Nhung Buyoc Duong Tu Tuong Cua Toi - 961

NH NG BO C O NG
T TO NG C A T
(|n tbco ba n cu a NXB Vn bo a - 106S
NHU NG BUO C UO NG TU TUO NG CU A TO| 169
170 TOA N T P X!N I !
NH NG BO C O NG T TO NG C A T
A M
Trong cuo c d u franh fho ng nh f va fI n d n In chu
nghIa xa ho I, no mang nhu ng kho khan r f Io n va bao
go m ca nhu ng v p va p saI I m, nhu ng nguo I van ngh
va fri fhu c chu ng fa co nhu ng Iu c fm fri nhu chu n Ia I.
Nhu ng chuy n fI n kI p frong mo I con nguo I chu ng fa
fhInh fhoa ng Ia I khu y bu n v n In, gIeo rac hoang
mang frong nhu ng da y su kin nh f cu a fm fri. Nhu ng
Iu c co fh m f da ba n nhu v y, rIng foI, foI fhuo ng on
co frI fn; foI I n nh m Ia I nhu ng buo c duo ng ma fu
fuo ng foI da fra I qua, fu Iu c bI f nghI cho d n gIo ; foI
nh n dnh dich xa c xem fu cho sa I y na o ma foI da
vuon In, do qua frnh fu fuo ng na o ma foI da d n vo I
chu nghIa co ng sa n. ToI fho c su va o bo ng cu a qua khu
d so sa nh no I b f ca I a nh sa ng cu a hI n fa I va fuong
IaI. Va foI Ia I fh y sao ac d u cho I Io I.
Nhu mo f nguo I Ia m me da fh y mnh mang ca I m m
so ng fu o frong da , foI fh y do a hoa sen cu a fu fuo ng,
fo f fhay! da de duo c nhu ng Io p bu n ma no frong fm fri
mnh. No da no ro I, khong g co fh dm no duo c nu a.
Vng, chinh nhu ng chuy n fI n kI p cu a ch do cu ,
mo I khI nho d n, Ia I gIu p do foI chI n fhang cho duo c
nhu ng chong gaI mo I frn con duo ng da I cu a su nghI suy;
pha I pha cho duo c, san cho duo c con duo ng dI fo I fruo c
vo bIn cu a cuo c do I, chu khong fh ngu a quen duo ng cu ,
quay Io n fro Ia I ca I fr m Iun xua da qua u dau kho !
Con mo f ong fu fa I nho nghe o, da y ho c, fu nong fhon
chuy n d n ra o fha nh pho , kha gIa d n In fo I mu c fI u
fu sa n Io p gIu a, foI sInh va Io n In o mI n Nam Trung
bo , khong bao gIo gIa u, nhung chua bao gIo pha I chu ca I
do I, ca I re f va o fhn. Tuy nhIn, foI cu ng du fhuong dau
d ma du ng In fo kho khong fI c Io I ca I xa ho I cu .
Chuy n do I fruo c da I Iam. Khong pha I fruo ng ho p k o
dy. Ia m chu ng cho ca I do I cha ng ra do I fruo c kIa, foI
chI k Ia I ba em be :
Cuo I nam 1940, fu My Tho In Sa I Co n, foI d n fham
nha mo f anh ba n cu ng Ia m fham fa nha oan
|1)
nhu foI;
baf d u Nh f fhuo c ro I, Ia m cong chu c cuo I mu a cho
Pha p co vIn ngoa I nhu fh , can nha fhu cu a anh
xu nh xoa ng, ba n gh qua Ioa. Iu c y va o khoa ng ba,
bo n gIo chI u nga y chu nh f, foI fh y ba vu gIa dang do
du a cha u d u In ba fuo I, mo I bI f no I. Cha u kho c nho
nho , ke o da I, khong gI n ho n, khong vo I vInh; vu gIa ho I
cha u: - Cha u dau o cho na o, no I vo I ba . Me cha u do
cha u: - Me mua ba nh cho con nhe . Cha u Iac d u, va
fI p fu c kho c. Nguo I fa nu ng nu, vuo f ve em, nguo I fa
ho I em: - Ta I sao em kho c7 m be chI fra Io I ba ng gIo ng
|1) Douancs: Thuong chinh, fhu quan.
Ngh An co mo f fI ng: - uo n!. Ch ba n Io Iang phn
fr n vo I foI, ngo nga c nhu khong hI u g: - Cha u fhInh
fhoa ng v chI u Ia I kho c nhu fh ; cha u cha ng do I g ca ,
kha m ba c sI cu ng khong fh y cha u co b nh g; cha u chI
ku Ia uo n", va kho c. ToI, fh foI muo n no I vo I ch: -
Ho I nguo I me da ng qui va da ng fhuong! con cu a ch
cu ng nhu foI, no dau b nh fho I da I" d y! No Ia ca I bI u
do no ng Ia nh cu a cuo c do I na y; fm ho n non y u cu a no
ca m r f nha y ca I dI u ba ng ba c o frong khong khi, o
ngoa I pho , o quanh chu ng fa: buo I chI u buo n qua , do I
so ng buo n qua !". Tu khI do , fro v , foI khong sao qun
duo c v n d gh ro n ma em be da f ra. Tro I d f oI, mo f
em be mo I ra do I, chua bI f no I fha nh cu ma da pha I
kho c v buo n, fh cuo c do I na y co n so ng fh na o nu a!
Nam 1942, foI dI xe Iu a fu Sa I Co n ra Ha No I, d n
va o khoa ng o ng Ha , Tn p fh duo ng du f v va I fu n
fruo c mua, ba o, pha I sang fa u. Vu ng na y dang b do I
fo, d n khoaI, san cu ng fhI u. Trong mo f nha franh Iu p
xu p, mo f nguo I da n ba khoa ng haI muoI nham fuo I dang
du f cho con an Iung ba f com voI. m be ba fuo I khong
an, no kho c, ma u do n In do ca d u; no d m chn xuo ng
d f, nh f quy f baf d n nguo I me : - Tra dy! fra dy!
Nguo I me do no : - ThoI con an dI, con nhe , me fhuong.
No khong chu, ca ng kho c: - Nha ra! Nha ra! Tra dy!
Th ra nguo I me cu ng do I qua , frong khI du f com cho
con, c m Io ng khong d u, da an m f cu a con m y fha.
Con qua do I, qua fham an, do I Ia I m y fha com nhu mo f
a m a nh. Con cu baf d n, me cu co gang do . Nguo I da n
ba fre va nghe o u a nuo c maf, fhe n fhu ng v da d cho
ca I do I Ia m fo n fhuong ca I fu fro ng cu a mo f nguo I Ia m
me . m be fh nhu b mo f con khu ng hoa ng na o cn, cu
ngoa y ma I va o cho dau fhuong. Nguo I me vo k kha fhI.
u a con fI ng da kha n ro I, v n d m chn xuo ng d f.
Muo I Iam phu f y do I vo I foI da I da ng da c; cho d n khI
f u da xch ba nh cha y, ma v n co n nghe em be : Tra
dy! Nha ra!.
Nam 1945, na n do I khu ng khI p o mI n ac. Nguo I
ch f nhu ra o g m C u song Ca I, o ca c I duo ng Ha No I.
Ca I xa ho I cu no fa n a c d n fh Ia cu ng. Nguo I na o dI
an y n cu an, ga m chua h f mo f mI ng fhf da bo va o
dIa xuong d gap mI ng kha c; nguo I na o ch f do I cu
ch f, Ian ra nhu chuo f. u a an, chu ng foI pha I do ng cu a
Ia I. n nhu an vu ng! n nhu Ia mnh gIa nh m f com cu a
nguo I ch f do I. Chu ng foI fhu fro frn mo f can ga c pho
Ha ng ong, quen fhn haI ong ba duo I nha cu ng o fhu,
co cu a ha ng ba n mu b c frung, vo cho ng hI n Ia nh, bI f
pha I. Mo f buo I sa ng, foI frn ga c xuo ng, nghe o nha duo I
dang Ia om. ToI nhn ra fruo c cu a, fh y mo f em nho con
fraI do muo I fuo I dang da n mnh va o phia ngoa I mo f bn
khung cu a kinh ba y ha ng. m fr n fruo ng nhu mo f con
nho ng, khong co mo f fi fhf na o nu a, ch f h f ca nguo I
ro I, chI co n haI con maf. Khong hI u em fu go c pho na o
d n, ma nh f dnh dI va o frong nha na y, d xIn mo f if
cha o chang. Co Ie em khong co n fh y dy Ia cu a kinh,
em cu dI va o, b cu a kinh cha n Ia I du ng su ng; nhung em
v n b hu f bo I ca I so ng o bn frong, cu d n mnh va o
guong. Nguo I fa Ia mang duo I em dI, qua f na f fh f fo va
Iu d co fhu ng va o faI em, nguo I fa kIng, nguo I fa gh
so , coI em nhu quy nh p fra ng; em, em cu a foI, ma f em
cu ng fhong mInh va xInh de p, n u em no. Muo I ba nam
fu y d n nay, foI v n co n nghe fI ng Ia fhe f duo I em
be . m nhu mo f con ruo I mac va o kinh fu , ruo I mac fu
frong ra, em fh mac fu ngoa I va o; khong co Io ng fhuong
xo f na o co fh cu u em, v nguo I fa bo fay ngao nga n
fruo c ca I ch f do I kInh khu ng, mnh mong. CIu a do I
so ng ha ng nga y, co nhu ng bu c fuo ng fhu y fInh da y ngan
ca ch; nhu ng nguo I hay fhuong vay nhu foI, fhI sI, da nh
duong doI maf ch nhn do ng ba o mnh ch f qua fuo ng
kinh, ma khong nhac chn do ng fay cu u gIu p g duo c!
y, ca I xa ho I cu co ba em be kIa no fo f de p nhu fh
d y! ToI co n muo n fhm mo f em be fhu fu. Iu c foI In
chin fuo I, do nghch ca nh gIa dnh phong kI n, foI pha I
so ng xa ma foI, ma o vo I fh y foI. n ngoa I ca ch bn
no I do va I cy so ; Iu Iu foI fro n v fham ma cho do nho
fhuong. Mo f buo I chI u, foI fro n v vo I ma ; ma dang b n
vo I dI cho , ma cho foI bo n do ng ttc n n ba
|1)
, ro I d foI
dI. ToI ra kho I nha ma , I fu ng buo c mo f, dI do c nguo c
fheo con song Co o I ma fro v nha fh y. uo n qua . ToI
fh y buo n mang mang ma khong hI u duo c. ToI du ng Ia I
bn bo song, nhn con duo ng, nhn ca c da ng fre, nhn
gIo ng nuo c, nhn frn ma f song Co o I nang xIn khoaI
va ng u a; foI fh y nhu ca I g cu ng khong bI f d Ia m g
ca ; va du a fre con chin fuo I be n c m bo n do ng fI n fr
gIa muo I haI do ng ke m, ne m xuo ng ma f song, ma c d u
muo I haI do ng Iu c do co fh mua nhu ng muo I fra I o I.
TI NC OA N TR!O NC C! A VN HO C
Io n In dI ho c d n fha nh chung, ro I d n fu fa I, foI
yu fho vo ha n, r f m fhich van ho c. Nhu ng dI u kI n
cu a gIa dnh va xa ho I da Ia m foI buo n sa n, Ia I ho c va o
|1) Tho I phong kI n, o Trung ky co nhu ng fI n do ng n ba, n sa u,
n muo t fI n ke m. Mo f xu do I duo c 15 do ng fI n an ba.
mo f n n van ho c na ng buo n ba , fhan fho , bI quan. O Io p
nh f
|1)
, fho Ta n a da ru foI, nhung cu ng d Ia I cho fm
ho n foI mo f v dang: Gto btu, trng /a nb, ttc ng cc s u. -
E cb kcu J y pb6 , ttc ng xc bot. - Vc o tr6ng /a ru ng J y
sn... f f ca mo I su cha ng qua cu ng ve o! ToI fhuo c
nhuy n ba I fho oa n Nhu Khu: Btcn tba m m6ng mcnb
so ng /u t tro t. m fhI u nIn mo I cho p mI maf nhn ra
cuo c do I, da fh y mo f re m gIo f I ! Va o nam d u b c
fha nh chung
|2)
, foI nhn mI ng ong gIa o quo c van do c,
say m uo ng fu ng Io I du duong m a I: Gta su ngay kbt
truo c, Ltcu Duong ca cb tro , Juycn cba ng Ktm Ju ng Jo
ctc c ma cbay...
|3)
Sao ma van fho cu fI c nuo I mo f ca I
g; co mo f ca I g bnh roI guong vo , ru ng ca I roI kIm o
frong van ho c!
o ng fho I, Tuyc t b6 ng /c su dch cu a Tu Tr m A m
Im foI frong nhu ng dI u ca fu fh f Ia re o raf, f f ca
quy n sa ch Ia mo f cuo c nha f hoa roI, chon hoa ru ng,
kho c hoa fa n! Io n fhm va I fuo I, van ho c nuo c Pha p baf
d u huy n dI u foI vo I Ca I Ho cu a Ia Ma cfIn:
U r6 t cu tr6t Jt ma t ma t
Trong Jcm truo ng tro /a t Juo c nao!
ToI da baf d u co y fhu c Iu ng khu ng du ng Ia I khong
chu dI, frong Iu c ngoa I v f va fho I gIan fh cu d y cho
con nguo I m f hu f va o vInh vI n. y gIo frong foI co haI
Iu c Iuo ng: mo f ma f, fuo I fhanh nIn dua d n cho foI
nhu ng Iuo ng ma u no ng ru c, say m, hang ha I; mo f ma f
xa ho I phong kI n, d quo c cu ng vo I h fho ng fu fuo ng
|1) Tuong duong cuo I c p Mo f.
|2) Tuong duong c p HaI.
|3) Tu a Truy n KI u cu a Chu Ma nh TrInh |oa n Quy dch)
va van ho a cu chu p In fm fri foI mo f Io p buo n s u a m
da m, ca ng ho c In nhI u, ca ng bI quan, b fac. ToI fh y
frong foI a o In mo f nguo n fho soI no I, mo I me ; nhung
foI vu a f p f nh d n nguo ng cu a cu a Ia ng van, fh Ia
o ruye (La Bruyc rc
|1)
da Iac d u nIm y f mo f cu b f
Iu c: T f ca d u da no I ca ro I, va nguo I fa d n muo n qua ,
fu bo n nga n nam nay ma da co nhu ng con nguo I, va ho
suy nghI. Phuong ngon u Ty cu ng no I: Khong co ca I
g mo I o duo I ma f fro I. Truo c foI mo f fram nam, fhI sI
Muy fx (Mussct da ku In: Ta sInh ra muo n qua frong
mo f fh gIo I gIa qua chang7. Truo c foI nam muoI nam,
fhI sI Ve cIen (Vcr/atnc cu ng Ia I ku In: Ta sInh qua
so m hay Ia qua muo n7 Ta d n frong do I na y d Ia m g7
Mo ng Ha , nhn v f chinh cu a Tuyc t b6 ng /c su va Ngo c
/c b6 n, hay s u, say, va fho huy f, da fu fo m faf fm
ho n ba ng ba buo c: uo ng ruo u xong fh nga nga ma say,
ngy ngy ma s u, ro I Ia I r u r u ma kho c. Ron
(Rcnc
|2)
, ong fo cu a Mo ng Ha o Pha p, fh dI gIu a my,
suong, gIo , b a m bo I con quy cu a fra I fIm no Ia mo f con
ran fu nhaI mnh; Ve cfe |Wcrtbcr),
|3)
ong fo xa hon cu a
Mo ng Ha o u c, fh du ng su ng Iu c fu fu v khong I y
duo c mo f nguo I da n ba da hu a hon vo I nguo I kha c fruo c
khI ga p anh. Th f du ng vo I cu fho Nguy n u:
Ma gt t /6 t, quy Jua Juo ng,
La t tm nbu ng /6 t Joa n truo ng ma Jt!
Tu 1934 v sau, nhu ng sa ch foI do c no I su cu ng
duo ng mo f ca ch fInh vI, su sac hon; no cu ng khong co n
|1) Nha van Pha p fh ky 17.
|2) "Anh hu ng Ia ng ma n" cu a ChafeaubrIand |1749-1818).
|3) "Anh hung Iang man" cua Coefhe |1749-1832).
Ia su Ia ng ma n if hay nhI u fho mo ng nu a, ma Ia mo f
su bI quan co frI f Iy . Nhu ng dI u foI fhu hoa ch duo c,
go p chap co vo I kIm, dong vo I fy, chu ng mInh fruo c fri
fu mo f ba I foa n d n d n so khong. odoIe (BauJc/atrc
ku fhe f In nhu dang b cha y nha , hay Iu a cha y va o
nguo I:
Ot Jau Jo n! Ot Jau Jo n! tbo t gtan n cu6 c s6 ng!
Mo f cu da y chu Ha n o fruo ng fu fa I gIa ng cho foI
nghe mo f ba I 8a m Jm cn |ran ho I ca I dm) va no I:
Iu c xua co mo f nguo I m sac qua , da fu chu a cho mnh
ba ng ca ch: h nhn fh y mo f nguo I da n ba de p, fh fuo ng
fuo ng fruo c maf nguo I da n ba y khI ch f, do I an bo du c,
va chI co n Ia mo f bo xuong, mo f fo a co Iu |co Iu mo ng),
fu c khac b nh T Tuyn bc t no I In du ng du ng! Co ca I
nhn van g ma fa n nh n nhu fh 7 HangrI do RnhI
(Hcnrt Jc Rc gntcr
|1)
chua d n no I nghI nhu anh no ,
nhung nh n fm co ke m g! Trong ba I fho KInh
nghI m, da I kha I nha fho no I: - ToI dI frn bo ga nh
bI n; phia fruo c foI co doI fraI ga I dang fu fnh, ho dI xa
d n, dam duo I frong m Iy, fh he n muon dI u fo f de p...
Nhung foI, foI bI f ca I chu k f fhu c cu a gI c qua I mo ng
f m pha o! - Co fh , frong xa ho I fu ba n, ong da fu ng
phu nhI u nguo I va b nhI u nguo I phu Ia I, co fh ong
khong fh y vo ong Ia da ng yu nu a, nhung sao ong Ia I
fo ng k f vo I va ng va a c y nhu v y7 Sao Ia I I y con maf
cu a nguo I gIa fuo I, gIa Io ng ma nhn nhu ng ba n fre dang
yn m n, fIn fuo ng vo cu ng7 N u nha van co fInh fh n
fra ch nhI m hon, fh do I na o Ia I dI da y ca I cha n chuo ng
nhu fh 7
|1) ThI sI fuo ng frung Pha p |1854-1936)
V n m nh con nguo I khong bI f fo I du; d n vu fru
cu ng khong bI f fo I du. Mo f nha frI f Iy ch f fre , d y
Io ng fhuong yu con nguo I nhu Cuyo |Guyau)
|1)
, nhung
khong c f mnh ra kho I duo c h fho ng fu fuo ng cu a
nhu ng gIaI c p suy fa n, cu ng da Ia m cho foI fa I f ca co I
Io ng, khI ong fa ca I de p, ca I ma nh cu a bI n Io n mnh
mong, buo n ra ng f f ca ca I nang Iuo ng vo va n kIa cu ng
chI co n mo f if bo f so ng cho gIo bay fung, va ha mo f cu:
Tra I fIm cu a qua d f d p, khong hy vo ng.
!O NC V TH! TR!O C XA IM I M...
uo I nhu ng a nh huo ng gIa dnh, xa ho I va van ho a
nhu v y, nhu ng buo c duo ng fu fuo ng cu a foI fruo c Ca ch
ma ng Ia nhu ng buo c so soa ng, Iuu Ia c, fhuong dau. ToI
chua ho I y vo I ca c ba n fho Th Iu , Iuu Tro ng Iu, Huy
Thong, Ch Ian VIn, Nguy n inh v.v... nhung co Ie , o
dy, foI cu ng no I, ba ng nhu ng khia ca nh cu a foI, ca I fnh
fra ng chung dau kho fInh fh n cu a ca c anh, khI Ia c
duo ng qu n chu ng, khI chua fm fh y a nh sa ng cu a
a ng.
Van ho a cu vo I phuong pha p fu fuo ng sIu hnh
(mc tapbystquc cu a no , daf fm fri foI, fu khI nho d n
Iu c Io n, va o mo f con duo ng ru f va o fron o c fh f Ia fac
f! Tu nghI mnh Ia mo f ke fa I fnh, mo f fa I nhn bI f
yu ca I de p, quy ca I hay, fro ng ca I pha I, va Ia I co n fa o
ra ca I hay, ca I de p Ia da ng kha c, foI - va ha ng va n ho c
sInh, ngh sI, fri fhu c kha c - fu da f ca I t6t nhu mo f fhu c
|1) Nha frI f ho c Pha p |1854-1888).
fa I b f dI b f dch, fu d cao ca I ba n nga , coI no Ia mo f
fuy f do I.
ToI Ia foI, Ia kha c vo I nguo I kha c, Ia mu c dich, Ia cu u
ca nh. V v y nn haI nguo I yu nhau, ma
Em /a cm, Anb c n cu /a anb
Co tbc na o qua Va n Ly Truo ng tba nb...
a du ng ca I t6t In su ng su ng nhu mo f HI Ma Ia p
Son, fh fu khac fu co I p mnh, khong ho a no I mnh va o
vo I fa o v f, fhIn nhIn, va o vo I nhn qu n, xa ho I: ca t
bnb ba n nga mang ca I nghI p cu a no , Ia ca t bo ng c6
Jon. CIo , frang, hoa, co ,
8o ng go n tra ng gtang bu6 n Jtc p Jtc p
|1)
Gto ng nuo c bu6 n tbtu boa b p /ay
|2)
,
frong pho ch f, gIu a cho dong, o du cu ng fh y duo c
mnh Ia Ie chI c mo f mnh. Iuon Iuon fh y ro n o frong
ho n mo f Iuo ng gIo heo may Ia nh foa f.
Muo n do ng ca I t6t nhu mo f ca I co c co dnh, vInh vI n
o frong do I so ng, cho nn khI fh y ngoa I ca nh fhay do I,
fh cuo ng cuo ng In. Nha frI f ho c fu sa n Pha p e cxong
(Bcrgson phn fich r f fInh vI, f nh ra ng cuo c so ng Ia
chuy n do ng, Ia do I fhay, nhung Ia I khong muo n fh y
qua frnh bI n chu ng va Ich su , nghIa Ia fI n bo cu a su
v f; ho c mo f cu a e cxong, foI ngoa y su va o no I fhay do I
Ca t bay kb6ng Jo t ca t tr6t, Tu t6t pbu t truo c sang t6t
pbu t na y, nhung mu mf khong fh y duo c su fhay do I
bI n chu ng va fI n bo , chI fh y do I fhay Ia no I nnh, froI
cha y, xIu do , fan fa c, fu Iy! Ro I dm ra vo I va ng, gIu c
|1) Tho Huy C n.
|2) Tho Ha n Ma c Tu .
gIa , sa ng so f. Trong khI do , fh nhu ng ba I ha f chI u
bo ng, nhu ng dIa ha f fI ng Pha p dua sang, ro f va o faI o c
foI nhu ng y nI m da I Ioa I nhu:
T6t mo m6 t b6ng boa
Kb6ng bao gto cbc t ca ...
... Nbung no kbo Ja t qua
Gt c m6 ng cu a t6t mo.
Cu mo I I n ha f ba I na y, fh Ia I nhu aI nghI n frong
Io ng, u a nuo c maf.
ChI fh y cuo I duo ng Ia gIa , Ia ch f, nn I n ch n
khong muo n buo c; phia fruo c da cu f duo ng v y, khong dI
fo I duo c nu a, be n fhoa I IuI, ngoa nh Ia I dI v phia sau.
Tm ho n cu pho ng ra cho fh f xa, cho fh f vu vo, cho
fh f vI n vo ng... Xa, va Xua! NhI u fhI sI mo mo ng fhuo
nhu ng ong nghe vInh quy cuo I ngu a, Qun b u rco
cbuycn J t, Tung ca n /o ng cu a quay
|1)
; chu ng foI cu dI
nguo c fho I gIan, bo I fm nhu ng g bu I ba m du du frong
nga y fha ng cu . Ch Ian VIn, nha fho 16 fuo I, da dI n
fa r f fa I fnh ca I fm fra ng do :
uo ng cc tbu truo c xa /m / m,
Ma kc Jt cc cbt m6 t t6t...
N u yu mo f nguo I, fh cu muo n chI m I y f f ca
nguo I fa, baf nguo I yu pha I phu fhuo c va o ca I t6t cu a
mnh, fruy IInh mo f ca ch dau o m ca fuo I nho cu a nguo I
fa, cho nn r f do ng Io ng khI fm fh y ca I fruo ng xua,
nguo I yu ho c fu Iu c co n be xiu! OI! con duo ng fron o c,
ca ng dI ca ng ru f ma I va o cho fhu y f n son cu ng!
|1) Tho Nguy n Nhuo c Pha p.
O cho f n cu ng cheo veo do , Cbtc c Ja o b6 n t6t ro n
b6 n bc ; ca I t6t fhu Ia I chI ba ng d u mo f mu I kIm, va qua
va n fru ng da I duong, In fI ng go I ku cu u fuy f vo ng:
Gto tay ta c y ngoa t c6 t n,
Cb ng btc t xa /o ng co nbu ng at!
|1)
o I vo I ca I xa ho I fra I nguo c, fa n nh n quanh mnh,
foI chI bI f I y mo f Io ng fhuong mnh mang, dau do n;
Iuon Iuon nghI d n v n d dau kho cu a con nguo I, foI
khong co ca ch g gIa I quy f duo c, da nh ra I dI nhu ng
Pb n tb6ng ca ng, mong xoa du nhu ng no I kho mo f ph n
na o!... ToI da dI n fa du ng ca I hoang mang fruo c xa ho I
ba ng hnh a nh:
Tbuyc n t6t kb6ng /a t cu ng kb6ng nco,
Trcn btcn Jau tbuong Ja o ca nb bc o,
Trcn btcn Jau tbuong Jt / ng /c ,
Tbuyc n t6t kb6ng /a t cu ng kb6ng cbc o...
o I vo I ngh fhu f, foI say m, quy fro ng, nhung fa I
sao foI fh y ngoa I xa ho I coI fhuo ng, coI khInh. Ngay fu
be , du ng nghe mo f nguo I mu daf em con ga I nho , g y
chI c da n b u, ha f nhu ng ba I ca Hu r f mu c Ia hay va
xIn fu ng do ng xu, foI da cha nh Io ng nghI d n fhn foI:
Ngh fhu f nghe o he n, hay Ia Nguo I mu ha f da o. Mo f
nguo I fhI sI, frong xa ho I Pha p fhuo c, aI quy fro ng7 Co
fa I nhu Ta n a , cu ng d n no I pha I bo I so Ha Ia c d sInh
nhaI. Anphongxo od (A/pbonsc DauJct
|2)
ve mo f nguo I
co o c va ng, pha I na o o c ra ma ba n; foI nghI fruy n mo f
Nguo I I ngo c, kho c nuo c maf ra fha nh ngo c d do
|1) Tho Pha m H u.
|2) Nha van Pha p |1840-1897).
nh f, d n Iu c I ca n, pha I chm gaI va o maf cho I ngo c
co roI ra! o I fh y nhu ng nguo I fa I fnh o frong do I b
fhI u so va b khInh fhuo ng, foI nghI mo f ba I van d
ChIu fa I fu , go I nhau fu xua d n nay Ia I, da ng frI m
vo I nhau, fhuong I y nhau. KhI ngh fhu f khong co Iy
Iu n ca ch ma ng soI duo ng, khong co qu n chu ng nuoI
duo ng, no c u bo c u b f nhu fh d y!
n khI a ch Nh f fhuo c qua ng fhm va o co , fu fuo ng
foI ca ng nga y ca ng bi. ToI co ba m I y I p fruo ng fI u fu
sa n du ng gIu a cu a foI: mo f ma f khong h chu dI fhI frI
huy n Ia m quan, ghe f su buon ba n, su Ia m gIa u, Ia nh
xa bo n an frn ngo I fro c cu a xa ho I; pha n do I nhu ng
nguo I Ia m fho fru y Ia c, vI f van ca fu ng fhuo c phI n; do I
ho I su Ia nh ma nh, su sa ng su a frong van ho c; mo f ma f
khong bI f, khong da m dI vo I qu n chu ng c n Iao, nghe o
kho ; foI du ng gIu a, gIu mo f fhu frong sa ch fIu cu c, cu a
nhu ng ke fa I fnh Ia Iu y muon do I. Tu fruo c, chI bI f
buo n dau, chu chua h vI f mo f cu khInh ba c do I vo I
cuo c do I, nhung d n nam 1942-43, foI da cuo I mIa fa o
v f cu Ia p dI Ia p Ia I ma I, nguo I con ga I I y cho ng, de con,
Ia I Ia p Ia I ca I su yu con... Nam 1943-44, o frn ca I ga c
Ha ng ong, foI cha y buon cho den fh khong buon duo c,
vI f van fh cu no I ma I ca I buo n cu ng h f chuy n, foI
ngo I gIo qu n a o cu ra va gIu a mo f bo ng chI u fhu dong
Ia nh va he o xa m nhu hoa kho. y, fhua nhu ng aI hI n
nay co n cao da o va co n fu cho ca I t6t cu a mnh Ia ong
fro I, ca I t6t cu no vInh quang nhu fh d y!
Om ma I ca I t6t ma Ia n ngu p fr m Iun ma I vo I no ,
foI dI d n chIm nguo ng nu cuo I cu a du c Ph f, so soa ng
mo f ca ch gIa I quy f na o do frong sac sac, khong
khong. Ta I v, mo I buo c va o fuo I fhanh nIn, foI da do c
nha fho Io n a Tu Oma Khayam (Omar Kbayam: - Ca I
bnh fhon fhon kIa, xua Ia mo f nguo I da n ba co Iung ong
r f de p; hoa c: Ta du ng d m ho n d f nho no , xua do Ia
con maf cu a mo f nguo I... Nhu ng hnh a nh ngh fhu f
qua hay do Ia n su va o fhm fm foI, by gIo Ia I no I In.
Ta I v, fruo c foI, mo f nguo I r f fa I hoa, r f fhong mInh,
ma foI r f phu c, nhu Tha nh Tha n, vI f van ph bnh Ty
suong ky co khi, co fh nhu v y, ma cuo I f p Ma t Ty,
Ia I fh y kInh nha Ph f d chu ca c cu fho; foI do c
chuong Ktnb m6 ng cuo I cu ng, cho Qun Thu y dI ra kInh
d fhI, na m mo fh y Oanh Oanh cha y do I fheo mnh, ma
Tha nh Tha n bnh Iu n, no I ca I gIa c ngo v su chIm
bao, bo ng nhIn foI Ia nh ru ng ca IInh ho n: fh ra ca ca I
fnh yu kIa da Ia m mnh m m f fu d u sa ch d n gIo ,
vo n chI Ia mo ng m, mo ng m!...
Khong co con duo ng d gIa I quy f fho a da ng ca I t6t,
foI be n fu cho ma I nho n sac ca I t6t nhu nu fhI sI Anna
do Noay (Anna Jc Noi//cs
|1)
muo n fu fa o mnh fha nh
sInh v f do c nh f vo song, khong g fhay fh duo c, fu
cho qua khich na y, foI sang cho qua khich kha c, - haI
fhu d u duy fm ca - Ia foI r f ca m on nha fon gIa o n
o CorIfnamuy cfI (Kbrtsnamurtt
|2)
fro cho foI con duo ng
hu y dI f ca I t6t.
Mo f dm sao,
|3)
na m nhn In fro I, foI dI n fa ca I
ca m gIa c co don cu ng cu c: ... Tuo ng nhu foI da froI gIa f
frong khong ro ng, va haI maf foI da ro I ra xa ca ch foI;
|1) Nu fhI sI Pha p no I fI ng |1876-1933).
|2) Kbrtsnamurtt, Ramakbrtsna, VtcckananJa: nhu ng nha fon gIa o
n o cuo I fh ky 19, d u fh ky 20.
|3) ang fa p chi Tbanb Ngbt 1944.
va chinh haI maf cu ng re nhau khong song song nu a,
Iuu II fh f Ia c mo I chI c mo f duo ng. Cuo I ba I, foI k f
fhu c: Ta nguy n fha nh mo f do f so ng o gIu a da I duong,
mo f ha f bu I frong ba I ca f, mo f ba nh xe khI fro I chuy n
pha p Iun. KhI gIo gI y In, khI nuo c cuo n, fa Ian quay
frong fay cu a chu a do I. Ia m g co ca I fa"! o Ia a o a nh
cu a fuo I fre ; do Ia nh m I n cu a chu ng sInh ham so ng..."
Th Ia fu fuo ng cu a foI, cuo I mo f con duo ng da I muo I
Iam nam dI fm chn Iy , da d n cu ca vo ng co re fI n:
- Tha ra ng fha nh chIm ho a da , v n vo noI nu I So song
T n...
Trong khI qu n chu ng ca ng o duo I a ch Pha p Nh f
ca ng cu ng kho va da baf d u ch f do I, fh nguo I fri fhu c,
nguo I ngh sI o foI sa I y fr m fro ng va o ca mo f h
fho ng fu fuo ng cu nhu v y, no Ia mo f ta p pi /u fu fuo ng
cu a phong kI n, fu sa n va fI u fu sa n; foI cu ngo I va a o
va pha f ra nhu ng fI ng ku dau do n xe ruo f xe gan. ToI
ca ng nghI suy, ca ng va d u va o mu fhu n. Tm ho n, fri
fu foI Ia mo f con chIm Io ng ma khong fu bI f, fh y
mnh co do ng ca nh, fh fuo ng mnh bay; cu I y fra I fIm
d p va o cu a cu a vInh vI n, cu a vo cu ng, ku kho c:
Mo ra! mo ra cho foI, nhung no khong mo ra bao gIo ,
v Ia m g co fhu cu a co dnh, sIu hnh y ma mo !
TRONC KHI M C! C, !ONC HO I...
n hI n nay, ma co n co nhu ng nguo I fu go I Ia suy
nghI, Ia I du a va o co na y, co no d de bIu IIn Xo, de bIu
Ca ch ma ng do gIaI c p vo sa n d n duo ng, foI Ia mo f
nguo I da nhI u dau kho ba n fhn, foI fh y nhu ng ke y
khong bI f dI u fha I qua ! N u khong co Ca ch ma ng
fha ng Ta m d n IoI b f foI ra kho I ca I vu ng I y qua n
qua I, fh sau 1945, chac foI khong co n co fh fI p fu c
ngo I xo kIm va a o mo f ca ch frong sa ch nhu fh ma I;
ma mo f nu a Ia foI dI va o fru y Ia c, ba n van buon chu , sa
do a fha nh bo I bu f chinh fr; haI nu a Ia foI ho a dIn; chu
fh f f su Iu ng Io khong fh ke o da I qua mo f mu c na o
do duo c.
Nhu ng fhIn fa I van ho c cu , du su nghI p fruo c fa c
ro ra ng Ia m gIa u fm ho n foI vo ha n, va da y cho foI
nhI u vo cu ng v con nguo I va cuo c so ng, nhung f f ca
nhu ng frang r f mu c fa I fnh do d u khong d p pha g
ho foI duo c ca I nha fu fu fuo ng sIu hnh, v chinh ho
cu ng khong fu pha no I cho ho .
Cu Vo IIm Son, fa c gIa fhIn fI u fhuy f d y y fo f
nhung bI quan C6 /u m6 ng
|1)
, da xua fay r f du ng, Ia y
ca no n ca I xa ho I cu :
Tb6t tba nb btc n,
Tb6t ttcn pb t,
Tb6t ba o ktc t,
Tb6t anb bu ng!
Nhu ng ba I ca ca m kha I cu a cu fhI u ha n mo f nu a.
Vng, m cu c fh duong ho I, f f ca nhu ng v frn dy
khong cu u g cho fu fuo ng foI duo c; duy nga y 19 fha ng 8
nam 1945, co qu n chu ng, co a ng Co ng sa n, co chu
nghIa Ma c - InIn a p du ng va o hoa n ca nh mo f nuo c nong
nghI p fhuo c da, co Ca ch ma ng fha ng Ta m, em cu a Ca ch
|1) Vo IIm Son |1888-1949) vI f C6 /u m6 ng nam 1928, xu f ba n
nam 1934.
ma ng fha ng Muo I, da cu u foI va cu u fu fuo ng cu a foI. Ro
ra ng Ia fu fruo c, foI mac ke f nu a nguo I va o mo f ca nh cu a
mo do ng Iu ng khu ng, cu a cu nghI n, foI cu ku vo ich va
fh f fhanh, c u cu u khap ca c fhu sa ch vo frn do I ngoa I
sach vo Mac - InIn, nn khong dI dn du ca. Qun
chu ng Iao kho , ra ch ruo I, ch f do I da du ng In fheo a ng
cu a gIaI c p vo sa n, IoI cuo n ca foa n dn fo c, da p fung
ca nh cu a Iu ng khu ng cu a Ich su , fu cu u mnh va cu u
ha ng va n nhu ng ngh sI, fri fhu c ch f ke f nhu foI. Nhu
v y ma ba o foI qun on, fh qun Ia m sao duo c7
Nhu ng v n d mu fhu n fich Iu y ha ng fram, nga n
nam, qu n chu ng vuo f b c gIa I quy f, a ng cu a gIaI c p
vo sa n gIa I quy f. Truo c h f chua gIa I quy f nhu ng dau
ngu a phI n foa I cu a foI, ma ha y ke o foI du ng In, go I fn
fh f cu a foI Ia mo f Con Nguo I, xo a frn fra n foI ca I v f
saf nung cu a fho I no I , fra cho foI mo f To quo c mo f dn
fo c, cho foI mo f y nghIa cuo c do I. Tu fruo c, ho c f p mo f
n n van ho c u chu va o ha ng ru c ro Ia van ho c Pha p,
foI da nh n fh y da I kha I frong do , frn ne f Io n, fho I ky
co dI n fh fm chuo ng /c pba t |Ia raIson) fho I ky Ia ng
ma n fh fm chuo ng tnb ca m |Ie senfImenf), d n fho I ky
sa do a fI p fheo, nhI u fruo ng pha I van ho c Ia I fm
chuo ng ca I ph n fh p cu a con nguo I, Ia ca m gta c |Ia
sensafIon). Cuo I fh ky muo I chin, va nh f Ia sang fh
ky haI muoI, nhu ng nha van fu sa n Pha p du ca c co dI
xu c va o ca I mu I ngu I, ca I Iuo I n m, ca I maf nhn duo ng
ne f sac ma u, coI nguo I fa Ia mo f ca I fu I d du ng ca c fhu
suo ng vuI, d p va o nhu ng ph n so da ng nh f, con v f
nh f cu a fha ng nguo I; va ho d u fu nhI u nh f Ia va o
nhu ng xu c ca m sInh du c! Cuo I fho I ky fhu ba na y, van
ho c fu sa n Pha p khong co fho I ky fhu fu na o d ma dI
nu a. Ca I bi duo ng cu a no nh p ca ng sang VI f Nam,
nha van khong co n fh fho ng g so f, Ian va o ba n de n
Ia m mo f con fhIu fhn cha n chuo ng va a c kh u; van ho c
khong co n co fu fuo ng, mo f so nha van ba hoa ba n fro I
khong van fu , nhung fhu c ch f Ia muo n an ngon, choI
suo ng ma Ia I r f nha c Iuo I! Nhu ng nguo I co n bI f fu
fro ng va fI p fu c fm chn Iy cu a cuo c do I, fh Ioay hoay
ma I cu ng khong fh na o gIa I quy f ba ng fInh fh n
duo c.
Ca ch ma ng d n! Ca ch ma ng VI f Nam mang fo I ca I ma
van ho c fu sa n Pha p khong co no I, Ia su ba nb J6 ng
|IacfIon). Khong pha I ca I fhu ha nh do ng d ma ha nh
do ng (actc gratutt cu a ngdor CIf (AnJrc GtJc, ma
ha nh do ng ca ch ma ng, ha nh do ng cu ng vo I qu n chu ng,
ha nh do ng co mu c dich va co hI u qua . Nhu ng nga y Ca ch
ma ng fha ng Ta m, foI cu ng bao ngh sI, fri fhu c kha c say
sua mo I nguo I mo f vI c, nga y dm cong fa c. Hoa f do ng,
cong fa c ca ch ma ng da gIa I quy f su hoang mang vo bo
cu a fri fu foI, nhu ng fri fu foI fro Ia I frong ca I y nghIa
co ba n cu a su Iao do ng. Thu c dn Pha p da nh Nam o , ro I
foa n quo c Kha ng chI n, a ng frao nhI m vu gI f gIa c cu u
nuo c cho ngo I bu f foI. ToI ro ng mo buo c va o Kha ng chI n
fruo ng ky , va fu fuo ng cu a foI co n ga p go , fra I vuo f nhI u
cha ng duo ng xuo ng In khong pha I Ia don gIa n...
CA NC S! NCHIA , CA NC A I TNH SONC
Muo n fu cong ba ng vo I mnh, foI pha I fu nh n ca I uu
dI m co h fho ng cu a foI, Ia ngay fu nho , do Ia con mo f
ong do nho nghe o m y do I, Ia I Ia con cu a ma foI Ia mo f
nguo I vo be , do so m b a p bu c frong gIa dnh va so m duo c
bI f ca I nghe o fu ng, va do co gang suy nghI ba n fhn,
foI co mo f Io ng fhuong nguo I, yu nguo I fra n ng p, - ma c
d u co duo m mo f ma u sac khong fuo ng. Kho buo n fu be ,
foI Iuon Iuon nghI d n v n d dau kho cu a con nguo I; foI
da m ca gan vI f nhu ng cu nhu:
Cbo t6t Jau ma bo t kb6 /oa t nguo t,
T6t nguyc n sc cbc t trcn cy tba nb gta ...
|1938)
Nhu ng khI fo I den b fac, co don d n gh Ia nh, foI
v n fh y mo f dI u ma foI khong fh fu cho I duo c, Ia
chung quanh foI, v n co n co nhu ng con nguo I: ToI nhu
chI c Ia Io chuy n Ia ru ng, buo n do I be nhe ; nghI d n
muon nghn u c frI u Ia ba n, ma Ia I phe ph f vo I do I...
|1)
Ca I t6t cu a foI hunh hoang fu da I nhu mo f fha ng be
con, nhung no v n co n o frong ho n mo f dI m so ng, mo f
dI m sa ng khong faf: V dm, fa fre o ngo I frn d u
Tra I f; fhuy n fa nhp, boI qua ca c sao. I n fro I xanh
den, khong fh y d u duoI, frn duo I. Ta buo n qua , muo n
kho c; fa s u ca I s u cu a vu fru , fa h n ca I h n khong
gIan... Trong ca I da I duong vo IIu na y, fhoI chI Ia hu vo,
Ia su c ma nh fo Io n, go gh , vo frI; bo n fInh d u Ia m g
ma xoay nhu fh 7 - ToI quay d u Ia I nhn ca c ba n vo so
cu a foI; cha n nghI chuy n fro I, foI nghI chuy n nguo I, va
fu nhIn Io ng foI fh m fhia yu m n
|2)
|1939). Iuon
Iuon frong foI co mo f su da ng co nhu v y; mo f ma f fu
fuo ng foI ho c pha I mo f n n van ho a sIu hnh, b no IoI
|1) |2) Ru f o ba I An u t gtu a /oa t nguo t |1939).
fheo xuo ng do c va va o hu nu f; nhung ma f kha c, foI v n
d y Io ng fhuong yu, va ca I Ia I: khong fh ch f h f,
khong fh m f h f duo c! do I v n cu co n dy kIa ma ! Cuo I
Nh f fhuo c, haI frI u nhn dn ch f do I, foI da b ng p
d n f n co , nhung nh f dnh foI khong chm, foI v n fho ,
foI co boI, va foI da boI d n vo I Ca ch ma ng. KhI qu n
chu ng c m co do sao va ng dI cuo p I y chinh quy n va o
frong fay, foI fh y do Ia dI u foI v n cho do I, fh y cuo c
Ca ch ma ng na y Ia cu a foI, khong fh kha c, khong fh
kha c duo c!
Tuy nhIn, cu ng frong a I fnh, yu nhau ro I, nhung
khong pha I nh f da n da hI u nhau f f ca ; ca ng yu ca ng
hI u, ca ng hI u ca ng yu, bao go m ca nhu ng Iu c ho n gI n
khong hI u nhau, fh m chi co Iu c ba ng ma f cha ng ba ng
Io ng, f hon nu a, co Iu c fuo ng nhu Iy d nhau duo c! Mo f
so nguo I yu Ca ch ma ng, d n vo I Ca ch ma ng, nhI u khI
cu ng fh .
ToI hang ha I va o Ca ch ma ng, vuI so ng vo I cong fa c,
nhung fhu c ra, da o vo I nhau, ma foI mo I kha m pha ra
Ca ch ma ng d n d n... Va o Ia m Van ho a Kha ng chI n o
Thanh, d u nam 1947, foI bo ng mo quy n Ltcb su ky
Jtc u cu a /oa t nguo t
|1)
ra do c. Quy n sa ch chua pha I da
Ia khong co khuy f dI m, nhung foI do c no nhu nguo I
duo c ba c sI mo I y ca I ma ng che noI haI con maf. ToI
suo ng qua ! ToI de ra da Ia m mo f fn no I nho , suo f do I
so ng frong gong cu m, duo I cha da p, fh y foa n chuy n
x u xa fa n nguo c, nn chI foI da cho do Ia f f ca Ich su
cu a Ioa I nguo I. Nhung khong, Ioa I nguo I boI qua bI n
ma u, fre o qua nu I xuong, b ca c gIaI c p fho ng fr k fu c
|1) I Htstotrc proJtgtcusc Jc / Humanttc cu a Andre RIbard.
nhau coI Ia ca I ra c, cu c nhu c qua Iam, nhung mo I fh ky
d u co fI n fhm frn duo ng gIa I pho ng, d u co sa ng
fhm ma I ra, d u co no I d y qu f cho bo n a p bu c bo c Io f
nga cho ng go ng, roI xuo ng an bu n, va I y ma u fra d n
no ma u! Te ra nghn frI u nguo I nghe o kho b ch f bao
nhIu Iu nay khong pha I Ia co cy mu c na f vo ich, ma
Ia do ng Iu c can ba n cu a cuo c vuon In vI da I. ! , d u cho
ch do fu ba n, khI no r y ch f, khI no fha nh chu nghIa
d quo c va chu nghIa pha f xif, no fa n a c ba ng m y
nhu ng nga y cuo I cu ng cu a ch do phong kI n, HifIe do f
ha ng va n nguo I u chu frong Io , My fha bom nguyn
fu gI f dn Nh f, nhung no nh f dnh ca o chung, do Ia
fhang Io I gh go m cu a Ioa I nguo I. O cuo I quy n sa ch
da y, co ca I chuong Io n v chu nghIa xa ho I. Ca I chuong
ky dI u nh f, dom hoa k f qua cu a Ich su ky dI u Ioa I
nguo I! Th ra fu nho d n by gIo , foI bI quan fac f v vo
mInh, Ia v do f, v khong duo c hI u, va ca khong muo n
hI u! Chu Ma c, InIn, Ca ch ma ng fha ng Muo I va IIn
bang Xo VI f v n ro ro cho I Io I fruo c foI; nhung ca I ngh
do I Ia nhu v y, pha I co Ho ng qun IIn Xo da nh fan do I
bInh Quan ong cu a Nh f o Ma n Chu, Ca ch ma ng
fha ng Ta m vu ba o Iay ca nguo I foI, fh mo I cho c fhu ng
duo c con duo ng cho chn Iy d n vo I foI duo c!
Ky dI u fh f! ToI nhu vo Ie ra hI u f f ca ! Tu fruo c
fo I nay, ca c fa c gIa Io n, be ku kho c do I buo n, cuo c so ng
vo nghIa, fh gIo I suy fa n... Pon Morang (Pau/ MoranJ
xa ch va Iy da n du ca c fhu gI y nha ga dI choI Iam nuo c
v , fho haf hoI ra, ku: Cbt tro co tra t J t!
|1)
Nha van
PIe IofI (Ptcrrc Lott
|2)
do ng fho I Ia sI quan fhu y qun
|1) Rtcn quc /a tcrrc, fn mo f quy n sa ch cu a PauI Morand.
|2) Nha van Pha p |1850-1923).
Pha p, cuo I f u dI chu du h u khap fh gIo I, ma van cu a
ong cu nhu mo f buo I hoa ng hon xa m da I da c, buo n fh m
fhia nhu c xuong; mo f con bo frn f u cu a ong cho nga y
dem ra Ia m fhf, fI ng ku fha m da m; ong fhuong xo f no ,
fro nn day nghI n: - ThoI ma , nhu ng ke se an nguoI, ro I
ho cu ng se ch f d y ma ! Sau chI n franh 1914-18, Pon
VaIrI (Pau/ Va/c ry
|1)
no I mo f cu fru danh: Chu ng foI
dy, nhu ng n n van mInh, chu ng foI bI f ra ng chu ng foI
co fh ch f.
Ca c nha van fu sa n Pha p fruo c chI n franh 1914-18
va fu chI n franh do d n cuo c da I chI n 1939-45, ke o da I
o frong fho van ho mo f fhu buo n f n fh nhu v y. Ho
dI n fa r f du ng ca I mo c meo cu rich cu a fh gIo I fu ba n
va d quo c chu nghIa; ca I fh gIo I do fh co n ca I g mo I
dem d n cho Ioa I nguo I nu a7 no chI fo ho ra mo f ca I cha n
chuo ng fo Io n. Nhung ho cu ng dI n fa r f saI - foI chac
ph n Io n ho Ia nhu ng do d vo fm cu a chu nghIa fha nh
fh f, cu co g vI f n y fheo ca m finh, chu khong pha I
ho ba n mnh cho bo n ca m p fa I chinh - ho dI n fa r f
saI khI ho vo du a ca nam, cho ra ng fh gIo I fu ba n Ia
f f ca fh gIan, khI ho I y ca I buo n f n fh cu a fu ba n
chu nghIa dIu fa n ma pho ng ro ng bao fru m In ca fra I
d f va vu fru . Co f n fh fh f, nhung chI Ia fh gIo I cu
f n fh ; chu co n fh gIo I mo I da xu f hI n Io Io o IIn
bang Xo VI f ro I! ChI nh m I n - vo I mo f so nguo I, fh
Ia gIan I n - co mo f chu f xiu do fhoI: fu nga y 25 fha ng
10 nam 1917, co d n haI h fho ng xa ho I o frn fh gIan,
nhung van ho a fu sa n cu Ia m nhu Ia vInh vI n duy nh f
chI co mo f.
|1) ThI sI Pha p, na ng v hnh fhu c cu fho.
Th ma kho c Io c rn ku fha m fhI f, Ia m cho so nha
van VI f Nam, sInh frong nuo c fhuo c da cu a d quo c
Pha p, cu ng nh m, kho c fheo. Ta n a no I: Ba c Ja cc tb6t,
Jo t Ja ng cba n. Th Iu no I: Nbung Jc n nay c6 y Ja
pbong tr n, V tr6ng tb y cu6 c Jo t tb6 ro qua . Huy C n
no I: o t ngbc o tbc , cb ng Ja nb t6t cbu t /a . ToI cu ng no I:
Cu6 c Jo t cu ng Ju btu nbu J m kba cb,v.v... KhI fhan
do I buo n, do I Ia b kho , chu ng foI chI muo n va ch ca I
cuo c do I ma chu ng foI dang so ng, nghIa Ia cuo c do I tu
ba n cbu ngbia ma fhoI; nhung chu ng foI vo mInh, do f,
nn dem f f ca cuo c do I ra ma chu I mo f fh . ChI nh m
co mo f chu f xiu do , chI qun haI d u ngoa c don, da ng Ie
pha I chu fhich: |do I dy chI Ia do I fu ba n chu nghIa) ma
ha ng fram nha van VI f Nam an s u nuo f h n, phao phi
r f nhI u fm huy f cu a mnh. Chu n u so m bI f chu
nghIa Ma c - InIn, fh xa ho I fu ba n ch f dI, chu ng foI
chI co vo fay mu ng, cho Ia m sao Ia I dI kho c do ng mo I!
Su c ma nh cu a mo f quy n sa ch nhu Ltcb su ky Jtc u
/oa t nguo t do I vo I foI nhu v y. Cuo I nam 1947, Ia m o
Ttc ng no t Vtc t Nam, fa I ngoa I o fh xa ac Ca n, foI Ia I
duo c hI u Ca ch ma ng fhm mo f buo c da I nu a, va can
ba n. ToI duo c do c Nbu ng nguycn /y co ba n cc trtc t bo c
cu a PoIIfde (Po/tt:cr
|1)
. Tu Ca ch ma ng fha ng Ta m fro dI,
d n d n quan sa f nhu ng su vI c quanh foI, foI ca m fh y
mo f fh gIo I mo I, mo f fu fuo ng mo I, mo f ha nh do ng mo I,
nhung Io n xo n, chap va . Quy n P6/ttJc da cho fri fu foI
mo f ca I xuong so ng. No va ch cho foI fh y ca I fo I fo fong
cu a fu fuo ng foI fruo c dy, Ia pbuong pba p stcu bnb,
|1) Mo f nha frI f ho c fre fuo I Pha p, da ng vIn Co ng sa n, b u c
HifIe gI f.
chu quan, duy fm; I y mnh Ia m frung fm cu a cuo c
so ng va vu fru , coI ca I t6t Ia mo f fuy f do I b f dI dch,
fh do ng fho I cu ng quan nI m su v f va cuo c do I Ia fu
xua d n nay v n nhu fh , con nguo I xua nay v n fh , vu
fru fu n hoa n Ia I chu ky quay v cho cu ...; quan nI m
mo I v f ca ch bI f ra, khong IIn quan g d n nhau, khoa
ho c Ia khoa ho c, frI f ho c Ia frI f ho c; quan nI m da chIa
ra fh chIa ra vInh vI n va khong fhong vo I nhau duo c -
Tbuyc n kb6ng gtao n6 t Jy qua Jo , Va n tbuo cbo mong
m6 t ca nb bu6 m
|1)
; quan nI m so ng Ia so ng, ch f Ia ch f,
haI dI u fra I nguo c khong bao gIo Ia I o chung. P6/ttJc k
ra ng nha fI u fhuy f Anh Ho cbo !oen (Hcrbcrt Wc//s
sang IIn Xo, co d n fham MaxIm Coo ckI va d ngh vo I
Coo ckI I p ra mo f cu Ia c bo van chuong, frong do nguo I
fa khong Ia m chinh fr. uo ng nhu, nghe no I fh , Coo ckI
va ca c ba n ong b f cuo I, va !oen I y Ia m ph f y . Ia v
!oen hI u va quan nI m nha van nhu so ng ngoa t xa ho I,
ma Coo ckI va ca c ba n ong fh bI f ra ng frong do I, khong
pha I nhu fh !
Quy n P6/ttJc da cho foI mo f phuong pha p fu fuo ng
kha c ha n. To m faf Ia I, fh cu ng co m y chu fhoI: duy v f
bI n chu ng, duy v f Ich su - y fh ma no ca ch ma ng
ca fh gIo I. KhI no d n vo I foI mo f ca ch co Io p Iang, h
fho ng, Ia I nhu mo f nguo I ba n ch m ra I phn fr n saI,
du ng, fh no dich Ia chI c fhuy n ba f nha chn chinh
dua fri fu foI vuo f bI n vo mInh d n bo gIa c ngo .
Nhu fh Ia fri fu foI da duo c pba t J6 ng. Nguy hI m
nh f cho chu nghIa fu ba n, Ia ha f gIo ng fu fuo ng Ma c
va o frong o c nguo I va n y m m frong do . Trong ba bo n
|1) Tho Huy C n.
nam sau, fu fuo ng foI, fheo quy Iu f cu a su n y no , fu
no mo f nga y mo f xe foang ra. ToI hI u Ca ch ma ng, hI u
a ng nhI u fhm. Mo f nga y mo f fh y mo ro ng.
Iu c mo I hon haI muoI fuo I, ma foI da CIa fu fuo I
nho r f Im Iy; d n fruo c Ca ch ma ng fha ng Ta m, foI da
fu cho mnh gIa , ngo I cha m va a o. Nhung fu khI bI f chu
nghIa Ma c, foI fh y mnh duo c va o mo f Ich frnh mo I
xu f pha f, co n r f fre , fI n bo d n vo cu ng.
IA I TM NH! NC IO I OA N TR!O NC...
Tuy v y, du sao foI cu ng mo I gIa c ngo frn Iy fhuy f.
Co Ie ca I vuI suo ng Io n cu a foI Ia fu nh c ra duo c kho I mo f
h fho ng ch f, ma va o mo f h fho ng so ng, nghIa Ia fu cu u
duo c mnh. Ma d n vo I chu nghIa xa ho I v mnh, fh
cho ng ch y nhu ng dau ngu a phI n foa I cu Ia I pha f ra.
Nhu ng nam 1951, 52, 53, sau fhang Io I chI n dch
In gIo I, cuo c kha ng chI n cu a fa frn da fruo ng fha nh
ma nh, pha I vuo f nhu ng kho khan r f fo Io n. y gIo , chI
phoI pho I du ng frn I p fruo ng dn fo c chung chung ma
fhoI, khong du nu a. KInh f cu a fa co n r f a ch, fhu
nong nghI p chua co , Chinh phu pha I fa m vay, co nhu ng
Iu c do I fo, nhu ng vu ng fhI u muo I; b y gIo pha I co ca I
da saf gan do ng cu a anh cong nhn, anh b n co nong,
va co ca ca I chi ph n d u cu a ho , nghIa Ia pha I co ca I
gIaI c p finh cu a nhu ng nguo I m f fh chI m f ca I xI ng,
duo c fh duo c ca fh gIo I, mo I chu du ng duo c gIan kho .
Ma do Ia nhuo c dI m su sac cu a foI. Ca c fh fr n fuoI
Im fho I xe p ke m dI, ca c co quan cu ru f su fhm va o
ru ng; foI nga I qua !
8o m nay ra kbo t u t qu6 c,
M6 t cbtc c xc nbanb Ja p gtu a Juo ng...
Ma f kha c, xa ho I mo I ca ng nga y ca ng ro quI Iu f fu
fuo ng, quy Iu f fo chu c cu a no ; no d u franh ma nh vo I
xa ho I cu d cho ba n ch f mo I cu a no fruo ng fha nh; no
cho ng chu nghIa ca nhn fu sa n, cho ng ca I fa n ma n fI u
fu sa n, cho ng fInh fh n vo chinh phu ; no do I ho I y fhu c
ky Iu f cao vo I f p fh , fInh fh n fra ch nhI m du vo I
cong fa c; nghIa Ia no fI n ha nh d u franh fu fuo ng. Ma
do cu ng Ia nhuo c dI m su sac cu a foI.
Va xa ho I mo I do I de ra fhu c su ro I; no khong chu
dn fo c chung chung nu a. No c p ba ch yu c u Ia m ca I
vI c ma ca ch ma ng fu sa n Pha p da Ia m fu nam 1789; no
do I ho I dn ca y pha I co ruo ng. o ng fho I, My can fhI p
nga y ca ng ro ma f va o ong uong; nhu ng fr n ne m
bom, nhu ng fr n ca n kho c ha I; Iuo I gIa n dI p fung ra.
Cuo c kha ng chI n gay go do I gIu a fa va dch pha I ra ch
ro I. Cuo c d u franh gIaI c p d n d n pha I quy f II f. Ma
dy ca ng Ia nhuo c dI m su sac cu a foI. Tu xua, foI cu
fhuong nguo I chung chung. ToI v n mo uo c mo f xa ho I
ma mo I nguo I sung suo ng; nhung muo n d n do , pha I bI f
fhuong nhu ng con nguo I cu fh , pha I co fhuong aI7 ghe f
aI7 pha I qua con duo ng d u franh gIaI c p d xo a gIaI
c p. Con duo ng co r f nhI u dau do n, nhung khong qua
no , fh khong dI duo c fo I du. So dI qua con duo ng do ,
fu c Ia foI v n om ca I xa ho I chu nghIa khong fuo ng, ca I
xa ho I chu nghIa Ia m sa n fu frn fro I roI xuo ng.
Va mo f ma f kha c nu a, ca ng dI su va o Ca ch ma ng,
su sa ng fa c ca ng gIan nan. Tu fruo c, foI vI f cho nhu ng
nguo I co ho c, fu c Ia , frn ne f Io n, nhu ng nguo I fu fI u
fu sa n fro In frong xa ho I cu . y gIo , nhu ng con nguo I
vo ho c cu , nho ca ch ma ng, ho da co ho c, ho da do c sa ch
va ho bI f ca ph bnh nu a; ho yu c u pha I no I d n ho ,
cong nong bInh; khong co Iy g ho naI Iung ra do mo hoI,
do ma u nhI u nh f, ma frn sn kh u cu a ca c fa c ph m,
Ia I chI co nhu ng nguo I kha c. Nhu ng nguo I co ho c Io p
fruo c kIa, by gIo cu ng da fhay do I ca yu fhich cu ,
chinh ho Ia I cu ng do I ho I no I v cong nong bInh. Ma do
cu ng Ia I ca ng Ia ca I nhuo c dI m r f su sac cu a foI.
Nhu ng nhuo c dI m r f su sac chu quan cu a foI
khong da p duo c nhu ng do I ho I gay gaf kha ch quan cu a
kha ng chI n, frong haI, ba nam fro I, frong foI co mo f ca I
g cu chu n d n, cu cuo n Ia I. Ngoa I ma f fh nhu khong co
g xa y ra, nhung o cho fInh vI, kin nhe m nh f, co mo f
su ru f fro n. Ca I ch f huo ng fhu , c u an fich Iu y frong
fh xa c va fm fri foI ha ng m y chu c nam, nay Ia m
fha nh mo f su c y kho Iay chuy n. CIan kho , kho khan
khong chI o da ng xa, noI qu n chu ng v n chu va ga nh,
ma da d n du ng cha m ngay ba n fhn foI; foI khong fh
kha ng chI n vuI ve , ca ch ma ng vuI ve nu a. Tu foI mnh
fheo fInh fh n cu a gIaI c p vo sa n, gay Iam! ToI dm ra
ho n, fu I, do I vo I nhu ng nguo I d u franh vo I foI; foI fu a I
gIaI c p, ba m I y ca c fhu chu c fuo c, danh hI u cu . Sa ng
fa c ca I mo I fhuo ng fhuo ng b fh f ba I, foI quay v du a
Iung va o ca c fhu cu a chm: fa c ph m nga y fruo c cu a
mnh. Ky fnh, foI v n bI f du ng cho cu khong fh duo c
nu a; fuy nhIn, Ia I nga I sang du ng cho mo I; fm fra ng
foI nhu nguo I b che f, fInh fh n b f o n, v n g n vo I qua
khu , v n xa vo I vo I fuong IaI. Cu cha y sang bn na y ro I
cha y sang bn kIa, fh f Ia dau do n.
ToI khong bI quan nhu xua kIa cho cuo c do I, foI bI f
chac Ia xa ho I dang fI n ma nh; nhung foI fu bI quan.
KhI nguo I fa ca m fh y mnh khong fI n duo c nu a, nguo I
fa d oa n h n, nguo I fa ng m ngu I. ToI dm roI va o co
do c; co khI na m ngu , foI fh y foI va o fha nh Ha No I mua
du ca c fhu do ha ng, nhung do p mo f ca I, dch da bI f
duo c foI, no duo I ruo f va foI cha y ho c fo c foa f mo hoI; mo
maf ra, mu ng ra ng mnh v n na m yn gIu a cuo c kha ng
chI n, cha ng dch na o baf mnh duo c ca !
AI gI f mnh ru ng ro n khI nghI d n mo f va I ca I I ch
Ia c, go e p, chu p mu pha m pha I frong nhu ng Io p ho c f p
chinh fr fho I Kha ng chI n; nhung foI, foI r f ca m on
ChInh hu n, ca m on nhu ng do ng chi da gIu p foI Ia m mo f
cuo c v sInh Io n cho fu fuo ng. Co fh ho da co xa f ho foI
ma nh qua , doI cho b ra ch da cha y ma u chang - va foI
cu ng co fh pha m nhu fh do I vo I ho - chu ng fa du co
qua hang, doI khI du ng fhuo c hoI ma nh, nhung fhuo c
dang v n cu da f f duo c nhu fhuo ng! O Io p ChInh hu n
bo n fha ng nam 1953 ra, foI co fh fu ha o ra ng foI da pha
duo c vo ng vy Iu n qu n cu a su Iu ng khu ng, va da co
fro I cao bI n ro ng.
Buo c J u tuy cbu a /a bao,
Nbung ngbc Ja r6 ng, Ja cao c6 ng n!
ToI khong fu fI nu a, ma fu fIn mnh, bo I foI fIn o
qu n chu ng, fIn o a ng. ToI fh y ra ng a ng, fu c Ia chn
Iy . Chu nghIa Ma c - InIn cu ng nhu khi fro I frong fo f;
pho I aI hif fho duo c nhI u bao nhIu, ca ng kho e ma nh
b y nhIu; a ng Ia o mnh. Ta khong fh do I duo c mnh,
fh cu ng khong fh o gIa vo I a ng; a ng Ia hoa n foa n
fu nguy n, fu gIa c. Ca c nha van r f fhich su chn fha nh,
fh a ng Ia su chn fha nh.
HaI do f dI Ia m do I vIn pha f do ng qu n chu ng gIa m
fo o Ia ng Co ng |Thanh Ho a) va xa Ca f Van |Ngh An)
fI p fu c fa I fa o foI frong qu n chu ng nong dn. Tu
fhuong nguo I chung chung fruo c Ca ch ma ng, foI da yu
fhuong nhu ng con nguo I Iao kho nh f, xuong ma u nh f,
chung chI u ra ch vo I ho , chIa mam ca vo I ho , du ng frn
I p fruo ng cu a ho cu ng ho d u franh: foI da baf r va o
d f cu a qu n chu ng.
T! PHN A I T T!O I VA NC,
TNH CA NC TH M THA, A CA NC NC N NCO
ToI khong da m no I da bI f duo c fuo I va ng, v chu
nghIa Ma c - InIn co mo f con duo ng pha f frI n vo cu ng
f n. ToI chI muo n no I ca ng nga y foI ca ng yu, hI u Ca ch
ma ng fha ng Ta m, Ca ch ma ng fha ng Muo I hon. Muo I ba
nam so ng frong ch do mo I cu a chu ng fa, khong fh m
fhia sao duo c. Tu mo f nguo I no I , fu mo f ke fu fu fuo ng
cu a van ho a cu , foI da fha nh mo f nguo I fu do. ToI khong
muo n ca I xa ho I da baf nhu ng em be pha I kho c v buo n,
nhu ng em be do I me nha com ra, nhu ng em be ch f do I
ba m va o cu a kinh nhu ruo I, foI khong muo n no co n quay
fro Ia I. Ngo I bu f cu a foI nho n, co fh go p su c ca n duo ng
no . KhI no Io ng Io n do I fro Ia I o nuo c anh em HunggarI,
foI o xa, v n bI f ma f, bI f fn cu a no . ToI khong fh
phu f na o qun duo c ra ng no co n o frong mI n Nam nuo c
VI f fhn yu cu a fa!
Nhu ng em be cu a ch do fa da no hon, m hon, chu ng
no ha f ca Iuon mI ng; va chu ng no fhong mInh, ca I fhong
mInh du ng ca m. ToI coI chuy n em Ngo c nhu mo f frong
fram nga n dI n hnh cu a ca c em dI kha ng chI n. Ngo c
Ia m IIn Ia c o ma f fr n, Iu c d u kha ng chI n, b fhuong.
a c sI pha I mo . Ch y fa fhuong em qua , om I y d u em,
che maf em Ia I. m Ngo c no I, fInh fa o:
- Ch khong c n pha I che, ha y d cho em nhn fh y
v f fhuong cu a em.
Ngo c muo n nhn su fh f cam fhu , khong muo n fro n.
Nhung khI me Ngo c hay fIn, fm d n fham, fh Ngo c v n
ha y co n nho Iam, Ngo c fhich Ia m nu ng me , do I qua .
Chu nghIa nhn van cu a chu ng fa nhu fh do . Mo f
em IIn Ia c kha c, khong hon muo I ba fuo I, frong khI mo f
foa n qun fa, nhu ng nam d u kha ng chI n, ru f IuI Io n
xo n, da o Ia I sau frn chI n da, mo m m ca c bo bu I,
fh y mo f anh bo do I b fhuong na ng, na m nhu nguo I
ch f. o c h f foa n Iu c, ba ng mo I ca ch, em co cuo p fho I
gIan, co ng dua anh v can cu , va don v da chu a duo c
anh so ng Ia I. Toa n don v fuyn duong em, ho I em v sao
da cu u so ng duo c mo f nguo I, em fra Io I:
- m so ngu c anh fh y ha y co n no ng, em fI c...
m fI c, do Ia chu nghIa nhn van cu a chu nghIa
Ma c - InIn chu ng fa!
Chu ng fa khong bao gIo coI mo f nguo I co n so ng Ia
mo f co Iu mo ng, ma fra I Ia I, chu ng fa co cu u so ng Ia I
nhu ng ca I g ngo Ia da ch f. Vi du nhu fu fuo ng. Chu ng
fa r f muo n so ng Iu nam, dem kInh f , khoa ho c, y ho c
d Ia m da I do I so ng con nguo I; nhung chu ng fa khong chI
fh y do I so ng Ia mo f so Iuo ng nga y khoa I Ia c co d m
duo c ca ng nhI u ca ng hay. Chu ng fa khong quan nI m
ca I vInh vI n fheo kI u so gIa , so ch f do . Chu ng fa Ia
nhu ng nguo I duy v f, nhung d y Iy fuo ng; chu ng fa bI f
ca I fInh dI u cu a do I so ng Ia o bn frong. Ca I t6t cu a foI,
khong c n va khong nn hu y dI f no nhu va I nha fon
gIa o n o quan nI m. ToI vuI suo ng mang ca I rIng,
nhung khong fon no Ia m ba o chu a, ma ho a no vo I ca I
chung; ca I foI kI u mo I na y gIa u va ma nh, sInh soI na y
no ma I d n hoI fho cuo I cu ng. Tu Iu c ho a no duo c vo I
muon nguo I, fam no va o ha nh do ng ca ch ma ng, fh no
fha nh b f dI f.
Vu fru cu a fa cu ng v y; no khong dIu fa n chu f na o
h f. No khong quay Iu n qu n, ma co mo f Ich su , mo f
duo ng fI n. u fIn cu a Ioa I nguo I, v fInh Xo vI f da
dem fIn vuI cu a Ca ch ma ng fha ng Muo I va o frong vu
fru . Con nguo I, ma chu nghIa Ma c - InIn hoa n foa n fIn
fuo ng, da baf d u ra maf frn sn kh u cu a vu fru ro I!
Ca I Ia c quan khong cu ng cu a chu nghIa Ma c - InIn
da do I a nh fh u da o va o fu fuo ng foI. ToI r f bI f ra ng
fm fri foI khong pha I chI co vuI, ma Iuon Iuon co nhu ng
mu fhu n mo I, na y ra frong do , baf foI pha I gIa I quy f.
KhI chua gIa I quy f duo c, fh if hay nhI u, foI co n buo n.
Nhung buo n chua pha I Ia bI quan. Ma n u foI co bI quan
rIng foI, fh ma c k ! do I v n cu co huo ng Ia c quan d
fI n. Nhung ma mnh da nh n dnh duo c ra ng do I Ia c
quan fI n, fh mnh cu ng khong co fh bI quan Iu v
mnh.
Ca I v n d fu fuo ng chinh frong van ho c Ia nha van
co duo c mo f nI m Ia c quan ca ch ma ng v quo c gIa dn
fo c, v xa ho I, v nhn Ioa I hay khong7 Ca I Ia c quan na y
co d y du Iy Iu n khoa ho c, chu khong pha I cuo ng fin;
no du a chac chan va o qu n chu ng va a ng; no khong
so du franh. o vy, fhuc chf cua vn d boI den, fo
ho ng, fheo y foI, Ia v n d fha I do do I vo I a ng cu a gIaI
c p vo sa n. Ho n da fhu va ng cu a mo f nguo I; fruo c h f
v n Ia fha I do cu a nguo I do do I vo I dch, do I vo I fa, vo I
nhu ng mu fhu n frong no I bo nhn dn.
Trn mo f con duo ng go gh , co nhu ng nguo I cu ng d y
mo f chI c xe bo . o ba n fhn chI c xe bo su c chua duo c
ma nh - no chua pha I Ia mo f chI c o fo - Ia I khuy f dI m
x p da f, Iau chu I ke m, no co n dI ca rch ca fang, va ku
co c ca ch cu f kif nhI u qua ! Co nguo I no ng finh vu a d y
xe bo vu a chu I; co nhu ng nguo I ra ng d y cho ma nh hon,
nhu ng nguo I na y fh fhuo ng if hay ku om ma gang
nghI ca ch chu a xe; co nguo I buong xuoI fay ra ma du ng
bn duo ng; co nguo I I y co xe saI, nh y pho c In xe ngo I
d nguo I kha c d y mnh. Ia I co du a vo n khong yu xe,
xu I nguo I fa d n da nh anh c m ca ng da ng fruo c. AI co
Iy va aI co Iu c7
Nha van du co fa I m y, ma nhu Hovo Pha f (HouarJ
Fast bo ma f fr n cu a a ng frong Iu c gay go va dch
dang Io I du ng khuy f dI m cu a fa d f p frung da nh fa,
chI Ia mo f ke da o ngu . u Ia PIca fxo (Ptcasso, ho a sI
Iu ng danh fh gIo I, do ng chi PIca fxo nga y 20 fha ng
11-1956, khI cu ng chin da ng vIn fri fhu c kha c, na m
frong ca c chI bo , a ng bo kha c nhau ma da gu I fhu f p
fh fha ng cho ca c ! y vIn Trung uong dang ho p an
ch p ha nh, do I frI u f p a I ho I a ng b f fhuo ng nhn
v co vI c HunggarI, va ngay hom sau, fhu va fn nguo I
da fh y dang frn ba o fu sa n; do ng chi PIca fxo cu ng chin
do ng chi y da duo c Trung uong a ng Pha p cong bo ba n
fra Io I chinh fhu c, do ng fho I cong khaI ph bnh fruo c
a ng va foa n dn v vI c ha nh do ng mo f ca ch be pha I
va vI pha m nguyn fac f p frung dn chu . Mo f fhIn fa I
Io I Ia c d n du cu ng khong fh coI hon gIaI c p cong
nhn va a ng cu a no , hon qu n chu ng nhn dn, hon
dn fo c. Trong nhu ng nga y a ng Pha p b bo n pha n do ng
f n cong dIn cuo ng, do ng chi CIoIIo QuyrI (Jo/tot Curtc
pha f bI u: - Chua bao gIo foI fh y foI fhu c su fu do nhu
by gIo .
Ie pha I o vo I nhu ng nguo I du no ng finh hay da m finh,
fich cu c d y, chu a, Ia I chI c xe bo . Ie pha I, va ca su c
ma nh, o vo I nhu ng nguo I Iao do ng, xy du ng, chI n d u.
Chu ng fa fu mo f xa ho I cu va x u fhoa f fhaI ra, nn
chu ng fa hI n nay v n dang co n haI b c fhang da nh gIa :
nhu ng nguo I huo ng fhu nhI u fh if hy sInh, nhu ng
nguo I hy sInh nhI u fh huo ng fhu chua duo c m y;
chu ng fa se Ia m cho chI co n co mo f b c fhang cong mInh
frong mo f xa ho I khong co gIaI c p. Trong khI co n chua
d n do , fh nhI u nguo I v n co n I y su gIa nh gI f fo I da
huo ng fhu Ia m Ie so ng cho ho . Nhung frn fInh fh n, Iu c
na o cu ng chI co mo f b c fhang cao ca : Ia hy sInh.
Sung suo ng fhay, vInh quang fhay nhu ng do ng chi da
d n vo I a ng fu Iu c fo I Iu a faf de n xua kIa, nhu ng do ng
chi kho fruo c fhIn ha , suo ng sau fhIn ha ! a ng kinh
yu fhay, qu n chu ng frung bnh va vI da I, bao gIo cu ng
chu fhuong chu kho nhu mo f ba me , co khI fro ng cy
ma b bo n Ia u ca ha I qua an fruo c!
Ca ch ma ng fha ng Muo I da 40 nam. Ca ch ma ng fha ng
Ta m da 13 nam. ToI co fh no I vo I a ng cu a gIaI c p vo
sa n va cu a dn fo c:
Lcn non cm cu ng tbco /cn,
Xu6 ng btcn cm cu ng ng6 t bcn ma n cbc o.
Khong nhu ng ngo I bn ma n che o, ma frong fay du chI
co mo f ca I que cu ng fho c xuo ng nuo c ma boI, boI d n
Tho ng nh f To quo c, Ho a bnh fh gIo I; boI d n Chu
nghIa Xa ho I, boI d n chn fro I Co ng sa n.
10-1067
THK NA O LA CA MO
KHONC SAY S!A V ANH T!
Trong ngh fhu f cu ng nhu frong cuo c do I, chu ng fa
quy yu ca I mo I chn chinh, do n cha o, mong do I, co vo
ca I mo I chn chinh, va ca ph n d u nu a d cho ca I mo I
chn chinh ra do I; chu ng fa du ng v phe no , khI no d u
franh vo I ca I cu . Ca I mo I chn chinh Ia a nh sa ng cu a fri
fu chu ng fa. uy co mo f dI u, Ia no pha I fhu c chn
chinh Ia ca I mo I.
Th f v y. Chu ng fa ca ng yu ca I Mo I bao nhIu,
chu ng fa ca ng muo n no fh f va ng cha ng pha I fhau
du. Chu ng fa khong chu Ia m nhu ng fre con b nh m
v nhu ng ca I nuo c ma Io e Ioe f. Chu ng fa da fu ng bI f
ra ng nhu ng danh fu quy ba u nh f, nhu chu tu Jo |ha y
nho d n ca I fh gIo I fu do cu a My ), nhu chu ca cb ma ng
|Pfanh ba n nuo c Pha p, ma fu cho Ia Ia m ca ch ma ng
quo c gIa), cu ng b Io n so ng. Trong ngh fhu f, aI cu ng
muo n gI f ca I chu Mo I v phia mnh, va y ca I fI ng
Cu v phia nhu ng nguo I khong do ng y . V y cho nn,
chu ng fa muo n Io f fr n fru I ra d xem fhu c ch f ca c
quan dI m ngh fhu f, chu cha ng fIn o ca I nha n hI u,
ca I chIu ba I.
Thuo ng, sInh ra fruo c frong fho I gIan fh go I Ia cu ;
sInh sau frong fho I gIan fh go I Ia mo t. Nhu v y, ca I gIa
fr ha chI v ra fruo c vo I ra sau hay sao7 Co nhu ng fhanh
nIn ca bI f, fuo I fuy fre , nhung fu fuo ng r f Ia c h u;
fra I Ia I, co nhu ng nguo I du ng hay nhI u fuo I ma fu re n
Iuy n fheo ca ch ma ng, fu fuo ng r f fI n fI n. Trong ngh
fhu f, fheo y foI, nn na ng v phn bI f ca I Ju ng vo I ca I
sat, ca I bay vo I ca I Jo , nhI u hon Ia fung ra nhu ng hnh
dung fu mo t va cu r f d m p mo da nh Io n. Co ca I cu
ma r f hay nhu nhu ng dI u dn ca ma ch do phong
kI n va d quo c d re ru ng, maI mo f, nhung fa nay phu I
cu fh y mo I. Co nhu ng dI u nha c gI f gn va go I gI y
fhu finh, cu a van ho a fu ba n My , mo I foanh khong gIo ng
nha c cu a chu ng fa mo f chu f na o h f, ma fh f Ia do va
x u xa. Ngh fhu f chn chinh khong chu kI m an
frong finh hI u ky . Chu ng fa Ia I co n chu fruong nhu ng
fa c ph m mo I cu a fa v n no I fI p khong du f qua ng vo I
nhu ng fruy n fho ng cu , da duo c qu n chu ng, da duo c
dn fo c Io c Iu a va fhu fha ch Iu do I. Khong pha I ca I g
cu cu ng Ia gIa nua, fo I fa n, da ng vu f dI. Khong pha I ca I
g mo I cu ng Ia da ng haI fay ruo c I y.
Tuy nhIn, chu ng fa v n r f c n fha o Iu n cho sa ng
ro v n d mo I, cu . V dI fm ca I Mo I Ia mo f nhu c u sInh
fu cu a ngh fhu f, d u franh cho ca I Mo I Ia mo f nhI m
vu fhIng IIng cu a ngh fhu f. T f ca v n d Ia o cho :
ca I Mo I Ia ca I g7
XA HO I C! CO CA I C IA MO I7
My ho c cu a gIaI c p vo sa n cu ng dI fm ca I mo I, ma
my ho c cu a gIaI c p fu sa n cu ng dI fm ca I mo I. Chinh
v haI bn cu ng d u co ca I su vI c dI fm ca I mo I, nn
mo f so nguo I nh m I n Io n phe o, khong phn bI f duo c
mo I vo I mo I, fm vo I fm. Su fhu c, ca I mo I ma chu ng fa
fm, cu ng nhu ca ch fm ca I mo I cu a chu ng fa kha c ha n
vo I cu a my ho c fu sa n.
Xa ho I phong kI n va d quo c Ia mo f xa ho I cu rich,
m f mo I d n f n xuong fu y. Trong nuo c VI f Nam no I
fruo c Ca ch ma ng fha ng Ta m, du nhu ng fhanh nIn nhu
frang mo I In, nhu hoa mo I no , huy f khi hang ha I,
cu ng ca m fh y ca I cuo c do I ao fu nhu nuo c do ng. Mo f
khong khi phaI fa n, fha ma, nghIa da phu fru m In mo I
v f; du , fheo Iu f fu nhIn, cy v n ra hoa, nguo I v n de
con, mu a xun v n d n, nhung ma sao nhu ng fm ho n
fre nh f cu ng ca m fh y buo n, cha n, va ch f frong ca c f
ba o cu a mnh. Mo f fhI sI muo I sa u fuo I nhu Ch Ian
VIn fhuo do , da fho f ra r f su sac:
Tro t bo t tro t! H6m nay ta cba n bc t
Nbu ng s c ma u bnb a nb cu a Tr n gtan.
Mo f fhI sI nhu Huy C n, fhuo do va o khoa ng muo I
fa m fuo I, da pha I va ch voI va o fra n xa ho I:
Quanb qun ma t gtu a ca t ba gta ng Jtc u,
To t bay /ut c n cbu ng y m t nguo t...
Tm chn Iy , fm ha nh phu c frong ca I xa ho I do , nha
fho Iuu Tro ng Iu pha I fhan:
Tm Ju cbo tb y bo ng cbtm b6 ng,
Cbt tb y /ung tro t m6 t ma nb /6ng...
Nhac Ia I nhu v y, d fh y ca I cu rich cu a xa ho I cu .
Tm ca I mo t g frong xa ho I phong kI n, d quo c do 7 Io p
nha van, nha fho chu ng foI khI do chua gIa c ngo chu
nghIa Ma c - InIn, chua bI f nhn fh y ca I mo I, ca I
fuong IaI dang na m frong qu n chu ng. Chu ng foI Ia n
chm, boI ngu p frong fh gIo I fr v cu a ca I cu . V nhu ng
Iy do na y hay nhu ng Iy do kha c, mo f so fa c ph m fruo c
Ca ch ma ng co do ng go p mo f ph n mo I da ng k frong van
ho c VI f Nam, v n d na y fa se nghIn cu u sau. Nhung
can ba n v n Ia fm mo f so ca ch no I mo I d dI n fa ca I
cu . Chu ng foI co fha nh I p ca finh, pha f huy do c da o
frong mo f pha m vI na o do fh f. Ia m g7 no I ca I cu
no ru c xuong chu ng foI, no muo n de ch f chu ng foI!
RIng foI co n quan nI m nha fhI sI, nha ngh sI Ia mo f
nguo t kba cb mo t d n fham mo f ca I nha cu . Mang fm
ho n ho n nhIn, fuoI ro I nhu du a fre con fh y ca I g cu ng
mo I Ia , say m, nguo I fhI sI va o cuo c do I |cu ) nhu mo f ke
I n d u fIn d n fham nha Ia . HaI ong chu , ba chu fh
da quen nha n fu ca I pho ng, ca I gh , fu nhu ng cy frong
vuo n nha mnh; nhung nguo I kha ch mo I d n, v nhn I n
d u, va v fm ho n qua phong phu , nn ca I g cu ng fra m
fro nga c nhIn: O nha fhich qua nhI! O vuo n de p qua
nhI!. Va haI ong ba chu cu rich no , Iy ong kha ch, cu ng
fh y vuo n va nha cu rich kIa Ia hay, Ia fhich... - Nhung
fhan oI! frong mo f h fho ng do I fan ra , cha n chuo ng, co
fh na o nguo I fhI sI kIa I y fm ho n cu a mnh ra ma bu
ma I cho, ma dap dI m fhm ma I cho ca I kho ca n, ca I
f m fhuo ng cu a xa ho I khong7 Anh fa co fh cu ro f ruo u
mo I cu a fm ho n mnh ra, d ro I Ia I fu uo ng I y, mua
mo f ca I say sua vo ma I ma I khong7 Ngh sI khong fh
fu huy n dI u Iu da I duo c; cha ng bao Iu, chinh ca I fm
ho n mo I cu a anh cu ng b ca I xa ho I a p bu c bo c Io f ru f
h f sInh khi nhu mo f ca I xa c ve s u!
O pha m vI fo Io n hon nuo c VI f Nam fhuo c da, ca
ca I h fho ng fh gIo I fu ba n cu f duo ng fI n. Nhu mo f cu
fho cu Vo IIm Son da no I, no fI n ho a vo ng quanh v
vu c fo I; ch f do c cu a no fIm va o fm ho n r f nhI u nha
van; ho fh y mo I su d u na o nuo f. Tu nam 1859, nha fhI
ha o Pha p BauJc/atrc da Ia m ba I fho Du /tcb, no I fm
fra ng nhu ng ke dI d ma dI, fh gIo I du noI na o fh cu ng
Ia mo f kho m du a gh ro n frong mo f sa ma c cha n
chuo ng va k f fhu c ba ng ku go I:
Ho t tb n cbc t, ba c /a t gta , Jc n gto r6 t, ba y
nb6 nco!
Xu so na y /a m ta cba n, bo t tb n Cbc t! 8 p
bu6 m cbc o!
... L n xu6 ng Ja y cu c su, Jta ngu c bay
tbtcn Juo ng, cu ng to t!
Xu6 ng Juo t Ja y V6 trt - Jc Jt tm ca t mo !
Tm ca t mo t! au do n bI f chu ng na o! Tuy f vo ng
nhu ke hu c d u va o d cho c fhu ng mo f bu c fuo ng. Muo n
ra sao fh ra, mI n Ia mo t, mI n Ia kba c ca I fhuo ng nghe,
fhuo ng fh y! Khong fu ca nguo ng cu a cu a fh n ch f,
BauJc/atrc dI fm ca I mo I nhu v y Ia mo f hnh fhu c
pha n kha ng, cho I fu fIu cu c va cao do ca I fh gIo I |fu
ba n) ma ong so ng. Nhung nhI u ngh sI kha c v n cu co n
Ie Io I hy vo ng, mong fm fh y fhuo c fIn ca I Ia o hoa n
do ng frong h fho ng fInh fh n cu a fh gIo I fu ba n, o
nhu ng su sap x p v n chu , ma u sac hay m fhanh,
mong ra ng fu nhu ng cuo c xo so hnh fhu c na y, may ra
fru ng ca I so do c dac cu a fhIn fa I!
My ho c cu a gIaI c p fu sa n fm mo f con duo ng fhoa f
frong mo t cbu ngbia, frong chu nghIa fn fho I. H
fho ng fInh fh n va fu fuo ng cu a gIaI c p fu sa n khong
fh co mo f no I dung g mo I nu a; co n co ca I no I dung fInh
fh n na o mo I frong su bo c Io f Io I nhu n fo I da7 frong su
b n cu ng ho a qu n chu ng nhn dn7 frong su chu n b
chI n franh an cuo p7 N u frong nhu ng nuo c fu ba n, mo f
n n ngh fhu f na o co n so ng va na y no , sInh duo c nhu ng
fa c ph m Io n, fh n n ngh fhu f do da huo ng v nhn
dn va fI n bo . Ma f kha c, chu ng fa cu ng phn bI f
nhu ng ngh sI khong co du ng y x u, nhung b IoI cuo n
v ca I fh cu a chung quanh, b chI pho I r f dau do n v
ca I Iu f cu a do ng fI n. Co n fh ngh fhu f fu sa n, han
fm ca ch fu cu u dIn cuo ng ba ng su Io e cong chu ng. No
cang h f su c Iu c va fung nhI u fI n ba c va o su fm fo I
ca I mo I hnh fhu c, d p ma nh va o finh hI u ky cu a cong
chu ng, Iuon Iuon fm da o ke p mo I, I y su ru c ro cu a
qu n a o, phong ca nh, du I non Iuon Iuon fhay do I d dap
dI m cho no I dung nghe o fha m ha I. Khong co do an fInh
fh n d nuoI fu fuo ng va fnh ca m, no kich fhich va o
ca m xu c, ca m gIa c, va o fnh du c, va o fhu finh; fm va
fm nhu ng ca I mo I, mo I ma I, du ca c fhu nguyn fu frn
do I! Ha y sa ng ch ca I dI u cu a nga y maI, hay hon nu a,
ca I dI u cu a nga y kIa... Ha y sa ng ch ca I dI u fo I cao
nguyn fu hay ca I dI u cu a sao Ho a fInh", va cho qun
ra ng du ng cho aI hI u duo c nha c cu a anh, va anh hI u
no if hon aI h f"
|1)
. Cha ng Ie my ho c fu sa n no I ra ng c n
|1) Io I nha c sI nguo I A o Ernst Tocb, dnh cu fa I My , ch dI u chu
nghIa fn fho I frong m nha c
kinh yu con nguo I, c n Ia m cho aI cu ng fhuo ng fhu c
duo c ngh fhu f; cha ng Ie no no I ra ng ca nhn fu fho I
pho ng mnh xa Ia f p fh se vo nhu mo f bong bo ng;
cha ng Ie no chu I chI n franh! Can ba n no khong co ca I
g mo I d no I, nn no dI fm ca I mo I frong ca I Ia .
Chu ng fa Ju ng nb m ca t mo co t ca t lu . Trn fhn
mnh fan ru a cu a chu nghIa fu ba n, na y ra r f nhI u ca I
/a . Trn qua frnh fan ru a cu a no , nga y hom sau Ia I na y
ra mo f ca I fan ru a mo I hon nga y hom fruo c. Truo c co n
I y su Ia m nguo I kha c dau Ia mo f fhu vuI |b nh
saJtsmc), sau na y ra mo f ca I mo I hon nhI u: Ia bam
va m ke cu ng ha nh Ia c vo I mnh fh mo I fhich |b nh
masocbtsmc). Truo c co n Ia nhu ng fa c ph m qua I fra ng
cu a nhu ng nguo I fru u fuo ng chu nghIa, sau fh quay
mo f ca I ba nh xe co buo c nhu ng do ho p fo du sac, do ng
fho I quay fro n mo f ca I hnh fam gIa c vo I nhu ng m u
gI y ma u, d cho pha f ra nhu ng fI ng do ng xe xe va ca c
fo gI y bay vu chung quanh ca c ca I ho p, va go I do Ia fa c
ph m vo cu ng mo I, k f ho p duo c ma u sac va m dI u.
Hay Ia ba y ra nhu ng fro choI fm Iy mo I, hay Ia fa o ra
nhu ng ca finh ngo nga o mo I... T f ca nhu ng ca I do Ia
fh f, d quo c My hu a he n co n de ra Iam ca I Ia cuo I
cu ng nu a; nhung nhu ng fhu fm Io I y, fhu c ra co mo I
khong7 No r f Ia , nhung r f cu ; no Ia nhu ng na y no
frong fho I gIan cu a mo f h fho ng xa ho I, fInh fh n, ngh
fhu f cu rich, fan ra ; no khong mo I mo f chu f na o.
Trong xa ho I cu a fa, nhu ng fhu fm fo I chuyn chu
va o hnh fhu c, va o ky fhu f, fh n fha nh ho a ca finh cu a
ngh sI, da f ngh sI frn qu n chu ng nhn dn, nhu ng
fhu fm fo I I ch Ia c do cu ng Ia nuo c frong mo f gI ng
mu c ra vo I my ho c fu sa n.
CA I MO I TR!O C TIN O TRONC
TH! C TA I KHA CH Q!AN CA CH MA NC
Theo y foI, nhu ng nguo I ngh sI frong ch do chu ng
fa, frong nhI m vu de p de cu a mnh dI fm ca I Mo I chn
chinh, c n pha I fh y fruo c fIn ra ng: fuy o frong ngh
fhu f, vaI fro cu a nhn fa I r f quan fro ng, va vaI fro cu a
fhIn fa I Ia I ca ng quan fro ng d n cao do , nhung ca I Mo I
can ba n, ca I Mo I co fruo c c n pha I fm d dua va o fa c
ph m, chinh Ia ca I Mo I cu a fhu c fa I kha ch quan ca ch
ma ng. Qu n chu ng ca ch ma ng Ia m nn ca I mo I frong xa
ho I chu ng fa, Ia m nn ca I ch f mo I frong cuo c do I na y;
dI fm ca I mo I cho ngh fhu f, fruo c fIn Ia dI nghIn
cu u su c sa ng fa o cu a qu n chu ng. Muo n co ca I mo I o
frong fm ho n d Ia m nn mo f ngh fhu f mo I, d chu
do ng fha nh I p nn su fh m my mo I,
|1)
fh pha I xe
foang cho ky h f ca I Iuo I suong mu fu huy n dI u cu a
su kIu cang ca nhn, pha I gIa c ngo va o f n xuong fu y
f f ca ca I mo I o frn mI n ac nuo c fa va o ca c nuo c phe
xa ho I chu nghIa chu ng fa... Khong pha I chI fu phu ra ng
mnh da hI u chu nghIa Ma c - InIn Iam ro I, va fho f ra:
I f ro I, kho Iam! no I ma I!, ma pha I fha nh fm fha nh
y ca m va o d n f n ma u ra ng ca I chinh quy n dn chu
nhn dn, hay ca I chinh quy n xo vI f na y ma I d n fh
ky 20 mo I na y ra duo c. Pha I ca m nghe nhu nhn Ioa I o
frong ba n fhn mnh, va chinh mnh da b da nh, b che m
frong va n do I, by gIo fay mnh mo I nam duo c ca I chinh
quy n cu a mnh. Ca I cbinb quyc n ktcu mo t na y, no Ia
du a con mo I nh f cu a gIaI c p vo sa n va nhn dn Iao
|1) Xem ba I M6 t ca t y ngbi cc tbo cu a Van Cao (Vn ngbc s6 8
do ng. Va a ng ktc u mo t cu a chu ng fa, ba n ch f cu ng
fh f mo I, khong gIo ng nhu ng kI u da ng cu na o frong Ich
su . ChI so maf cu a fa co n mo ho nu a fInh nu a m, chu
du ng so cuo c do I na y fhI u ca I mo I cho fa nhn. Ta ha y
nhn dI, ngam dI su sInh soI na y no cu a con nguo t ktcu
mo t. Ta ha y chu c rnh ma baf ga p con nguo I y cho
duo c.
ThI u com, fhI u su ng ma anh du ng nhu qun do I
nhn dn cu a fa, do Ia mo f ca I mo I Io n Iao. Trn n n cu a
su anh du ng do , nam 1950 o fr n ong Kh, Ia I do f xu f
ca I anh du ng mo I cu a Ia Van C u cha f ca nh fay pha Io
co f dch; nam 1954, o I n In Phu , Ia I xu f hI n mo f
dI n hnh anh du ng mo I kha c: Phan nh CIo f I y mnh
I p Io chu maI. Tu nhu ng nguo I no I ke o ca y, nhu ng
nguo I fho du ng h u ca I ma y, da chuy n sang ca I Iao
do ng mo I mnh Ia m mnh huo ng fhay do I ca bo ma f
cuo c do I. Nhung nhn Ioa I co n pha I ph n d u Iu va kho
Iam mo I fhI f I p duo c ca I /ao J6 ng ktcu mo t vo cu ng
mo I me , khong do I mo f su fra cong na o, mo f fhu Iao do ng
do ca m gIa c c n Ia m vI c v Io I ich cu a f p fh , va da p
u ng vo I nhu c u cu a co fh Ia nh ma nh, ca I Iao do ng co ng
sa n chu nghIa ma InIn da d ra.
Th f Ia de p de , n u du ng nhu Io I ba n Van Cao, ca c
nha ngh sI f p frung duo c f f ca gI c mo va kha f vo ng
cu a con nguo I Ia m fha nh mo f mu I nho n ke o I dI phia sau
ca ca I fhu c f ch m cha p
|1)
. Nhung cho d n nay, fh ngay
ca o IIn Xo, ngh fhu f da sInh ra bao nhIu fa c ph m
r f Io n chI u duo c frn van ngh fh gIo I, ma nhn chung
v n co n b cuo c do I xo vI f bo o sau; co n o nuo c fa, fh
|1) Xem ba I M6 t ca t y ngbi cc tbo cu a Van Cao (Vn ngbc s6 8.
ngh sI fuy co nhI u fha nh fu u r f da ng quy , v n chua
no I duo c frong muon mo f ca I mo I, ca I hay cu a fho I da I.
Ngh sI muo n fI n In duo c phia fruo c fho I da I, fh fruo c
nh f pha I y fhu c ra ng mnh dang b fho I da I bo xa, pha I Io
ma cha y cho kp, d ro I ma vuo f fho I da I. Cu ng fheo ca I
bI n chu ng y, ca c nha van, nha fho muo n vI f cho nguo I
do I sau, fh phuong pha p ba o da m fha nh cong nh f Ia ha y
fho a ma n duo c ca I mu c cu a nguo I fho I by gIo da . Ca I mu c
do I ho I by gIo do khong pha I fh p du. Chu ng fa d y ma
xem, fu ng ba fha ng mo f, fu ng sa u fha ng mo f, ca I mu c
fh m my cu a cong chu ng VI f Nam fa hI n nay cu In vo n
vo f. Chu ng fa khong nn buo n v da g u khong ba n duo c,
fruo c khI san duo c g u. Nhu ng a Nha cu sa ng fa c dI, Io
g qu n chu ng fhI u Chung Tu Ky .
Th f v y, chI so ngh sI bf faI bung maf mnh Ia I
fhoI, chI so ngh sI fhI u fa I va fhI u fnh, chu mo I mo f
nga y, xa ho I fa do ra bI f bao Ia v f va gIan Iao va sInh
ra bao nhIu ca I hay, ca I de p, ca I mo I |ma c d u co nhu ng
saI I m, khuy f dI m). RIng foI, foI da c f gIu kha
nhI u fo ba o ha ng nga y, bo I v nhu ng fIn fu c frong do
mang nhI u sa ng fa o qua . I f bao ca I mo I na m frong
mo f ba I ba o - cha ng ha n, nhu ba I Su c nguo I va fI ng
ma y
|1)
; mo I gIo ng fIn xu ng da ng mo f ba I fho ma foI
khong co fa I d Ia m no I: - Tu Ha No I da co fI ng co I xe
Iu a fo a dI bo n phuong mI n ac - HaI nha ma y fhu y
dI n nghIng bo ng bn gIo ng song Nguyn nh - Nuo c
ma y da fhay cho nuo c song o fh xa Ha I uong, Thanh
Ho a, Nam nh - a o su xuo ng hon 25 fhuo c, fIa nuo c
d u kin frong Io ng ho n da o Ca f a vu f In frang xo a,
m n yu nhu gIo ng su a me hI n. Nuo c dng In, anh em
|1) Cu a Tr n VI f, ba o Nbn Jn nga y 1-1-1957.
do b fong chung quanh gI ng, Ia m mo f nha bom nuo c
baf vo I nuo c v nha ma y va cong fruo ng. Nguo I dn Ca f
a do I na y sang do I kha c mo I duo c fh y gI ng nuo c ngo f
va nha ma y I n d u fIn - Ta u cu a fa cu ng I n d u fIn
vuo f bI n d n Qua ng Chu nhI u I n. Thuy n fruo ng,
fhuy n pho va fhu y fhu cu a fa dI u khI n hoa n foa n fa u
cha y bI n. Ho bo bo qu n a o nu, a o xanh kha ng chI n,
ma c va o bo a o qu n fhu y fhu ma u frang. I n d u fIn
vuo f khoI Ha I Nam, so ng du gIo fo, ho v f Io n vo I fhIn
nhIn, fhang nhu ng Iuo ng nuo c hung ha n.... Tha ho cho
nha van fm ca I mo I! Toa n Ia nhu ng I n d u fIn.
Qu n chu ng do I ho I van ngh cu a fa fruo c fIn pha I
dI n da f nhu ng ca I mo I kIa, frong muon nga n ca I mo I
kha c. |Co nhIn pha I dI n da f cho hay). Khong! chu ng fa
fhI u fa I dI n da f, dI n da f xoa ng, do Ia mo f vI c kha c;
chu chu ng fa khong fh fruo c fIn dI fm ca I mo I frong
ba n fhn mnh, ma cho I ca I ca I mo I Ia fruo c fIn o frong
fhu c fa I ca ch ma ng kha ch quan. Chu ng fa du ng co ga f
bo ca I mo I cu a ch do fa nhu con ga du ng frn mo f do ng
fho c, vu a mo fho c an, vu a haI chn cu buoI qua o Ia m
nhu Ia khong pha I du ng frn do ng fho c. Chu ng fa hoan
nghnh nhu ng nguo I ba n ch chu ng fa pha m so Iuo c,
cong fhu c, d d n no I nhu ng ca I mo I do nhn dn fa
sa ng fa o xIn Ia I duo I ngo I bu f chu ng fa. Nhung chu ng fa
pha n do I va d p Ia I nhu ng ke ch f f ca cuo c do I chu ng
fa Ia so Iuo c, Ia cong fhu c, doa n k f ph n d u Ia cong
fhu c, ba o v a ng Ia cong fhu c, yu IIn Xo Ia cong
fhu c...; nhu ng nguo I no I nhu v y vo fnh da Ia p fheo
Iu n dI u cu a bo n fhu ha n chu ng fa, vo I bo n do , fh fa
chI co mo f con duo ng d chu a cong fhu c, Ia pha I fhay ca
fu fuo ng va ch do !
Quy bI f bao, nha fhI sI na o kha m pha ra mo f ca ch
mo I me nhn fro I xanh cu a muon do I. Nhung cao quy hon
nhI u, Ia nha fhI sI na o nhu HangrI HaIno (Hcnrt
Hctnc,
|1)
bI f nam ngay I y ca I mo I foanh cu a Ich su
vu a n y m m frong fho I da I mnh, va dua va o nhu ng
v n fho fuy f dI u. Cuo c no I Ioa n cu a nhu ng nguo I fho
d f mI n XIIdI |u c), fheo Ma c phn fich, khong gIo ng
f f ca nhu ng cuo c no I Ioa n v fruo c cu a fho fhuy n o
Pha p, o Anh; dy Ia I n d u fIn frong Ich su , fho
fhuy n no I Ioa n khong don fhu n do I a o com, ma no I
Ioa n vo I y fhu c cu a gIaI c p vo sa n. ThI sI HangrI HaIno
nhn fh y duo c ca I mo I do , va Ia m ba I fho b f hu Nhu ng
nguo I fho d f, dang ba o nam 1844; nhI u fhI sI do ng
fho I vo I HeIne cu ng Ia m d fa I do , nhung khong mo f aI
bI f nhn fh y nhu HeIne ca I f m quan frong xa ho I cu a
cuo c no I Ioa n, bI f nhu HeIne co vo gIaI c p fho Ia ke da o
huy f chon ch do hI n ha nh. o Ia mo f dI n hnh dI fm
ca I mo I cu a van ngh sI.
Xe duo c ca I ma n fu cao fu da I ca nhn, no ca n fro su
ca m fhong gIu a ngh sI va nhn qu n, nguo I sa ng fa c se
fh y f f ca nhu ng ca I mo I sa ng Io a fruo c maf; anh se
khong do I I p ca I mo I cu a fm ho n anh vo I ca I mo I cu a
fh gIo I, cu a xa ho I va da nh I y ph n hon. Anh se khIm
fo n no I nhu nha c sI CoIInca (G/tnka Chinh qu n chu ng
nhn dn sa ng fa o m nha c, va chu ng fa nhu ng ngh sI
Ia m cong vI c sap x p. Ma c d u CIInka no I v y, co aI
c f ca I cong sa ng fa o cu a CIInka du. Nhung chinh nho
|1) HangrI HaIno |1797-1856), nha fho Io n nh f nuo c u c sau
Coefhe.
CIInka co mo f y fhu c cao v qu n chu ng nhu v y, CIInka
mo I fha nh da I nha c sI.
CA I MO I TRONC TA C PH M C! NC O TA I NNC,
O TM TO I, NCHIN C! ! VA I N TA C! A
NCH SI, ! A TRN CA I MO I KHA CH Q!AN
Pha I dI fm ca I mo I cho ngh fhu f fruo c fIn frong
fhu c fa I ca ch ma ng, frong qu n chu ng, chn Iy do co fh
kha ng dnh. Nhung chu ng fa cu ng khong duo c I ch ma
khong fh y vaI fro r f quan fro ng cu a ca nhn ngh sI.
Muo n co fa c ph m, fh pha I co fa c gIa . Pha I co fa c gIa
co fa I, co nghIn cu u du ng dan fhu c f va nam vu ng ky
fhu f dI n da f. Nhu ng cu chuy n sInh do ng nh f cu a
Kha ng chI n cu ng fro fha nh f m fhuo ng duo I fay mo f
nguo I vI f do . Muon nga n ma u sac ro ra ng cu a fho I da I
cu ng bay dI m f, n u ho a sI khong bI f baf I y va o
franh. Khong pha I h ba n ch f su vI c Ia mo I, Ia hay, fh
fa c ph m no I d n no fh f f Ia hay, Ia mo I. u ng y fo f
khong du d fa c ph m kho I Ia m do c gIa cha n phe o.
Tm ho n nguo I ngh sI pha I quy n, pha I xe va o fhu c
fa I; fu cho quy n xe cu a fm ho n va fhu c fa I, ma na y ra
fa c ph m. Khong co du fh fa m ch f, khong co fa m fh
cu ng cha ng ra fo. Chu ng fa khong fh coI nhe con fa m,
Ia nha ngh sI. Nhu ng ngh sI co fa I dem dI u ca m xu c
cu a mnh ho a k f va o ch f II u cu a v n d , de ra nhu ng
fa c ph m cu fh ho a va ca fh ho a, co mang fn nguo I
Ia m, khong fro n I n duo c. Co nang khI u ro I |n u khong
co nang khI u fh khong nn Ia m vI c sa ng fa c ngh
fhu f, se m f cong vo ich), ngh sI co n pha I Iao do ng c f
Iu c, nghIn cu u d hI u r f su cuo c so ng. Anh pha I fm
ra nhu ng khia ca nh ma chua aI fh y duo c. Anh pha I fm
ra nhu ng ca ch r f mo I d dI n fa nhu ng ca I fhong
fhuo ng ma mo I nguo I da fh y. Ngh sI pha I dI n da f
fhu c fa I ca ch fh na o d cho chn fuo ng cu a no Io Io , fre
ma I. Nhu ng fhIn fa I van ngh fa o ra duo c d n cao do ,
ca I ch f fu pho ng xa y cu a fa c ph m; ha ng fram,
ha ng nghn nam sau, mo f ba I fho hay v n cu pha f ra
nhu ng fIa h p d n, dem khoan khoa I d n cho nguo I do c.
|Nhu ng fa c ph m fu pho ng xa nhu fh , nh f dnh chu
nghIa hnh fhu c khong fh na o fa o ra duo c, ma pha I Ia
fu fuo ng va fnh ca m cu a fhI ha o fha fhI f vo I do I so ng
con nguo I, dI n da f ba ng nhu ng chu , nhu ng Io I khong
fh mu c na f).
Chinh fa I nang va nhu ng su fm fo I cu a fa c gIa , chinh
fm ho n fa c gIa do ng duo c mo f con d u rIng va o nhu ng
su v f chung. Nhung frong fa c ph m, cong chu ng yu
fhich ca vu a cuo c so ng, va ca vu a fa c gIa . Nguo I fa
khong fh yu fa c gIa ma khong co cuo c so ng. Con d u
rIng r f quy ba u kIa khong fh do ng frn khong khi.
Con fa m khong fh fu mo f mnh nha ra nuo c bo f, ma
pha I an du cu a fhu c fa I d nha ra fo. Ca I fa I nang
khong fh Ia mo f ca I khung fro ng ro ng, ma pha I dI n da f
mo f ca I g, mo f no I dung. Th n fha nh ho a fa I nang cu a
ngh sI, Ia dua ngh fhu f va o cho sIu hnh, duy fm,
va o cho fac fy , va o duo ng ch f.
u Ia fm ho n cu a mo f fhIn fa I dI nu a, fm ho n do
cu ng chI co duo c Ia v co fhu c fa I kha ch quan. Mo f nha
fho duo c m n yu, v anh co mo f dI u fm ho n khI dI n
da f cuo c so ng, v anh no I fm ho n cu a anh frong do co
fm ho n muon nguo I. Nhung du anh Ia nha fho fru fnh,
n u anh chI no I fm ho n ca nhn chu nghIa cu a anh,
frong do chI co anh ngo nga o hunh hoang, hoa c cu ng
Iam Ia co fhm mo f nhu m nguo I nhu anh ba hoa no I
phe f, fh khong co mo f va n nguo I na o fhich h f. Ngo I na o
fm ho n ra, fh frong do chI co ca I fu phu ma fhoI. Ich
su van ho c hI n da I cu a fa da chu ng mInh ra ng: khI mo f
so fhI sI, fruo c Ca ch ma ng fha ng Ta m, |va hI n nay o
mI n Nam) cu dI ma I frn con duo ng I y mnh Ia m d
fa I, fh cuo I cu ng h f chuy n khon do n sang chuy n da I,
fhI sI baf fhIn ha xem ghe Io cu a mnh, ca fu ng fhuo c
phI n va sa do a; fh m chi co fruo ng ho p fa c gIa o mI n
Nam hI n nay ca ngo I ngu y bInh cu a I m Ia nhu ng anh
hu ng de p Ioa n!
HI n nay o mI n ac nuo c fa, fhu c fa I kha ch quan
ca ch ma ng mo I vo cu ng. Ngh sI du co fa I, ma b b nh
phu fhu ng cu a ca I foI, ru c d u va o ca nh nhu chIm da
dI u, fh cu ng khong fm ra duo c ca I g mo I.
TM TO I C N ! NC H!O NC
Khong fm fo I, fh Ia m sao co duo c fa c ph m ngh
fhu f7 Nhu ng fa c gIa Io n Ia nhu ng nguo I Iao do ng ngh
fhu f khong bI f m f, nhu ng nguo I kha m pha , mo
duo ng, va mo duo ng du ng.
V y, nhu fh na o Ia fm fo I du ng, fm fo I fheo my ho c
cu a gIaI c p vo sa n7 Chu ng fa fruo c h f fm fo I no I dung,
fm fo I frong qu n chu ng, da da nh. Chu ng fa co n pha I
fm fo I r f nhI u v hnh fhu c, v ky fhu f nu a. Khong
co hnh fhu c, fh cu ng khong co ngh fhu f. Pha I co mo f
hnh fhu c de p de , fuong xu ng vo I no I dung mo I, Ia m cong
chu ng ua m n, say sua. R f saI I m Ia nguo I na o khInh
ky fhu f.
Tuy nhIn, hnh fhu c, ky fhu f cu a fa cu ng xy du ng
frn co so qu n chu ng. a n Van Cao co d ra vI c fha nh
I p nn su fh m my mo I. Theo y foI, fh m my mo I,
fu c Ia fh m my frn co so qu n chu ng. Mo f so nguo I
dang fm fo I, do f duo c fm ca gIu a ban nga y, fh fuo ng
ra ng nguo I kha c c u an, Iuo I, khong bI f fm fo I nhu
mnh. Co nguo I fm fo I cho ky khu, cho khu c mac, kho
khan; ca ng fm fo I, ho ca ng dI xa va o frong ru ng co don,
I p d; ho fm ca ch Ia m cho kho hI u, I y do Ia mo f fhu
do c da o, cao sIu; ca I g d hI u do I vo I ho Ia f m fhuo ng,
Ia cu nhu do cu . Ia I co nguo I fm fo I cho cu fho cu a
mnh fh f don gIa n, nhu Ia Phongfen (La Fontatnc
|1)
no I: ToI v f va Iam mo I Ia m duo c nhu ng cu fho d
da ng. Nguy n u ma khong do ma u maf d Ia m cho
Truy n KI u d nho , d fhuo c, d fruy n ca m a 7 Nhu ng
nguo I fm fo I Ioa I sau na y, khI co mo f no I dung na o, fh
gang h f su c dI n da f no cho ha ng va n nguo I fhich duo c;
nhu v y cu ng chua du , ho Ia I fm fo I nu a d cho ha ng
frI u nguo I co fh fhich duo c. I nhIn chu ng fa khong
ma y mo c do I f f ca ca c fa c ph m d u pha I duo c mo I
nguo I hI u ngay; co n pha I nhn fh y frnh do cu a qu n
chu ng cu fh ; Ia I co nhu ng fa c ph m na ng v nng cao.
Nhung du ng v haI phuong huo ng fm fo I, fh huo ng na o
hon7 Ngay fh y Ma nh Tu xua da da f cu ho I: Cu ng if
nguo I vuI nha c, vo I Ia I cu ng qu n chu ng vuI nha c, ca I
na o vuI hon7 Cu fra Io I qua ro .
|1) Nha fho Pha p o fh ky 17, Ia m nhu ng ngu ngon r f hay.
Co va I nguo I I y n ra ng: Cuo c so ng by gIo mo I qua ,
khong fh dI n da f fheo Io I fhong fhuo ng
|1)
duo c. Ho
be n fm fo I nhu ng ca ch r f kho khan d dI n da f ca I mo I.
Iy Iu n fh f Ia mIa maI! Ca I mo I cu a fho I da I na y, chinh
qu n chu ng Ia m ra, chu khong pha I anh vo I foI; fh ma
Ia I dI n da f ca I mo I mo f ca ch fh na o d cho qu n chu ng
khong hI u duo c!
Co va I nguo I Ia I no I: Tho I da I na y Ia fho I da I nguyn
fu , mo I vI c d u pha I mo I fheo. Muo n no I du ng hon,
pha I no I: fho I da I na y Ia fho I da I cu a qu n chu ng nhn
dn; co n su c nguyn fu Ia mo f nang Iuo ng vI da I ma
qu n chu ng nhn dn se nam I y d du ng. Pha I Ia m
fheo qu n chu ng, chu khong pha I Ia m fheo nguyn fu .
Tho I da I nguyn fu , nhung fra I fIm khong nguyn fu !
Van ngh nguyn fu Ia fhu van ngh g7
Th m my mo I cu a chu ng fa Ia fh do , fh m my cho
ha ng va n, ha ng frI u nguo I Iao do ng, ho Ia fInh hoa cu a
d f nuo c, chu khong pha I fh m my cho mo f so nho nguo I
be o ph v ngo I an ba m
|2)
, hay cho mo f nhu m nguo I coI
ngh fhu f Ia vuong quo c rIng cu a mnh. o I v y cho
nn fh m my mo I, Ia nng cao frn co so pho c p.
Y NCHIA MO I C! A VN NCH MO I
Tm nhu ng ca ch nhn fro I xanh, fm nhu ng ca ch dI n
da f ma u fro I xanh; fm nhu ng ca ch no I ca I mnh mong
|1) XIn chu y : fhong fhuo ng khong pha I Ia f m fhuo ng. Thong
fhuo ng v n co fh r f mo I, r f hay |X.).
|2) VI f fhoa f fheo y cu a InIn.
cu a ha f bu I va cu a ha n ba nh xe; chu ng fa quy yu vo
cu ng ca I ngh fhu f da y cho fa bI f ngam nhn va suy
nghI v ca I mnh mong cu a fro I d f, cu a su so ng. Xua co
mo f ong vua Trung Quo c ao uo c va baf fho Ia m do su
cu a y pha ch cho ra mo f fhu men xanh nhu fro I frong
sa ng sau con mua (cu b u tbtcn quang. Nhung fho Ia m
do su khong fa I na o pha ch no I |ho co b cha f d u hay
khong, fh khong fh y no I). Mo f nha fho Trung Quo c xua
k Ia I chuy n do va khen nguo I yu: m Y n Hoa, doI
maf em chI u nay du ng Ia gI c mo cu a fhIn fu , nhu fro I
frong sa ng sau con mua. Th f Ia fInh vI!
Chu ng fa co n vI f ca v ca ch uo ng ruo u cho ngon,
ca ch pha fra cho fhanh khI f, va fheo da gI u co cu a
kInh f , fa co n ca ngo I nuo c hoa fh f nga f, va Ia m fho
yu c u ch fh f nhI u son ph n ha o ha ng cho mo I fhI u
nu se fha nh nhu ng na ng fIn. Chu ng fa cu ng r f quy
yu ca I ngh fhu f da y cho fa bI f huo ng fhu cuo c do I.
o Ia nhu ng vI c ma van ngh muon do I da Ia m, van
ngh cu a fa cu ng no I fI p ca I gIa fa I fm fo I kIa, d n d n
Ia m cho fra I d f na y fha nh mo f fhIn duo ng. Trong ch
do fa, nhu ng ngh sI Ia m nhu ng cong vI c muon do I
nhu fh , fa hoan nghnh.
Nhung do v frn do I na y co n co r f nhI u nguo I ch f
do I, nhI u nuo c pha I no I , do v frn nuo c fa, mo f nu a
co n chua gIa I pho ng, do v nhn Ioa I co n pha I do mo hoI,
soI nuo c maf Iu Iam nu a, mo I Ia m cho mo I nguo I co
duo c ba nh an va hoa ho ng, do v fh nn fa muo n ra ng
van ngh cu a fa khong nhu ng ngam nhn, fm hI u va
huo ng fhu cuo c so ng, ma van ngh co n xan fay a o Ian
va o fru c fI p d y ba nh xe Ich su vo I qu n chu ng, van
ngh pha I fha nh vu khi fru c fI p d u franh, van ngh
pha I ca I fa o fh gIo I. Ca t mo t c6 cu ng, kb6ng cn ngbc
cu na o, kb6ng cn ngbc tu sa n na o b n6t, cu a cn ngbc
btc n tbu c xa b6 t cbu ngbia cbu ng ta, /a J u tranb cbo
a ng ktcu mo t, cbinb quyc n ktcu mo t, con nguo t ktcu
mo t, ca /ao J6 ng ktcu mo t.
Ca I fhen cho f cu a nhn van co ng sa n Ia vo cu ng yu
m n con nguo I Iao do ng |chu khong pha I con nguo I chung
chung bao go m ca con nguo I a p bu c bo c Io f dang o da v
a p bu c bo c Io f), dI u ma chu nghIa nhn van fruo c dy
khong fh quan nI m d y du va frI f d . o I v y cho
nn, vo I chu ng fa, ngh fhu f r f quy , nhung ngh fhu f
khong fh quy hon con nguo I. Khong fh no I nhu ba n
Van Cao: Kho n no I nhu ng nguo I do c cu a chu ng fa Ia I cu
muo n fm frong ca I da m dong nguo I mo f bo ma f co fh
ua fhich duo c. a m dong na o7 Co Ty d quo c va da
chu a c ba frong do khong7 Sao Ia I khong nh n fh y
frong qu n chu ng y, mo I bo ma f co mo f ve da ng m n
rIng, mo I bo ma f d u fhong mInh va r f phn bI f nguo I
na y vo I nguo I kha c, mo I bo ma f d u co fh da y cho fa
r f nhI u v cuo c do I, co nhu ng bo ma f de p nu a; fa I maf
ngh sI khong nhn fh y no I, chu khong pha I fa I ba
fa nh na y Ia khu den! Cu ng khong fh no I: T m bIa
frn mo mo f nguo I da khu f co Ie co n o Iu frn ma f d f
hon mo f cuo c do I. My ho c cu a chu ng fa khong baf ha ng
va n nguo I ch f d xy KIm Tu Tha p, khong bo c da nguo I
dem fhuo c dI d bo c ba sa ch, khong da f so nguo I Ia m do
choI frn ba n; mo f nguo I chI so ng frong khoa ng fram
nam, co n fa c ph m ngh fhu f de p fh duo c con nguo I
ba o qua n ma I, haI vI c do sao Ia I dem so sa nh nhau7 Sao
Ia I no I da de p fh quy hon nguo I7
KhI Van Cao no I: Yu nhu ng nguo I bI f fh f ba I ma
da m mo duo ng, foI hI u y ba n muo n no I ra ng duo ng da
du ng fh cu fa o ba o ma dI, du ng Io so fh f ba I, fa fh f
ba I da co ke kha c fI p fu c fm. Nhu v y fh foI r f do ng
y . Nhu ng nguo I mo duo ng frong ngh fhu f ma v Iy do
g do fh f ba I, fa v n m n, v fa khuy n khich nhu ng fhi
nghI m fha nh fm. Nhung nguo I bI f Ia fh f ba I |v saI
huo ng) ma cu mo duo ng II u, Ia anh hu ng chu nghIa re
fI n ma fa khong dung fhu . Mo duo ng frong ngh fhu f
d phu c vu nhn dn, chu khong pha I mo duo ng d ma
mo duo ng.
'
' '
Khong say sua v danh fu . Khong du ng nhu ng chu cu
d ne m da nhau, khong deo nhu ng chu mo I nhu chIu
ba I fruo c ngu c. Ngh fhu f Ia mo f cuo c franh d u khong
ngu ng; ca I mo bo ng bong mo I cu r f d Io n, d nh m,
chu ng fa fInh fuo ng, sa ng suo f ma phn bI f cho ra.
Nhu ng nguo I sa ng fa o van ngh frong ch do yu quy
cu a chu ng fa! Ha y fa o ba o va vu ng cha I, ha y fn ky va
du ng dan fm ca I mo I dI! u ng co d ca I mo I me cu a fho I
da I cuo I ch ca I fe nha f frong ngh fhu f! Mo fo doI ca nh
cu a fri fuo ng fuo ng! Va o frong fhu c f ma fung fhm!
Re n Iuy n ngh cu a mnh dI! ua cho duo c va o fa c ph m
ca I mo I chn chinh ma nhn dn do I ho I!
S-1067
CA MO C A VA N HO C CH NG TA
Chu ng fa khong ngu ng Ia m mo f cuo c d u franh fu
fuo ng d bnh vu c, co vo n n van ho c mo I cu a chu ng fa.
Nhu v y, khong pha I chu ng fa huyn fruy n, I y khong
Ia m co , no I I y duo c; cu ng khong pha I chu ng fa chI dem
mo f Io ng fIn, fIn mo f ca ch chu quan, fu huy n dI u mnh
Ia du . Ma chu ng fa fh y r f chinh xa c ra ng ca I xa ho I
fI n d n In chu nghIa xa ho I fo f de p cu a fa fh f f c n
va pha I xy du ng duo c mo f n n van ho a, mo f n n van
ho c mo I me fu frong ba n ch f. Nhung co nhIn, con
duo ng xy du ng do khong pha I Ia cho ng va nh, d da ng.
NH! NC V N KHONC NN NH M I N
Mo f no I fhac mac kha pho bI n hI n nay Ia : - Ta I sao
van ho c ca ch ma ng chua co fa c ph m Io n7
Nguo I fa ho I nhu v y va fm ca ch gIa I da p. Nhung
cu ng co mo f so nho nguo I ho I nhu v y ro I dm ra hoang
mang, dao do ng v duo ng huo ng cu a n n van ho c mo I; d n
d n nhu hnh fha nh mo f khuynh huo ng xe f Ia I nhu ng
nguyn Iy cu a chu nghIa Ma c - InIn v xy du ng van
ho c.
Ta c n pha I, fruo c h f, no I fh f vo I cong chu ng ra ng:
- Trong kInh f , fa da fh y Ia r f saI ca I a o fuo ng cu a
nhu ng nam d u ho a bnh, ra ng khI Ca ch ma ng da fhang
Io I, duo I duo c d quo c, da nh do duo c gIaI c p da chu ro I,
fh do I so ng co nhI u fhf, su a, hoa, go I cuo I, va p6po/tn
ngay; nhu ng fhu sung suo ng na y, fhu c ra, chI co fh co
duo c d n d n, va co fheo fo c do fang cu a nang xu f Iao
do ng fu gIa c. Trong van ho c cu ng v y, khong pha I Ia d
Ia m cho nhu ng su nghI p oaI hu ng, cao ca cu a qu n
chu ng ca ch ma ng fh hI n duo c ngay va o frong nhu ng
fa c ph m vI da I fuong xu ng. C n pha I c n cu Iao do ng
ngh fhu f, c n pha I nghIn cu u cuo c so ng mo I, c n pha I
ho c f p nhu ng fInh hoa, uu fu cu a van ho c co kIm, c n
pha I kIn nh n nuoI duo ng nhn fa I. Chu ng fa co r f
nhI u no I kho khan cu a mo f n n van ho c ha y co n fre
fuo I. Nhung khong v nhu ng kho khan do ma nh m I n
v n d ; ma so f ruo f bo ca I duo ng Io I du ng ma fa dang
dI, d dm qua ng dm qua ng, bo nga bo nghIng va o ho ,
va o vu c.
Ta I sao van ho c ca ch ma ng chua co nhu ng fa c ph m
da f fo I mu c do ngh fhu f nhu n nhuy n nhu mo f so fa c
ph m
|1)
fruo c Ca ch ma ng7 Co nhI u Iy do; nhung Iy do
m u cho f o dy, fheo y foI, v n Ia : v n d ca n bo quy f
dnh f f ca , fu c Ia v n d pha I co mo f Ioa f nha van cu a
fho I da I. Tho I da I mo I cu a chu ng fa c n pha I co nhu ng
nha van cu a no ; ma vI c da o fa o ca n bo y do I ho I mo f
fho I gIan. Tho I da I cu , duo I Pha p fhuo c va phong kI n,
|1) KhI vI f dI m na y, foI nghI d n mo f so t p tbo fruo c Ca ch ma ng.
n u fa chI k co fu 1900 fro dI, cu ng da pha I m f frn
duo I ba muoI nam d da o fa o ra Ioa f nha van, nha fho
cu a phong fra o van ho c kha r m ro khoa ng 1930-45. I y
fho Ia m vi du , fh Io p fhI sI cu a phong fra o fho mo I
|1932-45) Ia de ra da hif fho ca I buo n cu a chI n franh
1914-18; ho Io n In, va frong fuo I bI f khon, fuo I gI y fh
cu a ho , Ia fuo I nhI u xu c ca m nh f, fuo I n y no ca c m m
fa I nang, fh xa ho I da ba y sa n ra fruo c maf ho mo f
ca nh b fac nghIm fro ng ro I. Va o fuo I fre , ho fho f ra
fho, fh fho ho da Ia m mo f vo I fI ng ku fhuong cu a fho I
da I. Mo f ma f kha c, Io p fhI sI do , vo hnh frung hay co y
fhu c, duo c da o fa o qua ca mo f qua frnh va I chu c nam
fha nh cong hay fh f ba I cu a nhI u fhI sI fruo c ho , nhu
Ha I nam oa n Nhu Khu, A nam Tr n Tu n Kha I,
Nguy n Ma nh o ng, v.v... va bao nhIu nguo I kha c dang
fho frn ca c mu c Van uy n ho I b y gIo . Ca I buo n Ia ng
ma n ca nhn chu nghIa cu a ho vo n da duo c gIa o d u fu
fruo c frong nhu ng Gto t /c tbu cu a ba Tuong Pho , frong
nhu ng no I Io ng cu a T6 Tm, a m Thu y, va nh f Ia ,
fruo c ho , fhI sI Ta n a |1888-1938) da ga f, bo mo f mu a
hoa buo n do I: S u khong co mo I, caf sao cho du f; s u
khong co kho I, d p sao cho fan.... Co fh no I: ca I haf
hIu cu a fho I da I cu da Io c qua m y Io p fhI nhn va cha y
va o d n fm fh n fh h fhI sI 1932-45, fh da d n Iu c
co do ng, f p frung, nhu fro fha nh mo f fhu fInh fu y
v y. Qua frnh da o fa o ca n bo cu a van ho c fruo c Ca ch
ma ng fh f kha da I. Trong h fho ng xa ho I fruo c kIa, van
ho c cu Ia mo f su ga f mu a, frong h fho ng xa ho I cu a fa
hI n gIo , van ho c mo I, frn da I cu c, Ia ha y co n fI p fu c
gIeo ha f. Nhu v y, chu ng fa co fh caf nghIa d da ng
ca I nhu n nhuy n cu a mo f so fa c ph m fruo c Ca ch
ma ng. Tho I da I cu khong nhu ng da sa n sInh mo f Io p nha
van ra fu frong Io ng no ; no Ia I co n du ng du ng Ia I, vo I ca c
dI n hnh nhn v f chin mo m mo m, cho nha van cu fha
ho quan sa f; hon fh nu a, nha van cu , v da nh p fm
xa ho I cu , Ia I co n co fh I y ca I haf hIu da qua nh Ia I
frong fm fri mnh ma fang fhm ca I dI u hIu haf cho
do I so ng bn ngoa I!
Cuo c so ng mo I cu a chu ng fa, fra I Ia I, khong du ng
du ng Ia I mo f phu f na o, no r f fre , r f hang, no Iuon sa ng
fa o, no bo I duo ng Iuon nhu ng dI n hnh mo I; no fh cuo n
su ng su c In nhu fh , ma vI c da o fa o ca n bo cu a n n
van ho c mo I fh ha y dang co n fI n ha nh, hI n nay chua
pha I Ia da da f. Ca I cho ng ch nh, ca I chua o n cu a fnh
hnh van ho c fa hI n nay, fheo y foI, m u cho f Ia do su
gIa p ha f ca c fa I nang; ca c nha van fho I da I cu a fa chua
chin, va v fh , ca c fa c ph m cu a fa chua chin. Ro I do v
fa chua co nhu ng fa c ph m fh f Ia fru fa c, mang d y
ma u huy f cu a fho I da I fa, d chu ng mInh ba ng k f qua
haI nam ro muo I cho ba n ch f uu vI f cu a n n van ho c
ca ch ma ng, nn nhu ng fu fuo ng nghI ngo , dao do ng,
fh m chi nhu ng ke x u bu ng, co d f d do I xe f Ia I
duo ng Io I. Th f Ia mo f su nh m I n v n d .
KHONC TH SO T R!O T
Nhung frong khI chu ng fa ca I fI n su Ia nh da o van
ho c cho m m de o hon, chI u co d y du da c frung cu a vI c
sa ng fa c van ho c, ngo h u ru f duo c ca ng ngan ca ng hay
ca I fho I gIan da o fa o mo f Io p nha van mo I, fh chu ng fa
v n cu pha I nhn fh y fhu c f ra ng: vI c da o fa o do
khong fh so f ruo f duo c du.
O IIn Xo, fu khI gIaI c p vo sa n cuo p duo c chinh
quy n, d n 15 nam sau, mo I fha nh I p duo c Ho I duy
nh f cu a ca c nha van Xo vI f |1932). Nha van ha o Trung
Quo c Io T n, nam 1927, cu ng co no I
|1)
: - KhI da d n
fho I da I ca ch ma ng Io n, khong co van ho c nu a, khong co
fI ng fam nu a, bo I v mo I nguo I d u b so ng ca ch ma ng
do I d p, mo I nguo I d u fu ku ga o ma xoay qua ha nh
do ng, b n ro n v ca ch ma ng, khong co nha n ro I d ma
no I chuy n van ho c. Ia I co n, Iu c do do I so ng v f va , co
fm cho ra mI ng ba nh m ma an co n khong duo c, co n
Io ng da na o no I d n van ho c nu a7 .... o I d n sau khI
ca ch ma ng Io n fha nh cong, fra ng fha I xa ho I da ho a
hoa n, su so ng cu a mo I nguo I da do I da o, Iu c b y gIo van
ho c Ia I sa n sInh ra.... ToI d n m y cu na y, khong pha I
d fa du a va o do da ng ma fr fr ; nhung d cho chu ng
fa fhong ca m ra ng: fu To ng kho I nghIa 1945 d n Ho I
ngh CIonevo 1954 fu c Ia fho I ky Ca ch ma ng Io n cu a VI f
Nam fa do . Th ma frong muo I nam da I ca ch ma ng y,
chu ng fa v n co duo c nhu ng buo c d u cu a n n van ho c
mo I, va co mo f so fa c ph m fha nh fu u d u fIn; fa nn
nh n ro nhu fh ma ph n kho I, chu du ng qua so f ruo f.
Tho I da I fa Ia fho I da I gIa I pho ng ca c dn fo c va ca ch
ma ng xa ho I chu nghIa, Ia fho I da I fI n In duo I su Ia nh
da o cu a ca c a ng cu a gIaI c p vo sa n, vo I do ng Iu c chinh
Ia qu n chu ng cong nong gIa c ngo . Nhu ng nha van cu a
fho I da I, fu c Ia nhu ng nha van chinh y u no I duo c ca I
|1) Trong ba I Van ho c cu a fho I da I ca ch ma ng, gIa ng fa I fruo ng
Hoa ng Pho nga y 8-4-1927.
dI u frn dy, chu chinh y u khong pha I dI u na o kha c.
Nhu ng nha van cu a fho I da I hI u du ng nghIa nhu v y,
o nuo c fa, fu du ma co 7
Mo f Ia fu nhu ng nha van cu fruo c Ca ch ma ng fha ng
Ta m ca I fa o dI, fheo fInh fh n va I p fruo ng cu a gIaI c p
cong nhn. VI c fhay da do I o c na y khong pha I Ia d
da ng va mau cho ng. ChI mo f ca I f p qua n nong nghI p
Ia c h u, Ia dI Ia m va dI ho p khong du ng gIo , ma hon ba
nam ho a bnh ro I, fa v n chua chu a duo c. Huo ng chI vI c
fhay do I ca h fho ng fu fuo ng, ca ch nhn, va Io I ca m da
fhm can co d fu Iu. Trong hoa n ca nh o fha nh fh yn
bnh hI n nay, da co ca bI f nhu ng nha van cu fruy IInh
fro Ia I nhu ng dI u khong du ng ma frong Kha ng chI n ho
da fu bo . Nhung da I bo ph n v n kIn fr fI p fu c fu ca I
fa o mnh, va ho d n d n fro fha nh nhu ng nha van mo I,
mo I hay cu khong o fuo I fa c, ma o ca I finh ca ch qu n
chu ng frong nha van, o da ng finh cu a nha van. Theo foI
nghI, ca I kha nang dI n da f fho I da I chI nng In duo c
frong nha van cu ng vo I ca I ch f qu n chu ng, cu ng vo I
a ng finh duo c fang cuo ng. Thu c f van ho c IIn Xo da
chu ng mInh ra ng nhu ng nha van cu fruo c Ca ch ma ng
fha ng Muo I, b n chi dI vo I a ng va qu n chu ng, da
fha nh nhu ng nha van mo I fh f uu fu . O nuo c fa, d cho
ca c nha van fruo c Ca ch ma ng fha ng Ta m fro fha nh
nhu ng nha van cu a fho I da I hon In mo f mu c nu a, cu ng
c n pha I fhm mo f fho I gIan gang cong, re n Iuy n.
Ca I nguo n fhu haI d Iuy n duo ng fha nh nhu ng nha
van fho I da I cu a fa, Ia Io p nha van fre baf d u vI f fu sau
Ca ch ma ng fro dI. Ph n Io n ho Ia nhu ng nguo I da duo c dI
ho c, ho va o Ca ch ma ng vo I mo f ga nh qua khu nhe nha ng,
ho h p fhu ca I mo I cu a fho I da I fa cho ng hon. Ho c n mo
ro ng kI n fhu c fhm nhI u, c n ho c f p nhI u v ngh
nghI p. Nhung khong pha I h cu fuo I fre Ia da m ba o fu
fuo ng khong saI I ch. Cu ng vo I Io p nha van fruo c, ho v n
pha I ho c f p qu n chu ng nhI u hon, su hon nu a. cho
fa I nang cu a ho chin - foI hI u fa I nang Ia bao go m ca fu
fuo ng - cu ng c n pha I co mo f fho I gIan.
Ca I nguo n fhu ba Ia huo ng nhn v fuong IaI xa hon.
N n van ho c mo I do a ng Ia nh da o, ca I n n van ho c cu a
mo f xa ho I se fI n ma nh In xa ho I chu nghIa maI sau
go m foa n nhu ng nguo I Iao do ng, c n pha I co nhu ng nha
van xu f fhn fu nha ma y, fu nong fhon ho p fa c ho a.
Ca I cong chu ng hoa n foa n mo I, go m ba ng cong nhn,
nong dn Iao do ng, hI n gIo dang hoa n fha nh fhoa f na n
mu chu , hoa c ho c bo fu c bnh dn, va ro I se ho c cao hon
nu a, sau dy ho se c m do c ca c fa c ph m van ho c. Ho ,
nhu ng nguo I ma ba n ch f d fhong ca m nh f vo I ca c v n
d va nhn v f cu a xa ho I mo I, ho Ia I fhuo c nhu ng gIaI
c p fu xua chua bao gIo duo c re n Iuy n d vI f van. o
Ia dI u b f cong ma a ng fa se su a chu a. a f nhI u uo c
vo ng va o Ioa f nha van y cu a fho I da I, khong cong nong
chu nghIa chu f na o h f; fra I Ia I, chI nhn quanh qu f co
Ia ng van hI n nay, Ia khong fh y xa hon mu I mnh. Co
nhIn, da o fa o Ioa f nha van na y do I ho I nhI u fho I gIan.
V n d ca n bo cu a van ho c chu ng fa da f ra Ia nhu
v y.
o du ng Ia v n d m u cho f. Tho I da I fa co d y du
chI n cong, su nghI p, nhung co n fhI u ca I chin cu a ca c
nha van. KhI ca c nha van da chin ro I, ho co fh se quay
fro Ia I vI f v nhu ng nga y Ca ch ma ng fha ng Ta m, vI f
v Kha ng chI n ma vI f r f hay, r f du ng, du co fruo ng
ho p ho pha I du a va o fa I II u Ich su chu chua duo c maf
fh y faI nghe. Tra I Ia I, khI ho chua chin, fh dang so ng
gIu a kha ng chI n nha n fI n, ho v n chua vI f duo c du ng,
hay v kha ng chI n. - No I, dI u na y, fu c Ia nh n ma nh:
nha van c n pha I c p ba ch nh p fm I y fho I da I; ma
muo n duo c nhu v y, c n pha I Ian Io n va o fhu c fa I ca ch
ma ng hon nu a, ho a mnh va o qu n chu ng ca ch ma ng
hon nu a, chu khong pha I fh y mnh dI va o fhu c f ma
chua co k f qua , fh da na n Io ng, ru f IuI.
Nhu ng nha van frong ba Ioa I frn dy fhI dua vo I
nhau ra o rI f va Iu da I, khong k fuo I, khong k fha nh
ph n xa ho I xu f fhn, ma k v fu fuo ng, fa I nang, d
fro fha nh nhu ng nha van chn chinh cu a fho I da I. Van
ho c fruo c Ca ch ma ng pha I m f ba muoI nam va hon nu a
d co duo c mo f cuo c no hoa v nhn fa I; van ho c mo I c n
pha I ru f fho I gIan na y ngan hon nhI u nu a. Chu ng fa
phn fich su gIa p ha f fa I nang, khong kI m co cho su
ch m cha p, ma d fa cu fI n buo c vu ng va ng.
C! CH!Y N THIN TA I
Trong cuo c franh Iu n v f p Vtc t B c nam 1955, co
nguo I da I y fho Nguy n u, fho Ho Xun Huong d d p
fho To Hu u. NhI u nguo I kha c chn fha nh fhac mac: -
Tho I da I cu a fa vI da I nhu fh , fa I sao chua co mo f
Nguy n u7 Va cu ng co nhI u nguo I nu a nhn sang IIn
Xo, fh f fha da f cu ho I: - Ch do xa ho I chu nghIa vI
da I va uu fu , nhung fa I sao van ho c Xo vI f chua co mo f
TonsfoI, chua co mo f Pu ckIn7
y cu ng Ia I Ia mo f su I n Io n v n d . V n d
Nguy n u, TonsfoI, Pu ckIn Ia v n d fhIn fa I. Trong
buo c dI In cu a Ich su nhn Ioa I, da sa n sInh ra nhu ng
fhIn fa I van ngh ky kI u nhu fh ; fhI sI Pha p odoIe
da go I do Ia nhu ng ha I dang cho I Io I, chI u sa ng frong
khoa ng ro ng va frong khoa ng Iu. Theo foI hI u, hI n
nay con nguo I fa chua fm ra duo c ca I quy Iu f d fa o
nn ca c fhIn fa I. Ma c va ngghen da co no I: v n d
khong pha I Ia mo I nguo I d u pha I fhay fh cho
Raphaen
|1)
, ma Ia mo f nguo I na o mang Raphaen o frong
mnh, d u pha I duo c pha f frI n fu do. Ch do xa ho I chu
nghIa khong no I ra ng se de ra r f nhI u Se fspIa
|2)
va
Co ffo,
|3)
, nhung da m ba o cho nhu ng aI co m m mo ng
fro fha nh Se fspIa va Co ffo d u khong b ch f non v do I
re f, b fhuI cho f v fh f ho c, b ba n van non d nuoI
mI ng va vo con, nhu Coo ckI da fu ng fhan ra ng duo I
nhu ng ch do ba o Iu c cu , co Ie da ch f phi ha ng chu c
fhIn fa I, ha ng fram vI nhn. Tra I Ia I, nhu ng ch do cu a
chu ng fa fa o dI u kI n fo I da cho nhn fa I na y no .
Nguo I fa khong fh dem nhu ng fhIn fa I cu a qua khu
d chu ng mInh ra ng n n van ho c dI fheo su Ia nh da o cu a
a ng cu a gIaI c p cong nhn hI n nay Ia ke m, Ia xoa ng.
Chuy n fhIn fa I Ia chuy n b f fhuo ng, xu f sa o. Nguo I
na o co fa y mo I dem Nguy n u d d p ca c fa c gIa dang
na y no hI n nay. Va Nguy n u da sInh ra frong fho I
da I cuo I vua I chu a Trnh, d u Nguy n, vI c do khong
no I ra ng ch do phong kI n dang fan ra Ia ch do fo f.
|1) Rapbac/ |1485-1520) ho a sI Io n o nuo c Y .
|2) 8bakcspcarc |1564-1616) kch sI Io n nh f nuo c Anh.
|3) Goctbc |1749-1832) nha van, nha fho fru danh nh f nuo c u c.
Mo f ma f kha c, nhu ng fhIn fa I ky dI u fh f, nhung
cu ng khong pha I Ia nguo I fro I cu xuo ng; fhIn fa I co
haI dI u kI n; sInh Iy va xa ho I, nhung chu y u Ia xa ho I;
frn co so mo f b m sInh xu f chu ng, ho pha I ho c d
fhong kIm ba c co , ho pha I IIn h cha f che vo I nhn dn
va fho I da I: fhIn fa I Ia mo f su gang su c Iu da I, fhIn
fa I Ia su vuo f bu c cu a mo f qu n chu ng, haI y u fo na y
d u du ng.
|1)
. ThIn fa I ma du a duo c frn mo f fh gIo I
quan fI n fI n fh fra nh duo c nhu ng saI I m faI ha I, va ,
nhu nu van sI NIcoIaIva
|2)
no I, co n Io n ma nh hon g p
fram I n.
Va o dp ky nI m bo n muoI nam Ca ch ma ng fha ng
Muo I, IIIa rangbua co vI f ba I Cuo c do I chu ng foI chI
mo I Ia baf d u, frong do ong no I: fu nam nghn nam
xua fro Ia I, da fu ng co nhu ng n n van mInh ru c ro ,
nhung nhu ng n n van mInh do Ia cu a mo f fhI u so Ia m
va d cho mo f fhI u so huo ng, cho nn, khI ga p faI na n,
fh ca c n n van mInh do do su p nhu I u du ng ba ng Ia
ba I, v nhu ng nguo I no I khong chu ba o v no . Vo I
chinh quy n Xo vI f, I n d u fIn, con nguo I fa mo I baf
d u sa ng fa o mo f n n van mInh no khong pha I Ia cong
Ia m, cu ng khong pha I Ia cu a huo ng cu a mo f nhu m nguo I:
no do mo I nguo I sa ng fa o va no Ia cu a chung mo I nguo I.
Vo I mo f n n van mInh nhu fh , khong co mo f su du ng
pha na o ha I no I, ... o n muoI nam, Ia mo f khoa ng fho I
gIan ngan, va khI nhu ng ke hoa I nghI o phuong Ty ba o
foI: TonsfoI cu a ca c anh du na o7", foI khong fro vo I ho
|1) Co n nhI u khia ca nh phong phu cu a v n d fhIn fa I, ma pha m
vI ba I na y khong ba n d n.
|2) Ga/tna Ntco/atcca, fa c gIa fI u fhuy f Mu a ga f |IIn Xo).
ca c nha van cu a chu ng foI, ma fro nhu ng do c gIa cu a
chu ng foI. Nhu ng nguo I do c gIa nhu fh na y, TonsfoI
chua duo c bI f du; va nhu ng TonsfoI cu a chu ng foI fh
hI n gIo co Ie chI mo I dang ho c A, , C, hoa c dang vo c
ca f frong ca c vuo n hoa cong co ng". Van ho c Xo vI f chua
co TonsfoI, chua co Pu ckIn, nhung van ho c Xo vI f so ng
frong Io ng mo I Ia ng xo m, frong mo I Io ng nguo I.
Van ho c mo I cu a VI f Nam dang baf r su frong
qu n chu ng, nhu a dang cha y In cy, In Ia , hoa va fra I
chI mo I cho m fhoI, nhung fa khong fh fhay ba ng mo f
cy hoa fra I gI y na o kha c.
CH! NCHIA HI N TH! C PH NH
KHONC ! N! A
Ngo I chIm nguo ng duo I bo ng co fhu sum s cu a ca c
fa c ph m co dI n ky fhu , ro I ngu ng ngu y vo I vI c dI
fro ng nhu ng cy mo I cu a fho I da I fa nay, do Ia I Ia mo f
khia ca nh nu a cu a su I n Io n v n d . Khong aI quy
fro ng, d cao ca I gIa fa I van ho c uu fu cu a dn fo c va
cu a nhn Ioa I ba ng ca c a ng Ma c - InIn. Nhung chu ng
fa khong fh I y do Ia m mo n an fInh fh n duy nh f hay
chinh y u cho nhu ng nguo I xy du ng xa ho I xa ho I chu
nghIa. Chu ng fa co n do I ho I mo f n n van ho c mo I kha c
nu a, con de ru f ruo f cu a fho I da I chu ng fa.
Mo f so nha van co fh nh m I n v v n d na y, chu
cong chu ng khong nh m I n. V so nha van do qua mo
d n ca I pho fuo ng cu a ba n fhn mnh, nghI ra ng nhu ng
van ha o xua no I d n ca I buo n r u, ca I xam xa m haf hIu
va duo c h u fh fa c fuo ng, fh mnh by gIo cu ng co fh
vI f nhu fh , va cu ng d Ia I su nghI p duo c nhu fhuo ng.
Qu n chu ng fh do c Nguy n u, andac, Skho p... r f
say sua xong ro I, qu n chu ng v n cu ho I: - Co n ca I I n
In Phu cu a chu ng foI, sao chua fh y mo f fa c ph m
na o dI n da f cho xu ng da ng7
Chu ng fa nay, ho c f p nhu ng kInh nghI m nghIn
cu u cu a mo f nha van nhu Phade p
|1)
cu ng fh y ra ng co
nhu ng nha van co dI n khong nhu ng chI Ia m hI n fhu c
ph bnh, ma co n frong fh y, fa o ra nhu ng nhn v f fich
cu c cu a fho I da I ho . Ma f kha c, chu ng fa cu ng fh y ra ng
do khong pha I Ia fruo ng ho p chung cu a f f ca ca c nha
van co dI n. N u fa du ng v phuong dI n c n pha I ca I
fa o cuo c so ng, chu khong nhu ng fm hI u no , n u fa
du ng v phia nhu ng nguo I hI n nay v n dang co n b m f
nuo c va b a p ch , bo c Io f, ho dang c n mo f fhu van ho c
fru c fI p gIu p ho pha cu I cha f xI ng, fh fa r f fhong
ca m vo I Io I Io T n
|2)
: Truo c ca ch ma ng Io n, f f ca van
ho c da I kha I Ia do I vo I mo I fra ng fha I xa ho I fh y Ia b f
bnh, fh y Ia fho ng kho , be n ku kho , ga o b f bnh,
frong van ho c fh gIo I cha ng if g fhu van ho c fhuo c v
Ioa I y. Co dI u fhu van ho c ku kho ga o b f bnh y do I
vo I ca ch ma ng cha ng co a nh huo ng g, v ku kho , ga o
b f bnh ma khong co Iu c Iuo ng g, fh ke a p bu c mnh
v n khong fhe m d m xIa; con chuo f fuy chif chif ku,
ma c d u ku ra duo c fhu van ho c xu f sac, ma con me o
v n cu ma n phe p an no dI.... Io T n Ia I co n no I fhm
ra ng fhu van ho c ku kho , ga o b f bnh kIa cha ng kha c
|1) FaJc cc |IIn Xo): Ta c gIa ca c fruy n no I fI ng a I fr n, o I
c n v Thanh nIn.
|2) Cu ng frong ba I gIa ng nga y 8-4-1927.
na o nguo I sap fhua kI n pha f fo ku oan, ke a p bu c do I
vo I van ho c do Ia I fh y yn Io ng Ia kha c!
KhI chu ng fa khm phu c ca c fhIn fa I co dI n, khong
pha I Ia chu ng fa xo a nho a h f f f ca ranh gIo I gIu a hI n
fhu c ph bnh va hI n fhu c xa ho I chu nghIa. Cu ng vo I
Coo ckI, chu ng fa v n cu fh y chu nghIa hI n fhu c ph
bnh r f b gIo I ha n, r f khong d y du . Vi du nhu do c
Skho p, fa go I ong Ia Skho p ky dI u, vI f hay d n no I
fa pha I gIo frang gI y In soI xem co ca I g Ia o frong y
khong... Nhung khong pha I v phu c fhIn fa I Skho p, ma
fa hoa n foa n fa n fha nh ca I fh gIo I quan cu a Skho p.
Trong ba I no I d u f p fruy n dch Skho p
|1)
, ba n
Nguy n Tun khong do ng y vo I Io I cu a foI cho ra ng
Tcbc koc no I f f ca ca I dau xo f duo I ch do Nga hoa ng,
no I r f fhIn fa I, nhung ro I d m chn mo f cho , khong
bI f Ia m sao fhoa f ra duo c
|2)
; va d chu ng mInh ra ng
Skho p khong d m chn fa I cho , Nguy n Tun frich
d n nhu ng Io I cu a mo f so nhn v f cu a Skho p, nhu: ...
mo I nga y foI Ia I nhu foI ra ng chu ng fa dang dI g n Ia I
su chI n fhang huy hoa ng co fh duo c, va foI muo n so ng
fo I Iu c do d go p ph n mnh va o, hoa c: ... f f fha y ro I
se do f bI n nhung frong phe p fh n fhong. Va ro I nhu
fh do , noI dy se mo c In nhu ng Iu da I do so , nhu ng
hoa vIn ky dI u, nhu ng fIa nuo c vo I ro ng phI fhuo ng...";
hay Ia : ... Na y dy Ia ha nh phu c, ha nh phu c dang c f
buo c.... Va fa c gIa Skho p cu ng co no I: Cuo c so ng y,
foI khong duo c fh y du, nhung foI bI f ra ng no se kha c
|1) Nha xu f ba n Ho I Nha van - ang Ia I frong Vn ngbc s6 6, co
Iuo c chu f if.
|2) Trong ba I VI f su fh f dang Nbn Jn so 1140.
ha n.... N u vo I nhu ng Io I mo uo c va fIn fuo ng kI u nhu
fh , ma Nguy n Tun da fho a ma n, ph Kho ng Phu Tu
cu ng da fu ng Ia c quan fruo c do m y nghn nam ro I! |a o
Io n ma Ia m duo c fh fre con co cho nuoI, nguo I gIa co noI
duo ng v.v...). R f nhI u nguo I da mo duo c nhu v y duo I
fho I Nga hoa ng va frong fho I Pha p fhuo c o VI f Nam.
Nguy n Tun cho nhu v y Ia nhu ng buo c chuy n,
nhu ng buo c dI In cu a nhn v f, nhung E/sa Trto/ct,
nguo I dch va frnh ba y sa ch Skho p cu ng no I frong ma o
d u kch Ba cbt cm: Nhu ng nhn v f ho cu no I Ia dI, Ia
chu fruong vI c na y vI c no , va , cu ng nhu frong mo f ca
kch ma nguo I fa ha f: Cha y In, fa cha y In na o...", ho
cu d m chn fa I cho .". Thu c ra, fh ngay d n Iu c Ca ch
ma ng fha ng Muo I 1917 da fha nh cong, cu ng chua co
duo c ca I f f ca ro I se do f bI n nhu frong phe p fh n
fhong, ca I ha nh phu c dang c f buo c, ca I nhu ng fIa
nuo c vo I ro ng phI fhuo ng ma Skho p cho nhn v f no I
du, ma fruo c maf Ia I co qun d quo c va ba ch qun, co
ma u va nuo c maf, do I va re f, co con fhu Iu a gh go m.
Nguy n Tun vI f: N u chu ng fa du ng kho finh do I
Skho p pha I fI n bo b f ch p ca dI u kI n Ich su cu a
Skho p, fh chu ng fa se cong ba ng hon...; vo I Nguy n
u, sInh nam 1765, fruo c ca Ca ch ma ng fu sa n Pha p
1789, fh chu ng fa fra ch fa I sao baf Tu Ha I ch f du ng,
Ia fra ch saI; nhung vo I Skho p, fh chu ng fa r f co fh
do I ho I if nhI u. V Skho p cu ng so ng frong nhu ng dI u
kI n Ich su nhu Coo ckI. Th ma khoa ng fho I gIan fruo c
sau Ca ch ma ng Nga 1905, Skho p fh vI f kch Ba cbt
cm |dI n nam 1901), Tra t anb Ja o |dI n nam 1904), Ia
fruy n co mo f hI u Iu c phI fhuo ng, duo c ha ng fram nga n
nguo I vo sa n huo ng u ng, duo c InIn khen ngo I no ng
nhI f, bo I no da bI u hI n ba n ch f ca ch ma ng cu a ca I
Iu c Iuo ng xa ho I se nam chac duo c fuong IaI, se xy
du ng duo c xa ho I mo I. Coo ckI fruo c sau v n fon kinh
Skho p va o b c fh y, nhung Coo ckI khong fh du ng Ia I
o ca ch nhn cu a Skho p. Coo ckI vI f frong mo f bu c fhu
gu I cho Skho p |1900): Sau ong, khong co mo f nguo I na o
co fh fI n bo hon frn con duo ng do , khong co nguo I na o
co fh mo fa nhu ng su vI c fh f fha mo f ca ch chn fhu c
nhu ong. Tho I da I c n su mo fa nhu ng anh hu ng da d n.
Mo I nguo I d u do I ho I nhu ng ca I ru c ro co finh ca ch kich
fhich, nhu ng ca I do co fh khong gIo ng do I so ng fhu c f ,
nhung uu vI f hon, fo f hon, de p de hon do I so ng. Van ho c
hI n fa I c n pha I kIn quy f baf d u fh m va o do I so ng.
Co Ia m nhu v y, ba n fhn do I so ng mo I co ma u sac,
nghIa Ia con nguo I co fh so ng mo f ca ch pho ng khoa ng
hon, ru c ro hon....
ThIn fa I Skho p fh f Ia ky dI u, nhung foI khong
fh qun duo c ra ng, nam 1944, o Ha No I, duo I a ch Pha p
Nh f fhuo c, fm fri foI bi duo ng d n cu ng cu c, foI da do c
fruy n Ba nm cu a Skho p, va do c xong, ca I khong khi
haf hIu frong do chI ca ng cu ng co fhm ca I buo n cu a foI.
Va no I chung, sa ch cu a nhI u fhIn fa I xua da khong
gIu p g duo c foI pha ca I nha fu fu fuo ng sIu hnh, chu
du ng no I g pha ca I nha fu d quo c! ToI fhI f nghI, n u
Iu c do foI duo c do c mo f quy n nhu Nguo t mc , fh chac
chan se dua m m so ng Ia I cho fu fuo ng foI! Nhung
nhu ng sa ch cu u do I nhu v y, fh d quo c c m fI f. InIn
no I: Nh n gIu mo f ca I gIa fa I va fu ba ng Io ng vo I ca I gIa
fa I do , Ia haI vI c kha c nhau. ToI r f do ng y vo I nu fa c
gIa Mu a ga f, no I d n nhu ng co gang vo ich cu a
Skho p d fm mo f con duo ng du ng dua d n b u fro I
kIm cuong". Va foI nghI ra ng mo f fruy n r f hay nhu
Pbo ng s6 6, no I ca I xa ho I duo I fho I Nga hoa ng Ia ca mo f
ca I nha fhuong dIn, nn In va o sa ch hon Ia dang fha nh
Pho ng 6 so frn sa u so ba o Vn, v mo f fu n ba o cu a
fa nay nn uu fIn da nh cho cho nhu ng fruy n ngan,
pho ng su v cho ng ha n, su a saI, hay xy du ng nha ma y.
Co mo f fhu c f , Ia kha c vo I Coo ckI, Skho p da da f fo I
mu c cao nh f cu a hI n fhu c ph bnh va khong fI p fu c
fI n In duo c nu a. Co n Skho p co d m chn fa I cho hay
khong, fh khong c n ca I nhau v danh fu .
ToI Ia I fh y ra ng chu ng fa nay khong nn du a va o uy
fin cu a mo f Skho p d Ia I chu fruong nguyn xI nhu
Skho p: ... V nhu ng v n d chuyn mon, chu ng fa co
nhu ng v chuyn gIa; cong fa c cu a nhu ng nguo I na y Ia
pha n xe f v f p doa n, v so ph n fu ba n, v do c ha I cu a
ruo u, v hIa u ng, v b nh Iy phu nu ...
|1)
ToI r f do ng y
Ia nguo I ngh sI khong nn |va cu ng khong fh ) gIa I
quy f nhu ng v n d da f ra co finh ca ch chuyn mon qua ,
vi du nhu ruo u, hIa u ng, b nh Iy phu nu ma Skho p no I;
nhung co n ca I so ph n cu a nhu ng f p doa n fu ba n, cu a
ch do fu ba n, ma nha van cu a fho I da I fa khong quan
fm, fh quan fm ca I g7 ToI Ia I nghI ra ng nha van cu a
fho I da I fa go I ra duo c b nh va d ra duo c ca ch chu a, if
nh f Ia huo ng chu a, fh mo I Ia d y du nhI m vu , v ky
su fm ho n fh cu ng pha I ba ng ky su fhuo ng: nghIa Ia
fha o duo c ma y ra, fh co fh Iap duo c ma y Ia I, chu fha o
|1) ToI khong duo c xem ca ba I cu a Skho p, nn chI pha f bI u frn
nhu ng doa n Nguy n Tun frich.
cho Iung fung, be be f, fh chI Ia nguo I pha hoa I ma y fhoI,
va mo f nha van x u chI Ia mo f su mo f cu a fm ho n.
Tuy nhIn, foI cu ng nghI ra ng: o fho I da I fa, cu ng co fh
co nhu ng fruo ng ho p nha van chI mo I da f ra duo c cu
ho I, chu chua gIa I quy f duo c. Nhung pha I Ia m du ng nhu
Skho p no I, Ia nbu ng cu bo t Ja Juo c J t ra xa c Ja ng.
Ma da f cu ho I duo c xa c da ng, fh phuong ngon u Ty
ba o ra ng: bI f da f v n d Ia da gIa I quy f v n d . Nha
van fa co fh da f v n d co f quan IIu, chu khong fh
da f v n d chinh quy n dn chu nhn dn Ia mo f bo
ma y quan IIu, co fh ho I Ia : a ng Ia m fh na o Ia nh da o
van ngh cho fo f7, chu khong fh ho I Ia : a ng co fh
Ia nh da o van ngh duo c khong7 NghIa Ia nha van co fh
da f nhu ng v n d ra d cho nhn dn ca ng fang cuo ng
ca nh gIa c, ca ng fu nghIm khac vo I nhu ng f I u co n Ia I,
ca ng fh y Ia m ca ch ma ng khong pha I Ia dI ngao du, v.v...
chu khong pha I Ia buong fho ng ra r f nhI u cu ho I da f
r f saI d gIeo rac hoang mang va o qu n chu ng!
n nhu Nguy n Tun du a va o Skho p ro I nghI ra ng
chu a b nh Ia ca I vI c chuyn fr cu a nguo I kha c Ia m co
k f qua hon, frong mo f ca I xa ho I fI n bo da co su phn
cong ra nh ro f, fh Ia ba n da nh m I n qua ! O dy fa
dang no I b nh cu a xa ho I, b nh cu a fm ho n, chu khong
pha I b nh Iao hay b nh dau maf ho f; va o dy fa dang
o ca I xa ho I fI n bo cu a VI f Nam dn chu co ng ho a, chu
khong pha I ca I xa ho I fI n bo fho I Nga hoa ng. Su phn
cong ra nh ro f ma ba n no I do , Ia phn cong cu a xa ho I
ky ngh fu ba n, frong do nha van chI duo c chuyn fr
fm ca I de p, ca I fInh vI, frong do nha van khong fhe m
chu a ca I b nh na o ca , ma ba n fhn mnh Ia I Ia mo f con
b nh na ng hon qu n chu ng. Chu co n o frong xa ho I cu a
fa, cong fa c co phn cong ra nh ro f fh f d y, nguo I fh Io
vI f van, nguo I fh Io Ia nh da o, nhung fra ch nhI m vo I
foa n xa ho I fh khong phn, fra ch nhI m fh Ia chung.
Ca c ba c sI do ng fho I cu ng Ia ky su fm ho n cu a b nh
nhn, d chu a cho ng kho I hon, ca c ca n bo dI pha f do ng
fu fuo ng qu n chu ng, ca c nha gIa o du c, v.v... d u Ia ky
su fm ho n; do ng fho I ca c nha van cu ng Ia nh da o fu
fuo ng qu n chu ng fI n In xa ho I chu nghIa ba ng
phuong fI n cu a mnh Ia van ho c. Chu ng fa o nuo c fa
nam 1957, sao Ia I che p nguyn xI cu a Skho p7 Coo ckI
so ng do ng fho I vo I Skho p, Coo ckI va ch cho chu ng fa con
duo ng van ho c ca ch ma ng, con duo ng hI n fhu c xa ho I
chu nghIa, no vu a ph bnh, vu a xy du ng, no na ng v
mo duo ng xy du ng, ma bao go m ca ph bnh.
CA I MO I C! A VN HO C CH! NC TA
Nhu ng no I kho khan co fh f cu a mo f n n van ho c fre
khong fh Ia m Iu mo ca I finh ch f chn Iy cu a van ho c
ca ch ma ng VI f Nam. Chu ng fa pha I xy du ng van ho c
fa nay vo I ca I ch f cu a cuo c do I mo I na y, vo I ca I ch f da
Ia m nn I n In Phu va gIa I pho ng nu a nuo c VI f
Nam, vo I ca I ch f dang d n d n fhI f I p mo f xa ho I
khong co n nguo I bo c Io f nguo I frn mI n ac na y, chu
khong vo I ca I ch f na o kha c. o Ia ca I ch f quy ba u,
chaf chIu na y ra fu xuong ma u cu a nhn dn qu n
chu ng, ca I ch f nguo I mo I nh f cu a Ich su , Ia con nguo I
sa ng suo f du ng vu khi d u franh gIaI c p va d u franh
dn fo c d gIa I pho ng mnh, nuo c mnh, va foa n fh Ioa I
nguo I. u ng nhu v y, khong fh co haI f ng ca ch nhau,
mo f f ng qu n chu ng nhn dn fa o ra ca I ch f Iao do ng
va d u franh, co n mo f f ng ca c nha van du ng mo f ch f
kha c d fa o van ho c.
ToI fh y ca c nha van v fruo c nh n ma nh qua nhI u
va o ca I dI m: foI vI f van v foI fhich, foI vI f van cho
foI. Nhu v y, ho xu f pha f fu ba n fhn mnh d Ia m
ngh fhu f. Tu khI ca c a ng Ma c - InIn Ia nh da o van
ho c, ca c nha van chn chinh v n vI f van v mnh fhich,
v c n fh y vI f, khong vI f khong so ng duo c; nhung vo I
ca I nhu c u chu quan su sac y, ho hI u ra ng sa ng fa c
van ho c fruo c fIn Ia mo f su vI c cu a xa ho I; foI da m
chac nguo I van sI na o fhich co don nh f, |cha ng ha n nhu
SafoborIang
|1)
d n Iu c ch f v n co n fhich cheo veo mo f
mnh mo f n m mo frn fa ng da cu a bo bI n Tha nh MaIo)
cu ng se khong vI f van Ia m g, n u anh fa so ng mo f
mnh, vInh vI n khong co aI do c van anh. Con nguo I Ia
sa n ph m cu a su Iao do ng va cu a do I so ng xa ho I, fh
van ho c cu ng Ia sa n ph m cu a xa ho I, do nhu ng nha van
Ia m. Sa ng fa c van ho c Ia mo f nhI m vu xa ho I gIao cho
nha van, mo f cuo c da f ha ng cu a xa ho I. Nh n ma nh va o
dI u y, da f dI u y In fruo c nh f, Ia ca I mo I cu a van
ho c chu ng fa.
Trong fho I Pha p - Nh f fhuo c o nuo c fa, foI da pha I
gh so fruo c ca I fInh fh n vo fra ch nhI m cu a mo f so
nguo I vI f van, Ia m fho, gIu a ca I xa ho I da sa do a d n
cu ng, Ia I co n I y van ho c kich fhich cho no sa do a hon
nu a; foI da pha I fho f In frong mo f ba I ba o: ... Co fho I
da I na o frong van ho c fa ma fro fre n Io a Io d n nhu fh
hay khong7... Ca I fho fhuo c phI n, ca I fho ch , cha n
|1) CbatcaubrtanJ |1768-1848): Nha van fIn phong cho phong fra o
Ia ng ma n Pha p.
chuo ng, khong fIn fuo ng, ca I fho Ia nh nhu fhf nguo I
ch f, se fheo ca I fho I da I fru y Ia c ma dI m f frong fho I
gIan...
|1)
Nhn sang van ho c fu sa n cu a mo f nuo c nhu
nuo c Pha p, fu fruo c 1945 va cho d n hI n by gIo , foI
ca ng kInh ha I g p nghn I n. Co fh no I do Ia mo f ca nh
f f-ca -do n-ra-co ng (tout-a -/ c gout: nhu ng nguo I vI f
van fha ho fuon va o van ho c f f ca nhu ng su gI f nguo I,
an cuo p, fu fIm fhuo c do c va o mnh, bam va m nguo I
yu, ba n dm, fru y Ia c, dIn Ioa n, fhI nhau fa nhu ng fhu
do r f Ia fInh vI, fhich fhu ; van ho c fha nh ra mo f fhu
co ng ra nh d do n I y ha ng fram, ha ng nga n nuo c b n,
ch f do c fu bu f nha van I y cu a xa ho I Ia I fra v co da c
hon cho xa ho I. Chu ng fa khong co fhu fu do sa ng fa c
vo ha n do y! Ca c ba n nha van fhn m n cu a van ho c
mo I chu ng fa! N u r f nhI u khI chu ng fa fh y da f bu f
xuo ng kho khan, chinh Ia v xa ho I fa da f nhI m vu nha
van r f cao; chu ng fa Io nghI d n fa c du ng xa ho I cu a
ca I mnh vI f; chu ng fa fu nguy n chI u co d n khia
ca nh na y, Ia I khia ca nh kha c; khong pha I fa chI vI f cho
de p, ma pha I vI f cho du ng, cho fo f, cho co Io I, va cho
de p...
'
' '
O dy, foI chua kI m dI m nhu ng fha nh fu u cu a van
ho c mo I chu ng fa. ToI ha y xe f ba n ch f. Co ca I g mo I da
na y ra khong7
|1) a o Tbanb ntcn |SaI Con) 8-1-1944.
Ta ha y xe f v ma f fho. Khong pha I bo ng cho c muo I
ba nam ma fa da co duo c nhu ng Nguy n Tra I, Nguy n
u, Th I m, Xun Huong cu a fho I nay; nhu ng fa I Io n
Iao kIa Ia k f fInh cu a nam, sa u fram nam van ho c co
dI n. Nhung nhu ng fhIn dI m fuy f cu a ca c b c do , frn
da I cu c, co pha I Ia Iu a chI nhu ng khu c fIu fao qua
chang7 Co pha I Ia nguo I buo n van co vuI du bao gIo
chang7 n nu cuo I cu a Xun Huong cu ng Ia dang cay
nuo c maf! Ro I fI p fheo, fho VI f Nam frong fho I m f
nuo c fhuo c Pha p, co pha I ca I buo n ca ng na ng n , u u f,
ca ng dI d n fhu y f n son cu ng cu a fm fri, buo n d n
ch f, d n dIn chang7 N u Ca ch ma ng va qu n chu ng
khong dem d n ca I vuI cu a c n cu Iao do ng, cu a gIan kho
d u franh, n u a ng Co ng sa n ong uong va a ng
Iao do ng VI f Nam khong dem d n ca I vuI cu a fu fuo ng,
fh fho VI f Nam co n kho c d n bao gIo 7 Tru mo f so nho
fho Ia c Ioa I fu Iu c ho a bnh |frong Kha ng chI n, nhu ng
fruo ng ho p na y r f hI m) fh fa co fh no I: ma c d u ngh
fhu f chua co du c, ma c d u co n so Iuo c hay g g nu a, fa
co fh vo c In frong foa n bo fho mo I VI f Nam mo f nI m
vuI, mo f nguo n Ia c quan da o da f.
Truo c kIa, cu fho cu Iu ng Io, cu m m, cu duo I |M6 t
ca nb cbtm tbu /a c cu6 t nga n - Trng ca ng Ja xc non ty
ng m bu6 n - p u ng kb6ng ra Juo c nu a /o t c.c... by
gto , nbu ng cu tbo trung bnb cu ng (tbo b6 J6 t.
Trung J6 t anb Jo ng bcn bo su6 t trong
Gto nu t cang cang ra o ru c /o ng...
Vi du dI n hnh nh f co Ie Ia haI cu ca dao sau dy.
Xua:
Nu t cao cbt / m nu t ot
Nu t cbc m t tro t, kb6ng tb y nguo t tbuong!
Con nguo I frong ch do cu khI p phu c fruo c fhIn
nhIn, nu I chan fruo c ma f, nu I chan ca cuo c do I, ca so
m nh. y gIo :
c o cao tb m c Jc o cao
Trc o /cn Jc n Jtnb, ta cao bon Jc o!
o do I, dn cong coI ca I de o, ca I nu I cu ng Iam cu ng
chI nhu mo f con voI, co fh fre o In cuo I co duo c! o ng
y , va I nguo I co fh ba o cu frn nhI u ngh fhu f finh
hon, hay hon, v du f ruo f du f gan hon! Nhung muo n
Ia m cho duo c cu duo I, pha I co ca mo f cuo c ca ch ma ng!
Cu duo I sa ng khoa I hon, Ia m vuI suo ng Io ng nguo I hon,
fa I sao no Ia I khong hay7
Truo c kIa, fho no I con nguo I b do ng fruo c so ma ng,
(B t pbong tr n pba t pbong tr n
|1)
, fruo c ca nh v f (M6 t
b n tbu sang cm /a t co /o ng tban kbo c
|2)
, fruo c fm ho n
mnh (Cu / ng cbu6 t tbco gto ng ca m xu c
|3)
, b do ng fruo c
f f ca (Tbuyc n ot tbuyc n tbco so ng ba y /cnb Jcnb
|4)
;
nay, nhu ng nguo I cong nhn kha ng chI n chuy n mo f ca I
ma y na ng ha ng chu c f n, duo I fro I mua, va nh f quy f
da nh I y chu do ng, con nguo I nh f dnh khong Iu I, khong
duo I, nh f dnh ca I fa o fh gIo I:
Tay co tron, ta xoa ca t ma /6t,
Cbn co tro t, b m su tbcm cbu t nu a...
Mua bao gto ru ng bc t /a ru ng cy,
Cb t ca t ca nb cbc tbay no n Jcm nay,
|1) Trong Truy n KI u.
|2) Trong CIo f I fhu.
|3) Trong Tho Tho.
|4) Tho Vu Hoa ng Chuong.
Va Juo ng tron J u co b ng J6 mo ,
Ca nb cy Jy ta /a m tbcm cbn nu a.
ToI fh y cu ng vo I nhu ng cu fho fre o de o chuy n ma y
y, da na y ra mo f ch f fho mo I Ia ma fruo c dy, fhap
duo c In cu ng khong fm fh y frong Ich su fho VI f
Nam!
Truo c dy, frong fho chinh fho ng cu a ca c fhI sI, hnh
a nh cu a qu n chu ng nhu fh na o7 TI p fheo nhu ng na ng
con ga I ong VIn ngoa I ho Vuong, Ia nhu ng fI u fhu nha
gIa u hay nhu ng co ba n ha ng cho me , buo n fa n fhu ngo I
dan a o Ien. y gIo , nhu ng me dI fhaf Iung bo que, xan
va y quaI co ng duo c Ia co ga I ac CIang va frong fho r f
Ia duo ng hoa ng, ca I cuo c pha duo ng cu a co bo ng frang do I
va o r f Ia kinh m n! Nhu ng con mu gIa nha qu fruo c
kIa, by gIo da fha nh B m ot duo c da f ngang ha ng cu ng
vo I To quo c, ycu b m ycu nuo c ca J6t mc btc n. CI f I y
mo f cho ngo I de p de frong fho cho qu n chu ng nhu v y,
nhu ng aI coI fhuo ng dI u do 7 Nhu ng aI cu nh f dnh
nham maf Ia I khong nhn fh y ca I mo I frong fho fa7
XIn I y mo f vi du ca nhn. a n T Hanh
|1)
nhn m y
cu fho frong ba I Gto cu a foI:
H6 n ta ca nb r6 ng mo
6t bcn gto tb6 t ca o
Ngbi nbu ng Jtc u bo n bo
Nbu tro t cao, cao cao.
ma da f v n d : Kb6ng /c cbt gtat c p bo c /6 t mo t ng m
trng: Nbung tbu bo t nbu ng cu tbo y tbu6 c cc tu
|1) Tu n ba o Van so 26 |1-11-1957), frong ba I Cu ng J t m6 t s6 c n
Jc .
tuo ng gtat c p g: Tu sa n u: V6 sa n u:.... ToI xIn ca
quy f ra ng do Ia fu fuo ng cu a gIaI c p vo sa n; nh f dnh
fu fuo ng fu sa n hI n nay khong fh nhn frang, nhn gIo ,
khong fh co ca I vu fru quan nhu v y. a n fhn foI,
fruo c Ca ch ma ng, da fu ng nghI ra ng do I cu dI d n cho
suy, ch f Ia quy Iu f cuo I cu ng cu a vu fru |1934):
Hoa no Jc ma ta n
Trng tro n Jc ma kbuyc t.
u ng fruo c vu fru , foI ru f co Ia I |1939):
Em so / m. Gta bng tra n mo t nc o.
Tro t J y trng /a nb /c o su6 t xuong Ja.
Nhn vu fru bao Ia ro I cu p d u xuo ng fh y mnh chI
Ia mo f ha f bu I, fh y vo cu ng cu ng Ia mo f vo I hu vo, do
Ia foI fruo c Ca ch ma ng. Va h fho ng fu fuo ng fu sa n
sa do a hI n nay, no co cu m Ia I so ca I ch f cu a gIaI c p
no , no suy bu ng fa ra bu ng cu a vu fru , no buo n f n
fh , no Ia m sao co fh Ia c quan! Chinh vu fru quan ma c
xif da cho foI duo c fh y Tro t tro n nbu bu6 m cng, T t
ca /cn Juo ng mo t, fh y vu fru |cu ng nhu fh gIo I) fa I
fa o ma I, fI n bo ma I, va frong ba I Gto , foI co y fhu c baf
fu fuo ng foI pha I fI n fheo. ChI co dI vo I Ca ch ma ng, foI
mo I co ca I nhn nhu v y duo c.
'
' '
Trn dy, foI co no I van ho c fruo c ca ch ma ng co mo f
so fa c ph m nhu n nhuy n, nhung do khong pha I Ia
fruo ng ho p pho bI n, cu ng nhu khong fh nhn nhu ng
fa c ph m cu a fa nay d u Ia so Iuo c. Chu ng fa c n d
pho ng ca I fm Iy cu quay v fhI v ho a nhu ng nga y xua,
nh f Ia nhu ng nga y do gan II n vo I fho I co n dI ho c, vo I
fuo I fre phoI pho I cu a mnh. ToI co anh ba n cu nhac ma I
fhuo Phong ho a, Nga y nay, nhung khI nhu ng fa c ph m
cu duo c In Ia I, fh fru mo f so anh v n fh y co gIa fr, co n
nhI u quy n fh anh d n fm fo I, ku ra ng by gIo anh
do c Ia I fh y f m fhuo ng, so Iuo c, khong ngo fruo c kIa
mnh d finh fh . Qua co nhu v y, mo f so nguo I co n qua
quen mI ng vo I nhu ng mo n an cu , qua Ia mI ng vo I
nhu ng mo n an mo I. Ca c fa c gIa nga y nay pha I n u
nuo ng cho fo f Ia nh hon nhI u nu a, fhom ngon hon nhI u
nu a, nhung ma f kha c, nhI u do c gIa cu ng pha I ca I fa o
ca I Iuo I cu a mnh. N u ho cu chI fhich cho fh f be o, fh f
chua, fh f cay, fh f nhI u d u d m, fh f gI f gn ca I
Iuo I, fh van ho c fa e cu ng kho chI u duo c ho . Van ho c
chu ng fa quan nI m con nguo I fruo c fIn Ia mo f sInh v f
Iao do ng, mo f sInh v f bI f nghI d n quy n Io I cu a f p
fh , mo f sInh v f Ia m ca ch ma ng, no r f bI f huo ng
nhu ng sInh fhu cu a an uo ng, yu duong, nhung no
khong pha I so ng d chuyn mon fm khoa I ca m. Co nguo I
da fu ng no I ra ng Cbo/okboc
|1)
cu ng f m fhuo ng fhoI, Ia
Borts Po/c cot
|2)
khong pha I nha van. Ho khong hI u ra ng
IIn Xo Ia nuo c van mInh nh f, v van mInh Ia cham so c
cho con nguo I; ho khong hI u ra ng van ho c IIn Xo,
du ng v ma f finh ch f, no I dung, va fa c du ng xa ho I ma
no I, Ia n n van ho c fI n fI n nh f, gI u fu fuo ng finh
nh f frn fh gIo I, dI n da f nhu ng con nguo I mo I nh f
|1) Ta c gIa Song ong m d m, f vo hoang.
|2) Ta c gIa Nhu ng nguo I Xo VI f chu ng foI, Truy n mo f con nguo I
chn chinh, Va ng.
frong Ich su . N u chu ng fa nhn ba ng con maf cu a qu n
chu ng VI f Nam, yu c u ra ng ca c nhn v f frong fI u
fhuy f, frn sn kh u khong nhu ng Ia Thu y KI u, KIm
Tro ng, hay Ioan, u ng
|1)
, ma chinh y u pha I Ia nhu ng
Nguy n Th ChIn, nhu ng Ngo CIa Kha m, nhu ng Tr n
nh Iu c, v.v..., n u chu ng fa do I ho I mo f n n van ho c
pha n a nh fho I da I, fh fa quy m n, co vo mo I fha nh fu u
cu a n n van ho c mo I. Co nhu ng chuong, nhu ng frang cu a
Vu ng mo , t nuo c Ju ng /cn, Truyc n Ty B c, Xung
kicb, Truyc n anb Lu c, 6t m t, Con Juo ng s6 ng, Con
tru, La ng, c.c... - ma c d u foI cho ra ng ca c fa c ph m
hI n nay chua nhu n nhuy n, - foI do c r f ua fhich, va
fu ho I: Sao Ia I cu pha I no I Ia fhua van fruo c Ca ch ma ng7
Tra I Ia I, co nhu ng uu dI m ma van fruo c Ca ch ma ng
khong fh na o co no I!
NHN TO I NC TR!O C
Ca I xa ho I co gIaI c p co d n ha ng va n fuo I: ca I xa
ho I khong gIaI c p chI mo I co bo n muoI fuo I o IIn Xo
|do Ia chua fru nhu ng nam no I chI n, va fho I ky chua
xo a h f gIaI c p). Trong nhu ng nghn nam fich Iu y van
ho a v fruo c, nhn Ioa I da sInh ra duo c nhu ng fhIn fa I
van ho c co dI n ma chu ng fa nay vo cu ng fon fro ng va
fha fhI f ho c f p. Ma f kha c, nhu ng xa ho I xa ho I chu
nghIa nay va maI, frong fho I gIan Io ng Io ng fruo c ma f,
aI da m ba o Ia se khong sInh ra nhI u fhIn fa I7 Chu ng
fa fuo ng fuo ng khI nhu ng xa ho I khong gIaI c p na y chI
|1) Nhn v f fruy n oa n fuy f cu a Nh f IInh.
duo c mo f fram fuo I fhoI, su na y no cu a n n van ho c mo I
se khong bI f d n fh na o ma no I.
Va ngay hI n gIo , frong nhu ng nha van co ng sa n va
nhu ng nha van dI fheo a nh huo ng cu a chu nghIa xa ho I
frn fh gIo I, chu ng fa co fh fh y nhu ng van fa I Io n Iao
nhu Gorkt, Matakocskt, A/cxts To/sto, Cbo/okboc |IIn
Xo); Hcnrt Barbussc, Romatn Ro//anJ, Aragon |Pha p);
Bcr/o/t Brccbt |u c), AnJcrscn Nxo |an Ma ch), Na:tm
Htkmct |Tho NhI Ky ), Pab/o Nc ruJa |SIII), Jorgc AmaJo
|o rdIn), L6 T n, Qua cb Ma t Nbuo c |Trung Quo c) va
bao nhIu van fa I uu fu kha c!
Con duo ng du ng, fh fa fheo, du co deo neo, v f va .
Ca I cy fo f, fh fa fro ng, fa fuo I, du ng co no ng ruo f nho
r In xem; du hoa fra I co n Iua fhua, nhung vun go c fo,
se duo c nhI u fra I Io n. Van ho c nuo c fa pha I cam r va o
qu n chu ng, pha I phu c vu cong nong bInh Ia da so , pha I
gan cha f vo I d u franh fho ng nh f va d u franh fI n
d n In chu nghIa xa ho I, van ho c pha I co fu fuo ng finh
cao va ngh fhu f finh de p, do Ia ca I mo I kha ng dnh cu a
van ho c chu ng fa.
106S
VA Y KK N VK BK NH SO LO C
NH SO I!O C VA TA C HA I C! A NO
Mo f nha van mac b nh so Iuo c, khI dI n fa su vI c
mo f ca ch nong ca n nhu ve mo f ca I so do da I kha I, khI
frnh ba y cuo c so ng ca ch ma ng nhu mo f vI c d da ng
fro f Io f, khI co khuynh huo ng gI f dy ca c nhn v f,
mo m cho ho no I fheo y muo n chu quan cu a fa c gIa , chu
khong d ho an Ia m du ng fheo quy Iu f frong cuo c do I,
khI fhIn v fuyn fruy n kh u hI u, nhe v nghIn cu u
fhu c fa I fram hnh nghn ve . Nha van mac b nh so Iuo c
nhI u khI co y fo f, muo n ca ngo I cuo c ca ch ma ng fhIng
IIng va do I so ng mo I ph n kho I, nhung qun ra ng: ca ch
ca ngo I ve vang nh f, Ia no I ca ch ma ng chI n fhang qua
nhI u v p va p, fro I su f, gay go.
Nhu ng fa c ph m mac b nh so Iuo c gy fa c ha I Ia Ia m
cho nguo I fa hI u saI fhu c f , fuo ng ca ch ma ng Ia foa n
ho ng, gy b nh chu quan va Iy fuo ng ho a. o fhI u so ng
va xa do I fhu c, nhu ng fa c ph m so Iuo c fhuo ng fe nha f,
Ia m cho nguo I do c d cha n; gy mo f su ho hu ng na o do
cu a cong chu ng do I vo I n n van ho c mo I, Ia m cho n n
van ho c mo I ke m fa c du ng dI nhI u.
O ! CO NH SO I!O C
Su Ia nh da o co mo f ph n fra ch nhI m frong b nh so
Iuo c. o quan nI m he p ho I, phI n dI n v nhI m vu cu a
van ho c, frong mo f gIaI doa n kha Iu cu a Kha ng chI n,
Ia nh da o da d ke o da I vI c mInh ho a chinh sa ch, ke o
da I vI c dI n ca; nhu ng vI c na y co nhIn cu ng co ich Io I
frong mo f pha m vI na o do , nhung fhu c ch f khong pha I
Ia mo n an fnh ca m cu a qu n chu ng. I n hnh Ia vI c
cho ra haI quy n o ng go p va Cbinb pbu ta m cay, haI
quy n na y chu ng fo mo f ca ch ca m do ng fha I do phu c vu
khong dI u kI n cu a haI nha van Nam Cao va To Hoa I,
nhung fh f Ia h f su c so Iuo c. Ia nh da o cu ng khong uo n
nan su ph bnh cu a fho I do , mo f su ph bnh go bo ,
ma y mo c, khong hI u duo c da c frung cu a van ngh , coI
mo f fhIn fruy n ngan ba ng nhu mo f ba I xa Iu n, baf
mo f fa c ph m na o cu ng pha I co du ca c y u fo chinh fr,
du cong nong IIn mInh, du vaI fro cu a a ng, do ng fho I
du vaI fro cu a Ma f fr n, Ia I du ba o v ho a bnh fh gIo I,
v.v... ch f In frn Iung con ngu a fa c ph m nhI u fhu
qua , d n no I no c f buo c khong duo c nu a. Nhu ng nguo I
ph bnh Ia I fhuo ng non gan, khong da m d cho nhu ng
vaI pha n dI n pha f bI u, so no pha n fuyn fruy n, hoa c
mo I fh y fa c gIa no I if nhI u khuy f dI m cu a ca n bo hay
cu a nong dn, da vo I Io Ia boI nho ... Nhu ng quan nI m
he p ho I frn dy go bo ca c fa c gIa , Ia m cho ho if da m
pha f huy sa ng fa o, d khI n ho c u an, dI fheo con
duo ng vo su nh f, khong da m saI m bInh gI y, so khong
dI u khI n no I fh rac ro I fo.
Tuy nhIn, ph bnh ca I khuy f dI m na y cu a Ia nh
da o, chu ng fa cu ng pha I fh y ra ng: frong nhu ng nam
d u cu a cuo c Kha ng chI n, vI c gIa o du c fu fuo ng uu
fIn nh f, n n fa ng nh f v n pha I Ia gIa o du c I p fruo ng
kha ng chI n, gIa o du c phn ro dch, fa, gIa o du c I p
fruo ng gIaI c p, chu khong fh san ba ng cho ng b nh so
Iuo c, mo f b nh u frI cu a van ho c mo I, cu ng nhu Ia
cho ng d quo c va phong kI n.
Mo f ma f kha c, fheo y foI, nguyn do chinh cu a b nh
so Iuo c khong pha I o su Ia nh da o, ma chinh o hoa n ca nh
kha ch quan cu a vI c sa ng fa c sau Ca ch ma ng. Nha van
fruo c Ca ch ma ng fha ng Ta m co fh no I Ia fuong do I
fhuo c Io ng cuo c so ng cu , nhung nha van sau Ca ch ma ng
chua fhuo c duo c cuo c so ng mo I. Cuo c do I cu Ia mo f cuo c
do I du ng Ia I, do ng Ia I. Cuo c do I fhu c dn ha ng fram
nam, phong kI n ha ng nghn nam fhuo c va o mo f h
fho ng cuo c do I ha ng va n nam nguo I bo c Io f nguo I, nguo I
a p ch nguo I. Ca c nhn v f dI n hnh cu ro ne f fu Iu
Iam. Nhu ng ong quan, fh y Iy , chu Iinh I , nhu ng ong
su , ong c m, fh y pha n, nhu ng co d u, anh nghI n,
nhu ng fh y gIa o ho Io v.v... nha van cu bI f ho r f ky ,
Io f fa duo c ho . Va Ia I nhI u fh h nha van, Io p na y fI p
Io p kha c, d Ia I cho nhau nhu ng fm fo I nghIn cu u v
ca I kho fruy n kI p cu a con nguo I. O ca c nuo c phuong
Ty, mo I ne f hI n fhu c ph bnh co su c u ng ho cu a bao
nhIu nha van co dI n; o nuo c fa, mo I cu, mo I chu no I
ca I buo n, ca I dau, ca I h n, co su c u ng ho cu a Nguy n u,
Th I m, Xun Huong..., cu a ca dao. Nhu ng chu buo n
dau y co mo f su c vang ngn vo ha n frong fm ho n cu a
con nguo I. Vi du frong fho, chI va I chu nhu: Gto cbtc u
btu b t, mua tbu, dm tbu, my tbu, mo f buo I chI u
tbu... cu ng go I In bao nhIu fnh ca m xua man ma c. ChI
no I mo f chu /y btc t cu ng da fh y I roI fh m da , fo chIa
ru fa m.
Tra I Ia I, cuo c so ng mo I sau Ca ch ma ng fha ng Ta m
cu a chu ng fa Ia mo f cuo c do I fhay can ba n; chu ng fa
khong nhu ng da nh do c I p dn fo c ma co n fI n In xo a
bo ca I xa ho I co gIaI c p ha ng va n nam nguo I bo c Io f
nguo I. Nhu ng fnh ca m mo I cu a chu ng fa chI co muoI,
muo I haI nam, n u k ca nhn Ioa I, fh chI mo I co fu
Ca ch ma ng fha ng Muo I Nga. Cuo c so ng mo I o nuo c fa
do I fI n vu n vu f, ma nha van VI f Nam fa fh chua nam
vu ng chu nghIa Ma c - InIn d phn fich cho du ng va
co con maf mo I, Ia I Ian Io n va o fhu c f , va o qu n chu ng
chua su sac, va n u xe f nghIm khac, fh ca I vo n ho c
v n cu a chu ng fa cu ng Ia I co n nong ca n; cho nn, do n
bu a an fInh fh n cho nhn dn, nha van chu ng fa n u
com chua chin! Theo y foI, ca I nguyn do chinh cu a b nh
so Iuo c Ia nhu v y! o I fh cho nn, frong cuo c do I cu ,
pho ng su Ia mo f fh van dI u fra, fuo ng fhu f, ma co
nguo I vI f pho ng su da I v do I so ng xa ho I, v Ia m fI n
cha ng ha n, fha ng hoa c co mo f va I ky ngo I nha sa ng fa o
ra, ma nguo I do c v n cu fh y du ng, fh y Io f nhu fhuo ng.
Tra I Ia I, vo I Io I van fI u fhuy f Ia Io I van khong qua fro I
buo c va o fa I II u, fh ma nhu ng ba n van chu ng fa Ian dI
Io n Ia I quan sa f mo f nguo I nong dn hI n nay, d n Iu c
vI f v n co n saI be f! Ia v nguo I nong dn VI f Nam
hI n nay vInh vI n khong pha I Ia bo cu nga y fruo c nu a
ro I, nhu ng do I mo I frong fm fri anh, fu xua d n nay
chua fu ng co .
Theo foI nghI, v n d co fa c ph m hay, Ia mo f v n d
da o fa o ca n bo . Xa ho I c n da o fa o ca c nha van, ca c nha
van c n fu da o fa o mnh cho ng In d n mu c fruo ng fha nh;
khI ca c nha van da co mo f kho I o c, mo f fa I nang fruo ng
fha nh fheo fInh fh n cu a fho I da I ro I, nhI u khI ho quay
fro Ia I fm fa I II u v nhu ng gIaI doa n Ich su da qua, va
sa ng fa c r f sa f, du ng. Va khI ma ho chua du vu khi v fu
fuo ng, v fhu c f va v ngh nghI p, fh du dang na m
gIu a fho I da I, v n cu cho ng cha nh, chu ch choa c, mac
b nh so Iuo c. VI c sa ng fa c gIan kho nhu v y. Ma chinh v
no gIan kho nhu v y, nn no mo I co vInh quang.
NH SO I!O C KHONC O TRONC A N CH T
N N VN HO C MO I CH! NC TA
Chu ng fa cho ng b nh so Iuo c Ia du ng, Ia c n fhI f.
NhI m vu nha van do I ho I chu ng fa dI u do . Qu n chu ng
c p ba ch do I ho I chu ng fa dI u do . Nhung co mo f so nho
nguo I cho ra ng b nh so Iuo c Ia do o ba n ch f n n van
ho c mo I cu a chu ng fa, cu ng nhu co nguo I no I f su ng ba I
ca nhn Ia o ba n ch f cu a ch do Xo vI f. CIa n fI p ho
muo n no I ra ng: fa I v a ng Ia nh da o nhu ng fay va o van
ho c, nn van ho c mo I b so Iuo c, cong fhu c nhu fh na y;
n u cu d van ngh sI hoa n foa n fu do, fh van ngh da
vo cu ng phong phu ... Theo foI fh y, chu ng fa khong do c
quy n v b nh so Iuo c. Van do fh co kIm, dong fy, do I
na o va o du cu ng co . Nhu ng n n van ho c fruo c Ca ch
ma ng vo sa n co bI f bao nhIu quy n sa ch fIn fhIn b f
fu c, b cong chu ng ruo ng bo ngay Iu c mo I de ra. Van ho c
phong kI n cu ng da co nhu ng fa c ph m so Iuo c cu a
mnh, vo I nhu ng cu chuy n re fI n cu a nhu ng fra ng sI
mo nha f, nhu ng fr n d u kI m vo nghIa Iy , nhu ng nu
hI p, nhu ng qua I kI f, nhu ng phI fhn, nhu ng bu u bo I
fung ra khong du ng cho , nhu ng Ioa n frong cung ma dn
chu ng khong muo n nghe... Van ho c fu sa n khI da mac
b nh so Iuo c fh Ia I ca ng xuo ng gIa ba xu, vo I nhu ng
chuy n fnh fI n, chuy n mo c su ng quanh qu n, chuy n
frInh fha m nha f fh ch, chuy n fm Iy cha n nhu mo f ca I
nga p da I, chuy n khIu dm ha ng be f ... O VI f Nam fa,
nhu ng fho van so Iuo c fruo c Ca ch ma ng fha ng Ta m v n
Ia so nhI u. I f bao nhIu ba I fho anh anh em em da
Ia m cha n faI do c gIa ! Co nhu ng nguo I da vI f nhu ng
fruy n fho mo ng v nong fhon, ca fu ng do I so ng hI n ho a
cu a nong dn gIu a do ng Iu a xanh ro n, duo I fro I xanh
quang da ng. nh so Iuo c pha I du Ia chI o frong ba n
ch f cu a n n van ho c mo I chu ng fa nay! - O dy, foI xIn
mo mo f d u ngoa c: so nguo I quy b nh so Iuo c cho a ng
va cho ch do cu ng fhuo ng fra ch a ng va ch do sInh ra
b nh cong fhu c. Ho no I d n nhu ng con nguo I ma y, nhu ng
con nguo I r p khuon do ch do fa sInh ra. Theo foI nho ,
fh Iu n dI u na y, bo n fu ba n va d quo c dua ra da Iu
Iam ro I; chu ng no Iuon Iuon ru rao: Xa ho I chu nghIa o
IIn Xo fa o nn nhu ng con nguo I ma y. Nhung su fh f Ia
chinh chu nghIa fu ba n coI con nguo I nhu ca I ma y.
Chu ng fa ha y nho Ia I phIm Tho I mo I (Lcs tcmps
moJcrncs cu a Cbar/tc Cbap/tn; chinh chu nghIa fhu c
dn buon ba n con nguo I; frn ba o Ph bnh mo I
(Noucc//c crtttquc da co chu p a nh mo f ca I ho a don cu a
mo f ha ng buon Pha p fa I PhI Chu ba n mo f so da n ong
va da n ba da den nhu ba n bo , Io n. Co n chu ng fa7 Nhu ng
con nguo I ma y da pha kho bom Tn Son Nh f chang7
Van a n da hy sInh r p khuon vo I Phan nh CIo f
chang7 Hay Ia frong phe xa ho I chu nghIa, II f sI VI f
Nam Phan nh CIo f da r p khuon vo I anh hu ng IIn
Xo Matrosoc, cu ng I y mnh I p Io chu maI mo f ca ch
cong fhu c chang7 Vng, chu ng fa r f gIo ng nhau,
chu ng fa nguo I na o cu ng duo c a ng gIa o du c yu nuo c,
yu dn, cu ng duo c a ng da n do : khI c n fhI f fh hy
sInh quy n Io I ca nhn cho quy n Io I dn fo c, cu ng duo c
a ng khuyn vu f bo ca I fu do vo chinh phu r f x u, ma
fu nguy n du ng va o ha ng ngu , va o fo chu c va ky Iu f
r f de p! Vng! n u co mo f ca I khuon na o, fh do Ia ca I
khuon cao ca , vI da I, phong phu , ca I khuon con nguo I
mo I bI f fu cuo ng, chI n d u, hy sInh!
Chu ng fa khong ua chu f na o ca I sa o mo I frong nhu ng
fa c ph m sau Ca ch ma ng, nhu nhu ng anh bi fhu chI bo
hoa n foa n guong m u, gIa I quy f duo c mo I v n d , nhu
nhu ng fruy n pha f do ng qu n chu ng Iu c na o cu ng co du
ba gIaI doa n: nong dn co kho , nong dn vu ng In, va
nong dn fhang Io I. Nhung van ho c fruo c Ca ch ma ng ha
cha ng d y r y nhu ng ca I sa o cu nhu: cha ng bn song go
ngu a, na ng ngo I dan a o Ien bn cu a so , dan dI ro I Ia I
fha o ra dan Ia I, nhu gIang ho va f, nhu fu fu v fnh,
v.v... Chu ng fa ghe f cay ghe f dang b nh so Iuo c, cong
fhu c frong van ho c mo I chu ng fa, nhung chu ng fa khong
muo n co nguo I dnh du ng haI fhu do nhu vu khi d da nh
va o nhu ng nguyn Iy du ng dan v van ho c cu a chu
nghIa Ma c - InIn. nh cong fhu c cu a fa r f da ng ghe f,
fuy nhIn do ng co cu a no Ia muo n no I ca I mo I, ca I hay,
chI v fhI u nghIn cu u, fhI u sa ng fa o ma roI va o cho
sa o, if nh f Ia no co ha o y , chu co n ca I cong fhu c cu a fu
sa n pha n do ng, cu a van ho a My fh a c y va gh fo m vo
cu ng; no co fm ne m ca f va o maf con nguo I, do mu c den
frn Iuong fm con nguo I; Ia m cho con nguo I ngu dI,
hoang mang dI, d d xo mu I! Ca I cong fhu c My r f Ia
ro I ram, Iy ky , nhung nghe o na n mo f ca ch fha m ha I; no
fro n nhu ng du I, nhu ng vu I n vo I nhu ng cao bo I, su ng
Iu c, ru ng cy, ngu a, gIy fhu ng, ca nh fh x y ra o mI n
Ty Hoa Ky , o ca I xu Farucst
|1)
Iam va ng, va du nhI u
khI co fhay vI c ban nguo I da do ba ng vI c gI f nguo I da
den, nhung muo n fro n dI fro n Ia I fh na o, cu ng cu pha I
quay v du I, vu , su ng Iu c. Van ho a pha n do ng My qua
Ia nhI u o c sa ng fa o, cho nn chI co mo f vI c gI f nguo I
ma ba y ra duo c bao nhIu Ia mo n, Ia cuo n phIm ma chI
do c d n fn cu ng du ng y In f n co va ro n fo c ga y. Hom
nay chI u: Kbu su ng /u c - Duo t no ng su ng /u c - Nguo t
c m su ng /u c - Tb6t Any, ba y ru t kbu su ng /u c ra cm -
Va t cbuyc n cc c n Jc su ng /u c - Ba n bo a m cu a sa u
kbu su ng /u c... hoa c Hom nay phIm mo I: 8tnb ra Jo t Jc
gtc t - Kc gtc t nguo t - Tcn gtc t nguo t Juo c tu Jo - Nbu ng
kc gtc t nguo t o tbung /u ng cbc t - T6t Ja gtc t Dc tsojam -
T6t Ja gtc t Gtcr6stm6 - T6t Ja gtc t Ktt Bt/y - Gtc t bay /a
bt gtc t - B n Jc gtc t v.v... Ca I fhu so Iuo c va cong fhu c
fhoa I ho a, pha n do ng na y fra n Ian frong phe fu ba n va
d quo c, va hI n nay no fa c ha I o mI n Nam cu a chu ng
fa. Chu ng fa cho ng va chu a nhu ng b nh u frI cu a n n
van ngh non fre cu a chu ng fa, nhung chu ng fa cu ng
|1) Pbaruc t: mI n Ty Hoa Ky .
kha ng dnh ra ng: khong co chn fro I mo I na o h f ngoa I
ca I van ngh xa ho I chu nghIa cu a phe fa va ca I van
ngh fI n bo cu a fh gIo I; chu ng fa khong dI fm hang
su vu c fha m na o kha c!
Nhung so dI nguo I fa no I nhI u v b nh so Iuo c frong
van ho c xa ho I chu nghIa, Ia v, no du ng Ia b nh u frI
frong khI Io n In: no r f d frong fh y, bo I fhu c f xa
ho I chu nghIa fI n nhanh qua , fh gIo I xa ho I chu nghIa
ca I fa o mau qua , van ho c cu b ch m buo c duo I fheo sau;
vo I Ia I dI nhIn nguo I fa chu y d n b nh frong fruo ng
fha nh cu a mo f n n van ho c so ng, nhI u hon chu y d n
b nh gIa nua cu a mo f n n van ho c ch f.
M!O N CH! A NH SO I!O C
Co haI ca ch chu a b nh so Iuo c: mo f ca ch gIa fa o va
mo f ca ch chn chinh.
Ca ch chu a gIa fa o Ia du a va o hnh fhu c, va o ky fhu f,
fra nh su fe nha f ba ng ca ch ba nhu ng fro choI qua I a c,
ba ng ca ch be qua f que o fhu c f kha ch quan ca ch ma ng
fheo fhich fhu ca nhn cu a mnh, khong bI f ra ng gIa n
don co khI Ia cong fhu c, ma rac ro I cu ng Ia I Ia cong fhu c.
Chu a gIa fa o ba ng ca ch qua d cao ca finh sIu nhn cu a
nguo I van ngh ; ba ng ca ch dem fI ng sa o fI n kI p ra
fho I gIu a nhu ng ba n da n cu a fho I da I ma mnh cho Ia
cha n. a ng ca ch phu c ho I nguyn xI nhu ng y fnh cu ky
da b ca ch ma ng fha I ra. Chu a gIa fa o frn hnh fhu c
ba ng ca ch Ia m fho Ieo fhang hay xuo ng do c, caf na f cu
fho ra va xuo ng gIo ng nhI u qua su c n fhI f. Nhu ng
ca ch chu a do roI va o mo f su I p d na ng n , va cong
chu ng Ia nguo I bI f cho n da fhu va ng gIo I nh f, cong
chu ng khong I m va ng fhu c vo I va ng ma !
Muo n chu a b nh so Iuo c co hI u qua , fheo y foI, ca ch
chn chinh v n Ia nghIn cu u su fhu c f ca ch ma ng.
Qu n chu ng sa ng fa o ra Ich su , sa ng fa o ra cuo c so ng,
fu c Ia do ng fho I cu ng sa ng fa o ra ca I ch f cu a van ho c.
N u khong nghIn cu u do I so ng fhu c fa I, ma Ia I na ng v
fm fo I ky fhu f o frong can buo ng, fh fa c ph m se
khong co ch f, se nong ca n, gIa fa o. Ca I mo I can ba n
na m frong do I so ng ca ch ma ng; nhu ng y fhu c f p fh , y
fhu c chu nhn ong, y fhu c da nh quy n chu do ng, nhu ng
fnh ca m yu con nguo I d n mu c fuy f cao Ia xo a f f ca
a p bu c bo c Io f, nhu ng ca I y chua fu ng co fruo c dy
frong Ich su ; fa pha I no I duo c ca I mo I can ba n do , chu
khong pha I roI va o mo f fhu Mo I chu nghIa, dI fm
nhu ng ca finh I p d na o. Chu ng fa cu ng khong c n qua
cu n , du ng cho ra ng su Ia p Ia I na o cu ng Ia r p khuon,
cho fh y qu n chu ng muon nguo I nhu mo f hay no I d n
Joa n kc t, d n pb n kbo t cha ng ha n, ma cho Ia ho no I
nhu ve f. Chu ng fa pha I ca m nghe frong do f f ca ca I mo I
me , ca I hn hoan, ca I fIn fuo ng cu a nhu ng gIaI c p fre
frung mo I buo c In vu da I cu a Ich su , ho no I d n nhu ng
chu ma co nguo I cho Ia r p khuon do , cu ng nhu nguo I
fhanh nIn no I d n fnh yu; ch dI u nhu ng chu anh
yu em, nhu ng cu fh uo c he n ho Ia fha I do cu a nhu ng
ke gIa nua va ha n ho c.
Vi du nhu o mo f da m cuo I do I so ng mo I, ma c d u co
ca I vo cong fhu c na o do nhu fuyn bo Iy do, haI ho
pha f bI u, k ca ca I kh u hI u VuI gIa dnh khong
qun nhI m vu nu a, - nhu ng ca I do nguo I na o dI du
nhI u da m cuo I ro I fh d cha n, - nhung chu ng fa c n co
con maf xanh, con maf yu fhuong gIaI c p fh f su sac
d fh y ca I y fo f de p cu a nhu ng nguo I fo chu c nn, fh y
ca I da o du c mo I dang fha nh hnh, d ca m fhong vo I Io ng
phoI pho I mo I foanh cu a co du chu r ; va nhu ng chu
fhI u nhI, fhI u nIn chen chu c du ng nhn kIa, ho khong
fh y r p khuon g ca , ma Ia I fh y da m cuo I do I so ng
mo I fh f y nghIa, fhIng IIng! Th u hI u duo c ca I ruo f
fuoI fham cu a su vI c ro I, n u anh go p duo c cho nhI u
sa ng kI n, sa ng fa o d Ia m cho ca c da m cuo I do I so ng
mo I sInh do ng hon, hnh fhu c khong gIo ng nhau, fh hay
bI f m y! - Cu ng nhu anh du ng nn bu c mnh v qu n
chu ng cu ha f ma I mo f ba I cu K f doa n, ma nn bu c
mnh v nha c sI chua sa ng fa c duo c nhu ng ba I do ng ca
mo I vu a hay vu a d ha f cho qu n chu ng. uo I ca I vo
cong fhu c, pha I bI f nhn ca I ba n ch f khong cong fhu c
mo f chu f na o, va co v y mo I xe duo c ca I vo cong fhu c
mo f ca ch du ng dan, hI u qua !
Nguo I fa fa ng cho nha van Ia ky su fm ho n, nhung
fruo c khI Ia ky su, pha I Ia fho ho c vI c. Truo c khI da y
qu n chu ng, fh chu ng fa pha I ho c qu n chu ng ca I da .
Chu ng fa pha I bI f yu, ghe f vo I qu n chu ng. N u fa
chua fhI f fha yu qu n chu ng, fh Ia m sao qu n chu ng
yu fha fhI f duo c fa c ph m cu a fa7 ToI khong no I d n
vI c hI u bI f v ngh nghI p, v chuyn mon, v ca I do
Ie dI nhIn Ia pha I bI f, ma pha I bI f fh u da o. Va cu ng
dI nhIn c n pha I co nang khI u van ngh nu a, v mo f
nguo I do f fh ho c pha I fhong, chu nguo I khong co co ho ng
fo f fh ha f ma I cu ng khong fh na o hay duo c. Nhung ca I
ma nguo I fa go I Ia do c da o, fheo foI nghI, khong pha I fu
du o ngoa I d n; khI da co con maf nhn du ng dan, su
sac, khI nhI f fnh ca ch ma ng nung cha y fm ho n, fh
fu nhIn sInh ra ca I do c da o. V nhu ng ca I g foa f ra fu
foa n fm foa n y cu a fa, f f pha I co ba n sac, sac fha I
rIng cu a fa. |N u v n cu khong co ba n sac rIng, fh co
Ie da cho n nh m ngh , va da fha nh ra mo f v n d kha c.)
So ng frong mo f cuo c do I a o a o nhu fha c, gIu a nhu ng
con nguo I mo I vu n vu f fI n In, nhu ng nguo I co fa I, co
nang khI u nh f cu ng khong fh chI c y o fa I ma khong
Ian va o fhu c f . ToI fuo ng fuo ng ra ng: n u ba Th I m
ma so ng Ia I, va vI f mo f ba n ChInh phu ngm mo I v
phong fra o ho a bnh fh gIo I hI n nay, fh Ho ng Ha nu
sI cu ng pha I nghIn cu u do I so ng qu n chu ng kho dau
gy ra bo I chI n franh d quo c. N u Nguy n u co n so ng
va muo n vI f v cuo c d u franh va Iao do ng hI n fa I cu a
nhn dn fa, Nguy n u cu ng fu nguy n da f mnh duo I
su Ia nh da o cu a a ng Iao do ng VI f Nam, va cu ng pha I
fhm nh p va o qu n chu ng hI n fa I!
KhI da nghIn cu u ky fhu c f cu a qu n chu ng, fh fa
se fh y ra ng fo ho ng Ia so Iuo c, ma boI den cu ng Ia so
Iuo c, ho ng hay den cha ng qua cu ng nhu ma u du ng duo I
fay ho a sI, ho a sI co fh du ng nhI u ma u ho ng hay du ng
nhI u ma u den, nhung xong ca bu c franh, fh f f pha I
Ia mo f bu c franh fich cu c, Ia c quan, chu ng fo ra ng cuo c
d u franh gIu a ca I fo f va ca I x u frong ch do fa, ca I fo f
pha I fhang va ca ng nga y ca ng fhang.
'
' '
NhI m vu cu a chu ng fa cho ng b nh so Iuo c Ia c p
ba ch. Su chnh I ch gIu a nhu c u van ngh cu a qu n
chu ng vo I ch f Iuo ng fa c ph m cu a chu ng fa Ia mo f dI u
da ng Io nghI. Chu ng fa c n gIu p nhau cho ng b nh so Iuo c,
cho ng nong ca n, cho ng boI ba c, cho ng nghe o na n, va cu ng
nhau xy du ng nhu ng fa c ph m su sac, da o da f, sInh
do ng nhu do I so ng ca ch ma ng cu a chu ng fa, xy du ng
nhu ng fa c ph m phong phu frn co so qu n chu ng.
2-1067
VK T S TH T
Chu ng fa Ia nhu ng nha van, fu c Ia nhu ng nguo I yu su
fh f, fhI f fha fm chn Iy . Chu ng fa khong nhu ng muo n
nghIn cu u, fm hI u fh gIo I fhu c fa I, ma co n muo n du ng
van ho c d ca I fa o fh gIo I fhu c fa I, dua no fI n In huo ng
ma chu ng fa muo n: huo ng xa ho I chu nghIa.
V v y, chu ng fa khong fh b do ng fruo c nhu ng su
co fh f |hay Ia fhu c fa I), ma pha I bI f nhn, bI f cho n
nhu ng su co fh f d dua va o fa c ph m. Nh f dnh fa c
ph m cu a fa pha I Ia mo f do ng go p fich cu c va o cuo c do I,
du khI no I d n ha ng fram saI I m khuy f dI m dI nu a,
cu ng khong duo c gIeo rac hoang mang, fra I Ia I, v n cu ,
hay v n ca ng d y r y fInh fh n Ia c quan ca ch ma ng.
Chu ng fa no I nhu ng su fh f Ia co mo f mu c dich, mu c
dich Ia m cong fa c fu fuo ng ba ng van ho c, nn fa khong
pha I Ia mo f nguo I c m ca I ma y a nh fo f ro I ba g cu ng
chu p a nh, cu ng In ra.
Chu ng fa khong hoa n foa n dI fheo ca I cbu ngbia
tba nb tb t, v chu nghIa do chI du ng co mo f nu a. Nh f
dnh nhu ng fho van na o chu ng fa vI f ra d u Ia ma u, Ia
huy f cu a fa, d u Ia fhI f fha, fha nh fh f, ma co fhI f
fha, fha nh fh f fh mo I hay duo c. Nhung khong pha I f f
ca nhu ng fnh ca m na o fhI f fha, fha nh fh f d u nn
dua va o fho van. Vi du : Ngay hI n gIo dI nu a, co nhu ng
Iu c, nhu ng cha ng nga y fa buo n r u, fan ra ca nguo I, ca I
fI ng sa o fI n kI p
|1)
do fhInh fhoa ng ha y co n fho I
frong o ng xuong so ng cu a fa! Nhung khong pha I v fh
ma fa dem no ra Ia m fho, d Iy nhu ng phu f gIy fan ra
do ra cho nguo I kha c. Trong nhu ng ch do bo c Io f cu ,
nguo I fhI sI no I ca I fan ra fIu cu c cu a mnh, cu ng Ia ,
duo I mo f khia ca nh na o do , fo ca o ca I ch do cu Ia m kho
con nguo I. Nhung, frong ch do fa hI n nay, fheo y foI,
fa chI co fh vI f nhu ng fan ra do ra khI ma do ng fho I
fa cu ng va ch duo c if nh f Ia mo f phuong huo ng d chu a
ca I fan ra do . Nha van gIo I pha I Ia mo f ky su fm ho n,
foI co n nghI cao hon: nha van gIo I co n pha I Ia mo f ba c
sI fm ho n nu a; v n u chI Ia mo f ky su phn fich fm
ho n r f fInh f , ma khong chu a duo c cho fm ho n khI
fm ho n dau o m, fh cu ng chua fhu c Ia mo f ky su fa I
fnh va d y du fra ch nhI m.
Nha van do I vo I fm ho n nhu v y, nha van do I vo I xa
ho I cu ng v y. Khong pha I cu fha nh fh f ma du , khong
pha I chI co du ng y fo f ma du |huo ng chI Ia du ng y x u!).
Nha van frong ch do cu co fh phn fich b nh hoa n
fr m fro ng cu a xa ho I bo c Io f, ro I bo d y ma dI. Nhung
nhu ng nba cn ktcu mo t, so ng frong ch do na y, fa I nang
co fh chua ba ng mo f ph n nghn cu a fhIn fa I Skho p
(Tcbc koc, nhung khong fh chI Ia m nhu Skho p no I f f
ca ca I xo f dau duo I ch do Nga hoa ng, no I r f fhIn fa I,
|1) Ttc ng sa o ttc n ktc p Ia mo f cu chuy n hoang fuo ng cu a Tr n
uy, dang frong Gtat pb m vI f fheo fInh fh n ma qua I va bI
quan.
nhung ro I d m chn mo f cho , khong bI f Ia m sao fhoa f
ra duo c. Nha van hI n nay nn pha f hI n nhI u v n d
mo I; nhung nu v n d ra, n u chua gIa I quy f du f
khoa f duo c, fh if nh f cu ng bao ha m mo f huo ng gIa I
quy f, mo f fha I do gIa I quy f. N u chI nu v n d ra ro I
vu f gIu a xa ho I, fh chI fo gy hoang mang. Va o frong xa
ho I, ma chI fIn o su fha nh fh f fheo ca m finh cu a mnh,
fh m chi co fnh khong mang fheo nhu ng fhu ma mnh
cho Ia f m fhuo ng, nhu / p truo ng, nhu Ja ng tinb v.v...,
fh ca ng fuo ng ra ng vI f fheo su fh f, Ia I ca ng saI Ia c.
o I v co nhu ng su fh f bao qua f, nhu nhn chung ma
no I, mI n ac fa ph n kho I fI n In, co nhu ng su fh f
cu c bo , nhu o nong fhon co nhI u h u qua cu a saI I m
frong ca I ca ch ruo ng d f. Ia m fh na o no I duo c su fh f
nho va Im fho I ma khong cho ng do I vo I su fh f Io n va
Iu da I. Ia m fh na o khong v su fh f hI n fuo ng ma
xo a mo su fh f ba n ch f. Ta fa n fha nh, va yu c u nu a,
nha van no I khuy f dI m cu a a ng, nhung pha I fa
nhu ng ra c ruo I che cuo c do I nhu g u n m t gtng,
|1)
fheo nhu cu fho cu a I a f fuyn bo , chu khong fh fa
ma f gIang Ia mo f con g u... a ng nhu f m guong, b bu n
I m, nhung pha I fa ba n ch f a ng cu a gIaI c p vo sa n
v n Ia f m guong frong.
uo I ch do cu a fa, co nhu ng su vI c cha y fheo quy
Iu f mo I, cu ng co n nhI u su vI c cha y fheo quy Iu f cu ,
Trong fm ho n fa, nhu ng fnh ca m fo f Ia co fh f, ma
nhu ng fnh ca m x u cu ng Ia co fh f. Co nhu ng khI fa
pha I fu nguy n, fu gIa c ma caf xe n nhu ng fnh ca m
|1) Trong ba I fho Nhn cu chuy n m y nguo I fu fu cu a I a f
|a o Nbn cn).
ngang fra I, Ia c Io ng cu a fa, ma nhu v y khong pha I Ia
dem bu c cong an ma y mo c da f gIu a fIm nguo I.
|1)
Nha
van pha I fa cuo c d u franh dau xo f do , va pha I du ng v
phia du ng dan, phia chn Iy . Trong do I, nhu ng cuo c fhi
nghI m nhu frong M6 t tro cbot nguy btcm
|2)
cu a Nguy n
Tha nh Iong Ia co fh f, va co fh choI nguy hI m hon fh
nu a; nha van muo n vI f nhu ng su fh f do ra, fh pha I
bao ha m mo f fha I do gIa o du c, su a chu a, chu khong fh
ma ch nuo c cho nhu ng nguo I na o chua bI f choI nguy
hI m nhu fh , fh ha y fhu choI xem.
Theo y foI, ca c fa c ph m van ho c cu a fa nay pha I
fho ng nh f duo c ba nhI m vu :
1) Pha I co gIa fr tb m my , nghIa Ia pha I cho nguo I
fa nhu ng khoa I ca m, nhu ng Ia c fhu v ca I de p de , ca I
dI m I , cho nguo I fa nhu ng fnh ca m cao do , f p frung,
rung do ng ca fm fh n v.v... Khong co gIa fr fh m my ,
fh b f fha nh fa c ph m ngh fhu f.
2) Nhung muo n dI m I g, muo n Iy ky , muo n xu c
ca m, muo n m Iy g, cu ng pha I bao ha m y nghIa gta o
Ju c. u chI fa hoa no chIm ku, cu ng Ia gIa o du c v ca I
de p de , ca I du duong cho con nguo I. Van ho c cu gIa o du c
cho fa fInh fh n nhn van, y fhu c d kha ng, cho ng do I
vo I a p bu c bo c Io f v.v... Van ho c mo I, van ho c ca ch ma ng
gIa o du c va nh n ma nh va o fInh fh n Ia c quan, chu
do ng, chI n d u. HI n nay mo f fa c ph m dI m I ma gIa o
du c khong fo f chu f na o, fh cu ng khong fh Ia gIa fr
|1) Trong ba I fho Nhn cu chuy n m y nguo I fu fu cu a I a f
|a o Nbn cn).
|2) ang frong f p sa ch Xun 1066 |Nha xu f ba n Van ngh ).
duo c. Co nhIn fa pha I hI u nghIa su gIa o du c do mo f
ca ch khong he p ho I, va finh ca ch gIa o du c do pha I foa f
ra fu nhIn, ca ng kin da o ca ng hay, khong fho so, Io II u.
3) Va cu ng co n pha I co fa c du ng tuycn truyc n nu a.
Ma v fuyn fruy n, fh pha I chI u co d n hoa n ca nh xa
ho I, chinh fr fu ng fho I ky . Theo foI nghI, nhu ng fa c
ph m vI f v saI I m frong ca I ca ch ruo ng d f cha ng
ha n, n u vI f vo I mo f quan dI m du ng, vo I mo f ngh
fhu f cao, r f co fa c du ng gIa o du c. Nhung khong pha I
nhu ng fa c ph m vI f v d fa I va khia ca nh y d u da f
fo I mu c do fh f du ng dan, fa I fnh. Nhu ng fa c ph m no I
khuy f dI m ma chua fha nh cong, Ia I In ra ngay gIu a Iu c
nhn fm dang co n hoang mang, chua bnh fInh Ia I, fh
Ia mo f ca I nguy ha I. KhI ma khong khi co n d y hoI e f
xang, chI mo f que dIm da nh In, cu ng co fh gy da m
cha y Io n. KInh nghI m o HunggarI cho fa fh y: co nhu ng
nha van HunggarI, frong Iu c fm fh n qu n chu ng dang
kich fhich cao do , Iu a da do Ia I do fhm d u, khong no I
d n fha nh fich ma chI foa n no I d n saI I m, da dua d n
k f qua Ia Ia m Io I cho bo n pha n ca ch ma ng. Ca c nga nh
hoa f do ng na o cu ng pha I chu y d n hoa n ca nh chinh fr
cu fh ; van ngh du co da c frung g dI nu a, cu ng khong
fh du ng frn nhu ng yu c u chinh fr cu a fhu c fa I duo c.
Va Ia I, khI chinh quy n cu a nhn dn da vu ng ma nh, fh
va ch khuy f dI m mo f ca ch kha c, khI chinh quy n cu a
nhn dn co n non mo I, pha I va ch khuy f dI m mo f ca ch
kha c. Nhu frong Kha ng chI n, mo f fa c ph m vI f v
fhua fr n pha I dua ra vo I muon nghn fh n fro ng. Co
fh co mo f fa c ph m chua nn In frong mo f gIaI doa n
na y, ma In o gIaI doa n sau.
a nhI m vu : fh m my , gIa o du c va fuyn fruy n
frn dy khong co g Ia cho ng do I nhau ca .
VI c sa ng fa c van ho c co nhI u fra ch nhI m nhu v y.
Nhung do chinh Ia vInh quang cu a nhu ng nha van frong
ch do chu ng fa, nhu ng nha van co fh co nhI u fa I hay
if fa I, nhung nh f dnh Ia nhu ng nba cn ktcu mo t.
4-1067
TYK N T P THO VK T NAM
|1)
VO PHONG TRA O THO
Ia m mo f fuy n f p Tbo Vtc t Nam bao qua f fu Ca ch
ma ng fha ng Ta m d n nay, aI cu ng bI f Ia mo f vI c kho .
Muo I haI nam fho Ia mo f pha m vI r f phong phu , ngo n
ngang. Kho ma vu a Io ng mo I nguo I, ca c fa c gIa cu ng nhu
ba n do c. Tuy nhIn, fheo y foI, o gIu a kho I fho b bo n
do , n u fa chu do ng co mo f Iy Iu n chac chan, co mo f
phuong huo ng ro r f, fh fa v n Ia m no I duo c nhu ng
duo ng ne f can ba n; co n nhu ng fhI u so f chI fI f, fh aI
ma fra nh kho I. Nha Ia m fuy n f p khong nhu ng nha m
TIu chu n d cho n ca c ba I fho Ia gIa fr ngh fhu f,
ma pha I Ia mo f nha ph bnh, mo f nha van ho c su nam
du ng duo c nhu ng da c finh can ba n cu a phong fra o, da nh
gIa nhu ng uu khuy f, phn fich fu ng cha ng dI n fI n.
Tm cho n ngo c fraI mo I chI Ia mo f ph n cong vI c; pha I
co mo f so I gIy xu nhu ng ngo c do fha nh chuo I, fh mo I
vIn ngo c mo I kho I ro I ra c Ian Iong Io c.
u muo n du khong, fuy n f p Io n na y v n Ia mo f
cong frnh fo ng k f, du Ia fo ng k f so bo . Khong fh cho
|1) Nha xu f ba n Van ngh .
ra ng vI c nh n dnh Ia I phong fra o fho fu Ca ch ma ng
d n nay Ia vI c cu a a I ho I Van ngh foa n quo c I n fhu
haI va cu a fo chu c ca c nha van VI f Nam sau na y.
Khong nh n dnh nhu ng da c dI m chinh cu a phong fra o
fho, fh I y duo ng huo ng na o d Ia m fuy n f p7 Hoa I
Thanh da co fInh fh n phu fra ch, va da fu mnh ho p Ie
vo I cong vI c mnh Ia m, khI da f fruo c fuy n f p Tbt
nbn Vtc t Nam (1082-1041 cu a ong mo f ba I nghIn cu u,
nh n dnh. Nguo I do c yu c u fruo c fuy n f p Tbo Vtc t
Nam (1046-1066 cu ng pha I co mo f ba I nh n dnh nhu
fh , du chI mo I frn ne f Io n.
V fhI u mo f Iy Iu n n n fa ng, mo f duo ng Io I ro r f,
nn fuy n f p Tbo Vtc t Nam fhI u mo f xuong so ng, d n
ca vI c fu da f fn cho mnh cu ng mo ho . Hoa I Thanh
fruo c dy fuy n fho cu a mo f so fhI sI frong fho I ky
1932-41, frnh ba y ho fruo c cong chu ng, va da f fn r f
du ng cho sa ch Ia Tbt nbn Vtc t Nam, ma c d u co mo f
so if nguo I duo c cho n cu ng chua fh f du ng fIu chu n.
Nay fuy n f p 1945-1956 na y ro r f Ia mo f fuy n f p ca c
fa c gIa , ma sao Ia I da f ca I fn ro ng Io n Ia Tbo Vtc t Nam7
Trong fuong quan cu a fho fruo c Ca ch ma ng, su sa ng
fa c cu a qu n chu ng chua co duo c mo f vaI fro frn ba o,
sa ch, fh mo f f p ThI nhn VI f Nam cu ng co fh go I
duo c Ia mo f f p Tho VI f Nam. Nhung sau Ca ch ma ng
fha ng Ta m, chua co fh I n Io n nhu v y. V fho VI f
Nam fu sau Ca ch ma ng vuo f qua f m nho he p cu a mo f
so fa c gIa . Tho cu a qu n chu ng cong nong bInh da duo ng
hoa ng xu f hI n, ro ng Io n nhu chua fu ng co frong Ich
su VI f Nam. Va nhu ng ba n chua fha nh fa c gIa cu ng
do ng go p mo f ph n quan fro ng khong fh na o bo qua
duo c.
V y fh nn co mo f fuy n f p Tho hay mo f fuy n f p
ThI nhn7 Theo foI nghI, hI n nay, v nhI m vu do I vo I
phong fra o, c n co mo f fuy n f p Tho. an Ia m fuy n
f p d ra mo f fuy n f p Tho VI f Nam 1945-56" Ia
du ng, chI fI c Ia ca I ruo f chua du ng.
a c dI m cu a muo I haI nam fho sau Ca ch ma ng
fha ng Ta m Ia g7 Theo y foI, ca I r f mo I Ia , ca I fu ha o
cu a chu ng fa Ia mo f phong fra o fho Io n ro ng chua fu ng
co , vo I su fham gIa cu a ha ng chu c va n nguo I, mang finh
ca ch btc n tbu c, finh ca ch cbtc n J u, va finh ca ch qu n
cbu ng r f ro r f. Phong fra o do k f fu Ia I frong mo f so
fa c gIa , frong nhu ng ba I fho fo f cu a nhu ng nguo I chua
pha I fa c gIa hoa c dang frn duo ng fro fha nh fa c gIa , va
frong nhu ng ba I ca dao, ho , ve fo f cu a cong nong bInh.
a fha nh ph n, ba khu vu c do gan II n, gIao no I vo I
nhau, fu cong nong bInh d n ca c fa c gIa khong fh co
mo f su chIa caf na o. Va ca I ngo n fa c gIa Iuon Iuon pha I
nhn v ca I go c qu n chu ng. I m ca ch ma ng nh f cu a
fho muo I haI nam qua, Ia qu n chu ng a o a f, ma nh II f
va o frong fho; ca c fa c gIa dI va o qu n chu ng fm fho,
bI u hI n qu n chu ng frong fho, va qu n chu ng fu mnh
Ia m fho. No I dung cu a fho do I fhay v can ba n va mo
ro ng vo cu ng. Chua bao gIo co mo f su ra o ra o vuon In
cu a ha ng va n nguo I muo n no I nhu ng y fnh fh f fo f de p,
cao ca . Nhung con duo ng dI fo I nhu ng fa c ph m ngh
fhu f Ia Iu da I, gIan kho . Tho cu a fa nhu ngo n suo I
mo I sa nu a vo I, cuo n cuo n su c so ng mo I, nhung nuo c
ha y co n du c, chua In Iang duo c mo f ca ch frong sa ng va
k f do ng ca nh v f haI bn bo . Tho cu a fa Ia mo f ca I g
dang dI, dang gIeo, dang na y; chua pha I Ia mo f mu a chin
ro ga f ha I. Pha I vu ng chac va kh n fruong frn duo ng
dI, nhung khong fh no ng ruo f. Chua nn vo I va ng qua
chu fro ng va o ca c fa c gIa . So fa c gIa ha y co n if, va
cu ng chua fh f Ia k f fInh cho qu n chu ng. Ma pha I chu
fro ng va o finh ca ch bo p t u cu a mo f n n fho ca ch ma ng
dang r f fre . Ha y na ng v cho n Io c f f ca nhu ng ba I fho
hay, fho fo f b f cu Ia cu a cong nong bInh vo danh, cu a
fa c gIa hay chua fa c gIa , mI n Ia fha nh fu u. Ngh
fhu f do I ho I mo f phong fra o van ho c pha I k f fInh va o
nhu ng fa c ph m ha n hoI, va o nhu ng fhI sI fh f su , hon
mo f mu c nu a, va o nhu ng fhI gIa uu fu . o Ia quy Iu f
f f y u. Nhung khong fh fhI ha nh ngay quy Iu f do mo f
ca ch ma y mo c do I vo I fnh hnh fho cu a fa. an Ia m
fuy n f p co nh n ma nh va o ca c fa I don ca, frong khI
don ca chua no I b f, ma ca I hay, ca I da c dI m cu a phong
fra o fh Ia I Ia mo f cuo c ho a f u phong phu hon nhI u.
Tuy n f p Tho VI f Nam Ia mo f ca I guong chua fh f
du ng va be mo f nu a cu a phong fra o fho.
Mo f vI c chu ng fa Ia m Ia pha I fheo nhu c u va nhI m
vu ma Ia m; khong fh I y mo f Io I no I d u xIn Io I ma ga f
nhI m vu dI duo c. NhI m vu cu a mo f fuy n f p fho
1945-56 Ia pha I cho n Io c fho cu a cong nong bInh. u co
ga p kho khan, cu ng pha I gang vuo f. dp kha c Ia Iu c
na o7 Muo I mo f nam da qua ro I, do I fuy n f p kha c, Ia
bao gIo nu a7 u ng v gIa fr ngh fhu f |no I dung I n
hnh fhu c), vi du no I v fa n a c cu a gIa c, mo f ba I nhu Vc
tbm /a ng cu ng bt cbtc m cu a Pha m Phu Thu n fuy co
ca I gn guo c cu a mo f ba I ha nh
|1)
co fh va nhu ng ne f
hI n fhu c, nhung foI do c nhI u I n ma cu fh y khu c
khac, Ia o xa o, r f kho khan, foI fh y khong hon doa n k
fo I a c gIa c frong ba I Vc Qua ng Gtang cu a nong dn nh
Tr ThIn kha ng chI n.
Nguo t cbo c buyc t nbu bnb ga ctt,
Nguo t Jcm ra xc o tbtt nbu tru,
Nguo t tb / y bu a bu a J u,
N u nuo c s6t no J6, n u J u no cbung.
... Ba n tay / y gty J6 ng xu /6 ,
N n ma u b6 ng no m6 / y gan.
Cu c bnb cbt / m Ja man!
Ma u mc H6 ng La c kcu tban kb6ng tb u tro t!
Nhu ng ba I bI fhI f, hI n fhu c, ma gIa n don, co gIa fr
ngh fhu f nhu v y cu a qu n chu ng, fa I sao chua dua
va fuy n f p mo f I n na o, frong khI ba I cu a Pha m Phu
Thu n duo c dua va o d n haI fuy n f p7 |I n fruo c frong
T p cn Ca cb ma ng ca Kba ng cbtc n,1950).
Nhu ng ba I fho nhu ba I Cbuycn ma y cu a cong nhn,
fa d n fo f cu ng cao do ca I Iao do ng cu a con nguo I kha ng
chI n, mang mo f fha I do chu do ng quy f II f, fu fuo ng
finh cao, ngh fhu f finh vu ng:
... Da ng cbn trc o, xoa ng c ng kc o b6 /6,
Vat ty , tay Jy, g6 t tbu c, /ung go ,
Bu ng n6t cu c cu6 n /cn tu ng Ja m ru6 t.
|1) Ha nb. mo f dI u fho co dI n cu a Trung Hoa da duo c VI f ho a
ba ng fho 5 hay 7 chu , fheo Iu f uo ng hoa c fheo co fh , fhuo ng
da I qua 16 cu, baf mo f hoa c nhI u v n (Ty ba ba nb, Truo ng
can ba nb....
Bao bot su c Jc u Jcm J6 n ra tu6 t,
Mtc ng ba tro n gt t cu c tbo tu ng bot.
Tay co tron, ta xoa ca t ma /6t,
Cbn co truo t, b m su tbcm cbu t nu a.
8u c co mc t, ttc p tbcm nguo t kc o c6
Cbtc c b6 /6 to nbu con cot c6
Va n ng bon cbu c t n co cu a Ju...
... Mua bao gto ru ng bc t /a ru ng cy,
Cb t ca t ca nb cbc tbay no n Jcm nay,
Va Juo ng tron J u co b ng J6 mo ,
Ca nb cy Jy ta /a m tbcm cbn nu a...
Mo f ba I fho khi fh ma nh nhu v y, fa I sao khong
duo c va o frong nhu ng fuy n f p7
Nhu ng ba I fho da f cu a bo do I khong pha I Ia if. Mo f
doa n fho ngan nhu cu a Hu u Tm, chI frong fa m chu ma
no I ca mo f nga y cu a do ng ba o mong cho bo do I frong
chI n dch song Thao 1949:
Nba cm pb6 xa bu6n ngbc o
N u tbu ng nuo c c6 t J t tbco bcn Juo ng.
Cbo anb tu sa ng mo suong,
Bu t kh, nuo c ngu so guong m t nguo .
. . . . . . . . . . .
Mo f fI u do I nghI d n fha ng IIn, fha ng Khnh, khI
na o cu ng nhau do ng o nu I PhIa KhInh, nay da fu fr n:
Ltcn! Kbnb!
Trcn Pbta Kbtnb!
Hay cbng co nbo cbu t tnb cbu ng tao:
Cu ng c m su ng, cu ng c m Jao,
Cu ng n com n m, cu ng ca o J6 n Ty,
Co sao b6m nay c ng m t cbu ng ma y,
c su ng at ca c, Jc gty at cbuyc n:
Cbu ng tao / m /u c cu ng qucn,
Nbung kbt nbo Jc n /a t tbuong Ltcn, Kbnb.
Cbu ng tao Ja btcu J6 ng tnb,
Pbta Kbtnb xo a bo , Ltcn Kbnb /a tcn.
|Ho uo c he n rIng vo I nhau: I y fn IIn Khnh da f
fn cho nu I). Mo f ba I fho no I ca I ch f cu a do ng chi Phan
Phu o fr n a n Tra I:
Trcn m t tr n Jua cc ,
6t cbn anb ga y na t.
A o qu n J m ma u mc.
Nu cuo t Jo ng trcn J6t m6t nbo t nba t.
Anb n m ycn anb ot,
Em Jua anb cc ba n,
Anb no t g trong mc sa ng,
Cbo /o ng cm ng m ngu t.
Anb c n n m ycn kb6ng no t,
uo ng Ja t mua / t pb t rot.
Quay J u cm /o / ng go t,
Tb6t anb kb6ng tbua nu a ng6 t.
Anb cbc t trcn cat cm!
Ma u tb m ca o ta a o,
cm trng mo a o na o,
8 c tb m / n ma u cba m,
Anb Ja cbc t!
Kb6ng! Kb6ng bao gto ca ,
cm nay Ju gu c nga ,
Mu6n nga y mat tbanb bnb,
Da ng anb co n s6 ng ma t
Trong /o ng nguo t a o xanb.
Pha m Iuo ng
Nhu ng ba I fho nhu fh na o ph n nhI u qun ghI fn
nguo I Ia m, bo I no cho ng fha nh cu a chung cu a qu n
chu ng. Vng, nhI u ba I cu a cong nong bInh khong pha I
chI Ia nhu ng cu nom na, don gIa n, ho ve ma fhoI
du. No Ia nhu ng ba I fho ha n hoI, mo I I n foI do c fruo c
ha ng fram, ha ng nga n nguo I, cong chu ng va chinh foI Ia I
fh y sao ma ca m xu c, d m da hon fho cu a mo f so fa c
gIa . Nhu ng ba I fho fha nh fu u do do I quy n va o frong
ca c fuy n f p: dy khong pha I Ia chI u co , ma cn sac
cn fa I, no khong fhua ke m aI du! Th fh v Iy do g
ma hoa n ma I, ga f ma I nhu ng sa ng fa c do 7 Co pha I chI
v ho Ia vo danh, Ia chua pha I fa c gIa chang7
'
' '
Tuy n f p Tho kha c fuy n f p Van. Van do nhu ng
nguo I chuyn nghI p hay nu a chuyn nghI p Ia m; co n
fho fh Ia I co vaI fro sa ng fa c cu a qu n chu ng. Quan
nI m cu a foI Ia : nn Ia m mo f fuy n f p nbu ng ba t tbo
hay, fo f frong muo I mo f nam qua. Nhu ng ba I cu a cong
nong bInh mo d u; fI p fheo Ia fho cu a nhu ng nguo I co
fn: cu I y nhu ng ba I da f, khong phn bI f fa c gIa hay
khong fa c gIa . Tn ky duo I ba I cu ng duo c, chua c n
freo cao In d u frang sa ch. CIu a nhu ng nguo I co fho
duo c cho n, aI Ia fa c gIa , fa c gIa, fu gI y frang mu c den
se no I b f In.
Vuo ng v ca I quan nI m fa c gIa , an Ia m fuy n f p
bo mo f so ba I da f r f da ng chu y . Vo I ca I mu c do cu a
mo f so ba I da duo c cho n, fh mo f Chinh Hu u cha ng ha n,
fa c gIa nhu ng ba I: Nga y cc , cm s u Ha N6 t, nh f Ia ba I
6 ng cbi:
Quc buong anb nuo c m n J6 ng cbua,
La ng t6t ngbc o J t ca y /cn so t Ja ,
T6t co t anb J6t nguo t xa /a ,
Tu pbuong tro t cb ng bc n qucn nbau,
8u ng bcn su ng, J u p bcn J u,
cm rc t cbung cbn tba nb J6t trt ky ...
Chinh Hu u r f xu ng da ng va o fuy n f p. Nhu ng ba I
fho nhu Gang ra cu a Xun Cang, da ng duo c ghI nho :
... Bo ng /o cao cao, tbang cu6 n m y t ng
Bu ng sa ng ru c, trong mu6n /a n kbo t to a,
A nb Jtc n mo Jt, m t nguo t cbo t /o a
V m6 t gto ng su6 t /u a cba y bng bng
Nbu tu nu t cao J6 xu6 ng J6 ng b ng
8u6 t /u a buy boa ng, tra n /an, ru c ro ...
Nhu ng ba I nhu Bu c tranb stnb boa t cu a MInh TI p,
T6t kbtcng anb ba n cu a Qu n T p, G p cbt |d u da dang
Van ngh ), fha nh fhu c ma no I, n u cho n ba I, fh foI fh y
fa I sac hon nhI u ba I frong fuy n f p, nhung an Ia m
fuy n f p Ia I cho ho chua pha I Ia fa c gIa . o I vo I ca c
nhn sI Ia o fha nh, fh da cho n fho cu Pha m Phu Thu n,
nn cho n fho kha ng chI n cu a cu Vo IIm Son.
Ta c n nam chac duo ng huo ng van ngh cong nong
bInh. Ta d y d n nhI u gIo ng, fa ro ng mo vo I mo I rung
ca m Ia m phong phu fm ho n con nguo I, fa fh u hI u
nhu ng yu duong, nhu ng mo mo ng nu a; fa khong ba noI
na o cu ng chu p cho fhIn ha mo f ca I mu fI u fu sa n,
Ia ng ma n mo f ca ch khong can cu . Nhung do ng fho I fa
Iuon Iuon nho fho fa pha I fm mo I ca ch g n gu I cong
nong bInh, dI n fa cong nong bInh, frn fro ng sa ng fa c
cu a cong nong bInh, cong ba ng vo I nhu ng cy bu f xu f
fhn fu cong nong bInh. V xe f cho cu ng, van ho c ca ch
ma ng fn ky chinh Ia o no I dung qu n chu ng va hI n
fhu c. ToI khong yu c u chI u co d n Ho Kha I a I, foI
do I cho frong fuy n f p cho nguo I bo do I Ia m fho do . Mo f
ba I nhu Lo n /cn cu a Ho Kha I a I no I duo c fm y cu a
ha ng va n bo do I:
Ycu ba nb pbu c tu6t xanb
Tbuong cba mc , gta Jnb
Ycu con tru /u6 ng J t,
Cbua cc trong tay mnb.
Nbo kbt ca o cc qu6 c,
Nguo t mo t cao Ju tbuo c,
8u c n ng kb6ng Ju cn,
Om bo n Ja J u qu n,
H6 t b6 p /o ngay nga y,
May! tru ng cc qu6 c qun!...
Mo f dI m chinh nu a foI muo n no I, Ia fu fuo ng bnh
qun frong fuy n f p. an Ia m fuy n f p no I Van hay
cha ng Iu a Ia da I. Nhung mo f fhI sI co nhI u ba I fho hay
vo I nhu ng fhI sI co if ba I fho hay, co fh san ba ng cu I y
mo I nguo I ba ba I khong7 Nhu fh co pha n a nh du ng ca I
fuong quan fa I nang, fa c ph m, va v fri cu a ca c fhI sI o
frong Ia ng fho khong7 Tu muo I nam fruo c To ng kho I
nghIa va muo I mo f nam sau, To Hu u Ia nguo I mo duo ng
frong fho ca ch ma ng. Nhu ng nguo I hI u bI f d u xa c
nh n v fri da c bI f cu a To Hu u; cho d n nay, frong
Iuo ng fho ca ch ma ng, To Hu u co nhI u ba I da f hon ca ,
duo c cong chu ng ro ng ra I ua fhich hon ca . Thu c fra ng do
do I ho I pha I frich nhI u fho cu a To Hu u hon.
n vI c sap x p ca c nguo I fho, fuo ng khong nn x p
fheo a, b, c, mo I ho ngo I ba n fro n nhu fh . Ia m nhu v y
c u an, fac fra ch. Ma pha I co gang x p ca c ba I fho va
fa c gIa fheo khuynh huo ng, fheo fho I ky , fheo no I dung...
I m cuo I cu ng, Ia fa pha I II u Ia m fuy n f p nhu fh
na o d kho I ca I fnh fra ng mo f nha fho fra o phu ng nhu
Tu Mo da haI I n b ga f ra kho I haI fuy n f p Io n |I n
d u Ia Tbt nbn Vtc t Nam). Cha Ie do I chI khI na o co
fuy n f p fho fra o phu ng, fh Tu Mo mo I duo c va o!
'
' '
Nam muoI nham nguo I co fho frong f p. Nhu ng ba I
fho, no I chung, chu ng fo su chuy n mnh ma nh me cu a
fho VI f Nam fu Ca ch ma ng fha ng Ta m fro dI. Co fh
no I frn ne f Io n ra ng: nhuo c dI m |o dy chua no I uu
dI m) cu a fho fruo c 1945 Ia fm ca ch fhoa f Iy ca I su fhu c
x u xa, dau kho , fro n fra nh su d u franh frong fnh yu
mo mo ng, frong fIn ca nh, frong gIang ho , frong dIn
Ioa n, ma quy , frong fon gIa o, frong sIu Iy v.v... H u nhu
ca c nha fho fho I y khong bI f d n qu n chu ng Ia g,
khong bI f d n ca I fhu c fa I cu fh ma qu n chu ng so ng.
o khong pha I Ia fho ha nh do ng. I fheo ca ch ma ng,
duo c ca ch ma ng dua duo ng, fho baf nguo n va o qu n
chu ng vI da I, va o hI n fhu c vI da I, fu fha I do bI quan,
fIu cu c, vuon In d n mo f fha I do chu do ng, Ia c quan;
fho khong chI fho fhan nhu fruo c kIa, ma da fha nh vu
khi, fha nh cong cu ca I fa o xa ho I va fh gIo I. o Ia mo f
cuo c do I fhay v ba n ch f. o Ia uu dI m fo Io n, do Ia
khi fh vu ng chac cu a fho muo I haI nam qua, cho d u
vI c k f do ng fha nh nhu ng fa c ph m ngh fhu f ha n hoI
co n ga p nhI u kho khan, vuo ng nhI u ch m cha p.
NhI u nha fho frong Tbt nbn Vtc t Nam fruo c, nay
co ma f frong fuy n f p na y vo I mo f fu fuo ng do I mo I, va
fho mang if hay nhI u mo f finh ca ch qu n chu ng: Iuu
Tro ng Iu, Huy C n, Ch Ian VIn, Xun I u, Nguy n
inh, T Hanh, Anh Tho, Y n Ian, Thm Tm, Tr n
Huy n Trn. NhI u nha fho kha c fruo c Ca ch ma ng:
Nguy n Xun Sanh, Hoa ng C m, Huy n KIu, I a I
Thanh, Hoa ng Io c, Iuu Quang Thu n, Khuong Hu u
u ng, v.v... Mo f nha fho da ca ch ma ng fruo c khI Ca ch
ma ng bu ng no : To Hu u, va v sau da fI p fu c nng cao,
mo ro ng ho n fho mnh. Ca ch ma ng Ia I da pha f hI n, da o
fa o ha n mo f Io p nha fho mo I me : Tr n MaI NInh, ThoI
Hu u, Nguy n nh ThI, Tr n Hu u Thung, Hoa ng Trung
Thong, Xun MI n, Ho ng Chuong, VInh MaI, v.v... TI p
fheo do f d u na y, mo f do f mo I Ia I d n ho a va o ba n ho p
f u: Ho ng Nguyn, Iuong An, Quang u ng, Xun
Hoa ng, MInh Hu , KInh Kha, Iuu Tru ng uong, Pha m
Ho , TrInh uo ng, v.v... Nhu ng nha fho mI n nu I chI
frong Ca ch ma ng mo I n y no : Nong Quo c Ch n, a I Ta I
oa n, Nong Van u f... ToI khong k Ia I dy so ba I fho
da duo c kha pho bI n. Mo f so ba I kha c duo c cong chu ng
chu y . ToI Ia I co n ghI nho nhu ng v n fho ma dy foI d n
ra if nhI u:
At cc bc n Tr m tb /cn,
Vc cbo so m so m, mua Jcm kbo cbc o.
Iuong An
Mc con Ja n /o n m Juong
Cbta /a J6t nga
a m cuo t cbu6 t Jang tung bu ng r6 n ra
By gto tan ta c cc Ju:
Hoa ng C m
H6m nay Cao B c La ng cuo t cang,
Do n /a n, ro t ru ng nguo t xu6 ng /a ng,
Nguo t no t co /ay trong ru6 ng r m...
Nong Quo c Ch n
Ttc ng ba t /u ng cang trong gto nu t
Nga y ca ng ngn gto ng trc c a
O Jy ba n c ng ru ng u t6 t
B6 J6 t mang gtco a nb cbo t /o a...
...O Jy nbu ng m t bu6 n nbu J t,
B6 J6 t cuo t /cn tuot nbu boa.
ThoI Hu u
Mua n ng pba t Ja nb cam cbtu c y
Mc con kb6ng co Jc n bat qu n
Con Jt /a m /u ng, qu n con m c,
p cbtc u tu m bum, mc o tr n.
Xun MI n
Xo m /a ng Jt bc t Ja n 6ng
a n ba bco bu t s6 ng trong tb m ru ng.
Anh Tho
Cam ba / n co tra t
Buo t ba / n ra boa
Anb buo c cbn Jt ra
Tu nga y J u c m cu .
Tr n Hu u Thung
Co nhu ng doa n fho na ng chac hoa c co du c:
Nbu ng ca nb J6 ng tbom ma t
Nbu ng nga Juo ng ba t nga t
Nbu ng Jo ng s6ng Jo n ng pbu sa
Nuo c cbu ng ta
Nuo c nbu ng nguo t cbua bao gto kbu t
cm Jcm r r m ngbc ttc ng J t
Nbu ng bu6t nga y xua co ng no t cc .
Nguy n nh ThI
M6 t ttc ng cbtm kcu sa ng ca ru ng
Lcn Juo ng, cbn /a t n6 t bcn cbn.
cm qua J u cbu m run bcn Ja ,
Nay Ja cu ng my suo t n ng bu ng.
Khuong Hu u u ng
Trong nhu ng ba I, nhu ng doa n, nhu ng v n fho da f,
fho mo I cu a chu ng fa r f hI n fhu c va na ng suy nghI,
d y su c chI n d u, co mo f Io ng yu fo quo c, yu nhn
dn fham fhI f vo cu ng. Tuy nhIn, so ba I chua da f kha
nhI u. Tha nh fh f ma no I, nhI u fa c gIa chua dI n hnh,
chua ro ne f, sac fha I rIng chua ro r f. an Ia m fuy n
f p khong khIm fo n ha ng cho n nhu ng ba I fho ca I da ,
ma vo I In khung ca c fa c gIa , nn nguo I do c fh y gang
guo ng, o p e p, chua du ng vu ng. o Ia v khong nam duo c
da c dI m cu a phong fra o fho.
I y nhu ng ba I hay, ba I fo f, ba I kha frong fuy n f p
na y, fhm nhu ng ba I nhu v y co n o ngoa I f p, fhm
nhu ng ba I hay, fo f cu a cong nong bInh, fa se co duo c mo f
fuy n f p, chua da m no I Ia fuy f my g, nhung da nh d u
duo c mo f buo c fI n cu a fho VI f Nam ma fa da ng fu ha o.
Va co n pha I Iao do ng nhI u, nhI u nu a d dI d n
nhu ng fa c ph m ngh fhu f k f fInh duo c fho I da I. Sa ng
fa c cu a fa hI n gIo dang d m chn mo f cho d y, pha I
ch n ma ch cho du ng b nh dang na m o du, cuong quy f
ma chu a, khong bao che, khong nhn nhuo ng. Nhung co
g ma bu c bo I, hoang mang! Co mo f duo ng huo ng du ng,
mo f quy f fm, bao gIo nhu ng nha van ca ch ma ng cu ng
gn gIu duo c ngo n Iu a ph n kho I.
6-1067
M A NG 1919 - M A HK 195?
ToI r f fI c khong do c duo c fI ng Nga, d fh u nghe
cho duo c ca I chn fuo ng cu a nhu ng cu fho MaIako pskI,
d duo c nhn f n ma f, baf f n fay nha fho vI da I nh f
mo d u cho fho xa ho I chu nghIa. Mo f fhI sI TI p Khac
|1)
bI f fI ng Nga va fI ng Pha p, co no I vo I foI: - Ngay d n
ba n dch cu a nxa To rIoI (E/sa Trto/ct ra fI ng Pha p
cu ng d m f r f nhI u ca I hay cu a fho MaIako pskI |Ma
Isa TrIoIef, nhu fa bI f, Ia mo f nguo I Nga va Ia mo f nu
van ha o cu a nuo c Pha p). ToI nghI: - Nhu fh na y, fh
nhu ng ba I fho MaIa ma fu fruo c d n nay fa dch qua
fI ng Pha p va fI ng Trung Quo c, fra I haI I n fruy n da f,
roI m f do c duo ng bI f Ia bao nhIu! Nhung frong khI fa
chua dch duo c fho PufkIn hay fho MaIa fha ng fu fI ng
Nga sang, fa khong fh c u foa n, ngo I do I; fa fa m fho I
pha I qua haI I n c u v y.
ToI fhu fh f o dy mo f so doa n cu a foI: frong fnh
fra ng fho cu a nha da I fhI ha o Xo VI f dch ra fI ng VI f
hI n nay, foI r f kho fhong ca m cc ba t tbo vo I
|1) F/ctcbman, sang fham VI f Nam d u 1957.
MaIako pskI. Vo cu kh p kh nh, ba nh xe g p gh nh;
ma nhI u nguo I kha c cu ng fhan phI n vo I foI nhu fh .
Nhu v y, ma co mo f so ba n cu baf chuo c ba t tbo cu a
MaIako pskI. o Ia quy n fu do cu a ca c ba n. Nhung
chu ng foI |foI va ba n do c) nghI: - CIa ca c ba n do ho c f p
nhI u hon nu a, su hon nu a no I dung fho MaIa! Co n baf
chuo c hnh fhu c fho MaIa, fh co Ie chua c n fhI f Iam.
V frong khI ca c ba n fuo ng ra ng baf chuo c ca I dI u
du ng, dI u dI, dI u an, dI u no I cu a MaIa, su fhu c ca c
ba n chI baf chuo c bo ng hnh cu a MaIa qua haI I n kinh
da xoa mo ! Ca c ba n co bI f ca I nha c dI u fhu c su cu a fho
MaIa du, ca I nha c dI u ba ng fI ng Nga ma nguo I Xo
VI f r f yu fhich. N u ca c ba n ho c duo c fru c fI p nhu ng
cu fho Nga cua fhI sI va dem caI hay cua no Jn t6 c
bo a sang fI ng VI f, fh ca c ba n se Ia m gI u cho nhu ng
ba t tbo VI f Nam. Co n vo I fnh fra ng hI n nay, ca c ba n
chI mo I baf chuo c ca I vo cu kh p kh nh, ba nh xe g p
gh nh r f kho cho Io faI VI f Nam! Va ca c ba n chI baf
chuo c ca I hnh fhu c bn ngoa I Ia cu a MaIa: tbo /co tbang,
ma chinh MaIa khong pha I nguo I Ia m d u fIn du; fheo
foI bI f, fruo c kIa, nha fho Pha p ManIa cm (Ma//armc
|cuo I fh ky 19) cu ng da sa ng kI n ra ca I Io I xuo ng gIo ng
nhI u nhu fh .
Vng, khong nn ho c f p MaIako pskI mo f ca ch gIa o
dI u! Ma fruo c fIn, pha I ho c f p ca I ho n fho, ca I Io ng
yu nuo c, ca I I p fruo ng ca ch ma ng khong g Iay chuy n
no I cu a MaIako pskI. Nha van XImono p da fu ng khuyn
chu ng fa ho c fruy n fho ng MaIako pskI, Ia Io ng fIn saf
da cu a MaIa va o fhang Io I cu a xa ho I chu nghIa, Ia fuy f
do I khong dung na p ma y may fha I do quy go I fruo c gIaI
c p fu sa n, Ia nha fho xan fay a o, khong nga I mo f cong
fa c g d Ia m nhI m vu a ng gIao cho: Truy n fho ng
cu a MaIako pskI khong pha I o cho ba I fho Lcntn hoa c ba I
fho uo c! vI f ba ng Io I Ieo fhang" hay khong Ieo
fhang, ma Ia o cho MaIako pskI da vI f ba I fho v InIn,
v a ng va To quo c".
'
' '
ToI r f do f v fho MaIako pskI, nn chua da m dI su
hon nu a, ma ma o d u doa n frn na y Ia d no I ca I ca m
kich cu a foI khI do c nhu ng ba I fho cu a MaIa no I v fhuo
ha n vI, ca m ca nh cu a IIn bang Xo VI f Iu c mo I co n
fru ng nuo c o frn fh gIo I na y. Vng, ca I gIo ng oang
oang cu a MaIa Iu c na y ca ng kIn cuo ng, du ng khi. u ng
khi chinh ngay frong fnh ca m, I p fruo ng, fha I do , frong
xuong fu y ma nh me cu a ba I fho chu khong pha I o Io I fho
ma co nguo I ho c nh m fha nh ra mo f fhu hunh hoang.
ToI nghI nhI u d n MaIako pskI gIu a mu a he 1957
na y. Nhu ng kho khan v kInh f cu a fa hI n nay, frong
khI ch do fa v f va vuon mnh, Ia mI ng d f fo f cho
nhI u fhu hoang mang, nghIng nga . Ha n fhu bI u cu a
gIa ca cu In ma chua co frI u chu ng xuo ng; com frong
bu a an fha ho dom, nhung b nh dch v f ch f ga Io n, ca
b khong duo c mu a, ca nuoI ch m Io n, fhu c an frn ba n
co he p Ia I qua quaf; nhu ng nong fruo ng ngo n fI n ngn
sa ch; nguo I fhoa f Iy sa n xu f Ia m phnh bo ma y nha
nuo c, ky Iu f Iao do ng chua kich duo c In; b nh cu m Ian
frn ca ong Nam A , va o VI f Nam Ia m ch f cho f f ca
ca c nha fhuong, mo f qua chanh fo co Iu c In d n chin
fram do ng, fhuo c fy b bo n d u co fhu d u; chu ng fa
vu a mo I che n fay bo n fich fru v va I, nhung Io ng fham
khong da y cu a chu ng co n dang fm ca ch quo fay In
fram fhu ha ng... Co nhu ng nga y kIm chI nam frn da
ba n fu fuo ng cu a mo f so nguo I quo qua ng Iac Iay...
Trong f f ca chu ng fa nu a, nhu ng kho khan frong fruo ng
fha nh va mo f so saI I m khuy f dI m cu a fa Ia m chu ng
fa na ng n s m ma f Ia I... Nhu ng Iu c do , fho MaIako pskI
Ia mo f vI n fro fInh fh n quy ba u, du ng ca I fI ng oang
oang sang sa ng cu a MaIa dy ro I!
M! A ONC 1919
|1)
T6t Jt Jc n nba nguo t ycu t6t
nbu m6 t kba cb mo t,
Tay xa cb not Ju6t xanb
bat cu ca r6 t nbo ,
Kc o ba nb t6t tu ng cbo,
ttc c tu ng t6t tu ng mo ,
Nbung bon ca mo t mo n qua J t Jo ,
T6t nbo
bat cu ca t quy c6 ng n
Va m6 t nu a tbanb
cu t g6 bu Io.
. . . . . . . . . . . . . .
Pbia sau m6 t kbung kinb
tuyc t Jt,
Buo c cu a tuyc t nbu b6ng mc m ma t.
|1) KhI dch ba I fho na y, foI ma n phe p fa c gIa Iuo c bo f nhu ng I n
xuo ng do ng, d do c gIa frung bnh VI f Nam d do c hon.
Ta ng Ja ktnb ky
tr ng pbo, tr n tru t,
Dinb trcn ta ng Ja
/a b6 xuong ru ng,
Va kta, sau ru ng,
tro t tu a ma nb kbn,
M6 t it m t tro t /co /cn trcn y.
8o m tba ng cba p mc t mc ca cb m cba p
Mo c trcn Mascoca
nbu con s6 t Jtcb /y.
Nbu ng Ja m my
Bo Jt to t nbu ng nuo c na o no Ju .
8au my Jo n m truo n nuo c My ,
My n m truo n, My ng6 n My n
Ca pbc, ca cao.
u ng trcn J t nuo c /6 t tr n,
T6t nc m
Vao Ju
tro n bon nbu ng Jia ba n kba cb sa n
Cu a bo n mo m u ktcu xa J n /o n
Ttc ng kcu na y.
- Ta ycu J t nuo c ta.
Nguo t ta co tbc qucn
not na o, /u c na o bu ng bc o ra
Va c m xc xu6 ng tba nb ba ng n,
Nbu ng J t nuo c co t nguo t ta / n J n,
Btc t cu ng nbau ca t Jo t /a g,
Kb6ng bao gto nguo t ta co tbc qucn Jt.
. . . . . . . . . . . . . . .
Nbung J t nuo c nguo t ta Ja nb tu ng mtc ng,
Nguo t ta 6m kbt J t b u cbc t Jtc ng,
Not Ja n Ju ng anb J y
Not su ng b t anb n m
Not nguo t ta cba y ca o qu n cbu ng
nbu m6 t gto t nuo c bo a cban,
Vo t J t y, s6 ng tb cu ng s6 ng,
La m cu ng /a m
cbot cu ng cbot
cbc t cu ng cbc t!
MaIako pskI
u co kho khan, VI f Nam muo I haI nam sau Ca ch
ma ng fha ng Ta m co n m y I n fuoI hon IIn Xo haI nam
sau Ca ch ma ng fha ng Muo I. Iu c gay go nh f cu a fa Ia
gIu a Kha ng chI n khoa ng 49-50, bo n nam anh em van
ngh chIa xe cho nhau mo f ca I d u ca frong ru ng VI f
ac, nhuo ng nhau mo f ha f nuo c mam kem, dI du xa
v bI u nhau mo f ma nh duo ng phn. y gIo chu ng fa
duo c an com fra n, khong pha I do n da da y ba ng san; a o
va by gIo if aI pha I ma c; va fhu c su ra bu a com cu a
nong dn hI n nay khong pha I co Ia I, ma Ia I no ra.
Chu ng fa co n m y I n fuoI hon MaIako pskI mu a dong
1919. Ma dI nhIn pha I nhu fh .
Nhung ca I khong nhu fh , Ia f m Io ng fa chua fham
ba ng f m Io ng fhI sI MaIa. Chu ng fa chua co ca I gIo ng
sang sa ng cu a MaIa khI MaIa fhI u fho n. Chu ng fa chua
ne m va o d u d quo c My fro n nhu nhu ng dIa ba n kha ch
sa n nhu ng fI ng no I kIn cuo ng nh f pha f ra fu gIu a Iu c
kInh f co n kho khan. Chu ng fa ho c f p MaIa o cho na o7
Sao khong ho c fruo c fIn ca I con maf quac cu a MaIa vu f
fo ho chI u Xo VI f va o ma f bo n fu ba n: - Chu ng bay
nhn xem dI!
Sao khong ho c ca I g f gu cu a MaIa nam 1927, khI
muo I fuo I Ca ch ma ng fha ng Muo I. Iu c do , MaIa chac
cu ng fh y ca ch ma ng ha n dang co n nhI u khuy f dI m,
nhuo c dI m, mo I muo I fuo I fh Ia o fha nh fh na o duo c!
Ma c d u v y, nhn cha ng duo ng qua, do ng fho I vo I ph
bnh, MaIa khen: uo c! nbu tbc /a t6 t / m! Pho na y Ia
cu a foI. Nhu ng nha na y Ia cu a foI...
T6t ca ngo t T6 qu6 c t6t nbu btc n gto tr6ng tb y,
G p ba / n t6t ca ngo t T6 qu6 c nga y mat.
Ph bnh hay ca ngo I cu ng chI Ia mo f Io ng sa ng nhu
nh f nguy f, cu ng ran nhu kIm cuong, frung fha nh vo I
Ca ch ma ng. Trong khI ho c gIa o dI u ca I b ngoa I fho Ieo
fhang cu a MaIa, hay co ho c nh m da ng dI u cu a MaIa
fha nh ra mo f fhu hunh hoang, kh nh kha ng, fh nhu ng
nguo I Ia m fho Nbn cn - Gtat pbm bo m f hay Ia m
fra I nguo c ca I ho n fho cao ca cu a MaIa. N u MaIa so ng
o d f nuo c VI f Nam khI ho a bnh vu a I p Ia I, khI khu
vu c ba fram nga y qun Pha p chua ru f h f, co n do ng sa f
na ch fa I Ha I Pho ng, foI qua quy f ra ng, gIa su nhu MaIa
co frong hoa n ca nh chua fm duo c vI c cho vo Ia m, cu ng
khong bao gIo MaIa no nhu Tr n n ha nhu ng cu:
T6t buo c Jt
kb6ng tb y pb6
kb6ng tb y nba ,
Cbt tb y mua sa
trcn ma u co Jo ...
Nhu ng cu fho nhu v y ho c f p MaIako pskI o cho
na o7
Chu ng fa do c fho MaIako pskI nhu fh chua du du.
Co n pha I do c nhI u hon nu a, dch sa f du ng hon nu a,
nghIn cu u su xa va fha nh fhu c hon nu a; n u fha ng
hoa c dch chua hay Iam, fh ha y cu ho c I y ca I no I dung.
ToI khong so sa nh mu a he 1957 Ha No I vo I mu a dong
1919 Mascova. Su fhu c Ia kha c nhau nhI u Iam. Ca I
chinh foI so sa nh Ia Io ng fho cu a chu ng fa gIu a kho khan
vo I Io ng fho cu a MaIa. Ha y nu cao nhu ng f m Io ng!
Qua chanh fo foI no I ban na y chin fram do ng, phu f na y
da nhuo ng cho cho nhu ng qua chanh co m ba ng d u ngo n
fay ca I, mo f fram bo n qua .
2-6-1067
M T S V N K
TRANH T TO NG TRONG THO
Nhu ng nguo I Ia m ba o Nbn cn da r f khe o du ng ca I
chI n fhu f cha n ho ng: ho frnh ba y nhu ng cuo c d u
franh fu fuo ng cu a chu ng fa cho ng ho , nhu Ia nhu ng su
hI m khich ca nhn, franh gIa nh a nh huo ng. o Ia vu
khi cu a ke y u, chu ng fa khong so ca I Io I cha n ho ng y!
chu ng fa duo ng hoa ng va ch ro fhu doa n xuyn fa c vu
kho ng h f nhu Io I fa c do ng fInh fh n, va nh f Ia finh
ch f phI chinh nghIa, finh ch f cho ng a ng, cho ng ch
do cu a ba o Nbn cn va ca c f p sa ch Gtat pbm.
Vo I m y y kI n v d u franh fu fuo ng frong fho na y,
foI chua franh Iu n d n v n d ky fhu f. ToI cu ng r f
cho ng ca I he p ho I cu a chu nghIa gIa o dI u; foI r f hI u
ra ng fho khong pha I Iu c na o cu ng pha I vuI; ca I buo n ma
khong bI quan, ca I buo n do nhI u khI cu ng bo ich; foI r f
yu nhu ng cu fho cu a NadIm Hifme f nhu:
u ng nbn ca o m t t6t anb cm bo t,
M6 t ttc ng n c Jang qu n qua t trong c6 bo ng t6t,
ToI vo cu ng quy nhu ng no I Tan na t /o ng (Lc crc cccocur,
nhu ng no I La t tan na t /o ng (Lc nouccau crc cccocur cu a
Aragong k f fInh va o mo f f p fho d y dau kho ma r f Ia c
quan va nhI u finh chI n d u nhu f p Quycn truyc n Jo
Jang (Lc roman tnacbccc . Khong, chu ng fa khong cha f
ca nh cu a fho du, ma chu ng fa Ia I muo n fho xa ho I chu
nghIa cu a fa mo doI ca nh Io n cu a fu fuo ng vo sa n bay In
cu ng vo I v fInh Xo vI f.
Chu ng fa frong cho , khuy n khich va ph n d u cho
fram fhu hoa fho xa ho I chu nghIa dua no , khoe fuoI.
Nhung o dy, du a ng suong mo mo ng co fhuo ng bao phu
I y fho, chu ng fa cu ng nh f dnh do I a nh sa ng va o ma
fruy kich nhu ng con quy , con ma n nu p va o suong do .
MO T I!O NC THO CHO NC A NC,
CHO NC CH O
Nhu ng nguo I vI f ba o Nbn cn va ca c f p Gtat
pbm xy du ng va fung ra ca I Iy Iu n Ia : pha I d cho
ca c fruo ng pha I, ca c khuynh huo ng van ngh fha ho n y
no . Nga y 14-11-1957, do ng chi Khoru fso p da fra Io I mo f
pho ng vIn My ra ng |dy foI fo m faf y ): fruo ng pha I,
khuynh huo ng van ngh Ia pha n a nh nhu ng quy n Io I
mo f so f ng Io p na o do frong xa ho I. IIn Xo khong co n
co gIaI c p cu a nhu ng nguo I fu ba n nu a, o IIn Xo khong
co nhu ng gIaI c p va f ng Io p nhn dn do I I p nhau
nu a, ma chI co nhu ng nguo I Iao do ng. Bo t tbc , dy Ia Io I
do ng chi Khoru fso p, nbu ng c6ng Jn Ltcn X6, nbu ng
nba c6ng ta c cn bo c ngbc tbu t cu a cbu ng t6t kb6ng
c n pba t ta o ra nbu ng kbuynb buo ng J6 t Jtcb nbau.
Vng, chu ng fa khong c n pha I baf chuo c o My , o Anh,
o Pha p, co na n ra nhu ng khuynh huo ng van ngh do I
dch nhau. O nuo c VI f Nam dn chu co ng ho a chu ng fa,
fuy ha y co n co nhu ng gIaI c p do I I p, nhung duo I su
Ia nh da o cu a a ng, chu ng fa dang fI n In chu nghIa xa
ho I. Chu ng fa muo n co ha ng fram, ha ng nga n bu f pha p,
ha ng va n, ha ng va n sa ng fa o, nhung van ngh fa chI co
mo f khuynh huo ng fI n In chu nghIa xa ho I. Ca I Iy Iu n
v khuynh huo ng van ngh cu a nho m Nbn cn - Gtat
pbm hoa n foa n saI I m.
Io n fI ng ku ga o I p ra nhI u fruo ng pha I, nho m
Nbn cn - Gtat pbm chI co mo f duo ng huo ng, Ia cho ng
Ia I su Ia nh da o cu a a ng fa, cho ng Ia I ch do fa. Tr n
n no I: Cbu t ta t mo n t6t /a m tbo cbinb trt. u ng! Ho
Ia m fho chinh fr, nhung do Ia I Ia fhu chinh fr cho ng
a ng, cho ng ch do , cho ng chu nghIa xa ho I. Trong ba o
Nbn cn, frong ca c f p Gtat pbm, frong m y f p fho
kha c, frong nhu ng fho ho che p hoa c da nh ma y chuy n
fay, ho fung ra mo f fhu fho ma ho cho Ia Ia m Io n con
nguo I.
Con qua den d u da n Ia ba I Nb t Jtnb tb ng cu a
Tr n n. Trong khI qun do I vI n chInh Pha p co n do ng
sa f na ch fa, fa I Ha I Pho ng, va gIu a khong khi nhn dn
dang vuI mu ng nga y mo I gIa I pho ng, ho khong fI c Io I
mo fa xa ho I mI n ac fa r f den fo I, d n mo f con cho
cu ng khong so ng duo c:
Con cbo mu c ngbc mua /a ru ...
... No tbtc u n - Hay /a gtc t Jt u:
No Jo kb6 - ca cm Jo kb6.
Ho khInh nhu ng nguo I chung quanh Ia khong fIm
khong o c. Ca I hnh a nh xuyn fa c cc con nguo I khong
fIm, khong o c do , sau na y, ho se co n dem ra bu rI u
frn ba o Nbn cn, Tr n uy co n I y hnh a nh do k
chuy n ngu ngon d ma f sa f nhu ng nguo I co ng sa n.
Nhu ng fhI sI cu a ba o Nbn cn, Nbn cu cbuyc n
m y nguo t tu tu , cho p I y ngay r f kp fho I d quy fra ch
nhI m gI f nguo I y Ia fa I ch do fa Jcm bu c c6ng an ma y
mo c J t gtu a ttm nguo t. I a f Ia m ba I fho do , m y I n
day dI, nghI n Ia I: Sao ho Ia I dua nhau dI fu fu - Co pha I
v ho khong ba ng Io ng ch do , - f ma n vo I cuo c do I7,
Ch do fa khong c m ho yu nhau - Ma sao ho ch f7. I
a f Iuon Iuon da f v n d con nguo I: Cho con nguo I duo c
Ia m nguo I, Ngang nhIn xu c pha m con nguo I; cu ng vo I
nho m Nbn cn, I a f Ia I ha f ca I dI p khu c:
Nbung co n ttm
co n o c con nguo t:
Nhung ho quan nI m con nguo I fheo kI u cu a ho chu
khong pha I fheo kI u cu a fa. Trong ba I Mo t, I a f fh y
chu ng fa, nhu ng nguo I da f quy n Io I rIng duo I quy n Io I
chung, nhu ng nguo I co gang, c n cu , bI f fro ng fu ng vI c
vo danh ha ng nga y, Ia cong fhu c xo gIy va o mu I -
Nhu ng kI p nguo I so ng Iu fram fuo I - Y nhu mo f chI c
bnh voI - Ca ng so ng ca ng fo I - Ca ng so ng ca ng be Ia I.
uo c su gIa o du c cu a a ng, nhu ng con nguo I cu frong
chu ng fa ca ng nga y ca ng be Ia I fh f, co gang fhu he p
ca I ca nhn chu nghIa cu a mnh ca ng nho ca ng fo f, d
cho con nguo I mo I, con nguo I f p fh ca ng Io n ma nh In:
do Ia dI u da ng vuI mu ng cu a chu ng fa! nhung nhu ng
nguo I Ia m fho frong nho m Nbn cn - Gtat pbm fh Ia I
cho Ia : ToI da so ng r f nhI u nga y fha m ha I - Khon
ngoan khong da m Ia m nguo I. Hoa ng C m cu ng Iuon
Iuon no I d n nhn ph m, nhu frong ba I |n J u cbn
|Vn so 15):
Du so t to c co n cu a ca o nbn pbm
T6t co n tbc t to, Ju kba n ttc ng, ta n bot.
Nhung nguo I da ng vIn co ng sa n, fu vuo f ngu c Son
Ia, do Hoa ng C m du ng In tba ng S-1067, fhu c ch f
khong pha I Ia da ng vIn co ng sa n, ma chI Ia hI n fhn
fu fuo ng cu a Hoa ng C m: anh fa Ia su gIa cu a fu do vo
ha n, anh fa se pha h f ca c fhu fu : fu Son Ia, fu
Con Ion, Iao a o, anh fa pha da da nh, chu fa I sao b f
cu pho he p, b f cu do ng song nuo c ca n na o anh cu ng
cho Ia fu , ma pha 7 Chu ng fa chI pha pho he p khI na o
co Io I cho gIao fhong, pha do ng song nuo c ca n khI na o
v n d fhu y Io I do I ho I, pha hay khong Ia do fu ng hoa n
ca nh cu fh , chu chu ng fa khong h pha d ma pha , cho
suo ng fay; nguo I co ng sa n cu a Hoa ng C m cu ng khong
qun da du ng fo I fIm o c fheo kI u no I cu a Nbn cn.
Tu trong sa cb, cbu Jcn ngo m ccnb ca o
Cu ng nbu tu o c /u t, tra t ttm mo n.
N u ba I fho na y Ia m frong fho I fhuo c Pha p, nguo I fa
co fh fha fhu cho nhu ng saI I m fu fuo ng cu a no ; nhung
no Ia I Ia m fha ng 8-1957, frong ch do cu a fa; no bo c Io
ca I Iuo ng fu do vo ha n yng hu ng, pha pha ch, vo chinh
phu . Vo I mo f Ioa f fho fnh ba y ba I, Ia m fu 1950 d n
1956 (Gtat pbm, Hoa ng C m mo f ma f bI quan, hoang
mang, mo f ma f kha c, duo I ca I fra hnh cho ng gIa o dI u,
da ha n ho c nhn f f ca nhu ng su phn fich, gIa I fhich,
gIa o du c cu a fa nhu Ia mo f su gIa do I fa n a c: Tnh yu
Ia ca I chI - Ma Iam fh y mo xe - ao caf doI Io ng nguo I
- Ruo f fh y khong su f me , Th y ban bo da o du c - Nhu
bo ng c u v gIa , I n van co f ke f chn gIuo ng mo I -
Ca m h f fnh yu, h f uo c mo. Co n fra hnh mo f ca ch
fInh f hon, Hoa ng C m r f khe o Ie o no I bo ng gIo d cho
nguo I fa doa n hI u:
Tb6t anb Ju ng ctc t tbu
M6 t Jo ng m6 t tbcm t6 t
Tb y mc cm m t r6 t
Em co tb y mc mo t...
cm nay sao / n go c tro t
Bao gto cm Juo c m6 c6t.
Hoa ng C m b f bnh vo I nhu ng fhu gIa o dI u d n
mu c na o, ma pha I IIn h d n nhu ng cha me phong kI n7
Ma pha I mong cho ch f cha, ch f me 7 u ng chI n fhu f
no I ngo f Io f d n xuong, fho cu a Hoa ng C m khong co
fhI n ca m g vo I fa, fra I Ia I, nhn xa ho I fa qua mo f chu
quan oa n ghe f.
Ca I |n J u cbn co ng sa n kI u Hoa ng C m, d n
Tr n n Ia I duo c pho ng da I In fha nh Ha y Jt ma t fo
fa f |Vn so 28). Mu c dich cu a Tr n n va nhu ng nguo I
Ia m fho cu a nho m Nbn cn - Gtat pbm Ia so ng fa o
ba o, fa o ba o d ma fa o ba o. Ho co fh ma c fhy nga n
fI ng chu I fu c fa n, ho khong coI fI ng chu I cho ng a ng,
cho ng ch do Ia o nhu c, ho chI so co :
tru ttc ng cbu t.
- s6 ng kb6ng sa ng ta o!
o Ia ca I foI sIu nhn ba o chu a, ca I foI hon qun vo
da o. Ho mo I d ma mo I, no fan xa c pha o mo I ca I g
cu rich, coI ca I gIa dnh cu fh cu a mnh Ia ha m rang
chuo f nhaf, coI mo I nguo I c n cu , ky Iu f cu a fa Ia mo I
fhu ru a da quen ru a nguo I fro n fra n qua ho n bI. Tr n
n dI, khI ba n fay ch f cu ng v n om co ; Tr n n
fh : ToI yu chu nghIa na y - co do ca I cho foI. Nhung
chinh ca I co do na y da b anh fa nham maf khong fhe m
nhn frong ba I Nb t Jtnb tb ng:
T6t buo c Jt
kb6ng tb y pb6
kb6ng tb y nba
Cbt tb y mua sa
trcn ma u co Jo !
Ho hunh hoang khoa c Ia c nhu v y, nhung fa khong
fh y ho dI vo I aI ca , ho khong dI vo I a ng, ho khong dI
vo I phe xa ho I chu nghIa do IIn Xo Ia nh da o, ho chI co
dI mo f mnh cho gIo suong d u do c, cho nang fhIu do f;
ho dI nhu v y, d fm khoa I ca m, d phIu Iuu fo f do , d
fu phong mnh Ia anh hu ng, dI ma I kI u nhu fh fh ro I
se dI du7 d n fh gIo I fu do na o7 Chu ng fa, nhu ng
nguo I xy du ng cuo c do I mo I, vng, chu ng fa cu ng dI
ma I, dI d n chu nghIa xa ho I va chu nghIa co ng sa n.
Nhung chu ng fa dI r f cu fh chu khong dI fru u fuo ng;
vng, chu ng fa mo I, mo I ma I, nhung fu ca y bu a ca fh
xua cu dI sang ca I mo I cu a fo do I cong, ro I dI sang ca I
mo I cu a ho p fa c xa , Ia I dI sang ca I mo I nu a cu a nong
fruo ng f p fh , ma frong khI do , fa Iuon Iuon sI f cha f
quanh a ng Iao do ng VI f Nam cu fh , do do ng chi Ho
Chi MInh vI da I Ia nh da o. Vng, chu ng fa dI ma I nhu
fh , dI vo I v fInh IIn Xo va o vu fru , chu khong dI
frong nhu ng da m my Ia m ba ng nuo c bo f cu a bo n vo
chinh phu !
Nhu ng ke vI f Nbn cn - Gtat pbm r f khoa I fra
khI ho ne m duo c ho a mu va o maf cu a fo a soa n ba o Vn,
khI ba o Vn dang nhu ng |n J u cbn, Ha y Jt ma t, dang
nhu ng Lo t mc J n cu a ho . Lo t mc J n cu a Phu ng Qua n
vo ngy fho nhu mo f chu be , Yu aI cu ba o Ia yu -
Che f aI cu ba o Ia ghe f, ca I chn fh f kI u Phu ng Qua n
Ia mo f fhu ngy fho cu , mo f fhu chn fh f bo I mo c,
a m chI xo xIn va o ch do fa. Phu ng Qua n fa I sao Ia I
pha I da f mo f v n d khong co , Ia :
uo ng m t c6ng Janb kb6ng /a m ngo t Juo c
/uo t t6t
8c t n6 trcn J u kb6ng x6 t6t nga
Bu t gt y t6t at cuo p gt t Jt...
fhan phI n nhu v y, va yng hu ng nhu v y, nhung
cha ng c n d n se f no du, chI c n mo f ca I vo chuo I cu a
bo n muo n pha hoa I ch do fa vu f ra cu ng du Ia m cho
Phu ng Qua n fruo f nga fha m ha I!
Phu ng Qua n cu ng no I fo I a ng, co Ba t tbo /a m tbco
ycu c u cu a a ng, ku go I Trung uong a ng oI!... Co
foI!..., chu ng fa cu ng hoan nghnh Phu ng Qua n cb6 ng
tbam 6 /a ng pbi, v do Ia vI c a ng fa Iuon Iuon Ia m;
nhung Phu ng Qua n co fh f yu a ng hay khong, fa ha y
nghe ca I fha I do cu a Phu ng Qua n khI no I nhu ng tcn
quan /tcu (Gtat pbm.
Kb p m t J t
Nbu ru6 t nb ng,
O Ju cu ng co !
a ng mu6 n pbc bnb t t ca
Pba t m6 t ngbn s6 ba o Nbn Jn!
Nhn fh y f f ca Nha nuo c dn chu nhn dn d y
nhu ng ruo I nha ng, do Ia mo f su a c ca m khong fhuo ng,
d n nhu do I vo I co quan Trung uong cu a a ng ma xa ch
me nhu v y, do co pha I Ia ph bnh xy du ng khong7 hay
muo n ng m mu c phun den In ca fo ba o a ng7
! NC CO NH M CH O
ToI muo n no I d n ba I fho Cu a ba ng Lc a t ma I

a f da fm ca ch dua In, cong bo ra, d Ia m mo f do n ha n
va o ch do fa. I n d u khI xem xong Cu a ba ng Lc a t,
foI no I: - a I fho na y ma Ia m ra o mI n Nam hI n nay
fh r f du ng, r f fo f. Ia v ca ba I fho foa f ra mo f fI ng
S.O.S.: Cu u foI vo I ! ToI b de d n nghe f fho , nguo I fa
khong cho foI so ng, khong cho foI suy nghI! o Ia fhu c
fra ng pha f xif o mI n Nam hI n nay.
I a f de sau d n muo n, muo n mo mo f cu a ha ng
fho, nhung b che n e p, I a f ghen vo I:
Bao nbtcu cb6 ngon
nguo t ta c m truo c...
... Anb cm t6t Ja nb ra go c pb6
ng ky mo ba ng
Cbua co ttc ng tm
r6 t sc co ttc ng tm.
I a f mo cu a ha ng, fheo anh no I, fh se co ba n be
xu m Ia I gIu p do . Cu a ha ng I a f se co sao, co frang,
co gan ruo I, pho I muo I, co cong, co phuo ng, co ca bu du ,
co nhu ng fhu do I qun bo - Nhu ng r cu n - de ra ch, -
ma nh saf - ma nh chaI...
Tu ng doa n, fu ng doa n, I a f Ia I dI p khu c ga o fhan:
na o nhu ng ong ph bnh
Nbat cbu mo n rng - kb6ng btcu cu6 c Jo t
M y cbu t to - /o ng nguo t cbua btc t
Ng t ngo n bao nbtcu suy ngbi - tm to t.
Na o
Co nbu ng nga y - t6t cbt co n mu6 n cbc t
Na o nhu ng ca nh dau do n:
Co n anb
con sa t
co cbu a
8o n so n bat nm J6t
Quanb qun ta con tbu6 c co
. . . . . . . . . .
Co n anb
mo uo c trong J u nbu c mu
Bao nbtcu Ju Jtnb quay cu6 ng
Bu c b6 t tay cbn
Jo t tbc m cu a s6.
vn vn...
Sau nhu ng Io I ga o fhan do , I a f Ia I f p frung do n
va o II n nhau bao nhIu Ia u u f, Ia rn sI f; ca ba I fho
I a f foa f ra mo f ca nh fo I den, ngo f nga f:
...Nuo c m t c n co n rot
V n co n nbu ng J u xanb so m ba c
Nbu ng tba nb ktc n - ngbt ngo - J6 t na t
V n co n ba tb p con nguo t.
8ao ta cbua btc n Juo c cung trng
tba nb cb6 o .
vn vn...
Cu a ba ng Lc a t do n fheo kI u y Ia mo f su ba y bI n
hoa n foa n I ch Ia c, mo f cu a ha ng buon I u v fInh fh n
o gIu a mI n ac chu ng fa. Xem ba I fho, foI co ca m fuo ng
nhu I a f kho c fh f. Nhung I a f nh m m f ro I!
Truo c dy, Vu Hoa ng Chuong no I:
Lu cbu ng ta J u tbat nb m tbc ky
Bt quc buong ru6 ng bo , gt6 ng no t kbtnb.
chu by gIo I a f va nhu ng ke vI f Nbn cn - Gtat
pbm.
Lu ca c nguot J u tbat nb m cbc J6 !
Nh m ca I g chu nh m ch do fh nguy hI m Iam! I
a f dem nhu ng fI ng kho c d buo c fo I ch do a p bu c bo c
Io f cu ma buo c fo I cho ch do dang nha m xo a nguo I a p
bu c bo c Io f nguo I. Cho nn ca ng kho c Io c fha nh fh f
bao nhIu, fh chI ca ng cho ng Ia I ch do mo I mo f ca ch
su cay, do c da, va r y ru a b y nhIu! Nhu ng fI ng rn
sI f saI I m do chI co ke dch Iang faI nghe d ho ng Io I
du ng, chu chu ng fa fh bI f ngay ca I fhu c ch f cu a no .
Nhu ng ke vI f Nbn cn - Gtat pbm khong hI u ra ng:
d u franh fu fuo ng Ia d u franh quy f II f, khong nhn
nhuo ng. Tu fuo ng chuo ng Iao do ng, yu f p fh va fro ng
ky Iu f du ng dan va fo f de p cu a gIaI c p vo sa n, nh f
dnh de na f khong cho nhu ng fu fuo ng vo chinh phu , fu
do vo ha n do , anh hu ng sIu nhn, dI ma I phIu Iuu...
ngo c d y, khong cho no fho , khong cho no so ng. Nh f
dnh fu fuo ng fu sa n pha I d u ha ng fa. o I vo I nhu ng
fu fuo ng Ia c h u, chu ng fa gIu p do , cham nom, ca I fa o,
nhung do I vo I nhu ng fu fuo ng cho ng a ng, cho ng ch do ,
chu ng fa khong fho a hI p, baf pha I quy ha ng.
No I ro ng ra, o frong van ho c, su nh m I n ch do
nh f dnh daf d n cho ch f cu a fu fuo ng. Truo c kIa,
frong nhu ng ch do a p bu c bo c Io f cu , anh say ruo u, anh
hu f fhuo c phI n, fh ch do a p bu c bo c Io f chu fra ch
nhI m; anh vo chinh phu frong ch do do , fh cu ng ph n
na o Ia co gIa fr cho ng do I. Nay frong ch do fa, anh say
ruo u, anh b fha vo I gIaI c p fu sa n, anh ca nhn chu
nghIa, anh vo fo chu c, fh ch do khong chu fra ch nhI m
fhay cho anh du, ma nhu ng ca I y Ia fa I anh. em
nhu ng ca I nhuo c dI m v fu fuo ng cu a Nguy n u, cu a
andac (Ba/:ac, ma khoa c va o mnh ro I fuo ng mnh
Ia m Nguy n u, Ia m andac Ia ngy ngo; co p nguyn xI
nhu ng I ch Ia c cu a Ve cIen, cu a odoIe mang va o frong
ch do cu a fa, Ia fu dua mnh va o ngo cu f.
N ! MAIACO PSKI MA SO NC IA I
Chu ng fa r f fu c gI n khI fh y ba o Nbn Jn va ca c
f p Gtat pbm dang fho MaIaco pskI, khI fh y Tr n n,
I a f, Hoa ng C m khen fho MaIaco pxkI fheo Io I cu a
ho , khI fh y ca bo n ho ph f ngo n co MaIaco pskI, d Ia m
hoa n foa n fra I nguo c vo I MaIa. MaIa Ia nha fhI sI yu
m n, ngo I ca, frung fha nh vo I ch do Xo vI f, vo I a ng
co ng sa n IIn Xo, MaIa khong fho a hI p chu f na o h f vo I
chu nghIa d quo c, vang va o ma f chu ng f f ca ca I kIu
ha nh chI n fhang cu a nhu ng nguo I khong do I chung fro I
vo I gIaI c p fu sa n; bn ca nh do , MaIa cu ng co mo f so
ba I fho va ch nhu ng phia fIu cu c co n Ia I frong ch do Xo
vI f, va ch vo I mo f nhI f fnh xy du ng ro r f. o ng fho I,
fheo su hI u rIng cu a foI, MaIa fhoa f ra fu chu nghIa
v IaI, v n co n mang if nhI u a nh huo ng cu a fruo ng pha I
van ho c do frong ca ch dI n fa . Nhu ng nguo I Ia m fho
frong nho m Nbn cn - Gtat pbm dI ho c fruo c fIn Ia
fho Ieo fhang cu a MaIa, ma khong ho c ca I yu ch do cu a
MaIa, ho ma I r f nho n ca I ca nhn chu nghIa cu a ho ma
ho cho Ia ca finh fheo kI u MaIa. Mu a dong nam 1919,
MaIa dI d n nha nguo I yu, pha I c m haI cu ca ro f va
mo f fhanh cu I d n bI u, nghe o kho nhu v y, MaIa Ia I
ca ng yu mI ng d f ma frn do nguo I fa da fra I qua ca I
do I. Co n Tr n n, nam 1955, mo I ga p mo f if kho khan
khI chua xIn duo c vI c cho vo , ma da mo maf dI, chI
fh y mua sa frn ma u co do , Ia m fho dm sau Iung ch
do fa frong khI dch co n do ng fa I Ha I Pho ng, Tr n n
ho c MaIa o cho na o7 MaIa fh no I Io n, co n ho fh da I
ngon, I a f d fu a cho f p fho dch MaIa, Ia m nhu Ia
mnh Ia mo f MaIa dang b oan uo ng, b f cong, vu I d p.
Hoa ng C m gIo I fhI u f p fho dch do , cho ra ng chu ng
fa chua hI u no I MaIa v MaIa Ia bI n. Khong, n u chu ng
fa chua hoa n foa n fhuo ng fhu c duo c ca I ca ch dI n fa cu a
MaIa, Ia do mo f su kha c nhau na o do gIu a haI finh ca ch
dn fo c, do dch chua duo c nhI u nha c dI u nhu frong
nguyn van, do chua quen hoI be n fI ng Iam, chu khong
pha I do v chu ng fa fh p be , fo I; v MaIa Ia bI n, ma
Nguy n u cu ng Ia bI n, mo f dn fo c yu duo c bI n cu a
Nguy n u fh cu ng yu duo c bI n cu a MaIa, mo f qu n
chu ng nhn dn Ia m nn bI n Io n I n In Phu , f f
nhIn co d y ca I fInh fh n uu fu ma MaIa da da I dI n.
Nhu ng ke vI f Nbn cn - Gtat pbm cbo ra ng fho cu a
ho qua cao, qua Ia m Io n con nguo I, nn bo n ho b chu ng
fa khong hI u no I ho . Nhung n u MaIa ma so ng Ia I, fh
MaIa se c6 p va o d u ho , ma ba o: - ca c nguo I du ng co n p
va o fa ma pha n Ia I fInh fh n cu a fa!
NH N MA NH VA NNC CAO
TNH CH T Q! N CH! NC TRONC THO
N n van ho c fheo chu nghIa Ma c - InIn Ia mo f n n
van ho c nhn da o nh f, v no Ia n n van ho c I n d u
fIn frong Ich su Ioa I nguo I d ra vI c phu c vu cho qu n
chu ng nhn dn, cho da so , cho cong nong bInh. Chu ng
fa ho c f p chI fh cu a InIn, k fhu a f f ca nhu ng g
fInh hoa va fI n bo do Ioa I nguo I da sa ng fa o ra fra I qua
ca c ch do ; do ng fho I chu ng fa cu ng hI u ra ng frong ca c
ch do fruo c, can ba n Ia qu n chu ng chua co nhu ng nha
van cu a gIaI c p ho , phu c vu fru c fI p cho gIaI c p ho .
uo I ch do cu a fa, qu n chu ng sa ng fa o ra Ich su ca ng
ma nh me va huy hoa ng hon bao gIo h f, nhung fru mo f
va I fruo ng ho p, fh qu n chu ng hI n nay co n chua co
nhu ng nha van fu frong Io ng ho xu f fhn ra. Chu nghIa
xa ho I c n co nhu ng chuyn gIa do , do ha n, chu khong
pha I ho ng ho ng. Chu ng fa cu ng c n co nhu ng nha van
do , do ha n, chu khong pha I ho ng ho ng; frong khI chu ng
fa fu ca I fa o mnh d fh f su fha nh nhu ng nha van cu a
qu n chu ng, fa pha I fhong hI u dI u do , ra ng chu ng fa
co n xa, co n xa nhI u ca I mu c c n fhI f, ca I mu c Ia nhu ng
nba cn c6 ng sa n, nhu ng nha van foa n fm foa n y co ng
sa n, chu khong chI nhu ng nha van co fhe da ng vIn.
Tnh hnh fho cu a fa frong va I nam nay, co nhu ng
frI u chu ng fa ch ro I qu n chu ng r f Ia khong fo f. Ma
qu n chu ng da ca nh ca o ro I d y: nhI u f p fho da b ,
b qu n chu ng cha n ro I. Nhu ng bIn f p vIn cu a Nha
xu f ba n Ho I nha van cho do Ia v fhI u fuyn fruy n
qua ng ca o; fh f Ia mo f su phn fa ch r f ngy ngo. Qu n
chu ng VI f Nam fa hI n nay v n yu fho nhu frong
Kha ng chI n, nhu bao gIo , nhung qu n chu ng khong yu
mo f fhu fho na o do hI n nay co Ian fra n, fhu fho xa
qu n chu ng v no I dung va xa qu n chu ng v hnh fhu c.
V n d nng cao frn co so pho c p Ia v n d co n c n
ba n ca I khI a p du ng cu fh , o dy fa chua dI su va o ca c
khia ca nh. Nhung, foI nghI: fruo c h f, fa pha I fhong frn
Iy Iu n, frn y fhu c, ro I fu y fhu c se fh m va o ngo I bu f.
Ca I fhu fho Nbn cn - Gtat pbm, no I dung no xa qu n
chu ng ha ng va n da m, v no cho ng chu nghIa xa ho I,
cho ng f p fh , no dI va o chu nghIa ca nhn, sIu nhn,
anh hu ng fa o ba o. V hnh fhu c, no ca ng xa qu n
chu ng, no nha y Io kho mo f chn, IaI cang, ne m so I va o
faI ba n do c, no I p d d n dIn khu ng.
NO I !NC THO PHA I CO
TNH CH T Q! N CH! NC
Theo foI hI u, fruo c h f, ca c d fa I pha I mang finh
ch f qu n chu ng, pha I Ia nhu ng v n d qu n chu ng co
fh fhong ca m duo c. Qu n chu ng khong c n ca I fhu Ha y
Jt ma t, mo f mnh ch f fhIu gIu a sa ma c cu a Tr n n,
qu n chu ng cu ng khong muo n Trung uong a ng dI u
do ng I a f va o o fm ho n qu n chu ng, hay I a f
ba y cu a ha ng buon I u ba n gan ruo I, pho I muo I, qu n
chu ng khong muo n nhn nhu ng gIo f nuo c maf ca s u
cu a I a f, kho c Io c v ch do fa khong cho ho fu do bu a
ba I, do c I p sIu nhn. Qu n chu ng cu ng khong dung
na p ca I fho quanh co va ba c a c cu a Hoa ng C m, ao uo c
duo c ch f cha, ch f me d duo c Ia m ke mo coI.
No I dung cu a fho c n pha I phong phu frn co so gIa n
don. Trn co so nhu ng fnh ca m cu a ha ng frI u con
nguo I, frn ne f Io n do , chu ng fa dI su fm ca c chI fI f
fh f su sac. Phong phu ma khong co co so , fh se fha nh
rac ro I, phu c fa p fheo kI u M6 t tro cbot nguy btcm; n u
no I dung ma co don, o c chuI su va o vo , fh du hnh fhu c
dI n fa co gIa n don chang nu a, cu ng khong aI hI u duo c.
No I dung co finh ch f qu n chu ng, fu c Ia da nh uu
fIn cho nhu ng d fa I chinh, nhu ng fnh ca m Io n, nhu ng
v n d nuo c soI Iu a bo ng cu a fho I da I. Ngay fu fh ky
19, IIInskI (Btc /tnsky da no I: Khong mo f nha fho na o
co fh fu mnh no I d n nhu ng dau kho , nhu ng sung
suo ng rIng cu a mnh ma fhoI, ma fro fha nh mo f nha
fho Io n duo c... ChI co nha fho be mo I kho rIng cho mnh,
va fu mnh Ia m I y kho . e cfon o r f (Bcrtbo/ Brccbt
cu ng no I: u ng co Ia m nhu mo f anh ho a sI du ng frn
mo f chI c fa u sap chm, da I f nguo c fro vo In ro I, ma
ve franh fInh v f frn mu fa u.
Nha van, nha fho Ia ky su fm ho n, fu c Ia ky su fm
ho n cu a qu n chu ng, fhong qua fm ho n nha fho. Ca c
nha van, nha fho fhuo ng qua fu phu Ia fm ho n mnh
fInh vI, phong phu . Nhung fheo foI nghI, mo f nha van
frong mo f fho I ky ca ch ma ng ma qu n chu ng Ia vaI
chinh cu a Ich su , co Ie c n pha I fra I qua mo f qua frnh
ba dI m: dI m d u fIn Ia bo ca I vo n nha gIa u cu , bo ca I
kho d y nhu ng so I fo c cu a mnh che ra Ia m fu, d y
nhu ng mo ng fay cu a mnh caf ra fich Iu y, d y nhu ng
phong Iuu my f f r f xa ro I qu n chu ng; dI m fhu haI
Ia ho c f p ca I gIa n don, ran chac cu a qu n chu ng; dI m
fhu ba Ia frn co so do , Ia I xy du ng nhu ng ca I gIa u mo I,
ho p vo I qu n chu ng, nhu ng ca I fInh vI cu a Iao do ng va
d u franh; ba dI m na y cu ng chI Ia mo f. Pha I fh y ra ng
mnh fruo c kIa Ia do f, c n pha I ho c Ia I quy n sa ch do I
vI f fheo Io I cu a qu n chu ng. Co nhu v y, fm ho n mnh
mo I fro fha nh fm ho n qu n chu ng, d co duo c mo f no I
dung fho cu a qu n chu ng.
Khong fh san ba ng ca c d fa I duo c, khong fh xo a
nho a gIo ng chinh va gIo ng phu . I y mo f vi du kha dI n
hnh frong van xuoI: VI f Nam dn chu co ng ho a chu ng
fa co gI n ho n g vo I pho , r f yu pho , nhung so dI cong
chu ng ku ba I Pbo cu a Nguy n Tun, Ia v pho da fu
gIo ng phu b dua In gIo ng chinh, phoI ba y Ia II f frn
haI ky ba o Vn, frong khI gIo ng chinh, Ia sa n xu f, Ia
ph n d u fh Ia I dm xuo ng Ia gIo ng phu hay r f phu .
HNH TH! C THO C! NC PHA I CO
TNH CH T Q! N CH! NC
Khong nhu ng no I dung co finh ch f qu n chu ng ma
hnh fhu c cu ng pha I co finh ch f qu n chu ng. Nguy n
u Ia m fruy n Ktc u ba ng fho Iu c ba f, va cu fho Iu c ba f
cu a Ktc u Ia I Ia nng cao frn co so pho c p, g n gu I da I
chu ng, nn qu n chu ng r f fhuo c, r f yu. Co n cu fho
Iu c ba f cu a Hoa Ttcn fh co n sang fro ng qua , khu c mac
qua , ma c du Ia Iu c ba f, qu n chu ng v n kho g n, va kho
yu, kho fhuo c. Chu ng fa nay khong do ng khung chI
hI u hnh fhu c qu n chu ng fu c Ia Iu c ba f; fa khong he p
ho I nhu v y. Va Ia I o dy fa chua ba n su va o khia ca nh
ca c fh fho va v n dI u, ma chI no I d n ca I fu fuo ng cu a
v n d , frong khI I y fho co Ia m vi du .
Nhu ng nguo I Ia m fho cu a nho m Nbn cn - Gtat
pbm y chu ng fu cho mnh Ia k fhu a MaIaco pskI, da
ho c hnh fhu c fho MaIa mo f ca ch r f gIa o dI u. Ho b f
ch p ca cong chu ng VI f Nam, ho fm mo f fhu mo I I p
d IaI cang na o do .
Co nhIn, finh ch f qu n chu ng va finh ch f dn fo c
khong du ng b f dI b f dch. SfaIIn no I: Tinh ca ch dn
fo c khong pha I mo f ca I g Ia m sa n mo f I n; no chuy n
bI n d n vo I ca c dI u kI n sInh so ng fhay do I; nhung no
ma fo n fa I frong mo f Iu c na o do , fh no d mo f d u v f
frn cu c dI n cu a dn fo c. Theo nha ph bnh ca ch
ma ng Y Co ramsI (Gramsct 1891-1937), muo n gIu duo c
finh ch f dn fo c cu a mo f n n van ho c, fh ngu ngon
dI n fa cu a van ho c pha I gan cha f m f fhI f vo I do I
so ng cu a qu n chu ng frong nuo c, pha I pha f frI n ch m
ch m va chI fu ng if mo f. Nhu v y, foI hI u ra ng: v
hnh fhu c, c n pha I dua nhu ng ca I xa Ia va o d n d n,
fu ng if mo f, d d n d n ho p fa ng cu a cong chu ng, d
fra nh d m va o faI cong chu ng mo f ca ch vo ich va frang
fro n, fra nh ngang phe phe de In ngu c nguo I do c.
Ta pha I dI fruo c qu n chu ng, nhung nn nho Io I
InIn, dI fruo c mo f buo c, d co fh IoI ke o qu n chu ng
fheo. N u fa cho Ia InIn no I v y qua khaf khe, fh o
frong fho, ca c fhI sI ha y dI fruo c muo I buo c, haI muoI
buo c cu ng duo c, nhung fhInh fhoa ng pha I nho ngoa I d u
Ia I xem qu n chu ng co co n o sau Iung mnh khong, chu
du ng dI fuo f m f hu f va o fro ng ro ng.
Chu ng fa khong do I ho I b f cu mo f ba I fho na o Ia m ra
cu ng pha I do c duo c cho da I chu ng cong nong bInh hI u
ngay. Trong khI a ng Ia m cuo c ca ch ma ng van ho a nng
frnh do van ho a cu a da I chu ng In, va frong khI fa vuon
d n ca I guong nng cao frn co so pho c p cu a fhI ha o dn
fo c Nguy n u, ngo h u aI cu ng fhich duo c fho cu a fa, fh
if nh f hI n nay, fho fa cu ng pha I Ia m cho nhu ng ca n bo
cong doa n, nhu ng ca n bo frung do I, da I do I, nhu ng huy n
uy vIn, nhu ng con ca I nong dn ho c Io p ba y, Io p fa m,
nhu ng sInh vIn, nhu ng vIn chu c yu va hI u; nhu ng
nguo I do co fh coI nhu, fheo Io I MaIaco pskI no I, nhu ng
fra m chuy n dI n, nguo n dI n va o fra m, ro I fu fra m fIa v
ca c noI. N u nhu ng nguo I y ma cu ng khong fI p nh n
duo c fho cu a fa, fh r f nguy! Th chI co n co fI u chu ng
ca c nha van na o do hI u vo I nhau, fh m chi chI co nhu ng
ke vI f Nbn cn - Gtat pbm bu khu cong knh fha n
phu c I y nhau, fh fh f Ia nguy hI m!
Chu ng fa c n pha I nho ra ng fho I da I fa co nhI u ca I
fo Io n Iam, chu khong pha I ca I fho I fhuo c Pha p, ca c co
dan a o Ien hay ho c sInh ngo I bn cu a so , nha n vo su , d
xuy f xoa v nhu ng ba I fho; chu ng fa pha I nho ra ng nhn
dn fa b n r f nhI u vI c Io nghI va Ia m Iu ng fo Io n. Cho
nn fho pha I fm h f mo I ca ch ba m va o fri nho cu a cong
chu ng, y fh ma co n so b roI, b b f ra fhay! Huo ng chI
fho Ia I nhu Io I fho Nbn cn - Gtat pbm fm h f mo I
ca ch d y fri nho cu a qu n chu ng ra, fh co n aI yu, aI
fhuo c duo c7
Co mo f su vI c khong fh d cho ke o da I, Ia g n dy,
do bo ma y xu f ba n cu a Ho I nha van va fu n ba o Vn
b fu fuo ng cu a nho m Nbn cn - Gtat pbm Iu ng doa n,
nn b f ch p du Iu n, cu dI fheo ha n ba nh xe cu a Nbn
cn ca Gtat pb m, v n khuy n khich, d cao ca I fhu fho
do ! Mo f nha xu f ba n nhu Nha xu f ba n Ho I nha van
cu In fho fheo kI u Nbn cn - Gtat pbm, n u co , fh
cu x p do ng va o kho, da co a ng, Chinh phu va nhn
dn naI Iung ra ma chu!
V N CA TNH
Tho cu ng fheo quy Iu f chung cu a sa ng fa c van ngh ,
c n pha I cu fh ho a va ca fh ho a. C n pha I fhong qua
fm ho n cu a mo f fhI sI d no I ca I chung fh mo I su sac
duo c. Ca t cbung pha I d u fhaI qua ca t rtcng; nhung ca I
mI ng do Ia I pha I fIu bI u cho ca I chung c n pha I co ca I
rIng, c n pha I co ca finh, co bu f pha p rIng, c n pha I
do c da o.
Nhung ca tinb cu a nha fho hay nha van Ia d fon
fnh ca m cu a da so In, xuyn qua nhu ng khia ca nh da c
bI f; ca tinb kb6ng pba t /a mu c Jicb cu6 t cu ng ma cbt
/a m6t gto t Jc pba n a nb cu6 c s6 ng. Chu khong pha I mo I
buo c va o nguo ng cu a cu a ba I fho, da fh y Iu Iu ca I ca
finh pha f ph cu a du c ong fhI sI, da fh y du c ong fhI sI
baf mo I nguo I cu I quy , khu f phu c fruo c du c ong. a n
foI Ia chI n sI fhI dua uu fu , do ng fho I ca finh hay hu f
fhuo c Ia o, hoI no ng na y, va cu ng hay fa n ga I; foI yu ba n
foI, ma c du nhu ng nhuo c dI m do ; nhung hu f nhI u
fhuo c Ia o, no ng finh va hay fa n ga I Ia nhu ng ca finh va f;
ma foI r f hI u ra ng chinh su Iao do ng c n cu va nhI u
sa ng kI n Ia I Ia ca finh su sac nh f cu a ba n foI. Khong
pha I Ia nha fho cu va n ve o cu fho, ngo nga o frong fho
Ia mo I co ca finh. Nha fho cu Ian va o qu n chu ng, yu
m n qu n chu ng h f Io ng h f da dI, fru f ca fm ho n
mnh ra phu c vu qu n chu ng ro I Ia m fho, ca I do c da o
nh f dnh Ia gan II n vo I nhI f fnh cu a fhI sI, chu
khong dI fm o du xa ca .
Nha fhI sI co fa I cu ng nhu nguo I da n ba co duyn, cu
Ia m vI c dI, cu ca ha f dI, duyn se foa f ra ngoa I, chu
cha ng c n pha I uo n e o dI frn so I gIy fhe p, cha ng c n
pha I soI guong co na n ra cho mnh mo f da ng dI u nguo I
hu ng, cha ng c n pha I co fnh fa o ba o ba ng nhu ng hnh
a nh Ia m xI c nhu fho I a f:
Ktnb tc kb6ng tbc ca c ba /6 Jt b6
hoa c nhu ng con duo ng
Va cb co ca cb /au Ju ng J y
Gto tay cba o nbu ng c6ng truo ng
hoa c
Tra t J t
kb6ng cbu ng ta
Ngo nga c mu /o a
Cb6 ng g y buo c Jt /oa ng cboa ng.
Ktnb tc ca c ba /6, con Juo ng gto tay cba o, va tra t J t
cb6 ng g y buo c, do , ca I fhu ca finh co Ia m I y duo c y
fh f chI Ia mo f ca I bong bo ng fho I pho ng.
No I chung, chu ng fa v n dI fm ch f fho cu a fho I da I.
Co nhIn, mo I fhI sI fm mo I kha c, nhung fheo foI nghI,
ch f fho cu a fho I da I fa pha I co mo f ca I g frong sa ng,
Ia c quan, gIa n don va phong phu , m say ma Ia I fInh fa o,
fa o ba o ma khong dIn Ioa n, mo f ch f fho co finh ch f
qu n chu ng, d cho ha ng frI u nguo I yu, fhuo c, co fh
bo I duo ng cho fm ho n nguo I nhu mo f ch f phu sa fh n
dI u; chu khong pha I Ia co na n ra mo f ch f fho a c, d p
va o gIa c quan ba ng mo I ca ch, co gI f gn nguo I do c nhu
Tr n n, hunh hoang nhu I a f, fra hnh nhI u ca ch
I p Io , gIa fra nhu Hoa ng C m.
Nguo I fhI sI cu a ch do fa Iuon Iuon pha I co mo f fhac
mac: fm fo I Ia m fh na o ma ha ng va n qu n chu ng yu
fhich fho fa duo c. N u fa chua Ia m duo c nhu fh , fh if
nh f cu ng pha I fh y co Ia m duo c nhu v y fh mo I du ng
chn Iy ; ma chua Ia m duo c nhu v y, fh pha I fh y Ia
mnh ha y co n b f Iu c, ha y co n no Io n vo I qu n chu ng.
Chu co aI Ia I co fu phu mnh Ia bI n, fu phu ra ng ba
fram nam sau mo I co nguo I hI u fa. Khoa c Io I cu a
Nguy n u va o mnh nhu v y, cho khe o ke o ma d u fhaI
nh m ch do d y. Nha fho muo n fa c do ng duo c va o Ich
su , fh pha I fa c do ng fhong qua qu n chu ng, muo n I y
fho d u franh cho fho ng nh f, fh pha I dem fho mnh
fhu c d y qu n chu ng d u franh cho fho ng nh f, chu cu
fu phu maI sau mo I co nguo I hI u fa, fh Ia do I d n Iu c
fho ng nh f da fhu c hI n duo c ro I, Iu c do fho fho ng nh f
cu a mnh mo I co nguo I hI u hay sao7
'
' '
Tho cu a fa pha I co no I dung qu n chu ng, co hnh fhu c
qu n chu ng; fho cu a fa pha I co finh da ng, pha I frung
fha nh khong Iay chuy n vo I su nghI p cu a a ng, cu a
nhn dn. o I v y ca c nha fho cu a ch do fa pha I quy f
II f d p cho fan ca I fhu fho Nbn cn - Gtat pbm Ia
noI bo c Io ro nh f nhu ng fu fuo ng IIn fu c cho ng ch do
fa, cho ng chu nghIa xa ho I, Ia fhu fho ma qu n chu ng
khong fh na o yu duo c. Chu ng fa r f ro ng ra I vo I
nhu ng m m non van ho c phu c vu cong nong bInh, vo I
nhu ng fm fo I fhI n chi, vo I f f ca ca c bu f pha p du ng
duo ng huo ng, nhung khong fh ro ng ra I chu f na o h f vo I
fhu fho nguo c gIo ng xa ho I chu nghIa. Th f du ng nhu
v y ro I, d u franh cho fho cu ng Ia d u franh cho fu
fuo ng, cho a ng.
8-106S
NH NG SY NGH CHNG QANH
V N K CHNH H N
C n dy, frong khI hnh fha nh mo f Iuo ng fu fuo ng
xe f Ia I, co nhu ng nguo I nhn mo f so fruo ng ho p chu p
mu , quy k f mac pha I o nhu ng ky chInh hu n fruo c kIa,
da phu nh n ca I fa c du ng fich cu c Io n Iao cu a ChInh
hu n.
Nhn mo f vI c bI n Iu n chung quanh Skho p, ba n
Nguy n Tun cu ng co vI f: ... Nghe ma muo n gI f mnh
nghI d n chInh hu n van ngh nam na o, co nhu ng ph n
fu hang ma u vf bo c do ng In ro I quy ca I I m, ca I y u
cu a nguo I kha c In fheo vo I ca I hu ng chu quan cu a
mnh...
|1)
- CI f mnh nghI d n chInh hu n van ngh ...
Ho c f p chInh hu n na o co pha I du Ia b bo ng nuo c soI7
Nhung fheo y foI, khong aI v mo f I n b a p xc na o do
ma cho Ia vI c fIm fhuo c fr b nh Ia khong nn; mo f so
fruo ng ho p du ng phuong pha p chua chac fay du co xo a
mo duo c ca I nhI m m u cu a ChInh hu n! a n fhn, do ng
chi fa frong khI fr b nh cu u nguo I, co mo f va I ca I ch ch,
|1) Trong ba I fu a Tuycn t p truyc n ng n cu a 8ckb6 p |Nha xu f ba n
Ho I Nha van)
fa khong nn no I v ho mo f ca ch a c ca m; ho cu ng chinh
Ia fa fhoI.
! TRANH IA Q!Y I! T
Thuo ng fnh, khong aI muo n m f Ia m g. Nhu ng
nguo I fI u fu sa n ca ng fhich mo I vI c d u m de p, ho a
ha o, yn vuI. Nhung Ia m g co mo f ca I bo I ca nh xa ho I
nhu fh d du a Iung cho Iu da I! Ca I fhuo fruo c Ca ch
ma ng fha ng Ta m na o co yn bnh g du! N u co nhu ng
nguo I fhuo y co fh ngo I ng m ke o ma ch nha bo c ngoa I
da cuo I uo p huong hoa Ian, do Ia nho ho ru c d u va o
ca nh nhu chIm da dI u. Nhu ng nguo I fI u fu sa n cu
muo n foI Ia ke gIu a, foI chu a doI bn. Nhung ro I Ca ch
ma ng cu ng d n, IoI b f d y nhu ng nguo I c u an hoa c
huo ng Ia c. No I chung, frong mo f fho I ky ca ch ma ng cu a
Ich su , qu n chu ng nhn dn chuy n do ng ma nh II f, aI
muo n yn fhn cu ng khong yn fhn duo c: frong cuo c
sap x p Iu c Iuo ng, fh f f anh pha I co mo f cho du ng,
mo f ha ng ngu . Co nguo I fh y ba o Nbn Jn mo f so chu
nh f dang ba I v gIo I van ngh Trung Quo c va ch f p
doa n cho ng a ng Inh IInh- Tr n Xi Ha , da no I cay
chua: - Nga y chu nh f d cho nguo I fa nghI, Ia I ne m qua
bom ra! Nhung ma y bay cu a d quo c My ha ng nga y dIn
Ioa n mang nhu ng qua bom khInh khi ma bay frn khong
cu a nhI u nuo c; bom fh f, nghIa den, cu a My do a d m
frn d u nguo I fa d y, chu khong pha I bom nghIa bo ng
du! Co gIaI c p, fh f f y u co d u franh gIaI c p. Co
nhu ng Iuo ng fu fuo ng cho ng do I nhau, fh f f y u co d u
franh fu fuo ng. o Ia fhu c fa I kha ch quan, chu chu ng fa
na o muo n ba y vI c ra Ia m g! uo I ch do cu , nhI u
nguo I da co fnh mu nI che faI, nham maf vo ngu , nga y
fha ng da I dong choI cho h f, ho h u nhu khong bI f d u
franh Ia g. Nhung chung quanh ho , do I v n fheo quy
Iu f d u franh gaf gao; khong co ca I g du ng yn ca ! d n
ho n da no , frong mnh no ca c dI n fu cu ng quay khong
ngu ng; ma fh f ra, n u nhu ng nguo I do fu fhu nh n vo I
mnh, fh Io ng ho co m de p, hoa ha o g du, no Iuon
Iuon b f o n, nom no p Io Io mo f ca I g, no buo n muo n ch f
duo c!
So d u franh ma khong fra nh duo c d u franh, chI
ba ng mnh nhn fha ng va o ca I f f y u, fich cu c d u
franh fheo huo ng c n fhI f cu a cuo c so ng.
A I T! A I I, C! ! KHO C! ! NA N
Ho I nguo I ba n r f d ca m xu c cu a foI oI! a n Ia nguo I
r f fhanh fao frong do I, mo f fi d m Ioa ng cu a nuo c fra
da Ia m Iuo I ba n san Ia I hay da n ra, ba n khong bao gIo
no da nh aI, hoa c phu nu hay da n ong, du Ia vo I mo f ca nh
hoa ho ng; ba n b f nh n fruo c mo f Io I no I na ng; ba n r f
qun fu va nhn da o, ba n khong muo n mo f nguo I na o
h f pha I kho dau... Mo f ma f ba n muo n co fhIn duo ng
frn ma f d f va co ngay! mo f ma f ba n nghe no I d u
franh, ba n nghe no I chuyn chinh, Ia ca I fm ho n ba ng
fo va ba ng bo ng frang cu a ba n da ro n gIo e suong, se ra
che cho cho f f ca mo I nguo I.
Nhung chinh gIaI c p vo sa n va a ng cu a no muo n
d n d n fhI f I p mo f fhIn duo ng fh f su frn ma f d f,
muo n fhu c hI n gI c mo muon do I cu a Ioa I nguo I va ca
cu a ba n d y! Co n g kho dau ba ng ca I xa ho I co gIaI c p
frong m y nghn nam nay! Nhung m y nghn nam nay,
nhn Ioa I khong co con duo ng Ich su na o kha c d dI, nn
pha I dI qua ma u va nuo c maf cu a ca c xa ho I co gIaI c p.
n fho I da I na y, fh ca I nguo n dau kho Ia ca c xa ho I co
gIaI c p da co fh dI f duo c, va dI f duo c ha ng Ioa f ro I.
Ca I fo I fo fong y da co fh xo a duo c ro I, nhu ng nguo I
VI f Nam chu ng fa o mI n ac nuo c fa, cu ng da In
duo ng xo a ca I nguo n dau kho can nguyn gh go m y!
ToI nghI ra ng u c Ph f xua kIa mang mo f Io ng fhuong
vo Iuo ng do I vo I nhu ng do I re f, o m dau, gIa c gIa , ch f
cho c cu a nhn Ioa I, va frong pha m vI cu a hon haI nghn
nam fram nam v fruo c, chI ho ng gIa I quy f ba ng
phuong pha p duy fm, fh d n nay, chinh ca c a ng cu a
gIaI c p vo sa n, fhu c hI n chu nghIa Ma c - InIn, da
fhu c su gIa I quy f duo c v can ba n, ba ng ca ch fhI f I p
ca I xa ho I khong gIaI c p, va do Ia da I fu da I bI, cu u
kho cu u na n!
o c Io f Ia nguo n go c dau kho , a p bu c Ia nguo n go c
dau kho , cha y fheo Io I nhu n fo I da, fich Iu y d ma fich
Iu y Ia nguo n go c dau kho . Chuyn chinh vo sa n Ia nha m
cha n nhu ng quy Iu f y cu a fu ba n chu nghIa, khong cho
no fa c oaI fa c qua I, cha f no fu go c, nho b f r no , fhay
no ba ng quy Iu f v Io I ich cu a nhn dn, cu a xa ho I ma
phu c vu . Co n chinh nghIa na o hon, co n nhn da o na o
ba ng! - Ho I nguo I ba n r f d ca m xu c cu a foI oI! ba n v n
fh y nhu ng vI c cha n, cha f, nho b f Ia ma nh qua ,
Ia khong hI n Ia nh, nhung Ia m fh na o kha c duo c7 u
franh gIaI c p, chuyn chinh vo sa n Ia do de cho ca I xa
ho I khong gIaI c p cong ba ng, ba c a I nga y maI ra do I.
a n v n khong muo n co d u franh gIaI c p ma duo c nhu
v y, fh kha c na o chuy n nhu ng fre con fuo ng mnh na y
ra o ngoa I bu I, me nha f dem v , chu khong pha I do me
ru f ruo f, xe fhf de mnh ra!
Chu ng fa dang so ng frong fho I ky fo ng khu ng hoa ng
fu ba n chu nghIa, fho I ky da I ca ch ma ng xa ho I chu
nghIa frn fh gIo I. Nuo c fa, o mI n ac, ca c gIaI c p b
a p bu c bo c Io f xua kIa da nam I y chinh quy n, Ia m chu
f f ca . Chu ng fa fhay fro I do I d f cu a d quo c, cu a phong
kI n, cu a fu ba n fha nh fro I d f cu a fa; ma vI c fhay do I
na y khong g co fh ngan cuo ng duo c. Tu fuo ng cu a fa
baf buo c pha I fheo cho du ng, fheo cho ho p, cho kp su
ca I fa o ca ch ma ng cu a xa ho I kha ch quan; muo n v y, no
pha I Ia fu fuo ng cu a gIaI c p vo sa n. N u fu fuo ng cu a
fa cu muo n fu nhIn nhI nhIn, cu muo n mnh khong
pha I Ia fu fuo ng cu a gIaI c p vo sa n, fh f f Ia no pha I
do I kha ng vo I cuo c fI n In ca ch ma ng. Iu c do se co mo f
cuo c d u franh quy f II f, mo f cuo c fru khu nhau khong
fhuong fI c gIu a fa va fhu c fa I ca ch ma ng kha ch quan.
Iu c do se dI n ra mo f ca nh chu ch u da xe cu a Ich su .
Qu n chu ng ca ch ma ng se d p ho fu fuo ng Ia c h u hay
pha n do ng cu a anh cho vo Ie , cho fo e Iu a ra! Xe Ich su
chac chan Ia khong Iu I, ma con chu ch u khong fra nh
duo c fan na f.
ChInh hu n fu c Ia cuu mang, gIu p do ba n cho n I y
con duo ng fu fuo ng du ng, fra nh cho ba n ca I fha m ha I
ga y do , mo cho ba n con duo ng so ng vInh hI n. Trong ca I
vo mInh khong phn bI f duo c pha I fra I cu a fu fuo ng
ba n, ChInh hu n do I a nh sa ng va o; ca I b kho nga n do I
cu a xa ho I co gIaI c p da pha n a nh frong fm nguo I
fha nh ca I b kho cu a fu fuo ng; n u khong gIa nh duo c
quy n chu do ng gIu a su ho n do n y, fh ba n se co n fr m
Iun Ia n ngu p khong fhoI; ma foI bI f ra ng ca I dau kho
v fu fuo ng Ia muo I haI cu a dI n fu ng xe o cu a Im
Vuong; ChInh hu n chinh Ia da I fu da I bI, cu u kho cu u
na n! a nhI u I n foI fu mnh nghI m nghI ra ng: d u
franh fu fuo ng Ia vI c da f f y u ro I; nhung co n ca I fri
fu cao ca da fa o ra phuong pha p chInh hu n fh f Ia vo
cu ng ky dI u! Tho I co Hy Ia p, nha hI n frI f Xocora f
|1)
co no I d n vI c do de cho nhu ng fm ho n; phuong pha p
chInh hu n cu a fa Ia fhu c su do de cho nhu ng fm ho n
mo I; da ng Ie d cho ba o fa p cu a cuo c d u franh xa ho I
frong fho I ky ca ch ma ng d p anh xo xa c va fhay do I o c
cho anh, chInh hu n Ia mo f Io ng p dI u ky Ia m cho fm
ho n mo I cu a anh duo c fu no ... Chu nghIa Ma c - InIn,
frong ChInh hu n, gIu p cho fa nam duo c quy Iu f cu a
fu fuo ng da ng ma , fu ca I b do ng da nga n kI p, gIa nh
I y ca I chu do ng fu ra y v sau. ToI fuo ng nhu phuong
pha p chInh hu n ba y ra ca c Ioa I, ca c kI u fm ho n d
cho fa nh n xe f, so sa nh va fu nguy n cho n I y Ioa I fm
ho n na o fo f de p nh f, vuI suo ng nh f... y Ia fu fuo ng
da chu vo I ca I nghI p cu a no - nghI p fu c Ia quy Iu f
- Ia hu f ma u, hu f mu cu a nong dn, Ia m sao chI m duo c
nhI u ruo ng, cuo p duo c nhI u fho c nh f; no kha f Ia m
chu a d f, mo f ca I mang fre mo c, no cu ng go I Ia Iong fo
cu a d f ba , ma f fro I do I, no ba o Ia nang cu a ong; no
an b n d n ca I Iu ng qu n cu a bo cu me dI. y Ia fu
fuo ng fu sa n vo I ca I nghI p cu a no Ia b nh kha f va ng;
no muo n uo ng va ng cho d y mI ng; no bo n fu ng ba f com,
manh a o, ru f su c Iu c cu a cong nhn d du c Ia I fha nh
va ng ma uo ng; no na n h f ma u fu y cu a kha ch mua
|1) 8ocratc: nha frI f ho c Hy Ia p fruo c Cong nguyn |168-100).
ha ng, cu a nguo I fIu fhu , cu ng Ia I d ma duo c uo ng
va ng; ca ng nuo f va ng ca ng do I uo ng fhm; no khong n
mo f fhu b n fI n na o h f, fI n do I vo I no khong co mu I;
duo I da y mo I f ba o cu a no , co mo f do ng xu na m frong
do . y Ia fu fuo ng fI u fu sa n vo I ca I nghI p cu a no Ia
no I nnh nhu ca nh be o ma f nuo c, Ia o b u fh fro n, o o ng
fh da I, Ia Iu c ca ch ma ng In, fh no hang ha I nhu dI u
duo c gIo , Iu c ca ch ma ng ga p fro nga I, fh no bo nha o nhu
dI u du f gIy... Co n nhI u fhu fu fuo ng nu a cu a xa ho I
cu ; nhI u khI f f ca pha fro n, ch bI n vo I nhau nhu gIy
Ieo cha ng chf frong ru ng. Trong ca I xa ho I cu d y den
fo I, x u xa, co fu fuo ng cu a gIaI c p vo sa n guong frong
cha ng chu f bu I fr n, no khong kha f ruo ng d f, no khong
kha f va ng, no khong b p bnh; no chi cong vo fu, no
ca ch ma ng frI f d . Quy Iu f cu a fu fuo ng vo sa n Ia nhu
v y, nhu nguo I fre o vuon In dInh nu I, fuy gIan kho ,
nhung Iuon Iuon fh y ph n ch n, sa ng khoa I! ChInh
hu n gIu p fa phn fa ch, chIm nghI m f f ca nhu ng dI u
frn dy, ro I fu do cho n I y con duo ng if fo n nuo c maf
nh f, con duo ng fo f de p, vInh quang nh f: I y fu fuo ng
cu a gIaI c p vo sa n Ia m fu fuo ng cu a mnh. Mo f vI c ba n
ch f nhn du c nhu v y, fuo I cy ch f fha nh cy so ng,
sao nghI d n Ia I gI f mnh7 o mo I Ia da I fu da I bI, cu u
kho cu u na n.
CH! CIA C
ChInh hu n fh f Ia fra Ia I ca I fu do cho fu fuo ng con
nguo I, gIa I pho ng fu fuo ng con nguo I kho I nhu ng ca I
nghI p x u xa. Nhu ng ca I nghI p do , om I y frong ca c
xa ho I a p bu c bo c Io f, mo f khI da mang I y nghI p va o
fhn, fh no baf anh Ia m fu bInh; dm na m anh cu ng
khong ngu duo c ma cu fh y mnh dI fhu fho c fo; anh
buon ba n, fra o fro frong ca chIm bao cu a anh, anh
fuong fu do ng fI n, anh uo ng fhuo c do c d cho do kha f.
Ruo ng, fho c, do ng fI n hay Ia c fhu dinh II n va o anh da
fha nh ba n ch f cu a anh. Nay anh pha I go nhu ng ca I y
ra kho I anh. ChInh hu n mo f ma f do I ho I d u franh fu
fuo ng gaf gao, khong fhuong fI c, khong nhn nhuo ng,
d y sa f khi do I vo I nhu ng fu fuo ng saI x u, mo f ma f r f
nng nIu, p u , fa o mo f Io ng p m u nhI m cho fu fuo ng
mo I no ra. KhI nhu ng ca nh d u fIn cu a fu fuo ng mo I
d p d p o frong ba n, ba n ca m fh y mo f fhu vuI suo ng
Ia Iu ng. o Ia chu gta c; do du ng Ia ca I gIa c ngo fu o
frong Io ng, fu fhm fm, nguo I ngoa I khong fh fa cho
ba n nghe, ma chinh ba n pha I fu kInh nghI m I y. KhI
fu fuo ng cu a ba n baf d u fhay do I quy Iu f, co fh no I
cu ng vi nhu mo f ha nh fInh b y Iu v n quay frong mo f
h ma frung fm Ia mo f ngoI sao den fo I, by gIo ha nh
fInh ro I bo ca I h cu ma quay frong h mo I, frung fm
Ia ma f fro I cu a fu fuo ng vo sa n, chu su c h p d n, nh n
a nh sa ng cu a ma f fro I do , fheo nhu ng quy Iu f cu a h
fho ng mo I. Ca I nhich, ca I chuy n, ca I fhay do I h fho ng
y Ia mo f su de Ia I no chI pho I ca fm ho n ba n, ho I xun
cho fri fu ba n. Tu gIo fro dI, ba n nh f quy f gIu cho
du ng b f ra kho I ca I b u fro I mo I; fra I Ia I, fu fuo ng cu a
ba n Iuon Iuon fI n fo I, nhich g n su c no ng, su c sa ng cu a
ma f fro I; va khI do , ba n se ca m fh y ba n do I da o su c
so ng va kha nang, ba n cu ng mang mo f ph n va n nang
cu a fu fuo ng vo sa n!
So ng frong fho I da I ca ch ma ng xa ho I chu nghIa, ba n
pha I Ia m fh na o duo c mang fhaI ca I chu gta c do , n u
khong, ba n se khong co vo n d so ng cuo c do I mo I. Nhu ng
nguo I du ng gIu a ng m da cuo I bo c ke o ma ch nha frong
fho I cu , fhu c ra ho co frung I p du; gIa n fI p ho cu ng u ng
ho nhu ng f ng Io p bn frn. N u hI n nay anh khong co
duo c, hay khong muo n co ca I chu gta c y frong Io ng, fh
fh f f fu fuo ng cu a anh quay fheo nhu ng quy Iu f kha c
ha n, cho ng do I. Tu fuo ng cu a fa nhu con ca , no khong an
muo I cu a fu fuo ng gIaI c p vo sa n, fh no se uon. VI c ca c
ba n fhn, ca c do ng chi gIu p fa frong ho c f p chInh hu n
Ia m foI nho d n cu chuy n foI duo c do c nga y nho : co mo f
ong vua o r f b n, khong bao gIo chu fam gIa f, go I Ia Ma
Iem hoa ng d ; dnh fh n, Iinh fra ng IoI ong ra fam go I, ky
co ; ban d u ong fa fh y nuo c Ia fh so xanh ma f, nhung
xong, fhay qu n a o mo I, fh ong Ia I duo c I y Xa pho ng nu
hoa ng r f de p de , fhom fho. - u ng nhu v y, ChInh hu n
cu ng nhu Xa pho ng nu hoa ng; fu fuo ng cu a fa du ng run
so nhu Ma Iem hoa ng d .
Nhu ng fu fuo ng x u cu a ca c gIaI c p phI vo sa n,
frong suo f cuo c Kha ng chI n vI da I, ph n b da nh ba f,
pha fan, ph n b bao vy, do n e p. Trong ho a bnh, fhu a
co su gIa o du c cu a a ng co Iu c b IoI Io ng, no vu ng d y
fro Ia I, xong ra mu a may an no I huyn fhIn, no ha n ho c
fu fuo ng vo sa n vo I ca mo f fu a I gIaI c p, no khong cong
nh n ho c f p chInh hu n v fruo c va muo n fu fo n fheo
ba n ch f cu . Nhu ng ca ch ma ng cu a fa Ia I fI n In mo f
buo c nu a, Ia m ca ch ma ng xa ho I chu nghIa; nh f dnh fu
fuo ng vo sa n khong nghI f n cong ca c fhu bo ng fo I va
suong mu do .
Nuo c fa Ia mo f nuo c nong nghI p Ia c h u; so Iuo ng
gIaI c p cong nhn cu a fa khong dong; co fh no I ra ng
chinh nho ChInh hu n, chinh nho gIa o du c fu fuo ng ma
Ia m cho ba n ch f gIaI c p vo sa n cu a a ng vu ng ma nh
khong ngu ng; frong Kha ng chI n, co fh no I ra ng mo I do f
ho c f p chInh hu n Ia I dem fo I mo I do f fhang fr n Io n
Iao. a ng Iuon Iuon c n mo ChInh hu n, d dua ca ch
ma ng fI n In; coI fhuo ng, fh m chi pha n u ng ChInh
hu n Ia Ia m y u Iu c Iuo ng fu fuo ng cu a a ng.
ChInh hu n Van ngh 1953 da vu frang fo f de p cho
gIo I van ngh d dI va o fhu c f qu n chu ng, da Ia m cho
ca c fa c ph m xy du ng sau do co mo f xuong so ng fu
fuo ng. N u co mo f so ch ch choa c na o frong khI du ng
phuong pha p, do Ia dI u fa c n ru f kInh nghI m d
fra nh v sau. Theo y foI, ca I dI u co I n Io n, fu c Ia khI
vI f nhu ng ba I fu ph bnh frn fa p chi Van ngh fha ng
7-1953, mo f so van ngh sI da hoa n foa n phu nh n gIa
fr ca c fa c ph m mnh fruo c Ca ch ma ng. Nhu ng fa c
ph m fruo c Ca ch ma ng Ia Ia m frong hoa n ca nh Pha p
fhuo c, khI nguo I sa ng fa c chua co chu nghIa Ma c - InIn
soI duo ng; bn ca nh nhu ng saI I m v fu fuo ng c n pha I
ph bnh, mo f so fa c ph m da da f fo I mo f mu c ngh
fhu f na o va da co mo f khuynh huo ng fI n bo so co t
boa n ca nb tbo t Jo , fh v n co n Ia I mo f gIa fr van ho c
ngh fhu f. Hoa n foa n vu f ca , coI no Ia duo I Zro, Ia
khong co quan dI m Ich su frong ph bnh. Nhung ma f
kha c, fu cho do Ia I dI fo I cho coI ChInh hu n fruo c dy
Ia saI ca , ro I su a saI ba ng ca ch phu c ho I nguyn xI ca c
fa c ph m cu khong phn bI f, khong ph pha n, do Ia
dI u xo a nho a r f nguy ha I. ChInh hu n Van ngh 1953
can ba n Ia r f bo ich, quy ba u cho fm fri gIo I van ngh ;
hI n fra ng co chu nghIa xe f Ia I frong van ngh hI n
nay, chu ng mInh ra ng ChInh hu n Van ngh 1953 Ia
du ng, Ia ho c f p nhu fh co n chua du .
Ca I gIa c ngo v fu fuo ng vo sa n, chu ng fa c n gIu ma I
va da o su, Ia m cho no Io n ma nh khong ngu ng.
CA M ON T! T!O NC VO SA N
o I Ia mo f cuo c d u franh khong ngu ng: aI cho cu
na y Ia sa o va khong muo n nghe, foI fh fh y ca I chn Iy
gIa n don do , nghI m ma I ma v n chua fhuo c, v n cu mo I.
uong ro I chn Iy do ra mo f hom, Ia da m f vu khi frong
hom y ro I. Khong co fu fuo ng cu a gIaI c p vo sa n, I y
g ma xy du ng cho fm fri7 Nhu ng nga y Iao do ng bnh
fhuo ng, fu fuo ng vo sa n Ia ca I ch f men ca ch ma ng no
dua fham fhI f d n cho mo I vI c du nho d n du; fu
fuo ng vo sa n Ia ma u no ng cu a mo I cong fa c ca ch ma ng.
Nhu ng khI fo I Iu a faf de n, fu fuo ng vo sa n nhen a nh
sa ng In fro Ia I. ChoI vo I gIu a gIo ng, co fu fuo ng vo sa n
Ia co che o Ia I dua fa fo I bo .
Khong fh fuo ng fuo ng duo c ra ng duo I fho I Pha p Nh f
fhuo c, mo f dm dI xem chI u bo ng v , foI b a m a nh bo I
haI con maf cu a ca I fha ng ma qua I frong phIm fn
Kha ch ky d na y co ca I b nh Ia fhich gI f vo , no da I y
nhI u nguo I da n ba v , d gI f IIn fI p. m khuya, na m
frn gIuo ng, foI khong da m ngu nu a, b doI maf cu a
fha ng no chI pho I; foI pha I go I, c u cu u vo I ba n foI, d
gIu p foI cho ng Ia I. Con nguo I frong xa ho I cu b nhu
nhuo c, ha I hu ng d n ng n na o! Con nguo I by gIo co fu
fuo ng vo sa n, co chn Iy cu a chu nghIa Ma c ro I, se nho
va o nhu ng fhu phIm y ma khong xem, hoa c co xem fh
fu c gI n ma ph bnh, chu nh f dnh khong chu kInh so !
Song Ie, ca I no c do c cu a xa ho I cu , Ia xa ho I pha hoa I
con nguo I, khong ngo Ia I co fh fh m qua su xa! Co doI
khI, gIu a canh khuya, foI chIm bao nhu ng ca I mo ng m
go m gh, vo Iy , qua I d, nhu ng ca I fI n kI p u u f o du
xua mnh khong kI m soa f duo c, Io n v frong gI c mo;
fhu c gI c, nu a fhu c nu a hu, nga n va n suong mu bao phu
da y da c. Trong khoa nh khac, foI I y ca I chI u yu
kinh
|1)
cu a fu fuo ng vo sa n, do I va o da nh fan duo c ca I
ho n mang, o n dnh Ia I fm fri, I y Ia I duo c cho mnh ca I
fh sa ng su a. N u khong co fu fuo ng vo sa n, nhu ng
fruo ng ho p du ng frn me p vu c cu a fm ho n nhu v y, foI
I y g d fru fa khi7
Va nhI u I n - cuo c do I qua fh f Ia khong don gIa n -
con nguo I cu frong foI, na ng mang m y chu c fh ky buo n
phI n, bI quan, cha n na n, bo ng fro d y do I quy n fo n fa I.
Co nhu ng doI nga y nhu v y, bo ma y fm ho n bo ng nhu
ho ng ba nh xe, du f gIy co f, I u fm ho n bo ng nhu su p
xuo ng, do vu n. CIu a da m ga ch ngo I ngo n ngang, gIu a ca I
hu vo Im fho I y, foI co n co fu fuo ng vo sa n; fu fuo ng
vo sa n Ia I Ia ca I do n b y gIu p foI kich mo I ca I In, xy
du ng fro Ia I phoI pho I vu ng va ng hon. Tu fuo ng vo sa n
no I vo I foI ra ng: o I v n de p fuoI, ca ch ma ng nga y ca ng
fhang, nhu ng frI n vo ng Io n Iao nh f dang mo ra cho
nhn Ioa I...; va foI khong fh na o khong Ia mo f nguo I
Iinh chI n d u cu a cuo c do I.
'
' '
|1) Trong ca c fruy n fh n ky xua, Ia mo f ca I guong d soI do I va o
ma quy , Ia m cho chu ng fan fa c hoa c fro Ia I nguyn hnh.
Ca m on fu fuo ng vo sa n! Quy bI f bao, ca I ch f fu
fuo ng fI n bo nh f, hoa n my nh f, ma nh me nh f, fInh
hoa cu a Ich su fu fuo ng Ioa I nguo I! Ca m on ChInh hu n
dem da f fu fuo ng vo sa n va o gIu a fm fri con nguo I, fu c
Ia da f ca I m m, ca I nhn sInh ra su c so ng o gIu a ca I ha f.
Ca m on a ng, co su c gIa o du c ca I fa o m u nhI m, co
Io ng nhn da o vo bIn!
8-106S

Nhung Buyoc Duong Tu Tuong Cua Toi - 961

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nhung Buyoc Duong Tu Tuong Cua Toi - 961

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NH NG BO C O NG

ToI muo n no I d n ba I fho Cu a ba ng Lc a t ma I

You might also like