BLN (Os.

uur, sti'ar, Zamir, Hatr, drk, lim, Vukf, Vicdn, Hissi btn, Hissi nefis, Akide, tikat, nsf, Dern; Fr. Conscience, Al. Bewusstsein, Selbstbewusstsein; ng. Consciousness, t. Coscienza) nsann evresini ve kendisini anlamasn salayan anlksal srelerin toplam. 1. Etimoloji: Osmanlca uur anlamn veren Trke bilin terimi bilmek mastarndan, Osmanlca vicdan anlamn veren Trke bulun terimi bulmak mastarndan tretilmitir. Bu tretimde Osmanlca terimlerin Arapa anlamlar gz nnde tutulmutur. Her iki anlam da Hind-Avrupa dil grubuna bal Franszca, ngilizce ve talyancada ayn terimle dilegetirilir. Terim, Hind-Avrupa dil grubunun kesmek ve yarmak anlamlarn veren skei kknden tremi, Latince ayn bilgilere sahip olduklarndan tr kiiler arasnda kurulan dayanma anlamn veren conscientia szc araclyla bu dillere gemitir. Terimin bu dillerdeki ilk anlam bulun (Fr. Conscience morale)'tu, sonradan bilin (Fr. Conscience psychologique) anlamna kaymtr. 2. Metafizik: Metafizikte bilin insandan bamsz bir gtr ve insana verilmitir, evrensel ya da Tanrsaldr. Metafizik dnme dizgesi iinde yer alan idealizme gre de bilin, maddeden ayr ve bamsz bir gtr. Bu savda temellenen idealizm antika Yunan dnr Anaksagorasla balar. Anaksagoras nus ad altnda bir evrensel us dnm ve onu maddenin karsna koymutur. Aristoteles'in deyiiyle, "Anaksagoras, nusun yaratan ve maddenin yaratlan olduunu sylemitir. nk her ey bir aradayken nus gelip dzenlemitir". Bu anlay, bilin'le maddeyi birbirinden tmyle ayr eyler sayan Descartes'dan geerek, onu, evrenselletiren Hegel'de ular. Hegel'e gre nce evrensel bir bilin vard ve btn doa bu evrensel bilincin rndr, doa diyalektik evriminin sonunda, gene bu bilince ulaarak kendi kendini tanyacak ve evrim bylelikle son bulmu olacaktr. dealist akmn karsnda yer alan ve antika Yunan dnr Demokritosla balayan materyalist akm, kaba ya da Vlger materyalistler adyla adlandrlan bilim-ncesi materyalistlerinin bilin'i maddeyle aynlatrmalaryla ular. Bunlara gre de, "Karacierin safra salmas gibi beyin de bilin salar". dealist akmn dt yanlg kadar yanl olan bu sonu, bilim-ncesi materyalistlerinin gerekte tekyanl metafizik dnme sistemine bagllklarndan domaktadr. 3. Ruhbilim: Ruhbilimde bilin terimi, znenin kendini sezii ya da kendinin farkna var anlamnda kullanlr, alg ve bilgilerin anlkta izlenmesi sreci olarak tanmlanr. Geni anlamda bilin, usun kullanlmasdr. Ruhbilimsel adan insan, kendi varln ancak bilinciyle aabilir. Trk Dil Kur umunca bilin'le ilgili eitli ruhbilim terimleri nerilmitir (Bk. Ruhbilim Terimleri Szlg, TDK. yayn, birinci bask, s. 35-36): Anmsamay salayamayacak aamadaki renme bilind renme (ng. Subliminal learning), belli bir anda insann ayn zamanda alglayabilecei nesnelerin toplam bilin genilii (ng. Span of consciousness), bilin srecini denetledii ilerisrlen beyin yeri bilin kat (ng. Seat of consciousness), hekime duyulan gvensizlik ya da utantan tr verilmesi gereken bilgileri saklama bilinli diren (ng. Conscious resistance), bir kme yaantnn tekilerden ayrlarak kendi ilerinde rgtlenmesi bilinliliin blnmesi (ng. Split-off consciousness), nesne ve olaylara kar uyank bulunma durumu bilinlilik (ng. Consciousness), belli bir anda bilinte bulunmayen ama anmsanp bilince arlabilen anlarn bilinteki yeri bilin ncesi (ng. Foreconscious, Preconscious), Frydcle gre baskya alndklarndan tr dorudan anmsanmamakla beraber gizli yollardan bilinci ve davranlar etkileyen etkenlerin tm bilinsiz bellek (ng. Unconscious memory), kiinin bilincinde olmad ve ancak davranlaryla yanstabildii eyleme geme istei bilinsiz gdlenme (ng. Unconscious motivation) terimleriyle dilegetirilmektedir. 4. Diyalektik: Diyalektik materyalist felsefeye gre bilin; insann dncesi, duygusu, iradesi, karakteri, heyecan, anla, kans, sezisi vb. gibi btn anlksal srelerinin toplamdr. Nesnel gerekliin insandaki yanstcsdr. Maddesel olan insan beyninin bir zelliidir. nce maddesel doa vard. Doasal evrim insana ve bilin'e kadar geliti. Bilin elbette doasal, edeyile maddi bir rndr ama maddeyle ayrlatrlamayaca kadar aynlatrlamaz da. Nitekim ocuk da annesinin rndr ama annesinin ayn deildir. Bilin, toplumsal bir rndr ve dil'le smsk bamldr. Dil olmaksizin bilin de

olamaz. nk dil, bakalar iin gerekleen pratik bilintir. Hayvann n ayaklarnn ellemesi ve ellerin emekte kullanlmasyla balayan insanlama, zorunlu toplumsallama olgusundan geerek, dil-bilin olgusunu meydana getirmitir. Bilin olgusu, insanlarn yama biimlerinin rndr. yleyse pek aktr ki bilin, insanlarn yaama biimlerini yanstr. Ama bilin sadece yanstmakla yetinen basit bir ayna deil, belirmesiyle birlikte diyalektie girmi etken bir gtr. "Bir sarayda, bir kulbedekinden baka trl dnlr". Ama saray koullarndan doan saray dncesi de saray koullarn etkiler ve deitirir. Marksist diyalektik ipinin iki ucundan biri eylem (pratik), br de bilin (teori)'dir. eitli yanl anlamalar ve yorumlar bu ipin iki ucunu birden elde tutamamaktan domaktadr. nsansal girikenlik (Fr. Initiative), bilin'le gerekleir. nsan, olaylardan oluan bilinciyle o olaylara egemen olabilir. Bilim-ncesi felsefede insanlarn yaarna biimleri dnme biimleriyle aklanrd, oysa dnme biimleri yaama biimlerinin sonucuydu. nsan, bilimsel olarak bunun bilincine vardktan sonradr ki, bilin'li etkenliiyle yaama biimlerini de deitirmeye balamtr. Hi bir eyi deitiremeyen hayvansal abayla her eyi deitirebilen insansal aba arasndaki tek fark, insansal abann bilin'li oluudur. Engels yle der: "Bilinli ama, istenmi bir erek olmakszn hi bir ey meydana gelmez". Bilin, insann, kendisini evreleyen eyleri farketmesini, alglamasn ve algladktan sonra kavramasn gerekletirdii gibi istemesini ve istediini yapmasn da gerekletirir. Marx da Alman deolojisi adl yaptnda yle der: "te ancak imdi, yani temel tarihsel ilikilerin drt uran gzden geirdikten sonra insann bir de bilin'i olduunu gryoruz (Marx'n saptad temel tarihsel ilikilerin drt ura: 1. ihtiyalar karlayan aralarn retimi, 2. Yeni ihtiyalar retimi, 3. Soyun retimi, 4. birlii, eanlamda belli bir retim tarz retimi uraklardr. O. H.). Ama gene de bu, ar bir bilin deildir. nk ruh, daha balangta hava tabakalar, sesler, ksaca konuma biiminde beliren maddenin yk altna sokulmutur. Bilin ne kadar eskiyse dil de o kadar eskidir. Dil, bakalari iin varolan ve ancak bundan trdr ki benim iin de gerekten varolan pratik bilin'in ta kendisidir. Dil, tpk bilin gibi, bakalaryla iliki kurma zorunluundan domutur. Nerede bir iliki varsa orada insansal bir ey vardr. Hayvann hi bir ilikisi yoktur, hayvann bakalaryla ilikisi onun iin bir iliki deildir. Demek ki bilin, balangcndan beri bir toplumsal rndr, insanlar varolduklar srece de yle kalacaktr". Demek ki insan topluluunun dnda insan bilinci olamaz. Bilincin rn olan dnce de, kendisinin maddi iskeleti olan dilin dnda varolamaz. Bundan tr bilin, ilk anndan beri dil temeli stnde biimlenir. Engels, konumanin ortaya knn, maymun beynini adm adm bilinlendirerek insan beynine dntrdne zellikle dikkatleri ekmitir.