Temel - Terimler (Kerem Yuksel)

1. A.
KURULU G
TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel, Sayfa 1
Semboller
retim ve Yk
rete rete Besleyici Kuvvetlendirici Transformatr rete Yolu rete Devre Kesici
470 MW
Arz ve Talep
2 Yk Besleyen 4 Santral
1600 MW 900 MW 730 MW 770 MW
4000 MW
TEA Trk Elektrik letim A..
Yk Besleyici Yk Yolu Zayflatc Transformatr Yk

300 MW
Elektrik Gc
Elektrik Gc Elektrikte G enerji akm orandr (Birim: Watt) G birim zamanda akan enerji miktardr (bir saat ya da bir saniye gibi) G = Enerji / Zaman
(Watt) (Watt) (kWatt) (Watt-saniye) (saniye) (Watt-saat) (saat) (kWatt-saat) (saat)
G = Enerji / Zaman rete Yk
Birim zaman bir saat ya da bir saniyedir.

1 kW = 1000 Watts 1 MW = 1000 kWatts 1 GW = 1000 MWatts
Elektrik Enerjisi
Enerji gcn belli bir zaman kesitinde akmdr (Watt-Saniye, Ws) Enerji = G x Zaman
(saniye)
Afin Elbistan-A Santrali (4x340 MW)
(Watt-saniye, Ws) (Watt-sn) (Watt)
rete
Enerji
Yk
Enerji = G x Zaman
Elektrik Enerjisinin Ticari Birimleri
Elektrik Enerjisi
Enerjinin ticari lm birimi kiloWatt-saattir (kWh) Enerji = G x Zaman (Watt-saniye, Ws) (Watt-sn) (Watt) (saniye) Enerji = G x Zaman (kWh) (KiloWatt-saat) (KiloWatt) (saat)
Enerji rete 1 Kilo Watt = 1000 Watts 1 Saat = 3600 saniye Yk Enerji = G x Zaman
Enerjinin Fiyat
Elektrik Enerjisi Tanm: Enerji gcn belli bir zaman kesitinde akmdr Bu nedenle, enerjinin fiyat MW-saat ba $ cinsinden ifade edilir, yani Enerji fiyat aadaki birimlerden biri ile llr; $ / ( MW-saat), $ / MWh ya da Cent / (kW-saat) , Cent / kWh
Enerji rete
Yk
Enerji = G x Zaman
Santral Gc
Tanm
Bir retici santralin Anma Gc normal alma koullarnda retimi mmkn olan en yksel elektrik gcdr
Birecik HES Kurulumu (670 MW) Trbin
Santralin anma gc santralin bykl ile, yani retebildii maksimum g ile, belirlenir. Anma Gcnn birimi MWdr
1. B. KAPASTE, KAPASTE FAKTR
Santral Kapasitesi
Bir Santralin Kapasitesi Santral kapasitesi bir santralin mr boyunca toplam retebilecei elektrik enerjisini (gc deil!) ifade eder Santral kapasitesi aadakilere baldr; Santralin elektrik enerjisi rettii yl cinsinden toplam mr (servis sresi), Anma Gc(MW), Yllk Emre Amadelik Sresi (YEAS)
Yamula HES Kayseri, (2 x 50 MW)
Santral Kapasitesi
Tanm
Santral Kapasitesi terimi hem zaman boyutu (yl) hem de anma gc boyutu tar
(Burada dikkat edilmesi gereken husus servise hazr olma terimi serviste olma terimi yerine kullanlmtr.) Bir baka deyile, bir santral belli bir periyotta servise hazr olabilir ama gerekte serviste olmayabilir, yani bu sre iinde almyor olabilir.
Sugz (sken) Kmr Santrali 1210 MW
Yllk Emre Amadelik Sresi (YEAS)

Karkey rnak, Silopi - 120 MW Karadeniz Enerji
Tanm
Yllk Emre Amadelik Sresi (YEAS) bir santralin bir yln ne kadarn faal geireceini belirten bir terimdir
YEAS = 8760 h x Yllk Emre Amadelik Oran
Yllk Emre Amadelik Oran (YEAO) bir santralin yl iinde servise hazr olduu srenin orandr (yani santralin almaya hazr olmad zamann karlmas sonucu elde edilen orandr)
YEAO = (8760 h Tservis d ) / 8760 = 1 Tservis d / 8760
Yllk Emre Amadelik Sresi (YEAS) Bir Santralin Servis D Olmasnn Nedenleri
Santrale enerji retim faktrlerinin bir veya birkann srekli (dzenli ve yeterli) arz mmkn olmayabilir, mesela su ya da rzgar akm, (Trkiyedeki birok hidroelektrik ve rzgar santrallerinde YEAO 43 % ve 33 %tr), Santral beklenmeyen ya da planl (dzenli) bakm ve tamir dolays ile devre d kalabilir, Santralin ticari kstlar nedeniyle (mesela kontratlar) belli bir YEAO yzdesinin zerinde almasna izin verilmeyebilir. Beklenmeyen kesinti, makine ve/veya sistem hatalar YEAO hesaplar yaplrken hesaba katlmazlar
Yllk Kapasite
Yllk Kapasite Yllk Kapasite btn fiziki ve dier kstlays koullar gz nne alndnda Yllk Emre Amadelik Sresi boyunca salanabilecek toplam enerjiyi ifade eder Yllk kapasite yle formle edilebilir;
s = Panma gc x YEAO (kWh/yl)
Afin Elbistan Grup-A (4 x 340 MW)
burada, YEAO Yllk Emre Amadelik Orandr of Operation (MW-yl) Yllk kapasite MWy(Hours) biriminden ifade edilir (ya da Mwh/yl ya da kWy/yl), yani Yllk kapasitenin birimi enerji ile ayndr
Yllk Kapasite - rnekler rnek

Birecik Hidroelektrik Santralinin anma gc 670 MW ve Yllk Emre Amadelik Oran 0.41 ise, bu santralin yllk kapasitesinin kWh cinsinden hesaplaynz s = Panma gc x YEAS YEAS= 8760 x YEAO = 8760 x 0.41 = 3593.6 saat s = Panma gc x YEAS = 670 x 1000 x 3593.6 = 2.407 milyar kWh
Birecik HES (670 MW)
ESAda anlama salanm retim dzeyi

Santral Kapasitesi
Santral Kapasitesi Santral Kapasitesi bir santralin mr boyunca, btn fiziki ve dier kstlayc koullar gz nde bulundurulduunda rettii toplam elektrik enerjisidir Kapasite u ekilde yazlabilir;
C = Panma gc x YEAS x T =sxT
Burada, C MWh cinsinden santral kapasitesini, P MW cinsinden santralin anma gcn, YEAS Yllk Emre Amadelik Sresini, s Yllk Kapasiteyi, T yl cinsinde santralin mrn, gstermektedir
Kapasite TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel, birimi MWh, kWy ya da kWhdr
Sayfa 15
Kapasite ve Anma Gc Arasndaki Farklar
Anma Gc ve Kapasite
Bir Santralin Anma Gc; Birim zamanda (saat gibi) normal alma koullarnda elektrik enerjisi retebilme yeteneidir. Zamandan ve zaman aralndan bamsz olup kW ya da MW cinsinden ifade edilir, Bundan farkl olarak, santral kapasitesi, Santralin (Yllk Emre Amadelik Sresi) (YEAS) boyunca anma gc cinsinden retilen toplam elektrik enerjisidir Birimi kWy ya da MWh,
Kapasite ve Anma Gc Arasndaki Farklar

Bores, Rzgar G Santrali Bozcaada, 10.2 MW
Anma Gc ve Kapasite Soru: Anma Gleri arasnda bir fark olmamasna ramen kullanlm bir santralin fiyatnn yenisinin yars olmasnn sebebi nedir? Cevap: Anma Gleri ayn olmasna ramen kullanlm santral mrnn bir ksmn, dolays ile kapasitesini tketmitir. Enerji arz iin mr bu oranda azalmtr Kullanlm santralin fiyat (sabit fiyat) bu santralin geri kalan kapasitesi ile belirlenir, anma gc ile deil
Gnlk Yklenme Erisi Gnlk Yklenme Erisi

Elektriksel yklerin temel bir karakteristii talebin duraan deil zamanla deiken olmasdr. Baka bir deyile, talep saate, gne, haftaya, mevsime ve bunlarn zelliklerine gre deiir. ekilde de grld gibi, kn oluan en yksek kullanm seviyesi 40 MW civarnda iken, en dk kullanm 26 MWta olumaktadr ki, bu da nceki deerin 0.65 katdr
En yksek kullanm seviyesi
K Toplam Talep (MW)
Yaz
Dk Kullanm Seviyesi
Zaman (Saat)
Kapasite Faktr (c)
Tanm
Kapasite Faktr(c) bir ykn kapasiteden yararlanma yzdesidir. Yklenme erisinin altnda kalan alann toplam alan oran eklinde hesaplanr. Santralin kapasitesi byk dikdrtgenin alandr, yani 40MWx24h te yandan, harcanan enerji ise erinin altnda kalan alandr
c = Erinin altnda kalan alan/ Toplam Alan = P(t) dt / Toplam Alan
40
Kapasite Faktr (c)

Toplam Talep P(t) (MW)
35 30 25 20 15 10 5 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
Harcana Enerji
Kapasite Faktr birimsizdir.
Zaman (Saat)
Kapasite Faktr (c)
Tanm
Kapasite Faktr (c)

40 35 30 25
Sa taraftaki ekilde gsterilen yk iin u ekilde ifade edilebilir;

c = Harcanan Enerji / Tahsis Edilen Kapasite = Harcanan Enerji / Salanabilen toplam enerji = P(t) dt / ( x anma gc x sre) = Erinin altnda kalan alan / Dikdrtgenin toplan alan = Erinin altnda kalan alan / 40 MW x 24 saat Erinin altnda kalan alan = Ortalama talep x sre burada, P(t) dt tahsis edilen sre boyunca harcanan enerjiyi ifade eder, Tahsis Edilen Kapasite = x anma gc x sre
Harcanan Enerji
20 16 15 10
Ortalama Talep
5 0
0 2 4 6 8 10 12 14 16
Zaman (Saat)
18
20
22
24
Kapasite Faktr (c)
rnek
Kapasite Faktr (c)

40 35 30 25 20 16 15 10 5 0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
Yandaki ekildeki ykn Kapasite Faktrn bulunuz;

Santralin anma gc Ykn ortalama talebi = 40 MW, = 16 MW
zm
Kapasite Faktr = c c = Harcanan Enerji / Santralin Kapasitesi = P(t) dt / Santralin Kapasitesi = Erinin altnda kalan alan / Btn dikdrtgenin alan Dikkat ediniz ki; Area under the curve Average power x Duration c = 16 x 24 MWh / 40 x=24 = 384 MWh / 960 MWh = 0.4 (yani 40 %)
Ortalama Talep=16 MW
Harcanan Enerji
Zaman (Saat)
rnek
Sa taraftaki figre gre Kapasite Faktrn bulunuz
Soru
40 35 30 25 20 15 10 5 0
Tahsis Sresi
Cevap
c = P(t) dt / Santral Kapasitesi = ( P / Pr ) x ( t / T ) (birimsiz) burada, c kapasite faktrn, P mteriye tahsis edilen gc, Pr santralin toplam anma gcn, t tahsis edilen toplam sreyi (saat), T santralin toplam servise hazr olma sresini (saat), gstermektedir.
Tahsis Edilen Kapasite
P = Tahsis Edilen G
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6 0.7
0.8
0.9 1.0
c = ( 20 / 40 ) x ( 0.60 / 1.0 ) = 30.0 %
Sre (100 % = 8765 Saat)
Not Kapasite Faktr hesaplanrken Gnlk Yklenme Erisinin integralinin kullanmnn daha yaygn olduuna dikkat edelim
c = Erinin Altnda Kalan Alan / Toplam Alan = P(t) dt / Toplam Alan
Toplam Talep P(t) (MW) Toplam Talep P(t) (MW)
40 35 30 25 20 15 10 5 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
c = ( P / Pr ) x ( t / T )
40 35 30 25 20 15 10 5 0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Gnlk Yklenme Erisi (Nonlineer)
Tahsis Sresi
P = Tahsis Edilen G
Zaman (Saat)
Sre (100 % = 8765 Saat)
Kapasite Faktrnn Ticari Anlam

Kapasite Faktr kullanmn lsdr
Tedariki santral kapasitesinin sipari verilmi ve taahht edilmi ksmn tahsis eder, Tedariki bu ksmn alc tarafndan dzgn bir ekilde kullanlp kullanlmamas ile ilgilenmez, yani bu ksmn dzgn kullanm alcnn bir problemidir, te yandan, alc da santralden tam kapasite yararlanp yararlanlmad ile ilgilenmez; bu da tedarikinin bir problemidir Dk Kapasite Faktr; Santral sahibi iin: santralden eksik-faydalanma, dolays ile yava bir geri-dn oran, Alc iin: Sabit Maliyetlerin art, dolays ile fiyatlarn ykselmesi, anlamna gelir. TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel,
Karakaya HES (1800 MW)
Sayfa 24
Yk (Diversite) Faktr
Tanm
Yk (Diversite) Faktr Ortalama Talebin (Port) En Yksek Talebe (Pmaks.) orandr.
Yk Faktr = Port / Pmaks burada, Port = Harcanan Enerji / sre (saat) = P(t) dt / sre (saat)
40 35 30 25 20 16 15 10
En Yksek Yk (Diversite) Faktr datm 5 Talep ekipman ve ykn verimli Ortalama Talep kullanlmasnn bir lsdr, yani 0 yksek yk faktr trafonun, hattn 0 2 4 6 8 10 veya kablonun daha iyi kullanmn anlatr TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel,
12 14 16 18 20
22 24
Zaman (Saat)
Sayfa 25
Kapasite ve Yk Faktrleri Edeerdir

40 35 30 25 20 16 15 10
spat
Yk Faktr = Port / Pmaks Pay ve Payday toplam alma sresi ile arparsak, t =24 saat Yk Faktr = Port t / Pmaks t = P(t) dt / Toplam Alan = Harcanan Enerji/Tahsis Edilen
Kapasite = Kapasite Faktr
Yk Faktr yle tanmlanr;
En Yksek Talep
5 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
Ortalama Talep
Zaman (Saat)
Kk bir HESin Kapasite Faktr: amlca HES amlca HES Su Debisi statistikleri
stasyon No : 22-79, Suyun Ad : Kapistre Deresi, stasyonun Ad: amlca,
Artvin, Arhavi, 85 MW
Ya Alan: 89.7 Km2, Birimler: Hm3
Yl 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Ortalama
Ekim 14,88 9,97 13,39 18,10 28,40 15,40 17,80 15,63 19,12 14,06 17,14 15,54 17,42 26,20 16,30 20,81
Kas m 14,66 10,79 6,01 8,24 19,70 20,10 13,30 5,74 8,30 11,01 12,18 22,69 7,77 36,20 7,14 18,78
Aralk 8,56 12,13 4,79 7,64 10,30 14,80 12,10 6,04 10,57 7,29 9,68 10,33 8,15 21,70 4,64 10,98
Ocak 6,66 8,23 5,81 3,81 6,70 6,80 12,00 4,18 12,43 7,06 6,15 4,68 6,01 9,28 13,30 5,39
ubat 8,05 8,04 7,57 1,45 17,50 6,73 5,85 9,15 7,89 9,82 9,31 6,77 6,46 11,30 4,91 10,40
Mart 17,41 14,51 16,89 24,20 26,60 18,30 9,66 6,39 7,39 12,50 9,15 11,79 15,87 17,70 6,03 20,20
Nisan 23,51 19,87 21,65 41,20 25,70 29,90 14,20 9,08 24,03 25,52 13,41 26,29 14,05 20,20 25,10 25,56
Mays 29,83 39,06 25,00 37,50 35,20 14,50 20,00 16,82 29,17 22,62 22,92 19,87 17,85 17,50 12,70 21,50
Hazr. 22,62 23,14 18,45 20,10 24,00 9,21 10,30 17,56 19,79 18,75 10,73 19,41 12,80 25,80 9,51 19,34
Temm. 10,49 29,54 23,73 22,30 20,90 4,91 9,04 6,79 22,77 11,83 9,64 7,08 6,95 8,73 7,43 7,80
Agust. 7,18 11,16 17,78 16,40 23,50 2,40 7,92 9,60 13,39 8,16 3,22 5,79 8,86 4,90 10,90 12,77
Eyll 10,86 19,20 11,53 14,90 31,40 4,09 16,80 13,69 28,05 16,59 10,57 8,48 10,17 10,30 13,60 14,96 12,06
Yllk Top. 174,72 205,63 172,61 215,84 269,90 147,14 148,97 120,66 202,90 165,22 134,09 158,71 132,35 209,81 131,56 188,48 160,27
15,99 12,92 9,58 7,83 8,59 14,39 20,35 21,39 15,94 11,80 9,47 TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel, Sayfa 27
Kk bir HESin Kapasite Faktr: amlca HES Kapasite Faktr

c = Erinin Altndaki Alan Toplam Alan
35 30 25 20 15 10 5 0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 Sre (%)
Ak Sresi Erisi: amlca HES

Debi (m3/sn)
= 31.25 x 0.1 x 5 / (35 x 1.0) x 100 = % 44.64
Anma Gc
P = 9.81 x q x h x = 9.81 x 35 m3/sn x 402.18 m x 0.90 = 124,300 kW = 124.3 MW burada, q debiyi (m3/sn) h ykseklii (m), verimlilik faktrn gstermektedir
Deerinden Dk Fiyat Biilen bir HESin Kapasite Faktr
Anma Gc
Trbinden sadece belli bir yzdelik akma izin verildiini kabul edelim.
P = 9.81 x q x h x = 9.81 x 15 m3 / sec x 402.18 m x 0.90 = 53263 kW = 53.2 MW burada, q debiyi (m3/sn) h ykseklii (m), verimlilik faktrn gstermektedir
35 30 25 20 15 10
amlca HES iin Ak Sresi Erisi

Debi (m3/sn)
Oluktan akan su
Anma Gc = 53.2 MW
5 0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 Sre (%)
Deerinden Dk Fiyat Biilen bir HESin Kapasite Faktr Kapasite Faktr

Kapasite faktr mavi alann bir fonksiyonu olacaktr
c = Erinin altndaki alan Toplam Alan
35 30 25 20 15
amlca HES iin Ak Sresi Erisi

Debi (m3/sn)
= 23.4 x 0.1 x 5 / (15 x 1.0) = 78.0 %
Oluktan akan su
10 Bu durumda kapasite Anma Gc = 53.2 MW faktr daha yksektir ki bu 5 da yatrmn geri dnmnn daha hzl 0 olduunu belirtir. Fakat, 0.8 0.9 0.7 0 0.5 0.1 0.2 0.3 0.4 0.6 imdi retim kapasitesi Sre(%) azalmtr. TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel, Sayfa 30
1.0
1. C. ENERJ
Gnlk Yklenme Erileri Cinsinden Enerji
Gnlk Yklenme Erisi

Gnlk yklenme erisinin dikey ve yatay eksenleri g ve zaman bildirir Sabit (dz) bir g talebi durumunda erinin altnda dikdrtgenin alan toplam ykte harcanan toplam enerjiyi verir. Baka bir deyile, Harcanan Enerji = P x t = 25 MW x 24 s = 600 MWs
40 35 30 25 20 15
Gnlk Yklenme Erisi (Dz)
Harcanan Enerji
10 5 0
0 2
10
12
14
16
18
20
22
24
Zaman (Saat)
Gnlk Yklenme Erileri Cinsinden Talep
Gnlk Yklenme Erisi

40 35 30 25 20 15 10 5 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
Gerek hayatta gnlk yklenme erisi nonlineer olduundan, ykn enerji tketimini hesaplamak iin erinin altndaki alan integral kullanlarak ile hesaplanmal Harcanan Enerji = P(t) dt
Gnlk Yklenme Erisi (Nonlineer)
Harcanan Enerji
Zaman (Saat)
Talep ve Tketim Arasndaki Fark

40
Talep ve Tketim
Talep alcnn tesislerini altrabilmesi iin gereken elektriksel gtr. Dolays ile talep gtr (kW), Fakat Tketim harcanan elektrik enerjisine tekabl eder ve kilowatt-saat (kWh) ile llr. Tketim enerjidir. (kWh)
Talebin en yksek olduu an Ortalama Talep
35 30 25 20 16 15 10 5 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
Harcanan Enerji
Zaman (Saat)
Yklenme Sresi Erisi

Yklenme Sresi Erisi Gnlk Yklenme Erisinin talebe gre sralanm halidir
35 30 25 20 15 10 5 0

Gce gre sralanm
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
40
40 35 30 25 20 15 10 5 0
Zaman (Saat)
8 10 12 14 16 18 20 22 24
Sre (saat)
(Enerji Tketimlerini gsteren) alanlar ayndr

Kapasite Faktr Yk Dilimi Sresi le Ayndr
Arzedilen Toplam Enerji Yke arzedilen toplam enerji talep erisinin dikey integralidir. (P(t) [ 0, 40 ] zerinde alnm integral
40 30 30 25 20 15 10 5 0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Sre (P) dP = Toplam Arzedilen Enerji
Sre (%)
1. D. MALYETLER
Anma Gcnn Fiyat Tanm: Anma Gcnn fiyat ($ cinsinden) her bir MW iin santrale yaplan yatrm maliyetidir. G MW cinsinden lldne gre, anma gc fiyatnn birimi de MW bana $dr, yani $ / MW
Santral iin Yaplan Toplam Maliyet Anma Gc Fiyat = --------------------------------------------Santralin Anma Gc
G
Enerji
rete
Yk
Energji= G x Zaman
Bir Santralin Geceyars Maliyeti (OC)
Bir Santralin Geceyars Maliyeti Bir santralin geceyars maliyeti santralin kurulumu iin yaplmas gereken yatrmn imdiki (cari) deeridir Geceyars maliyeti bir santralin inasndan servise hazr duruma gelmesine kadar btn yatrmn toptan ve n deme eklindeki deeridir.
Mali maliyetler geceyars maliyeti iinde saylmamaktadr
1. E. SABT VE DEKEN MALYETLER
Geceyars Maliyetinin Bileenleri (OC)
Geceyars Maliyetlerinin Snflandrlmas
Geceyars Maliyeti
Dorudan Yatrm (EPC(*) Maliyetleri) Yaplabilecek yatrmlar; Mhendislik; a) Arazi incelemsi, b) Proje, c) Kontrol Ekipman, Yap leri, Kurulum, Test and Santralin letmeye Alnmas
--------------------------------------------------(*) EPC:
Dorudan Yatrmlar
Dolayl Yatrmlar
Engineering, Procurement, Construction (Mhendislik, Tedarik ve Yap)

Geceyars Maliyetinin Bileenleri (OC)
Geceyars Maliyetlerinin Snflandrlmas

Dolayl Yatrmlar Dolayl yatrmlar; Arazinin lisans ve kamulatrma ileri, Santralin Lisans, Servis yolu / barnak inas, Soutma ve servis suyu nakliyesi iin altyap, Yakt deposu ve atk tertibi tesisleri, Trafo ve and alt Sahalar, Kablolama ve iletim hatlarnn santrale balanmas, Personel barnak ve sosyal aktivite tesisleri
Geceyars Maliyetleri(OC)
Tanm
Geceyars Maliyeti Santralin kurulumundan santral hizmete girene kadar denen / denecek btn sabit maliyetlerdir Geceyars Maliyeti aadakileri ierir Kurulum Maliyeti, Vergi ve Sigorta Primlerini, naat sresince oluan mali maliyetler hari her trl dier maliyeti .
eitli Santrallerin Geceyars Maliyetleri ($/MW)

Santral eidi Geceyars Maliyeti (Milyon $ / MW)
1,369 1,146 1,125 1,200 1,084 1,110 0,550 2,000 1,280 1,350
Linyit (150 MW) Linyit (300 MW) Linyit (350 MW) Linyit (an) Kmr (340 MW)(Afin-Elb) thal Kmr Doalgaz (Simplex) Nkleer Fuel Oil Hidroelektrik
-----------------------------------------------(*) Mali maliyetler eklenmemitir
Yllk Kapasite Maliyeti (Kabaca Bir Forml)

Yllk Kapasite Maliyeti Bir santralin Yllk Kapasite Maliyeti MW-yl bana den geceyars maliyetini belirtir
Santralin Geceyars Maliyeti ($) Yllk Kapasite Maliyeti(*) = ----------------------------------------------------------------- ($ /MWy) Anma Gc (MW) x Santralin mr (yl) Santralin Geceyars Maliyeti ($) = ---------------------------------------------------- ($ /MWy) Santralin Toplam Kapasitesi (MWy)
------------------------------------(*) Bu kabaca yaplm bir hesaptr, nk (gerekte gz nne alnmas gerekmesine ramen) amortisman (ypranma) gz nne alnmamtr
Yllk Kapasite Maliyeti kantatif bir deer olup (enerji gibi), birimi $ / MWydir
Yllk kapasite maliyetinin birimi $ / MW-yldr
Kapasite Maliyetinin Alternatif Birimleri
Birimler Aras Dnm

$ / MWh ve Cent / kWh aras dnm faktr 0.1dir yani 1 $ = 100 Cent, 1 MW = 1000 kW, Bu nedenle, 1 $ / MWh = 100 Cent / 1000 kWh = 100 / 1000 Cent / kWh = 0.1 Cent / kWh Ya da 1 Cent / kWh = 10 $ / MWh rnek 12.5 Cent / kWh = 10 x 12.5 $ / MWh = 125 $ / MWh
Kapasite Maliyetinin Alternatif Birimleri
Birimler Aras Dnm

$ / kWy ve $ / MWh dnm faktr 8.76dr yani 1 MW = 1000 kW 1 Yl = 8765 saat Bundan Dolay, 1 $ / MWh = 1 $ / (1000 kW x Yl / 8765) = 8765 $ / 1000 kWy = 8.765 $ / kWy rnek 125 $ / MWh = 8.765 x 125 $ / kWy = 1095.6 $ / kWy
Bir Santralin Kira Bedeli
Bir Santralin Kira Bedeli (Maliyeti) Tanm: Bir santralin Kira Bedeli (Maliyeti) btn bir santrali belirli bir sre karl, mesela bir yl, kiralamann maliyetidir Birimi genellikle $ / yldr Kira Bedelinin anma gcne oran santralin kapasite maliyetini verir yani Kira Bedeli ($/yl) ----------------------------- = Kapasite Maliyeti ($/MWy) Anma Gc (MW) = Kapasite Maliyeti(Cent/kWh)
Birimler
Elektrik Enerjisi Miktar Enerji G
lmde Kullanlan Birimler Birim

MWh ya da kWh MW ya da kW
Fiyat Birimi
$ / MWh ya da $/kWy $ / MW ya da $ /kW
Kapasite MWh ya da kWh $ / MWh ya da $/kWy
Yllk Kapasite Maliyeti ya da Yllk Ciro Yllk Kapasite Maliyeti

Bir santralin Yllk Kapasite Maliyeti MW-yl bana den geceyars maliyetini belirtir
Santralin Geceyars Maliyeti ($) Yllk Kapasite Maliyeti(*) = ----------------------------------------------------------------- ($ /MWy) Anma Gc (MW) x Santralin mr (yl) Santralin Geceyars Maliyeti ($) = ---------------------------------------------------- ($ /MWy) Santralin Toplam Kapasitesi (MWy)
------------------------------------(*) Bu kabaca yaplm bir hesaptr, nk (gerekte gz nne alnmas gerekmesine ramen) amortisman (ypranma) gz nne alnmamtr
Yllk kapasite maliyetinin birimi $ / MW-yldr
Sabit Kapasite Maliyeti Tanm

kapasiteye bal olan maliyettir. Sistem iletiminden oluan maliyetleri ve retim miktarndan (kapasite faktr) bamszdr Sabit Kapasite Maliyeti sadece kapasiteye bal olan ve $ / MWh cinsinden satlan her bir MWhe biilen fiyattr.
Bir santralin Sabit Kapasite Maliyeti sadece
Sabit Kapasite Maliyetinin Bileenleri Sabit Kapasite Maliyetinin Bileenleri

Sabit Kapasite Maliyeti;
Altyap, arazi ve mlkiyet ile ilgili her trl yatrm maliyetini, Kredi ve borlanma ile ilgili her trl mali maliyetini, vs, Dzenli bakm ve onarm giderlerini, Devaml personelin maalarn ierir MWh bana Sabit Kapasite Maliyetinin birimi $ / MWh ya da $ / kWy ya da Cent / kWh
Sabit Kapasite Maliyeti Kavramna htiyacn Nedenleri Sabit Kapasite Maliyetinin Anlam
Sabit Kapasite Maliyetinin varlnn temel sebebi, sadece deiken maliyetin bulunduu durumda sfr tketime sahip kullancnn, santrali megul etmesine ramen, hibir deme yapmayacak olmasdr. Sadece deiken maliyetler bulunsayd, bir mteri hi tketim yapmadan bile santraller ile anlama yapp, elektrik alma ykmll olmadan yedek iletim servislerinden para demeden yararlanabilmesi sz konusu olabilirdi.
Bares (Bandrma) 30 MW
Sabit Kapasite Maliyeti
Sabit Kapasite Maliyeti / MWh - SKM Sabit Kapasite Maliyeti / MWh SKM satlan MWh bana santralin kapasite maliyetidir
Yllk Kapasite Maliyeti($) Sabit Kapasite Maliyeti/ kWh = -----------------------------------------Anma Gc(MW) * ADA (h) Yllk Kapasite Maliyeti($) = -------------------------------------Yllk Kapasite(MWh) Yllk Kapasite Maliyeti($) = ------------------------------------s (MWh)
Sugz (sken) 1210 MW
MWh bana Sabit Kapasite Maliyetinin birimi $ / MWh ya da $ / kWy ya da Cent / kWh
Deiken Kapasite Maliyeti (DKM)

Akenerji Kemalpaa (zmir) G Santrali 127 MW
Deiken Kapasite Maliyeti (DKM)

Deiken Kapasite Maliyeti (DKM) kapasite maliyetinin bir paras olup tketim orannda oluan maliyettir Bu bileen deiken olup $ / MWh cinsinden her bir MWh enerji orannda artar
Deiken Kapasite Maliyetinin birimi $ / MWh ya da $ / kWy ya da Cent / kWhdir
Deiken Kapasite Maliyeti Kavramna htiyacn Nedenleri Deiken Kapasite Maliyetinin Anlam
Deien Kapasite Maliyeti kapasite maliyetinin bir parasdr ve harcanan her bir MWh enerji iin $ / MWh ile fiyatlandrlr Deiken Kapasite Maliyeti olmasayd, yani sadece sabit kapasite maliyeti olsayd, tketiciler ne kadar kullanrlarsa kullansnlar ayn creti derlerdi Baka bir deyile, eer sadece sabit kapasite maliyeti dikkate alnsayd, sfr tketimi olan bir mteri ile byk tketimi olan bir mteri yl sonunda ayn (sabit) maliyeti derlerdi.
Deiken Kapasite Maliyeti

Deiken Kapasite Maliyeti (DKM) Bir santralin Deiken Kapasite Maliyeti, kapasite maliyetinin harcanan MWh bana oluan kapasite maliyeti kalemidir. Deiken Kapasite Maliyeti yerine kullanlan bir dier terim de letme Maliyetidir Deiken Kapasite Maliyeti aadakileri ierir: Santralin Enerji Harcamas; Santraldeki makina ve ekipmanlarn elektrik harcamalar, Hava Kirliliini engelleyici kire ta gibi dier sarf malzemeler, Ve benzeri iletmeye bal giderler
Sorumlu Personele Dzenli Operasyon iin denen maa giderlerinin Sabit Gider kaleminde olup deiken giderlerden saylmadna dikkat edilmelidir.
Bir Santralin Toplam Deiken Maliyeti (DM)
Toplam Deiken Maliyet - DM

Bir santralin toplam deiken maliyeti- DM; Yakt Maliyeti YM, $ / MWh cinsinden, Deiken Kapasite Maliyeti DKM, ($ / MWh) erir. Dolaysyla, Toplam Deiken Maliyeti iki terimin toplamdr; DM= YM + DKM Burada,DKM Deiken Kapasite Maliyetini, YM Yakt Maliyetini gsterir
Toplam Kapasite Maliyetinin birimi $ / MWh ya da $ / kWy ya da Cent / kWhdir
Elektrik in Sabit ve Deiken Maliyetler
Santral Kurulumu iin Yatrmlae Santralin Sisteme Balanmas iin Yatrmlar Hava Kirlilii nleme Sistemi iin Yatrmlar Dzenli Bakm / Onarm (B/O) Aktiviteleri iin Giderler Toplam B/O Maliyeti / kWh Hava Kirlilii nleme Sistemi Dzenli B/O Giderleri Dzenli alma iin Personele denen Maalar Hava Kirlilii nleme Sisteminin Dzenli Faaliyeti iin Sorumlu Personele denen Maalar Harcanan Operasyonel Malzeme Girdisi iin demeler Sarf Malzemesi Giderleri / kWh Hava Kirlilii nleme Sistemine Harcana Operasyonel Malzeme Girdisi iin demeler Yakt iin demeler Toplam Yakt Gideri / kWh
Deiken Kapasite Maliyetleri / kWh
Toplam Yatrm Maliyeti / kWh
Sabit Kapasite Maliyetleri / kWh
Toplam Personel Maliyeti / kWh
+
Birleik Kapasite Maliyeti (BKM)
Termal Santraller iin Sabit ve Deiken Maliyetler

30
Sabit ve Deiken Maliyetler

Santral Geceyars Maliyeti-OC
(Milyon $/MW)
Birleik Kapasite Maliyeti ($/MWh)
25 Toplam Deiken Maliyet-VC 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Sabit Maliyet-SM
($/MWh) ($/kWy)
Deiken Maliyet DM
($/MWh) ($/kWy)
20
15
Sabit Maliyet-FCC
Gaz Trbin (Simplex) Kmr
0,550 1,050
4.62 12.21
40.48 106.96
35.00 10.00
306.60 87.60
10
Kapasite Faktr (c)
eitli Santrallerin Sabit ve Deiken Maliyetleri

Santral
Deiken Maliyetler-OC
(Milyon$/MW)
Sabit Maliyetler SM
($/MWh)
Deiken Maliyetler DM
($/MWh)
Yakt Maliyeti - YM
($/MBtu)
Is Oran
(Btu/kWh)
Gelimi Nkleer Kmr Rzgar Trbini Gaz Trbini (Comb. Cycle) Gaz Trbini (Simplex) Hidroelektrik
1.729 1.021 0.919 0.533 0.315
23.88 14.10 13.85 7.36 4.75
4.16 11.77 5.0 20.78 34.40
0.40 1.25 0.0 3.00 3.00
10400 9419 0.0 6927 11467
Birim Taahht - rnek
Problem
Fiyat Hesaplama Erileri

45 40 35 30 25 20
Ayn grafie bir santralin Sabit ve Deiken maliyetlerini iziniz.

Santral Sabit Maliyet SKM ($/MWh) Hidroelektrik Gelimi Nkleer Kmr Gaz Trbin (Comb. Cycle) Gaz Trbin (Simplex) Rzgar Trbin 17.0 23.88 14.10 7.36 4.75 13.85 Deiken Maliyet DM ($/MWh) 6.0 4.16 11.77 20.78 34.40 5.0
li tr a an zS Ga
S ektrik droel Hi
i antral
15 10 5 0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Kapasite Faktr (c)
Sabit ve Deiken Maliyetleri Birletirmek

Birek mteri santral toplam kapasitesinin sadece kk bir ksmn tketir, bylece kapasite faktr birden ok kktr
Olas ve adil bir zm her mterinin kendi elektrik tketimini aadaki maddelere gre faturalandrmasdr:
Sabit Maliyet ($/MWh)
Toplam Maliyet ($/MWh)
30
20
15
deal ve adil bir zm ne sabit ne de deiken maliyetlerin tek bana dikkate alnmasdr. Bu ikisinin dzgn bir lineer kombinasyon katsays ile arlklandrlmalar gerekmektedir Sabit Kapasite Maliyeti ($ / MWh), tketimden bamszken, Deiken Maliyet ($ / MWh), harcanan miktara, yani kapasite faktrne baldr.
Deiken Maliyet ($/MWh)
10
Sabit Maliyet ($/MWh)

5
0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Kapasite Faktr (c)
Kapasite Faktr, C = 0.3
Toplam Deiken Maliyet ($/MWh)
25
Birleik Kapasite Maliyeti (BKM) Sabit ve Deiken Kapasite Maliyetlerinin bir birleimini varsayalm
Baka bir deyile;

Birleik Kapasite Maliyeti = (Sabit Kapasite Maliyeti) + c x (Deiken Kapasite Maliyeti) burada, c lineer kombinasyon katsays olup Kapasite Faktr olarak adlandrlr. yle ki, Ya da BKM = SKM + DM x c ($/MWh) y = b + a
x
30
25
20
15
Sabit Maliyet - SKM
10
burada, BKM santralin birleik kapasite maliyetini ($ / MWh ya da $ / kWy cinsinden), SKM Sabit Kapasite Maliyetini, DM Toplam Deiken Maliyeti, cKapasite Faktr de denen kombinasyon katsaysn gsterir
0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Kapasite Faktr (c)
Eim = Deiken Maliyet DM
Marjinal Maliyet Fonksiyonu

Tanm Marjinal Maliyet Fonksiyonu KWH cinsinden bir birim daha elektrik enerjisi retiminin fiyatr.
----------------------------------------(*) MIT, Dictionary of Economics (1992)
7.5 P, Fiyat (Cent/kWh)
7.0
6.5
Marjinal maliyet fonksiyonu elektrik enerjisi marketlerinde nemli bir rol oynar, nk rekabet fiyatnn belirlenmesine yardm eder Marjinal maliyet fonksiyonu bir sonraki bir KWh enerji retiminin maliyetini veren ve monoton artan konveks bir fonksiyondur.
6.0
Marjinal Maliyet Fonksiyonu
5.5
5.0
4.5 1000 1050 1100 1150 1200 1250 1300 E, retim (Milyon kWh)
Konveksite: Tanm Tanm

Eer bir fonksiyon zerindeki iki noktay birletiren doru fonksiyon erisinin yalnz bir tarafnda kalyorsa, o fonksiyon konvekstir
P, Fiyat (Cent/kWh) 7.5 7.0 6.5 6.0 5.5 5.0 4.5 1000 Konveks Uzay ki noktay birletiren doru
Suat Uurlu HES (46 MW)
1050
1100
1150
1200 1250 1300 E, retim (Milyon kWh)
nkremental Maliyet
Tanm Marjinal Maliyet Fonksiyonu altnda inkremental kk bir dilim dnelim Bu dilimin alan bellibir fiyattan o kadar enerjinin retiminin inkremental maliyetini verir
Fiyat P(E)
P, Fiyat (Cent/kWh) 7.5
7.0
6.5
Toplam retilen Enerji E
Maliyet
6.0
5.5
Maliyet = P(E) E
5.0
4.5
100
200
300
400
500
600
700
800
E, retim (Milyon kWh) TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel, Sayfa 66
retim Maliyeti
P, Fiyat (Cent/kWh)
Tanm retim Maliyeti Marjinal Maliyet Fonksiyonunu altndaki toplam alandr

retim Maliyeti = Price(E) d E
0 800 800
7.5
7.0
6.5
= P(E) d E
0
6.0
Toplam retilen Enerji retim Maliyeti
5.5
5.0
4.5 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 E, retim (Milyon kWh)
Marjinal Maliyet
Definition Marjinal Maliyet retim maliyeti fonksiyonunun retime gre trevidir
Marjinal Fiyat (E) = P(E) d (retim Maliyeti) = ----------------------------d (retim) d (retim Maliyeti) = -----------------------------dE
7.5
P, Fiyat (Cent/kWh)
7.0
6.5
6.0
retilen Toplam Enerji retim Maliyeti
5.5
Fiyat P(E)
5.0
or
retim Maliyeti = P(E) d E
0 800
4.5 0
200 300 400 500 600 700 800 900 1000
E, retim (Milyon kWh)
Marjinal Maliyet
7.5
Fiyat bir sonraki (nceki deil) bir kWhe Cent/kWh cinsinden yaplacak demeyi gsterir
burada
P, Fiyat (Cent/kWh)
Tanm
7.0
6.5
retim maliyeti belli bir miktar enerji retimi yaplan Cent ya da Dolar cinsinden toplam demeyi belirtir.
Fiyat P(E)
6.0
retilen Toplam Enerji retim Maliyeti
5.5
5.0
4.5
200 300 400 500
E, retim (Milyon kWh)
600
700
800
900 1000
Neden Marjinal Maliyet Monoton Artan Bir Fonksiyondur?
Tanm Marjinal maliyet erisi bir (birim) KWh daha elektrik enerjisi retmenin fiyatn gsterir Sistem en ucuz elektrii reten santralin hizmete ilk srada alnmas esasna gre alr Dolays ile santraller marjinal fiyatlarna gre artan bir srada taahhte girerler
P, Fiyat (Cent/kWh)
7.5
7.0
6.5
6.0
retilen Toplam Enerji Marjnal Maliyet
5.5
Fiyat P(E)
5.0 Bu nedenle, en son taahhte giren santral en pahal elektrii reten santral olup, bu 4.5 da bize Marjinal Maliyet Fonksiyonunun 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 monoton artan bir ekle sahip olduunu E, retim (Milyon kWh) gsterir TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel, Sayfa 70
Marjinal Maliyet Fonksiyonunun Deer Aral

P, Fiyat (Cent/kWh)
Tanm Marjinal Maliyet Fonksiyonu sadece santralin retim kapasitesi tarafndan belirlenen aralkta tanmlanr retim kapasitesi yaknnda marjinal maliyet fonksiyonu keskince artar. Bu noktadan sonra santral daha fazla retemez. Bir baka deyile, alc tarafndan hangi fiyat teklif edilirse edilsin santral retim kapasitesinin zerinde retemez
12.0
11.0
10.0
9.0
8.0
7.0
retim Kapasitesi Operating Range
6.0
5.0 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 E, retim (Milyon kWh) TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel, Sayfa 71
Santralin Olaanst retim Deeri

P, Fiyat (Cent/kWh)
Tanm Bir santralin Olaanst retim Deeri santralin retimi nominal seviyesinin zerindeyken marjinal maliyetin son derece yksee kt deerdir
Bir ok santral nominal deerin sadece %3-5 zerinde almay, o da ihtya halinde, kabul eder
7.5
7.0
6.5
Olaanst durum limiti (Normal alma limitinin yaklak %3-5 fazlas) Olaanst durumda alma aral
6.0
Nominal alma limiti

5.5
reten fazladan g retebilir, fakat belli bir aralkra. Mesela 60000 MW kurulu gcnde bir santral, iyi fiyat verildii ya da zorland taktirde, 1900 MW (%3.2) fazladan g retebilir
Nominal alma aral
5.0
4.5 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 E, retim (Milyon kWh)
1. F. KAPASTE MALYET KARAKTERST
rnek Birleik Kapasite Maliyeti

Soru: Aada Sabit ve Deiken Maliyet bilgileri verilmi bir termal (kmr) santralin Birleik Kapasite Maliyetini hesaplayn
Sabit Maliyet - SKM
($/MWh) ($/kWy)
Deiken Maliyet - DM
($/MWh) ($/kWy)
12.21
106.96
10.0
87.60
BKM = SKM + DM x c
rnek Cevap
Gerekli parametreleri formle yerletirdiimizde:
BKM = SKM + DM x c
30 Birleik Kapasite Maliyeti ($/MWh)
20
BKM Ya da
= 12.21 + (1/3) x 10.00 = 15.54 $ / MWh

Sabit Maliyet - SKM
15
10
= 15.54 x 8.76 = 136.15 $ / kWy
0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Capacity Factor (c) TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel, Sayfa 75
25
Eim = Deiken Maliyet - DM
Sabit ve Deiken Yllk Gelir

Yllk Gelir (YG) ($/yl)
Tanm
Yukardaki denklemdeki Birleik Kapasite Maliyet (BKM), Yllk Kapasite lerle, arplrsa Yllk, Sabit ve Deiken Gelirler; YG, SYG ve DYG bulunur
YG = BKM x s = SKM x s + c x DM x s = SYG + c x DYG ($/yl) burada, YG santralden kazanlan yllk toplam geliri (Yllk Gelir), SYG = SKM x s Sabit Yllk Geliri DYG= DM x s Deiken Yllk Geliri s daha nce tanmlanan Yllk Kapasiteyi ifade eder
30
25
20
DYG
15
10
AR (c = 1)
SYG
5
0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Kapasite Faktr (c)

Sabit ve Deiken Yllk Gelir

Yllk Gelir (YG) ($/yl)
Yllk Gelir (YG) YG = BKM x s = SYG + c x DYG

Dikkat ediniz; Yllk Gelirin Birimi $ / yldr, Yllk Gelir Kapasite Faktr bir iken, yani c=1 (tam kapasite) iken, maksimumdur
30
25
20
DYG
15
10
AR (c = 1)
SYG
5
0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Kapasite Faktr (c)

Yllk Gelir (YG) YG = SYG + c x DYG

Pratikte, bir santralin tam kapasite faktr (yani kapasite faktrnn bir olduu durum, c = 1.0) ile kullanma sunmak mmkn olmayabilir, Bu durumda, sabit ve deiken yllk gelirlerin bir bileimi gerek kapasite faktr gz nne alnarak bulunur. Bu faktr sfr ile bir aras bir saydr, ( c = 0.6 )
Yllk Gelir (YG) ($/year)
Yllk Gelir (YG)
30
25
20
DYGx c DYG
15
10
SYG
AR ( c = 0.6 )
5
0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
YG = SYG + 0.6 x DYG
Kapasite Faktr (c)
Kapasite Faktr c = 0.6

rnek rnek
70 MW anma gcnde ve 0.85 Yllk Emre Amadelik Sresi olan bir kmr santralinin Sabit ve Deiken Yllk Gelirlerini (SYG / DYG) hesaplaynz.
Sabit Maliyet - SM
($/MWh) ($/kWy)
Yllk Gelir (YG) ($/year)
zm
30 25
Deiken Yllk Gelir
Deiken Kapasite Maliyeti DKM

($/MWh) ($/kWy)
20
15
12.21
106.96
10.0
87.60
Sabit Ylllk Gelir
10
Deiken Yllk Gelir Sabit Yllk Gelir
Sabit Yllk Gelir (SYG) SYG = FCC x s = FCC x Panma x ADA = 12.21 $ / MWh x 70 MW x 0.85 x 8765 = 6,367,728.65 $
0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Kapasite Faktr (c)
rnek rnek
Deiken Yllk Gelir (DYG) DYG = 10.0 $/MWh x 70 MW = 5,215,175.00 $
x
30
zm
0.85 x 8765
25
Deiken Yllk Gelir
20
Sabit Ylllk Gelir
Deiken Yllk Gelir hesaplanrken tam kapasite faktr kullanldna dikkat ediniz, yani c = 1.0
15
10
Deiken Yllk Gelir Sabit Ylllk Gelir
0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Kapasite Faktr (c) TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel, Sayfa 80
rnek
Soru
Kapasite Faktr 0.238 olan 70 MWlk bir kmr santrali iin Sabit ve Deiken Yllk Kapasite Maliyetlerini hesaplaynz. Yllk gelirler bir nceki rnekteki gibidir.
SYKM = SYG DKM = DYG x c c = 0.238
Bu durumda, SYKM= 6,367,728,65 DKM = 5,215,175.00 x 0.238 = 1,241,211 $

30 Yllk Gelir (YG) ($/year) 25
20 DYG DYG x c
15
10 SYG
YG ( c = 0.238 )
5
0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 Kapasite Faktr (c)
Sabit ve Deiken Yllk Kapasite Maliyetleri

rnek
Soru 70 MW anma gcnde ve 0.85 Yllk Emre Amadelik Sresi olan bir kmr santralinin sabit ve deiken giderlerini hesaplaynz
30

Santral Geceyars Maliyeti
(Million $/MW) Gaz Trbin Kmr
Toplam Deiken maliyet - DM
Sabit Maliyet SM
($/MWh) ($/kWy)
Deiken Maliyetler - DM
($/MWh) ($/kWy)
0,550 1,050
7.26
40.48
35.00 10.00
306.60 87.60
12.21 106.96
25
20
15
Sabit Maliyet - SM
Santralin Yllk Sabit Kapasite Maliyeti (YSKM) YSKM = 12.21 $ / MWh x 70 MW x 8760 saat x 0.85 = 6,367,728.65 $ Santralin Yllk Deiken Maliyet (YDM) VAC = 10.00 $/MWh x 70 MW x 8760 saat x 0.85 = 5,215,175.00 $
Daha nce hesapland gibi
Cevap
10
0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Kapasite Faktr (c)
rnek
BOT Santrali Maliyet Bleenleri
(*)
---------------------------------(*) Orta Douda yabanc bir yatrm
Tarih (Yl)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Toplam retim
Sre (Yl)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Yllk retim
(kWh)
Maliyet
Sabit
(Cent/kWh)
Deiken
(Cent/kWh)
(Cent/kWh)
Gaz Fiyat
(Cent/kWh)
Toplam Fiyat
8.894 10.212 10.494 9.814 9.838 9.863 8.370 8.395 8.421 8.448 8.475 5.389 5.417 5.445 5.696 5.480 5.696 5.727 5.759 5.791 5.824
2.596.979.788 3.410.213.896 3.683.816.410 3.368.217.170 3.701.172.090 3.683.816.410 3.368.217.170 3.796.563.120 3.683.816.410 3.368.217.170 3.701.172.090 3.683.816.410 3.368.217.170 3.796.563.120 3.683.816.410 3.368.217.170 3.701.172.090 3.683.816.410 3.368.217.170
4.677 4.677 4.677 4.677 4.677 4.677 3.159 3.159 3.159 3.159 3.159 0.045 0.045 0.045 0.267 0.210 0.207 0.207 0.207
1.128 1.142 1.180 1.199 1.223 1.248 1.273 1.298 1.324 1.350 1.377 1.405 1.433 1.462 1.491 1.521 1.551 1.582 1.614 1.646 1.679
3.089 4.392 4.637 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938 3.938
20 yllk deme plan
Gaz Fiyat 3.796.563.120 deerleri 0.207 geirgenliine Pass 3.683.816.410 0.207 Through dikkat edelim 70.899.437.416
Yllk Kapasite Maliyeti

Yllk Sabit Kapasite Maliyeti Forml Bir santralin Yllk Sabit Kapasite Maliyeti - (YSKM) Geceyars Maliyeti (GM) cinsinden u ekilde yazlr; r SKM = ---------------- x GM 1-1/( 1+r )T r x ( 1+r )T = ---------------- x GM ($ / kWy) ( 1+r )T -1
Burada, r yatrmn yllk iskonto ya da amortisman (% / 100), GM Geceyars Maliyetini (milyon $/MW), T santral mrn (yl) gsterir. TOBB-ET, Maliye Bakanl, KAMAG 106G133 Projesi, 2008, Kerem Yksel,
Karkey rnak, Silopi - 120 MW Karadeniz Enerji
Sayfa 84
Yllk Kapasite Maliyeti Forml r x ( 1+r )T ------------( 1+r )T-1 Yukardaki ifade, proje sonunda faizi ile yllk denen sermayenin orann gsterir.
Dikkat edilmelidir ki, kitapta verilen stel forml Tnin 10 yldan kk olduu durumlar iin olduka hataldr. Bu durumlarda ya yararl deildir ya da hepten kullanlamaz.

rnek 300 milyon $ geceyars maliyeti ve 25 yl mr olan bir santralin Yllk Sabit Kapasite Maliyetini bulunuz Amortisman orann 8 % varsaynz r x ( 1+r )T FCC = ---------------- x OC ( 1+r )T -1 0.08 x (1 + 0.08)25 = ------------------------ x OC (1 + 0.08)25 -1 = (9.365 %) x 300 = 28.095 milyon USD / yl
Yllk Sabit Kapasite Maliyeti Forml
Sabit Kapasite Maliyeti iin Kaba Bir Forml Yllk Sabit Kapasite Maliyeti Forml
30
Bileik Maliyet (milyon $/year)
25
r x ( 1+r )T SKM= ---------------- x GM ($ / kWy) ( 1+r )T -1 Yukardaki formln kaba bir formu rnin sfr olduu dnlerek elde edilebilir. Bu durumda SKM = GM / T Olmaktadr. Bu daha nce verilen kaba hesapla ayndr. dev: Bunu gsterin (pucu: LHopital Kuraln kullann).
20
15
Sabit Maliyet - SKM
10
0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Sabit Kapasite Maliyeti / MWh
rnek 20 yanda ve Geceyars Maliyeti 0.550 milyon $ / MW olan doal gazl termal santralin sabit maliyetini hesaplaynz. Yllk amortisman 10 % olarak kabul ediniz.
r x ( 1+r )T SKM = ---------------- x GM ($ / kWy) ( 1+r )T -1 0.1 x = ------------------- 0.550 * 1 000 000 = 63.61 $ / kWy (1+0.1)20 1 = 63.61 / 8.76 $ / MWh = 7.26 $ / MWh (1+0.1)20
20
15
Sabit Maliyet - SKM
10
0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Capacity Factor (c)
GM ve SKM ayn birimdedir. GM $/MWh ise, SKM de $/MWh cinsindendir
Bileik Maliyet (milyon $/year)
rnek
30
25
Excel Kullanarak Sabit Kapasite Maliyeti Hesaplama
rnek
200 MWlk 20 yanda ve Geceyars Maliyeti 0.550 milyon $ / MW olan doal gazl termal santralin sabit maliyetini hesaplaynz. Yllk amortisman 10 % kabul ediniz.
zm
Exceli anz, Fareyi Sheet 1e getirip tklaynz (Sa Tklama), Sol Tklayarak Insert e basnz, Sol Tklayarak Spreadsheet Solutionsa basnz, Sol Tklayarak Loan Amortizationa basnz.
zm
Boluklar u ekilde doldurunuz;
Loan Amount: 200 MW x 0.55 106 $/MW = 110 000 000 $ Annual Interest Rate: 10,0 % Loan Period (in Years): 20 Number of payments/Year: 1 Statrt date of the Loan: 1 Optional Extra payments: (Bo Braknz)
110000000 10,0 % 20 1 1
Sonu
Yllk deme = 12,92 milyon $
1. G. ENERJ MALYET KARAKTERST
Kapasite Faktr Yk Dilimi Sresi ile Ayndr Yk Dilimi kalnl P ve sresi d olan bir yk besleyen bir santral dnn Yk Dilimi Sresi bu santralin Kapasite Faktr ile ayndr
40 30 30 P 25 20 15 Sre = d 10 5 0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Neden?
P lik yk dilimine salanan toplam enerji yandaki toplam taral alandr (mavi + krmz) Santral tarafndan salanan gerek enerji ise sadece mavi taranm alandr
Sre (%)
Kapasite Faktr Yk Dilimi Sresi ile Ayndr
spat
Kapasite Faktr o halde u ekilde yazlabilir;
Kapasite Faktr = Fiili Salanan Enerji/ salanabilecek toplam enerji (santral kapasitesi); Ya da c = Krmz alan/ (Toplam Alan) = P x d / P x Toplam Sre = P x d / P x 1 =d/1 =d
40 30 30 P 25 20 15 Sre = d 10 5 0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Sonu; Kapasite Faktr, alma Sresi Yzdesi ile ayndr, yani; d=c
Sre (%)
Yk Dilimine Salanan Enerji
Yk Dilimi
Varsaym ki yandaki yk dilimi; Pyk d srecinde faal olan bir santrale ait olsun Bu yk dilimi tarafndan bu srede (d) salanan toplam enerji u ekilde ifade edilebilir;
E = P x d =Pxc burada, P isantralin anma gc (MW), d arzetme sresi, c kapasite faktrdr
Yklenme Sresi Erisi
Birleik Enerji Maliyeti

Birleik Enerji Maliyeti ($MWh)
Birleik Enerji Maliyeti Erisi

250.0 225.0 200.0 175.0 150.0 125.0 100.0 75.0 50.0 25.0 0.0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Birleik Kapasite Maliyeti (BKM), Kapasite Faktr (c)ne, blnrse Birleik Enerji Maliyeti (BEM) bulunur
BEM = BKM / c = SKM / c + DM burada, BEM Birleik Enerji Maliyetini gsterir
Kmr Santrali
Gaz Santrali


250.0 225.0 200.0 175.0 150.0 125.0 100.0 75.0
Yanda daha nce verilen rneklerdeki Gaz ve Kmr Santrallerine ait Bileik Enerji Maliyetlerinin hiperbolik karakteristii verilmitir. c birimsiz olduundan: BEM = BKM / c Bir defa daha $ / MWh cinsinden olmaktadr
Kmr Santrali
Gaz Santrali
50.0 25.0 0.0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0


250.0 225.0 200.0 175.0 150.0 125.0 100.0 75.0
Beklendii gibi Bileik Enerji Maliyetleri: Gaz santrallerinde 0 c 0.3 aras kapasite faktr iin Kmr santrallerinde 0.3 c 1.0 aras kapasite faktr iin tercih edilebilir olmaktadr
Kmr Santrali
Gaz Santrali
50.0 25.0 0.0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0


250.0 225.0 200.0 175.0 150.0 125.0 100.0 75.0 50.0 25.0 0.0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Yandaki Bileik Enerji Maliyetleri Eresi gstermektedir ki Gaz santrallerinde 0 c 0.3 aras kapasite faktr iin Kmr santrallerinde 0.3 c 1.0 aras kapasite faktr iin tercih edilebilir olmaktadr
Gaz Santrali
Kmr Santrali
rnek Birleik Enerji Maliyeti


250.0 225.0 200.0 175.0 150.0 125.0 100.0 75.0
Soru Sabit ve deiken kapasite maliyetleri ekilde verilen kmr termal santralinin ortalama enerji maliyetini kapasite faktrn 1/3 kabul ederek bulunuz:
Sabit Maliyet SKM
($/MWh) ($/kWy)
Kmr Santrali
Deiken Maliyet DM
($/MWh) ($/kWy)
Gaz Santrali
50.0 25.0 0.0
12.21
106.96
10.00
87.60
BEM = SKM / c + DM
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
Kapasite Faktr (c)
rnek Birleik Enerji Maliyeti


250.0 225.0 200.0 175.0 150.0 125.0 100.0 75.0
Cevap: Verilen parametreleri formlde yerine koyarsak:

BEM = SKM / c + DM
BEM Ya da
= 12.21 / (1/3) + 10.00 = 46.63 $ / MWh = 46.63 x 8.76 = 408.48 $ / kWy = 408.48 x 100 Cent / kW x 8760 h = 4.66 Cent / kWh
Kmr Santrali
Gaz Santrali
50.0 25.0 0.0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Arzn Toplam Maliyeti Yklenme Sresi Erisi

Santral tarafndan d sresince yke yaplan arzn toplam u ekilde ifade edilebilir;
Enerjinin toplam maliyeti = E x BEM ya da = P x c x BEM = P x BKM burada, E toplam arzedilen enerjiyi, BEM Birleik Enerji Maliyetini; (BEM = SKM / c + DM), BKM Birleik Kapasite Maliyetini Gsterir.
Uygulama
Ortalama Kapasite ve Enerji Maliyetlerinin Denklii Yklenme Sresi Erisi

Bu nedenle, iki ekilde de hesaplanan toplam enerji maliyeti ayn olup,
E x BEM = P x BKMdir Burada, BKM Birleik Kapasite Maliyeti olup; BKM = SKM + c x DM BEM is Birleik Enerji Maliyeti olup; BEM = SKM / c + DMdir Aslnda, iki formulasyon denktir kinci formlasyonun temel dezavantaj BEM karakteristiinin nonlineer olmas ve dolays ile c sfra giderken snrsz bymesidir
Uygulama

Temel - Terimler (Kerem Yuksel)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Temel - Terimler (Kerem Yuksel)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1. A.

1600 MW 900 MW 730 MW 770 MW

TEA Trk Elektrik letim A..

Yk Besleyici Yk Yolu Zayflatc Transformatr Yk

G = Enerji / Zaman rete Yk

Birim zaman bir saat ya da bir saniyedir.

(Watt-saniye, Ws) (Watt-sn) (Watt)

Elektrik Enerjisinin Ticari Birimleri

Birecik HES Kurulumu (670 MW) Trbin

1. B. KAPASTE, KAPASTE FAKTR

Yamula HES Kayseri, (2 x 50 MW)

Sugz (sken) Kmr Santrali 1210 MW

Yllk Emre Amadelik Sresi (YEAS)

Afin Elbistan Grup-A (4 x 340 MW)

Yllk Kapasite - rnekler rnek

Birecik HES (670 MW)

ESAda anlama salanm retim dzeyi

Kapasite ve Anma Gc Arasndaki Farklar

Kapasite ve Anma Gc Arasndaki Farklar

Gnlk Yklenme Erisi Gnlk Yklenme Erisi

K Toplam Talep (MW)

Kapasite Faktr (c)

Kapasite Faktr (c)

Kapasite Faktr birimsizdir.

Kapasite Faktr (c)

Kapasite Faktr (c)

Sa taraftaki ekilde gsterilen yk iin u ekilde ifade edilebilir;

Kapasite Faktr (c)

Kapasite Faktr (c)

Yandaki ekildeki ykn Kapasite Faktrn bulunuz;

Sa taraftaki figre gre Kapasite Faktrn bulunuz

Toplam Talep P(t) (MW)

Tahsis Edilen Kapasite

c = ( 20 / 40 ) x ( 0.60 / 1.0 ) = 30.0 %

Sre (100 % = 8765 Saat)

Gnlk Yklenme Erisi (Nonlineer)

Tahsis Edilen Kapasite

Tahsis Edilen Kapasite

Sre (100 % = 8765 Saat)

Kapasite Faktrnn Ticari Anlam

Karakaya HES (1800 MW)

Toplam Talep P(t) (MW)

Kapasite ve Yk Faktrleri Edeerdir

Yk Faktr yle tanmlanr;

Kk bir HESin Kapasite Faktr: amlca HES Kapasite Faktr

Ak Sresi Erisi: amlca HES

= 31.25 x 0.1 x 5 / (35 x 1.0) x 100 = % 44.64

Deerinden Dk Fiyat Biilen bir HESin Kapasite Faktr

amlca HES iin Ak Sresi Erisi

Deerinden Dk Fiyat Biilen bir HESin Kapasite Faktr Kapasite Faktr

amlca HES iin Ak Sresi Erisi

= 23.4 x 0.1 x 5 / (15 x 1.0) = 78.0 %

Gnlk Yklenme Erileri Cinsinden Enerji

Gnlk Yklenme Erisi

Toplam Talep P(t) (MW)

Gnlk Yklenme Erisi (Dz)

Gnlk Yklenme Erileri Cinsinden Talep

Gnlk Yklenme Erisi

Gnlk Yklenme Erisi (Nonlineer)

Talep ve Tketim Arasndaki Fark

Toplam Talep P(t) (MW)

Yklenme Sresi Erisi

Toplam Talep P(t) (MW)