1.

PYASA KAVRAMLARI, ETLER, ZELLKLER ktisadi adan piyasa, alc ve satclarn birbirleri ile karlkl iletiim iinde olduklar ve mbadelenin meydana geldii yer olarak tanmlanr. Piyasa kavram genellikle teorik ve mekandan soyutlanm bir kavramdr. Piyasa kavram somut olarak dnlrse, daha ok borsa olarak tanmlanabilir. Borsa hangi trde olursa olsun, arz ve talebin karlat bir mekandr. Piyasa bir lkenin snrlar iinde ise ve o lkede yaplan ilemleri kapsyorsa buna i piyasa (domestic market), ilemler lke snrlarn ayorsa buna da uluslararas piyasa (international market) denir. ok deiik piyasa trleri olmakla birlikte konumuz asndan sadece mali piyasalar ve bunun alt blm olarak da para ve sermaye piyasalarn inceleyeceiz. 1.1 Mali Piyasa Bir lkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasnda fon akmlarn dzenleyen kurumlar, akm salayan ara ve gereler ile bunlar dzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluan yapya mali piyasa denilebilir. Tanmdan da anlalaca gibi, mali piyasa para ve sermaye piyasalarndan daha geni ve bu piyasalar da kapsamna alan bir kavramdr. Mali piyasa be ana unsurdan olumaktadr. a) Tasarruf sahipleri (fon arz edenler), b) Yatrmclar (fon talep edenler), c) Yatrm ve finansman aralar, d) Yardmc kurulular, e) Hukuki ve idari dzen olarak sralanabilir. 1.1.1 Para Piyasas (Money Market) Ksa vadeli fon arz ve talebinin karlat piyasaya "para piyasas" denir. Para piyasasnn tipik zellii ksa vadeli fonlardan olumasdr. Para piyasalarnda vade genellikle bir yl amaz. Para piyasasndan salanan fonlar kredi olarak iletmelerin dnen varlklarnn finansmannda kullanlr. Para piyasasnn aralarn ticari senetler; kaynaklarn eitli mevduat oluturmaktadr. Para piyasasnn kendi iinde rgtlenmi ve rgtlenmemi para piyasas olarak da bir ayrm yaplabilir. rgtlenmi para piyasas bir bankalar sistemidir. nk iletmelerin nakit ihtiyac ounlukla ticari bankalar tarafndan karlanmaktadr. rgtlenmemi para piyasas banka sisteminin dnda kalan piyasadr. Bankalar dndaki kii ve kurulular da bazen iletmelere ksa vadeli fon salarlar.

MAL SSTEM EMASI TASARRUF SAHPLER (Fon Arz Edenler) YATIRIM VE FNANSMAN ARALARI 1. Para (Nakit) 2. Mevduat 3. Banka paras 4. Kredi 5. Sosyal gvenlik fonlar 6. Kooperatif kaynaklar 7. Tahviller 8. Hisse senetleri 9. potekli bor ve irat senetleri 10. Kamu hisse senetleri 11. Gelir ortakl senedi 12. Devlet i borlanma senetleri (DBS) 13.Varla dayal menkul kymetler (VDMK) 14. Depo edilen menkul kymet sertifikalar YARDIMCI KURULULAR (Fon Akmna Araclk Edenler) 1. Bankalar 2. Arac kurumlar 3. Yatrm ortaklklar 4. Yatrm fonlar 5. Menkul kymetler borsas 6. Sosyal gvenlik kurulular 7. Sigorta irketleri 8. Kooperatifler 9. Yatrm kulpleri 10. Genel finans ortaklklar 11. Risk sermayesi yatrm ortaklklar 12. Derecelendirme (rating) irketleri 13. Takas ve saklama irketleri 14. Portfy ynetim irketleri 15. Yatrm danmanl irketleri 16. potee dayal menkul kymetler merkezi YATIRIMCILARTKETCLER (Fon talep edenler) PARA PYASASI Ksa vadeli fon arz ve talebinin karlat piyasa FAZ ORANI SERMAYE PYASASI Orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karlat piyasa HUKUK VE DAR DZEN almay dzenleyen - lkeler - Kurallar - Denetim

1.1.2 Sermaye Piyasas (Capital Market) a) zellikleri En genel tanmyla sermaye piyasas orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karlat piyasadr. Sermaye piyasas mali piyasa kavramndan daha dar ve teknik bir nitelik tar ve genellikle mali piyasa kavram iinde yer alr. Sermaye piyasasnn tipik zellii ve para piyasasndan ayrld en belirgin nitelii bu piyasann orta ve uzun vadeli fonlardan olumasdr. Bu vade bir yldan fazla olmaldr. Sermaye piyasasndan salanan krediler genellikle, iletmelerin bina, makina ve tehizat gibi duran varlklarnn finansmannda kullanlr. Para piyasasnda olduu gibi, sermaye piyasasnn kaynaklar da tasarruf sahiplerinin birikimleridir. Sermaye piyasasnn en nemli ve yaygn aralar hisse senetleri ve tahvillerdir.
2

b) eitleri Sermaye piyasnn bir blmlendirmesini yapmak gerekirse aadaki gibi bir ayrm yaplabilir. Birincil Piyasa (Primary Market) Hisse senedi ve tahvil gibi menkul deerleri ihra eden irketler ile alclarn yani tasarruf sahiplerinin dorudan doruya karlatklar piyasalardr. Buna hisse senetleri ile tahvillerin ilk kez srlp "ihra"tan alnd piyasa da denilebilir. Arada irketin bizzat bulunmayp bir banka ya da arac kurumun bulunmas bu almn birincil piyasadan olmasna engel deildir. kincil Piyasa (Secondary Market) Menkul kymetleri ihratan alanlar, bunlar tekrar paraya evirmek istediklerinde, hisse senetlerinde hibir zaman, tahvillerde ise vadeden nce bunlar ihra eden kurulua mracaat edemezler. kincil piyasa bu durumdaki menkul kymetlerin paraya evrilmesini salayan piyasadr ve menkul kymet borsalar bu piyasay tanmlamada en iyi rnektir. kincil piyasa, menkul kymetlerin likiditesini arttrarak birincil piyasaya talep yaratr ve gelimesini salar. kincil piyasann en iyi tekilatlanm blm menkul kymet borsalardr. Bunun haricinde sermaye piyasas iyi gelimi lkelerde bir de "over the counter" (tezgah st) borsa d piyasa vardr. Birincil piyasa daha ok sermaye piyasas bilinciyle, ikincil piyasa ise menkul kymetler piyasas bilinciyle alr. Birincil piyasada uzun vadeli fonlarn tasarruf sahibinden firmalara intikali sz konusudur ve birincil piyasada yaplan tahvil ve hisse senedi satlar sonucunda firmaya yeni sermaye girer. Oysa ikincil piyasada el deitiren menkul kymetlerden salanan fonlarn bunlar karan irketle bir ilgisi yoktur. 1.2 Para Piyasas ile Sermaye Piyasas Arasndaki likiler Geni anlamdaki sermaye piyasas kavramna para piyasas da dahil olmaktadr. Bu durumda gerek kredi arz, gerekse kredi talebi para piyasasndan sermaye piyasasna ya da sermaye piyasasndan para piyasasna kolayca kayabilir. Faiz haddi iki piyasa arasndaki fon akmn ayarlayan bir dzenleyici olmaktadr. Fon arz edenler, kendi yatrm politikalarn ve elde etmeyi umduklar gelire bal olarak yatrlabilir fonlar bu piyasalardan birine veya her ikisine ynlendirilebilirler. Fon talep edenler de, ihtiya duyduklar kredinin trne gre her iki piyasadan borlanabilirler. Baz arac kurulular, zellikle bankalar hem para, hem de sermaye piyasas ilemleri yapabilirler ve her iki piyasada alabilirler. Para piyasas ile sermaye piyasasnda cari faiz hadleri deiik olmakla birlikte birbirleriyle ilikilidir. Fonlar genellikle dk faiz haddinden yksek olana doru kayar. Para piyasasnda meydana gelen bir faiz oran art, sermaye piyasasna da etki eder.