakla genlik denir.

LK SLAYT

Ses dalgasnn en yksek (tepe) noktas ve en dk (ukur) noktas arasndaki mesafenin yars genlik olarak isimlendirilir. Bir ses dalgasnn genlii ne kadar bykse sesin de iddeti o kadar byk olur.

LK SLAYT

LK SLAYT

Masa zerine sktrdmz cetveli nce 3 cm daha sonra da 5 cm aa doru bastrp serbest braktmzda her iki durumda da ayn sesi duyamayz. ki ses birbirinden farkl olur. nk genlikleri farkldr.
Genlii fazla olandan daha iddetli ses kar.

Sesleri birbirinden ayran zellik vardr; Bunlar Sesin iddeti, Sesin ykseklii , Sesin tnsdr.

LK SLAYT

Ses kaynandan kan sesin kulak zarna yapt basnca sesin iddeti diyebilir. Sesin iddetine grlk ad da verilir. Ses dalgalarnn genlii ne kadar byk olursa sesin iddeti de o kadar byk olur. Genlii fazla olan ses dalgalarnn olusturduu sese siddetli ses denir. Genlii az olan ses dalgalarnn olusturduu sese zayf ses denir.

LK SLAYT

Yanda A ve B sesinin dalgalarna bakarsak B sesinin genlii daha byk olduundan iddeti de byktr. Sesin uzaktan duyulmas iddetine baldr O halde yle diyebiliriz.Genlii byk olan ses dalgalar genlii kk olan ses dalgalarna gre uzaktan daha iyi duyulur.
LK SLAYT

Uak, otomobile gre, otomobil, motosiklete gre daha byk genlikli yani daha siddetli yani daha fazla enerjiye sahip ses retir.

LK SLAYT

Bir tel, asa veya yukar doru ne kadar fazla ekiliyorsa o teli ekmek iin o kadar fazla enerji harcanr. Tel asa veya yukar daha fazla ekildiinde telin olusturduu ses dalgalarnn genlii artar ve ses dalgalarnn genlii artt iin de sesin siddeti artar.

nce sesi kaln sesten ayran zellik sesin yksekliidir. Sesin ykseklii sesin frekansna baldr. Frekans yani ykseklii fazla olan sese ince (tiz) ses denir. Frekans yani ykseklii az olan sese kaln (pes) ses denir.

LK SLAYT

Titreen bir tel ses karr. Titreen telden kan sesin ince veya kaln oluu sesin frekansna, sesin frekans da;

1)Telin boyuna, 2)Gerginliine, 3) Kesitine 4)Cinsine baldr.

LK SLAYT

Kalnlklar farkl, uzunluklar, gerginlikleri ve cinsleri (dier zellikleri) ayn olan iki telin rettii sesin frekanslar, ykseklikleri ve incelikleri telin kalnl ile ters orantldr. nce telin frekans yani ykseklii fazladr ve daha ince ses kartr. Kaln telin frekans yani ykseklii azdr ve daha kaln ses kartr. A telinin kard sesin frekans yani ykseklii yani incelii fazladr.

LK SLAYT

Uzunluklar farkl, kalnlklar, gerginlikleri ve cinsleri (dier zellikleri) ayn olan iki telin rettii sesin frekanslar, ykseklikleri ve incelikleri telin uzunluu ile ters orantldr. Ksa telin frekans yani ykseklii fazladr ve daha ince ses kartr. Uzun telin frekans yani ykseklii azdr ve daha kaln ses kartr. A telinin kard sesin frekans yani ykseklii yani incelii fazladr.

LK SLAYT

Gerginlikleri farkl, kalnlklar, uzunluklar ve cinsleri (dier zellikleri) ayn olan iki telin rettii sesin frekanslar, ykseklikleri ve incelikleri telin gerginlii ile doru orantldr.

Gergin telin frekans yani ykseklii fazladr ve daha ince ses kartr. Az gergin telin frekans yani ykseklii azdr ve daha kaln ses kartr. A telinin kard sesin frekans yani ykseklii yani incelii fazladr.

LK SLAYT

Cinsleri farkl, gerginlikleri, kalnlklar, uzunluklar (dier zellikleri) ayn olan iki telin rettii sesin frekanslar, ykseklikleri ve incelikleri farkldr.

LK SLAYT

Traktr alsnca, traktrdeki ar metal paralar yavas titresir ve ses dalgas yani titresim says az olur ve kaln ses olusur. Kadnlarn ses telleri ksa ve ince olduu iin ses frekanslar byk ve sesleri incedir.Erkeklerin ses telleri uzun ve kaln olduu iin ses frekanslar dsk yani sesleri kalndr. Kedinin rettii sesin frekans daha byktr. Frekans byk olduundan ses daha incedir. Aslann rettii sesin frekans daha kktr. Frekans kk olduundan ses daha kalndr.

LK SLAYT

i bo ieye vurduumuzda ykseklii fazla yani ince (tiz) ses elde ederiz. i su dolu ieye vurduumuzda ise ykseklii az olan yani kaln (pes) ses elde ederiz. nk ii dolu iede titreim az olur.

LK SLAYT


LK SLAYT

flenen iedeki su miktar arttka hava miktar azald iin frekans artar ,ses ykseklii artar ve ses ince kar.

Farkl uzunluktaki metal ya da tahta levhalardan yaplan mzik aletine ksilofon denir. Uzun levhalar kaln ses, ksa levhalar ince ses retir.

LK SLAYT

Ses kaynann cinsini belirlememize yarayan zellie sesin tns denir. rnein telefonla konuurken konutuumuz kiinin sesinden kim olduunu telefondaki sesinden tanrz.
Ayn notay alan farkl mzik aletlerinin rettii ses dalgalarnn frekanslar ve genlikleri ayndr. Fakat ses kaynaklar farkl olduu iin yani mzik aletlerinde ses retmek iin farkl malzemeler kullanld iin sesler farkl olarak alglanr.

LK SLAYT

Sesin yaylmas iin bir ortama ihtiya vardr. Titreen bir cisim bulunduu ortamn molekllerini de titretirerek kinetik enerji kazanmalarn salar. Bu enerji aktarm titreen molekllerin dier moleklleri de titretirmesiyle (dier molekllerin de kinetik enerji kazanmasyla) devam eder. Baz opera sanatlar seslerini kullanarak bir barda krabilirler. Bu durum sesin i yapabildiinin yani bir enerji olduunun gstergesidir.

LK SLAYT

evremizdeki birok olaydan enerji trlerinin birbirine dnebileceini biliyoruz. Benzer ekilde ses enerjisi de baka enerji eitlerine dnebilmektedir.

LK SLAYT

Bir kavanozun az ksmna bir poeti skca gerdirip lastik balanp, poetin zerine tuz konsun. Kavanozun yaknnda def benzeri bir mzik aletine tokmakla vurulduunda, poetin zerindeki tuzlarn da titretii gzlenir. ncelikle defe vurulduunda def titreerek ses karmtr. Hava ile temas halinde olan def yzeyinin yaknnda bulunan havadaki molekllere bu enerji aktarlr. Yani ses dalgas titreimler halinde yaylmaya balamtr. Titreen hava moleklleri kavanoza gerilen poete arparak durur. Bu arada enerjilerini oraya aktarrlar. Titreme sras poete gemitir. Havadaki molekllerden aldklar enerji ile titreen poet harekete balaynca, poetin zerindeki tuz tanecikleri harekete geer. Bu gerekleen olaylarn neticesinde ses enerjisinin hareket enerjisine dnt gzlenir.

Ses, ortam taneciklerini titretirerek hareket ettii iin ortamdaki taneciklerin birbirlerine yaknlklar sesin hzn etkiler. Sesin yaylma hz baz etkenlere ba olarak deiir. Yani ses her ortamda ayn hzla yaylmaz. 1) Sesin yaylma hz ortamn cinsine baldr. Sesin kat, sv ve gaz ortamlardaki yaylma hz farkldr. Gaz tanecikleri birbirinden ok uzak, kat tanecikler ise birbirine ok yakndr. Bu nedenle ses katlarda en hzl, gazlarda ise en yava yaylmaktadr. * Ortama gre sesin yaylma hznn karlatrlmas

VKat> VSv>VGaz

LK SLAYT

2) Sesin yaylma hz ortamn younluuna baldr. Ortamn younluu arttka sesin yaylma hz da artar. 3) Sesin yaylma hz ortamn scaklna da baldr. Ortamn scakl arttka sesin hz da artar. nk scak ortamn tanecikleri, souk ortamn taneciklerinden daha hzldr.

LK SLAYT

Yamur yamadan nce gzlemlenen imek ve yldrm olaynda grebilir ve sesi duyabiliyoruz. Ancak yldrm grldkten saniyeler sonra gk grlts iitilir. Yldrmn sahip olduu elektrik enerjisi k hzyla yayld halde, gk grlemesi ses hz ile yaylmaktadr. Buradan da anlalabilecei gibi ses hz, k hzndan ok daha yavatr. Sesin havadaki yaylma hz 20 C scaklk altnda yaklak 344 m/s dir. In yaylma hz ise 300.000 km/s dir.

LK SLAYT

lker tasarlamak istedii mzik aleti iin yedi adet ayn cins plastik boruyu yukardaki gibi monte etmitir.Kulland borulardan her birinin bir notaya karlk gelmesini isteyen lker ,elindeki sopalarla borulara vurarak kan sesleri dinlemitir.Bu ilem sonunda borularn boyunun ksalmas ile sesin giderek inceldiini fark etmitir. Tasarlad mzik aletinde nce en uzun boruya sert bir ekilde vuran lker ,daha sonra en ksa boruya yava bir ekilde vurursa kan seste nasl bir deiim gzlemler?

LK SLAYT

A) B) C) D)

Ykseklii azalr,genlii artar. Ykseklii artar,genlii azalr. Ykseklii artar,genlii artar. Ykseklii azalr,genlii azalr.

zm: nce Uzun boruya vurduuna gre uzun borudan kan ses kaln yani frekans kk, sert bir ekilde vurduunda genlii byktr. Daha sonra en kk boruya yava vuruyor. Ksa borudan kan sesin frekans byk olur, ses incelir. Yava vurduu iin genlik azalr. Sonu olarak, frekans artt (Ykseklik), genlik azald.

LK SLAYT

Efe,30cm uzunluundaki cetveli masaya iki farkl ekilde yerletiriyor. Her iki durumda da cetveli bir eliyle sehpa stne bastran Efe,dier eliyle de cetvelin botaki ucunu aa doru esnetip serbest brakyor. Bu ilem sonunda ikinci durumda kan sesin 1.durumda kan sesten daha kaln olduunu fark ediyor. Buna gre Efe sesteki kalnlamann nedenini,aadakilerden hangisiyle aklar?

LK SLAYT

A) B) C) D)

Ses genliinin artmasyla. Ses frekansnn artmasyla. Sesin frekansnn azalmasyla. Sesin frekansnn azalmasyla.

zm: 2. Durumda cetvelin boyu daha uzun braklarak deney yaplmtr. Bu durumda da sesin daha kaln olduu grlmtr. Sesin kaln olmas frekansnn az olmas ile ilgili bir durumdur.

LK SLAYT

Ycel,zde drt adet kavanozu ekilde grld gibi farkl miktarlarda su ile doldurmutur.Ve srayla tm kavanozlara bir metal ubukla vurmutur.En kaln ses hangi kavanozdan kar?
A) B) C) D) 3.Kavanoz 2.Kavanoz 4.Kavanoz 1.Kavanoz

LK SLAYT

zm; En kaln ses 4. kavanozdan kar.nk su miktar ok olduu iin titreim says az olur.Dolaysyla ses ykseklii azalr ve ses kaln kar.

LK SLAYT

retmen rencilerinden ince ve kaln sesleri karlatran birer rnek vermelerini istiyor. rencilerin verdii cevaplar yledir: Burcu: At sesi horoz sesinden daha kalndr. Ali : Motosiklet sesi traktr sesinden daha kalndr. Aynur : Flt sesi tuba sesinden daha incedir. Hangi rencilerin verdii rnekler dorudur?

LK SLAYT

A) B) C) D)

Burcu,Ali Burcu,Aynur Ali,Aynur Burcu,Ali,Aynur

Traktr sesi motosiklet sesinden daha kalndr.Alinin syledii cevap doru deildir.nk traktrdeki ar metal paralar yavas titresir ve ses dalgas yani titresim says az olur ve kaln ses olusur.

LK SLAYT

Asl mengene yardmyla sktrd 20 cmlik cetveli srasyla 1cm,2cm ve 3cm ekip brakyor ve kan sesleri dinliyor. En iddetli sesi ne zaman duyar?

LK SLAYT

A) B) C) D)

1 cm ekip braktnda 3 cm ekip braktnda 2 cm ekip braktnda 4 cm ekip braktnda

Genlik arttka sesin iddeti artar.Bu yzen 4 cm ekildiinde daha iddetli ses kar.

LK SLAYT

Melis denizde yzerken daldnda dalgalarn srkledii talarn sesini daha iyi duyar. Srklenen talarn sesini suyun dnda iyi duyamadn fark eder.

nar demir bir boruya ubukla vurmaktadr.Ayenur demir borunun dier ucuna kulan dayar ve sesi dinler.Daha sonra kulan demir boruya dayamadan sesi dinler ve sesin daha az duyulduunu fark eder.

Buna gre ses kat,sv ve gaz ortamlardan hangisinde daha hzl yaylr.Doru sralamay seiniz.

LK SLAYT

A) VSv Vkat>VGaz B) VKat> VGaz>VSv C) VKat> VSv>VGaz D) VGaz VSv>VKat

Lara , yamurlu bir gnde yamuru odasnn camndan izlemektedir.lk nce imek aktn grr daha sonra gk grltsn duyar. Bunun sebebi nedir?

A) Hava sesi sourduu iin B) Ses,ktan daha hzl olduu iin C) Ik,sese gre camdan daha kolay geer.
LK SLAYT

D)Sesin tad enerji daha az olduu iin

Ayn scaklklarda z ktleleri verilen K, L, M svlarnda oluturulan sesin yaylma hz arasndaki iliki aadakilerden hangisidir?

A) K > L > M
LK SLAYT

B) M > K > L C) L > M > K D) L > K > M

Sesin yaylma hz younlua baldr.Bu nedenle younlu 1.2g/cm3 olan suda ses daha hzl yaylr.

LK SLAYT

SORU 1E DN SORU 2E DN SORU 3E DN SORU 4E DN

SORU 5E DN SORU 6E DN
LK SLAYT

SORU 7E DN SORU 8E DN

SORU 1E DN SORU 2E DN SORU 3E DN SORU 4E DN

SORU 5E DN SORU 6E DN
LK SLAYT

SORU 7E DN SORU 8E DN