DEM

FRANZ KAFKA

Trkesi: Kmuran ipal

Cem Yaynevi ADA DNYA YAZARLARI Kasm 1993

DEM
I
Bir sabah tedirgin dlerden uyanan Gregor Samsa, devcileyin bir bcee dnm buldu kendini. Bir zrh gibi sertlemi srtnn zerinde yatyor, ban biraz kaldrnca yay biiminde kat blmelere ayrlp bir kmbet yapm kahverengi karnn gryordu; bu karnn tepesinde yorgan, her an kayp tmyle yere dmeye hazr, ancak zar zor tutunabilmekteydi. Vcudunun kalan blmne oranla acnacak kadar clz bir sr bacakk, ne yapacaklarn arm, gzlerinin nnde aralksz akp snyordu. Bana da ne oldu byle? diye dnd Gregor Samsa. Hayr! D falan deildi. Odas, biraz fazla kk olmakla beraber tastamam bir insan odasyd ve enikonu ainas bulunduu drt duvar arasnda sessiz sakin duruyordu. Ambalajlarndan karlm kuma rneklerinden bir koleksiyonun yayld masann zerine - Samsa bir firmann pazarlamacln yapyordu - ksa sre nce resimli bir dergiden kesip altn yaldzl irin bir ereveye geirdii bir resim aslmt. Banda krk apka, boynunda ylan biimindeki uzun krk atkyla dimdik oturmu bir kadn, kollarnn dirsekten aa blmlerinin iinde kaybolduu ar bir manonu yukar kaldrarak seyircilere doru uzatmt resimde. Gregor'un gz pencereye kayd; havann kapal olduunu anlaynca - inko denizlik zerine den yamur tanelerinin tprts iitiliyordu - enikonu bir hzn kt iine. En iyisi biraz daha uyuyup btn bu sersemce dnceleri unutmak, diye geirdi iinden. Ancak, hi de gerekleecek gibi deildi bu; nk sana yatmaya almt, oysa imdiki durumunda sa tarafna bir trl dnemiyordu. stedii kadar gl bir hamleyle kendini o tarafa atsn, her defasnda sallanp sallanp yine arka st dyordu. Belki yz kez denedi, havada debelenen bacaklarn grmemek iin gzlerini yumdu; ama sonunda brne imdiye dek asla duymad hafif ve knt bir arnn saplandn hissedip vazgeti. 'Hay Allah!'-diye dnd. 'Ne zahmetli bir meslek semiim kendime. Gn yok ki, yolda olmayaym. Burada, firmadaki asl iler, gezilerde katlandm kadar tela ve tedirginlikle dolu deil. stelik bu ba belas yolculuklar; aktarma trenlerini karmamak iin ektiim skntlar, rasgele yenen berbat yemekler, boyuna deiik insanlarla dp kalkmalar, asla bir sreklilik, asla bir itenlik kazanamayan ilikiler. eytan grsn hepsinin yzn!' Anszn yukarda, karn blgesinde hafif bir kant duydu; ban daha iyi kaldrp bakmak iin, srtst yava yava karyolann ayana yaklat. Kanan yeri grd derken; batan aa kk ve beyaz noktacklarla rtlmt. Noktacklarn ne olabilecei konusunda karara varamad, bir ayayla sz konusu yeri yoklamak istedi, ama hemen yine vazgeti; nk daha ayan dokundurur dokundurmaz, btn vcudunu bir rperti kaplamt. Srtst kayarak eski durumunu ald. 'Sabah erkenden bu yataktan kalkmalar yok mu', diye dnd, 'adam bsbtn serseme eviriyor. nsan dediin uykusunu alacak. Baka pazarlamaclar bir haremdeki kadnlar gibi yayor tpk. rnein, mterilerden aldm siparileri firmaya iletmek iin, kaldm otele le ncesi bir ara dneyim desem, bu beyleri henz kahvalt masasnn banda grrm. Ama sen gel de, bizim patronun

karsnda byle davran; hemen kap dar edilirsin. Ama kimbilir, belki kap dar edilmek benim iin hepsinden hayrls olurdu. Hani anne ve babam olmasa, oktan brakmaz deildim bu ii. Patronun nne geip dikilir, ne dndm btn aklyla yzne kar sylerdim. Diyeceklerimi iitmeye grsn, kesinlikle dp kalrd yere. Sonra masasnn zerine o ne acayip oturu yle, yannda altrd kiilerle o ne yksekten konuma! stelik kulaklar ar iittiinden, konutuu kimse hemen burnunun ucuna kadar kendisine sokulmak zorunda. Ancak yine de umudumu bsbtn yitirmi deilim. Anne ve babamn firmaya borcunu bir yol deyecek paray biriktirdim mi - ki bu da be, alt yl srer daha -, aklmdan geirdiim eyi kesinlikle gerekletireceim. O zaman grsnlerdi bakalm! Ama yataktan kmam gerekiyor imdi, trenim bete kalkyor.' Komedinin zerinde tik tak edip duran saate bir gz att. 'Hay Allah!' diye geirdi iinden. Saat alt buuktu ve gstergeler habire ilerleyip durmaktayd. Hatt alt buuk da geride kalmt imdi, nerdeyse yediye eyrek vard. Yoksa almam myd saat? Drtte almas iin saatin gerei gibi kurulduu yataktan grlebiliyordu ve aldna da hi kuku yoktu. yi ama, odadaki btn eyay zangr zangr titreten zil sesini iitmeyerek uyuyakalm olabilir miydi? Doru, rahat bir uyku uyuduu sylenemezdi; ancak rahatszl kadar deliksiz bir uyku uyumutu anlalan. Peki, imdi ne yapacakt? Bir sonraki tren saat yedideydi ve bu trene yetimek istiyorsa iki ayann bir pabuca girmesi gerekiyordu. stelik kuma rnekleri henz ambalajlarna yerletirilmemiti; ayrca bir krklk, bir halsizlik vard zerinde. Hem trene yetise bile, patronun paylayc szlerini iitmekten kanlacak gibi deildi; nk maazadaki yardmc kukusuz be treninde kendisini beklemi, gelmediini grerek durumu oktan patrona rapor etmiti. Patronun, zek denen eyden nasibini almam kiiliksiz bir uayd adam. Peki, hastalandn haber verse? Ama bu da alabildiine tatsz bir eydi, kuku uyandrmaktan te bir ie yaramayacakt; nk Gregor be yldr firmada alyordu ve bu be yl iinde bir kez olsun hastalanmamt. Kukusuz, patron hemen sigorta doktorunu yanna alp gelecek, anne ve babasna oullan Gregor'un tembelliinden yaknacak, btn kar gr ve itirazlar, daha azdan kar kmaz doktoru tank gsterip geri evirecekti. yle ya, sigorta doktoru iin insanlarn hepsi sapasalamd, iten kaarlard yalnz. Ama imdi Gregor'un durumunda byle dnmekte pek de haksz myd doktor? Gerekten Gregor, uzun bir uykunun ardndan bandaki dorusu nedensiz sersemlik bir yana, kendini pek iyi, hatt enikonu ackm hissediyordu. Btn bunlar alabildiine bir abuklukla kafasndan geirir, ancak dorulup kalkmaya da bir trl karar veremezken -tam bu srada yediye eyrek kalay vurmaya balamt saat -, yatann baucundaki kapnn kollanarak tklatldn iitti. Gregor! dedi bir ses. Annesiydi. Saat, yediye eyrek var. Hani bu sabah yola kmyor muydun? Annesinin yumuak sesi. Gregor, cevap verip de kendi sesini iitince irkildi birden; hi kukusuz eski sesiydi; ama imdi buna aalardan gelip yukarlara kmas bir trl nlenemeyen sla benzer acnacak bir ses karyor, konuulan szleri ancak ilk anda ak seik brakp yanklanmaya balar balamaz bunlar ylesine bozuyordu ki, iittiklerinin doruluuna insan inanamyordu. Aslnda Gregor uzun boylu cevap verecek, her eyi aklayacakt; ama bu durum karsnda: Evet, evet, teekkr ederim anne, imdi kalkyorum! demekle yetindi. Kap ahap olduu iin sesindeki deiiklik dardan galiba farkedilmemiti, nk bu szler zerine yatan annesi ayaklarn sryerek uzaklat. Aradaki ksa konuma, Gregor'un sanld gibi ie gitmediine ve henz evde bulunduuna br aile bireylerinin dikkatini ekmiti. Hafiften, ama yumrukla kapya vurmaya balad babas: Gregor! Gregor! diye seslendi. Bir ey mi var, Gregor? Ve az sonra babasnn uyarc sesini daha bir pes perdeden tekrar duydu: Gregor! Gregor! teki kapdansa kzkardeinin usulcack: Gregor? diye szlandn iitti. Rahatsz msn yoksa, Gregor? Bir eye ihtiyacn var m? Her iki kapya birden: Hemen imdi geliyorum, diye seslendi Gregor ve szckleri enikonu bir titizlikle syleyip, aralarna uzun sreli boluklar yerletirerek sesindeki tuhafl rtbas etmeye alt. Bunun zerine gerekten kahvaltsnn bana dnd babas; ama kzkardei fsltyla konumasn srdrd: Gregor! A kapy, ne olursun, Gregor! Ancak, kapy amay aklnn ucundan geirdii yoktu Gregor'un; tersine, bunca gezilerde

alt tedbirli davranndan, evde bulunduu zaman bile geceleyin btn kaplar kilitlemeksizin rahat etmeyiinden tr kutlad kendini. Niyeti ilkin hi istifini bozmadan serinkanllkla yataktan kalkp giyinmek, kahvalt yapmak, ancak ondan sonra ilerisini dnmekti; yatakta dnp durmalarn kendisini makul bir sonuca ulatrmayacan kukusuz biliyordu. imdiye dek yatakta yatarken sk sk vcudunda herhangi bir nedenin, belki de yalsndaki bir anormalliin yol at hafif bir sz hissettiini, ama bu sznn yataktan kalktnda kuruntudan baka ey olmadnn aa ktn anmsad. Acaba bugnk kuruntusu nasl yava yava silinip gidecekti, merakla beklemeye koyuldu. Sesindeki deiiklie fena bir tmenin, yani pazarlamaclarda grlen bir meslek hastalnn n belirtisinden baka gzle baklamayacandan en ufak kukusu yoktu.. Yorgan zerinden syrp atmakta hi gtk ekmedi; cierlerini biraz havayla iirmek bunun iin elvermi, yorgan kendiliinden yere dmt. Ama sonras kolay deildi, geni bedenli biri oluu ii daha da zorlatryordu. Dorulup kalkabilmesi iin eller ve kollar gerekliydi; oysa Gregor'da bir sr bacakk vard yalnz ve bu bacakklar durmadan birbirinden deiik devinimlerde bulunuyor, bir trl denetim altnda tutulamyordu. Gregor ilerinden birini bkeyim dese, hemen bu bacak yine kurtulup gergin durum alyor, szkonusu bacaa istedii devinimi yaptrsa, tekilerin hepsi ar veren alabildiine bir telala adeta babo almaya koyuluyordu. Kendi kendine: Bir kez u yatakta gereksiz yere yatp kalmaktan kurtarmalym kendimi! diye sylendi. lkin vcudunun alt blmyle yataktan kmay dnd; ama kendisinin henz gzyle grp, en ufak bir bilgi edinemedii bu alt blmn fazla hantal olduunu anlad; ite ylesine yavat devinimleri. Sonunda, nerdeyse lgna dnm, btn gcn toparlayp hibir eye aldrmayarak kendini ileriye itti; ancak ynn doru drst belirleyemediinden, karyolann ayaklarna iddetle arpt gvdesi; duyduu mthi acyla o anda zellikle bu alt blmn belki de bedeninin en nazik yeri olduunu anlad. Bu yzden, ilkin vcudunun st blmyle yataktan kmay denemek istedi, kollayp gzeterek ban yatan kenarna doru dndrd, kolayca da baard bunu; genilik ve arlna karn, vcudu sonunda ban dnn izledi. Ama ban yatan dna alp bolukta tutar tutmaz, byle bir yol izleyerek ilerlemekten korktu; nk kendisini nihayet bu durumda yere brakt m, kafasnn yaralanmamas iin adeta bir mucize gerekliydi. Oysa imdi her zamankinden ok aklnn banda bulunaca zamand; dolaysyla, en iyisi yine yatakta kalmakt. Ama onca zahmetten sonra eskisi gibi yine ahlayp oflayarak yatakta yatp bacakklarnn belki eskisinden de fena birbirleriyle boutuunu grnce ve bu keyf davranlar dzene sokmak iin aklna bir are de gelmeyince, yatakta asla kalamayacan, yataktan kurtulmak iin en ufak bir umut bile bulunsa, bu umut urunda her eyi feda etmesinin en uygun davran olacam geirdi iinden. Beri yandan, elden geldii kadar serinkanl dnp tanmalar, umutsuzlukla verilecek kararlara yelemek gerektiini zaman zaman aklna getirmeyi unutmuyordu. Bylesi anlar pek byk bir dikkatle pencereye dikiyordu gzlerini; ancak, dar sokan kar yakasn da bryen sisin grnm, insana pek gven ve nee salayacak gibi deildi. Saatin yeniden vurmas zerine: 'Yedi oldu!' diye sylendi kendi kendine. Saat yedi oldu, hl bu youn sis kalkmad. Sanki tam bir sessizlik bagsterirse gerek ve normal durum yeniden dnp gelecekmi gibi bir umuda kaplarak, ksa bir sre nefes almasn yavalatp kmldamadan yatt. Ama sonra: 'Saat yediyi eyrek geceyi vurmadan, her ne pahasna olursa olsun yataktan kmalym tamamen', diye dnd. 'Zaten o zamana kadar beni sormak zere firmadan biri gelecektir, nk yediden nce alr maaza.' Bunun zerine vcudunu boylu boyunca ve vcudunun her bir yerini ayn lde yataktan aa sarktmaya alt. Kendini yataktan aa brakt m, yere derken iyice havaya kaldraca ba belki bundan hi zarar grmeyecekti; srt sertlemie benziyordu; dmeden dolay herhalde incinmezdi. Onu en ok kayglandran, szkonusu davrann ister istemez yol aaca byk grltyd ve

grlt bakarsn btn kaplarn ardnda korku deilse bile tasa uyandracakt. Ama byle bir eyin de gze alnmas gerekiyordu. Gregor, vcudunun bir yarsn yataktan dar sarktmt ki - bavurduu yeni are kendini zora koan bir giriimden ok bir oyundu, btn yaplmas gereken, hamleler halinde yataktan aa sarkmakt -, yardmna bir koan olsa bu iin ne kadar kolaylaacan dnd. Gl kuvvetli iki kii -babasyla hizmeti geldi aklna - tamamen yeterdi; bunlarn btn yapaca, kollarn bombeli srtnn altna sokarak kendisini yataktan syrp almak, sonra szkonusu -ykle yere eilerek onun deme zerinde yzst dnmesini dikkat ve sabrla beklemekti. Deme zerinde inallah bir anlam kazanrd bacakklar. Kaplar kilitli olmasa bile, gerekten barp yardm istemesi doru muydu? Bunu dnr dnmez, tm aresizliine karn glmsemeden duramad. O anda yataktan sarkmasn gittike artrm, dengesini g koruyabilecek duruma gelmiti, artk hi vakit geirmeden kesinlikle karar vermesi gerekiyordu; nk daire kapsnn zili aldnda, yediyi on geceyi gsteriyordu saat. Gregor: 'Maazadan biri geldi muhakkak!' diye sylendi kendi kendine ve adeta donup kald; ama bacakklar bolukta inadna daha hzl devinmeye balamt. Bir an iin her ey sessizlie gmld. Naslsa sama bir umuda kaplarak: 'Amayacaklardr kapy', diye geirdi iinden. Ama derken, tabii her zamanki gibi, hizmeti sert admlarla yryp kapy at. Gregor daha Gnaydn! szcn iitir iitmez, gelenin kim olduunu anlad. Mdr Bey'in kendisiydi. Ne diye sanki ie en ufak bir gecikmede insann hakknda hemen en kt kukularn beslendii bir firmada almaya mahkm edilmiti! Firmada alanlarn hepsinin de hi ayrcasz kalpazan kiiler mi olmas gerekiyordu? Bunlarn arasnda yle birka sabah saatini bile firma yararna geirmese vicdan azabndan deliye dnp, adeta bir daha yataktan kamayacak duruma den sadk ve iine bal kimseler yok muydu? Aslnda byle bir ey gereksizdi ya, diyelim bir soruturmada bulunulacakt, raklardan biri yollanp bu i ona yaptrlamaz myd sanki? lle Mdr Bey'in kendisi mi kp gelmeli, hibir gnah olmayan aile bireylerine kuku uyandrc bu ge kalma iiyle ilgili soruturmann ancak Mdr Bey'in zeksna havale edilebilecek kadar nemli olduu mu gsterilmeliydi? Gregor, doru drst bir karara varmaktan ok, ilgili dncelerin yol at telala btn gcn toparlayp yataktan dar att kendini. Yksek perdeden pat diye bir ses duyuldu. Ama buna gerek anlamda bir grlt denemezdi. Dmenin yol at sesi, hal biraz yumuatmt; sonra, srtnn da sandndan esnek olduunu grd Gregor, bu yzderi d pek dikkati ekmeyen bir ses karmt. Ne var ki, yeteri kadar kollayamad ba yere vurmutu, fke ve acyla kafasn evirip halya srtmeye balad. Mdr Beyin'in soldaki yan odadan: erde bir ey dt, dediini iitti; gnn birinde Mdr Bey'in bana da, bugn kendisininkine benzer bir olay gelemez mi sanki, diye geirdi iinden. Dorusu byle bir eyin olabileceini kabul etmek gerekiyordu. Ama Gregor'un iinden geirdii soruya kabaca cevap verir gibi, o anda bitiik odada Mdr Bey birka sert adm atarak rugan izmelerini gcrdatt. Sadaki bitiik odadan ise kzkardeinin fsldad duyuldu: Gregor! Mdr Bey geldi. Biliyorum, diye cevaplad Gregor; ancak, kzkardeinin iitebilecei kadar da sesini ykseltmeyi gze alamamt. O anda: Gregor! diye babas seslendi soldaki bitiik odadan. Mdr Bey geldi, Gregor! Senin sabah treniyle neden yola kmadn soruyor. Ne cevap vereceimizi bilemiyoruz. Hem Mdr Bey bizzat seninle konumak istiyor. A kapy ltfen! Mdr Bey, odadaki dankl ho greceklerdir sanrm. Bu konuma arasnda: Hayrl sabahlar, Bay Samsa! diye nazik seslendi Mdr Bey. Annesi: Gregor rahatsz galiba, dedi. Babas, hl kapda konuup duruyordu. Rahatsz Gregor, diye ekledi annesi, inann bana Mdr Bey. Yoksa hi treni karr myd! Akl hep iinde nk. Akamlan asla sokaa kmyor, bu yzden nerdeyse kzdm bile oluyor kendisine. imdi ise sekiz gndr burada; ama her akam evde kalp hibir yere gitmedi. Masann banda bizimle oturup sessiz sedasz gazetesini okuyor ya da tren tarifelerini inceliyor. Biraz oyalanmak istedi mi kl testereyi alyor eline, almaya koyuluyor. rnein, iki, gecelik bir almayla kk bir resimlik oyup kard tahtadan. Ho bir ey hani, grseniz aarsnz, ierde asl duruyor.

Kapy asn, hemen grrsnz. unu da syleyeyim ki, sizin burada bulunmanzdan mutluluk duyuyorum, Mdr Bey. Biz yalnz olsak, Gregor'a atramazdk kapy. yle inatdr ki! Sabahleyin kendisi hayr falan dedi ama, yine de rahatsz olduu belli. Bu anda Gregor, usulcack ve dnceli: imdi geliyorum! diye seslendi odadan; ama dardaki konumann tek kelimesini bile karmamak iin yerinden kmldamad. Mdr Bey'in annesine: Olunuzun bu davrann aklayacak baka neden de bulamyorum zaten hanmefendi! dediini iitti. yle ciddi bir ey olmasa bari. te yandan, biz i adamlar, maalesef mi diyeceksiniz artk, Allaha kr m, hafif rahatszlklar ok vakit iimizi dnerek dpedz yadsmak zorundayz. Babas sabrszlanmt, yeniden kapya vurarak: Ne diyorsun, Gregor? Mdr Bey ieri girebilir mi artk? diye sordu. Ama Gregor: Hayr! diye cevaplad. Soldaki bitiik odada tatsz bir sessizlik ba-gstermiti, sadaki bitiik odada ise kzkardei hkrarak alyordu. Ne diye kzkardei tekilerin yanna gitmiyordu sanki? Galiba uykudan yeni kalkm, giyinmeye hemen hi vakit bulamamt. Peki, ne diye alyordu acaba? Kendisi yataktan kalkarak, Mdr Bey'in odaya girmesine izin vermediinden mi? Yoksa firmadaki iini kaybetme tehlikesiyle kar karya bulunuyordu da, iini kaybedince, patronun eski alacak hesaplaryla anne ve babasnn yakasna yeniden yapacandan korkuyordu, onun iin mi? Ama bunlar imdilik yersiz tasalardan te bir ey deildi; Gregor henz buradayd ve ailesini brakp gitmeyi aklnn ucundan geirdii yoktu. u anda halnn zerinde yatyordu geri ve ne durumda olduunu bilen biri, kendisinden Mdr Bey'i odaya koyvermesini gerekten istemeye kalkmazd. Sonradan uygun bir mazeretle kolay aklanabilecek byle bir kabalktan tr de alt yerden hemen kapdar edilemezdi. Gregor'a yle geliyordu ki, onu alayp szlamalar ve ikna yollu szlerle rahatsz edeceklerine, kendi haline brakmalar ok daha uygundu. Ama ite ne durumda bulunduuna ilikin kesin bir ey bilmemeleri, evdekileri byle davranmaya zorluyor ve davranlarn balatyordu. Bu anda: Bay Samsa! diye bard Mdr Bey sesini ykselterek. Ne oldu, ne var? Odanza kapanmsnz, evet veya hayrdan baka bir cevap kmyor aznzdan. Anne ve babanz yok yere byk zntlere sokuyor, ayrca, hani sz arasnda sylyorum, iinizi dorusu grlmedik biimde savsaklyorsunuz. u an, anne ve babanzla patronunuz adna konuuyor ve sizden hemen bana kesin bir aklamada bulunmanz nemle rica ediyorum. Hayret dorusu, hayret! Ben sizi sakin, akl banda biri bilirdim; oysa imdi kendinizi durup dururken acayip kaprislere kaptrm grnyorsunuz. Patron bu sabah bana, iinize byle ge kalmanzn nedeni saylabilecek kimi eyler tlatmad deil; bu yaknda size verilmi alacaklar tahsil yetkisiyle ilgili eyler hani. Ama ben Allah iin byle bir nedenin sz edilemeyecei konusunda nerdeyse erefim zerine temin ettim kendisini. Ancak, imdi bu akl almaz inatlnz grnce, sizi en ufak ekilde savunmak iin hibir istek duymuyorum. Hem firmadaki yeriniz de yle pek salam saylmaz. Balangta niyetim sizinle yalnz konumak, bunlar baka kimse iitmeden size sylemekti. Ne var ki, burada bana bo yere zaman harcattnz grnce, neden syleyeceklerimi sayn anne ve babanz da iitmesin, anlamyorum. Diyeceim, son zamanlardaki almanz hi de memnunluk verici deildi. Doru; pek verimli almalar iin elverili denebilmekten uzak bir sezondu; ancak hi i yaplamayacak kadar da kt bir sezon yoktur Bay Samsa ve olamaz. Gregor, akl bandan giderek ve telandan her eyi unutarak: Ama Mdr Bey! diye cevaplad ierden. imdi ayorum kapy. Hafif bir rahatszlk, o kadar; bir ba dnmesi yataktan kalkmam engelledi. u an henz yataktaym, ama eski zindeliime bsbtn yine kavumu hissediyorum kendimi. te kyorum yataktan. Birazck daha sabrediverseniz! Dndm kadar kolay gereklemeyecek yataktan kmam. Ama artk kendimi iyilemi hissediyorum. Nasl da yle durup dururken insann zerine ullanyor u hastalk! Dn akam hibir eyim yoktu; annem ve babam da biliyor ya; ama hayr, dn akam da zerimde hafif bir krklk hissetmitim. Halimden de anlalyordu. Ne diye durumu firmaya haber vermedim bilmem. Ama insan hastaln evde kalmakszn da atlatabileceine inanyor hep. Mdr Bey, anne ve babam zmeyin ne olur? Bana ynelttiiniz sulamalar iin bir neden yok nk; sonra, bu konuda imdiye dek kimse bana bir ey sylemedi. Sanrm, yolladm son sipari listelerini grmemi olacaksnz.

Hem saat sekiz treniyle de yola kacam; birka saatlik dinlenme iyi geldi. Burada bouna vaktinizi kaybetmeyin, Mdr Bey. Birazdan kendim maazaya geleceim. Ltfen bunu patrona bildirip, sayglarm iletin kendisine. Gregor btn bunlar abuk abuk, ne konutuunu pek bilmeksizin sylerken, herhalde daha nce yatakta edindii beceri sayesinde glk ekmeden sanda yaklam ve ona tutunarak dorulmutu. Gerekten kapy aacak, gerekten ortada gzkp Mdr Bey'le konuacakt. imdi odadan kmasn isteyip duranlarn, kendisini grnce ne diyeceklerini ok merak ediyordu. Bakt ki korkudan donakaldlar, o zaman artk sorumluluk diye bir ey tanmayacak ve ii rahatlayacakt. Ama her eyi serinkanl karladlar m, kendisi de telaa kaplmak iin bundan byle ortada bir neden grmeyecek ve elini abuk tuttu mu saat sekiz trenine yetiebilecekti. lkin birka kez sandn cilal przsz yzeyinden gerisin geri kayd aa, ama son bir davrannda dimdik doruldu. Ne denli kvrandrc olursa olsun* karnndaki arlar artk umursad yoktu. Derken oracktaki bir sandalyenin arkalna att kendini, bacaklaryla sandalyenin kenarlarna smsk yapt. Bu yoldan, vcudu zerindeki denetimi de ele geirmiti; hi sesini karmadan bekledi, nk Mdr Bey'in szlerini bundan byle iitebiliyordu. Anne ve babasna: Bir tek kelime anladnz m konutuklarndan? diye sorduunu iitti Mdr Bey'in. Bizi aptal yerine koymuyordur sanrm? - Daha neler! diye cevaplad annesi yksek sesle; alamaya balamt. Belki de ar hasta yatyor, Gregor, biz de ona eziyet edip duruyoruz. Sonra: Grete! Grete! diye seslendi annesi. Kardan: Efendim anne! dedii duyuldu kzkardeinin. Gregor'un odasnn araclyla birbirleriyle haberleiyorlard. Hemen doktora ko Grete! Gregor hasta! abuk bir doktor alp gel! Az nce nasl konutuunu duymadn m? Annesinin bararak konumasyla kyaslanrsa dikkati ekecek kadar alak perdeden; Bir hayvan sesinden kalr yeri yoktu, dedi Mdr Bey. Derken babas, ellerini rparak holden mutfaa doru: Anna! Anna! diye bard. Durma ko, bir ilingir getir! Hemen iki kz, etekliklerini hrdatarak holden seirtip getiler - kzkardei nasl da giyinebilmi ti o kadar abuk - ve hzla kapy ap ktlar. Kapnn arkalarndan kapandn bildiren bir ses iitilmedi; galiba kap, byk bir felkete uram evlerdeki gibi ak braklmt. Ama Gregor hayli yatmt. Hani sesi, belki kula altndan, kendisine yeterince ak seik, hatt eskisinden de ak seik gelmesine karn, yine de anlalamyordu konutuklar. Ancak, imdi, dardakiler kendisinde anormal bir durumun varlna inanyor, ona yardma hazr bulunuyorlard. Bu yolda ilk nlemler alnrken aa vurulan umut ve gven rahatlatt Gregor'u. Kendini yine insan toplumu ierisine kabul edilmi gryordu ve dorusu aralarnda ayrm yapmakszn gerek doktor, gerek ilingirden olaanst ve artc baarlar beklemeye balad. Kesin nem tayan konumalarda bulunmasnn zaman yaklayordu. Bu konumalar iin sesine elden geldii kadar netlik kazandrmak zere bir iki ksrd, ama bunu pek ksk sesle yapmaya alt; nk bakarsn ksrnn sesi de insan ksrnden baka trl kabilirdi. Ancak, bu konuda kendisi artk bir yargya varmaktan ekiniyordu. Bitiik oday tam bir sessizlik kaplamt. Belki de anne ve babas Mdr Bey'le masada oturmu, fsldap duruyor, belki de hepsi birden kapya yaslanm, ieriye kulak kabartyorlard. Gregor, sandalyeyle kendini yava yava ileriye doru itti; derken sandalyeden elini ekerek kapya doru atld, kapya tutunup doruldu - bacakklarnn tabanlarnda bir yapkanlk vard -, bir an dinlendi burada. Sonra kilit iinde sokulu anahtar azyla evirmeye urat. Ne yazk ki doru drst dileri yoktu anlalan, anahtar neyle tutacakt? Ama eneleri pek glyd ve enelerinin yardmyla anahtar gerekten yerinden oynatt; bu arada bir yeri incinmiti mutlaka, nk azndan kahverengi bir sv anahtar zerine akp oradan da yere damlamaya balad. Bitiik odadan: iitiyor musunuz? Anahtar evirmeye urayor, dedi Mdr Bey. Bu sz, Gregor'u enikonu yreklendirdi. Ama hepsi barmalyd ona. Anne ve babas, hepsi: Ha gayret, Gregor! diye

barmalyd: Sakn koyverme! Yklen kilide, Gregor! Gsterdii abalar evdekilerin merakla izledii dncesiyle btn gcn toplayarak lgn gibi anahtar srd. Anahtar dndke, o da kilidin evresinde dolanp duruyordu. Artk kendisini ayakta tutan azyd yalnz, gerektiinde anahtara aslyor ya da vcudunun tm arlyla onu aa bastryordu. Nihayet at diye alan kilidin tiz sesine uykusundan uyand adeta, rahat bir nefes ald. ilingirsiz baardm ite! diye sylendi kendi kendine ve kapy iyice amak iin ban kola dayad. Kapy bu tarzda amak zorunda kal, kapnn iyice almasna karn Gregor'un henz ortada grnmemesine yol amt. Tam salona ayak atacakken pat diye srtst yklmamak istiyorsa, kap kanatlarndan birinin evresini pek byk bir dikkatle usulcack dolanmas gerekiyordu. Kendisi henz bu zor ile urap, baka eye aldracak vakit bulamazken, Mdr Bey'in birden yksek sesle: Oh! diye bir ses kardn iitti; ses, tpk bir rzgr uultusunu andryordu. Az sonra da Mdr Bey'in kendisini grd Gregor. Kapya oradakilerin hepsinden yakn bulunan Mdr Bey elini ak azna bastrm, sanki grnmeyen, ama habire zerine gelen bir g karsnda yava yava gerilere ekiliyordu. Mdr Bey'in odada bulunmasna aldrmayan annesi, geceden kalma dank ve dimdik salarla orackta dikiliyordu; Gregor'u grnce, ilkin ellerini kenetleyerek babasna bakt, sonra Gregor'a doru iki adm atarak, giysisinin epevre alp yaylan etekleriyle yere ykld; yz gsne dm, adeta btnyle ortadan silinip kaybolmutu. Babas, halinde dmanca bir ifade, yumruunu skt; Gregor'u gerisin geri srp odasndan ieri tkmak ister gibiydi; bir ara gvensiz gzlerle evresine baknd, ardndan elleriyle gzlerini kapayp gl gs sarsla sarsla alamaya koyuldu. Bu durumda, salona girmeye kalkmad Gregor, kap kanatlarndan smsk srmelenmi olanna ierden yasland; yle ki ancak yar vcudu grlebiliyor, bu vcut zerinde seilen yana eik bayla odadakilere ldr ldr bakyordu. Bu arada ortalk iyiden iyiye aydnlanm, yolun kar yakasnda uzayp giden ba sonu bellisiz gri siyah binann bir blm -bir hastaneydi buras -, cephe ksmn kat bir biimde oyup geen dzenli pencereleriyle aa kmt. Hl dinmemiti yamur, ama tek tek grlebilen ve adeta tek tek yukardan aa frlatlan iri damlalar halinde yayordu imdi. Masann zerini tabak fincan gibi eyler doldurmutu; nk babas iin kahvalt gnn en nemli yemeiydi ve bu yemei bir yandan eitli gazeteleri okuyarak saatlerce srdrrd. Tam kar duvarda, Gregor'un askerlik dneminden kalma bir resim aslyd ve resimde Gregor eli meinde, tasa ve kayglardan uzak glmseyen, duruu ve niformasna kar herkesi saygya davet eden bir temen olarak grlyordu. Holn kaps almt; daire kaps da ak bulunduundan, aa inen merdivenin ba taraf seilebilmekteydi. Evet! dedi Gregor; evde serinkanlln yitirmeyen tek kii kukusuz kendisiydi, bunu biliyordu. imdi giyiniyorum. Koleksiyonu toparlayp yola kacam hemen. Yola kmama izin, izin verecek misiniz? Evet, Mdr Bey! Gryorsunuz dikkafal deilim; almaktan zevk duyarm. u geziler zahmetli bir i, ama onlarsz da yaayamam dorusu. Peki ama, nereye gidiyorsunuz Mdr Bey? Firmaya m? Firmaya, yle mi? Burada geenleri olduu gibi rapor edecek misiniz? Hani bir an oluyor, insan alacak gc bulamyor kendinde. Ama bylesi anlar, gemite yaplan ileri anmsamak ve ileride, engel ortadan kalktktan sonra daha byk bir evk ve gayretle ie sarlmay dnmek iin biilmi kaftandr. Nihayet Sayn Patron'a ok ey borluyum, siz de pek iyi biliyorsunuz bunu. te yandan, anne ve babamla kz kardeimin geim yk de benim omuzlarmda. u anda durumum nazik, ama bu durumdan yine kendimi syrp kurtaracam. G bir i, bari siz daha da gletirmeyin. Maazada benim tarafm tutun. Pazarlamaclar sevmezler, biliyorum. Tonla para kazanr, gel keyfm gel yaarlar diye dnrler. Bu nyargy daha bir dikkatle gzden geirmek iin, yle zorlayc bir neden de kmaz insann karsna. Ama siz Mdr Bey, siz br personelden daha derli toplu grebilirsiniz durumu. Hani tamamen sz aramzda, Sayn Patron'un kendisinden bile daha derli toplu grebilirsiniz. nk Patron bir i adam olduundan, verecei yarglarda kolay etki altnda kalp hizmetinde altrd bir memurun aleyhinde bir tavr taknabilir rnein. Siz de ok iyi biliyorsunuz

ki, yln hemen btnn maaza dnda geiren bir pazarlamac dedikodulara, rastlantlara ve nedensiz ikyetlere kolayca kurban gidebilir, bunlara kar asla savunamaz kendini, nk okluk bunlardan haberi olmaz; olsa da, ancak bir geziyi bitkin sona erdirip firmaya dnd ve nedenleri artk bir trl kestirilemeyen kt sonularn etkilerini z varl zerinde hissettii zaman olur. Mdr Bey, gitmeyin byle rica ederim. Bana birazck hak verdiinizi gsteren bir tek sz syleyin hi deilse. Ama Mdr Bey daha Gregor'un ilk szleri zerine arkasna dnmt, yalnzca titreyen omuzlan zerinden dudaklarn iyice aralayarak Gregor'a bakyordu; Gregor konuurken bir an bile bo durmam, ondan gzn ayrmakszn kapya doru sokulmu, ama salondan kmasn nleyen gizli bir yasak varm gibi bunu pek ardan yapmt. Derken hole geldi; ayam birden salondan ekip alna baklrsa, yle sanlabilirdi ki, sanki ate zerine basmt. Ama holde sa elini uzatabildii kadar ileriye, merdivene doru uzatt; orada kendisini tanrsal bir kurtulu bekliyordu adeta. Gregor, maazadaki konumunun iyice sarslmasn istemiyorsa, Mdr Bey'in byle bir ruh durumu iinde ekip gitmesine asla izin vermemesi gerektiini seziyordu. Anne ve babas bu gibi eyleri doru drst kavrayabilecek yetenekten yoksundu; bunca yl iinde firmadaki iini Gregor'un mr boyu elinde tutaca kansn edinmi ve u anda kendilerini zntye ylesine kaptrmlard ki, birazck olsun ileriyi grecek durumda deillerdi. Mdr Bey'in alkonulmas, yattrlmas, ikna edilmesi ve nihayet gnlnn kazanlmas gerekiyor, Gregor'la ailesinin gelecei buna bakyordu. Keke kzkardei imdi salonda bulunsayd! Zeki bir kzd hani; daha Gregor srtst rahat rahat yatarken o alamt. Ve Mdr Bey'in, bu kadnlara dkn adamn kzkardeine kar dayanamayp onun dediini yapaca kukusuzdu. imdi kzkardei olsa dairenin kapsn kapar ve holde konuaca szlerle Mdr Bey'i korkularndan kurtarrd. Gelgelelim kzkardei evde deildi, dolaysyla Gregor'un kendisi harekete gemek zorundayd. u anda stesinden gelebilecei devinimlerin neler olduunu henz bilmiyordu; bunu umursamakszn, ayrca demin konutuklarnn yine yanl anlalabileceini, belki de yanl anlaldn dnmeksizin kap kanadndan ayrld; aradaki boluktan vcudunu ite kaka geirmeye alt. O srada sofann korkuluuna iki eliyle gln denecek biimde yapan Mdr Bey'in yanna gidecekti. Ama hemen tutunacak bir yer arayarak, ufak bir lkla bir sr bacakn zerine ylp kald. O saat, bu sabah ilk kez vcudunda bir rahatlk duydu; bacakklar salam bir zemine kavumutu. Bacakklarna tamamen sz geirebildiini grerek sevindi; hatt istedii yere kendisini tayp gtrmek iin aba bile harcyorlard. Artk tm rahatszlnn sona ermek zere olduuna inanmaya balad, Gregor. Baka trl hareket edemediinden saa sola sallanyor, annesine hi de uzak bulunmayan bir yerde, tam onun karsnda deme zerinde yatyordu ki, tamamen kendi iine gmlme benzeyen annesi birden frlayp kalkt ayaa, kollarn iyice ileriye uzatp parmaklarn gererek: imdat! Aman Yarabbi! mdat! diye barmaya koyuldu. Gregor'u daha iyi grmek ister gibi ban yana emiti; ama derken, buna kart bir davranla geri geri seirtmek gibi bir samala kalkt; arkasnda kurulu kahvalt masasnn bulunduunu unutmutu; masann yanma gelir gelmez, adeta dalgnlndan hemen zerine oturuverdi; yanbanda devrilen kocaman kahvedenlikten kahvenin sel gibi aktn farketmemie benziyordu. Gregor, annesine bakarak: Anne! Anne! diye seslendi usulca, Mdr Bey bir an iin tamamen aklndan kmt; ama akan kahveyi grnce eneleriyle birka kez bolua doru hamle yapmadan duramad. Bunun zerine yeniden barmaya balad annesi; masay brakp kat, kardan seirtip gelen babasnn kollarna brakt kendini. Ama Gregor'un o anda anne ve babasna ayracak vakti yoktu; merdivenden inmeye koyulan Mdr Bey, enesini korkuluun zerine dayayarak son bir kez dnp arkasna bakt. Mdr Bey'e yetimek isteyen Gregor, ileriye atld hemen. Mdr Bey anlalan bir eyler sezinlemi olacakt, birka basama birden inmeye balad. Vay canna! diye haykrd evden kp gitmek zereyken ve ses btn merdivenlerde nlad. Ne yazk ki, Mdr Bey'in gidii imdiye dek serinkanlln pek yitirmemi babasn da hayli artma

benziyordu; nk Mdr Bey'in arkasndan komas ya da hi deilse Gregor'u onun peine dmekten alkoymamas gerekirken, sa eliyle Mdr Bey'in apka ve pardssyle bir sandalyenin zerinde brakt bastonunu kapp sol eliyle masadan byk bir gazete ald, ayaklarn yere vurup baston ve gazeteyi havada sallayarak Gregor'u odasndan ieri tkmaya alt. Gregor'un yalvarp yakarmalarnn hibiri para etmedi ve hibiri de anlalmad. Gregor ban istedii kadar sklm pklm dndrsn, babas ayaklaryla giderek daha hoyrat yeri dvyordu. Karda annesi serin havaya aldrmayarak bir pencere ap dar sarkt, pencereden hayli ilerde tuttuu yzn ellerine gmd. Bunun sonucu olarak sokakla merdiven arasnda gl bir hava akm bagsterdi, perdeler uumaya balad, masann zerindeki gazeteler hrdayp gazete yapraklarndan kimisi esintiyle yerde srklenmeye koyuldu. Babas aman vermeksizin Gregor'u sktryor, bu arada vahi bir insan gibi sesler karyordu. Ne var ki, geri geri gitme konusunda Gregor'un hi egzersizi yoktu ve gerekten pek yava yryordu bu i. Gregor bir arkasna dnebilse, o saat odasnda alabilirdi soluu; ama fazla zaman isteyen dnme giriimiyle babasn sabrszlandrmadan ekiniyordu; stelik her an babasnn elindeki bastondan srtna ya da bana ldrc bir darbenin inmesi iten deildi. Ancak, sonunda Gregor iin baka yapacak ey kalmad; nk geri geri giderken gidi ynn bile koruyamadn dehetle farketmiti. Dolaysyla, bir yandan gz ucuyla srekli babasna bakarak elden geldiince hzl, ama gerekte pek yava, dnme eylemine giriti. Herhalde babas iyi niyetini sezmiti ki, dn srasnda Gregor'a ilimedi, tersine bastonunun ucuyla uzaktan onun bu giriimini ynetmeye alt. Ne olurdu sanki, babas azndan o katlanlmaz slkl sesleri karmasayd! Bu sesler, Gregor'un aklm bandan alyordu. Nerdeyse tamamen arkasna dnmt ki, kulaklar boyuna slk seslerinde, ararak yine biraz gerisin geri arketti. Ama sonunda ok kr bayla kapnn nne geldi, gvdesinin kapdan kolay geemeyecek kadar geni olduunu grd. inde bulunduu ruh durumundan tr, kapnn br kanadn da ap Gregor'a geebilecei gibi bir yer salamay hi dnmedi babas; aklna takt tek ey varsa, Gregor'u bir an nce odasna tkmakt. Gregor'un dorulup kalkarak, kapdan gemek iin gerekli uzun boylu hazrlklara girimesine de asla izin verecek gibi grnmyor, kendine zg bir takm sesler kararak, sanki nnde hibir engel yokmuasna onu ileri doru srp gtrmeye urayordu; Gregor'un peinden gelen ses, bundan byle hi de bir tek babann sesi gibi kmamaktayd. Ve gerekten, iin akaya gelir yan kalmamt artk. Gregor, ne olursa olsun, kna skma kapdan gemeye alt, yere srtnmekten brlerinden biri batan aa yara bere iinde kalmt, beyaz kapda iren lekeler brakyordu. Olduu yere ivilenip kalan Gregor bazen tek bana kprdayacak gc bulamyor, bir tarafndaki bacakklar bolukta habire rpnrken, yere bastrlm br taraftakiler szlayp duruyordu. Anszn babas arkadan, Gregor'u gerekten esenlie kavuturan bir tekme savurdu. Bunun zerine havada utu Gregor, oras buras iddetle kanayarak soluu odann hayli ierlerinde ald. Derken bastonla itilerek kapatld kap ve sonunda ortalk yatt.

II
Ancak akamn alacakaranlnda baygnla benzer derin uykusundan uyand, Gregor. Kukusuz dardan gelen grlt olmadan da az sonra uyanacakt, nk kendisini yeterince dinlenmi ve uykusunu alm hissediyordu; ama yle sanyordu ki, hemen belirip kaybolan bir ayak sesi ve hole alan kapnn saknarak kapatlmas onu uyandrmt. Sokaktaki elektrik fenerlerinin yer yer odann tavanna ve mobilyalarn st ksmlarna vurmutu; ama aas, Gregor' un bulunduu yer karanlkt. Gregor, ancak imdi deerini anlad duyargalaryla, henz beceriksiz ve sa solu yoklayarak, ar ar kapya doru srklendi; kapnn ardnda neler olup bittiini grmek istiyordu. Sol taraf tatsz bir gerilim iinde bulunan bir tek uzun yaradan oluuyordu sanki; iki dizi bacak zerinde, hayli topallayarak yrmesi gerekiyordu. stelik bacakklarndan biri, leden nceki olaylarda ar bir yara almt - hani bir tek bacann yaralanmas mucizeydi - ve bu bacakk cansz srklenip arkadan geliyordu. Gregor ancak kapya varnca, kendisini oraya eken eyin ne olduunu anlad; bir yiyecek kokuuydu bu; kk kapnn eiinde st dolu bir kse duruyor, stn iinde ufak ufak doranm francala paralan yzyordu. Nerdeyse sevincinden kahkaha atacakt Gregor, nk sabahkine kyasla al daha da bymt; hemen ban kseye daldrd, ba neredeyse gzlerinin stne kadar stn ierisine gmld. Ama ok gemeden, d krklna uram, kendini geriye ekti; hani yalnzca o incinmi sol brnden tr bir ey yemekte glk ektii iin yapmamt bunu - ancak btn vcuduyla sesli sesli soluyarak yemek yiyebiliyordu -, genellikle en sevdii yiyecek saylp kzkardeinin kukusuz bu yzden odasna getirip koyduu stn hi tadna varamamt; hatt nerdeyse tiksinerek kseden evirdi yzn, geri dnp srne srne odann ortasna geldi. Gregor'un kap aralndan grdne gre, salonda gaz lambas yaklmt; ama her vakit gnn bu saatinde babas, ikindi zeri kan gazeteyi annesine ve bazen de kzkardeine yksek sesle okurken, imdi ses seda iitilmiyordu. Belki kzkardeinin her vakit anlatt ve kendisine yazd mektuplarda szn ettii bu gazete okumalarn arkas kesilmiti. Ama ev kukusuz bo deildi, yleyken enikonu bir sessizlie gmlmt. u bizim aile ne sakin bir hayat yayor, diye sylendi Gregor kendi kendine, gzlerini dikip n sra karanla bakp dururken, anne ve babasyla kzkardeine, byle gzelim bir evde byle bir hayat yaama olanan salayabildiinden tr byk bir gurur duydu. Ama ya imdi btn bu huzur, bu rahatlk, bu memnun yaayp gitmeler fec bir ekilde sona ererse? Derken bylesi dncelerle oyalanmay brakarak biraz hareket etmeyi uygun grd, odada aa yukar gezinmeye balad. Uzun akam sresince bir kez yan kaplardan biri, bir kez de br hafife aralanp, sonra hemen kapatld; herhalde biri ieri girmek gereksinimini duymu, ancak bundan enikonu saknmt. Gregor, salon kapsnn hemen yanna gelip durdu; odaya girmekten ekinen ziyaretinin ne yapp yapp ieri girmesini salamak ya da hi deilse kim olduunu renmek istiyordu. Ne var ki, kap bir daha almad ve Gregor da bo yere bekledi. Sabahleyin kaplar kilitliyken yanna gelmek istemiti herkes; oysa imdi kendisi bir kapy am, br kaplar da galiba gndz almken hi kimse yanna uramyordu; stelik anahtarlar da imdi dardan kilitte sokulu durmaktayd. Ancak gece ge vakit salondaki k sndrld, anne ve babasyla kzkardeinin bu vakte kadar uyank beklediklerini anlamak g deildi; nk Gregor'un ok iyi iittiine gre, her de parmak ularna basarak salondan uzaklayordu. Artk sabaha kadar kimse Gregor'un yanna uramayacak demekti, yani imdi bol zaman vard Gregor'un, bundan sonraki yaamna nasl bir eki dzen vermesi gerektiini kimse tarafndan rahatsz edilmeksizin dnp kararlatrabilirdi. Ama zemini zerinde yamyass bir durumda yatt yksek tavanl geni oda onu rktyor, bu rkntnn nedenini de bir trl kestiremiyordu; nk be yldan beri yatp kalkt kendi odasyd buras. Yar bilinli bir dnle, beri yandan hafif bir utan duygusuyla seirtip

kanepenin altna girdi; srtnn biraz skmasna ve ban yukar kaldramamasna karn, o saat kendini pek rahat hissetti burada; zld bir ey varsa, fazla geni bedenini tmyle kanepe altna yerletirememesiydi. Btn gece kanepenin altnda kald; biraz yar uykuda geirdi zaman, aln etkisiyle ikide bir korkuyla srayp uyand; biraz da kayg ve tasalarla belirsiz umutlara kaptrd kendini; ama btn bunlar imdilik serinkanl davranmas, sabretmesi ve ailesini alabildiine kollayp, ierisinde bulunduu durumda istemeyerek yol at zntleri onlar iin katlanlr hale sokmas gerektiini gsteriyordu. Daha sabahn erken saatinde, ald yeni kararlarn gcn snama frsatn buldu; nk hol tarafndan gelen kzkardei, nerdeyse tamamen giyinik, kapy ap bir gz att ieri. lk anda Gregor'u bulamad, ama derken onu kanepenin altnda ele geirince -Hay Allah, bir yerde olacakt u Gregor, odadan uup gitmemiti ya - ylesine korktu ki, kendini toparlamaya frsat bulamadan, dardan vurup kapad kapy. Ama sonra byle yaptna pimanlk duymu gibi kapy yine at hemen. Sanki odada bir ar hasta, hatt yabanc biri varm gibi parmak ularna basarak ieri girdi. Gregor ban ancak kanepenin kenarna kadar uzatm, kzkardeini izliyordu. Acaba kz-kardei ste el srmediini ve bunu da asla a olmad iin yapmadn anlayacak myd? Kendisine daha uygun bir baka yiyecek getirecek miydi sonra? Dorusu kanepenin altndan frlayp karak kzkardeinin ayaklarna kapanmak ve ondan yiyebilecei iyi eyler getirmesini rica etmek iin alabildiine gl bir istek duyuyordu; ancak kzkardei kendiliinden byle davranmad m, onun dikkatini bu nokta zerine ekmektense alktan lrd, daha iyi. Ama kzkardei bir anda st ksesini grerek hayrete kaplmt; dolu duruyordu kse, yalnzca birazck st drt bir yanndan yere dklmt. Kzkardei elleriyle deil de, bir bezle tutarak kseyi yerden kaldrd ve alp dar kard. Gregor st yerine kzkardeinin ne getireceini enikonu merak ediyor, kafasndan bununla ilgili eitli dnceler geiriyordu. Ama kzkardeinin o iyi yrekliliiyle yapt eyi dnyada nceden sezinleyemezdi; kendisinin neden holandn anlamak zere bir sr yiyecei eski bir gazetenin zerine yayarak alp gelmiti kzkardei; pieli hayli zaman olup yar kokumu sebze, donmu beyaz bir salann ortasnda akam yemeinden kalm kemikler, biraz ekirdeksiz zm ve badem, Gregor'un iki gn nce yenilecek gibi olmadn syledii bir peynir, bir para yavan ekmek, zerine ya srlm bir dilim ekmek, sonra yine ya srlp tuz ekilmi ikinci bir dilim ekmek. Hepsinin yanna da, galiba bundan byle kesinlikle Gregor'a ayrlm su dolu bir anak konmutu. Kendisi varken yemee el srmeyeceini bilen kzkardei incelik gstererek hemen odadan kp gitmi, hatt diledii gibi rahat hareket edebileceini Gregor'a sezdirmek zere anahtar evirip kapy kilitlemiti. Yemek szkonusu olunca, titremeye balamt Gregor'un bacakklar. Hem vcudundaki yaralar da tamamen iyilemie benziyordu. Demenin zerinde hareket etmesini engelleyen bir ey hissetmiyordu artk; buna hayret etti ve bir aydan fazla zaman nce parman birazck kesmesine karn, bu yarann nceki gn kendisine yeteri kadar ac ektirdiini dnd. Yoksa kabalap duygusuzlatm m eskisine gre? diye geirdi iinden. Btn yiyecekler arasnda peynire kar o saat iddetli bir istek duydu, hrsla peyniri emmeye balad. abuk abuk, keyfinden gzleri yaararak peyniri, sebzeyi ve salay birbiri ardndan yiyip yuttu. Gelgelelim, taze yiyeceklerin tadn alamad pek, kokularna bile katlanamad; hatt yiyecei eyleri seip seip biraz uzaa tad bunlardan. Kzkardei tekrar saklanp gizlenmesi iin bir iaret olarak usulca anahtar evirdiinde, Gregor oktan yiyeceini yemi, tembel tembel olduu yerde yatyordu. Anahtar sesi zerine, nerdeyse uyuklar durumuna karn korkuyla frlad ve seirterek yine kanepenin altna girdi. Ama yalnzca kzkardeinin odada bulunduu ksa sre iin bile kanepenin altnda kalmak byk bir abay gerektiriyordu, nk ok yemekten karn biraz imiti, kanepenin altndaki darack yerde g bela soluk alyordu. Kk apta boulma nbetleri geirerek, biraz dar frlam gzlerle kzkardeini izledi; kzkardei, hibir eyden habersiz, yalnz kalntlar deil, Gregor'un asla elini srmedii yiyecekleri de, sanki bundan byle bir ie yaramayacaklarm gibi, sprgeyle bir araya toplad ilkin, sonra hepsini acele bir kovann ierisine boaltt, bir tahta kapakla azn kapad kovay alp dar gtrd. Kzkardei arkasna dner dnmez, Gregor kanepenin

altndan kt, uzanp gerindi ve yellendi. Bundan byle her gn bu ekilde yemeini yedi Gregor; bir n sabahleyin, anne ve babasyla hizmeti henz uyurken; ikinci n genel le yemeinden sonra; nk le yemei yenir yenmez anne ve babas ksa bir sre kestiriyor, hizmeti ise kzkardei tarafndan bir ey alp gelmesi iin arya yollanyordu. Onlarn da Gregor'un alktan lmesini istedikleri yoktu elbet: Ama belki Gregor'un yemek sorununa ilikin kulaktan iittiklerinden te bilgi sahibi olmalar kazanamayacaklar bir eydi; ama belki kzkardei kk de olsa bir zntden esirgemek istiyordu kendilerini; nk Allah biliyor ya, zaten yeterince ac ekiyorlard. O ilk gnn le ncesi, doktorla ilingirin ne gibi bir bahaneye bavurulup evden yine uzaklatrldn Gregor bir trl renemedi; nk kendini anlayamadklarndan, onun da bakalarn anlayabileceini, kzkardei de aralarnda olmak zere hi kimse dnmyordu. Dolaysyla, kzkardei odasndayken, onun yer yer gs geirip ermilere yakarlarn iitmekle yetinmesi gerekiyordu Gregor'un. Ancak ilerde, kzkardei duruma biraz alnca - tam bir alma tabii asla szkonusu olamazd - arada bir tatl bir sz alnmaya balad Gregor'un kulana. rnein, getirilen yemekler arasnda yle adamakll bir temizlie giriti mi: Yemei beenmi bugn anlalan, diyordu kzkardei. Giderek seyrekletii grlen kart durumlarda ise, adeta zlm yle sylyordu: Gene hi e! srmeden brakm hepsini. Gregor, olup biten yeni olaylar dorudan haber alamyorsa da, bitiik odalara kulak kabartarak kimi eyler renebiliyordu. Bitiik odalarn birinde bir ses itmesin, hemen seirtip kapya yaptryordu btn vcudunu. zellikle ilk zamanlar evde st kapal da olsa, kendisini ilgilendirmeyen hibir konuma yaplmyordu. lk gn boyunca btn yemeklerde, bundan byle ailenin nasl davranmas gerektii konusu grlmt; ama yemek dndaki zamanlarda yine ayn ey zerinde konuuyorlard, nk anlalan kimse Gregor'la yalnz kalmaya yanamadndan ve ev de asla bo braklmak istenmediinden, her vakit aile bireylerinden en az ikisi evde bulunuyordu. Ayrca, hizmeti daha ilk gn olup bitenlerden neyi ve ne kadarm bildii pek belli deildi - hemen ii brakmasna msaade etmesini ayaklarna kapanarak annesinden rica etmi ve bir eyrek saat sonra veda edip giderken, kendisine kar alabildiine byk bir ltuf gsterilmi gibi szkonusu msaadeye gznde yalar akarak teekkrde bulunmu, kimseye olay konusunda bir ey tlatmayacana kendiliinden yemini bulan etmiti. Bu durumda kzkardei annesiyle beraber yemei piirme devini de stlenmiti; ancak pek zahmetli bir i deildi bu; nk evde hemen hibir ey yendii yoktu. Boyuna Gregor evdekilerin birbirlerini bo yere yemee buyur ettiini iitiyor, ama kimsenin de kardakinden Teekkr ederim, yedim yiyeceim kadar, ya da benzeri szlerden baka bir cevap alamadn gryordu. Hatt belki bir ey iildii de yoktu evde. ikide bir kzkardei babasna bira isteyip istemediini soruyor, biray kendisi alp gelmek iin can atyor, ama babasnn sustuunu grnce, onun bu konudaki duraksamasn gidermek iin kapcnn karsn da bira almaya yollayabileceini sylyordu. Ama derken babasnn azndan kesin bir hayr szc knca, artk birann laf edilmez oluyordu. Daha ilk gn babas, ailenin elindeki madd olanaklar hem annesi, hem de kzkardeine bir bir aklamt. Babas sk sk masadan kalkyor, be yl nceki iinde urad iflastan kurtarlm Wertheim marka kasay aarak bir belgeyi ya da bir not defterini alp geliyordu. Babasnn ifreli kilidi an ve aradn iinden alp kasay yeniden kapayn iitiyordu, Gregor. Babasnn yapt aklamalar, odadaki tutukluluk yaamnn balamasndan bu yana iittii ilk sevindirici szlerdi. imdiye dek babasnn eski iinden geriye be para bile kalmadn dnmt hep, hi deilse babas kendisine bunun tersini kantlayan bir sz sylememiti. Ancak, Gregor da babasna bu konuya ilikin bir ey sormam, tek dncesi, hepsini katksz bir umutsuzlua srkleyen iflas felketini ailenin elden geldiince abuk unutmasn salamak olmutu. Dolaysyla, olaanst bir almaya koyulmu, gz ap kapayacak kadar ksa srede firmadaki yardmclk grevinden

pazarlamacla ykselmiti. Para kazanma bakmndan bir pazarlamacnn kukusuz bambaka olanaklar vard elinde; konusunda gsterilen baarlar hemen prim zerinden hesaplanarak nakit paraya evrilip eve getirilebiliyor, arm mutlu ailenin gz nnde masann zerine konabiliyordu. Ne gzel gnlerdi bunlar! Ve szkonusu gnler, hi deilse ayn parlaklkla bir daha yinelenmemiti sonradan; oysa Gregor ylesine ok para kazanmt ki, btn ailenin geim ykn tayabilecek duruma gelmi ve tamt. Ne var ki gnn birinde gerek aile bireyleri, gerek Gregor almt duruma; Gregor'un verdii para evden kranla alnp kabul ediliyor, Gregor da seve seve bu paray veriyordu. Ama evdeki itenlik dolu o pek scak hava zamanla kaybolmutu. Hani Gregor'a yaknln hep korumu bir kii varsa, o da kzkardeiydi; kendisinin tersine mzie baylan ve harikulade keman alan kzkardeini gelecek yl, bunun douraca byk masrafa aldrmakszn konservatuara gndermek, Gregor'un gizlice kafasnda yaatt bir pland. Szkonusu masraf, alp bir baka yoldan karacakt. gezilerine kmad ksa srelerde kzkardeiyle syleilerinde sk sk konservatuarn sz ediliyor, ama her vakit buna gereklemesi dnlemeyecek bir d gzyle baklyordu. Anne ve babas bu konuya ilikin masum konumalar bile asla ho karlamyorlard; ancak, Gregor byle bir eyi kesin olarak kafasnda yaatyor ve Noel gecesi bunu resmen ailesine aklamaya niyetleniyordu. te Gregor dimdik kapya yapm darya kulak kabartrken, bulunduu durumda hi iine yaramayacak bylesi dnceler geiriyordu kafasndan. Bazen vcudunda genel bir yorgunluk duyarak darya kulak vermekten vazgeiyor, kendi haline koyverilmi ba kapya vuruyor, her seferinde ban yine smsk yakalyordu hemen; nk en kk bir grlt bitiik salondan iitilip, oradakilerin susmasna yol ayordu. Bir sre sonra babas, herhalde yz kapya dnk: Gene ne yapyor Gregor yle? diye syleniyor ve salondaki yarda kesilmi konuma ancak bunun zerine yava yava yeniden srdrlmeye balanyordu. Derken Gregor, vaktiyle geirilen btn felakete karn, pek kk olmakla beraber bir servetin hl ailenin elinde bulunduunu, imdiye dek dokunulmayan faizlerinse aradan geen zaman iinde biraz kabardn yeterince ak seik renmiti; nk babas, biraz kendisi oktandr bu gibi eylere uramadndan, biraz da annesi sylenilenleri hemen ilk seferinde kavrayamadndan, aklamalarnda sk sk tekrarlara kamt. Beri yandan, Gregor'un her ay eve getirdii parann da - hani Gregor maandan yalnzca birka gulden ayryordu kendisine - hepsi harcanmayarak biraz biriktirilmi ve zamanla bu para ufak bir yekn oluturmutu. Kapnn arkasnda dikilen Gregor hzl hzl ban sallyor, bu beklenmedik ileri grllk ve tutumluluktan dolay sevincini aa vuruyordu. Geri biriktirilen parayla imdiye kadar babasnn patrona borcundan birazn daha deyebilir ve firmadaki ii zerinden syrp atabilecei gn daha da yaklard; ama babasnn byle davranmas daha iyi olmutu kukusuz. Gelgelelim, eldeki para ailenin rnein faizlerle yaamasna hi de yetecek gibi deildi; belki bir, bilemedin iki yl ailenin ayakta kalmasn salard ancak. Yani gerekte iliilmemesi, darda kalnca kullanlmak zere bir kenara kaldrlmas gereken bir servetti bu ve ailenin geimini salayacak parann aslnda allarak kazanlmas gerekiyordu. Ne var ki, babas salkl olmakla beraber yal bir adamd, be yl asla bir i yapmamt, en azndan kendisinden fazla bir ey beklenecek gibi deildi. Onca zahmetlere karlk semeresiz kalm bir mrn ilk tatili olan bu son be ylda fazla ya balayp imanlam, pek hantallamt. Peki ama, kim kazanacakt paray? Evde bile bir yerden bir yere glkle kmldanabilen, her iki gnden birini nefes darl dolaysyla kanepe zerinde, ak pencerenin nnde geiren annesi mi? Yoksa henz on yedi yandaki bir ocuk olup gzel giyinmek, bol bol uyumak, ev ilerine yardm etmek; kk apta kimi elencelere katlmak ve -en bata keman almaktan oluan yaam kendisine hi de ok grlmeyecek kzkardei mi? Sz dnp dolap para kazanma zorunluluuna zerine geldi mi, ilkin Gregor kapy brakp ekiliyor ve kendini oracktaki serin deri kanepenin zerine atyor, nk utan ve zntden vcudunu ate basyordu. okluk btn gece sabaha kadar burada kalyor, bir an gzne uyku girmiyor, saatlerce

kanepenin zerinde dnp duruyordu. Ya da, ne kadar zahmetli bir i olursa olsun, bir sandalyeyi ite kaka pencereye yaklatryor, sonra trmanp pervaza kyor, sandalyeye dayanarak pencereye ulayor, eskiden bu davrannn zerindeki ferahlatc etkisini naslsa anmsayarak pencereden dar bakyordu; nk az ilerdeki nesneleri bile gnden gne daha bulank grmeye balamt. Eskiden sk sk dikkatine arpan ve irkin grnmnden tr lanetler savurduu hastaneyi asla seemiyordu artk. Sessiz, ama tamamen kent havas esen Charlotte Soka'nda oturduunu ok iyi bilmese, pencereden grd yerin, gri renkteki gkle gri topran ayrt edilmeyecek gibi birbiriyle kavutuu bir l paras olduuna inanabilecekti. Gznden hibir ey kamayan kzkardei, yalnz iki kez Gregor'un sandalyesinin pencere nnde durduunu grm, bundan byle oday her derleyip toplaynda sandalyeyi itip yine penceredeki eski yerine yerletirmeye, hatt pencerenin i kanadn ak brakmaya balamt. Gregor kzkardeiyle konuup kendisi iin katland zahmetlerden tr teekkr edebilse, onun kendisi iin yaptklarna daha kolay katlanabilirdi; ama imdiki durumda eza duyuyordu bunlardan. Geri kzkardei durumun skcln elden geldiince gidermeye urayor ve zaman getike iin daha iyi stesinden geliyordu; ancak, Gregor da zamanla her eyin iyzn daha bir eksiksiz grmeye balamt. Bir kez odasna kzkardeinin ayak atmas Gregor iin korkun bir eydi; genellikle Gregor'un odasnn manzarasyla karlamaktan evde herkesi esirgemeye pek dikkat etmesine karn, kzkardei odasna girer girmez kapy kapayaym demeksizin doru pencereye seirtiyor, nerdeyse boulacakm gibi aceleci ellerle pencereyi ayor, hava istedii kadar souk olsun, ksa sre pencerenin nnde dikilip derin derin solumadan yapamyordu. Bu kouma ve grltlerle her gn iki kez rktyordu Gregor'u. Gregor btn zaman kanepenin altnda titreyip duruyor, pencere kapalyken kendisiyle bir odada kalmaya katlanabilse, kzkardeinin kukusuz onu bu grlt ve patrty iitmekten esirgeyeceini ok iyi biliyordu. Birinde - Gregor'un dnmnden bu yana bir ay gemi, kzkardei iin Gregor'un grnnn pek artc yan kalmamt - her zamankinden biraz nce kageldi kzkardei, Gregor'u hareketsiz ve korkutucu biimde pencerenin nnde dikilmi dar bakarken buldu. Hani kzkardeinin odaya girmekten vazgemesi, Gregor iin beklenmedik bir ey saylmazd, nk szkonusu durumda kzkardeinin hemen pencereyi amas olanakszd. Ama kzkardei ieri girmedii gibi, gerisin geri frlayp kapy kapamt. Yabanc biri grse, Gregor kzkardeini pusuda beklemi de, zerine saldrp srmaya yeltenmi diye dnebilirdi pekl. Gregor, tabii hemen kanepenin altna girip sakland; ama ancak leye kadar bekledikten sonra kzkardei kp geldi yeniden, her zamankinden ok tedirgin bir hali vard. Gregor, kzkardeinin kendisini grmeye hl katlanamadn ve ileride de katlanamayacan, vcudunun kanepenin altndan dar frlayacak ufak bir parasn bile grp soluu kamakta almamak iin kzkardeinin kendini enikonu zorlamas gerektiini anlyordu. Dolaysyla, vcudunun bu bir parasn bile grmekten kzkardeini esirgemek iin, gnn birinde yatak arafn srtlanarak kanepeye tad, drt saat harcad bu i iin, araf tm vcudunu rtecek gibi kanepenin zerine yerletirdi; kzkardei kanepenin altna eilip baksa bile kendisini artk gremezdi. Kzkardei gerekli bulmuyor mu, yine uzaklatrabilirdi araf; nk Gregor'un, keyfinden byle bsbtn saklanp gizlenmedii akt; ama kzkardei arafa dokunmad, hatt Gregor birinde yeni dzeni nasl karladn grmek iin bayla araf biraz aralad zaman, kzkardeinin baklarnda bir kran ifadesi sezer gibi oldu. lk ondrt gn anne ve babas Gregor'un odasna girmeyi bir trl gze alamad. imdiye dek kendisine biraz miskin bir kz gzyle bakarak ikide bir ierleyip durduklar kzkardeinin grd ii, anne ve babasnn bundan byle nasl takdirle karladnn farkndayd, Gregor. Bundan byle kzkardei odasn derleyip toplarken annesiyle babas kapnn nnde bekliyor ve kzkardei daha odadan kar kmaz, ierisinin ne durumda bulunduunu, Gregor'un ne yiyip itiini, bu kez nasl davrandn, az da olsa halinde bir iyilemenin sezilip sezilmediini kendisinden bir bir anlatmasn istiyorlard. Beri yandan

annesi, bir an nce Gregor'u grp onunla konumak istediini sylyor, ama babasyla kzkardei, Gregor'un ierden can kulayla dinleyip tmyle onaylad akla uygun nedenler ne srerek imdilik kendisini bundan alkoyuyorlard. Ancak sonralar, annesine engel olabilmek iin her seferinde aresiz zora bavurdular. Annesi: N'olur, brakn beni, Gregor'a gideyim! Baht kara olum Gregor'a! Onu grmem gerekiyor, anlamyor musunuz ha, anlamyor musunuz? diye bardka, Gregor, belki annesini ieri koyvermekle iyi edeceklerini, her gn deil kukusuz, haftada bir gn bunu pekl yapabileceklerini geiriyordu iinden. Annesi, btn cesaretine karn ne de olsa bir ocuk gzyle baklmas gereken, belki Gregor'a hizmet gibi etin bir devi aslnda ocuksu bir dncesizlikten stlenen kzkardeine kyasla, her eyi ok daha iyi anlard kukusuz. Gregor'un, annesini grme istei ok gemeden gerekleti. En bata annesi ve babasn kollamak isteyen Gregor, gndzn pencereye yaklamaktan ekiniyor, ayrca birka metre karelik deme zerinde saa sola pek srnemiyor, kmldamadan ylece yatp kalmaya gece vakti bile zor katlanyordu. ok srmemi, yemek yemekten de en ufak bir zevk almamaya balamt. Oyalanmak iin duvarlarla tavan zerinde ordan oraya trmanp gezinmek gibi bir alkanlk edinmiti. zellikle tavandan sarkmak ok houna gidiyordu; deme zerinde yatmaktan bambaka bir eydi bu; tavanda daha bir zgr soluyabiliyor, hafif bir titreme vcudunu saryordu. Tavandaki bu nerdeyse kendisini mutlu klan oyalanmalar srasnda bazen yle oluyordu ki, Gregor kendini koyverip pat diye yere dyor, buna kendisi de ayordu. Ama vcudunu kukusuz eskisiyle kyaslanamayacak lde denetim altnda tutabiliyor, sert bir dte bile hibir yeri rselenip zedelenmiyordu. Kzkardeine gelince, Gregor'un oyalanmak iin bavurduu bu yeni ura hemen farketmiti, nk Gregor sada solda srnp dururken de vcudundaki yapkan madde yer yer izler brakyordu; srnme iini Gregor iin elden geldiince kolaylatrmak isteyen kzkardei, bunu engelleyen eyalar, yani en baka sandkla yaz masasn ortadan kaldrmay kafasna koymutu. Ama bunu tek bana yapabilecek durumda deildi; babasndan yardm istemeyi de gze alamyordu; hizmetininse yardma gelmeyecei kukusuzdu; nk evden ayrlp gitmi eski hizmetinin yerini alan ve ylmadan iini gren yaklak onalt yandaki bu kz mutfak kapsn srekli kilitli tutup, onu ancak zel arlar zerine amak iin aileden izin koparmt. Bylece bir gn, babas evde yokken, kzkardei annesinden yardm ister istemez, annesi duyduu takn sevinten lklar atarak kp geldi hemen, ama Gregor'un kapsnn nnde birden sustu, ilkin kukusuz kzkardei odaya girip her eyin yerli yerinde olup olmadna bakt, ancak daha sonra annesinin ieri girmesine izin verdi. Gregor, yatak arafn apar topar daha aalara ekmi, onun daha ok katlar ve kvrmlar yapmasn salamt; dorusu imdi araf btnyle geliigzel kanepe zerine atlm izlenimini uyandryordu. Ama Gregor, bu kez arafn altndan evreyi kolaan etmeye kalkmad; annesini henz bu ilk defasnda grmekten alkoydu kendini, sonunda onun gelmi olmasna sevinmekle yetindi. Gel, gel! Ortalarda yoktur o! dediini iitti kzkardeinin; kzkardei, herhalde annesini elinden tutmu odadan ieri sokuyordu. Derken Gregor iki gsz kadnn, ne de olsa ar eski sand yerinden oynattklarn, kendisini fazla zorlamasndan korkan annesinin uyarlarna aldrmayan kzkardeinin hep iin en zor blmne sahip kmak istediini duydu. Pek uzun srd alma. Yaklak bir eyrek saat sren uramadan sonra annesi en iyisi sand odada brakmak olduunu syledi, nk bir kez babas eve gelmeden ii bitiremeyecekler ve sand odann ortasnda brakrlarsa Gregor'un gelip geecei btn yolu tkayacaklard; ikincisi: Ad geen eyalar odadan uzaklatrmakla Gregor'un houna gidecek bir ey yapacaklar hi de kesin deildi. Hatt tersi szkonusuydu bunun; bo duvarn manzaras insann adeta yreini szlatyordu; ayn duyguyu neden Gregor da duymasnd iinde, nihayet odadaki eyalara hanidir almt, bo odada kendini ksz hissedecekti. yle olmayacak m yani? diye sordu annesi, konumasna son vererek, usulcack; nerede bulunduunu kestiremedii Gregor'un sesinin tonunu bile iitmesini nlemek ister gibi nerdeyse fsltyla konuuyordu, nk Gregor'un konuulan szleri anlamadndan emindi. yle deil mi hani? Eyalar odadan uzaklatrmakla adeta iyilemesinden bsbtn umudu kestiimizi ve hoyrat davranp onu kendi bana

braktmz Gregor'a gstermi olmayacak myz? Sanrm en iyisi odaya hi dokunmayp naslsa yle brakmak, ilerde yine aramza dndnde Gregor'un hibir eyi deimemi bulmasn ve arada geen zaman daha kolay unutmasn salamaktr. Annesinin bu szlerini iiten Gregor, insanlarla eskisi gibi dolaysz konuamamasnn, aile iinde srdrd tekdze yaayla birleerek son iki ay ierisinde akln bandan aldn anlad, nk odasnn boaltlmasn dorusu ciddi olarak isteyebilmesini baka trl aklayamyordu. Atadan kalma eyalarla rahatack denmi oday, kukusuz ierisinde saa sola srnebilecei, ama beri yandan insan gemiini arabuk ve bsbtn unutaca bir ine evirmek hevesine mi kaplmt gerekten? nk daha imdiden bu gemii unutmak zereydi ve hanidir iitmedii annesinin sesi onu silkip sarsarak uyandrmt. Hayr, hibir ey odadan uzaklatrlmamal, her ey eski yerinde kalmalyd. Eyalarn olumlu etkileri vard durumu zerinde, bu etkilerden yoksun kalamazd. Eyalar o sama saa sola srnmelerini engellerse, bu kendisi iin bir saknca deil, byk bir nimetti. Ama ne yazk ki kzkardei bu konuda baka trl dnyordu; Gregor'la ilgili sorunlar zerinde konuulurken anne ve babasnn karsna byk bir otorite gibi kmaya almt ve bunda pek de haksz saylmazd. Dolaysyla, imdi de annesinin sz kzkardeinin, ilkin planlad gibi yalnz sandkla yaz masasnn deil, kalmas zorunlu kanepe dnda btn eyalarn odadan karlmas zerinde diretmesi iin yeterli neden oluturdu. Kzkardeini byle bir istekte bulunmaya gtren, elbet yalnz o ocuksu inad, son zamanlar hi beklenmezken ve glkle edindii zgven duygusu deildi; hani gerekten kzkardei srnme ii iin ok yer gerektiini, oysa bu konuda, grldne gre, odadaki eyalardan Gregor'un hi de yararlanmadn saptamt. Ama belki yat kzlarda rastlanp her frsatta kendisine doyum salamaya alan bir romantizm de bu bakmdan bir rol oynuyor ve Grete szkonusu romantizmin ayartsna kaplarak Gregor'un durumunu gerektekinden daha korkun gstermek, bylece kendisine imdiye kadarkinden daha ok hizmet etme olanana kavumak istiyordu. nk Gregor'la bo duvarlardan baka hibir eyin bulunmayaca bir odaya Grete dnda kimse ayak atmay kukusuz gze alamayacakt. Bylece annesinin szn dinleyip de kararndan dnmedi Grete; odada alabildiine tedirginlik iinde dikilen ve kararsz grnen annesi de sonunda sustu, sandn dar karlmasnda kzkardeine gc yettii kadar yardma koyuldu. Eh, gerekirse sandktan vazgeebilirdi Gregor, ama masa odada braklmalyd. Annesi ve kzkardei ahlaya poflaya srkleyip gtrdkleri sandkla dar kar kmaz, hemen kanepenin altndan ban uzatt; dikkatle ve elden geldiince saygl, nasl yapp da masay odada braktrabileceini anlamak istedi. Ama, kt bir ans eseri, odaya annesi dnp geldi ilkin; bitiik odada sand kucaklam tutan kzkardei Grete, tek bana onu saa sola sallyor, ama bir trl yerinden kmldatamyordu. Ancak, Gregor'u grmeye alk deildi annesi. Gregor'un manzaras onu hasta yapabilirdi; dolaysyla, Gregor korkup geri seirterek kanepenin ta arka ucuna kadar ekildi; ama arafn nde biraz oynamasn nleyecek vakit bulamam, bu kadar da annesinin dikkatini ekmeye yetmiti. Annesi bocalad anszn, bir an sessiz durdu, sonra dnp Grete'nin yanna gitti. Her ne kadar Gregor ortada olaanst bir ey olmadn, yalnz birka eyann yerinin deitirildiini ikide bir iinden geiriyorsa da, az sonra kendi kendine itiraf ettii gibi, annesiyle kzkardeinin gidip gelmeleri, birbirlerine kk apta seslenileri, eyalarn deme zerinde kard czrtlar, drt bir yandan katklarla glenen bir byk karmaa etkisi yapyordu zerinde. Ban ve ayaklarn istedii kadar vcuduna yaptrsn, karnn istedii kadar demeye bastrsn, bu duruma uzun sre katlanamayacan kendi kendine sylemeden duramyordu. Derken odasn boaltmaya baladlar. Sevip holand ne varsa alp gtryorlard; kl testereyle dier aletlerin bulunduu sand dar karmlard; imdi yere smsk gmlm duran ve ticaret akademisi rencisi, ortaokul rencisi, hatt ilkokul rencisiyken banda oturup devler yapt masay yerinden oynatmaya urayorlard. Annesiyle kzkardeinin ne lde iyi niyet sahibi olduklarn aratrmaya gerekten vakit yoktu artk; zaten onlarn odada bulunduklarn nerdeyse unutmutu; nk bitkin dmler, bundan byle suskun almaya

koyulmulard, yalnzca deme zerine basan ayaklarnn ar ve hantal sesi iitiliyordu. Bu yzden, Gregor, hemen frlayp kt ortaya; tam o anda annesiyle kzkardei biraz soluk almak iin bitiik odada yaz masasna yaslanm duruyordu. lkin neyi kurtarmas gerektiini gerekten bildii yoktu Gregor'un; anszn gz plak duvarda asl krklere brnm kadn resmine iliti; hemen trmanp duvara kt, vcudunu erevenin camna bastrd; cam smsk yapt vcuduna ve scak karnna iyi geldi. imdi vcudunu btnyle rten bu resmi hi deilse kimse elinden alamayacakt. Kadnlarn odaya dnlerini izlemek iin ban salonun kapsna dndrd. Kadnlar fazla bir dinlenmeyi kendilerine ok grm, az sonra yine kp gelmilerdi; Grete kolunu annesinin beline dolam, nerdeyse onu tayp gtrr gibiydi. Peki imdi ne alalm odadan? diyerek evresinde dolatrd baklarn. Anszn, duvarda eleen Gregor'la gz gze geldi. Annesinin odada bulunduunu dnerek serinkanlln korumaya alt, yzn annesine doru edi, onu bylelikle evresine bakmaktan alkoymak istedi, sesi kukusuz titreyerek ve pek dnmeden: Gel seninle gidip biraz daha oturalm salonda, ha? dedi. Kzkardeinin Gregor iin besledii niyet akt; nce annesinin gvenliini salayacak, sonra dnp gelerek onu kovalayp duvardan indirecekti. Eh, denesindi bakalm! Gregor, resmin zerinde oturuyordu; onu vermeyecekti asla; onu vermektense, srayp Grete'nin suratna atlayacakt. Ama annesini asl tedirginlie srkleyen de Grete'nin szleri olmutu; birden annesi kenara ekildi, iekli duvar kdnn zerindeki devcileyin kahverengi lekeye iliti gz, grd eyin Gregor olduunun gerekte bilincine varmakszn rtkan ve hoyrat: Aman Allahm! Aman Allahm! diye bard, tm umudunu yitirmi gibi kollarn aarak kanepenin zerine yld ve ylece kmldamadan kald. Kzkardei: Grrsn sen, Gregor! diye seslendi bunun zerine; yumruunu havaya kaldrarak dik dik Gregor'a bakt, Dnm olayndan beri kzkardeinin dorudan Gregor'a ynelttii ilk szlerdi bunlar. Sonra kzkardei, annesinin baygnlna kar bir esans alp gelmek iin bitiik odaya seirtti. Gregor da annesine yardm etmek istiyordu, resmin kurtarlmasna nasl olsa daha vakit vard; gelgelelim smsk yapt camdan ancak zorla kendini koparp alabildi. Kzkardeine eskisi gibi akl verip yardmda bulunabilirmiesine salona seirtti; ama kzkardei eitli iecikleri aratrp gereken esans bulmaya alrken, ister istemez eli brnde, arkasnda dikilip bekledi. Kzkardei arkasna dnp Gregor'u grnce korktu; ielerden biri yere dp paraland; bir cam kr gelip Gregor'un yzn izdi, dalayc bir sv Gregor'un zerinden yere akt. Derken kzkardei Grete, daha fazla oyalanmakszn, tayabildii kadar ok iecii alp annesinin yanna seirtti; kapy ayayla itip arkasndan kapad. Bu durumda Gregor, belki kendisinin yznden lmle yz yze gelen annesinden ayrlmt. Annesinin yannda kalmas gereken kzkardeini rktp odadan karmay istemiyorsa, kapy aamazd; beklemekten baka yapaca bir ey yoktu. Kendi kendine ynelttii sulamalar ve yreini dolduran tasalarla ii bulanarak srnme eylemine koyuldu; srnmedii yer kalmad, duvarlar, mobilyalar ve tavan zerinde dolat srnerek ve sonunda btn odann evresinde dndn hisseder hissetmez, umutsuzlukla byk masann zerine ylp kald. Bir sre geti aradan; Gregor bitkin uzanm yatyor, drt bir yanda sessizlik hkm sryordu; belki hayra alamet deildi bu sessizlik. Derken kapnn zili ald. Hizmeti kendini mutfaa kilitlemi bulunduundan, aresiz kzkardei Grete gidip at kapy. Gelen babasyd. Ne oldu, ne var? dedi hemen. Grete'nin durumu anlalan her eyi aa vurmutu. Kzkardei bouk bir sesle cevap verdi, herhalde yzn babasnn gsne bastrmt. Annem bayld, ama yine iyileti biraz; Gregor odasndan kat da. - Beklemitim zaten, dedi babas. Size de syleyip durdum hep, ama kadnlara laf anlatmak zor. Aka grld gibi, Grete'nin pek ksa haberini babas ktye yormu, Gregor'un hoyrat davranmak gibi bir suu iledii sansna kaplmt. imdi babasn yattrmaya almas gerekiyordu Gregor'un; nk durum zerinde onu aydnlatacak ne vakti, ne gc vard. Bu yzden, koarak odasnn kapsna snd, vcudunu bastrd kapya; babas holden salona ayak atar atmaz, odasna dnme konusunda alabildiine iten bir niyet beslediini, kendisini itip srerek odasna tkmann gereksiz olduunu, bu iin yalnzca kapnn almasna baktn, kap almaya grsn,

ortadan kaybolacam hemen anlasn istiyordu. Ancak babas, bylesi incelikleri alglayacak bir ruh durumu iinde deildi. Daha salona girer girmez, bir yandan tepesi atm, bir yandan en bir edayla: Bak sen! diye bard. Gregor, ban kapdan ekip babasna doru kaldrmt. Babasn imdi orada dikilmi haliyle gerekten hi tasarlamamt kafasnda; doru, son zamanlar sada solda srnp dolamalarndan tr vakit bulup eskisi gibi evde olup bitenlerle ilgilenememiti; dolaysyla, deiik durumlarla karlamaya aslnda kendisini hazrlam olmas gerekiyordu. Ama yine de, yine de bu babas myd? Eskiden Gregor bir i gezisinden eve dnd akamlar kendisim zerinde ropdambrla koltukta oturuyor bulduu, dorulup kalkmaya asla gc yetmeyip yalnzca kollarn havaya kaldrarak dndne sevindiini belli eden, yln birka pazaryla byk bayramlarda hep beraber yaptklar gezilerde zaten yava yryen Gregor'la annesinin arasnda onlardan daha yava bir tempoyla, eski paltosuna sarlm, bastonunu hep saknarak yere bastrp ilerlemeye alan ve bir ey sylemek istedi mi, nerdeyse olduu yerde durup yanndakileri evresine toplayan adam myd bu? Oysa imdi dimdik karsnda duruyordu bu adam; tpk bankalarda alan mstahdemlerden biri gibi, vcudunu smsk saran dmeleri yaldzl lacivert bir niforma giymiti. Ceketinin kaba dik yakasnn stnden kocaman katmerli enesi sarkyor, fra gibi kalarn altnda kara gzleri zinde ve uyank bakp duruyordu. Baka vakit hep dank ak salar tepede alabildiine zenle iki yana ayrlm, yukardan aa taranmt. Yaldzl harflerle belki bir bankann isminin ba harfleri ilenmi kasketini, btn oday dolaan bir yay izdirerek kanepenin zerine att ve niformasnn etekleri arkada uuarak, elleri pantolonunun ceplerinde, kalarn atp Gregor'un zerine yrd. Galiba ne yapacan kendisi de bilmiyor, ama ayaklarn alabildiine havaya kaldrarak admlarn atyordu. izmelerinin penelerinin o devcileyin bykl Gregor'u arttysa da, Gregor bu aknlktan yine syrp ald kendini; nk yeni yaamnn daha ilk gnnden beri babasnn, kendisine kar enikonu sert davranlmas gerektii grn savunduunu biliyordu. Dolaysyla, babasnn nnden gerilere kat; babas durunca kendisi de duruyor, babas kmldar kmldamaz kendisi de seirtmeye balyordu. Bylece birok kez oday fr dndler, ama yle fazla nem tayan bir olay bagstermedi; hatt tempodaki yavalktan tr yaplan ey bir kovalamaca izlenimini uyandrmaktan uzakt. Bu yzden, Gregor da imdilik demenin zerinden ayrlmad; ayrca kap duvarlar zerine ya da tavana snmasn, babasnn hi de iyi karlamayacandan ekiniyordu. Ancak, bylesi bir koumaya bile uzun sre katlanamayacan kendi kendine itiraf etmeden duramad; nk babasnn att bir adma karlk onun saylamayacak kadar ok devinimde bulunmas gerekiyordu. Nefes darl imdiden kendini belli etmeye balamt, zaten eskiden de cierleri iin yle pek gvenilir ve salkl denemezdi. Btn gcn szkonusu kou iin toparlamaya alarak rasgele yalpalayp gidiyor, gzlerini pek ak tutmaya almyor, aptallndan koma dnda bir kurtulu umuduna asla kafasnda yer vermiyor, titiz bir oymacln eseri olan mobilyalarn keleriyle sivri ular bir engel oluturmasna karn duvarlara snabileceini adeta unutmu bulunuyordu. O anda hafife frlatlan bir ey havada uarak hemen yanbana dt ve n sra yuvarlanmaya balad. Bu bir elmayd; hemen bunu bir ikincisi izledi; Gregor korkudan olduu yerde durdu, bundan byle komak yararszd, nk babas onu elmayla bombardman etmeyi kafasna koymutu. Bfenin zerindeki meyvelikten kapt elmalarla ceplerini doldurmu, imdilik pek nian almakszn onu elma yamuruna tutuyordu. Al al kk elmalar sanki elektriklenmi gibi demenin zerinde saa sola yuvarlanyor ve birbirlerine tosluyordu. Yavaa atlm bir elma Gregor'un srtn syrp geti, srtta herhangi bir yara bereye yol amakszn kayp yere dt. Ancak hemen onun ardndan frlatlan bir ikinci elma adeta iine ledi Gregor'un; hi beklemedii inanlmaz ar sanki yer deitirirse kaybolup gidecekmi gibi, ileriye doru srklenmek istedi; ama kendini adeta yere ivilenmi hissederek, duyular tam bir karmaa iinde, demenin zerine serildi. Ancak son bir kez baknca, oda kapsnn anszn aldn ve haykrp duran kzkardeinin n sra annesinin seirtip geldiini - annesinin zerinde gmlek vard, nk kzkardei baygn durumda nefes almasn kolaylatrmak iin giysilerini soymutu -, annesinin daha sonra babasna doru

kotuunu, kuaklar zlm etekliklerin yolda belinden pe pee kayp yere dtn, annesinin eteklikler zerinden sendeleyerek babasnn kollarna atldn, onu kucaklayp onunla tam birlik ve beraberlik oluturduunu - ne var ki, Gregor'un gzleri olup bitenleri bundan byle pek seemez oldu -, ellerini babasnn boynuna dolayarak, Gregor'un hayatn balamas iin yalvarp yakardn grd.

III
Bir ay akn sredir vcudunda tad ar yara - kimse yerinden uzaklatrmay gze alamadndan, elma gzle grnr bir hatra gibi etin iine gmlp kalmt - tiksinti veren o feci grnmne karn, babasna bile Gregor'un nihayet ailenin bir yesi olduunu anmsatmt; kendisini dman gzyle grmemek, Gregor'a kar duyulan nefreti ie atp ona hogryle, yalnzca hogryle davranmak gerekiyordu. Geri Gregor, ald yara dolaysyla devinim yeteneini belki de srekli yitirmiti ve imdi odasnn bir bandan br bana gidebilmek iin yal bir malul gazi gibi dakikalar ve dakikalarca uzun bir zaman gereksiniyordu - ykseklerde saa sola trmanmak diye bir ey szkonusu olamazd artk -, ama durumundaki bu ktlemeye karlk kazand bir ey vard, kaybettiinin yerini haydi haydi tutuyordu: Her vakit akam zeri, kendisinin daha nceden hep bir iki saat dikkatle gzetledii salonun kaps alyor, salondan baklnca seilemeyecek gibi karanlkta yatan Gregor, btn aileyi aydnlk masann banda otururken grebiliyor ve konumalar bir bakma herkesin izniyle, yani eskisinden bambaka trl dinleyebiliyordu. Kukusuz artk bu konumalar, Gregor'un otellerin darack odalarnda kendini rutubetli yatak yorganlar ierisine att geceler hep bir zlemle aklndan geirdii eski gnlerin canl syleilerine benzemiyordu. imdi okluk pek sessiz geip gidiyordu zaman. Babas akam yemeinden az sonra koltuunda uyuyakalyor, annesiyle kzkardei ses etmemesi iin birbirlerini uyaryorlar, annesi lambann iyice altna sokularak bir konfeksiyon maazas iin gzel gzel amarlar dikiyor, tezghtar olarak bir yerde kendine i bulan kzkardei, ilerde belki daha iyi bir ie geebilmek umuduyla akamlan stenografi ve Franszca reniyordu. Arada bir babas uyanyor, uyuduundan sanki hi habersiz, annesine: Bugn yine ne vakte kadar dikip duracaksn bakalm? diyor, annesiyle birbirlerine yorgun glmsyorlar, derken babas yine hemen uykuya dalyordu. Babas bir eit inatlk gsterip evde bile mstahdem niformasn zerinden karmaya yanamyor, ropdambr bouna askda asl dururken, o sanki her vakit hizmete hazrm ve evde bile amirlerinin direktiflerini bekliyormu gibi uyukluyordu. Bu yzden, hemen daha balangta, zaten yeni saylmayacak niforma, annesiyle kzkardeinin onca zerine titremesine karn temizliini kaybetti. Gregor okluk btn gece, yal babasnn iinde alabildiine rahatsz durumda, yleyken ml ml uyuduu lekelerden geilmeyen ve yaldzl dmeleri hep l l parlayan giysiden gzlerini ayramyordu. Saat onu vurur vurmaz, annesi usulca seslenerek babasn uyandrmaya, sonra onu ikna edip yataa yatrmaya, urayordu; nk babasnn durumunda doru drst bir uykunun sz edilemezdi; oysa sabah saat altda grevine balayaca iin bu uyku kendisine son derece gerekliydi. Ama, bankada mstahdem greviyle almaya baladndan beri davranlarnda aa vurduu bir dikballkla, babas biraz daha masa banda kalmak iin diretiyor, ancak bu arada hep de uyuyakalyor ve o zaman sandalyesini yatakla deitirmeye kendisini raz etmek iin evdekiler akla karay seiyordu. Annesi ve kzkardei kk apta uyarlarla ne kadar zerine derlerse dsn, babas nerdeyse bir eyrek saat hep hayr anlamnda usulcack ban sallyor, gzlerini kapal tutup yerinden kalkmyordu. Annesi kolundan ekip ekitiriyor, kulana houna gidecek szler sylyor, kzkardei de iini brakp annesine yardma geliyor, ama babasna bu da kr etmeyerek, szkonusu abalar onun koltuuna daha ok gmlmesine yol ayordu. Ancak kadnlar kollarna girince babas gzlerini ayor, srayla bir annesine, bir kzkardeine bakyor ve hep yle sylyordu: Bu da yaamak szde! Yal gnlerimde greceim rahat bu ha? Derken iki kadna yaslanp, sanki kendi kendisi iin alabildiine byk bir ykm gibi ardan alarak, onlar tarafndan kapya kadar gtrlmesine rza gsteriyor, kapda annesiyle kzkardeini bir el iaretiyle uzaklatrp bundan byle yalnz bana ilerlemeye alyor, ama az sonra annesi elindeki dikii, kzkardei elindeki kalemi arabuk bir kenara brakarak yine babasna yardm iin arkasndan kouyorlard. almaktan ypranm ve ar yorgun, dm bu ailede kimin Gregor'la yle fazla

ilgilenmeye vakti vard. Eve harcanan para gittike kslyordu; hizmetiye aresiz yol verilmiti. Ak salar bann evresinde uuan iri yan bir kadn, pek ar ileri grmek iin sabah ve akam eve uruyor geri kalan ileri ise, o bir sr dikilerinin yan sra annesi yapyordu. Hatt Gregor'un bir akam sat fiyatlar zerinde konuulurken rendiine gre, eskiden annesi ve kzkardeinin bayram ve seyranlarda takp taktrd eitli aile mcevherleri de elden karlmt. Ama en byk yaknma nedeni, imdiki durumda kendilerine pek byk gelen evden kamaylaryd; nk Gregor'un bir baka yere nasl tanaca konusunda kimsenin aklna bir are gelmiyordu. Ama evdekileri bir baka yere tanmaktan alkoymadn pekl seziyordu Gregor; nk birka hava delii braklm uygun bir sandn iine koyup onu, bir yerden bir yere kolaylkla gtrebilirlerdi; ailesini ev deitirmekten en bata alkoyan, daha ok, kendilerini kaptrdklar tam bir umutsuzlukla btn akraba ve e dost evresinde kimsenin bana gelmeyen bir felakete uradklar dncesiydi. Ellemin yoksul kiilerden bekledii ne varsa, hepsini eksiksiz yerine getiriyorlard; babas bankadaki kk memurlara kahvalt iin dardan yiyecek alp geliyor, annesi yabanc insanlara amar dikeceim diye kendini helak ediyor, kzkardei ise mterilerin isteklerini yapmak iin tezghn arkasnda saa sola koturuyor, daha fazlasna da ailenin gc elvermiyordu. Beri yandan annesiyle kzkardei, babasn yataa yatrdktan sonra dnp gelerek ellerindeki ileri brakyor, birbirlerine sokulup yanak yanaa oturuyorlar, derken annesi Gregor'un odasn gstererek: u kapy kapar msn, Grete! diyor, bunun zerine Gregor yine karanlkta kalyordu; bitiikte ise annesiyle kzkardei gzyalarn birbirine katarak alayor ya da donuk baklarla nlerindeki masaya bakp duruyorlar, bu da Gregor'un srtndaki yarann sanki yeni alm gibi szlamasna yol ayordu. Geceleri ve gndzleri adeta gzlerini krpmadan geiriyordu, Gregor. Bazen, kapnn bir dahaki alnda ileri tpk eskisi gibi kendi eline almay dnyordu; uzun zaman sonra yine patronla mdr, yardmclar, raklar, aklndan biraz zoru olan odac, baka maazalarda alan iki dost, bir tara otelindeki oda hizmetisi, bir anlk tatl bir anmsama, bir apkac dkknnda alp kendisine itenlikle, ama pek nazlanarak kur yapt kasadar kz, btn bunlar yabanc ya da artk unutulup gitmi kimselerin grntleriyle kararak hayalinde beliriyordu; ama kendisine ve ailesine yardm edebilmekten uzak, hepsi de yanna yaklalmaz kimselerdi; dolaysyla, bunlarn sonradan yine zihninde kaybolup gitmesine seviniyordu. Ama bir an da geliyor, ailesiyle ilgilenmek iin hibir istek duymuyordu; kendisine gereken bakm gstermediklerinden tr bir hn yreini dolduruyor, hangi yiyecei can ektiini hi bilmemesine karn, yiyeceklerin sakland yere nasl bir yolunu bulup ulaacana ilikin olarak kafasnda planlar kuruyordu; alk falan hissetmese de, payna denleri toparlayp alacakt buradan. Artk onun pek holanp holanmayacan dnmeyen kzkardei, sabahlar ie giderken ayayla rasgele bir yiyecei arabuk odasndan ieri itiyor, akam da sadece yle bir tadna m baklm, yoksa, ok vakit olduu gibi, el srlmeden braklm m, hi aldr etmeden sprgenin ucuyla ekip dar alyordu. Oday derleyip toplamak iin artk hep akamlan uruyor ve bu ii ylesine abuk yapp karyordu ki, daha abuu can salyd. Pislik duvarlar boyunca yol yol uzanyor, sada solda yumak yumak toz ve kart grlyordu, ilk zamanlar kzkardei geldiinde, Gregor odann en pis ke bucana gidip beklemi, bylece kzkardeine adeta sitemde bulunmak istemiti. Ama yle anlalyordu ki, haftalarca olduu yerde kalabilir, yine de kzkardei bildiinden amazd; ortadaki pislii kzkardei de Gregor gibi gryordu, ama bu pislie el srmemeyi anlalan kafasna koymutu. Beri yandan, aslnda btn aileyi sarm yepyeni bir duyarlkla, Gregor'un odasnn derlenip toplanmasnn kendisine braklmasna alyordu kzkardei. Birinde annesi Gregor'un odasnda byk bir temizlie girimi, ancak birka kova su harcadktan sonra bu ii baarabilmiti. Ama ar rutubetin hasta yapt Gregor sonradan kanepe zerine serilip kzgn ve kmldamadan yatm, bunun da cezasn yine annesi ekmiti; nk akam olup kzkardei Gregor'un odasndaki deiiklii farkeder farketmez, son derece alnm bir tavrla oturma odasna seirtmi, annesinin yakaran bir edayla ellerini havaya kaldrmasna aldrmayarak, anszn bir alama nbetine kaplmt. Anne ve

babas - babas kukusuz korkuyla frlamt koltuundan - ilkin akn ve aresiz bakakalmlar, ama sonunda harekete gemilerdi; sada babas Gregor'un odasnn temizlenmesini kzkardeine brakmad iin annesine atp tutmu, solda Gregor'un odasn bundan byle asla temizlemeyeceim! diye kzkardeinin bard duyulmutu. Beri yandan, annesi, sinirinden gz hibir ey grmeyen babasn adeta ekip srkleyerek yatak odasndan ieri sokmaya alm, kzkardei, hkrklarla sarslarak, kk yumruklaryla masay dvmt. Gregor'a gelince, kimse kapy kapayp onu bu manzaradan ve grlt patrtdan esirgemediine fkelenerek yksek perdeden slks sesler karmaya balamt. Ama darda almaktan bitkin den kzkardei usanp eskisi gibi Gregor'la ilgilenmeye yanamasa bile, yerini hi de annesinin almas gerekmez, Gregor ihmal edilmi saylmazd; nk artk bir hizmeti bulunuyordu evde. Uzun yllar iri kemikli salam vcudu sayesinde pek ok varta atlatp ayakta kalabildii anlalan bu yal dul kadnn Gregor'dan pek tiksindii yoktu. yle merak ettii iin deil, rasgele bir gn odasnn kapsn am, Gregor'un dpedz ardn ve kendisini bir kovalayan bulunmazken saa sola komaya baladn grnce, ellerini kucanda kavuturup hayretle olduu yerde kala kalmt. O gn bu gn de sabah ve akam kapy yle bir aralayp Gregor'a bakmaktan kendini alamyordu. Hatt balangta, belki kendisinin sevimli bulduu: Gelsene bakaym buraya, koca bokbcei seni! ya da u koca bokbceine de bak! szleriyle yanna bile ard olmutu Gregor'u. Szkonusu arlar Gregor dpedz cevapsz brakyor, sanki kap hi almam gibi yerinden kmldamyordu. Bu hizmeti olacak kadna, can istedike kendisini rahatsz edeceine, odasn her gn temizlemesini tembih etselerdi ya! Birinde sabahn erken vakti - belki de yaklaan bahar mjdeleyen fena bir yamur camlar dvp durmaktayd - hizmeti yine bu trl szler sylemeye kalknca, Gregor'un tepesi yle att ki, adeta zerine saldrmak ister gibi, ama yava ve gsz, kadna doru dnd. Ama korkuya kaplmayan kadn, yalnzca kapnn yanbandaki bir sandalyeyi tutup havaya kaldrmt ve iyice alm azyla orackta dikilirken niyeti aka belliydi: Elindeki sandalye Gregor'un srtna indii zaman azn kapayacakt. Gregor yine arkasna dnerken: Demek hepsi bu kadard? dedi ve sandalyeyi serinkanllkla kedeki yerine brakt. Bundan byle Gregor hibir ey yememeye balamt. Kendisi iin hazrlanm yemein nnden tesadfen getike, sanki oyun olsun diye bir lokma alp azna atyor, lokmay saatlerce aznda tutup okluk geri tkryordu. lkin odasnn durumundan duyduu zntnn, kendisini yemek yemekten alkoyduunu dnd, ama odasndaki deiiklie pek abuk almt. Baka yere yerletirilemeyen eyalar habire kendi odasna tktryorlard ve evin bir odas bay'a kiraland iin de bylesi eyalar hayli oktu. Arbal baylar - Gregor'un bir yol kap aralndan grdne gre, nn de top sakal vard - yalnz kendi odalarnda deil, bir kez kirac bulunduklarndan btn evde, ama en ok mutfakta her eyin dzen iinde ve yerli yerinde olmasna alabildiine dikkat ediyorlar, ie yaramaz, her eyden nce pis te beriler grmeye asla katlanamyorlard. stelik odalarndaki mobilyalarn ounu beraberlerinde getirmiler, bu yzden evdeki eski eyalardan kimisi gerekliliini yitirmiti; satlabilecek gibi deilse de, sokaa atlmak da istenmeyen eylerdi bunlar; dolaysyla, hepsi de Gregor'un odasn boyluyordu. Kl sandyla mutfaktaki p bidonu da bunlarn arasndayd. Kullanlmayacak gibi ne varsa, hep de pek aceleci hizmeti tarafndan Gregor'un odasna atlp geiliyordu. Allaha kr Gregor, okluk szkonusu eyayla onu tutan eli gryordu yalnz. Belki de hizmetinin niyeti, uygun bir zaman ve frsatta eyalar yine Gregor'un odasndan almak ya da tmn birden kaldrp sokaa atmakt. Ama ilk getirilip brakldklar yerde kalyordu hepsi; Gregor pl prt arasnda kna skna dolayor, bunlar yerlerinden saa sola oynatyordu; ortada srnecek baka yer olmadndan, ilkin ister istemez yapt bunu; ancak zamanla bundan giderek artan bir haz duymaya balad; oysa szkonusu gezinmelerden sonra, lesiye yorgun ve zgn, yine saatlerce yerinden kmldamakszn duruyordu. Kirac baylar bazen akam yemeklerini ortaklaa kullanlan salonda yediklerinden, kap kimi akamlar kapal tutuluyordu; Gregor, kapnn ak kalmasndan pek kolay

vazgeebilmiti; nihayet kap ak olduu baz akamlar da bundan yararlanmam, ailesi tarafndan farkna varlmakszn, odann en karanlk bir kesinde uzanp yatmt. Ama bir defasnda salonun kapsn azck aralk brakmt hizmeti; kirac baylar, akamleyin ieri girip yaktklarnda da yine kap akt. Baylar, eskiden babas, annesi ve Gregor'un hep birlikte yemek yedii masann ba kesine kurulmu, peetelerini ap atal ve baklarn ellerine almlard. Derken bir tabak etle annesi, hemen arkadan elinde patates dolu byk bir anakla kzkardei grnd. Yemekten youn bir dumana benzer bir buu ykseliyordu. Kirac baylar, sanki nce bir denemek ister gibi, nlerine getirilip konan tabaklar zerine eilmiler ve gerekten, duruma baklrsa br ikisinin bir otorite sayd ncleri servis taba zerinde etten bir para kesmi, anlalan etin yeterince piip pimediini, mutfaa geri yollanmasnn gerekip gerekmediini anlamak istemiti. Ama memnun kalmt sonutan; merakla olay izleyen Gregor'un annesiyle kzkardei, bunun zerine rahat bir nefes alarak glmsemilerdi. Asl aile yeleri ise yemei mutfakta yiyordu; ama babas mutfaa yollanmadan salona girip, banda bere, nlerinde eilerek oradakilerin hepsini birden selamlyor, masann evresini yle bir dolanyordu. Kirac baylarn her de dorulup kalkarak top sakallarndan ieri br eyler mrldanyor, sonra yalnz kalp tam bir sessizlik iinde yemeklerini yemeye koyuluyorlard. Gregor'un yadrgad ey, eitli grltler ortasnda hep onlarn yemei ten dilerinin sesini iitmekti; bununla Gregor'a yemek yemek iin dilerin gerektii, diler olmadan en salam enelerin bile ie yaramayaca anlatlmak isteniyordu adeta. Gregor, mahzun: tahm var ama, byle yiyecekler iin deil! diye syleniyordu kendi kendine. Bu baylar nasl da karnlarn doyuruyor! Oysa ben alktan lyorum. Tam da o akam Gregor'un kulana - hanidir evde keman alndn anmsamyordu mutfaktan doru bir keman sesi geldi. Yemeklerini yiyip bitiren baylardan orta boylusu bir gazete karm, br ikisine gazetenin bir yapran uzatmt; hep birden arkalarna yaslanm, gazete okuyup pipolarm tttryorlard. Keman sesini iitince kulak kabarttlar; ayaa kalkp parmak ularna basarak holn kapsna geldiler, burada birbirlerine iyice sokularak durdular. Herhalde baylarn gelii mutfaktan iitilmiti, nk babasnn sesini duydu Gregor: Yoksa baylar holanmadlar m kemandan? Hani isterlerse hemen susabilir yine. - Hayr! Tam tersi! diye cevaplad baylardan orta boylusu. Acaba kk hanm bizim buraya gelip alamaz m? Ne de olsa ok daha rahat ve iyi buras. Sanki keman alan kendisiymi gibi: A tabii, dedi babas. Baylar, yeniden salona dnp beklediler. ok gemeden nota sehpasyla annesi, notalarla babas ve kemanla kzkardei mutfaktan kp geldi. Kzkardei, acele etmeksizin gerekli hazrlklar yapmaya koyuldu; daha nce hi de oda kiraya vermemi, dolaysyla kirac baylara kar nezaketi arla vardran anne ve babas sandalyelere oturmay bir trl gze alamamt, babas sa elini niformasnn iki dmesi arasndaki bolua sokarak kapya yaslanmt; ancak annesi, baylardan birinin buyur ettii sandalyeye kt; sandalyeyi bayn o anda rasgele koyduu yerde brakm, dolaysyla salonun bir kesinde kalmt. Derken kzkardei almaya balad; anne ve babas, her biri kendi bulunduu yerden, kzkardeinin ellerinin devinimlerini dikkatle izliyordu. alan kemann cazibesine kaplan Gregor, her zamankinden biraz daha ileri kmay gze almt; bir ara ban salonun kapsndan ieri soktu. Evdekilere kar besledii ilgi eskiden hep gsn kabartmt; son zamanlar ise onlar umursad yoktu ve buna da amyordu pek. Oysa asl imdi saklanp gizlenmesi iin daha ok neden vard; nk odasnn drt bir yan toz toprak iindeydi, en ufak bir kmldanta saa sola tozlar uutuundan, kendisi de batan aa toza bulanmt; iplikmi, kllarm, yemek artklarym, ne varsa hepsini srtnda ve brlerinde kendisiyle gittii yere tayp gtryordu; her eye kar taknd umursamazlk alabildiine bykt; dolaysyla, eskisi gibi gnde pek ok kez srt st yatp halya srtnerek temizlenmeyi artk brakmt. Ama yine de salonun tertemiz demesinin zerinde biraz daha srnerek ilerlemekten ekinmemiti. Ancak, kendisine dikkat eden de olmamt hani. Btn aile, alan kemana dalmt;

baylara, ilkin elleri pantolonlarnn ceplerinde, nota sehpasnn pek yaknna, notalar grebilecekleri ve kzkardeinin kukusuz rahatsz olaca yere kadar sokulan baylara gelince, ok gemeden yar iitilir bir sesle konuarak balarn nlerine eip pencereden yana ekilmiler, bundan byle de pencere kenarnda kalarak, Gregor'un babas tarafndan kaygl gzlerle izlenmeye balanmlard. Dorusu apak grlyordu ki, yle nefis ya da elendirici bir keman mzii dinleyecekleri sansna kaplmakla d krklna uramlard; sanki btn bu gsteriden bkmlard da, ancak nezaket gerei rahatsz edilmelerine gz yumuyorlard. zellikle sigaralarnn dumann havaya fleyilerinden enikonu sinirli olduklar karlabilirdi. Oysa kzkardei bir gzel alyordu ki! Ba yana eilmi, gzleri, yoklayarak ve mahzun, nota izgilerini izliyordu. Gregor srnerek biraz daha ilerledi, belki kzkardeiyle gz gze geleceini umarak ban yere yakn tutuyordu. Mzik onu bu kadar duygulandrdna gre, kendisine bir hayvan gzyle baklabilir miydi? Sanki zlemini ektii bilinmedik besine gtren yol sonunda ortada gzkmesine bir sanya kaplmt. Kzkardeinin yanna kadar ilerleyerek kolundan ekip ekitirmeye ve bylece ona, kemann alp kendi odasna gelmesini dolayl yoldan anlatmaya karar vermiti; nk oradakilerin hibiri, kendisinin yapmay dnd gibi, kzkardeinin keman aln takdir edecek durumda deildi. Kendisi, hi deilse hayatta olduu sre kzkardeini bir daha odasndan salmayacakt; grnmndeki korkunluk ilk kez bu konuda iine yarayacakt; odasnn btn kaplarna ayn anda yetiecek ve olas saldrlar tslayarak nefesiyle geri pskrtecekti. Ama kzkardei zorla deil de, kendi gnlyle onun yannda kalacakt; yanbanda kanepede oturacak, kulan kendisine doru eecek, o da kzkardeine, kendisini konservatuara yollamay kafasna koyduunu ve bunu bana gelen u felket araya girmese daha geen Noel'de - Noel gemiti herhalde - yaplacak itirazlara falan kulak asmakszn anne ve babasna aklamay dndn bir sr gibi emanet edecekti. Btn bunlar aklaynca duygulanan kzkardeinin gznden yalar boanacak, Gregor da kzkardeinin omuzlarnn hizasna kadar dorulup kalkarak, onun bir maazada almaya balayal beri earp ya da yakalk takmad boynuna bir pck konduracakt. Kirac baylardan orta boylusu: Bay Samsa! diye seslendi babasna ve bundan baka bir sz sylemeyi gereksiz bularak yalnzca iaret parmayla, ilerden ar ar yaklaan Gregor'u gsterdi. Keman sesi sustu birden; baylardan orta boylusu ilkin ban sallayarak arkadalarna glmsedi, sonra yeniden Gregor'a bakt. Babas Gregor'u odadan karmay brakp, ilkin kirac baylar yattrmay zorunlu grmt, oysa baylar hi de sinirlenmi deildi ve Gregor kendilerini alan kemandan daha ok elendirmiti adeta. Babas baylara doru seirtmi, kollarn aarak onlar odalarndan ieri sokmaya, bir yandan da vcudunu siper ederek Gregor'u onlarn gznden saklamaya alyordu. Ne var ki, baylar bunun zerine gerekten biraz kzar gibi oldular, babasnn davranna m, yoksa Gregor gibi bir oda komular bulunduunu imdiye dek farketmeyip, imdi anszn anladklarna m ierledikleri belli deildi. Babasndan bir aklama bekleyerek onlar da ellerini ve kollarn oynattlar, tedirgin ve telal, sakallarn ekitirdiler, ancak yava yava uzaklap odalarna girdiler. Bu arada kzkardei, anszn keman almasna ara vermenin kendisini iine srkledii yitiklii yenmi, gevecik sarkan ellerinde bir sre kemanla yay tuttuktan ve hl alyormu gibi notalara baktktan sonra birden kendini toparlam, keman glkle soluyan ve hzl hzl alan cierlerle hl sandalyesinde oturan annesinin kucana brakm, babasnn sktrmas karsnda baylarn imdi daha bir abuk yaklatklar bitiik odaya seirtmiti. Kzkardeinin becerikli ellerinin altnda yastk ve yorganlarn nasl havada uar gibi saa sola gidip gelerek bir eki dzene kavutuu grlyordu. Daha baylar odaya varmadan, kzkardei yataklar yapp hazrlam, odadan dar szlmt. Babasnn da yle bir inad tutmutu ki, kiraclarna kar gstermekle ykml bulunduu saygy unutmutu bsbtn; baylar habire gerilere doru itip sryordu. Sonunda baylardan orta boylusu odann kapsnda ayan gm diye yere vurarak babasn olduu yerde durdurdu, elini kaldrp gzlerini annesiyle kzkardeine evirerek: urasn aklamak isterim ki, diye sze balad, bu evde ve bu aile iindeki irkin durumlar dikkate alarak... -szn burasnda ksaca karar vermi, yere tkrd- odadan hemen kacam. Kukusuz, burada kaldm gnler iin de bir kuru deyecek deilim. Hatt tersine;

nedenler bulmakta hi zorluk ekmeyeceim bir tazminat talebiyle karnza dikilip dikilmeyeceimi de ayrca dneceim. Adam sustu ve bir ey bekliyormu gibi n sra bakmaya balad. Gerekten de ok srmedi, iki arkada atld oradan: Biz de hemen kyoruz! Bunun zerine, baylardan orta boylusu, kolu yakalayarak at diye vurup kapy kapad. Babas yalpalayarak, elleriyle saa sola tutunup koltuuna yrd ve koltuun zerine ylp kald; normal akam uykucuunu uyuyormu grnyor, ama sanki gerekli destekten yoksunmu gibi bann hzl hzl sallanmasna baklrsa hi de uyumad anlalyordu. Gregor, btn zaman, kirac baylarn kendisini kefettikleri yerde kmldamadan kalmt. Plann baarszla uramasndan duyduu d krkl, te yandan belki uzun sren bir aln dourduu dermanszlk, onu hareket etme yeteneinden yoksun brakmt. Bir an sonra her eyin bana yklacandan adeta kesinlikle korkuyor ve bunu bekliyordu. Hatt annesinin titreyen parmaklar arasndan kayarak kucandan yere den ve sesi bir sre yanklanan keman bile Gregor'u rktp yerinden oynatamad. Konumasna bir giri olarak eliyle masann zerine vuran kzkardei: Sevgili anneciim, sevgili babacm! diye sesini ykseltti. Bu byle yrmeyecek. Belki siz deilsiniz ama, ben farkndaym. Bu canavar karsnda kardeimin adn azma almak istemediim iin, yle syleyeceim; bu belay bamzdan atmadan olmayacak. Gcmz yettii kadar kendisine bakp etmeye, kendisine katlanmaya altk. Sanyorum, bu konuda kimse bize kar en ufak bir sulama yneltemez. Yerden ge hakk var kzn, diye sylendi babas kendi kendine. Hl nefes almakta glk eken annesi, elini aznn nne tutarak, gzleri adeta yuvalarndan frlam, bouk bouk ksrmeye balad. Kzkardei, annesinin yanna seirtip alnn tuttu. Kzkardeinin szleri, babasnn kafasnda daha kesin kimi dnceler uyandrma benziyordu; babas dorulup dimdik oturmu, kirac baylarn akam yemeklerinden hl masa zerinde duran tabaklar arasndaki mstahdem kasketiyle oynuyor, arada bir sesi sedas kmayan Gregor'a bakyordu. ksrmekten annesinin kula hibir ey iitmediinden, bu kez yalnzca babasna dnp: Bamzdan atmaya bakmalyz onu! dedi kzkardei. Sizin ikinizi de mezara yollayacak, hi kukunuz olmasn. Hepimiz byle cann diine takp altktan sonra, evde bu bitip tkenmez ikenceye katlanlamaz dorusu. Ben de katlanamayacan artk. Bunun zerine hngr hngr alamaya balad kzkardei; gzyalar annesinin yzne damlyor ve kzkardei bilinsiz el hareketleriyle onlar buradan silip uzaklatryordu. Acmakl bir ses ve belirgin bir anlay ifadesiyle: Peki ama, elimizden ne gelir yavrucuum? dedi babas. Kzkardei, omuzlarn silkerek aresizliini belirtti; daha nce alarken gven dolu bir eda vard halinde, oysa imdi kendisini bir aresizlie kaptrmt. Babas yar sorar gibi: Konutuklarmz anlayabilse bari, dedi. Kzkardei byle bir eyin dnlemeyeceini belirtmek zere, alamasnn arasnda hzl hzl elini sallad. Konutuklarmz anlayabilse bari! diye yineledi babas ve gzlerini yumarak, byle bir eyin olamayacan syleyen kzkardeinin grn benimsediini belirtti. Belki o zaman kendisiyle bir anlamaya varlabilirdi. Ama bu durumda... Gidecek bu evden mutlaka! diye bard kzkardei. Baka are yok, baba! Sen onun Gregor olduu dncesini kafandan skp atmaya al, yeter! Zaten bizim asl mutsuzluumuz, bunca zaman onun Gregor olduuna inanmamz deil mi? Nasl Gregor olabilir dnsenize! Gregor olsa, insanlarn kendisi gibi bir hayvanla bir arada yaayamayacaklarn grr ve ekip giderdi. Byle yapsayd, bir kardeten yoksun kalrdk, ama yaamamz srdrebilir ve onun ansn da iimizde tertemiz korurduk. Oysa imdi peimizi bir an bile brakmyor, kiraclarmz karyor; galiba btn eve kendisi el koyup bizi sokaa atacak. Baksana una baba! diye haykrd kzkardei birden: Gene balad ite! Hatt kzkardei Gregor'un dpedz anlayamad bir korkuya kaplarak annesini brakt, Gregor'un

yaknnda bulunmaktansa annesini gzden karmaya razym gibi, onun sandalyesini adeta itip uzaklatrd kendisinden ve koup babasnn arkasna snd. Kzkardeinin davran babasn da telalandrmt; dorulup kalkt babas, kollarn kzkardeini korumak ister gibi yar havaya kaldrd. Ama herhangi bir kimseyi, hele kzkardeini rktmeyi asla aklndan geirdii yoktu Gregor'un. Yalnzca gerisin geri odasna yollanmak iin arkasna dnmeye koyulmu, durumundaki nezaket dolaysyla etin dnlerde ban yardma armas gerektiinden ve bu arada kafasn pek ok kez kaldrp yere vurduundan, dn kukusuz tuhaf bir izlenim uyandrmt. Gregor, durup evresine baknd. Kt bir niyet tamad anlalma benziyordu; ailesini saran korku bir an sonra kaybolmutu. Hepsi suskun ve zgn, Gregor'a bakyordu imdi. Annesi, bacaklarn uzatp birbirine bastrarak sandalyeye serilmi yatyor, bitkinlikten nerdeyse gzleri kapanyordu; kzkardei, elini babasnn boynuna dolamt. Belki artk dnebilirim, diye dnd Gregor ve yeniden uramaya koyuldu. Kendini zorlamaktan ileri gelen o sesli soluyuun nne geemiyor, yer yer aresiz dinlenmesi gerekiyordu. Beri yandan, kendisinden odasna dnmesini kimsenin istedii yoktu imdi, her ey ona braklmt. Dnme iini tamamlar tamamlamaz, doru odasnn yolunu tuttu. Odasyla arasndaki uzakln byklne at ve ayn yolu nasl biraz nce o dermansz haliyle, adeta farkna varmakszn geride brakabildiini bir trl akl almad. Hzl hzl srnp ilerlemekten baka ey dnmedii iin, ailesinden kendisini rahatsz edecek bir sz, bir sesleni duyulmadna pek dikkat etmiyordu. Ancak kapya vardnda ban geriye dndrd; hani boynunda hissettii sertleme dolaysyla tam bir dndr saylamazd bu, ama yine de arkasnda hibir eyin deimediini grd; yalnzca kzkardei ayaa kalkmt imdi. Gregor'un son bak, o anda bsbtn uyuyakalm annesini syrp geti. Gregor daha odadan ieri ayan atar atmaz, bir anda itilip srmelenerek kilitlenivermiti kap. Arkasnda bagsteren grltden Gregor ylesine korktu ki, bacaklar bkl bklverdi. Bu kadar acele davranan kzkardeiydi; dimdik orackta beklemi, sonra hafife srayp ileri atlmt. Kzkardeinin arkadan yaklatn hi de iitememiti Gregor; kzkardei, kilidin iinde anahtar evirirken, anne ve babasna doru; Hele kr! diye seslenmiti. Gregor: Peki imdi ne olacak? diye sordu kendi kendine. ok gemeden hi kmldayamadn grd. Buna amad; tersine, imdiye dek dorusu bu bacaklarla devinebilmesini tuhaf buldu. Ama baka bakmdan olduka rahat hissediyordu kendini. Geri btn vcudunda ar ve szlar vard; ama yle sanyordu ki, bunlar yava yava gcn yitirecek ve sonunda bsbtn silinip gidecekti. Srtndaki rm elmay ve onun iltihaplanp zeri batan aa yumuak tozla rtlm evresini pek alglad yoktu artk. Ailesini dndke duygulanyor, iinde sevgi hisleri uyanyordu. Hani kendisi de, belki kzkardeinden daha bir kesinlikle ortadan kaybolmas gerektiine inanyordu. Kulenin, saati sabahn n vurana dek, bu bo dnceleri sessiz sakin kafasndan geirdi. Derken darda, pencerenin nnde gnn yava yava aardn grd. Ba, elinde olmakszn gs zerine dt ve burun kanatlarndan o gsz son nefesi kp gitti. Sabah erkenden hizmeti gelip - gl kuvvetli ve aceleci bir kadn olduundan kaplar ylesine sert vurup kapyordu ki, o geldikten sonra evde rahat bir uyku uyunamyordu; oysa byle davranmamas kendisine tekrar tekrar tembih edilmiti - her gnk ziyaretini yapt, Gregor'da pek dikkati ekecek bir taraf gremedi. Onun kasten kmldamadan yattn ve kendisine krlp gcenmi bir ss verdiini dnd; nk hizmetiye gre, zeki Gregor'dan beklenmeyecek ey yoktu. O srada tesadfen elinde bulunan sprgeyle Gregor'u gdklayp kapdan uzaklatrmak istedi. Baaramaynca kzd, biraz drttkleri Gregor'u, bir direnile karlamakszn onu yerinden itebildiini grnce anlad birden. in gerek yzn renerek hayretle gzleri ald, kendi kendine bir slk tutturdu; ama fazla da oyalanmayarak gidip yatak odasnn kapsn birden at ve yksek sesle karanlktan ieri seslendi: Gelin bakn una ayol! Gebermi! Gebermi sahi, yatyor!

Samsa ailesinin yeleri dorulup yataklarnda oturdu; hizmetinin halinden duyduklar korkuyu yenebilmeleri kolay olmad, ancak neden sonra onun verdii haberi kavrayabildiler. Her biri kendi yatt taraftan arabuk terketti yata. Bay Samsa, yorgan omuzlarna almt; Bayan Samsa'nn zerinde yalnz gecelik vard. Bylece Gregor'un odasna girdiler. Eve kirac baylarn gelmesinden bu yana Grete'nin yatt oturma odasnn da kaps ald derken; Grete batan aa giyinikti, sanki yatmamt hi, solgun yz de bunu dorular, gibiydi lm m? dedi. lkin annesine, sonra ban kaldrp soran gzlerle hizmetinin yzne bakt; oysa kendisi durumu aratrabilir, hatt bir aratrmada bulunmadan olup biteni anlayabilirdi. Galiba yle, diye cevaplad hizmeti ve szlerinin doruluunu gstermek iin sprgeyle Gregor'un lsn itip bir kenara ald. Bayan Samsa hizmetiyi alkoymak ister gibi bir hareket yapt, ama alkoymad. Eh, dedi Bay Samsa, artk Tann'ya kredebiliriz. Ardndan istavroz kard ve odadaki kadn da kendisi gibi yaptlar. Gzlerini bir an bile l Gregor'dan ayrmayan Grete: Gryor musunuz, ne kadar sskalam. Tabii bunca zaman bir ey koymad azna. Odasna tadmz yemekleri yine olduu gibi dar karyorduk. Gerekten de Gregor'un vcudu yamyass ve kupkuru bir hal almt, bunun da ancak imdi farkna varlabiliyordu; nk Gregor'u havada tayan bacakklan yoktu artk, bakaca dikkati zerine eken bir ey de bulunmuyordu. Biraz bizim odaya gelir misin, Grete! dedi Bayan Samsa ve mahzun glmsedi. Grete, arada bir ban evirip l Gregor'a bakarak anne ve babasnn ardndan yrd, onlarla yatak odasna girdi. Hizmeti, Gregor'un kapsn kapayp pencereyi ardna kadar at. Sabahn henz bu erken saatinde serin havaya bir lklk karmt; mart aynn sonlaryd artk. Bu srada odalarndan kan kirac bay, arm gzlerle saa sola baknp kahvaltlarn arand. Baylar dnen olmamt. Orta boylular suratn ekiterek hizmetiye: Kahvaltmz nerde? diye sordu. Ama hizmeti parman dudaklarna gtrp, acele ve suskun, Gregor'un odasna gelmelerini iaret etti. Gregor'un odasna giren baylar, elleri biraz hav dklm ceketiklerinin ceplerinde, artk iyice aydnlanm odada l Gregor'un evresinde dikilmeye baladlar. Birden yatak odasnn kapsnda zerinde resm niformasyla Bay Samsa grnd; bir koluna kars, br koluna kz girmiti. Hepsinin de gzlerinde alam bir ifade vard; Grete, yzn arada bir babasnn koluna bastryordu. Bay Samsa, kzyla karsndan ayrlmaksnz, eliyle kapy gstererek: Hemen evimi boaltnz! diye bard kirac baylara. Baylardan orta boylusu: Bununla ne demek istediinizi anlayamadm? dedi afallam ve tatl tatl glmsedi. br iki bay, arkalarnda tuttuklar ellerini, sanki lehlerinde sonulanacak byk bir kavgann bagstermesini sevinle bekleyerek birbirine srtyordu. Bay Samsa: Ne demek istediimi syledim apak diye cevaplad, yannda kz ve karsyla bir saf oluturarak baylardan orta boylusunun zerine yrd. Kafasndaki dnceler yeni bir dzen iinde yerlerini alyormu gibi, baylardan orta boylusu ilkin kmldamadan durdu ve yere bakt. Sonra: yleyse biz de gideriz, diye cevaplad, hatt anszn ruhunda beliren bir alakgnlllkle, bu kararlarn uygulamak iin kendisinden izin ister gibi ban kaldrp Bay Samsa'ya bakt. Bay Samsa, iri gzleriyle buyrun gidin der gibi birok kez ban sallamakla yetindi. Bunun zerine baylardan orta boylusu, gerekten uzun uzun admlar atarak hemen yryp hole girdi. Bir sredir ellerini oynatmay brakarak konuulanlara kulak kabartan iki arkada ise, sanki Bay Samsa kendilerinden nce hole gelebilir ve nderleriyle aralarndaki balanty koparp atabilirmi gibi bir korkuyla onun ardndan seirttiler. Holde her apkalarn askdan, bastonlarn bastonluktan ekip ald; Samsa ailesini suskun bir reveransla selamlayp evden ktlar. Sonradan anlaldna gre, bsbtn yersiz bir kukuya kaplan Bay Samsa, yannda iki bayanla kapnn nne kt; hepsi birden korkulua yaslanarak, kirac bayn, yava olmakla beraber mola vermeksizin yksek merdivenden iniini, merdivenin her kattaki dneme yerinde gzden

kaybolup az sonra yeniden ortaya kn izlediler. Baylar aaya indike. Samsa ailesinin onlara kar duyduu ilgi de yava yava silindi; derken banda et sepetiyle kaslarak merdivenleri kan bir kasap rann kirac baylarla karlamas, sonra onlar geride brakp basamaklar trmanmaya devam etmesi zerine, Bay Samsa yanndaki bayanlarla korkuluktan ayrld; her biri rahatlam, kendi odasna dnd. O gn dinlenme ve gezintiye ayrmaya karar vermilerdi; byle bir dinlenmeyi haketmekle kalmayp, ayrca buna tam bir gereksinim duyuyorlard. Dolaysyla, masann bana getiler; Bay Samsa alt bankann mdrlne, Bayan Samsa kendi patronuna, Grete de kendi efine olmak zere mazeret mektubu yazmaya koyuldular. Mektuplar yazlrken, gideceini haber vermek zere hizmeti girdi odaya, nk sabah iini bitirmiti. Mektup yazmakta olan Samsa ailesinin yesi ilkin gzlerini kaldrmakszn peki anlamnda balarn sallad; ama sonra, hizmetinin bir trl uzaklamadn grerek fkeyle balarn kaldrdlar. Daha ne bekliyorsun? diye sordu Bay Samsa. Hizmeti sanki bir felaket haberi verecekmi de, bunu ancak inceden inceye sorguya ekildiinde yapmak istiyormu gibi glmseyerek kapda dikiliyordu, evde alt btn sre Bay Samsa'nn sinirine dokunup durmu apkasndaki o nerdeyse dimdik devekuu ty hafife drt bir yana sallanyordu. Hizmetinin en ok sayg duyduu Bayan Samsa: Evet, nedir istediin bakalm? diye sordu. ey, dedi hizmeti; itenlikle glmsemesi hemen szlerine devam etmesini engellemiti, diyeceim, bitiik odadaki o eyin nasl ortadan kaldrlacan siz hi merak etmeyin, bu ii hallettim ben. Bayan Samsa ile Grete, ilerine devam etmek ister gibi, balarn; yazmakta olduklar mektuplarn zerine ediler. O anda hizmetinin olup biteni ayrntl biimde anlatmak istediini farkeden Bay Samsa, kalsn, kalsn! der gibi kesin bir edayla elini uzatt. Konumasna izin verilmeyii, bir an nce gitmesi gerektiini hatrlatmt hizmetiye, besbelli krgn bir tonla sesini ykselterek: Eh, cmleten hoa kaln! dedi ve biraz hoyrat bir tavrla arkasna dnerek, kaplar sert sert vurup evden kt. Akam olsun, yol vereceim kendisine, dedi Bay Samsa; ama ne karsndan, ne de kzndan bir cevap alabildi; nk hizmeti yeni kavutuklar huzur havasm bulandrmt. Anne ve kz dorulup pencereye yrdler, kollarn birbirlerinin bellerine dolayarak pencerenin nnde dikildiler. Bay Samsa, ban dndrp bir sre onlar izledi. Sonra: Haydi gelsenize! diye seslendi. Brakn u gemi bayat eyleri artk! Hem biraz da beni dnn! Hemen kadnlar onun szn dinleyerek Bay Samsa'ya doru seirttiler; onu sevip okadlar ve bir solukta yazp bitirdiler mektuplarn. Sonra her birden evden kp, aylardr yapmadklar bir eyi yaparak tramvaya atladlar; kentin nndeki akla geldiler. Kendilerinden baka kimsenin bulunmad tramvay batan baa gnein scack nlan aydnlatmt. Oturduklar kanepelere rahata yaslandlar ve ilerisi iin eldeki olanaklar zerinde konutular; hani daha bir yalandan baknca, szkonusu olanaklarn hi de pek azmsanamayacan grdler; nk, bu konuda birbirlerine bir ey tlatmamalarna karn, her nn de iine diyecek yoktu ve zellikle gelecek iin pek umut vericiydi. Durumlarnda en byk ve en abuk dzelmeyi salayacak davran, kukusuz bir baka eve tanmalaryd; niyetleri, Gregor'un arayp bulduu imdiki evden daha kk, daha ucuz, ama konumu daha gzel ve elden geldiince kullanl bir baka eve kmakt. Bylece syleip durdular; bir ara Bay ve Bayan Samsa'nn gzleri, zerine yava yava bir canllk gelmi kzlarna takld; son zamanlar yanaklarn sararp soldurtan tm mihnet ve eziyetlere karn, onun serpilip alarak gzel bir kza dntn hemen ayn anda ilerinden geirdiler. Biraz susar gibi olup adeta bilinsiz baklarla biri tekine bakarak, kzlar iin artk yava yava yle efendiden bir koca arama zamannn geldiini dndler. Gidecekleri yere varp, kendilerinden nce ayaa kalkan kzlarnn gencecik vcuduyla karlarnda dikildiini grnce, bunu yeni dlerinin ve gzel beklentilerinin onaylan saydlar.

DEM [1]
Pazarlamac Gregor Samsa'nn devcileyin, bir bcee dnm, Deiim yksnn henz ilk cmlesinde gerekleir. Daha yerinde bir syleyile, ilgili cmleden nce olup biter bu dnm. Antik bir tragedyadaki gibi, ykde olayn yalnzca son perdesinin sergilendii grlr. Klasik dramaturjinin temel esinin, yani kahraman tarafndan ilenen suun ne olduu sorusunun ve bu soruya verilecek yantn yknn ak iinde yava yava oluturulmas, Deiim'de kendinden emin bir tutumla bir yana braklr. Okuyucu, cinayeti ileyen kiiyi kskvrak yakalanm karsnda gren, ama iledii su ve peine dlmesinin hakl nedenleri konusunda tam bir kuku iinde bulunan bir dedektifin rahatszln yaar. (Bu rahatszlk, Dava'da Josef K. ile ilgili olarak byyp katlanlmazln snrna dek gelip dayanr.) Klasik tragedya rneine bal kalrsak diyebiliriz ki, bu oyunun son perdesi, hayvana dnm Gregor Samsa'nn, karsnda yer alan insan oyuncularla diyalogunu, utan verici bir lmle lp gitmesini ve dolaysyla insan akrabalarnn kendisinden kurtulmasn ierir yalnzca. Szkonusu perdeden daha ok bir ey grmemize izin yoktur. En azndan yknn st yzeyinde, kahramann gerekte niin bir bcee dnt sorusu ortaya atlmaz. Okuyucu, yknn byl havasna kendini kaptrr kaptrmaz - bu da, pek ok okuyucunun daha ilk cmlede bana gelen bir durumdur -, dnm olaynn kendisiyle ilgili bir soru kalmaz ortada. Beri yandan, bu kukulu sorusuzluun olumasna yazarn kendisi de katkda bulunur, dnme uram bcein dnyasyla onun insan kartlarnn dnyas arasnda, yani gerekst ile gerek arasnda gidip gelir. Deiim, Kafkann hayvan ykleri arasnda ayr bir yer tutar, nk Gregor hayvana dnmesine karn insan olarak kalr, hatta hayvana dntkten sonra insanken kendisinde sakl kalm birtakm yce drtler kefeder iinde; oysa Kafka'nn yklerindeki br hayvanlarda insanlam hayvanlar sz konusudur hep. Gregor, insan dnyasn Akademi in Bir Rapor'daki maymun ve arkc Josefine'deki fare gibi asla travesti [2] yoluyla yanstmaz. Devcileyin bcekte kendi varlnn bir tablosunu alegori [3] yoluyla izmek isteyen Kafka, szkonusu tablonun kenar izgilerini silip atm, bunun iin bcein salt bir pazarlamacy anlatmad, ayn zamanda deiik klkta Gregor Samsa'nn kendisi olduunu srekli vurgulama yolunu semitir. Dnm okuna Gregor'un sradan bir insann mantksal dnyle tepki gstermesi, ilgili oku yknn bandan balayarak glendirir. Ve yine bcek Gregor'un lm, okuyucular tedirginlie srkleyecek kadar bir insan lmne benzer; bcek, kendi yaamna son verir ve bu pes deyiin Yarg'daki Georg Bendemann'n kendi canna kyn anmsatmas rastlant deildir. Kafka, yky aka blme ayrmtr. Bunlardan ilki Gregorun mesleiyle, ikincisi ailesiyle, ncs ise kendi kendisiyle ilikisini anlatr. Byle bir ema okuyucuyu rahatsz etmiyorsa, bunun tek nedeni, Gregor'un niin bir hayvana dnt sorusuna her blmn ayr ayr verdii yantn, Gregor'un acayip yazgsn aklamaya yetmemesidir. Yapsndaki tm simetri ve zene karn, yknn izledii yol bir bolua kar; Kafka'nn yk iin dnd son, kendisi iin bile inandrc olamamtr. yknn ilk blm gerek uzamsal, gerek zamansal bakmdan dar snrlar iinde tutulmutur. Bu blmn ierdii olay, Gregor'un odasnda geer ve yatan karsndaki komedinin zerindeki alar saatin tik taklar iitilir. Saatin kadran, pazarlamac Gregor Samsa'nn zerine gerildii bir zaman arkna dnr. Saat alt buuktu ve gstergeler habire ilerleyip durmaktayd. Hatta alt buuk da geride kalmt imdi, nerdeyse yediye eyrek vard. (7). Burada zaman kendini saymakta ve anlatmaktadr. Saatin durup dinlenmeyen tik tak, ayn zamanda Gregor'un kapland ticar firmann arkn gz nne

serer. Bcein yataktan kma denemesine, yani Gregor'un bir bcee dntnn yava yava bilincine varmasna zaman bildirimleri srekli elik eder: Tam bu srada yediye eyrek kalay vurmaya balamt saat (8). Saatin yeniden vurmas zerine: Yedi oldu! diye sylendi kendi kendine... Saat yediyi eyrek geceyi vurmadan, her ne pahasna olursa olsun yataktan kmalym tamamen... nk yediden nce alr maaza. (11). Olaydaki olaanstlk ve dehet vericilik - bir bcek, bir pazarlamacnn kaca yolculua hazrlanmaktadr -, zamann aknn souk mekanizmasyla hem yceltilir, hem alaya alnr: ...kapnn zili aldnda, yediyi on geceyi gsteriyordu saat. (12). Derken firmann Gregor'un yokluunun farkna varmas iin hepsi on dakikalk bir zaman yetmitir; alar saatin durup dinlenmeyen tik taknda ve vurularnda dile gelen ayn souk dzenle, firma ortalarda grnmeyen memurunu aramaya kmtr. Birtakm kural ve direktiflere baml bu kasvetli yaamn zor ve basksndan kurtulmak iin, Gregor'un, gece grlen tedirgin dler (5) srasnda bir bcee dnt dnlebilir. Bu durumda dnm, gerekten bir ka simgeleyen d nitelii tayacaktr. Ne var ki Gregor, kapitalizm arknn kk bir dilisinden daha fazla bir eydir. Firmayla ilikisinde de insancl zellikler gze arpar: Anne ve babas bir zaman patrondan dn para alm, bylelikle Gregor'un i gcn adeta firmaya kiralamlardr. Hani anne ve babam olmasa diye geirir iinden Gregor, oktan brakmaz deildim ii... Anne ve babamn firmaya borcunu deyecek paray bir yol biriktirdim mi... aklmdan geirdiim eyi kesinlikle gerekletireceim. O zaman grsnlerdi bakalm!(7). Anne ve babas Gregor'u kle olarak satmtr ve onun gerekten bir kle yaamn srdrdn dorusu kimse yadsyamaz. Ama kleler de insandr. Bir bcee dn bir dten baka ey olmasayd, Gregor, paradoks bir durum olarak, klelikten kurtulma giriiminde insanln elden karacakt. O zaman zgrle kavumasna karn, yine bir hayvana dnecekti. Ne var ki, hayvan varl byle bir giriimle zgrle kavuamayacan btn aklyla gzlerinin nne serer. Ama kar taraf, yani firma da alar saat simgesinin bizi inandrmak istedii kadar mekaniklemi deildir. Deiim yks bir dnemin kapanp yeni bir dnemin balad zaman dilimiyle ilgilidir ve bu snr durum kmsenmeyecek bir etki gcyle donatr onu. Kapanan dnem, kiilere bol zgrlk tanyan liberal ekonomi dnemi, balayan dnem ise rgtlenmi tekdze kapitalizm dnemidir. ykde firma, altrd personelle kiisel bir iliki ierisindedir henz; personelin hem yaknnda, hem uzandadr. Bu ikili durum saydamlktan uzak dnemlerin bu belirleyici zellii patronun karakterinde kendini aa vurur: Masann zerine (belki nnde ayakta dikilen bir krsdr bu?) srayp oturmak, yannda alanlarla yksekten konumak (7), gibi bir huyu vardr patronun. stelik kulaklar ar iiten biridir; ne sylediini duyabilmek iin, yannda alan personel burnunun ucuna kadar sokulmak zorundadr (7). (Kafka'nn yaptlarnda bireyin otoriteyi temsil eden kiilerle yz yze gelmesi durumunda, okluk yakn ve yksek'ten oluan bir epizod'la karlalr.) Personelle arasndaki yukarda sz edilen yaknlk, Samsa'nn belli saatte firmada grnmeyiini patron iin kiisel bir aalama durumuna sokar. Bu nedenledir ki, kendisini temsil eden Mdr Bey'i, grevini savsaklayan iisi Gregor Samsa'y arayp bulmaya yollar. Yani Gregor'un bir peini brakmay, bir takip gzyle bakt ey, kendinden emin bir memur tarafndan, onsuz yaplamayacak biri sayldn gsteren bir iaret gibi yorumlanabilirdi pekl. Ne var ki, Gregor'un balca gsz yan olan kendine gvensizlii firmada iyi bilinir (bu da, patronla Gregor arasnda dorudan bir aile mahremiyeti havasnn estiini gsteren bir baka belirtidir.) Grevini savsaklayan Gregor'un acele etmesini salamak isteyen Mdr Bey, bu nazik noktadan byk bir ustalkla yararlanr; kapal kap ardndan btn aile yelerinin nnde Gregor'a bir aklamada bulunur: Patron bu sabah bana, iinize ge kalmanzn nedeni saylabilecek kimi eyler tlatmad deil; bu yaknda size verilmi alacaklar tahsil yetkisiyle ilgili eyler hani-, ama ben Allah iin byle bir nedenin szkonusu olamayaca konusunda nerdeyse erefim zerine temin ettim

kendisini. (15) Allah iin ile nerdeyse arasnda bir komiklii ieren kartlk, mdrn kendisini de arpk insancll iinde gzler nne serer. Mdr Bey, bir yandan Allah iin ile Gregor'a tam bir gven beslediini aklarken, nerdeyse szcyle ayn gveni henz yerine ulamadan ekip geriye alr. Ne var ki, Gregor'un son zamanda terfi ettiini de bu arada el altndan renmi oluruz. Gregor, alacaklar tahsille yetkili klnm ve bylece tpk bir haremdeki kadnlar gibi yaayan (6) daha bir zgr pazarlamaclarn ayrcalkl snfna yaklamtr. Gelgelelim iinde anlalan savsak davranmaya balam, onu gel keyfim gel yaatp nnde zgrlk kaplarnn aralanmasn salayacak kendi baarsndan rkp gerilemeye koyulmutur. Diyeceim, son zamanlardaki almanz hi de yeterli saylmazd (16) szleriyle konumasn srdrr Mdr Bey, anne ve babasnn nnde Gregor'un i yaamn ilgilendiren bu gizi aa vurmaktan kendini alamayarak, eski Avusturya gimnazyumlarnn karabasanlarla dolu boucu havasn hokus pokus estirir ortada; renci Kafka, bu gimnazyumlarda mrnn sonuna dek renci kalm, ilkin retmeninin, daha sonra anne ve babasnn, ardndan Mdr Bey'in buyruk ve direktiflerine baml yaamtr. Gregor, yaam okulunda besbelli kt bir rencidir. Baar peinde komad bir yana, ondan kaar. Bylece, iinin zamanla kendisi iin oluturduu ksr dngde dolanp durur, ileri dorultuda aba harcar, bamszla ulamak iin alr, ama szkonusu bamszl anne ve babasnn patrona olan borcunu dedii zaman ele geirebilecektir; ne var ki, amalad bamszla birazck yaklamaya grsn, yeterli saylmayacak bir alma temposu izleyerek amala kendisi arasndaki uzakln bymesine yol aar. Sonunda Mdr Bey'i susturup evden karmay baarr, Gregoru baary da amirinin nnde bcek klyla grnerek salar. Ancak, kendisi byle bir eyi istemi deildir; amirine kendini gstermesi, onu yattrmak ve bundan byle daha doru drst davranaca konusunda kendisine gvence vermek iindir. nnde gerileyen Mdr Bey'e Gregor'un syledii szlerdekine benzer bir traji-komie edebiyatta seyrek rastlanmtr. Gregor, pazarlamaclarn ackl yazgsndan yaknmaya balar; karsndakine bundan byle bir mal deil, kendisini buyur eden bir pazarlamacnn retorik sorusundan bir sylevcinin ssl szlerine kadar tm katalogunu sayp dker ortaya. Aslnda kap kurtulmak istedii yazg iin el aar imdi ve bunu yalnz kendisi deil, o anda temsilciliini stlendii tm pazarlamac snf iin yapar. Bu arada bir bcek olarak Mdr Beyin karsnda dikildiini tmden unutur. Mdr Bey. Aman Allah! ve Vay canna! szleriyle baston, apka ve pardssn brakp soluu kamakta alr. Bu sahnenin dramatik yaps ve dil bakmndan ilenii, bir Johann Nestroy'u [4] aratmayacak kadar ustalkldr. Ancak, Gregor'un dnmnn gerek'ten bir ka saylaca dncesi, bu sahneyle geerliini yitirmektedir. Kafka yalnz, Gregor'un bcek olarak da kendi i yasasndan kaamayacan, grnn deitirebileceini, ama i yapsnda byle bir deiikliin stesinden gelemeyeceini anlatmak isteseydi, yksnn ilgili sahneyle son bulmas gerekirdi. Bu pazarlamacnn ruhundaki kasnaklarn boa dnlerini ilerki sahnelerde sergilemesi gereksiz olur, yknn bildirimi (mesaj) iin olumsuz nitelik tard. Kafka, toplumsal snrlanml iinde insann kendisine bir k yolu bulamayacan anlatmak zere, pazarlamaclk iinin elinden alnmamas iin yakaran bir bcein manzarasndan daha uygun bir simge bulamazd. Ne var ki, Gregor l bir merkez evresinde dolanp durmalarn srdrr, ilkin holde ailesinin gzleri nnde yapar bunu; babas, elindeki bastonla gazeteyi sallayarak kendisini odasndan ieri srp attktan sonra da odasnn drt duvar arasnda ayn ii gerekletirir. alar saatin kadran zerinde gstergelerin izdii zaman arknn, bcein srekli emberler izerek arnlad odann yuvarlanda yinelendii grlr. yknn ikinci blmnde zaman eriyip akmaya balar. Birinci blm, sabahn alt buuundan yedi buuuna dek hepsi bir saat srer ve bilinsizlik durumundan oluan bir ereve iine oturtulur.

Birinci blm, Gregor Samsa'nn tedirgin dlerden uyanmasyla balar, baygnla benzer derin bir uykuyla (25) sona erer. O mutsuz gnn akam alacakaranlkta uyanan Gregor, odasndaki gezinmelerine yeniden koyulur; zamann dzenli ak bir kenara kaldrlm, komedinin zerindeki alar saat ortadan kaybolmutur. Lo bir k oday doldurur imdi; ok gemeden, daha sonra, her Allann gn gibi belirsiz zarflar, zaman birimleri arasndaki snrlar silip atar. Birinde Gregor'un dnmnden bu yana bir ay gemi olmalyd (35) denir; bir iki paragraf sonra Gregor, bu iki ay iindeki tekdze yaamn akln bandan alm olmasndan korkar (38). O planl programl alma ve yaam sreci, yerini tpk hastalarn, tutuklularn ve Gzlem'deki bekrn yar uykularna ve dalp gitmelerine brakmtr. Bu andan balayarak yk, Kafka'nn ideali olan bekrn saflk ve temizliine ynelmi bir parodi [5] ve yadsma kimliine brnr. Gregor yalnz hasta deil, ayn zamanda bir tutukludur. Kzkardei sanki ierde ar bir hasta, hatta yabanc biri varm gibi parmak ularna basarak odasna girer (27); Gregor'un kendisi ise, dnmnden bu yana geen zaman bir tutukluluk yaam olarak dnr (31). Zamann buharlap umasna karlk, yknn ikinci blmnde meknn byleyici bir kartlk iinde younlat grlr. Birinci blmde, yaan yamurdan baka bir ey seilmese bile, Gregor pencereden bakarak dardaki dnyay alglayabilmitir (7). Sis nihayet kalknca, yolun kar yakasnda uzayp giden, ba sonu bellisiz gri siyah binann bir blm -bir hastaneydi buras- cephe ksmm kat bir biimde oyup geen dzenli pencereleriyle aa kmt (19). Gelgelelim, imdi bir tutukevi hcresi gibi odasna kilitlenmitir. Bir ara sokak lambasnn tavana vurur, ama aas, Gregor'un bulunduu yer karanlkt (25) ve bcein lmne kadar da karanlk kalr. Bylece Gregor ikili bir tutukluluk iinde yaar; bir kez zrh gibi sert srt (5), ikincisi kendi odas, yani bir bekrn hcresi tutuklar kendisini. Her ikisi de, bekr bekleyen gemiteki ve gelecekteki yalnzla iaret eder. Bundan byle Gregor'un yalnzlm hibir ey deitiremez. Aile yeleri imdi, kendi aralarndaki bu terkedilmi yarata uyum salamak gibi bir dev stlenir; oullan olan bcek Gregor'a kucak atklar lde insanlklarn gstermek gibi bir frsat ele geirmilerdir. Daha ilk blmde aile yelerinin karakter tablolar akustik yoldan izilir.- Aile yeleri, szde uykucu oullarnn odasnn kapsna p onu uyandrmak istediklerinde, kendi kiiliklerini ele verirler. Annenin yumuak sesini (8) babann hafiften, ama yumrukla kapya vuruu izler, teki kapdansa acmakl bir tonla usulcack: Gregor! Rahatsz msn yoksa Gregor? Bir eye ihtiyacn var m? (9) diye szland iitilir kzkardein. Annenin sesindeki yumuaklk Gregor iin bir avuntu, bcek iin bir umutsuzluk kayna oluturur. Olunu bcek klnda gren ilk kiidir anne ve mdat! Aman Yarabbi! mdat! diye bararak aresizlik iinde olduu yere ylr. (Kafka frsat karmaz, sahnenin ierdii kara mizah yakalar hemen: Anne, o kendinden gemi haliyle arkasndaki kahvalt masasnn zerine oturuverir ve kahvedenlii devirir, yani bandan ve altndan kahverengi svnn halnn zerine aktn hi farketmez (22). Bu andan balayarak, Gregor'un annesi yava yava kocas Samsa'ya yaklar, giderek daha ok Gregor'un babas Samsa'nn karsna dnr ve metinde de byle nitelenir.) Kafka, baarl alma dnemlerinde yazd yklerdeki kiilerden Bayan Samsa'y, hepsinden belirgin olarak kendi yaamndan almtr. Annesinin gerek zgecilii, gerek kendisini doru drst anlayamamas, ykde Bayan Sarasa'nn karakter zellikleri olarak karmza kar. Ama yle grlyor ki, annesinin tm sevgisini babasna saklad dncesi, Kafka'y hepsinden ok rahatsz etmitir. Babaya Mektup'ta [6] yalan deil, der, annem snrsz lde iyiydi bana kar, ama btn bu iyilik seninle olan ilikisinden geiyordu, yani annemle aramzdaki iliki iyi saylmazd. Annem, kendisi bilincinde olmakszn, bir srek avnda av hayvanlarm avclarn nne sren bir kii roln stlenmiti. Bylece, Georg Bendemann'n annesinin lm de deiik bir grnmle karmza kar: Kafkann henz yk balamadan onu ldrmesi utanlacak bir eylem, beri yandan bir ltuf anlamm ierir.

Baba Bendemann'la karlatrldnda baba Samsa'nn tepkisi dpedz normaldir; evresi balayc bir rol oynar ve aklar davrann. Kafka, baba Samsa'nn anlatmnda hayal gcn dizginlemi, onun gereklik zemininden ayrlp gitmesine pek izin vermemitir. Bu konudaki ekingen tutumu, kukusuz slup sorununa ilikin dncelerden kaynaklanmtr: Baba Samsa'ya gereki adan ne denli yaklam salanabilirse, kendisiyle olu hayvan Gregor arasndaki uzaklk o denli byyecektir. Gregor, firmadaki iinde ykseli dnemini yaarken babann durumunda gzlemlenen k sreci, olu Gregor bir bcee dntkten, yani kendisine bir kez daha ailenin geimini salama grevi dtkten sonra babann anszn yine kendini toparlamas ve bcek Gregor'un akbeti belli olduktan sonra rahatlayp ferahlamas, btn bunlar insancl adan dpedz anlalabilir bir gereklik zemininde olup biter. Baba Samsa'nn hrnl, kabal ve hoyratlnn, baba Bendemann'in insanst boyutlaryla hibir ortak yan yoktur; Sigmund Freud'dan nceki son kuan bir yesidir baba Samsa, kk burjuva snfndan bir babann sradan zellikleriyle donatlmtr. Baba Bendemann'n arkaik bir hava tayan o iyz karanlk fkesiyle, Baba Samsa'nn nceden kestirilebilen davran arasnda hayli bir uzaklk gze arpar. Bu uzakln bykl, Kafka'nn alacak kadar ksa sre iinde yazarlk alannda elde ettii ustal kantlar. Baba Samsa'ya baba Bendemann'dan daha ok yaknlk duymamza karn, gz ard etmememiz gereken bir ey varsa, her ikisinin de hoyrat Kafka-babalar soyundan gelmeleridir. (Hatta Samsa ad, Bendemann'dan daha ok Kafka adn artrr.) Bylece dnmnn henz ilk gnnde, Gregor, babasnn eldeki madd olanaklar aile yelerine akladn iitir. Kafka szkonusu aklamalarn, odadaki tutukluluk yaamnn balamasndan beri Gregor' un iittii ilk sevindirici szler olduunu alayl bir slupla belirtmekten geri durmaz (31). Baba Samsa'nn yaad iflas olaynn, ailenin tm madd kaynaklarn silip gtrmedii bu aklamalarla ortaya km, Gregor'un pazarlamaclk iinde gsterdii byk zveri en azndan ar nitelik tamtr. Ayrca, kazanp eve getirdii parann hepsi harcanmayarak biraz biriktirilmi, biriktirilen para zamanla kk bir yekn oluturmutur. Daha ak bir deyile, olu Gregor'un iine dknln baba Samsa tam anlamyla smrm, onun kendisiyle bir hesaplamay gze alamayacandan asla kuku duymamtr. Bcee dnmyle Gregor'un asalak bir yaama yatknlnn simgesel yoldan anlatldn kabul edersek, sanatsal adaletten amayp ilgili yatknln kaltsal nitelik tadn, yani Gregor'a babasndan getiini de belirtmemiz gerekecektir. Bunun sonucu olarak, Gregor, sevindirici aklamay kark duygularla karlamaktan kendini alamaz: Geri biriktirilen parayla imdiye kadar babasnn patrona olan borcundan birazn daha deyebilir ve firmadaki ii zerinden syrp atabilecei gn bylelikle daha da yaklard (33). Babas ise, firmann kendisine alacaklar tahsil yetkisi verdiini, oysa kendisinin szkonusu gveni hak ettiini gsterip yeterli bir alma ortaya koymadn syleyerek yantlayabilirdi bunu. Nihayet, Gregor'un yeterli almalarda bulunmas da, firmadan ayrlaca gnn yaklamasn salayabilirdi. Dorusu, bylesi konumalarla bir yere varlamaz; nk ilgili konumalarda bir tarafn gszlkleri br tarafn gszlklerinde yansyp durur hep. Belki Gregor'un bir bcee dnm de, byle bir yoldan bir yere varlamayacan simgelemektedir. Ne var ki, Samsa ailesinde en nemli kii Grete'dir. Her ikisinin isimlerinin akustik bakmdan birbirine yaknl, Grete'nin Gregor' a arasndaki kk derinlerde yatan ainala iaret eder. Henz Gregor insan kimliiyle insanlar arasnda eleirken, kzkardei Grete ailenin tek yesi olarak Gregor'la insancl ilikiler iinde bulunmutur. Dnmden sonra ise, kaderin bu sillesini balangta Samsa ailesinin ykm deil, Gregor'un bana gelmi bir felaket sayan tek kiidir; ayrca, duyduu tiksintiyi yenip bcek Gregor'un odasna ayak atan ilk kimse de yine odur. Grld gibi, insancll sanat yeteneiyle uyum iindedir: "Harikulade keman alan biridir kzkarde" (32). Gregor'un dnmyle vaktini evde geirmeyi brakp darda kendine i aramak zorunda kalnca, gerek kzkarde, gerek ailenin br yeleri imdilik sanatseverliklerini bir yana brakrlar. Baba Samsa gibi kzkarde Grete de, artk evin geimine katkda bulunur. Ne var ki, yalnzca besleyip

doyuran bir kii olarak Gregor'un hizmetine komaz, ayn zamanda onun iin bir hastabakclk roln stlenir, onun ayak ilerini grr, tercmanln yapar, onu ilgilendiren sorunlarda tpk bir bilirkii gibi alr. Kardeinin rahat ve saln ilgilendiren btn konularda bavurulacak en yce otoriteye dnr. Bu ise, aile iinde ilk kriz patlak verdii zaman, bcek Gregor'a pahalya oturacaktr. Grete, Gregor'un odasndaki eyalar alp baka yere tamak gibi bir plan tasarlamtr kafasnda. Bunun iin ileri srd neden, bcek Gregor'un gereksinimlerini anlalan sezgisel olarak kavrayndan kaynaklanr, yani bu yoldan srnme iini Gregor iin elden geldiince kolaylatrmay amalamaktadr (37). Tasarlad gibi davranmay kafasna koymutur bir kez. inat bir babann ondan da inat kzdr, planndan bir trl vazgemez, annesinin szn bile dinlemez bu konuda. Annesinin itirazna gre: Eyalar odadan uzaklatrmakla Gregor'un houna gidecek bir ey yaplaca hi de kesin deildi... nihayet (Gregor) odadaki eyalara hanidir almt, bo odada kendini ksz hissedecekti (38). Bu itiraz da tamamen Gregor'un gnlne gredir, nk bir zamanki insan varlnn son kalntlar olarak gerek odasna, gerek iindeki mobilyaya ballk duymaktadr. Kzkardei kafasna koyduu eyi yapt m, zdelii (identite) tehlikeye decektir. Nitekim annesi de odann imdiki durumunda tutulmasna alr, en iyisi... ileride yine aramza dnerse, Gregor'un hibir eyi deimemi bulmasn ve arada geen zaman daha kolay unutmasn salamaktr (38). Bunun tad anlam ise, Gregor'un imdilik odada bulunmadndan, bcek olarak masann ve sandn zerinde srnen yaratn olu Samsa'yla zde saylamayacandan baka ey deildir. Bylelikle, annenin az nce att ln kofluu aka belli eder kendini: Nolur, brakn beni, Gregor'a gideyim! Baht kara olum Gregor'a! (36). Dahas var: yknn sonunda bcein evden atlmas iin onun Gregor olmayn neden gsteren Grete'nin vard noktaya, anne daha imdiden, krizin doruk noktasna ulamas henz ok zamana bakyorken varm grnr. Sen onun Gregor olduu dncesini kafandan skp atmaya al yeter! Zaten bizim asl mutsuzluumuz, bunca zaman onun Gregor olduuna inanmamz deil mi! (59) diye haykrr kzkarde. Ne var kir, anne buna asla inanmamtr. Kap snd baygnlk nbetleri, oluyla bcee zde gzyle bakmaktan kendisini alkor. Bylece Gregor, zdeliini korumak iin savamaya balar. Kukusuz bu sava aprak yollar izler. yknn hemen banda, Gregor'un odasnn duvarnda asl duran bir resim grrz. Banda krk apka, boynunda ylan biiminde uzun bir krk atkyla dimdik oturmu bir kadn, kollarnn dirsekten aa blmlerinin iinde kaybolduu ar bir manonu yukar kaldrarak kendisini seyredene doru uzatmt resimde (5). Bir dergiden oyup kard bu resim Gregor'u ylesine kendisine balamtr ki, annesinin eve gelen Mdr Bey'e gerei yokken anlatt gibi, onun iin kl testereyle tahtadan bir ereve oymutur. Bir tara otelindeki oda hizmetisini bir anlk tatl bir anmsama ile (49) bir rpda sz edilen bir apka maazasndaki kasadar kz dnda krk atkl kadn, Gregor'un, bu tipik bekrn biricik cinsel yaantsn oluturuyora benzemektedir. Bilindna itilmi itepileri bu resme, binlerce kez oaltlp binlerce kez deerden drlm bu ticar klieye kar sevgisinde aa vurur kendini. Bcek iin szkonusu resim, onun sahip olduu ve hayat pahasna savunmay kafasna koyduu biricik nesneye dnmtr. Annesiyle kzkardei oday boaltmak istediklerinde vcuduyla rter resmi: Bir hayvann vcudu, hayvana benzeyip metinde defadr bir krke brnm olduu belirtilen bir kadnn vcudunu rter. Batan aa krke brnm kadnn resmi bu aile sahnesinde yeniden boy gsterir, bcek trmanp kar resme, vcudunu erevenin camna bastrr; cam onu resimden ayrarak hayalindeki kadnla birletirir, bir an smsk tutup brakmad cam ereve scak karnna iyi gelir (41). Odadaki bu en son ucuz cinsel nesneye temas sevi yaamnn doruk noktasn, beri yandan kendisini bekleyen akbetin balangcn oluturur. Ne var ki, gerekte sevgi deildir Gregor'un arad; onun gibi zdelii urunda savamas gereken biri' artk sevgilere uzaktr. Gregor, resme sahip olduunu gstermek ister gibi, zerine kp oturur. Byle davranmas ise, Gregor'u sakland yerden kmaya, tutukevinden kamaya

zorlamtr. Burada, yani ikinci blmn sonunda birinci blmn biti sahnesinin belli eitlemelerle yinelendiine tank oluruz. Gz bcee iliir ilimez, anne bir kez daha baylr. Baba hemen sava alannda belirmi, bcek Gregor'u bir ei daha gsterilemeyecek bir panik durumuna srklemitir. Gregor, boynunda ylan biimindeki krk atkyla kadnn resminden, insanlnn bu simgesinden el eker ve soluu babasnn nnde gerilemekte alr. Dolaysyla, babasnn nnde gerilere kat; babas durunca kendisi de duruyor, babas kmldar kmldamaz kendisi de seirtmeye balyordu (44). Bir kez daha Gregor halka halinde dner durur, emberler izer; izilen emberlerin, Gregor'un yazgsnn kendisiyle krdm olduu sonsuzluu adeta bir kez daha simgelemesi istenir gibidir. Yaratc sezgisinin belirleyici bir zellii olan inat bir tutarllkla Kafka, yeniden daire biiminde yuvarlak bir nesne seer, bir kasnan adeta boa dnlerini anmsatan Gregor'un dnlerini kesin bir sona ulatrr: Bir elmayd bu, hemen bunu bir ikincisi izledi; Gregor korkudan olduu yerde durdu, bundan byle komak yararszd, nk babas onu elmayla bombardman etmeyi kafasna koymutu. Bfenin zerindeki meyvelikten ald elmalarla, ceplerini doldurmu, imdilik pek nian almakszn onu elma yamuruna tutuyordu. (45). Bu mermilerden biri zrhm delip geerek bcek Gregor'un srtna saplanp kalr, zamanla orada rmeye balar ve dorudan lmne yol aar Gregor'un (61). lmcl mermi balangta dpedz yoktan kverir ortaya, sahnenin br aksesuvaryla herhangi bir ilikiyi iermez. Bir elmayd. Ve dorudan gelip bcee isabet eder; hibir taraftan yollanmam bir elmadr bu, ama belki de muzipliklere merakl hayvanca bir yazgnn silah deposundan armtr. Urad oktan Gregor'un yava yava uyanyla zaman bakmndan elenen temel ve iki yardma cmle geride brakldktan sonradr ki, ilgili mermilerin kp geldii yer, yani bfenin zerindeki meyvelik aa vurulur. Ne var ki, lmcl mermilerin seiminde sakl yatan inandrclk, elmalarla br bcek avna kmann komikliini okuyucudan gizler. Szkonusu mermiler, yknn simgesel diline adeta uygun der; bu dilin kapsam iindedir yerleri; yuvarlak olular, kousuna son verinceye dek Gregor'un odada izdii emberlerle uyum iindedir. Simge olarak bu elmalarla bilgi aac, yitirilmi cennet ve ilk gnah arasnda ilikiler kurmak g deildir [7] . Ne var ki, bunlar serbest armlar olup zorla kendilerinden yararlanma yoluna gidilmi, bylece baklarmz dpedz karanlklar iinde yitip giden bir arka plandan ekilip alnarak dinsel alana kaydrlmak istenmitir. Amar ilk gnah ve karlnda denen kefaretle ilgili anmsatmalarn ierdii anlam, yknn banda Gregor'un azndan kan eytan grsn hepsinin yzn! ve Hay Allah! szlerinin ierdii anlamdan daha fazla bir ey deildir, metafizik bir yorum asndan yk iine yerletirilmi olanaklara artistik-oyunsu dikkati ekmelerdir tm. Ancak yle olanaklar ki, Kafka btnyle bunlar deerlendirmek, hatta gelitirmekten titizlikle kanmtr. lgili olanaklarn ilevi, yknn derinliine iaret etmektir yalnz, yoksa bu derinlikte uyuklayan nesneyi, yani yknn anlamn ele vermek deildir. Bu anlam Kafka kapal geer, ama sorgusuz sualsiz onu kabule bizi ayartmaktan da geri kalmaz. Dinsel alandan yz evrilip psikanaliz dorultusunda ilerlenmesinde de yine ayn ey sz konusudur. kinci blm, anne ve babasnn tastamam bir birlik ve beraberlik oluturmasyla sona erer. Kzkardei tarafndan giysileri soyulan annesinin nasl babasndan yana -kotuunu, ellerini boynuna dolayarak yalvarp yakardn, Gregor, giderek feri snen gzleriyle son anda alglar. (46). Gregor'un bu savata ald lmcl yaraya, acs daha byk bir baka yara elik eder: Kzkardei Grete, anne ve babasnn safna gemitir. Bu zgecil merhametli insan, szcn Hristiyanlktaki anlamyla bu hemire [8] tastamam babasnn kz olup km, babas gibi o da yumruunu havaya kaldrarak dik dik Gregor'a bakmtr. Resmin zerinde oturan Gregor'a: Grrsn sen, Gregor! diye barmtr. Kafka, bu noktada u szleri eklemeden duramaz: Dnm olayndan beri kzkardeinin dorudan Gregor'a ynelttii ilk szlerdi bunlar (42). Grete, Gregor'un bcekle zdeliini hl benimsemeye yanamaz; ne var ki, ilgili tutumu, bu sahneyi bir felakete dntrmesinin katksz, adeta insancl sorumluluunu Gregor'a yklemeye zorlar kendisini. Dolaysyla, Gregor'un

savunucusu onun davacsna, hatta sonunda celladna dnr. yknn ismi, Gregor'un kendisinden ok kzkardeine uygundur. Grete'nin deiimi, epik olayn temel yapsn oluturur; Gregor'un deiimi ise yknn daha ilk cmlesinde gereklemi durumdadr ve yknn nkouludur. Ne var ki, Grete yknn aknda giderek n plana kar; yknn bitimi Grete'nin deiiminin tutarllk iinde gerekleip bir sona ulatn gsterir; bu, da yknn hi de yararna saylacak bir durum deildir. Bir kez daha Kafka'da, zyaamsal malzemeyle anlatmdaki asl temann el altndan kaynatna tank oluruz. Zaman zaman Kafka'nn zerine ullanan bir sr saplant dnce arasnda kukusuz yasaksevi (incest) motifi de yer alr. 15 Eyll 1912 tarihinde kzkardei Valli'nin nian haberini gnlne not eder Kafka Ve ardndan unlar ekler: Erkek ve kzkarde arasndaki sevgi - anne ve baba arasndaki sevginin yinelenmesi. (Gnlkler, 257) Deiim'de Kafka psikanalizle bir ocuun atele oynad gibi oynar henz ve yine bir ocuk gibi ateten fazla oyunun kendisine ilgi duyar. ok daha sonralar yky gizlerin aa vuruluu diye niteler ve hnzrca bir tutumla sorar: nsann, ailesinin kirli amarlarn ortaya serip dkmesi ho bir ey midir? Sr saklarlkla ilgisi var mdr bunun? Ama ardndan ciddi bir edayla yle der: Samsa tmyle Kafka deildir (Gustav Janouch, Kafka'yla Syleiler, S. 29). Tmyle deil sznden, yaznsal simgelere dnebilmesi iin yaantlar zerinde Kafka'nn uygulad bu deiim srecinden yola koyularak, ykde sakl daha baka yorum olanaklarn ele geirebiliriz. Kzkardei Grete'nin koruyucu elini zerinden ekmesinden sonra, Gregor, kendisini ykma terkeder. Bundan byle koca bir bokbceinden (51) baka ey deildir. En azndan, sosyal yaamdaki yeralt lkesinin, apokalypse'nin ller lkesiyle bulutuu Kafka araflarnn birinden kp gelmi hizmeti byle niteler kendisini. Bu bokbcei, rmekte olan elmann at bir yaray, su ve bilginin simgesini srtnda tar. Besbelli Gregor, insan olarak iledii sularnn bilincine, kendi pislii iinde ryp giden yaral ve peine dlm bir bcek klndaki kadar yaklamamtr imdiye dek. Kzkardei tarafndan terkedilmi, gerek denilen eyle son balantsn da koparp bamsz duruma gelmi Gregor'un eline, bcek klnda bir i hesaplama frsat gemitir. Ne var ki, Gregor bu frsat da karr. imdiki durumuyla kendini alglamak iin giriebilecei tm denemeler, bakalarna kar besledii hn yznden gerekleemez. Korkun intikam planlar tasarlar kafasnda: ...hangi yiyecei cannn ektiini hi bilmiyor, yleyken yiyeceklerin sakland yere nasl bir yolunu bulup ulaacana ilikin planlar tasarlyordu; alk falan hissetmese de, kendi payna denleri toparlayp alacakt buradan (49). Daha nce, Gregor Samsann bir kalnts olan insanlk srekli rahatsz etmiti bcek Gregor'u. imdi ise bir hayvana dnmnn oluturduu ar durum, paradoksal ekilde, insan, olarak yce bir varln kapsn kendisine aralar. Ama Gregor odadaki eyalar zerinde trmanmasn srdrr ve umutsuzluunu gerek hayvanlk nbetleriyle aa vurur. Cannn hibir ey istemediini sanmasna karn, kendisine doyum salayacak bir besin dncesine saplanp kalr. Ailesine kar srdrd sava, bundan byle beslenme konusunda srdrlen bir lm kalm savana dnmtr. yle bir sava ki, ister istemez kaybedilecektir; nk en lezzetli insan yemei bile kendisine artk gereken yaamsal z veremez. Yldzn parlad anlarn birinde bcek Gregor, iinde yaad ackl durumu grr. Bu, nc blmn bir sahnesinde ak seik belli eder kendini. Szkonusu sahnede Gregor, nc ve son kez aile bireyleriyle yz yze gelir. Yine aradan belirsiz bir sre gemitir; yknn bandaki gz yamuru btn iddetiyle camlar dver, belki de yaklaan baharn bir mjdecisidir (51). Bu belki sz, yazarn kaleminden kar; bcek Gregor'un kendisi iin zaman, biimden yoksun hantal bir nesneye dnmtr. yknn getii yer de buna uygun olarak daralm, hasta Gregor'un odas pislik ve pl prt ynna dnmtr. Baka yere yerletirilemeyen eyalar habire kendi odasna tktryorlard... ie yaramaz, her eyden nce

pis te beriler... kl sandyla mutfaktaki p bidonu da... (52). Gregor'un urad bu yeni felakete, kirac bayn Samsa'larn evine tanmas yol amtr. Kirac baylar, ciddi, suskun ve isimsiz, top sakallaryla daha nce aile bireylerinin sahip olduu evdeki btn mekna el koymu gibidir. Aile bireyleri ise mutfaa srlp atlmtr. Bu geliim de, yine Gregor'un dnmnn adeta kanlmaz bir sonucudur. Ama gerekten gereklilii tartlabilir, nk ailenin elindeki biriktirilmi paralarn yansra imdi hem baba, hem kzkarde alp ailenin geimine katkda bulunmaktadr. Bcek Gregor'un ruhunda karanlk sululuk duygular kskanlk, korku ve zntyle yer deitirip durur. Gregor salonda suskunluk iinde yemeklerini yiyen baylar odasndan izlerken kendi kendine itiraf etmeden duramaz: tahm var ama, byle eyler iin deil. Bu baylar, nasl da karnlarm doyuruyor! Oysa ben alktan lyorum (53). Bir akam mutfakta keman alan kzkardei Grete, kirac baylar tarafndan bu ii kendi nlerinde yapmaya buyur edilir. Szcn en alayl anlamyla bir oda konseri doup kar ortaya. Bcek Gregor, srne hrne, bundan byle kirac baylarn saltanat srd salondan ieri szar. Tozlara bulanm, lesiye yorgun ve alktan adeta can km durumdadr, ama yine de bu gezintiyle, geirdii dnmden beri ilk istemsel eylemi gerekletirir. nisiyatifi ele almtr ve iindeki itici g, (retkenlikle kmsemedir. (Resimdeki kadn savunmas, bir tepki oluturmutur.) Kl sandnn ve p bidonunun intikamn alaca gn gelip atmtr. Ne var ki, kirac baylar besbelli ciddi ilerin dnyasnn adamlardr ve bu dnyay bir zaman Gregor'un kendisi de pazarlamac kimliiyle arnlamtr. En azndan, szkonusu baylar, taral ticari mmessiller gibi davranrlar, ciddi evrelerde det olduu zere, mzikten rahatszlk duyarlar; alan kemana ylece kulak verip gemi, az sonra dinlemekten usanmlardr; honutsuzluklarn aa vurmaktan kendilerini pek alkoyamazlar; davranlar, kendilerine ne bir yarar, ne kar salayan byle bir konser dolaysyla, pratik yaamn ciddiliinin nemli lde glgelendiine kuku brakmaz. Oysa kzkardei bir gzel alyordu ki! Ba yana eilmi, gzleri, yoklayarak ve mahzun, nota izgilerini izliyordu. 'Gregor srnerek biraz daha ilerledi, belki kzkardeiyle gz gze geleceini umarak yzn yere yakn tutuyordu. Mzik onu bu kadar duygulandrdna gre, kendisine bir hayvan gzyle baklabilir miydi? (55). Bu soru, retorik [9] nitelik tad kadar gizli amazlarla donatlmtr. Sorunun yant kukusuz hayr'dr; bir insandr bcek Gregor; ancak bir insan, gzelliin bysne kendisini bu denli kaptrabilir. Ne var ki, byle bir yant bizi aresiz iki seenekten birini benimsemeye zorlar: Ya Gregor'un ii dnm olayndan etkilenmemi ya da dnm, Gregor'un kendinden geerek mzie kulak verdii anda geersiz klnp geriye alnmtr. Her iki durum da Gregor'un insan zdeliini kesinlie kavuturur, ama yine ne de Gregor ise o kalr ve kirac baylara, kirac baylarn araclyla Gregor'un gemiine bir bak, mzikle zaman ldrmenin, rahatsz edici bir grlt gibi algland zaman da mzii susturmann daha ok insanca bir davran saylacan anlamamz iin yeterlidir. (Geri anne ve baba Samsa, kzlar Grete'nin mzik gsterisini, kirac baylarn umursamaz bir tutum taknmasndan sonra da pek byk bir ilgiyle izlemeyi srdrr; ama yknn sonunda anlalr ki, onlarn grnrde sanatsal hazla kendinden gemeleri, anne ve baba olarak kzlaryla gururlanmalarndan kaynaklanr. Oysa bcek Gregor kulak verir, dinler mzii. Sanki mzik lmcl yaray srtnda tamaya balad balayal cannn ektii o zlenen bilinmedik besine (56). giden yolu kendisine gstermektedir. Kirac baylara insan gzyle bakld m, szkonusu besin kukusuz bir insan besini olamaz; nk sarslmaz bir l birlik oluturan kirac baylar top sakallarnn gerisinde yemeklerini yiyip yutarken, bcek Gregor kendisini tm hayvansalln ve kirac baytardaki insanln stne karan bir zlemle kendi kendini yer bitirir. Kukusuz, iinde byle bir zlemin uyanabilmesi iin szkonusu dnm geirmesi gerekmitir; nk pazarlamac Gregor Samsa, mziin bysne her eyden ok kapal biridir. Geri kzkardeini gelecek yl, bunun douraca byk masrafa bakmakszn konservatuara yollamak, gizlice iinde yaatt bir pland Gregor'un. Bunun yol aaca masraf, alp bir baka yoldan

karacakt. (32). Ama gerekte mziksever biri saylmazd; nk insana maddi kar salamazd mzik; kzkardeini konservatuara yollamasnn douraca byk masrafa katlanmak istemesinin bir nedeni, kendi yaamndan farkna varmakszn duyduu honutsuzluk, bir baka nedeni de, anne ve babasnda szkonusu plann uyandraca kar koymadr. Belki de byle bir plan, resimdeki krk atkl kadndan daha yce bir ey tanmayan varolu biimine kar bir bakaldrnn, bir kafa tutuun gsz kvlcmm kendisinde barndrmaktayd. Ve alan mzie kendini vererek dinledii anda bile, zlem duyduu nesneyi tanyamaz Gregor. Szkonusu nesneyi, ainas olduu o biricik dile, sahip olmalarn diline evirir. Kzkardeini odasna ekip gtrmek ister, hi deilse kendisi hayatta olduu sre kzkardeini bir daha odasndan satmayacakt (56). Kzkardeiyle kemanna el koyarak mzie sahip olmay istemekle, alan kemanla keman alan birbirine kartrr. Dikbal olduu kadar doymak bilmeyen biridir. Grnmndeki korkunluk ilk kez burada iine yarayacakt; odasnn btn kaplarna ayn anda yetiecek ve olas saldrganlar tslayarak nefesiyle geri pskrtecekti (56). Bu, aksak topal bir kyaslamadr, salamlktan uzakl kendini ele verir hemen: Gregor, ejderhann elinden bakire gen kz kurtaran Ermi Georg gzyle bakar kendine (hatta ad da uzaktan Ermi Georg'un adn artrr); ama beri yandan ejderhann kendisidir; azndan alevler pskrterek sevdii bakire kz, yani kendi kzkardeini elinden almak isteyenlere kar savunur (ad, Hartman von Auenin [10] kaleminden km Gregorius sylencesinin adnn ayndr; sylencede Gregorius yasaksevi eyleminde bulunur, geirdii bir deiim sonucu tvbe ederek suunun kefaretini der.) Kzkardeine sahip olmay kafasna koymutur Gregor. Kzkardeini bir kez kesinlikle ele geirmeye grsn, o zaman, ama ancak o zaman kendisini konservatuvara yollamay kafasna koyduunu ve bunu o bilinen felaket bana gelmese daha geen Noel'de - Noel gemiti herhalde? - yaplacak itirazlara kulak asmadan herkese aklamay dndn bir sr gibi ona emanet edecekti (56). Harl hani d kurduu bu anda bile, Noel'in gemi olduunu dnmeden duramaz; sanki szkonusu tarihin geride kalmasyla verdii szn gereklemesi de hayal olmutur. Bylece Gregor yalnz elde edemeyecei bir eye sahip olmak istemekle kalmaz, bunu karlnda hibir ey demeden baarmay dler. Ne var ki, Noel oktan gemi, kurtarc sayla birlikte insanln kurtulu umudunun da dnyaya gzlerini at gn gerilerde kalmtr. Burada Gregor'un suunu bulank bir girdap gibi karmzda buluruz. Kafkann ustalyla yknn doruk noktasna ulam grrz kendimizi; bu, beri yandan yk kahramannn geliiminde en dip noktadr. Yele verilip arur edilmi bir yaamn buzsu soluu, kardan yzmze arpar. Gregor'un suunun ne olduu ve geirdii dnme neyin yol at sorusu bir kez daha duyurur sesini. Acaba Gregor'un suu kendisinden mi kaynaklanmakta, onun sahip olma tutkusundan ye bu tutkuyu kendi kendine itiraf etmedeki gszlnden mi ileri gelmektedir? Bcek Gregor, kzkardeinin kendi yannda kalmasn ister, ama kzkardei zorla deil de, kendi gnlyle onun yannda kalacakt (56); demek oluyor ki, sevdii kiinin zgr istemini kabullenir, ama bunun mutlak bir boyun eii aa vuran bir istem olmasn diler. Acaba Gregor'un suu, zlenen bilinmedik beynin yenilip yutulacak ve sindirilebilecek bir nesne saylmayacan anlamakta yetersiz kal mdr? Bu zlenen bilinmedik besin mzikle zde midir? Eer byle ise, Gregor'un dnmnn nedeni, mzie dknln o bilinmeyen besin zerine aktarp kendinden uzaa ilmek istemesi midir? Kendisi gidecekken, kzkardeini konservatuvara yollamak gibi bir tasary kafasnda yaatmas mdr? Kzkardei Grete'den, o ycelikler ve zlemler lkesine yollayaca bir eli gibi yararlanmay m dnmtr? Azgzl bir pazarlamac deil de bir mzisyen, bir Yoksul algc [11] olmas m gerekiyordu aslnda? Bir d zorlama olmakszn verecei zgr kararla ekmek parasn kazanmak iin istemeyerek srdrd almalara senin olsun deyip zledii bilinmedik ie koyulsa, rnein mzisyenlik mesleinde karar klsa, dnmnn nne geebilir miydi? Mzik, esenlie kavuturabilir miydi kendisini? Mzik, ykde genel olarak sanatn ve znel olarak 'yakar sanatnn', yani edebiyatn bir simgesi roln m oynamaktadr? O ezel bekrn yaamsal

paradoksu, zlemiyle insana zg'nn tesine gemek iin hayvan klna girmesi gereken Gregor'un paradoks tablosunda m aa vurmaktadr kendini? Bu sorular yuma, bizi Kafka'nn bekrlarna ve Kafkadaki sululuk duygularnn uurumuna ekip gtrr. Gregor'un yalnzl, byle bir uurumun varln gz nne serer, bcein iinde yaad ve sonunda bir bokbcei klnda soluu ald o pislik de ayn ilemi grr. Her ikisi de insan varlnn neden ve sonu yasasnda bamsz ar ularyla paradokslarm oluturur ve bu bakmdan bekrdaki uurum Gregor'un dnmnde yansr, karmza kar yeniden. Ynelttiimiz sorularla Gregor'un dnmnn evresinde bir yant ele geiremeden dolanp durmusak, bununla btn yaptmz, yknn yapsnda Kafka'nn dikkate ald ilkeye uygun davranm olmaktan baka bir ey deildir. Bu ilke de, bir k ve var noktasndan yoksun devinimdir, k noktasna dnp gelen pergelin ucunun devinimi de bunun simgesidir. Biz de, Gregor'un insan ve hayvan yaam iinde bu pergelsi devinimi izlemi bulunuyoruz. Gregor'dan geriye kalan ey, dirimsellikten yoksun bir maddedir. Srtndaki rm elmay ve onun iltihaplanp zeri batan aa yumuak tozla rtlm evresini pek alglad yoktu artk. Ailesini dndke duygulanyor, iinde sevgi hisleri uyanyordu. Hani kendisi de, belki kzkardeinden daha bir kesinlikle ortadan kaybolmas gerektiine inanyordu. Kulenin saati sabahn n vurana dek bu bo dnceleri sessiz sakin kafasndan geirdi (61). Ruhunda esen bu an zveri havasnda yaamsal sorunun bir zmn ele geirdiimizi sanrsak, mr boyunca kendi kendisini yanl anlad gibi, biz de Gregor'u yanl anlam oluruz. Ne hayvann lm esenlie kavuturucu bir kavraytr, ne de bcek kendi kendisiyle ve dnyayla uzlama iinde lr. Bu bcek, kendisinin ortaya kyla yol at grlt patrty kendini feda ederek sona erdirmek iin yokoluunu kabullenen bir kahraman deildir. Gregor'un dnceleri barl hava tar, nk botur hepsi. Bir zaman nasl mesleinin boyunduruuna katlanm ve babasnn, biriktirdii paralan kendisinden gizlemesini sineye ekmise, kendi lmn de ylece sineye eker. Yalnzca, kendisini bekleyen lmn yol at gszlk, honutsuzluunun bir kez daim patlak vermesini ve bylece, daha ncekilerde olduu gibi, onun yine kendi gszlyle yz yze gelmesini nler. zlenen bilinmedik besin ne anlama gelirse gelsin, tpk son zamanlarda yedii yiyecekler gibi Gregor'u besleyip doyurmadan vcudunun bir yerinden girip bir yerinden kacakt, Gryor musunuz, ne kadar sskalam, der Grete. Tabii bunca zaman bir ey komad azna. eri tadmz yemekleri yine olduu gibi dar alp dar karyorduk. Grete'nin bu szleri, yazarn aklamasyla uyum iindedir: Bundan byle Gregor, hibir ey yememeye balamt. Ancak kendisi iin hazrlanm yemein nnden tesadfen getike, oyur oynar gibi bir lokma alp azna atyor, lokmay saatlerce aznda tutup, okluk gerisin geri tkryordu (52). Gregor'un lmnn ardndan Grete'nin syledii szler acmasz bir titizlikle doludur. Grete, Gregor'u cansz bir nesneye benzetir. Gerekten de Gregor'un yaad sylenemez; yaam, bedensel ve ruhsal anlamda kayp gitmitir nnden. Dnm, Gregor'u deitirmemitir. Mant, iine yuvarland her durumla uzlamasn salayan bir nesne diye niteler ve onu szcn tam anlamyla her hayvandan daha hayvansal, yani bir nesne olmak iin gereksinir. Bylece Gregor lmeyen, geberip giden bir yarata dnr. Sonunda bitiik odadaki ey olarak hizmeti tarafndan evden sprlp atlr dar (62). Kafka dnme uram Gregor'la ylesine zlmez bir karmaay ieren bir karakter yaratmtr ki, onun maddeyle dp kalkmasnda ve nesneye ynetildiinde bile suunun nedenini gremeyiz. Geri yknn geliimi, ykdeki balca kii Gregor Samsa gibi ematik bir ak izler: nsandan yola koyulur szkonusu ak, hayvan zerinden geerek nesnede sona erer. Bu durumdan u yaln dersi karmakla yetinmemiz gerekiyor: Nasl yaanrsa, ylece lnr. Bir kimse nesnelerin ticaretini yapar, i gezilerine karsa, kendisi de zamanla bir nesneye dnr ve bir sprnt yn olarak son bulur. Ne var ki, ykden karlacak byle bir ders, yknn ieriine ters der: ykde bir dnm deil, dnme uram bir kii anlatlr. Yaam yolunun hibir dnemecinde yazg, Gregor'un

karsna bir seenek karmaz. Gregor, ne iyi ile kt arasnda bir seme durumu karsnda kalr, ne de yaamn yzeysellikleriyle dp kalktn grecek, buna yazklanacak ya da bunun cezasn ekecek frsat ele geirir. Ancak, ortada bir dava ve yarg olmakszn mahkm edilir, mahkmiyetinin nedenleri konusunda herhangi bir ey bilmez. Gerek kendisi, gerek okuyucular bir deimezlie boyun eer. Kafka'nn Deiim'i, tm deneyselin tesinde bir gcn maddesel'in alanndan ieri szmasdr. Maddesel, szkonusu szmann varl konusunda yalnzca bilgi edinebilir ve onunla uzlaabilir; nitekim Samsa ailesi de byle yapar ve bunda hi de pek baarl olduu sylenemez. Mavi izgili iki kk ve beyaz selluloid topun doruca fizik tesinden gelip evresinde acmasz zplamalara koyulduunu gren yalca bekr Blumfeld: Olaanstnn de kimi snrlan olmas gerekir, der (Tarada Dn Hazrlklar, 124). Ne var ki, Kafka'nn dnyasndaki temel yasaya gre, szkonusu snrlar tek yanl olup yalnz deneysel iin szkonusudur, olaanst can istedii gibi aabilir bu snrlar. Kurbanlarn seip alr olaanst, seimin nedenleri ise gizli kalr, ama keyf davranndan tr seim grotesk bir acmaszl ierir. Dnm iin neden Gregor Samsa seilmitir de, onun kendilerine pek benzedii kirac baydan biri seilmemitir? Bu soru ykde yantsz braklr. Ama yine de szkonusu keyfilikte bir genel geerlilik ekirdei sakl yatar. zellikle Gregor Samsa sradan bir insan saylaca, br sradan insanlara kendilerinden ayrt edilmeyecek gibi benzedii iin, bana gelen akl almaz olay da, yksnn okuyucular arasndaki her sradan insann bana gelebilir. Kafka'nn anlat yazan olarak ustal, olaanst bir olay ortak bir zemin zerinde sergilemesiyle aa vurur kendini. Gregor sradan bir kii olduundan, Deiim'in antimasal diye nitelenmesini onaylamak gtr:, Gerek masaln, insann baar temeli zerinde varolu dzenine gerei gibi uyumunu ve insan dnyasnda gerei gibi yer aln gstermesine karlk, antimasalda baarszlk ve amatan sapma temeli zerinde gerek bir uyum ve dzen olmakszn dnyada diki tutturulamayaca sergilenir... Buna gre antimasal'n konusu gerekte olduu gibi dnya deil, olmamas gereken biimiyle dnyadr. [12] Masal dnyasyla antimasal dnyas birbirinden nasl ayrlrsa ayrlsn, her ikisinin de orta yerinde bir karakter, bir kahraman ya da antikahraman, bir prens ya da bir antiprens bulunur. Ne var ki, Kafka'nn yksndeki ironiyi douran, tm seilmelere en az elverili bir kiinin dnm iin seilmi olmasdr. Gregor'un Grete'ye kar besledii an istek asla eski bir masaldan, rnein Franszlarn La Belle et La Bete masalndan alnm olmayp, aynaya yansyan bir yaz gibi ykde yinelenmez. Gregor, bylenerek hayvan klna sokulan ve esenlie kavumak iin yanp tutuan bir prens olmad gibi, ac ve straplar sonunda dindirilen bir masal dilencisi de deildir: Ve lmediyse bugn yayordur hl. Gregor Samsa lr, tm fantastik masal dnyasnn tesinde yitirir yaamn ve bu dnyann dpedz uzanda kalr. Masal kavram, Gregor Samsa'ya uygulanmak istendi mi, silinip gider ortadan. Gregor Samsa iddiasz, sradan bir pazarlamacdr; bir sabah bcek klnda uyanmak gibi tatsz bir durumla karlar. Kendine zg bir varolu biiminde hayvansal bir dnme trajik bir dal, Gregor Samsa iin szkonusu deildir. lgili dnm, daha ok, Gregor'un kahramanlk havasndan uzak varlna ne tuhafsa uygun der gibidir. nsan klnda bir pazarlamac olarak tarada i gezilerine kan Gregor gibi, kahramanlktan uzak bu kiinin dnt bcek de kendine zg tm izgilerden yoksundur. Deiim bir antimasal olarak tasarlanm olsayd, Gregor'un dnmne hangi gcn yol at konusuna, Kafkann en azndan st kapal deinmesi beklenirdi. Cad ya da byc, peri ya da yazg, her ne ise bu g kendini ykde aa vurur ve olmamas gerektii gibi olan dnyaya, gerekten varolabilmek iin nasl olmas gerektiini bildirirdi. Bu zlenen gerek dnyann kenar izgileri, grnr bir biimde ne kard. Ve dorusu bu gibi kenar izgilerinin yknn en son sayfalarnda boy gsterdiine tank oluruz; ne var ki, byle bir son, bcein ardndan olup bitenler Kafka'y memnun brakmamtr; okuyucular da ayn honutsuzluu duymadan yapamayacaktr.

Deiim'in son blm Samsa ailesini bedensel bir iyilemenin1 yolunda gsterir. Ne var ki, Gregor Samsa'y dnme zorlayan g, bedensel bir hastaln simgesinden alabildiine daha ok bir eydir. Gregor'un deiimine bedensel, hatta ruhsal bir rahatszln davurumu gzyle bakmas iin, yknn hibir yerinde Kafka'nn okuyucuyu yreklendirdii grlmez. Kafka, epilog dnda ilgili konuda herhangi bir tavr taknmaktan uzak tutar kendini. Anlatlan olayn bilmecemsiliine yazarn kendisini de bir yaant ortaklyla karm [13] gren kimse, kendi duygusalln, tamamen souk bir tutumla sergilenen anlat olaynn ierisine tam olur. Gregor'un dnmne yol aan gcn temel yasas, bu gcn kapal bir kutu oluturmasdr. Her trl betimleme amacndan el ekildii zamandr ki, bu gc betimleme olana ele geirilir. Samsa ailesinin evinde beklenmedik biimde kendini aa vuran boluk, szkonusu gcn simgesidir. Bu g zlenen bilinmedik besin gibi, benzer uhrev dnyalardan Gregor'un kulana alman mzik gibi kavranlmaz nitelik tar. Gregor'un kendisi, kavranlmazla temas sonucu kavranlmaz duruma gelmi, daha ilk cmlede iki olumsuzlama neki kullanlp ungeheures Ungeziefer (devcileyin bcek) olarak ykye sokulan olumsuz bir nesneye dnmtr. Sabahleyin uyand tedirgin dler (unruhige Trume) ise her iki olumsuzlama iin dilsel bir foya ilevini grr (5). Kendisine dokunulmayacak, untouchable birine dntrmtr Gregor; bundan dolaydr ki, kzkardei yemeini koyup gtrd kseyi bir bezle (28) tutar. Ayrca, bcek szc de bireysellie kapal bir tr addr. Kafka, yksnde Gregor'un dnt bcein nasl ey olduunu aa vurmaz. Yine bcein biim ve byklne de deinmeden geer. Balangta Gregor'un yass bir vcudu vardr; bu vcut o denli incedir ki, kanepenin altna kolaycack girip saklanabilir. Ama daha sonra, dorulup ayaa kalkt m, dileriyle kapnn anahtarna yetiecek kadar irilii ve uzunluu belirtilir. Ne var ki, Kafka'nn, Gregor'u, szkonusu dnemde Avrupa'daki pazarlamaclarn i gezilerinde kaldklar ucuz ve pis otellerde karlamaktan en ok korktuklar bir bcek olan tahtakurusuna dntrdn dnebiliriz. leride Kafka'nn, Deiimde kendi ailesindeki tahtakurularndan sz at yolundaki imas, metnin hibir yerinde dorulanmaz. Bcein belirsiz kenar izgileri, Gregor'un srtnda ve brlerinde kendisiyle birlikte srkledii iplikler, kllar ve yemek artklaryla iyiden iyiye silinip atlr (55). Hizmeti kadnn sonunda onu koca bir bokbcei diye nitelemesini ille de bcekbilimle ilgili snflandrma gibi anlamamak gerekir. Bu davranyla, hizmeti, daha ok, insanlarca hakaret anlamnda kullanlan bir ismin utancn da lmcl yara alm hayvann zerine ykar. Geirdii dnm, Gregor'u bir parya, hem de hayvanlar dnyasnn bir paryas yapmtr. zellikle Gregor insanlk d gler tarafndan mahkm edildii iin, bcein grntsn de insan eliyle resme geirmek olanakszdr. 1915'de yayma Kurt Wolff, von Ottomar tarafndan hazrlanm kapak taslan Kafka'nn nne koyduu zaman, onun itirazyla karlamtr: Bcein kendisi izilemez. Hatta uzaktan bile resmi yaplamaz. Buna karlk, Kafka, kapak iin anne ve babayla kzkardein aydnlk odada dikilip tamamen karanlklar iindeki bitiik odann kapsnn ak durduu sahneyi nermitir [14] . Bu zifiri karanlk, Gregor'un yazgsyla brnd hayvansal kln en iyi ve biricik betimlemesini oluturur. Un [15] , olumsuzlama, karanlk, boluk yknn sinesinde sakl yatan giz iin Kafka'nn bulabildii en son giysilerdir. Gregor'un dnm, onun kendine zg olup hilie iarette bulunan olanaklarn ve kendisini szkonusu olanakszlklara mahkm eden yazgnn anlalmazln simgeler. yknn sonunda, Samsa ailesinin evden ayrlp bir gezintiye k gsterilir. Bcein kaldrlp atlmasndan, hizmetiye yol verilmesinden ve kirac baylarn evden kp gitmesinden sonra geride kalanlar, kk apta bir piknik iin yola koyulmulardr. Gemiin zerinden bir snger geilmi, yeni bir yaamn aray iine girilmitir. Doada gnlleri okayan bir hava eser ve dinlenmeye gereksinim duyan Samsa ailesinin yelerine kucak aar. Gregor'un yaamna bir laytmotif gibi elik eden yamur dinmitir; aile yelerinden baka kimsenin oturmad tramvayn iini batan baa gnein scack nlar

aydnlatmaktadr. Gemiin karanl, yerini gelecein aydnlk ve zgrlne brakmtr... Ve daha bir yakndan baknca, nlerindeki bu gelecek iin eldeki olanaklarn hi de azmsanamayaca anlalr (62). Bylece. Bir bcee dnen pazarlamacnn tedirgin dleriyle balayan yk, Gregor'un arayp bulduu imdikinden daha iyi bir evde yaanacak drt ba mamut, bir yaama ilikin anne ve babann yeni dleriyle son bulur. Ne var ki, Grete'de bagsteren deiiklik hepsinden ok dikkati eker. Anne ve baba, kzlarn tamamen yeni bir varla dntrme benzeyen ilkbahara tomurcuklanmann bu anszn patlak veriine aknlklarndan adeta dillerini yutmulardr. Yanaklarn sararp soldurtan tm mihnet ve eziyetlere karn, kzlar Grete son zamanda serpilip gzel ve tombul bir kza dnmtr. (52). Dnmn eksiksiz klmak iin de, Grete, imdi tabiat anann yaam saan, yaam yenileyen gleriyle birlik olur. zellikle bu sonun Gregor'un dnmne bir kontrpuan olarak dnlm olmas ve yine zellikle bu kontrpuan'n bir armoni iinde eriyip gitmesi, onu dzmece bir nitelikle donatr. Kzkardeinin dnm, sradan yaamn mantksal hoyratln ierir ve yknn gerekst alannda Gregor'un dnmn dengelemekten uzak kalr. Kzkardeteki dnm hangi bilinmedik gcn gerekletirdii sorusuna, ne ilkbahar arefesindeki gneli gnn lk havas, ne de Samsa ailesinin toplumsal konumundaki iyileme yant verir. yknn bu sonu, Thomas Mann'daki 'sanat' ve 'yaam' kartlnn, Kafka'nn henz bulgulad paradoks slup olanaklarna hayli zorlanm bir uyarlandr. Ne var ki, mziin esintisi bir ara ruhunu yalayp gemi de olsa, Gregor'a sanat gzyle baklamaz. Bir pazarlamacdr Gregor ve pazarlamac kalr. Bunun gibi bcee dnm de, Grete'nin uyan ve kadnsallkta gzlerini asyla dengelenemez; bu uyan isterse bayaln hazlarna yknme nitelii tasn, byle bir dengeleme gcnden yoksundur. Kafka devcileyin bcein tablosunu ylesine birkezliine ve yerinden oynatlmaz biimde ampirik (deneysel) gerein zerine geirmitir ki, szkonusu gerek byle bir bcein ortada belirmesiyle btn zamanlar iin geerli bir dnme uramtr. zerinde devinip durduumuz dnya, Gregor Samsa'nn dnmnden beri bakalamtr.

[1] Bu yaz, Heinz Politzer'in Franz Kafka, der Knstler (S. Fisher Verlag 1962) adl kitabndan alnmtr (.N.) [2] Bilinen yaznsal konulan kendilerine uygun olmayan bir biimle donatarak gln duruma sokan komiksatirik edebiyat tr; glnleme (. N.). [3] Soyut bir kavram ya da nesneyi usla kavranabilen kiiletirici simgelerle anlatma (.N.). [4] Johann Nepomuk Nestroy (18011862), Avusturyal oyun yazan (.N.). [5] Komik-satirik adan yknme (.N.). [6] Bkz.: Kafka'nn Tarada Dn Hazrlklar yapt (.N.). [7] Dava romannda da Josef K., tutuklanmasnn hemen ardndan olayda hi yeri olmayan gzel bir elmay srr. [8] Almanca'da kzkarde karl olan Schwester szc Hristiyanlkla rahibe anlamn da ierir (.N.). [9] Retorik soru: Bir yant beklenmeden salt etkinlii dolaysyla yneltilen sonu (.N.). [10] Darda kalan insanlarn yardmna koan 14 Hristiyan ermiinden biri; sylenceye gre, Kappadokyal bir prenstir, gen bir kz yutmak isteyen bir ejderhay ldrr ve kz kurtarr, dolaysyla resim' sanatnda at zerinden mzrayla ejderhay ldren bir binici olarak tasvir edilir (.N). Kafka, 1902 ylnda Prag niversitesi'nde Profesr Dotter'in Hartmann von Aue konusundaki derslerini dinlemitir. (Kr.: N. Vagenbach, Franz Kafka, S. 243.) [11] Gerekten de Kafka'nn yksnde Grillparzer'in Yoksul algc'snn izleri saptanmtr. Felice Bauer'le karlamasndan drt gn nce, yani 9 Austos 1912'de Kafka gnlne u notu der: Yoksul algc'y esinlerle bir su gibi akp giden okuyuum.../ (Gnlkler, S. 250). Bundan iki yl sonra ise Grete Bloch'a yle yazar: Yoksul algc gzel, deil mi? Onu bir ara kzkardelerimden en kne okuduumu anmsyorum; baka bir yapt bu denli gzel okuduum olmad hi. Varlm bu yaptla ylesine dolup tayordu ki, ne vurgulama, ne nefes, ne tonlama, ne zdeleme, ne anlam bakmndan herhangi bir hataya yer vard iimde. Okuduklarm, gerekten insanst bir doallkla yreimden kopup geliyordu. (Max Brod, Verzweiflung und Esung im Werk Franz Kafkas, Franfurkt a.M. 1959, S. 31 vd.). Beeri bir duygudaln, sanatlara zg bir kendinden geiin, bir dinsel szverinin tellerinden kopup geldii Grete'nin kemann, Grillpa zer'in Yoksul algcs, kendi eliyle Kafka'ya vermi gibidir adeta. Sz mziin canna okuyor, der Jacob ve yer yer atlam eski kemann alar. Ne var ki, bu irin tanrsal nesneden btn koparp alabildii cehennemi bir konserden baka bir ey deildir; bu konser de kendisini, Kafka'da bir bcein somut klnda karmza kan bir yalnzln kucana iter. Ancak, Yoksul algc'nn mziinin tersine, Grete'nin kemanndan dklen namelerde bir gzellik vardr, nk Grillparzer'de yalnzln ifresini oluturan tm kakafoni Grete'de erkek kardee aktarlm ve onda yukarlara kmas bir trl nlenemeyen slks acnacak bir sese (8) dnmtr. Ne var ki - ve bu 'ne var ki' de Yoksul algc'nn yaynland ylla (1848) Deiim'in yayn yl (1915) arasnda, her trl kukudan uzak Viyanal Katolik Grillparzer ile Prag'l karamsar Kalka, Franz Josef I dnemini mjdeleyen glge ile bu dnemi yiyip yutan glge arasndaki btn ayrmlar aa vurur kendini; ne var ki, Jacob ilk kez iittii mzik zerine yere diz kp yksek sesle Tann'ya yakarabilir. Oysa Kafka'daki espriyi, bcein diz kmesini salayacak dizlerden, ciddilii ise dizleri olsa bile bcein yakarma gcnden yoksunluu oluturur. Wolfgang Amadeus Mozart' ve Sebastian Bach' alyorlar, ama Aziz Tanry alan biri kmyor der Yoksul algc. Ama yknn sonunda evi basan sulardan ocuklar kurtarmak iin cann verirken kendisi alar Aziz

Tanr'y. Ancak, bu al ylesine iki anlamllkla doludur ki, Grillparzer deil, sanki Kafka istemitir yle olmasn. nk kendisini bekleyen sondaki kutsanmlk karakterini silip atmak iin, Jacob'u, Grillparzer bir kez daha lmcl sel sularnn iine yollar, vergi defterini ve birka gulden deerinde kt paray ele geirmesini salar onun. Bylece, yknn kahraman Jacob'un baya bir aptal, sa'ya inanm bir budala m, yoksa kutsal bir insan m olduu sorusunu yantsz brakr. Yalnz keman imgesi deil, ilgili soru zerinde esen gizsel hava ve sonun bir akla kavuturulmadan brakl, Yoksul algc ile Deiim'i birbirine balar. (Yoksul algc ile dipnottaki alntlar iin bkz.: Grilparzer, Btn Eserleri, tarihsel - eletirel bask, Viyana 1930,1,13, S. 31-81). [12] Clemens Heselhaus, 'Kafkas Erzahlformen'. Deutsche Vierteljahrschrift XXVI (1952) 356 vd. [13] Benno von Wiesse, 'Die deutsche Novelle von Goethe bis Kafka' II. Dsscldorf: Bagel 1962, 344. [14] Franz Kafka, Briefe 1902-1924, Frankfurt. M. S. Fischer 1938. [15] Almanca'da olumsuzluk bildiren nek (.N.).

06.12.2007