Efendiler, tarihimizi dolduran bunca ba arlar, zaferler veyahut yenilgiler, yok olmalar ve felketler, bunlarn, tm; gerekle tikleri

devirlerdeki iktisad durumlarmzla ili kili ve ilgilidir. Yeni Trkiyemizi hak etti i yere ula trabilmek iin, mutlaka ekonomimize birinci derecede nem vermek zorundayz. nk zamanmz tamamen bir iktisat devresinden ba ka bir ey de ildir.

zmir ktisat Kongresini Al Konu masndan (17 ubat4 Mart 1923)

BAKAN SUNU U
Dnyann kresel bir pazara dn t , ekonomi ba ta olmak zere birok alanda lkeler arasnda snrlarn kalkt ve bilginin gc tayin etti i gnmz dnyasnda, bilgiyi reten ve retti i bilgiyi teknolojik ve srdrlebilir kalknma ilkeleri erevesinde rne dn tren toplumlar, mreffeh ve gl lkeler haline gelmi lerdir. Bu sre incelendi inde, geli mi lkelerde ilerlemenin lokomotifinin her zaman sanayi oldu u grlecektir. Bu erevede, Bakanlk olarak amacmz Trk sanayisinin rekabet gcn ve verimlili ini artrarak, dnya ihracatndan daha fazla pay alan, a rlkl olarak yksek katma de erli ve ileri teknolojiye dayal rnlerin retildi i, istihdam sorununu zm , nitelikli i gcne sahip, topluma ve evreye duyarl bir sanayi yapsna dn m hzlandrmaktr. Trkiye ekonomisi, son sekiz yldr nemli bir yapsal dn m geirmi tir. Kresel ekonomik krizin etkilerinin hala srd bir ortamda, Trkiye ekonomisi istikrarn srdrm ve lkemizin yatrcmlar nezdindeki itibar artm tr. imdi hedefimiz, bu gl makroekonomik yapnn zerine daha rekabeti bir zel sektr olu turmaktr. Zira makro ba arlar, ancak zel sektr ba arlarna zemin hazrlad takdirde gerek bir anlam kazanacaktr. Ekonomide nemli olan ksa dnemli ba arlardan ziyade, uzun sreli srdrlebilir programlardr. Sanayinin yapsal dn mnn gerekle tirilmesine katk sa lamak ve ynlendirmek amacyla gerek Orta Vadeli Programda, gerek Yllk Programda ncelikli olarak stratejik planlama yakla m benimsenmi tir. Bu yakla m erevesinde, Bakanl mz tarafndan Trkiye Sanayi Stratejisi Belgesi 2011-2014 (AB yeli ine Do ru) hazrlanm tr. Belgenin hazrlanma a amasnda katlmc bir yakla m benimsenmi , kamu ve zel sektr temsilcilerinin gr lerine ba vurulmu tur. Belgedeki eylemlerin hayata geirilmesi ile birlikte, Trkiye'de hem mevcut yatrmlar ok daha iyi ynetilecek, hem de yeni yatrmlarn saysnda nemli bir art olacaktr. Ayrca, bu belge kamu-zel sektr i birli inde kolektif bir etki yaratacak ve a n gereklerine uygun ekilde sanayinin yapsal dn mne yn verecektir. Hkmetimiz ve Bakanl mz olarak Trkiye Sanayi Stratejisi Belgesinin ba arya ula mas iin elimizden gelen her trl abay gsterece iz. Trkiye'nin rekabet gcn artrmaya ynelik vizyonunu, plann ve detayl tedbirlerini ieren Trkiye Sanayi Stratejisi Belgesi 2011-2014 (AB yeli ine Do ru)nin hayrl ve u urlu olmasn diler, belgenin hazrlanmasnda eme i geen herkese te ekkr ederim. Nihat ERGN Sanayi ve Ticaret Bakan

MSTE AR SUNU U
Bakanl mz koordinasyonunda tm payda larn katlmyla Trkiye Sanayi Stratejisi Belgesini hazrlam bulunmaktayz. Orta ve yksek teknolojili rnlerde, Avrasyann retim ss olmak vizyonu kapsamnda Trkiye Sanayi Stratejisinin genel amac, Trk Sanayisinin rekabet edebilirli inin ve verimlili inin ykseltilerek, dnya ihracatndan daha fazla pay alan, a rlkl olarak yksek katma de erli ve ileri teknolojili rnlerin retildi i, nitelikli i gcne sahip ve ayn zamanda evreye ve topluma duyarl bir sanayi yapsna dn m hzlandrmak olarak belirlenmi tir. Bu vizyona ve genel amaca ynelik olarak; orta ve yksek teknolojili sektrlerin retim ve ihracat iindeki a rl nn artrlmas, d k teknolojili sektrlerde katma de eri yksek rnlere geilmesi ve becerilerini srekli geli tirebilen irketlerin ekonomideki a rl nn artrlmas eklinde temel stratejik hedef tespit edilmi tir. 2011-2014 yllarn kapsayan ve 72 eylemden olu an Trkiye Sanayi Stratejisi; yatay ve sektrel politikalar olmak zere iki temel zerine oturmaktadr. Yatay sanayi politikas alanlar, piyasalarn etkin i leyi ini sa lamaya, yatrm ve i yapma ortamn firmalar iin geli tirmeye ve cazip hale getirmeye ynelik ereve unsurlar iermektedir. Bu kapsamda, tm firmalarn rekabet gcn etkileyen ve farkl kurumlar arasnda koordinasyon gere ini n plana kartan, i gcnn niteli ini ykseltecek, finansmana eri imi kolayla tracak, yenilikilik kapasitesini geli tirecek, girdi maliyetlerini d recek, evreye duyarll artracak yatay politikalar uygulanacaktr. Sektrel politikalar kapsamnda; bilgi ve teknoloji, rekabet, yasal dzenlemeler, evre ve enerji, d rekabet edebilirlik ve ticaret ile istihdam ve co rafi boyut alanlarnda iyile tirmeler yaplarak sektrlerin rekabet gcnn artrlmas hedeflenmektedir. Sanayi stratejisi, Bakanl mz koordinasyonunda, kamu ve zel sektr i birli i ile uygulanacak, izlenecek ve de erlendirilecektir. Trk sanayisinin rekabet gcnn artrlmasna ynelik nemli katklar sa layaca n d nd m Trkiye Sanayi Stratejisi Belgesi 2011-2014 (AB yeli ine Do ru) hazrlk al malarnda eme i geen herkese te ekkr ediyor ve belgenin hayrl u urlu olmasn diliyorum. Ali BO A Mste ar

indekiler
Sayfa Tablolar ve ekiller Listesi ... Ksaltmalar Listesi.. Ynetici zeti.. Giri
...

3 6 8 15 18 18 22 26 47 47 52 56 57 67 77 82 89 97 106 115 122 132 135 168 168 175 182 185 195 202 208 212

1 Mevcut Durum... 1.1. Kresel Geli meler ve Sanayi Stratejisi 1.2. Avrupa Birli indeki Geli meler 1.3. Trkiyedeki Geli meler ve Rekabet-Gc... 2 Vizyon... 3 Stratejik Hedefler..... 4 Temel Sanayi Politikas ncelikleri. 5 Yatay Sanayi Politikas Alanlar ... 5.1. Yatrm ve Ortam. 5.2. Uluslararas Ticaret ve Yatrmlar.. 5.3. Beceriler ve nsan Kayna . 5.4. KOB lerin Finansmana Eri imi... 5.5. Firmalarn Teknolojik Geli imi. 5.6. Altyap Sektrleri... 5.7. evre... 5.8. Blgesel Kalknma 6 Sektrel Sanayi Politikas Alanlar . 7 Uygulama, zleme ve Koordinasyon Mekanizmas... Ek 1 Eylem Plan . Ek 2 Sektrel Rekabet Gc De erlendirmeleri ve Politikalar . 2.1. Otomotiv Sanayi 2.2. Makine Sanayi... 2.3. Beyaz E ya Sanayi Alt Sektr . 2.4. Elektrik ve Elektronik Sanayi... 2.5. Tekstil Sanayi. 2.6. Gda Sanayi 2.7. Demir elik Sanayi Kaynaka

Tablolar ve ekiller Listesi Tablolar

Tablo 1.1: Uluslararas Para Fonu (IMF) Byme Oranlar Tahminleri (Temmuz 2010) ....... 19 Tablo 1.2: gc Verimlili i ve stihdamdaki Ortalama Yllk Art Oran, Sektrlere Gre ... 28 Tablo 1.3: malat Sanayi Gstergeleri (Yzde), 2003, 2007, 2008,2009 .............................. 28 Tablo 1.4: 2002-2010 Dnemi Trkiyenin D Ticaret Rakamlar (Milyon Dolar) .................. 29 Tablo 1.5: 2007, 2008 ve 2009 Yl hracatnn lke Gruplarna Gre Da lm, Milyon Dolar ............................................................................................................................................... 30 Tablo 1.6: malat Sanayi Alt Sektrlerinin Toplam malat Sanayi hracat indeki Pay (Yzde) ................................................................................................................................... 33 Tablo 1.7: malat Sanayi retim ve hracatnn Yaps (Yzde Pay) ...................................... 35 Tablo 5.1 : Trkiyede lekler tibariyle Yatrm Finansmannda Banka Kredisi Kullanm ... 84 Tablo 5.2: KOB Finansman Destek Kredileri (2005 2009) ................................................. 86 Tablo 5.3: Avrupa lkeleri Sanayi Elektrik Fiyatlar ( 2009 2. Yar Verileri) ......................... 100 Tablo 5.4: Seilmi Baz Gstergeler: BM DSnin EK-1 Listesinde Yer Alan Baz Seilmi lkeler ile EK-1 D lkelerin Ekonomik Faaliyetleri, Nfuslar ve Gemi Yllara Ait Emisyon De erleri ............................................................................................................................... 111 Tablo Ek 2.1.1: Otomotiv Sanayinin Genel Grnm ........................................................ 169 Tablo Ek 2.2.2: Makine Sektr Genel Grnm .............................................................. 176 Tablo Ek 2.4.3: Bro Makineleri ve Bilgisayar Sanayi Genel Grnm ............................. 190 Tablo Ek 2.4.4: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar Sanayi Genel Grnm ................... 190 Tablo Ek 2.4.5: Radyo, Televizyon, Haberle me Tehizat Sanayi Genel Grnm ......... 190 Tablo Ek 2.4.6: Tbbi, Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat Sanayi Genel Grnm .. 190 Tablo Ek 2.5.1: Tekstil malat Sanayi Genel Grnm ...................................................... 197 Tablo Ek 2.5.2: Giyim E yas malat Sanayi Genel Grnm ........................................... 197 Tablo Ek 2.6.1: Gda ve ecek rnleri malat Genel Grnm ...................................... 203 Tablo Ek 2.7.1: Demir-elik Sanayi Genel Grnm ......................................................... 209

ekiller
ekil 1.1: Rekabet Gc Bile enlerine Gre Yaplan Sralamada Trkiyenin 133 lke indeki Sralamas ................................................................................................................. 31 ekil 1.2: Sektrel Rekabet Gc: Dnyadaki Pazar Paylar ve Byme Hzlar, 2006......... 34 ekil 1.3: Trkiye Sanayisi GZTF Analizi ............................................................................... 45 ekil 3.1: Trkiye Sanayi Stratejisi erevesi ........................................................................ 51 ekil 5.1: G Kesintisinden Kaynaklanan retim Kayb (Sat lar Yzde) .......................... 101 ekil Ek 2.1.1: Otomotiv Sanayi retim Endeksi.................................................................. 168 ekil Ek 2.1.2: Otomotiv Sanayi stihdam Endeksi ............................................................... 168 ekil Ek 2.1.3: Otomotiv Sanayi hracat Endeksi ................................................................. 169 ekil Ek 2.1.4: Otomotiv Sanayi Ksmi Verimlilik Endeksi .................................................... 169 ekil Ek 2.1.5: Otomotiv Sanayi novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004) ............... 169 ekil Ek 2.2.6: Makine Sektr retim Endeksi ................................................................... 175 ekil Ek 2.2.7: Makine Sektr stihdam Endeksi ................................................................ 175 ekil Ek 2.2.8: Makine Sektr hracat Endeksi................................................................... 175 ekil Ek 2.2.9: Makine Sektr Ksmi Verimlilik Endeksi ..................................................... 175 ekil Ek 2.2.10: Makine Sektr novasyon Firmalar, Yzde (2002-2004) .......................... 176 ekil Ek 2.4.11: Bro Makineleri ve Bilgisayar malat retim Endeksi ................................ 185 ekil Ek 2.4.12: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar retim Endeksi .................................. 185 ekil Ek 2.4.13: Radyo, Televizyon, Haberle me Tehizat retim Endeksi ....................... 185 ekil Ek 2.4.14: Tbbi,Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat retim Endeksi ................... 185 ekil Ek 2.4.15: Bro Makineleri ve Bilgisayar malat stihdam Endeksi ............................. 186 ekil Ek 2.4.16: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar stihdam Endeksi ............................... 186 ekil Ek 2.4.17: Radyo, Televizyon, Haberle me Tehizat stihdam Endeksi .................... 186 ekil Ek 2.4.18: Tbbi, Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat stihdam Endeksi ............... 186 ekil Ek 2.4.19: Bro Makineleri ve Bilgisayar malat hracat Endeksi ............................... 187 ekil Ek 2.4.20: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar hracat Endeksi ................................. 187 ekil Ek 2.4.21: Radyo, Televizyon, Haberle me Tehizat hracat Endeksi ....................... 187 ekil Ek 2.4.22:Tbbi,Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat hracat Endeksi ................... 187 ekil Ek 2.4.23: Bro Makineleri ve Bilgisayar malat Ksmi Verimlilik Endeksi .................. 188 ekil Ek 2.4.24: B.Y.S.Elektrikli Makine ve Cihazlar Ksmi Verimlilik Endeksi .................... 188 ekil Ek 2.4.25: Radyo, Televizyon, Haberle me Tehizat Ksmi Verimlilik Endeksi .......... 188 ekil Ek 2.4.26: Tbbi, Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat Ksmi Verimlilik Endeksi .... 188 ekil Ek 2.4.27: Bro Makineleri ve Bilgisayar Sanayi novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004) .......................................................................................................................... 189

ekil Ek 2.4.28: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar Sanayinde novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004)............................................................................................................... 189 ekil Ek 2.4.29: Radyo, Televizyon, Haberle me Tehizat Sanayinde novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004) ............................................................................................... 189 ekil Ek 2.4.30: Tbbi, Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat Sanayinde novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004) ............................................................................................... 189 ekil Ek 2.5.31: Tekstil malat retim Endeksi .................................................................... 195 ekil Ek 2.5.32: Giyim E yas malat retim Endeksi ......................................................... 195 ekil Ek 2.5.33: Tekstil Sanayi stihdam Endeksi ................................................................. 195 ekil Ek 2.5.34: Giyim E yas malat stihdam Endeksi ...................................................... 195 ekil Ek 2.5.35: Tekstil malat hracat Endeksi .................................................................. 196 ekil Ek 2.5.36: Giyim E yas malat hracat ...................................................................... 196 ekil Ek 2.5.37: Tekstil malat Ksmi Verimlilik Endeksi (1997=100) ................................... 196 ekil Ek 2.5.38: Giyim E yas malat Ksmi Verimlilik Endeksi (1997=100) ........................ 196 ekil Ek 2.5.39: Tekstil malat Sanayinde novasyon Yapan Firmalar, Yzde ekil Ek 2.5.40: Giyim E yas malat Sanayi novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004) .......................................................................................................................... 197 ekil Ek 2.6.41: Gda ve ecek malat Sanayi retim Endeksi .......................................... 202 ekil Ek 2.6.42: Gda ve ecek rnleri malat stihdam Endeksi ...................................... 202 ekil Ek 2.6.43: Gda ve ecek rnleri malat hracat Endeksi ....................................... 202 ekil Ek 2.6.44: Gda ve ecek rnleri malat Ksmi Verimlilik Endeksi (1997=100) ....... 202 ekil Ek 2.6.45: Gda ve ecek rnleri malat Sanayi novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004) .......................................................................................................................... 203 ekil Ek 2.7.46: Demir-elik Sanayi retim Endeksi ........................................................... 208 ekil Ek 2.7.47: Demir-elik Sanayi retim stihdam Endeksi ............................................. 208 ekil Ek 2.7.48: Ana Metal Sanayi hracat Endeksi ............................................................. 208 ekil Ek 2.7.49: Demir-elik Sanayi Ksmi Verimlilik Endeksi (1997=100) .......................... 208 ekil Ek 2.7.50: Ana Metal Sanayi novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004) ........... 209 (20022004) .................................................................................................................................... 197

Ksaltmalar Listesi
Avrupa Birli i Belika, Fransa, Hollanda, talya, Almanya, Lksemburg, Danimarka, rlanda, ngiltere, spanya, Portekiz, Yunanistan AB 15 AB 12 ve Avusturya, sve, Finlandiya AB 25 AB 15 ve Kbrs, Slovenya, Estonya, Litvanya, Letonya, ek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Polonya, Malta AB 27 AB 25 ve Romanya, Bulgaristan ABD Amerika Birle ik Devletleri ADR Karayollarnda Tehlikeli Madde Ta ma Antla mas AKT Avrupa Kmr elik Toplulu u ANDEAN And Da lar Ticaret Blo u Ar-Ge Ara trma Geli tirme ASEAN-4 Gneydo u Asya Uluslar Birli i- Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler BDDK Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu BT Bilgi leti im Teknolojileri BM DS Birle mi Milletler klim De i ikli i ereve Szle mesi BROP Sanayi ve Ticaret Bakanl Blgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Program BTYK Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulu CE Avrupa Uyumlulu u CEN Avrupa Standardizasyon Komitesi CENELEC Avrupa Elektronik Standardizasyon Komitesi CIP Avrupa Birli i Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Program ED evresel Etki De erlendirmesi D BS Devlet Borlanma Senetleri DKE D k Karbon Ekonomisi DKG Doha Kalknma Gndemi DPT Devlet Planlama Te kilat DYY Do rudan Yabanc Yatrm EFTA Avrupa Serbest Ticaret Birli i EE Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl ET Ekonomik birli i rgt EKK Ekonomik Koordinasyon Kurulu EN Avrupa Normlar EPDK Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu ERG E itim Reformu Giri imi ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl GAP-G DEM Gneydo u Anadolu Projesi Giri imci Destekleme Merkezleri GMP yi retim Uygulamalar GS S Trkiye statistik Kurumu Genel Sanayi yeri Saym GSMH Gayrisafi Milli Hsla GSY H Gayrisafi Yurtii Hsla GT P Gmrk Tarife statistik Pozisyonu HACCP Kritik Kontrol Noktalarnda Tehlike Analizleri ICA Yatrm Ortamnn De erlendirilmesi IMF Uluslararas Para Fonu ISCED Uluslararas E itim Standart Snflandrmas AB AB 12

slam Konferans Te kilat slam Konferans Te kilat Ekonomik ve Ticari birli i Daimi Komitesi Geli tirme Merkezi Trkiye Kurumu Katlm ncesi Mali Ara Karadeniz Ekonomik birli i Te kilat Krfez birli i Konseyi Kk ve Orta Byklkteki letmeler Kk ve Orta lekli Sanayi Geli tirme ve Destekleme daresi Ba kanl Kk Sanayi Sitesi Gney Amerika Ortak Pazar Merkezi Nfus daresi Sistemi Milli Prodktivite Merkezi Ekonomik Faaliyetlerin statistik Snflandrlmas Ulusal Ekonomik Ara trma Brosu Ekonomik birli i ve Kalknma rgt Ortak Gmrk Tarifesi Organize Sanayi Blgesi zel Tketim Vergisi Uluslararas renci De erlendirme Program Avrupa Birli i Kimyasallarn Kayd, De erlendirilmesi, zin Verilmesi ve Kstlanmas Tz SACU Gney Afrika Gmrk Birli i San-Tez Sanayi ve Ticaret Bakanl Sanayi Tezleri Program SIGL Avrupa Birli i Lisans Ynetimi Entegre Sistemi STA Serbest Ticaret Anla mas STK Sivil Toplum Kurulu u TARAL Trkiye Ara trma Alan Program TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi TC Trkiye Cumhuriyeti TE A Trkiye Elektrik letim Anonim irketi TEPAV Trkiye Ekonomi Politikalar Ara trma Vakf TEYDEB Teknoloji ve Yenilik Destek Programlar Ba kanl TMSF Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu TOBB Trkiye Odalar ve Borsalar Birli i TSE Trk Standartlar Enstits TSK Trk Silahl Kuvvetleri TTGV Trkiye Teknoloji Geli tirme Vakf TUB TAK Trkiye Bilimsel ve Teknik Ara trma Kurumu TU K Trkiye statistik Kurumu TURKONFED Trk Giri im ve Dnyas Konfederasyonu TS AD Trk Sanayici ve adamlar Derne i TZE Tam Zaman E de eri UYYP Ulusal Yeniden Yaplandrma Plan r-Ge retim Geli tirme VTS Gemi Trafik Sistemi YDO Yatrm Destek Ofisleri YPK Yksek Planlama Kurulu YO KK Yatrm Ortamn yile tirme Koordinasyon Kurulu

KT SEDAK GEM KUR IPA KE KK KOB KOSGEB KSS MERCOSUR MERN S MPM NACE NBER OECD OGT OSB TV PISA REACH

Ynetici zeti
Giri 1. Trkiyenin Avrupa Birlii (AB) yelii srecinde AB ile yrtlen 35 mzakere faslndan biri letmeler ve Sanayi Politikasdr. 2003 ylnda yaynlanan Trkiye Sanayi Politikas (AB yeliine Doru) balkl sanayi stratejisi belgesinin revize edilmesi, bu fasln kapan kriterleri arasnda yer almaktadr. Bu dorultuda, Nisan 2007den itibaren 2003 ylnda yaynlanan belgenin revizyonuna ynelik almalar Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda srdrlmtr. 2. Sz konusu belgenin revizyonu srecinde katlmc bir yaklam benimsenmitir. Trkiye Sanayi Stratejisi Belgesinin hazrlanmasnn her aamasnda, kamu ve zel sektr temsilcilerinin grlerine bavurulmutur. Belgenin revizyonu almalarnda, eitli kamu kurum ve kurulular tarafndan hazrlanm olan politika dokmanlarnda yer alan ve rekabet gc konularn dorudan ilgilendiren ok sayda politika ve tedbir gz nnde bulundurulmutur. 3. Strateji belgesi temel olarak yedi ana blmden meydana gelmektedir. Birinci blmde, Trkiye ekonomisinin mevcut durumu, d konjonktr de dikkate alnarak deerlendirilmektedir. kinci blmde, Sanayi ve Ticaret Bakanlnn nclnde gerekletirilen ve ilgili tm paydalarn katlmyla belirlenen Trkiyenin sanayi vizyonu anlatlmaktadr. nc blmde, stratejinin temel bileenlerine yer verilmitir. Drdnc ve beinci blmlerde, srasyla, temel ve yatay sanayi politikas alanlar ele alnmaktadr. Belgenin altnc blmnde, sektrel sanayi politikas alanlar ele alnmakta ve son olarak yedinci blmde ise uygulama, izleme ve koordinasyon mekanizmasna deinilmitir. Mevcut Durum 4. Trkiye ekonomisi 2001 ylndan bu yana nemli bir dnm srecinden gemektedir. Makroekonomik istikrarn salanmas ile faiz ve enflasyonda nemli dler yaanmtr. Trkiye ekonomisi, verimlilik artlarnn da katksyla, 2002-2008 dneminde tarihsel ortalamann olduka stnde olan yllk ortalama Yzde 5,9 dzeyinde bir byme orann srdrebilmitir. 5. Yksek tempolu bymenin yaand bu dnemde ekonomideki yapsal dnm de hz kazanmtr. Bu srecin doal bir sonucu olarak, tarm sektrnn ekonomideki pay azalrken, zellikle hizmet ve yan sra sanayi sektrlerinin ekonomideki arl artmaya devam etmitir. Sanayinin alt kollarnda gerekleen byme oranlar, sanayi sektrnde ikili bir yapnn olduunu gstermektedir. Dnya ile entegre olan modern retim yapsna sahip sektrler hzla byrken, emek youn retim yapsndaki geleneksel sektrlerde daralma yaanmaktadr. Hizmet sektrnn hemen hemen tm alt kollarnda da benzer bir dnmden sz edilebilmektedir. Perakende ticaretinin gelenekselden moderne kay, sz konusu dnmn arpc bir rneidir. Hizmet sektrndeki dnmn dier arpc rnekleri arasnda, finans sektrnde yabanc 8

yatrmclarn, lojistik sektrnde ise byk lojistik firmalarnn arlnn artmas saylabilir. 6. Dier taraftan Trkiye ekonomisinin, 2001 krizinden sonra tempolu bir byme srecine girmi olduu grlse de, ekonominin kresel rekabetilik sralamalarnda olmas beklenen yerde olmad grlmektedir. Dnya Ekonomik Forumunun 2009 yl verilerine gre, Trkiye, 133 lke ierisinde rekabetilik endeksi deerine gre yaplan deerlendirmede 61inci sradadr. Trkiyenin rekabet gc sralamalarndaki konumunu iyiletirmek iin, en zayf olduu alanlarda ilerlemeler kaydetmesi bir zorunluluktur. Bu erevede, igc piyasasnda, yksekretim ve mesleki eitimde, mali piyasalarda, salkta ve ilkretimde, makroekonomik durumda ve fiziki altyapda iyilemeler salamak ncelikle yaplmas gerekenler arasndadr. 7. Kresel rekabet gcn arttrmann nemi zellikle iinde bulunduumuz dnemde daha da hissedilir olmutur. zellikle 2008 ylnn ikinci yarsndan itibaren yaanan kresel gelimeler, Trkiyedeki zel sektr olumsuz etkilemitir. Amerika Birleik Devletlerindeki (ABD) riskli ipotek kredileri (subprime mortgage) krizi ile kresel ekonomi bir belirsizlik srecine girmitir. 20012008 yllar arasnda, verimlilik artlarna dayal olarak 27 eyrek st ste yaanan bymenin ardndan, krizin etkisi ile Trkiye ekonomisi 2008 yl IV. eyreinde Yzde 6,2 orannda klmtr. Kresel ekonomide yaanan ve Trkiyeyi olumsuz etkileme potansiyelini barndran bir dier gelime, in ve Hindistann kresel ekonomiye entegrasyonu ile birlikte irketlerimiz zerindeki kresel rekabet basksnn st dzeye kmas olmutur. 8. zellikle in ve Hindistann kresel ekonomiye entegrasyonu ile birlikte, Trkiyenin rekabet gcn ucuz igcne dayandrmas mmkn grnmemektedir. Trkiyenin rekabet gcnn arttrlmas iin etkin ileyen bir piyasa mekanizmasnn, elverili bir yatrm ortamnn ve kurumsal yapnn tesis edilmesi gerekmektedir. Firmalarn beceri dzeyi yksek bir igc ile faaliyetlerini srdrmeleri mmkn hale getirilmelidir. Tm bunlara ilaveten, altyap sektrlerinin nitelikli ve ucuz girdi salamalarn kolaylatracak dzenlemeler hayata geirilmelidir. Sz konusu dzenlemelerin hayata geirilmesinde izlenecek yol haritas Trkiyenin sanayi stratejisi olacaktr. 9. Doru tasarlanm bir sanayi stratejisinin etkin bir ekilde uygulanmas ile birlikte Trkiyenin retiminin katma deeri de arttrlabilecektir. Sz konusu strateji tasarlanrken hedef pazarlardaki eilimlerin ve deien i yapma biimlerinin dikkate alnmas bir zorunluluktur. Tasarm, lojistik ve datm gibi deer zincirinin vazgeilmez paralarnda verimlilik artlar salanmasna zen gsterilmeli, zel sektrn uzmanlamaya ynelmesi ve yenilikilik kapasitesini gelitirmesi tevik edilmelidir. 10. Sanayi politikasnn tasarmnda, hizmet sektrn de strateji kapsamnda ele alan btncl bir yaklam benimsenmelidir. Hizmet sektrndeki 9

aksaklklar ve darboazlar giderilmeden, sanayi sektrndeki verimlilik artlarnn tam olarak gerekletirilmesi mmkn grnmemektedir. Sanayi politikalarnn hizmet sektrn de kapsamas ve deer zincirinin her halkasnda verimlilik artlarnn gerekletirilmesinin hedeflenmesi bu srecin bir paras olacaktr. Ancak, bu kapsaml dnm sreci iin bir yol haritasna ihtiya duyulmakta olup, daha nce rekabet gcn arttrabilmi Japonya, Kore, Tayland, Endonezya gibi lkelerin tecrbeleri baarnn doru sanayi politikalar erevelerinin uygulanmasndan doduuna iaret etmektedir. 11. Avrupa Birliinin sanayi politikas hazrlarken kulland ereve, Trkiye iin strateji belirleme srecine gerek ierik gerekse metodoloji asndan nemli katklar sunmaktadr. Birlik, Lizbon stratejisi ile Avrupay yatrm yapmak ve almak iin daha ekici bir yer haline getirmeyi hedeflemi, byme iin bilgi ve yenilikilie odaklanmak ana strateji olarak benimsenirken temel hedef daha fazla ve daha iyi i yaratmak olmutur. Bu kapsamda, yenilenmi Lizbon Stratejisinin uygulanmas amacyla AB imalat sanayinin glendirilmesi ve yapsal dnm iin yatay ve sektrel politika erevesi belirlenmitir. 27 sektrde nicel ve nitel sektrel tarama yaplarak rekabet gc analiz edilmi ve sektrlerde karlalan ortak sorunlar yatay alanlarda (bilgi ve teknoloji, yenilik, finansman, yasal dzenlemeler, evre-enerji, ticaret) deerlendirilmitir. 12. Sektrel ve blgesel gelime politikalar da, ABye uyumu da dikkate alarak ve sanayi stratejisi hedefleri dorultusunda, blgelerin verimliliini ykseltme ve rekabet gcn arttrma amacna hizmet edecektir. Blgesel gelime stratejileri, sanayi stratejisi ile uyumlu bir ekilde, kmelenme ve deer zinciri analizlerinin sonular dorultusunda tasarlanacak ve hayata geirilecektir. Farkl gelimilik dzeyindeki blgelerin deiik sektrler iin sunduu yerel avantajlar belirgin hale getirilerek, blgesel dengesizliklerin giderilmesine nem verilecektir. 13. Trkiye ekonomisindeki byme srecinin devam ettirilmesi iin uygulanacak bu stratejinin temel amacnn zel sektrn rekabet gcnn ykseltilmesi olmas gerektii aktr. Bunun iin, rekabet gc engellerinin, belirli bir strateji ve nceliklendirme dorultusunda ortadan kaldrlmas bir zorunluluktur. Vizyon ve Stratejik Hedefler 14. Trkiyenin sanayi vizyonunu belirlemek amacyla tm paydalarn katlmyla, Sanayi ve Ticaret Bakanlnn nclnde bir arama konferans gerekletirilmitir. Bu arama konferans neticesinde, Trkiye iin uygulanacak stratejinin uzun dnemli vizyonu Orta ve yksek teknolojili rnlerde Avrasyann retim ss olmak olarak belirlenmitir. Bu uzun dnemli vizyon kapsamnda 2011-2014 yllarn kapsayan Trkiye Sanayi Stratejisinin genel amac, Trk Sanayisinin rekabet edebilirliinin ve verimliliinin ykseltilerek, dnya ihracatndan daha fazla pay alan, arlkl olarak yksek katma deerli ve ileri teknolojili rnlerin retildii, nitelikli igcne sahip

10

ve ayn zamanda evreye ve topluma duyarl bir sanayi yapsna dnm hzlandrmak olarak belirlenmitir. 15. Bu vizyona ve genel amaca ynelik olarak; Orta ve yksek teknolojili sektrlerin retim ve ihracat iindeki paynn arttrlmas, Dk teknolojili sektrlerde katma deeri yksek rnlere geiin salanmas, Becerilerini srekli gelitirebilen irketlerin ekonomideki arlnn arttrlmas,

eklinde temel stratejik hedef tespit edilmitir. Trkiye Sanayi Stratejisinin genel amacn ve dolaysyla stratejik hedefleri gerekletirmek zere, 9. Kalknma Plannda yer alan ncelikler ve Trk sanayisinin gl ve zayf ynleri ile sahip olduu frsatlar ve kar karya kald tehditler gz nnde bulundurularak baz temel sanayi politikas ncelikleri ile yatay ve sektrel olmak zere eitli politika alanlar tespit edilmitir. Yatay ve sektrel sanayi politikas alanlarna ilikin olarak belirlenen politikalar egdm iinde hayata geirilecektir. Yatay Sanayi Politikas Alanlar 16. Kamu kurum ve kurulular bu srete yatay sanayi politikas alanlarnda aktif olarak iyiletirmeler yapmak suretiyle tm sektr genelinde verimlilik artlarna katk yapacaktr. Bu kapsamda, 8 yatay sanayi politikas alannda kamu proaktif bir rol stlenecek ve zel sektrn verimlilii nndeki engellerin kaldrlmasn hedefleyecektir. Sz konusu yatay sanayi politikas alanlar aadaki gibidir: Yatrm ve i ortam: Yatrm ve i ortamnn iyiletirilmesi iin YKK bnyesinde yaplan almalar nem arz etmektedir. Bu kapsamda zellikle kurumsal ve yasal altyapnn iyiletirilmesine, merkezi hkmet ve yerel idare dzeyinde brokratik engellerin azaltlmasna, dzenleyici etki analizine ve rekabet hukuku alanndaki ilerlemelere ihtiya vardr. Buna ek olarak, ebeke endstrilerinin etkin dzenlenmesindeki skntlarn giderilmesi byk nem tamaktadr. Uluslararas ticaret ve yatrm: Uluslararas ticaret ve yatrm alannda zellikle ticarete konu olan mallarn retiminde eitlenmeye katk yapacak politikalarn uygulanmas gerekmektedir. Bu erevede, talep koullarna uygun olarak kresel pazarlara eriebilen ve zamannda retim anlayna sahip bir sanayi yapsna ihtiya vardr. D ekonomik ilikiler erevesinin yeniden tanmlanmas ve yksek katma deer oluturan ve yerli irketler iin pozitif dsallk yaratacak dorudan yabanc yatrmlarn (DYY) ekilmesi hedeflenmelidir. Bunun iin ise, kamuda zel sektr ve sivil toplum kurulular ile koordinasyonu salayacak bir yeniden yaplanma gerekmektedir.

11

 Beceri ve insan kayna: Sanayi politikalar ile insan kayna politikalarnn uyumunun salanmas byk nem tamaktadr. Bu erevede, yatrm ortam engellerinin ve igc piyasasndaki katlklarn giderilmesi, nitelikli igc arznn ve talebinin arttrlmas, genel ve mesleki eitim sisteminin reformu, aktif igc politikalarnn gelitirilmesi n plana kmaktadr. Kk ve Orta Byklkte letmelerin (KOB) Finansmana Eriimi: Trkiyede firmalarn verimliliklerini arttrabilmeleri iin leklerini bytmeleri ve dolaysyla yeni yatrmlara ve finansmana ihtiyalar vardr. zellikle kresel rekabet nedeniyle karlarn azald bir ortamda zkaynaa dayal finansman srdrlebilir deildir. zkaynak d finansman imknlarnn gelitirilmesi iin ise finansal sistemin bytlmesi, KOBlere ynelik finansal aralarn gelitirilmesi, giriim sermayesinin nnn almas, kredi kefalet sisteminin gelitirilmesi, faiz destekleri verilmesi, idari ve hukuki engellerin ortadan kaldrlmas gerekmektedir. Firmalarn Teknolojik Geliimi: nmzdeki dnemde rekabet gc politikalarnn merkezinde yenilikilik ve teknolojik altyapnn iyiletirilmesi yer almaldr. Bunun iin ileri teknolojili sektrlerin arlnn ve geleneksel sektrlerin katma deerinin arttrlmas gerekmektedir. Bu gei iin Aratrma ve Gelitirme (Ar-Ge) ve yenilikilik faaliyetlerinin gelitirilmesi temel oluturmaktadr. Bu erevede zel sektrn Ar-Ge faaliyetlerine katlm, Ar-Ge Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkndaki Kanunun uygulanmas, Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu (TBTAK) faaliyetlerinin gelitirilmesi, bilgi ve iletiim teknolojilerinin etkin kullanm, fikri ve sna mlkiyet haklarnn korunmas amalanmaktadr. Altyap Sektrleri ve Girdi Maliyetleri: Sanayinin rekabet gcn arttrmak iin, sanayi sektrne girdi tedariki yapan altyap sektrlerinde de verimlilik artlarna ihtiya bulunmaktadr. Enerji (elektrik) alannda maliyetlerin drlmesi ve arz gvenliinin salanmas temel hedefler olurken, telekomnikasyon sektrnde kalite/maliyet dengesini iyiletirmek iin rekabetin gelitirilmesi, ulatrma (lojistik) sektrnde ise farkl tamaclk modlarnn gelitirilmesi ve etkin kullanm nem tamaktadr. evre: evreye kar artan kresel duyarllk, sanayide evre dostu rnlerin retilmesini, evreye duyarl teknolojilerin kullanlmasn, srelerin gelitirilmesini ve endstriyel kirlilii azaltma ynnde tedbirlerin alnmasn zorunlu klmaktadr. Ancak bu konuda alnacak tedbirlerin, sanayinin rekabet gc zerinde ksa-orta vadede olumsuz etkiler yaratmas muhtemeldir. Sz konusu olumsuzluklarn uzun vadeye tanmas ihtimalini en aza indirgemek iin evreye ilikin yaplacak dzenlemelerde, ncelikle Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi (BMDS) kapsamnda 2012 sonras dnem iin Kyoto Protokolnn yerini alacak olan yeni uluslararas iklim deiiklii anlamas, Avrupa Birlii Kimyasallarn Kayd, Deerlendirilmesi, zin Verilmesi ve Kstlanmas Tz (REACH), Entegre Kirlilik nleme ve 12

zin Mevzuatna ilikin dzenlemelerin etki ve maliyet analizlerinin yaplmas ve esnek bir uygulama takviminin benimsenmesi nem arz etmektedir. Blgesel Kalknma: Sanayi politikas asndan blgesel kalknma iki boyutludur. Sadece blgeleri hedefleyen politikalarda ulusal nceliklerle uyumlu blgesel nceliklerin belirlenmesi ve devlet yardmlar sisteminin mekn odakl olmas gerekmektedir. Ulusal politikalarn blgelerde uygulanmas iin ise yatrm, i yapma ve verimliliin nndeki engellerin kaldrlmas (insan kayna, kmelenmeler, niversite-sanayi ibirlii vd.) ve blgesel aktrler arasndaki ynetiim mekanizmalarnn etkin kullanm nem kazanmaktadr. Sektrel Sanayi Politikas Alanlar 17. Sektrler zelinde uygulanacak olan politikalarn baars, sanayi stratejisinin baarsnn en temel belirleyicilerindendir. Trkiyenin sanayi vizyonuna ulalabilmesi iin, sektrlerin rekabet gcn kstlayan engellerin tespit edilerek bu engelleri ortadan kaldrmaya ynelik politikalarn hayata geirilmesi gerekmektedir. 18. Rekabet gc analizlerine yer verilen sektrler, ABye verilen taahhtler erevesinde belirlenmitir. Otomotiv, Makine, Beyaz Eya, Elektronik, Tekstil ve Hazr Giyim, Gda ve son olarak Demir-elik sektrlerinin rekabet gc analizleri aada belirtilen biimde yaplm ve strateji belgesine eklenmitir. 19. Trkiyenin sanayi stratejisi belirlenirken ABdeki sektrel strateji yaklamlar baz alnmtr. Bu kapsamda, sektrel rekabet gc analizleri alt ana balk altnda incelenmektedir. Bahse konu sektrel rekabet gc analizleri, Sanayi ve Ticaret Bakanlnn koordinasyonunda, Bakanlk Sektrel Teknik Komiteleri ve TOBB Sektr Meclisleri ile ibirlii halinde oluturulan sektrel rekabet gc raporlar temel alnarak hazrlanmtr.
a. Bilgi ve teknoloji balnda irketlerin genel olarak yenilik yapabilme b. Rekabet konusu temel olarak sektrn faaliyet gsterdii yurtii pazarn c. Yasal dzenlemeler bal altnda idari ykler, teknik standartlar,

kapasiteleri incelenmektedir.

rekabet koullarn ve firma yaplarn baz alarak incelenmektedir.

salk ve gvenlik ile AB ile olan Gmrk Birliinin sektr zerindeki yansmalar gibi konular ele alnmaktadr. . evre ve enerji balnda iklim deiiklii, atklar ve youn enerji kullanm konularna ilikin mevcut ve orta vadede etkin olacak dzenlemeler ile alnmas gereken tedbirlere yer verilmitir. d. D rekabet edebilirlik ve ticaret balnda genel olarak sektrn rekabet gcn olumsuz ynde etkileyen faktrler ve uluslararas arenada haksz rekabet yaratabilecek anti-damping ve ticaret engelleri konular incelenmitir. e. stihdam ve corafi boyut balnda ise ele alnan sektrn lke ekonomisi iindeki nemi istihdam rakamlar kullanlarak incelenmi ve 13

istihdam artnn nndeki engeller vurgulanmtr. Bunlara ek olarak, sektrde var olan kmelenmelere, corafi olarak istihdamn ve irketlerin hangi alanlarda younlatna baklarak vurgu yaplmtr. Uygulama, zleme ve Koordinasyon Mekanizmas 20. Stratejinin hayata geirilebilmesi iin uygulama izleme ve koordinasyon mekanizmasnn oluturulmas byk nem tamaktadr. Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda, ilgili dier tm kurum ve kurulularn katlmyla birlikte uygulama srelerinin takibi ve koordinasyonu, belirlenen hedeflere ulalmasnda son derece nemlidir. zellikle deiiklik gereksinimlerinin saptanabildii ve hzl mdahalenin mmkn klnd bir mekanizma tasarlanmaldr. 21. Sanayi ve Ticaret Bakanl, ilgili tm paydalarn katlmyla Sanayi ve Ticaret Bakanl Mstearnn bakanlnda bir zleme ve Ynlendirme Komitesi kuracak ve kamu kurumlarnn katlmyla ortak giriimler oluturacaktr. Bu srete, Sanayi ve Ticaret Bakanlnn sekretaryasn yrtt ortak giriimlerin ktlar ve Giriimci Bilgi Sistemi temel ara olacaktr. Sanayi Stratejisine ilikin olarak 6 (alt) ayda bir izleme ve deerlendirme raporu hazrlanacaktr. 22. Bu erevede, zleme ve Ynlendirme Komitesi, zel sektr ile kamu kesimi arasnda kurulan eitli diyalog mekanizmalar ile ibirlii halinde olacaktr. Bunun yannda, Her 6 ayda bir kamu ve zel sektrce zleme ve Ynlendirme Komitesinde deerlendirilen konular gerektiinde Sanayi ve Ticaret Bakanlnca EKKya tanarak, karar alc siyasi iradenin bilgilendirilmesi ve harekete geirilmesi salanacaktr.

14

Giri
1. Trkiye Sanayi Stratejisi Belgesi, bata Dokuzuncu Kalnma Plan olmak zere yaplan ok saydaki almadan faydalanlarak, Sanayi ve Ticaret Bakanlnn koordinasyonunda, Devlet Planlama Tekilat Mstearl, Hazine Mstearl, D Ticaret Mstearl, Avrupa Birlii Genel Sekreterlii, Maliye Bakanl, Gelir daresi Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, evre ve Orman Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Ulatrma Bakanl, Yatrm Destek ve Tantm Ajans, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu-TBTAK, Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu, Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB), Trk Patent Enstits, Trk Standartlar Enstits (TSE), Trk Akreditasyon Kurumu, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB), Trkiye Esnaf ve Sanatkrlar Konfederasyonu, Trk Sanayicileri ve adamlar Dernei (TSAD), stanbul Sanayi Odas, Gaziantep Sanayi Odas, Kocaeli Sanayi Odas, ktisadi Kalknma Vakf, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf (TEPAV) ve ilgili sektrel kurulular ile sivil toplum kurulularnn katlm ve katklaryla, ayrca Sanayinin Rekabet Gcnn Gelitirilmesi Daimi zel htisas Komisyonu yelerinin deerlendirmeleri ve katklar da alnarak hazrlanmtr. 2. almalarn balangc, 2003 ylnda hazrlanan Avrupa Birlii (AB) yeliine Doru Trkiye Sanayi Politikas belgesine dayanmaktadr. Daha sonra 2005 ylnda Dokuzuncu Kalknma Plan almalar balatlm ve Trkiyenin 20072013 dnemi vizyonu, stratejik ncelikleri ve politikalar, kamu kesimi, zel ve niversite kesiminden 2252 kiinin katlmyla hazrlanmtr. Kalknma Plan almalar kapsamnda oluturulan Sanayi Politikas zel htisas Komisyonu; kamu, zel sektr, niversite ve sivil toplumdan 32 temsilcinin katlmyla Sanayi Politikalar zel htisas Komisyon Raporunu hazrlam ve raporun sonular Kalknma Planna yanstlmtr. Dokuzuncu Kalknma Plannn orta vadeli (3 yllk) politika nceliklerine Orta Vadeli Programlarda; yllk gelimeler, deerlendirmeler ve eylem planlarna ise Yllk Programlarda yer verilmektedir. 3. AB ile 35 faslda yrtlen mzakereler erevesinde, Trkiyede sanayi politikalar Mart 2006 ve Mays 2006 tarihlerinde letmeler ve Sanayi Politikas fasl kapsamndaki tantc ve ayrntl tarama toplantlarnda deerlendirilmitir. Tarama toplantlar sonularnda, Trkiyede gelitirilen sanayi politikalar ABdekilerle uyumlu bulunmutur. Trkiyenin ilerleme kaydetmesi gereken

15

alanlar arasndaysa sektrel rekabet gc analiz kapasitesinin gelitirilmesi, sanayi politikalarna ilikin deerlendirmelerin detayl rekabet gc analizlerine dayandrlmas ve politikalarn uygulanmasnda sahipliin ve etkinliinin arttrlmas bulunmaktadr. Bu erevede, 2003 ylnda yaynlanan Trkiye Sanayi Politikas (AB yeliine Doru) belgesinin revize edilmesi, Mart 2007de Avrupa Birlii Konseyi tarafndan letmeler ve Sanayi Politikas faslnn kapan kriteri olarak belirlenmitir. Bu dorultuda, Nisan 2007den itibaren mevcut belgelerin revizyonuna ynelik almalar Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda srdrlmektedir. 4. 2008 ylnda Sanayi ve Ticaret Bakanl liderliinde, kamu ve zel sektrden 200 akn katlmcyla Trkiye Sanayi Stratejisi Vizyonu almas yaplmtr. Son dnemde hazrlanm olan Bilgi Toplumu Stratejisi ve eki Eylem Plan (2006-2010), KOB Stratejisi ve Eylem Plan (2007-2009), Ulusal Yenilik Stratejisi (2008-2010) dokmanlarnda da rekabet gc konularn dorudan ilgilendiren ok sayda politika ve tedbir ele alnmtr. Ayrca bu dnemde zel sektr ve sivil toplum kurulular tarafndan rekabet gc analizi almalar yaplm, genel ve sektrel strateji nerileri gelitirilmitir. Yerel lekte de, geni payda katlmyla, kmelenmeleri glendirme ve blgesel rekabet gcn arttrma giriimleri hz kazanmtr. 5. Trkiyenin yeni sanayi stratejisi; dnyadaki, ABdeki ve Trkiyedeki

gelimelerin analizlerine dayanan katlmc bir yaklamla tasarlanmtr. Bu stratejinin, ilgili kurumlarn uyumlu almasyla hayata geirilmesi salanacaktr. Ayrca, strateji belgesinin, bir diyalog ve iletiim belgesi olmasna nem verilecek, ilgili kurumlarda ve taraflarda sanayi stratejisiyle ilgili farkndalk ve politika sahiplii salanacak, ayrca eylem planndaki tedbirlere dair gelimeler ve gereklemeler srekli olarak izlenerek, etkin uygulama iin gerekli gncellemelerin yaplmas salanacaktr. 6. Trkiyede rekabet gcnn gelitirilmesine ynelik temel ncelikler Dokuzuncu Kalknma Plannda yer almakla beraber, sanayimize yol gsteren, vizyon veren bir sanayi stratejisinin, bu ncelikleri daha detayl ele alan ayr bir strateji belgesi olarak ele alnmasnn nemi bir gereklilik olarak ortaya kmaktadr. zellikle, kresel ekonomideki artan belirsizlikler, yerli ve yabanc sanayici ve yatrmclar iin Trkiyede ngrlebilir bir yatrm ve i ortamn salamay zorunlu klmaktadr. Bu balamda, Trkiyenin rekabet gcn arttrmaya ynelik

16

vizyonunu, plann ve detayl tedbirlerini ieren bu strateji belgesi kritik bir ileve sahip olacaktr. 7. Strateji belgesinin birinci blmnde kresel gelimeler, ABdeki eilimler ve Trkiyedeki durum analiz edilerek, Trkiyenin nmzdeki dnemde hayata geirecei sanayi stratejisi iin yansmalar incelenmektedir. kinci blmde, Trk Sanayinin uzun vadeli vizyonu ortaya konularak hedefler belirlenmektedir. nc blmde vizyonu gerekletirmeye ynelik sanayi stratejisi ve bunun kapsamndaki politika erevesi tanmlanmaktadr. Drdnc blmde, yatay sanayi politikas alanlar kapsamnda, yatrm ortam, uluslararas ticaret ve yatrmlar, beceriler ve insan kayna, KOBlerin finansmana eriimi, firmalarn teknolojik geliimi, altyap sektrleri ve girdi maliyetleri, evre ve blgesel kalknma politikalarnda sanayi stratejisi asndan kritik unsurlar ortaya konulmaktadr. mahiyetindeki Beinci sektrel blmde, konulara, Trkiyenin eitli sanayi stratejisine rekabet girdi gc sektrlere1 dair

deerlendirmelerine ve balca politika nceliklerine yer verilmitir. Altnc blmde, sanayi stratejisinin uygulanmasnda, izlenmesinde ve koordine edilmesinde dikkate alnacak hususlar zetlenmektedir.

Bu strateji belgesinde ele alnan sektrler Otomotiv, Makine, Elektronik, Beyaz Eya, Tekstil-Hazr giyim, Gda ve Demir-eliktir. Bu sektrlerin 2004 ylnda yaratm olduklar toplam katma deer, Trk imalat sanayi toplam katma deerinin yaklak yzde 63ne denk gelmektedir. Ayrca bu sektrler 2006 ylnda toplam imalat sanayi retiminin yzde 62sini, 2007 ylndaysa toplam imalat sanayi ihracatnn yzde 72sini yapmtr. letmeler ve Sanayi Politikas Faslna ilikin lkemiz Mzakere Pozisyon Belgesinde Otomotiv, Makine, Elektronik, Beyaz Eya sektrlerinde sektrel stratejilerin Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda hazrlanaca ifade edilmitir. Ayrca ABnin belirledii kapan kriterinde Revize Sanayi Stratejisinin 2003 ylndaki Sanayi Politikas belgesinde yer alan sektrleri iermesinin nemi vurgulanm, Demir-elik ve Otomotiv Yan Sanayi sektr ismen zikredilmi, Sanayi ve Ticaret Bakanlnn Sektrel Teknik Komitelerinin sonularnn da dikkate alnmasnn gereklilii belirtilmitir. Bu sebeplerden tr lkemizin belirttii drt sektrn yan sra, Demir-elik Sektr, 2003 ylndaki belgede yer alan Gda Sanayi ile Sanayi ve Ticaret Bakanlnn Teknik Komitesinin olduu Tekstil-Hazr giyim sanayi sektrleri bu metinde yer almtr. Tm sektrlerle ilgili rekabet gc stratejilerinin ise Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda 2010 sonuna kadar tamamlanmas ngrlmektedir.

17

1. Mevcut Durum
8. Dnya ekonomilerinin btnleme eilimi, AB ve DT gibi uluslararas kurumlarn ekonomi politikalarndaki artan belirleyicilii, teknoloji alanndaki hzl gelimeler, bata in ve Hindistan olmak zere gelimekte olan lkelerin ykselii ve emtia fiyatlarndaki art gibi unsurlar, Trkiyenin ekonomik byme kapasitesini dorudan etkilemektedir. Artan kresel rekabet artlarna Trkiyenin uyum salamas, kendi rekabet gcn arttrabilmesi ve yksek ekonomik byme oranlarn devam ettirme gerei, bu hedefe ynelik strateji alanlarnn banda gelen sanayi stratejisinin nemini de arttrmaktadr. Sz konusu sanayi stratejisi tasarmnn balang bileeni olarak belgenin bu blmnde; rekabetilii kresel ve bu ekonomideki gelimelerin eilimler, ABdeki durum, Trkiyenin yansmalar sanayinin gelimesine

zetlenmektedir.

1.1. Kresel gelimeler ve sanayi stratejisi

9. Kresel ekonomi 1997-2007 dneminde yllk ortalama yzde 4,0 olarak byrken, dnya ticareti dnya hslasna gre daha hzl bir gelime gstermitir. Bu dnemde, dnya genelinde ticaretin serbestlemesine paralel olarak, petrol d rnlere talep artm, gelimekte olan lkelerin kendi aralarnda yapt ticaret hacmi genilemitir. Kreselleen mal ve finans piyasalar, gelimesine 2007 ylnda da hzn azaltmadan devam etmitir. 2008 ylnda ise, kresel ekonomi yzde 3,0 bymtr. 10. 2008 ylnda, tm dnya lkelerini etkisi altna alan kresel lekte finansal bir krizle kar karya kalnmtr. Krizin ortaya kmas noktasnda zincirin balang halkas, ABD bankalarnn portfynde her zaman nemli bir yer tutan ipotekli konut kredileri olmutur. Kredi demelerinde yaanan problemler, geri arlan krediler ve sonrasnda teminatlarn sat, konut fiyatlarnda dikkate deer bir de neden olmutur. Banka sermayelerindeki erime sreci bylelikle tetiklenmi ve bir ksr dng iine girilmitir. 11. 2008 yl Eyll ay sonrasnda iddetlenen finansal kriz kinci Dnya Savandan bu yana grlmemi boyutta bir kresel duraklama dnemine girilmesine neden olmutur. 2009 yl genelinde kresel ekonomi yzde 0,6 orannda daralmtr. Kresel ekonomi son dnemlerde yeniden toparlanma iaretleri vermektedir. Dnya ekonomisi 2009 yl son eyreinden itibaren bir nceki yla kyasla 18

yeniden bymeye balam, byme hz 2010 yl ilk eyreinde ivmelenmitir. Ekonomik toparlanmann en belirgin olduu lkeler, finansal kten dorudan etkilenmemi olan balca gelimekte olan lkeler, zellikle Asya lkeleri, olmutur. Gelimi lkeler ierisinde ise ABD ekonomisinin Avro Blgesi ve Japonyaya kyasla daha hzl bir toparlanma sergiledii grlmektedir. Geniletici maliye ve para politikalar toparlanma srecinde etkili olmutur. Krizin ardndan nemli lde artan stoklarn eritilmesi, siparilerin artt ve hisse senetlerinin deer kazand bir ortamda, retimin yeniden balamasna olanak salamtr. ABD igc piyasasnda son dnemde ksmi iyileme sinyallerinin grlmesi de olumlu bir gelimedir. Gelimekte olan lkelerde ise byme canl i talep ve artan emtia fiyatlarndan da destek almaktadr. Politika destei kresel ekonomide sistemik bir k yaanmasn engellemi ve gven gstergelerinin beklenenden hzl toparlanmas salanmtr. 12. Tm uluslararas kurulular, hlihazrda grlen kresel ekonomik toparlanmann beklentilerden hzl gereklemesine ramen, son dnemde aa ynl risklerin art gsterdiine dikkat ekmektedir. zellikle kamu maliyesine ilikin artan kayglar ve azalan gvenle birlikte kresel ekonominin nmzdeki dnemde yavalayabileceine ilikin beklentiler artmtr.
Tablo 1.1: Uluslararas Para Fonu (IMF) Byme Oranlar Tahminleri (Temmuz 2010) IMF Tahminleri Dnya Bymesi Gelimi Ekonomiler ABD Avro Blgesi Japonya in Brezilya Trkiye* Hindistan 2010 Yl iin Tahminler 4,6 2,6 3,3 1,0 2,4 10,5 7,1 5,2 9,4 2011 Yl iin Tahminler 4,3 2,4 2,9 1,3 1,8 9,6 4,2 3,4 8,4

(*) Trkiyeye ilikin tahminler IMFnin WEO April 2010 yaynndan, dier lkelere ve blgelere ilikin tahminler ise sz konusu yaynn Temmuz aynda yaynlanan WEO Update versiyonundan alnmtr.

13. Bununla beraber, inin son yllardaki yksek performans, kresel ekonomideki gelimeleri dorudan etkilemektedir. hracata, yabanc yatrmlara ve teknoloji youn giriimlere ynelik bir strateji benimseyen inde zellikle eitim alannda

19

atlan admlar, yz milyonlar boyutundaki ucuz igcnn niteliini arttrmakta ve tm dier gelimekte olan lkelerde istihdam yaratma performansn kstlamaktadr.2 2001 ylnda inin DTye ye olmas, bata emek youn sektrler olmak zere, Trkiyeyi ve dier birok gelimekte olan ekonomiyi etkilemitir. 14. indekine benzer bir byme sreci de Hindistanda gereklemektedir. Geleneksel olmayan hizmet ihracatnda dnyada nde gelen bir konuma sahip olan Hindistan, zellikle yazlm sektrnde dnyadaki konumunu glendirmektedir. in ve Hindistann reformlarna devam etmeleri durumunda, byme hzlarn srdrmeleri ve kresel rekabet ortamn uzun bir dnem etkilemeleri beklenmektedir. Bunlara ek olarak, Brezilya ve Rusyann da, zellikle sahip olduklar doal kaynaklar nedeniyle dnya ekonomisi iin nemleri artmaktadr. Enerji hammadde fiyatlarndaki art, bu lkelerin bymesine olumlu katk yapacaktr. Nitekim, 2010 yl ilk yarsnda kresel ekonomik toparlanmaya gelimekte olan lkelerin nclk ettii grlmektedir. 15. Bu yeni gelimelerin de etkisiyle, gemi yllarda gelimekte olan lkeler iin, ucuz igcne ve hammaddeye sahip olmak, rekabet edebilmek iin yeterliyken, gnmzde etkin ileyen bir piyasa mekanizmasna, elverili bir yatrm ortamna ve kurumsal yapya, kresel lekte rekabet edebilecek yetkinliklerle donatlm bir igcne, girdileri nitelikli ve ucuz salayan altyap sektrlerine sahip olmann nemi artmtr.3 Gelimekte olan lkelerin rekabet glerini arttrmalar, ekonomik bymenin verimlilik artlarna dayanmasna ve yeni sektrlerde/faaliyetlerde yetkinliklerini arttrmalarna baldr. 16. Yeni kresel mimaride yksek katma deer yaratabilmek; uzmanlama, yeni teknolojilerden faydalanma, yenilikilik kapasitesini gelitirme gibi faktrlere bal hale gelmektedir. Bir ekonominin byme kapasitesinin arttrlmas, kendini gelitirebilen, rekabet gcn srekli arttrabilen firmalarn saysnn artmasna paralel olarak gereklemektedir. Ayrca, insan kaynann srekli olarak gelitirilmesi, bilgi ve iletiim teknolojilerinin yaygnlamas, yenilikilie

inin ihracatna dair bir deerlendirme iin bkz. Rodrik, D. 2007. What does China export, China and the World economy; inde eitim sektrnde atlan admlara dair bkz. Li et. al, 2008. "The Higher Educational Transformation of China and Its Global Implications", NBER Working Paper No. 13849. 3 Dnya Bankas, Commission on Growth and Development, 2007. The Growth Report, Washington D.C.

20

odaklanlmas kii bana geliri srekli olarak arttrabilmenin yolu olarak ne kmaktadr. 17. Dnyada teknoloji alannda yaanan sratli gelimeler, uluslararas finansal sistemin ve ticaret sisteminin giderek serbestlemesiyle birleince, i yapma biimlerinde nemli deiimler yaanmaktadr. Bilgi youn ve yksek katma deerli mal ve hizmet retebilmek, rekabet gcnn belirleyicisi olarak n plana kmakta, zellikle igcnn eitim dzeyi, gerekli becerilere sahip olmas giderek nem kazanmaktadr. Byle bir ortamda, imalat sanayi alannda faaliyet gsteren bir iletmenin rekabet gcnn ana belirleyicisi, sadece imalat yetkinlii deil; tasarm, lojistik, datm gibi pek ok hizmet alanndaki performansna bal olabilmektedir. Bunun sonucu olarak, sanayi politikas giderek yataylamakta ve deer zincirindeki, dorudan imalatla ilgili olmayan dier aamalar, hizmet ve destek faaliyetlerini de kapsar hale gelmektedir. 18. Sanayi stratejisi, uyguland lkelerde, kresel ekonomiye uyum biimini ekillendiren/ynlendiren bir ara olarak n plana kmaktadr.4 Gemi dnemde, zellikle Uzakdou lkeleri, sanayi politikalar yardmyla ekonomik kalknmann ivme kazand nemli baarlar sergilemilerdir. Japonya ve Kore nceden belirlenen ve yksek katma deer yaratabilecek bebek endstrilerin, yeterince rekabeti olana kadar, ticaret tarifeleri, d ticaret engelleri, dorudan veya dorudan olmayan kamu bankalar ve irketleri vastasyla verilen devlet destekleriyle geliimini desteklemilerdir. Bu lkeler; irket, rn ve pazar baznda iin ise ihracat yabanc hedefleri lisans koyarak, almna iyi ve performans dorudan gsteren yabanc irketleri dllendirerek ihracata odakl bir sanayi stratejisi izlemitir. Teknolojik ilerleme sermayeye odaklanlmamtr. Ancak 1997 Asya krizinin etkileri ve DTnn piyasalara devlet mdahalesini kstlayan kurallar nedeniyle, bu lkelerin uygulam olduklar sanayi politikalarnn baka lkelerde uygulanabilirlii tartlabilir olmutur. 19. te yandan Gneydou Asya Uluslar Birlii (ASEAN4) lkeleri olarak adlandrlan Malezya, Tayland, Endonezya, Filipinler ise sanayi stratejilerini dorudan yabanc yatrmlar (DYY) ekmek zerine kurarken yurtii piyasay korumak zere tarifeler, ithalat engelleri uygulam ve yabanc firmalara
4

Bkz. UNCTAD. 2007. Trade and Development Report, 2007, New York ve ve Rodrik, D.2007. Industrial Policy for 21st Century.

21

yerelleme

art

koymulardr.

Bu

ekilde

dorudan

sermayenin

dsallklarndan ve yerel sanayiye olan pozitif katklarndan maksimum dzeyde yararlanlmtr. 20. Sanayi politikas alanndaki baarl lke rnekleri, politika uygulama, izleme ve koordinasyon kapasitesinin, en az tasarlanan politikalarn nitelii kadar nemli olduunu gstermektedir. Ayn zamanda, eski dnemde, basit anlamda baz sektrlerin seilip desteklenmesine indirgenen sanayi politikalarnn hem etkinliinin son derece kstl olduu, hem de AB ve DT gibi lkelerin uluslararas ticaret ortamnda ykmllklerini belirleyen kurulularca engellendii grlmektedir. Dolaysyla, gnmzde, sadece belirli sektrlerin seilerek desteklenmesini deil, yatay politikalar vastasyla firmalarn rekabet gcn arttran; ayrca mevcut ve yeni sektrlerin kresel ekonomide daha yksek katma deer yaratacak biimde konumlanmalarn salayabilecek ekilde ynlendirebilen, blgesel eitsizlikleri sanayi politikas kanalyla azaltabilen bir sanayi politikas yaklam birok lkede benimsenmektedir. Bu yeni sanayi stratejisi yaklam, bir yandan mevcut sektrlerin ve firmalarn yeniden yaplanmalarn, daha verimli ve rekabeti hale gelmelerini salarken, dier yandan ekonomide yeni faaliyetlerin ve yeni yetkinlik alanlarnn ortaya kabilmesi iin gereken ortam salamay hedeflemektedir. 21. Dnyada, sanayi politikas alannda karar verme katmanlarnn da eitlenmekte olduu grlmektedir. DT ve AB uygulamalar ile lkeler arasndaki ikili anlamalar, firmalarn rekabet gcn dorudan etkilemektedir. Bununla birlikte, ulusal politikalar da, firmalarn kresel ekonomiye intibakn hzlandrmak, sanayinin ve lkenin ulusal/yerel sorunlarnn (istihdam, blgesel gelime, tarm vb. gibi) zmne hizmet etmek bakmndan hayati bir ileve sahiptir. Ayn zamanda, dnyadaki baarl uygulama rneklerinin, firmalarn rekabetiliini glendirmede yerel giriimlerin nem kazandna iaret etmesiyle, merkezi ynetimlerden yerel ynetimlere sanayi politikas alannda da nemli bir yetki ve sorumluluk devri gereklemektedir.

1.2. Avrupa Birliindeki gelimeler

22. ABD ekonomisindeki yavalama ve mali piyasalardaki sorunlar, ABye de yansmaktadr. Byle bir dnemde, zaten byme performansnda arzu ettii hz yakalamayan, yenilikilik ve giriimcilik gibi konularda ABDnin gerisinde kalan ABnin rekabetilii, bata emek piyasas olmak zere, i pazar srecinin 22

tamamlanmas ve mali piyasalarda btnlemenin salanmasna ynelik reformlara hz verilmesine bal hale gelmektedir. Avrupada kresel finans krizi sonras ortaya kan bor krizi, AB lkelerinin yksek byme oranlarna ulamasn ve rekabet gcn artrmasn engellemitir. lkelerin mali yaplarnda meydana gelen bozulmaya kar, otoritelerin ald gecikmi kararlar, bor krizinin daha da derinlemesine ve gven ortamnn sarslmasna neden olmutur. zellikle, Portekiz, talya, rlanda, Yunanistan, spanya ( PIIGS lkeleri ) bata olmak zere, birok Avrupa lkesinde ek mali tedbirler devreye konularak orta vadede krizin etkilerinin ortadan kaldrlmas, lkelerin mali yaplarnn salamlatrlmas ve gven ortamnn yeniden tesis edilmesi hedeflenmitir. Ayrca; AB, Avrupa Komisyonu ve IMF ibirliiyle kurulan 750 milyar Avroluk Avrupa Finansal stikrar Mekanizmas, lkelerin, alnan tm tedbirlere ramen, gelecekte yaayabilecei sorunlara kar bir teminat nitelii tamaktadr. nmzdeki yllarda, kamu maliyesi sorunlu lkeler, AB tarafndan belirlenen Maastricht kriterlerini lt alarak, bte a/hsla oranlarn yzde 3 seviyesinin, kamu bor stoku/hsla oranlarn ise yzde 60 seviyesinin altna ekme yolunda ilerleyeceklerdir. Nitekim, 26-27 Haziran 2010 tarihinde Kanadann Toronto kentinde gerekletirilen G-20 Liderler Zirvesinde bte aklarnn 2013 ylna kadar yarya indirilmesi, dier yandan bor stoklarnn milli gelire orannn 2016 ylna kadar azaltlmas veya istikrara kavuturulmas konusunda anlama salanmtr. Bununla birlikte mali konsolidasyonun miktar ve zamanlamasna her lke kendisi karar verecektir. Her ne kadar byme dostu mali konsolidasyon stratejileri izlenmesi konusunda bir mutabakat salanm gzkse de, blge genelinde kalc ve srdrlebilir bir bymenin salanmas iin rekabet gc eksikliinden kaynaklanan yapsal sorunlara odaklanlmas n planda olmaldr. 23. Avrupa lkelerinin uzun vadeli ekonomik ve sosyal gelime hedeflerini ortaya koyan ve ABnin rekabet gcn arttrmay hedefleyen 2000 yl Lizbon Stratejisi, ABnin gelecei iin nemini korumakta; ye lkeler iin byme ve istihdam ncelikli hedef olarak n plana kmaktadr. 2005 ylnda Yenilenen Lizbon Stratejisinin amalar Avrupay, yatrm yapmak ve almak iin daha ekici bir yer haline getirmek, byme iin bilgi ve yenilikilie odaklanmak ve daha fazla ve daha iyi i yaratmak olarak belirlenmitir. 2010 yl itibariyle ABde Aratrma Gelitirme (Ar-Ge) harcamas / Gayrisafi Yurtii Hsla (GSYH) orannn yzde 3, istihdam orannn ise yzde 70 olmas hedeflenmitir.

23

24. malat sanayinin nemli bir role sahip olduu ABde, hslann yaklak bete biri, ihracatn yzde 75i ve zel sektr Ar-Ge faaliyetlerinin yzde 80i imalat sanayi tarafndan yaplmaktadr.5 AB-27deki imalat sanayi retimi, 1993-2007 arasnda yllk ortalama yzde 2,2 bymeyle ABDnin gerisinde kalm fakat Japonyadan daha iyi bir performans sergilemitir. Ancak, kresel krizin etkisiyle AB-27 imalat sanayi retimi 2008 ylnda yzde 1,9 orannda dmtr. Bu d eilimi 2009 ylnda ivme kazanm ve sz konusu daralma oran yzde 14,8 dzeyinde gereklemitir. 25. ABdeki sanayi faaliyetleri, zellikle in ve dier ykselen Asya ekonomilerinden gelen nemli bir rekabet basksyla karlamaktadr. zellikle son dnemde, ABdeki sanayi faaliyetlerinin igc maliyetlerinin daha ucuz olduu blgelere kaymaya balamas, ABde kamuoyundaki kayglar arttrmtr. Ancak AB-15 lkelerinden dar giden yatrmlarn halen nemli bir blm ABDye gitmekte, yeni AB yesi lkelere giden yatrmn pay yzde 13, ine giden ise yzde 3.8 dzeyinde kalmaktadr.6 26. Bu eilimler sonucunda, sanayinin rekabet gcn arttrc yatay sanayi politikas ABnin gndeminde nem kazanmaktadr. Endstriyel yeniliin, Ar-Ge yatrmlarnn ve sanayi sektrlerinde yeniden yaplanmann desteklenmesi iin yeni yaklamlar gelitirilmektedir. ABde ihracatn beceri ieriini iyiletirmek, AByi Ar-Ge yatrmlar iin cazibe merkezi haline getirmek ve AB ticaretinin byk bir ksmn oluturan ortayksek teknoloji sektrlerinde bir atlm gerekletirmek gibi konular ncelikli alanlar arasnda yer almaktadr. te yandan ne kan gncel AB Giriimlerine, Pazar Liderlii Giriimi (Lead Market Initiative) ve firmalar arasnda alarn gelitirilmesi ve kmelenmelerin glendirilmesine ynelik giriimler rnek verilebilir. Pazar Liderlii Giriimi; eSalk, Koruyucu Tekstil, Srdrlebilir naat, Biyo-rnler, Geri Dnm, ve Yenilenebilir Enerji sektrlerinde mevzuat, standardizasyon ve kamu ihalelerini daha yeniliki yaparak sektrlere olan talebi artrmay, katma deer ve istihdam yaratmay hedeflemektedir. Bununla birlikte, hizmet sektrnde yenilikilik ve kmelenme alannda artan bilim-sanayi ilikisi erevesinde, dnya seviyesinde
5

Comission Staff Working Document, SEC(2005)1215 Implementing the Community Lisbon Programme: A policy framework to stregthen EU manufacturing towards a more integrated approach for industrial policy 6 Comission Staff Working Document, SEC(2005)1215 Implementing the Community Lisbon Programme: A policy framework to stregthen EU manufacturing towards a more integrated approach for industrial policy

24

yenilik kmeleri, blgesel kmeler ve alarn gelitirilmesine ilikin yeni AB Bildirimlerinin (Communication) yaynlanmas AB gndemde yer almaktadr. 27. AB lkelerinde uygulanan sanayi politikas genel itibariyle, bir yandan yatay alanlara odaklanrken, dier yandan da sektrlere zg politikalar iinde barndrmakta ve ok eitli politika aralar arasnda rekabet gcn ykseltmeye ynelik bir denge gtmeyi hedeflemektedir. Bu politikalar ve ilgili mevzuat, ABde merkezi olarak belirlenmemekte, ye lkelerin kendi sanayi politikalarn ABnin hedefledii stratejilerle ve nceliklerle uyumlatrmalar beklenmektedir. Bu dorultuda, bu rapordaki erevenin hazrlanmas srecinde, ABdeki sanayi politikalarna genel yaklam ve Lizbon Stratejisi dhilindeki ncelikli alanlarla uyum salanmas gereklilii de gz nnde bulundurulmutur. 28. Trkiye, 1999da alm olduu ABye aday lke statsnden daha nce, 1996dan itibaren Gmrk Birliinin iinde olmas nedeniyle, dier yeni ye ve aday lkelerden farkl bir konumda bulunmaktadr. zellikle sanayi alannda Trkiye, ABnin nemli bir paras haline gelme srecindedir. 2009 ylnda Trkiyenin ihracatnn yzde 46s AB lkelerine yaplrken, Trkiyeye son dnemde (2003-2009) gelen dorudan yabanc yatrmlarn yzde 77si AB lkelerinden gelmektedir. Bu balamda, Trkiyenin, ABdeki sanayi politikas ve rekabet gc tartmalarnn etkin bir katlmcs olmas hem AB yelerinin rekabetilik perspektifi hem de Trkiyenin ABye uyumu asndan nem arz etmektedir.

25

1.3. Trkiyedeki gelimeler ve rekabet gc

29. 90l yllar alkantlarla geiren Trkiye ekonomisi, 2001 krizinin ardndan uygulanan yapsal reformlar sonucunda salanan makroekonomik istikrarla beraber bu dnemde dnyadaki en baarl ekonomik byme performanslarndan birini sergilemitir. Dnyada teknolojik, ekonomik ve siyasi gelimelerin yaand bir ortamda, Trkiye hzla dnya ekonomisinin ve ABnin nemli bir paras haline gelmeye balamtr. Bylece Trkiye, bir yandan kresel ekonomi iindeki birok frsat yakalama imknna kavuurken, dier yandan da dnyadaki olumsuz eilimlerin etkilerine daha ak hale gelmitir. 30. Trkiye ekonomisi 2002-2008 yllar arasnda yatrm ve verimlilik artlarna dayal olarak 27 eyrek st ste bymtr. ABye ekonomik, sosyal ve mevzuat uyumu alanlarnda nemli ilerlemeler salanmtr. Trkiyedeki gl uluslararas balantlara sahip, ihracata dayal retim yapan, geni ve eitlenmi bir imalat sanayi taban, 2001 sonras yeni ekonomik iklime bal olarak hzl bir gelime sreci iine girmitir. Salanm olan istikrar ortam, AByle Gmrk Birliinin etkisiyle de birleince, retim ve d ticaret yapsnda da nemli bir dnm yaanmaya balamtr. 31. Bir yanda Dou Asya ekonomilerinin hzla gelimesi, dier yanda ABnin rekabeti konumunu srdrmesi, Trkiyenin corafi konumunu giderek daha nemli hale getirmektedir. Trkiye, ABdeki tketim kalplaryla byk lde uyum gsteren, byk ve gen bir pazara sahip olmann yannda, blgesindeki lkelerle kyaslandnda, dinamik bir sanayi ve hizmetler altyapsna sahiptir. Bu konumu, Trkiyeye, kresel yatrmclar iin nemli bir cazibe merkezi zellii de kazandrmaktadr. Trkiyenin, blgesindeki lkelerin de kresel ekonomiye eklemlenmesinde nemli bir rol stlenme potansiyeline sahip olmas, Trk sanayisi iin nmzdeki dnemde ok sayda yeni frsat da beraberinde getirecektir. Son dnemde, bata AB merkezli irketler olmak zere birok kresel irket, blgesel operasyonlar iin Trkiyeyi bir s ve yatrm merkezi olarak konumlandrmaktadr. nmzdeki dnemde, bu eilimin doru stratejiler sayesinde glenmesi, hem Trkiyenin hem de ABnin rekabet gcne nemli bir katk yapabilecektir. 32. 2005-2008 dneminde ilave istihdam art yllk ortalama yzde 1,9 dzeyinde iken, 2009 ylnda kresel kriz nedeniyle istihdam art yzde 0,4e dmtr. 26

stihdam artnn ekonomik bymenin gerisinde kalmasnn temel sebebi, ekonomideki yap deitirme eiliminin hz kazanmas, tarm sektrnn paynn giderek azalmas ve ekonomik bymeye verimlilik artlarnn kaynaklk etmesi olmutur. stihdamn sektrel dalmna bakldnda 2002den 2008e tarm kesimi istihdam oran yzde 11,3 puan azalrken, sanayi, hizmet ve inaat sektrlerinin istihdam oran srasyla yzde 2,4 puan, 7,4 puan ve 1,4 puan dzeyinde artmtr. 2005-2009 dneminde alma andaki nfustaki art yllk ortalama 830 bin kii olarak gereklemitir. Bununla birlikte ekonomideki yap deitirme eilimi kresel kriz nedeniyle olumsuz ynde etkilenmitir. 2009 ylnda 2008e gre tarm kesimi istihdam oran 1,0 puan artarken, sanayi, istihdam oran 1,8 puan azalmtr. Hizmet ve inaat sektrlerinin istihdam oran ise srasyla 0,5 puan ve 0,3 puan dzeyinde artmtr. 33. 2008 ylnda igcndeki art 2007 ylna gre 691 bin kii olurken, ayn dnemde istihdam edilenlerin says 2007 ylna gre 456 bin kii artarak 21 milyon 194 bin kiiye ulamtr. Buna gre isiz says 235 bin kii artmtr. 2008 ylnn tamamnda, bir nceki yla gre, tarm, sanayi ve hizmet sektrnde srasyla, 149 bin kii, 138 bin kii ve 168 bin kii istihdam art gzlenmitir. Tarm d istihdam ise sz konusu dnemde nceki yla gre 306 bin kii artmtr. Trkiye genelindeki isizlik oran 2008 ylnda, 2007 ylna gre 0,7 puan artarak yzde 11,0 olarak gereklemitir. Kresel krizin etkisiyle tm dnya lkelerinde olduu gibi lkemizde de istihdam azalm ve isizlik oran artmtr. 2009 ylnda isizlik oran yzde 14,0 olmu, ancak Orta Vadeli Programda (OVP) 2009 yl iin tahmin edilen yzde 14,8 orannn altnda gereklemitir. Benzer ekilde OVPye gre 2009 ylnda istihdam dzeyinin 20,9 milyon kii olmas ngrlmken istihdam edilen kii says 2009 ylnda beklentinin zerinde gereklemi ve 21,3 milyon kii olmutur. ktisadi faaliyetin istikrarl bir toparlanma eilimine girmesi, igc piyasasna da olumlu biimde yansmaktadr. Nitekim 2010 yl Ocak-Nisan dneminde geen yln ayn dnemine gre isizlik oran kademeli olarak azalmaktadr. 34. Ekonominin genelinde, 2002-2007 yllar arasnda verimlilik art yllk ortalama yzde 6 dzeyinde, imalat sanayinde ise yzde 7 dzeyinde gereklemitir. Ayn dnemde, imalat sanayinin istihdam performans hem gemi dnemlere, hem de hizmet sektrne nazaran dk kalmtr. 2008 ylnda ise sanayi sektr, yzde 3,2lik istihdam artyla olduka iyi bir performans sergilemitir. 2009 ylnda ise kresel krizin zellikle sanayi sektrn olumsuz ynde 27

etkilemesiyle sanayi istihdam yzde 8,2 orannda azalmtr. Ayn dnemde tarm ve hizmetler sektrleri istihdamnda art gzlenmitir.
Tablo 1.2: gc Verimlilii ve stihdamdaki Ortalama Yllk Art Oran, Sektrlere Gre

Verimlilik

Genel

stihdam

Verimlilik

Tarm

stihdam

Verimlilik

Sanayi

stihdam

Verimlilik

Hizmetler
%3 %3 %4 %2

stihdam

19921997 19972002 20022007 2008 2009

%3 %1 %6 -

%2 %0 %1 %2 %0.4

%0 %6 %5 -

%0 %3 %4 %3 %4.5

%3 %2 %7 -

%3 %1 %1 %3 %-8.2

%2 %1 %3 -

%1.9

Kaynak: TK

35. Son yllarda, imalat sanayinde grlen verimlilik art, retimin de tempolu bir ekilde ykselmesine katk yapmtr. Ayn dnemde, imalat sanayi ihracat ve ithalat miktarnda da nemli bir art yaanmtr.
Tablo 1.3: malat Sanayi Gstergeleri (Yzde), 2003, 2007, 2008,2009 2003 GSYH indeki Pay retim Art (Sabit Fiyatlarla) hracat Art (Cari Fiyatlarla) thalat Art (Cari Fiyatlarla) Kapasite Kullanm Oran*
Kaynak: TK * Kaynak: TCMB

2007 24 5,6 26 21,3 78.3

2008 24 -0.1 23.8 12,2 75.2

2009 23 -7.2 -23.8 -26.1 65.0

23 8,4 31,7 34,6 -

36. Kresel finansal krizin etkileri ile birlikte, 2008 ylnn drdnc eyreinde, sanayi katma deeri yzde 10,6 orannda azalmtr. 2008 yl drdnc eyrekte, imalat sanayi sektrnn GSYH iindeki pay yzde 22,3 olarak gereklemitir. 37. Uzun dnemli bir perspektiften bakldnda, Trkiyenin kresel ekonomiyle ban kuran lokomotif sektrn imalat sanayi olduu grlmektedir Trkiyenin toplam ihracat iinde imalat sanayi rnlerinin pay, 1980deki yzde 37 28

dzeyinden, 2009da yzde 93e ulamtr. Trkiyede 2002-2008 yllar arasnda yaanan d ticaret hacmi art da dikkat ekici bir boyuttadr. 2002deki 87 milyar dolarlk d ticaret hacmi, yllk ortalama yzde 25lik bir artla 2008 ylnda 334 milyar dolar dzeyine ulam, 2009 ylnda ise 243 milyar dolar olarak gereklemitir.
Tablo 1.4: 2002-2010 Dnemi Trkiyenin D Ticaret Rakamlar (Milyon Dolar) Yl 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 OcakMays hracat 36.059 47.253 63.167 73.476 85.535 107.272 132.027 102.128 45.546 thalat -51.554 -69.340 -97.540 -116.774 -139.576 -170.063 -201.964 -140.899 -68.125 Ticaret Dengesi -15.495 -22.087 -34.373 -43.298 -54.041 -62.791 -69.936 -38.771 -22.579 Ticaret Hacmi 87.613 116.593 160.707 190.251 225.111 277.334 333.991 243.027 113.671

Kaynak: D Ticaret Mstearl

38. malat sanayi ihracatndaki hacim artna kout olarak hem pazar hem de rn deseni bakmndan eitlenme sreci yaanmaktadr. Bu eitlenme eilimi, Trkiyeyi dier yeni AB yesi lkelerden ayrtran bir faktr olarak ortaya kmaktadr. 2008 ylnda, Trkiyenin 1 milyar dolarn stnde ihracat yapt lke says 30; 501 milyon -1 milyar dolar arasnda ihracat yapt lke says 19dur. 39. Avrupa Birlii lkelerinin ekonomik bymesinin yavalamasnn ihracata etkileri 2008 ylnn son aylarnda grlmeye balamtr. 2007 ylnda yzde 56,3 olan Avrupa Birliinin ihracattaki pay 2009 ylnda yzde 46ya gerilemitir.

29

Tablo 1.5: 2007, 2008 ve 2009 Yl hracatnn lke Gruplarna Gre Dalm, Milyon Dolar Deiim (%) -25,9 -34,9 -18,9 -27,6 12,3 27,3 -14,9 -25,9 -25,8 -28,0 -24,8 -20,3 -24,5 -5,2 -17,2 -60,2

2007 A- AB (27) B-TRKYE SERBEST BLGELER C-DER LKELER 1-Dier Avrupa 2-AFRKA Kuzey Afrika Dier Afrika 3-AMERKA Kuzey Amerika Orta Amerika ve Karayipler Gney Amerika 4-ASYA Yakn ve Orta Dou Dier Asya 5-Avustralya ve Yeni Zelanda 6-Dier lke ve Blgeler Seilmi lke Gruplar OECD lkeleri EFTA lkeleri Karadeniz Ekonomik birlii Ekonomik birlii Tekilat Bamsz Devletler Topluluu Trk Cumhuriyetleri slam Konferans Tekilat 65.675 1.328 16.784 4.700 10.088 2.874 20.311 60.399 2.943 43.930 10.843 5.976 4.030 1.947 5.603 4.541 549 514 20.309 15.081 5.227 343 857

2008 63.390 3.008 65.622 15.678 9.063 5.850 3.212 6.532 4.802 829 901 32.505 25.430 7.074 435 1.410

2009 46.984 1.957 53.187 11.358 10.179 7.447 2.732 4.838 3.563 597 678 25.891 19.187 6.704 360 561

Pay (%) 46,0 1,9 52,1 11,1 10,0 7,3 2,7 4,7 3,5 0,6 0,7 25,4 18,8 6,6 0,4 0,5

70.472 3.262 20.867 6.248 13.938 3.749 32.597

54.227 4.327 12.315 5.945 8.742 3.397 28.663

-23,1 32,7 -41,0 -4,8 -37,3 -9,4 -12,1

53,1 4,2 12,1 5,8 8,6 3,3 28,1

Kaynak: D Ticaret Mstearl

40. Trkiyenin ihracatnn lke gruplarna dalmnda ABnin arl devam etmekte, ancak dier blgelerin de portfydeki paylarnn artmakta olduu

30

grlmektedir. 2007 ylnda 60,3 milyar dolarla yzde 56,3 paya sahip olan AB27 lkelerine ihracatmzn, 2009 ylnda 46,9 milyar dolarla ihracattaki paynn yzde 46ya dt grlmektedir. hracatmzda yzde 19 pay alan Yakndou ve Ortadou lkelerine ynelik ihracatmzn ise 19 milyar dolar dzeyinde olduu grlmektedir. Afrika lkelerine ynelik ihracatmz yzde 12,3lk artla 10,2 milyar dolar olarak gereklemitir. 41. Dnya Ekonomik Forumu tarafndan hazrlanan 2009-2010 Global Rekabet Gc Endeksine gre, Trkiye 133 lke arasnda, 61. srada yer almaktadr. Rekabet gcn belirleyen unsurlardan greli olarak olumlu katk yapanlar arasnda piyasa bykl, zel sektr gelimilii, mal piyasalarn etkinlii; rekabet gcn olumsuz etkileyen unsurlar arasnda ise igc piyasas etkinlii, kurumsal altyap, yksekretim ve mesleki eitim ile finansal piyasalarn gelimilii bulunmaktadr.
ekil 1.1: Rekabet Gc Bileenlerine Gre Yaplan Sralamada Trkiyenin 133 lke indeki Sralamas

gc Piyasas Etkinlii Kurumsal altyap M ali Piyasalar Etkinlii Salk ve lkretim Yksekretim ve renim novasyon M akroekonomik Durum Fiziki Altyap M al Piyaslar Etkinlii Teknolojik Hazrlk zel Sektr Gelimilii Piyasa Bykl
15 52 56 54 64 62 69 74 73 80 96

120

Kaynak: Dnya Ekonomik Forumu, Rekabet Gc Endeksi, 2009

42. Trkiyenin rekabet gcnn bileenleri ABye yeni ye olan 12 lkeyle mukayese edildiinde, zel sektr gelimilii (business sophistication), yenilikilik, kamudaki kurumsal altyap, zel sektrdeki kurumsal ynetiim dzeyi alanlarndaki performansnn daha iyi; fikri mlkiyet haklar, demiryolu a 31

kalitesi, liman kalitesi, bilgi-iletiim teknolojilerinin yaygnl alanlarndaki performansnn ise daha kt olduu grlmektedir. Dier alanlarda ise yaklak olarak benzer bir performans sz konusudur. Trkiye bu performans ile Ortadou, Kafkaslar, Kuzey Afrika ve Balkanlar kapsayan geni bir corafyadaki lkelerle ile kyaslandnda, bu blgedeki gelimi rekabetilik dzeyine sahip lkelerin banda gelmektedir. 43. Trk imalat sanayinin alt sektrler bazndaki yapsnda, 1996dan 2008e nemli bir niteliksel dnm yaand grlmektedir. Toplam imalat sanayi ihracat iinde otomotiv, makine, beyaz eya, elektronik, petrol rnleri ve lastik-plastik sektrlerinin paynda kayda deer bir art grlmektedir. te yandan, giyim eyas, tekstil rnleri gda rnlerinin pay, 1996 -2008 yllar aras azalma gstermitir. zellikle in ve Hindistandaki reticilerin ykselttii uluslararas rekabet basklar sonucunda, geleneksel emek youn faaliyetlerin, ihracat iindeki pay azalrken, bu sektrlerde daha yksek katma deerli, yeniliki retim yaplarna geme basks hissedilir olmutur. Ayrca, kresel ekonomide hzla yaanmakta olan emtia fiyatlarndaki deiimin, Trkiyede imalat sanayisinin ihracat ve retim yapsn da etkilemesi beklenmektedir.

32

Tablo 1.6: malat Sanayi Alt Sektrlerinin Toplam malat Sanayi hracat indeki Pay (Yzde) Sektr Ana Metal Sanayi Motorlu Kara Tat ve Rmorklar Giyim Eyas Tekstil rnleri Baka Yerde Snflandrlmam Makine ve Tehizat Kok Kmr, Rafine Edilmi Petrol rnleri ve Nkleer Yaktlar Gda rnleri ve ecek Metal Eya Sanayi (Makine ve Tehizat Hari) Baka Yerde Snflandrlmam Elektrikli Makine ve Cihazlar Kimyasal Madde ve rnler Plastik ve Kauuk rnleri Metalik Olmayan Dier Mineral rnler Mobilya ve Baka Yerde Snflandrlmam Dier rnler Dier Ulam Aralar Radyo, Televizyon, Haberleme Tehizat ve Cihazlar Kat ve Kat rnleri Dabaklanm Deri, Bavul, El antas, Saraciye ve Ayakkab Aa ve Mantar rnleri (Mobilya Hari); Hasr Vb. rlerek Yaplan Maddeler Tbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat Ttn rnleri Basm ve Yaym; Plak, Kaset Vb. Bro, Muhasebe ve Bilgi leme Makineleri Kaynak: TK 1996 10,9 4,8 23,5 18,6 4,0 1,3 12,0 2,3 3,8 6,1 2,5 3,8 1,2 0,8 1,5 0,6 1,1 0,3 0,3 0,5 0,2 0,1 2000 8,8 6,8 21,2 18,1 5,4 1,2 7,2 2,6 3,2 5,5 3,1 4,4 2,5 3,5 3,8 0,6 0,7 0,2 0,3 0,5 0,2 0,2 2007 12,2 16,8 11,7 10,7 7,9 4,9 5,1 4,2 4,1 4,0 3,9 3,4 3,1 2,7 2,7 0,8 0,6 0,5 0,3 0,2 0,1 0,1 2008 17,9 15,3 9,2 9,1 7,8 5,8 5,2 4,4 4,0 4,0 3,8 3,5 2,8 2,7 1,9 0,8 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,1 2009 15,8 13,5 10,1 10,0 8,5 3,8 6,2 4,7 4,3 4,5 4,2 3,9 2,9 2,5 2,0 1,0 0,5 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 2010 Oc.May. 14,7 14,9 10,4 9,6 8,3 4,2 5,8 4,5 4,3 5,1 4,4 3,9 3,2 1,6 1,9 1,1 0,6 0,5 0,4 0,3 0,1 0,1

44. hracattaki

gelimeler,

sektrlerin

dnyadaki

pazar

paylaryla

birlikte

incelendiinde rekabet gc asndan, kresel ekonomide hzl ykselen sektrlerin olduu; ancak imalat sanayinde yldz sektr olarak tanmlanabilecek (dnyada yksek pazar payn srekli olarak arttrabilen) sektrlerin saysnn ise az olduu grlmektedir. (ekil 1.2) Otomotiv ve demir-elik sektrleri ise dnyada nemli pazar payna sahip olmalarnn yannda, tempolu bir byme performans sergilemektedir. Dier taraftan, 2007de tekstil, hazr giyim, sebzemeyve gibi dnyadaki pazar pay yksek olan sektrlerimizin ihracat byme

33

oranlar yava bir seyir izlemektedir. hracat hzl artan sektrlerimizin (petrol ve petrol rnleri, elektrikli makineler, metal rnleri) dnyadaki pazar paylarysa greli olarak dk bir seviyededir. Televizyon retimi, 2004 ve 2005deki yksek performansna karn, 2006 2009 dneminde d eilimine girmitir.
ekil 1.2: Sektrel Rekabet Gc: Dnyadaki Pazar Paylar ve Byme Hzlar, 2006
80%
Ortalama Pazar pay: %1.8

70%

Ykselen Sektrler

Yldz Sektrler

Ortalama yllk ihracatta byme hz (2002-2006)

Petrol ve petrol rnleri 60% Dier tatlar 50%

Tat aralar

Elektrikli Makineler
40% G kayna ve makineler

Metal rnleri

Demir-elik

30%

Muhtelif imalat sanayi rnleri Metal-d mineraller

Ortalama byme hz: %35

Sebze ve meyve Tekstil Hazr giyim

20%

Telekom ve ses cihazlar

10%

Zor Durumdaki Sektrler

1,00% 2,00% 3,00% 4,00%
Art

0% 0,00%

5,00%

6,00%

Dnya pazar pay (2006)

Kaynak: TEPAV, Birlemi Milletler COMTRADE veri taban

45. Son yllarda d ticaret yapmzda yaanan nemli bir deiiklik de imalat sanayinin uluslararas (petrol ve doalgaz d) ara mal ithalatnda yaanan arttr. Bu piyasalarda emtia fiyatlarnn ykselii, ihracatn sektrel artn sebepleri arasnda, yatrmlarda ve ihracattaki arta paralel olarak, kompozisyonunun deimesi ve kurun deerlenmesi gsterilebilir. 46. AB ile karlatrldnda teknoloji youn sektrlerin Trkiyenin toplam ihracat iindeki pay hala ok geridedir (Tablo 1.7). malat sanayinde 2001in ardndan hzlanm olan yapsal dnmn de etkisiyle, Trkiyede orta-st teknolojili rnlerin ihracatnn ykselmesine karn, bu alanlardaki yerel kmelenmelerin henz yeterince geliememi olmasndan dolay, yksek teknolojili rnlerin katma deerinde herhangi bir art yaanmamaktadr. Bu durum, byk lde Trkiyede yaplan orta ve yksek teknolojili retimin ithal ara girdiye bamllnn bir sonucu olarak ortaya kmaktadr.

34

Tablo 1.7: malat Sanayi retim ve hracatnn Yaps (Yzde Pay) Teknoloji Younluu(1) 2002 Yksek Ortann st Ortann Alt Dk 5,1 18,2 26,7 50 TRKYE retim 2008(2) 4,1 24,8 32,1 39 100 2002 6,2 24,3 22,8 46,8 100 hracat 2008 3,1 30,9 37,7 28,3 100 AB hracat(3) 2006 21,6 41,1 19,1 18,3 100

Toplam 100 Kaynak: DPT 2010 yl program (2) 2006 fiyatlaryla DPT tahminidir. (3) OECD yesi AB lkeleri

(1) OECD snflandrmas esas alnmtr.

47. Sanayi ihracatnda orta-st teknoloji ieren sektrlerin paynn artmasnn bir sonucu olarak Ar-Geye yaplan harcamalar son dnemde nemli bir art eilimine girmitir. 2007de GSYHnin yzde 0.76s dzeyinde, 3,2 milyar Avroluk Ar-Ge harcamas yaplmtr. 2008de ise GSYHnin yzde 0.73 dzeyinde Ar-Ge harcamas yaplmtr Her ne kadar bu miktar ABnin bu alandaki Lizbon Hedefi olan yzde 3 hedefinin ok altnda ise de, nominal olarak, ABye yeni katlan tm ye lkelerin toplam 5,81 milyar Avroluk Ar-Ge harcamasnn yaklak yarsndan fazlasna denk gelmektedir. te yandan, 2013 yl itibari ile Trk zel sektrnn, lkedeki toplam Ar-Ge harcamasnn en az yzde 60n gerekletirmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda kamu tarafndan salanacak olan desteklerin zel sektrn Ar-Ge faaliyetlerini artrc ynde tasarlanmas salanacaktr. Trkiye 2007 ylnda, 355 adet uluslararas patent bavurusunda bulunmutur. 2008 ylnda bu rakam 367 olarak gereklemitir. 9. Kalknma Planna gre, 2013 ylnda Ar-Ge harcamalarnn GSYH iindeki paynn yzde 2ye kmas ve tam zamanl aratrmac saysnn 80.000e kmas planlanmaktadr. 48. 2001den sonra, kresel veya blgesel lekte i yapan byk Trk irketlerinin stratejilerinde de niteliksel bir deiim gzlenmektedir. 90l yllarda, ok fazla sayda ve farkl sektrlerde faaliyet gsteren irketleri bnyelerinde bulunduran balca holding irketleri, 2001 krizinin ardndan kritik bir yeniden yaplanma ve konsolidasyon srecine girmilerdir. Bylece gnmzde, toplam ciro asndan ilk onu oluturan holding irketlerinin, yaklak drt veya be sektrde 35

faaliyetlerini odaklandrdklar grlmektedir. Byk holdinglerin ve irket gruplarnn, faaliyet alanlar iinde finans, enerji ve haberleme gibi hizmet sektrlerinin arlklar artmtr. malat sanayinde faal olan gruplar ise otomotiv, beyaz eya, elektronik, gda ve yap malzemeleri-imento alanlarnda operasyonlarn konsolide etmiler ve cirolarnn nemli bir ksmn d pazarlardan salamaktadrlar.7 49. Kresel Trk irketlerinin stratejileri kadar son dnemde Trkiyeye gelen dorudan yabanc yatrmclarn sektrel tercihleri de sanayi stratejisi iin nem arz etmektedir. 2001 krizinin ardndan Trkiyenin ektii dorudan yabanc yatrmlarn yzde 84, zelletirme ve Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF) satlarnn da etkisiyle, hizmet sektrne, esas olarak da finans ve haberleme alanlarna gelmitir. 2008 ylnda, Trkiyeye yaplan dorudan uluslararas yatrm girileri toplam iinde imalat sanayinin pay yzde 25,8dir. malat sanayine yaplan yatrmlar arasnda en byk pay; gda rnleri, iecek ve ttn imalat sektrleri oluturmaktadr. ABye Ekonomik Entegrasyon 50. AB lkeleri, Trkiye ekonomisinin d dnya ile balantsnda belirleyici bir konuma sahiptir. D ticarette ABnin arl, Trk iletmelerinin dnyann en sofistike tketici tercihlerinin geerli olduu bir pazarda rekabet etmekte olduunu gstermektedir. 2009 ylnda, Trkiyenin 102 milyar dolar dzeyindeki ihracatnn yzde 46s AB-27 lkelerine yaplmtr. Ayn ylda Trkiyenin toplam ithalatnda AB-27 lkelerinin pay, yzde 40 dzeyindedir. Trkiye zellikle yatrm ve ara mallar iin nemli bir ithalat lke konumundadr. Dou Asya lkelerinin ithalat iindeki paynn artmasna karn, yatrm mallar iin AB27nin arl devam etmektedir. 51. Ticari anlamda yaanan entegrasyona ek olarak, Trkiye, Avrupa kaynakl dorudan yabanc yatrmlar kanalyla da ABye hzla entegre olmaktadr. Trkiyeye 2003-2007 yllar arasnda gelen toplam 47,3 milyar dolarlk dorudan yabanc yatrmn yzde 72si AB lkelerinden gelmitir. Bu yatrmlar, Trk irketlerinin ABdeki deer zincirlerine entegrasyonu iin nemli frsatlar beraberinde getirmektedir. Bu eilim, Trkiyenin giderek ABnin sanayi ve hizmetler alannn doal bir paras haline geldiine de iaret etmektedir.
7

T.C Devlet Planlama Tekilat,2006. Dokuzuncu Kalknma Plan, Ankara.

36

52. te yandan, yatrmlarda ve d ticarette ABnin arlkl nemine karn, son dnemde ihracat balantlarnn corafi bakmdan birok lkeye ve blgeye yaylarak, eitlenmekte olduu da dikkat ekicidir. Bu eitlilik, baz ekonomilerde yaanabilecek talep daralmalarnn, Trkiye ekonomisi zerindeki olumsuz etkisini snrlayacaktr. Trk iletmelerinin, zellikle Orta Dou ve Kuzey Afrika lkelerindeki yksek pazar payna (yzde 26) sahip olmalar, bu pazarlarn gelime perspektifiyle deerlendirildiinde, Trk firmalar ve ABdeki ortaklar iin nemli frsatlar sunmaya devam edecektir. 53. AB-27 lkelerinde imalat sanayi rnlerindeki genel pazar paymz 2003 ylndaki yzde 3,8 dzeyinden, ylda ortalama yzde 7 artla 2007de yzde 4,7 dzeyine ulamtr. inde otomotiv, makine sanayi gibi sektrlerin bulunduu orta-teknolojili rn grubunda Trkiyenin pazar pay, 4 sene iinde tam 2,5 kat artarak 1999daki yzde 1,6 seviyesinden 2004de yzde 4e ykselmitir. Dk teknolojili rnlerdeyse bu art yzde 6,3ten yzde 7,9a ykselme eklinde olmutur. Trkiye Ekonomisi ve Kresel Finansal Kriz 54. 2007 yl yaz aylarnda finans piyasalarnda balayan dalgalanmalar, 2008 yl Eyll ayndan itibaren derinleerek kresel bir finansal krize dnmtr. ABD ve Avrupada birok banka iflas etmi, finansal konsolidasyona gidilmi ve kamu mdahaleleri gereklemitir. Mali sistemdeki sorunlar ve oluan belirsizlik ortam yatrmc ve tketici gvenini olumsuz ynde etkilemitir. ve d talebin azalmas ve kredi imknlarnn zorlamas nedeniyle birok lkede retimde nemli dler gzlenmitir. Ancak kresel ekonomi 2009 yl son eyreinden itibaren yeniden toparlanma srecine girmitir. Nitekim dnya ekonomisi 2009 yl son eyreinden itibaren bir nceki yla kyasla yeniden bymeye balamtr. Kresel toparlanmann balamasnda geniletici maliye ve para politikalar etkili olmutur. Kriz dneminde stoklarn nemli lde erimesi, krizin hafiflemesiyle birlikte retimin yeniden balamasna olanak salamtr. Gelimekte olan lkelerde ise byme greceli olarak canl seyreden i talep ve artan emtia fiyatlarndan da destek almaktadr. 55. Kresel krizin finansal kurulular da iine alarak derinlemesi, lkelerde geleneksel para politikas aralarna ek olarak, baz tedbirlerin uygulamaya konulmas sonucunu dourmutur. Bu tedbirlerin nmzdeki dnemde sz konusu lkelerde kamu bor stoku zerinde olumsuz etkileri kanlmazdr. 37

Ayrca, yaanan kresel finansal krizin, 2007 ylnda zirveye kan ykselen ekonomilere ynelik sermaye akmlarn da olumsuz etkiledii grlmektedir. Kresel ekonomide gzlenen bu iyileme iaretlerine karn, riskler halen nemini korumaktadr. Olaanst geni apta alnan nlemlerden kn zamanlamas, kresel toparlanmann srdrlebilirlii asndan kritik neme sahiptir. Destekleyici politikalarn erken sonlandrlmas bymenin srdrlebilir bir yapya kavumadan yeniden zayflamasna, ge sonlandrlmas ise enflasyona ve kamu finansman sorunlarnn daha da arlamasna yol aabilecektir. 56. Kresel ekonomik kriz Trkiye ekonomisini kanaldan etkilemitir. Bunlar, d ticaret imkanlarndaki daralma, finansman ve likidite koullarndaki sklama ile beklentilerdeki ktleme olarak zetlenebilir. Bunlardan en nemlisi, finansmana eriimde yaanan sorunlardr. 57. hracatn yarya yakn bir blmnn gerekletirildii AB lkelerinde krizin iddetli ekilde hissedilmesi, lkemizin ihracat performansn nemli lde drmtr. zellikle ihracata ynelik retim yapan tat aralar, ana metal, makine tehizat ve radyo-tv haberleme alt sektrlerinde ihracat reel olarak hzl bir biimde azalm ve yurt ii retim olumsuz ynde etkilenmitir. hracat, 2009 ylnda bir nceki yla gre yzde 22,6 orannda azalarak 102,1 milyar ABD dolar olarak gereklemitir. Sz konusu dnemde, toplam ihracatn yzde 94,3n oluturan imalat sanayi rnleri ihracat, yzde 23,8 orannda azalmtr. 58. Trkiye bankalarnda herhangi bir yapsal bozukluun gzlenmiyor olmas, yaanlan krizi 2001 krizinden ayran nemli bir unsurdur. Ancak bu durum, bankalarn dardan temin edecei fonlardaki azalmann nne geemedii iin, sendikasyon kredilerinde ve dviz cinsinden borlanmada zorluklar yaanmtr. Trkiyede hem bankalar hem de irketler, dardaki gnlk bilanosu hasarl hale gelen bankalardan kredi kullanmlardr. Kriz sonras byk irketlerin aldklar kredilerin azalmas, bu irketlerin tedarik zincirlerini etkilemitir. 2009 ylnn ilk 6 aynda ticari krediler, 2008 ylnn ilk alt ayna gre yaklak yzde 134 azalarak 1,6 milyar USD civarnda gereklemitir. Ticari kredilerdeki daralmann olumsuz etkisi KOBler, esnaf ve alanlar tarafndan hissedilmitir. 59. Piyasalarda risk alglamasnn artmas ve gvenin azalmasnn, yatrmc ve tketici davranlarna olan olumsuz etkileri ise krizin dier bir etki kanaldr 38

Kresel belirsizliklerin en youn ekilde hissedildii 2008 yl son eyrei ve 2009 ylnn ilk eyreinde ekonomik birimlerin ileriye dnk beklentileri olumsuz ynde etkilenmi, bu da yatrm ve tketim kararlarnn ertelenmesine ve ekonomik aktivitenin ciddi biimde yavalamasna yol amtr. 60. Gerek d talep gerekse i talepteki gerilemeye bal olarak Trkiye ekonomisinde retim, ihracat ve isizlik gstergeleri olumsuz ynde etkilenmitir. 2008 ylnn drdnc eyreinde GSYH yzde 7,0 orannda azalm ve 2008 yl GSYH art yzde 0,7 olarak gereklemitir. Trkiye kresel ekonomiye entegre olan tm lkeler gibi krizden olumsuz ynde etkilenmekle birlikte, pek ok lkeden daha nce kademeli bir toparlanma srecine girmitir. Trkiye ekonomisi kresel belirsizliklerin en youn ekilde hissedildii 2009 ylnn ilk eyreinde yzde 14,5 orannda daralmakla birlikte, ekonominin daralma hz krize kar alnan tedbirlerin etkisiyle takip eden dnemde yavalam, yln drdnc eyreinde ise GSYH byme hz yzde 6,0 olmutur. Ekonominin drdnc eyrekte gl bir byme kaydetmesi sonucunda, Orta Vadeli Programda (OVP) 2009 yl iin yzde 6lk daralma ngrlmken, 2009 ylnn btnnde GSYHdaki daralma yzde 4,7 seviyesinde kalmtr. Ekonomideki byme eilimi 2010 yl ilk eyreinde de glenerek devam etmitir. 2010 yl birinci eyreinde yzde 11,7 orannda byyen Trkiye ekonomisi, kresel krizden k srecinde dnyada en hzl toparlanan ekonomilerden birisi olmutur. Son dneme ilikin gstergeler de ekonomideki byme srecinin devam ettiine iaret etmektedir. Bu byme srecinde geen ylki dk baz etkisi, Trkiye ekonomisine ilikin beklentilerin olumluya dnmesiyle finansman imkanlarnn iyilemesi, d talebin toparlanmas ve alnan mali nlemlerle i talebin canlanmas etkili olmaktadr. 61. Sanayi retimi 2010 yl Ocak-Mays dneminde bir nceki yln ayn dnemine gre yzde 16,9 orannda artmtr. Sanayi retiminin en nemli nc gstergesi olan kapasite kullanm oran ise 2009 yl ikinci eyreinden bu yana lml toparlanma eilimi sergilemi ve bu eilimini 2010 yl Ocak-Haziran dneminde de srdrmtr. malat sanayi kapasite kullanm oran 2010 yl Ocak-Haziran dneminde bir nceki yln ayn dnemine gre 8,4 puan artarak yzde 70,5 dzeyinde gereklemitir. hracat, 2009 ylnda bir nceki yla gre yzde 22,6 orannda azalarak 102 milyar ABD dolar olarak gereklemitir. Sz konusu ylda, toplam ihracatn yzde 93,4n oluturan imalat sanayi rnleri ihracat, yzde 23,8 orannda azalmtr. Bu azalmada, kara tatlar ihracatnn yzde 39

33,1, demir ve elik ihracatnn yzde 48,9, makineler ve aksamlar ihracatnn yzde 20,7 orannda azalmas temel belirleyici olmutur. thalat, 2009 ylnda bir nceki yla gre yzde 30,2 orannda azalarak 140,9 milyar ABD dolarna gerilemitir. 2008 ylnn ikinci eyreinde balayan ekonomik daralmann kresel krizin etkisiyle derinlemesi, ithalat talebindeki dn temel nedeni olmutur. Bu dnemde tketim ve yatrm mallar ithalat, toplam ithalattan daha dk bir oranda azalrken; ihracat ve retimdeki gerileme ve uluslararas emtia fiyatlarndaki azalma nedeniyle ara mallar ithalatndaki d, yzde 34,4 orannda gereklemitir. 2008 yl Ekim ayndan sonra d talebin daralmasna paralel olarak gerileyen ihracat, 2009 yl Ekim ayndan itibaren dnya ticaretindeki toparlanmaya balam ve ihracatlarmzn Avrupada pazar paylarn artrmalarna paralel olarak art eilimine girmitir. talebin toparlanmasyla birlikte ithalat da 2009 yl sonundan itibaren artma eilimine girmitir. 62. Finansal krize kar lkeler bir yandan koordineli olarak ortak tedbirler alrken dier yandan kendi ekonomik yaplarn da dikkate alarak lkeye zg tedbirler uygulamaktadr. Yaanan kresel krizin derinlii ve yansmalar karsnda Trkiye de kendi tedbirlerini almaktadr. Trkiyede 2002-2007 dneminde salanan makro ekonomik istikrar ve bata bankaclk ve kamu sektr sektr olmak zere gerekletirilen yapsal reformlar, lkenin bu tip dsal oklara kar direncini gemi dnemlere gre artrmtr. Bu erevede, 2010 yl program ve btesinde bu etkiler dikkate alnarak, ekonomik ncelikler belirlenmitir. 63. Trkiyede krizle ilgili gelimeler, bata Ekonomi Koordinasyon Kurulu (EKK) olmak zere oluturulan izleme mekanizmalaryla dzenli olarak takip edilmektedir. EKKda krizin seyri, lkemize olas etkileri ve bu etkiler karsnda alnmas gerekli tedbirler deerlendirilmektedir. 64. Kresel finansal krizin olumsuz etkilerini azaltmak amacyla 2008 ylnn ikinci yarsndan itibaren likidite, vergi/prim, retim/ihracat ve finansman odakl olmak zere eitli tedbirler alnmtr. 65. Likidite destekleri kapsamnda; bankalarn birbirlerinden ABD Dolar ve Euro zerinden dviz bor alp vermelerine olanak salanmas amacyla dzenlemeler yaplm, Merkez Bankasnca yaplan dviz alm ihalelerine ara verilmi, Merkez Bankas Likidite Destei Kredilerinin kullanm koullarn belirleyen ynetmelik yaymlanm, yabanc para zorunlu karlk oran 40

azaltlm , yabanc para zorunlu kar lklara faiz denmesi uygulamasna son verilmi , Trk paras zorunlu kar lklarn faiz oran artrlm , bankalarn kar da tmna snrlama getirilmi tir. 66. Vergi ve Prim Destekleri kapsamnda; yurtd ndaki varlklar yurtiine getirmeyi te vik amal vergi indirimleri ve vergi muafiyetlerini ieren kanun yrrl e konulmu , hisse senedi kazanlarnda yerli yatrmclara uygulanan stopaj sfra indirilmi , vergi borlarna ili kin dzenlemeler yaplm , yurt d tedarikilerden sa lanan kredilerde stopaj oran yzde 5e indirilerek vergi yk azaltlm , e itli konularda ve sektrlerde TV ve KDV oranlar d rlm , hurdaya karlan motorlu aralarda vergi ve cezalara ili kin dzenlemeler yaplm , Tarm rnleri Lisansl Depoculuk Kanunu kapsamnda dzenlenen rn senetlerinin elden karlmasndan do an kazanlara gelir ve kurumlar vergisi muafiyeti getirilmi , indirimli kurumlar vergisi oran uygulanmasna imkn tanyan yasal dzenleme hayata geirilmi , KOB birle melerini te vik etmek amacyla, birle en KOB lere kanunda belirlenen artlarn sa lanmas kaydyla, kurumlar vergisi muafiyeti ve indirimli kurumlar vergisi uygulanmas imkanlar getirilmi , ksa al ma dene inin miktar artrlarak yararlanma sresi 3 aydan 6 aya karlm , gen ve kadn istihdam te vikinin sresi uzatlm , 5084 sayl te vik kanununun sosyal gvenlik primi deste i uygulamas 2012 ylna kadar uzatlm , gerek ki ilere kullandrlan kredilerdeki Kaynak Kullanmn Destekleme Fonu (KKDF) kesintisi oran azaltlm tr. 67. retim ve hracat Destekleri kapsamnda; KOB lere d k ve sfr faizli kredi deste i verilmi , KOB lerin finansman imkanlarna daha kolay eri ebilmesi amacyla Kredi Garanti Deste i uygulamasna ba lanm , KOSGEBin btesi 2009 ylnda 2008 ylna gre yzde 48 orannda artrlm , OSB ve KSS in aatlar iin verilen kredilerin faiz oranlar ile OSBlere kullandrlan kredilerde ve banka komisyonlarnda indirime gidilmi , ihracat reeskont kredisi limiti kademeli olarak artrlm , firmalarn Eximbank kredi kapsam ve limitleri artrlm ve Eximbank kredilerine ili kin e itli dzenlemeler yaplm , Ziraat Bankas ve Tarm Kredi Kooperatifleri tarafndan kullandrlan d k faizli tarm kredilerinin vadesi i letme kredilerinde 18 aydan 24 aya, yatrm kredilerinde 5 yldan 7 yla karlm , Yurtd Mteahhitlik Teminat Mektubu Kontr-Garanti uygulamasna i lerlik kazandrlm , kamuoyunda sicil aff olarak bilinen Kar lksz ek, Protestolu Senetler ile Kredi ve Kredi Kartlar Borlarna li kin

41

Kaytlarn Dikkate Alnmamas Hakknda Kanun Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. stihdam artrmak amacyla aktif igc programlarnn gelitirilmesi uygulamas yrrle konmutur. Bu kapsamda: Toplum yararna iler iin oluturulan alma programlarna aktarlan kaynak artrlm; okul, hastane vb. salk kurumlarndaki bakm ve onarm ileri, aalandrma ve erozyon kontrol, evre dzenlemesi ve arazi slah, park ve bahe dzenlemesi konularndaki geici istihdam amacyla uygulanan programlar geniletilmitir KURun mesleki eitim faaliyetleri geniletilmitir. Sz konusu faaliyetler ile vasfl igc ihtiyacnn karlanmas ve igcnn mesleki becerilerinin gelitirilmesi hedeflenmektedir. Eitim sresince katlmclara gnlk 15 TL deme yaplmaktadr. KUR ve KOSGEB tarafndan beraber yrtlen proje kapsamnda kiilere giriimcilik ve eitim danmanl hizmeti verilmitir. Eitim sonucunda, KOSGEB kriterleri erevesinde sunulacak projelere KOSGEB tarafndan 4.000 TL tutarnda hibe verilmektedir. Meslek lisesi, dengi ve st eitim kurumu mezunlar iba eitimleri erevesindeki stajlarla desteklenmektedir. Uygulamayla i tecrbesi olmayan genlere deneyim kazandrlmas ve i bulma olanaklarnn artrlmas hedeflenmektedir. Uygulama kapsamnda KUR tarafndan stajyerlere 6 aya kadar gnlk 15 TL deme yaplmaktadr. yerlerinde 2009 yl Nisan ayndaki mevcut istihdama ilave olarak ie alnan iiler iin prim destei salanmtr. Uygulama kapsamnda, asgari cret zerinden iveren primi 2010 yl sonuna kadar devlet tarafndan karlanmaktadr. l stihdam ve Mesleki Eitim Kurullarnn etkinliinin artrlmas, stihdam urasnn toplanmas, fon yararlanclarnn profillerinin karlmas, teviklerin etkinliinin incelenmesi ve mesleki eitimler ve kullanlan kaynan etkinliinin incelenmesi ngrlmtr. Blgesel gelimilik farklarn azaltmay, rekabet gcn artracak teknoloji ve AR-GE ierii yksek byk lekli yatrmlara destek olmay, sektrel kmelenmeyi desteklemeyi ve tevik kapsamndaki yatrm konularnda 42

ekonomik lek kriterlerini ne karmay amalayan yeni bir tevik sistemi hazrlanmtr. Dviz cinsi ve dvize endeksli kredi kullanmna ilikin esaslarda yaplan deiiklikle, tketicilerin ve firmalarn dviz cinsi ve dvize endeksli kredi kullanmlar yeniden dzenlenmitir. Ayrca, kredi kart borlarnn yeniden yaplandrlmasna ilikin yaplan yasal dzenlemeyle, 31 Mays 2009 tarihi itibariyle deme ihtar ekilmi, icra takibi balatlm, ya da banka tarafndan takip olunan krediler grubunda snflandrlm kredi kart borlarnn yeni bir deme planna balanmas imkn getirilmitir. 68. Finansman Destekleri kapsamnda; i piyasadaki yatrmc tabann geniletmek amacyla Gelire Endeksli Senet (GES) ihrac gerekletirilmi, mevduat garantisinin kapsamn geniletme ve snrn artrma konusunda Bakanlar Kuruluna yetki verilmitir. 69. Ayrca; Gelir daresi Bakanl tarafndan kayt d strateji eylem plan hazrlanp yrrle konulmu, Yetkili Gmrk Antreposu kurulmas ve buralarn gmrk hatt dnda kabul edilmesine ynelik yasal dzenleme yaplm, Ar-Ge irketlerinin de Ar-Ge teviinden yararlanmasnn salanmas amacyla Ar-Ge merkezi kuracak firmalarn ayrca retim faaliyetinde bulunma koulu olmadna ilikin ynetmelik hazrlanmtr. 70. Kamu kesimi, uygulad gelir ve harcama politikalaryla kresel krizin ekonomi zerindeki etkilerini azaltmada etkili bir rol stlenmitir. Bu politikalardan ksa vadeli olanlar, tketim harcamalarn artrmaya ve kredi sistemindeki tkanklklar amaya odaklanmtr. Orta vadeli politikalar ise ekonomide kalc bir ekilde retim, yatrm ve ihracat artrmaya younlamtr. Bu dorultuda, krizden k ve sonrasndaki byme srecinin zel sektr nclnde gerekletirilmesi hedeflenmektedir. zel sektrn yatrm ve retim kararlarndaki ngrlebilirlii ve kullanabilecei kaynaklar artrmak iin kamu kesimi borlanma gereinin tedrici bir ekilde azaltlmas ve fiyat istikrarnn korunmas nem arz etmektedir. 8 71. Orta vadede, ekonomide rekabet gcn artracak, bymeyi ve mali dengelerdeki iyilemeyi kalc hale getirecek politikalarn uygulanmas hedeflenmektedir. Bu erevede, kamu cari harcamalarnn ncelikli alanlara
8

DPT 2010 Yl Program.

43

ynlendirilmesi, yatrmlarn

kamu

yatrmlarnn kamu-zel

nceliklendirilerek ibirlii

etkinletirilmesi, kullanmnn

finansmannda

modellerinin

yaygnlatrlmas, devlet yardmlarnn effaflatrlmas ve etkinletirilmesi, i dnyasnn talep ettii nitelikte insan gc yetitirilmesine hz verilmesi, esnek istihdam biimlerinin yaygnlatrlmas, kurulular tamamlanan kalknma ajanslarnn faaliyete geirilerek etkinliinin artrlmas, vergi kayp ve kaann azaltlmas, kredi garanti fonunun etkinliinin artrlmas ve i ortamn iyiletirmek, ngrlebilirlii artrmak ve piyasa ekonomisinin etkili bir ekilde ileyebilmesini temin etmek zere ilgili temel kanunlarn gncellenmesi, bu alanda yargnn hz ve etkinlii glendirilmesi planlanmaktadr.8 Kresel ekonominin yavalama eilimine girmesinin, nmzdeki dnemde Trkiyenin byme performansna olumsuz etkisi, etkin bir sanayi stratejisinin hayata geirilmesiyle en aza indirilebilecektir. Byle bir konjonktrde, altyap sektrlerine ynelik dzenleme erevesinin iyiletirilmesine hzla devam edilmesi, sektrlerin rekabet glerine ynelik tedbirlerin alnmas beklentileri olumluya ekecek, yabanc yatrmlarn Trkiyeye ilgisinin artmasna katkda bulunacaktr.

44

ekil 1.3: Trkiye Sanayisi GZTF Analizi

GL YNLER 1-Trkiyenin corafi konumu 2- Gen insan gc kayna

ZAYIF YNLER 1-Nitelikli igc eksiklii 2-AR-GE, Teknoloji ve novasyon eksiklii

3-Trk Sanayisinin uluslararas standartlarda 3-Finansman kaynaklara eriim eksiklii ve kalitede retim yapmas 4-Doal kaynaklarn etkin ynetilememesi ve 4- Giriimcilik kapasitesinin varl enerji sorunu 5- Gelimi sanayi altyaps ve sanayi retiminin eitlilii 6- KOB says ve OSB potansiyelleri 5-Kamu kurum ve kurulular ibirlii ve egdm eksiklii arasnda

6-Yksek katma deerli rnlerde snrl retim kabiliyeti 7-Altyap yetersizlikleri 8-Yatrm ve i ortam yetersizlikleri 9-Kayt dln yksek boyutlarda olmas 10-malat sanayinin teknoloji retimindeki yetersizlii ve modern teknoloji kullanmnn yaygnlaamamas 11-Sanayiye ilikin verilerin sistematik ve tek bir kaynaktan elde edilemeyii 12-Girdi maliyetlerinin yksek oluu 13-Blgeler aras gelimilik farklar 14-Kmelenme stratejilerinin yeterince uygulanamamas 15-Rekabet kltrnn yeterince gelimemi olmas 16-KOBlerin ihracat ve konusundaki yetersizlikleri pazarlama

FIRSATLAR

TEHDTLER

1-Avrupa Birlii katlm sreci ve uyum 1-Kresel finansal kriz almalar 2-Enerjide da bamllk 2-Trkiyenin corafi konumu 3-Ara mal temininde ithalatn yksek olmas

45

3-Giriimci gen nfus 4-Komu ve evre lkelerdeki pazarlar 5-Kreselleme 6-Uluslararas finansal ve ticaret sisteminin giderek serbestlemesi 7-Yabanc yatrmlarn ekonomik-teknolojiksosyal dinamikleri hzlandran alanlara ynlendirilmesi 8-Bilgi teknolojileri ve yenilikiliin ok hzl bir ekilde gelimesi ve etkin kullanmnn artmas 9-Teknolojik gelimeler 10- pazarn bykl ve satn alma kapasitesinin artmas 11-Yenilenebilir ve alternatif enerji kaynaklarnn zenginlii 12-Rekabeti gelitirilmesi yeni i modellerinin

4-Kreselleme ve artan uluslararas rekabet 5-evre ve iklim deiiklii 6-Ulam ve altyap yetersizlikleri

13-Kurumsallama ve irketleme kltrnn gelimesi 14-lkeler kmas aras ortaklklarn n plana

15-Katma deerli rn retimi, kalite ve verimliliin neminin giderek artmas 16-Bilgi tabanl (Bilgiyi retmek ve kullanmak) rekabet stnlnn artmas 17-Kresel pazarlarda yeni, kaliteli ve farkl rnlere olan talebin artmas 18- evre ve iklim deiikliine ilikin olumlu gelimelerin rekabet gcne katks

46

2. Vizyon
72. Trkiyenin 2007-2013 dnemini de kapsayan 2001-2023 dnemine ait Uzun Vadeli Strateji erevesinde hazrlanan Dokuzuncu Kalknma Plannn vizyonu, stikrar iinde byyen, gelirini daha adil paylaan, kresel lekte rekabet gcne sahip, bilgi toplumuna dnen, ABye yelik iin uyum srecini tamamlam bir Trkiyedir. 73. Bu genel vizyon erevesinde; zel sektr, STKlar, niversiteler ve kamu sektrnn katlmyla 2008 ylnda Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda yaplan arama konferansnda, Trkiye Sanayi Stratejisinin uzun dnemli vizyonu, Orta ve yksek teknolojili rnlerde Avrasyann retim ss olmak eklinde belirlenmitir. Bu vizyon erevesinde, 20112014 yllarn kapsayan Trkiye Sanayi Stratejisinin genel amac ise Trk sanayisinin rekabet edebilirliinin ve verimliliinin ykseltilerek, dnya ihracatndan daha fazla pay alan, arlkl olarak yksek katma deerli ve ileri teknolojili rnlerin retildii, nitelikli igcne sahip ve ayn zamanda evreye ve topluma duyarl bir sanayi yapsna dnmn hzlandrmak olarak belirlenmitir.

3. Stratejik Hedefler
74. Yukarda belirtilen genel amac gerekletirmek zere, temel stratejik hedef tespit edilmitir. Uygulanacak sanayi stratejisinin odanda, bu temel stratejik hedef dorultusunda yapsal dnm desteklemek yer almaktadr: a. Becerilerini srekli gelitirebilen (gl) irketlerin ekonomideki

arlnn arttrlmas: Sanayi stratejisi kapsamnda, Trkiyede yatrm ve i yapma ortam, becerilerini srekli gelitirebilen, mevcut rekabet ortamnda ayakta kalabilme ve byyebilme becerisine sahip irketlerin geliimine imkn verecek ekilde reform edilecektir. Orta ve uzun vadede kresellemenin ortaya kard deiimlere ve baskya ramen, lke sanayinin geliebilme performans, kendi beceri ve kabiliyetlerini srekli gelitirebilen irketlerin arl ile doru orantl olacaktr. Sanayi stratejisi, iletmelerin yksek teknolojik kabiliyete ve nitelikli igcne sahip, deien artlara uyum salayabilen, ulusal ve uluslararas piyasalarda rekabet gc olan bir yapya kavuturulmasna katk salayacaktr. Strateji kapsamnda, iletmelerde

47

yenilikilie nem verilmesi, nitelikli igcnn gelitirilmesi, bilgi ve iletiim teknolojilerinin etkin biimde kullanlmas desteklenecektir. b. Orta ve yksek teknolojili sektrlerin9 retim ve ihracat iindeki arlnn arttrlmas: Orta ve yksek teknolojili sektrlerde katma deeri yksek retime gemek amalanmaktadr. Ancak, kresel rakiplerle karlatrldnda, sz konusu sektrlerin Trkiyedeki retim leinin genelde kk olmas, bu amaca orta vadede eriilmesini zorlatrmaktadr. Halihazrda bu sektr grubunda yer alan ve nemli byme potansiyeli arz eden motorlu kara tatlarnn imalat, makine imalat, tbbi alet, hassas ve optik aletler imalat, hava ve uzay tatlar imalat, elektronik sanayi ve ila retimine ynelik yatrmlar ile bu sektrlerin gelimesine ynelik stratejilere nem verilecek ve bu sektrlerde Trkiyenin nemli bir retim ss haline gelmesi desteklenecektir. c. Dk teknolojili sektrlerde katma deeri yksek rnlere geilmesi: Geleneksel sektrlerde lkemiz halihazrda nemli retim lei ve birikimi elde etmi durumdadr. Bu birikim, sz konusu sektr grubunun alt sektrlerinde katma deeri yksek rnlere gei asndan nemli avantaj oluturmaktadr. Bu sektrlerde, katma deeri arttrmaya ynelik destek verilecektir. Bu sektrlerin kresel piyasalardaki deer zincirlerinde, Trk irketlerinin etkinliini arttrmas hedeflenerek tasarm, markalama ve lojistik gibi katma deeri arttrc faaliyetlerin gelitirilmesi salanacaktr. 75. Trk sanayisinin gl ve zayf ynleri ile sahip olduu frsatlar ve kar karya kald tehditler deerlendirilmi ve 9. Kalknma Plannda yer alan ncelikler de gz nnde bulundurularak baz temel sanayi politikas ncelikleri ile yatay ve sektrel olmak zere temel politika alanlar tespit edilmitir. 76. Trkiye Sanayi Stratejisinin genel amacn ve dolaysyla stratejik hedefleri gerekletirmek zere, kamu kurum ve kurulular ile ibirlii ve egdm ierisinde, yatrm ve i ortamnn iyiletirilmesi, uluslararas ticaret politikas uygulamalarnn lkemizce etkin bir ekilde kullanlmas ve lkemizin yabanc
9 Ar-Ge harcamalarnn katma deer ve retime orannn yksek olduu sektrler, yksek teknoloji sektrler olarak tanmlanmaktadr. OECDnin tanmlamasna gre, bu sektrler Eczaclk rnleri; Hava Tatlar, Uzay Aralar, Aksam ve Paralar; Tbbi Aletler, lm, Ayar ve Kontrol Cihazlar; Radyo, Televizyon ve letiim Cihazlar, Ofis, Muhasebe ve letiim Makineleri olarak snflandrlmaktadr.

48

yatrmclar asndan cazip bir hale getirilmesi, beceriler ve insan kaynann iyiletirilmesi, KOBlerin finansmana eriiminin arttrlmas, firmalarn teknolojik geliiminin salanmas, altyap sektrlerinin iyiletirilmesi, evreye duyarl bir sanayi yapsnn gelitirilmesi ve blgesel bilgi ve farkllklarn azaltlmas yasal hedeflenmektedir. Ayrca sektrlerde, teknoloji, rekabet,

dzenlemeler, evre ve enerji, uluslararas rekabet edebilirlik ve ticaret ile istihdam ve corafi boyut alanlarnda iyiletirmeler yaplarak sektrlerin rekabet gcnn arttrlmas hedeflenmektedir. 77. Dokuzuncu Kalknma Plannda 2013 ylnda, sanayi sektrnn yaratt katma deerin toplam milli gelir iindeki paynn yzde 27,2ye, ihracatn yllk yzde 14,2 art gstererek 210 milyar dolara, ithalatn ise ylda yzde 11 orannda artarak 275 milyar dolara ulamas hedefleri belirlenmitir. Bu hedeflere ulamak iin, sanayi stratejisinin kritik bir ilev stlenmesi ngrlmektedir. Bu ilev, Trk imalat sanayini, Trkiyenin uzun vadeli ekonomik performansna katkda bulanacak ekilde dnme ynlendirmek olacaktr. malat sanayinin da dnk bir yap iinde, ekonomik bymeyi srkleyen temel sektr olmas hedeflenmektedir. Bununla beraber, Sanayi Stratejisi erevesinde orta ve uzun dnemde uygulanacak politikalar sonucunda; sanayi sektrlerinin byme oranlar, nitelikli istihdam oranlar, AR-GE harcamalar, patent, faydal model ve marka bavurular, orta ve yksek teknolojili sektrlerin (motorlu kara tatlarnn imalat, makine imalat, tbbi alet, hassas ve optik aletler imalat, hava ve uzay tatlar imalat, elektronik sanayi ve ila retimi) ihracat ve retim paylar gibi gstergelerde art hedeflenmekte olup, stratejinin baarsn lmeye ve deerlendirmeye ynelik olarak da, bu tip gstergeler takip edilecektir. 78. Sanayi stratejisinin, rekabet gcn arttrmak amacyla uygulanmakta olan farkl strateji alanlar ve politikalarla da uyum iinde olmas salanacaktr. Trkiyede rekabet gcnn arttrlmasna ynelik geni kapsaml bir tedbirler btn, kalknma plan, orta vadeli ve yllk programlar baznda, 10 temel alanda ele alnmaktadr. Bu alanlar: (1) makroekonomik istikrarn kalc hale getirilmesi, (2) i ortamnn iyiletirilmesi, (3) ekonomide kayt dln azaltlmas, (4) finansal sistemin gelitirilmesi (5) enerji ve ulatrma altyapsnn gelitirilmesi, (6) evrenin korunmas ve kentsel altyapnn gelitirilmesi (7) Ar-Ge ve yenilikiliin gelitirilmesi, (8) bilgi ve iletiim teknolojilerinin yaygnlatrlmas, (9) tarmsal yapnn etkinletirilmesi, (10) sanayi ve hizmetlerde yksek katma deerli retim yapsna geiin salanmas. Sanayi stratejisi, bu gelime eksenleriyle byk 49

lde rten, belirlenmi vizyon dorultusunda, yukarda belirtilen hedeflerin gereklemesini salamaya hizmet edecektir. 79. zetle, Sanayi Stratejisi, belirlenmi uzun vadeli vizyon, genel ama ve stratejik hedefler dorultusunda sanayinin ve sektrlerin rekabet gcn arttrmak zere, yapsal dnm ynlendirmeye ve desteklemeye katk verecek, ABdeki sanayi politikas yaklamlaryla uyumlu, Trk sanayisinin gl ve zayf ynleri ile sahip olduu frsatlar ve kar karya kald tehditler erevesinde oluturulan bir politika erevesini iermektedir. Bu politika erevesi, yatay ve sektrel politikalar olmak zere iki temel zerine oturmaktadr. (ekil 3.1) a. Yatay sanayi politikas alanlar (Blm 5) Sanayi faaliyetlerinin genelindeki verimlilik artlarn srekli olarak arttrmak amacyla, piyasalarn etkin ileyiini salamaya, yatrm ve i yapma ortamn firmalar iin gelitirmeye ve cazip hale getirmeye ynelik ereve unsurlar sanayi politikasnn kapsam iindedir. Tm firmalarn rekabet gcn etkileyen ve farkl kurumlar arasnda koordinasyon gereini n plana kartan, igcnn niteliini ykseltecek, finansmana eriimi kolaylatracak, yenilikilik kapasitesini gelitirecek, girdi maliyetlerini drecek, evreye duyarll arttracak yatay politikalar uygulanacaktr. b. Sektrel politikalar (Blm 6) Bilgi ve teknoloji, rekabet, yasal dzenlemeler, evre ve enerji, d rekabet edebilirlik ve ticaret ile istihdam ve corafi boyut alanlarnda iyiletirmeler yaplarak sektrlerin rekabet gcnn arttrlmas hedeflenmektedir.

50

ekil 3.1: Trkiye Sanayi Stratejisi erevesi

V ZYON Orta ve yksek teknolojili rnlerde Avrasyann retim ss olmak

GENEL AMA Trk Sanayisinin rekabet edebilirli inin ve verimlili inin ykseltilerek, dnya ihracatndan daha fazla pay alan, a rlkl olarak yksek katma de erli ve ileri teknolojili rnlerin retildi i, nitelikli i gcne sahip ve ayn zamanda evreye ve topluma duyarl bir sanayi yapsna dn m hzlandrmak

STRATEJ K HEDEFLER Becerilerini srekli geli tirebilen (gl) irketlerin ekonomideki a rl nn arttrlmas Orta ve yksek teknolojili sektrlerin retim ve ihracat iindeki a rl nn arttrlmas D k teknolojili sektrlerde katma de eri yksek rnlere geilmesi

GZFT Analizi

POL T KALAR
YATAY SANAY POL T KASI ALANLARI
Uluslararas Ticaret ve Yatrm

SEKTREL SANAY POL T KASI ALANLARI

SEKTREL REKABET GC ANAL ZLER Bilgi ve Teknoloji Rekabet Yasal Dzenlemeler evre ve Enerji D Rekabet Edebilirlik ve Ticaret stihdam ve Co rafi Boyut

Yatrm ve

Ortam

Beceriler ve nsan Kayna

KOB lerin Finansmana Eri imi

Firmalarn Teknolojik Geli imi

Altyap Sektrleri

evre

Blgesel Kalknma

Otomotiv Sektr Makine Sektr Beyaz E ya Sektr Elektronik Sektr Tekstil ve Hazr Giyim Sektr Gda Sektr Demir elik Sektr

EYLEMLER UYGULAMA, ZLEME VE KOORD NASYON MEKAN ZMASI

51

4. Temel Sanayi Politikas ncelikleri

80. Benimsenmi olan sanayi stratejisi, Blm 5, 6 ve 7de verilen, kapsaml bir politika erevesi dhilinde uygulamaya geirilecektir. Bu geni politika erevesinde, bir nceki blmde aklanan sanayi stratejisi amalarna ve hedeflerine ulamak iin, stratejik olarak ncelik verilecek politikalar u ekilde belirlenmitir:10 Yatay Sanayi Politikas Alanlar: Yatrm ve Ortam: a. ortamnn iyiletirilmesine ynelik olarak brokrasinin azaltlmas ve ilemlerin hzlandrlmas konusundaki almalar srdrlecektir. b. hracat yapan veya yapma potansiyeline sahip, bilgi ve teknoloji tabanl, yenilik yapma ve byme eiliminde olan KOBlerin desteklenmesi iin devlet yardmlar daha etkin hale getirilecek ve AB mktesebatyla uyumlu hale getirilmesi almalar srdrlecektir. c. Haksz rekabeti nlemek zere AB teknik mevzuatna uyum almalar hzlandrlacak, mevzuata uygun olmayan mallarn piyasaya arznn ve dolamnn engellenmesi amacyla uygunluk deerlendirme ile piyasa gzetim ve denetim sistemleri glendirilecektir. . letmelerin rekabet gcn artrmak zere, akreditasyon, uygunluk deerlendirme, belgelendirme sistemi ve kalite altyaps iyiletirilecek ve desteklenecektir. d. KOB'lerin ve giriimcilerin rekabet glerini artrmak ve yeni pazarlara almalarn salamak iin, i kurma ve i gelitirme aamalarnda eitim ve danmanlk hizmeti salanacaktr. Bu amala, GEM ve benzeri yaplanmalar yaygnlatrlacak ve etkinliklerini artrmak zere gerekli dzenlemeler yaplacaktr. e. KOB Stratejisiyle egdm halinde, iletmelerde kurumsal ynetiim ilkeleri dorultusunda kurumsallamann yaygnlatrlmas zendirilecek; KOBlerin ve giriimcilerin verimliliini arttrmas, i kurma ve gelitirme faaliyetleri desteklenecektir.

10

Temel politika alanlarnda kaynak olarak Dokuzuncu Kalknma Plan alnmtr.

52

Uluslararas Ticaret ve Yatrm: f. Yksek katma deerli retim yapsna geite ulusal ve uluslararas dzeyde ibirliine nem verilecek, iletmelerin dnyaya almalarn kolaylatrmak zere yabanc sermaye yatrmlar zendirilecektir. Beceriler ve nsan Kayna g. Eitim sektrnn igc talebine olan duyarll arttrlacak, iletmelerin talep ettii alanlarda insan sermayesinin glendirilmesi ve eitim ile igc piyasasnn daha esnek bir yapya kavuturulmas salanacaktr. Yeniden yaplanma srecindeki sektrlerden kan igcne yeni beceriler kazandrmak, ykseliteki sektrlerin nitelikli igc ihtiyalarn karlamak ve kadnlarn igcne katlmn arttrmak amacyla aktif igc politikalar uygulama kapasitesi glendirilecek ve sanayi politikasyla uyumu salanacaktr. KOBlerin Finansmana Eriimi . Kayt dln azaltlmasna ynelik giriimlere devam edilecek; bata KOBler olmak zere iletmelerin finansmana eriimi kolaylatrlacaktr. Kaynaklar yatrma daha fazla ynlendirecek, ara eitliliine ve mali derinlie sahip, rekabeti lee ulam, uluslararas standartlarda dzenleme ve denetimi yaplan bir finansal sistemin, firmalarn bymelerine ve rekabet glerinin gelitirmelerine katksnn arttrlmas salanacaktr. Firmalarn Teknolojik Geliimi h. Fikri mlkiyet sisteminin etkinliini salamak zere kurumsal kapasite glendirilecek, kurumlar aras etkin bir ibirlii ve koordinasyon salanacak, toplum dzeyinde yaygn ve yerleik fikri haklar kltr oluturulacaktr. . Bilgi Toplumu Stratejisiyle egdm halinde, bilgi iletiim teknolojilerinin yaygnlatrlmas salanacak, firmalarmzn bilgiye eriimleri ve bilgiyi etkin kullanmalar, Ar-Ge ve yenilikilik faaliyetleri zendirilecektir. Bilim ve teknoloji stratejisiyle, sanayi stratejisi arasndaki koordinasyon glendirilecektir. i. Orta ve yksek teknolojili sektrlerde Ar-Ge ve yenilikilik faaliyetlerine ve Ar-Ge altyapsna ncelik verilecek, byk lekli yatrm, ortak yatrm ve kapsaml Ar-Ge projeleri desteklenecektir.

53

Altyap Sektrleri j. letmelerin fiziki altyap ihtiyalarn karlamak amacyla ve altyap sektrlerinde yeniden yaplanma ve rekabet ortamnn iyiletirmesi yoluyla, mal ve hizmet retimindeki girdi maliyetlerinin mmkn olduunca en aza indirilmesi hedeflenecektir. Bu sektrlerdeki yeni yatrmlarn, Trkiyenin blgesel bir yatrm ss olma vizyonuna katkda bulunacak ekilde yaplmas salanacaktr. k. Sanayinin girdi maliyetlerini azaltmak amacyla; enerji arz gvenlii salanacak, enerji piyasas rekabeti hale getirilecek ve enerji verimlilii arttrlacaktr. Ayrca, Trkiyede yenilenebilir enerji kaynaklarnn enerji retimi iindeki paynn arttrlmas da salanacaktr. evre l. Sanayi ve evre politikalarnn uyumu gzetilerek bymenin srdrlebilirlii salanacaktr. Sanayide, insan salna ve evre kurallarna uygun retim yaplacak, sosyal sorumluluk standartlarnn gzetilmesine nem verilecektir. m. ABnin evre alanndaki mevzuatyla tam uyum gerekletirilecek, ancak uyumun zellikle KOBler zerinde yksek maliyetinin etkin gei dnemi stratejileriyle en aza indirilmesine ynelik tedbirler alnacaktr. Blgesel Kalknma n. letmelerin ortak Ar-Ge, ortak tedarik ve pazarlama faaliyetlerine nem verilecektir. A oluturma ve kmelenme giriimleri desteklenecektir. letmelerin belirlenmi sanayi blgelerinde kurulmas ve mevcutlarn bu alanlara tanmas zendirilecektir. Sektrel politikalar: o. Sanayi ve Ticaret Bakanlnn sorumluluunda otomotiv, makine, beyaz eya, elektronik, demir elik, aa ileri, kat ve mobilya ile kimya sektrlerinde olmak zere sektrel stratejiler hazrlanacaktr. . Orta ve yksek teknolojili sektrlerin retim ve ihracat iindeki paylarnn arttrlmasna ynelik yeni giriim balatlacak; otomotiv, beyaz eya, makine ve elektronik sektrlerinde Trkiyenin retim merkezi olmasna allacaktr. Geleneksel sektrlerde de, uluslararas rekabete uyum salayacak yapya dnm desteklenecektir.

54

p. Kmelenme politikas gelitirilecek ve kmelenme potansiyellerinin belirlenmesi amacyla analizler yaplacaktr. Bata OSBlerde olmak zere, iletmeler aras ibirlikleri desteklenecektir. r. Sektrel ve blgesel gelime politikalar ABye uyumu da dikkate alarak, blgelerin verimliliini ykseltmek ve rekabet gcn arttrmak amacna hizmet edecektir. Blgesel gelime stratejileri, sanayi stratejisi ile uyumlu bir ekilde, kmelenme ve deer zinciri analizlerinin sonular dorultusunda tasarlanacak ve hayata geirilecektir. s. Sanayi faaliyetleri hakkndaki verilerin btnsel, sistematik ve birbiriyle uyumlu bir biimde toplanmas, gncellenmesi ve sunulmas yoluyla piyasadaki yatrmclarn ve dier kullanclarn daha doru kararlar vermelerine imkn tanyan Giriimci Bilgi Sistemi Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda kurulacaktr.

55

5. Yatay Sanayi Politikas Alanlar

81. Bu blmde ele alnan yatay sanayi politikas alanlar rekabet gcn dorudan ilgilendiren ve tm sektrleri etkileyecek politikalar iermektedir. Sanayi stratejisinin genel amac olarak belirlenen hedefe ulaabilmek iin, sanayi faaliyetlerini dorudan etkileyen ok sayda politikada, bu hedeflere ynelik gerekli deiikliklerin yaplmas ngrlmektedir. 82. Bu balamda, etkin ileyen yatrm ve i ortamnn bir paras olarak firmalar verimliliklerini artrabilecek bir dorultuda ynlendirebilen bir devlet yardmlar sistemi (Blm 5.1); uluslararas ticaret ve yatrm ortamna uyum salamay kolaylatran nlemlerin alnmasn (Blm 5.2), igcnn becerilerinin firmalarn bugnk ve gelecekteki ihtiyalarna ynelik gelitirilmesi ve srekli olarak iyiletirilmesinin salanmasn (Blm 5.3), KOBleri daha rekabeti bir yapya kavuturabilecek yatrmlarn gerekletirilmesi iin gereken finansman kaynaklarna eriimlerinin kolaylatrlmasn (Blm 5.4), firmalarn teknolojik kapasitelerini arttrabilmeleri iin gerekli olan ortamn ve aralarn salanmasn (Blm 5.5), altyap sektrlerinin firmalara daha ucuza ve daha nitelikli girdiler salamasn temin etmek iin yeniden yaplanmasn (Blm 5.6), firmalarn zellikle ABye uyum srecinde evre konusunda daha duyarl hale gelmelerini ve bundan kaynaklanan maliyet artlarnn belli bir politika erevesinde ynetilmesini (Blm 5.7) ve blgeler aras dengesizliklerin giderilmesinde, her blgenin farkl sektrlere sunduu avantajlarn daha belirgin hale getirilmesini salayacak politikalarn uygulanmasn (Blm 5.8) kapsayan bir politika paketi, sanayi politikasnn yatay alanlarn oluturmaktadr.

56

5.1.Yatrm ve Ortam
83. Son yllarda yaplan almalar ve iyi uygulama rnekleri, iletmelerin verimliliinin arttrlmasnda, iyi ileyen bir yatrm ve i yapma ortamnn ok nemli bir ilevi olduuna iaret etmektedir.11 Yatrm ortamnn iyiletirilmesine ynelik politikalar ve dzenlemeler, iletmelerin verimliliine ve rekabet gcne katksndan dolay, sanayi stratejisi asndan kritik bir neme sahiptir. Bu balamda, dzenlemelerin iyiletirilmesine, rekabet hukukunun gelitirilmesine ve devlet yardmlar sisteminin yeniden yaplandrlmasna ncelik verilmektedir.

5.1.1.Dzenlemelerin yiletirilmesi
Mevcut Durum 84. Son on yln en nemli gelimelerinden birisi, devletin ekonomideki rolnn deimesidir. zelletirme srecinin hz kazanmasyla ile birlikte, devlet, piyasada aktr olmaktan karak dzenleyici olma roln arttrmtr. ABde olduu gibi Trkiyede de dzenlemelerin iyiletirilmesi (better regulation) ve dzenleyici etki analizi konular, dier pek ok politikay yatay olarak kesmektedir. Bu erevede temel ilke, dzenlemelerin mmkn olduunca az, aklc, sade, effaf ve piyasa dinamiklerini gzeten bir yapda olmas ve katlmc bir anlayla hazrlanmasdr. Bu sayede, dzenlemeler nedeniyle sanayinin katlanmas gereken maliyetlerin azaltlarak yatrm ve retim ortamnn iyiletirilmesi amalanmaktadr. 85. Trkiyenin Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD) ile ibirlii iinde 2002de tamamlad Dzenlemelerde Reform almasnn ardndan, Dzenleyici Etki Analizi, Katlm ve effaflk gibi unsurlar yasama srecinin paras haline gelmi olup bu alandaki almalarda belirli bir aama kaydedilmitir. ubat 2006da Mevzuat Hazrlama Esas ve Usulleri Hakknda Ynetmelikle Dzenleyici Etki Analizi mevzuata girmi ve Nisan 2007de Dzenleyici Etki Analizi Rehberi yaynlanmtr.

Dnya Bankas. 2005. World Development Report: A Better Investment Climate for Everyone. Washington, D.C.; Dnya Bankas ve TEPAV. 2007. Yatrm Ortam Deerlendirme almas, Ankara.

11

57

86. Dzenlemelerde, reform sreci erevesinde, hem kamu kurumlar arasnda ibirliinin doru bir zemine oturmasn, hem de oluturulan politika, yaplan dzenleme ve uygulamalardan dorudan etkilenen kesimlerin grlerinin alnmasn teminen, 2001 ylnda Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon Kurulu (YOKK) oluturulmutur. YOKK, Trkiye'deki yatrmlarla ilgili dzenlemeleri rasyonel hale getirmek, yatrm ortamnn rekabet gcn artracak gerekli dzenlemeleri tespit ederek politika nerileri gelitirmek ve iletme dnemi de dahil olmak zere yatrmn her safhasnda, ulusal ve uluslararas yatrmclarn karlat idari engellere zm retmek amacn tamaktadr. YOKK almalarn, yatrm ortamn dorudan ilgilendiren irket kuruluu, istihdam, sektrel lisanslar, yatrm yeri, vergi ve tevikler, d ticaret ve gmrkler, fikri ve sna mlkiyet haklar, dorudan yabanc yatrm mevzuat, yatrm promosyonu, KOB, kurumsal ynetim, Ar-Ge konularnda grevli 12 teknik komite ile yrtmektedir. Bu erevede yaplan almalar sonucunda, yeni irket kurulmasna ilikin izin iin gerekli ilem says, 2008 yl itibariyle 6ya ve gerekli sre de 6 gne ekilmitir. Dnya Bankas Ortam 2010 Yl Raporu Yapma Kolayl Endeksi'nde Trkiye, 183 lke arasnda 73. srada yer almtr.12 yeri ama ve alma ruhsatlar srecinde nemli iyilemeler salayan dzenlemelerle, iyeri ama ve alma ruhsatlarnn verilmesi srecinde yerel ynetimlerin yetkileri artrlarak brokrasinin azaltlmas hedeflenmitir. Sz konusu dzenlemeler sonucunda, daha nce shhi iyerlerinin ruhsatlandrlmasnda istenen 52 adet evrak 6'ya, gayri shhi iyerleri iin istenen 43 adet evrak 7'ye drlmtr. 87. YOKK yeleri arasnda etkin bir iletiim platformu oluturmak amacyla gelitirilen YOKK Portal (www.yoikk.gov.tr) 17 Nisan 2009 tarihinde eriime almtr. Portal araclyla, yatrm ortamnn iyiletirilmesine ynelik YOKK Teknik Komiteleri ve Ynlendirme Komitesi bnyesinde yrtlen almalara, Yatrm Danma Konseyi'ne ilikin tantc bilgilerin yan sra yatrmclarn temel yatrm sreleri hakknda aklayc bilgilere de ulamak mmkndr. 88. Bilgi ve iletiim teknolojileri kullanmyla kamu hizmetlerinin, vatandalar ve i dnyasnn ihtiya ve beklentilerine uygun olarak etkin, hzl, kaliteli, srekli, gvenilir, effaf ve btnleik ekilde sunumu iin e-devlet almalar da devam etmektedir. Kamu hizmetlerinin elektronik ortamda sunumunda Merkezi Nfus
12

Dnya Bankas. 2010 Doing Business 2010 : Reforming Through Difficult Times.Washington,D.C.

58

daresi Sistemi (MERNS), Adres Kayt Sistemi, Kimlik Paylam Sistemi, Vergi Daireleri Otomasyon Projesi (VEDOP), Ulusal Yarg A Projesi (UYAP), eBildirge, Gmrk darelerinin Modernizasyonu Projesi (GMOP), e-Devlet Ana Kaps, evrimii evre zinleri vb. birok proje hayata geirilmitir. Bu projeler ile i dnyasna dnk pek ok kamu hizmeti elektronik ortama tanmtr. Bu erevede; ortamda vergi beyannameleri, sosyal gvenlik bildirgeleri, zerindeki gmrk brokratik beyannameleri elektronik ortamda gnderilebilmekte, demeler elektronik yaplabilmektedir. Bylelikle, iletmeler srelerden kaynaklanan i yk ve mali klfetler azalmaktadr. letmelere daha kaliteli hizmet sunmak iin altyap tekil edecek olan Merkezi Tzel Kiilik Bilgi Sisteminin pilot uygulamas Nisan 2010 itibaryla balatlmtr. Ayn ekilde Elektronik Kamu Almlar Platformu erevesinde elektronik ortamda kamu alm gerekletirilmesine ynelik pilot uygulama 2011 ylnn ilk eyreinde devreye alnacaktr. te yandan iletmelerin i srelerine bilgi ve iletiim teknolojilerini entegre etmeleriyle iletmelerin verimlilii ve rekabet gleri artmakta, pazarlar genilemektedir. 89. Avrupa Birlii tarafndan belirlenen 20 temel kamu hizmetinin elektronik ortamda sunumuna ynelik 2007 ylnda yaplan karlatrmal aratrma sonularna gre; 20 temel kamu hizmetinin tamamen elektronik ortamda sunumunda, AB 27+ (AB27 ve Trkiye, zlanda, svire ve Norve) ortalamas yzde 58 iken, Trkiye iin bu oran yzde 55'dir. Bu hizmetlerin elektronik ortamda sunumunda ulalan olgunluk seviyesi, AB 27+ iin yzde 75 iken, Trkiye'de yzde 68 olarak gereklemitir. dnyasna sunulan hizmetlerin olgunluk seviyesi asndan ise Trkiye yzde 86 ile AB 27+ ortalamasnn (yzde 84) zerindedir.13 Bu aratrmann yapld dnem sonras iletmelere sunulan hizmetlerde (yeni irket kayd ve evre ile ilgili izinler) ilave gelimeler salanmtr. 90. Ayrca, 4562 sayl Organize Sanayi Blgeleri (OSB) Kanununda 2005 ylnda yaplan deiiklikle OSBler eitli izin ve ruhsatlar vermeye yetkili klnmtr. Bu kapsamda, OSBler sanayiciler iin eitli kamu kurumlarnca verilen izinler ve salanan hizmetler asndan tek bavuru noktas olmulardr.Bunun yan sra, 26 Dzey 2 blgesinde Kalknma Ajanslarnn kuruluu tamamlanm olup bu Ajanslar bnyesinde yer alan Yatrm Destek Ofislerinin bir ksm tesis

13

http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/docs/benchmarking/egov_benchmark_2007.pdf.

59

edilmitir. nmzdeki dnemde tm illerde Yatrm Destek Ofislerinin tedrici olarak kurulmas planlanmaktadr. 91. Bununla birlikte, 4562 sayl Organize Sanayi Blgeleri Kanununda 2008 ylnda bir deiiklik yaplarak, tarm ve sanayi sektrnn entegrasyonunu salamaya ynelik tarma dayal sanayi girdisini oluturan bitkisel ve hayvansal retimin ve bunlarn ilenmesine ynelik sanayi tesislerinin yer alabilecei ve ilgili mevzuat uyarnca ngrlen biyogvenlik tedbirlerine uyulmas artyla Tarma Dayal htisas OSBlerinin kurulabilecei hkme balanmtr. Politikalar 92. Giriimciliin yaygnlatrlmas ve giriimcilik kltrnn gelitirilmesi amacyla bilgilendirme ve tantm etkinlikleri dzenlenecek, edilecek ve kadnlarn i hayatna katlm desteklenecektir. 93. Katmcln ve effafln salanmas, dzenlemelerin etkilerinin analizi, gereksiz krtasiyeciin nlenmesini ve dolaysyla sanayi zerindeki gereksiz brokrasinin ve maliyetlerin azaltlmasn salayan dzenlemelerde reform sreci hzlanarak devam edecektir. Dzenleyiciler ile paydalar (zel sektr temsilcileri ve sivil toplum kurulular) bir araya getiren ve ayn zamanda kamu kurumlar arasndaki egdm kolaylatran YOKK ve benzeri platformlar almalarn srdrecektir. 94. e-Dnm Trkiye Projesi ve Bilgi Toplumu Stratejisi erevesinde, irketlerin ilemlerinin birounu online olarak yapmas salanarak, maliyet ve zaman tasarrufu salanacak, ayn zamanda dzenlemelerin etkisini lmeyi kolaylatracak istatistiki altyap glendirilecektir. 95. Kalknma Ajanslarnn kurulmasyla blgesel potansiyelleri deerlendirmek zere yabanc sermaye yatrmlarndan yararlanmaya nem verilecek, bylece lke genelinde Yatrm Destek ve Tantm Ajans tarafndan yrtlecek tantm faaliyetlerine blgesel bazda tamamlayc bir yaklam uygulanacaktr. OSBlerin Tek Durak Ofisleri (one-stop shop) mant erevesindeki almalar dikkate alnarak, her il baznda kurulacak Yatrm Destek Ofisleri ile zel sektr yatrmclarnn kamu kurum ve kurulularnn grev ve yetki alanna giren izin ve giriimcilere destek salanacak ve GEMlerin says artrlacaktr. Ayrca kadn giriimcilik tevik

60

ruhsat ilemleri ile dier idar i ve ilemlerini tek elden takip ve koordine edilmesi planlanmaktadr.

5.1.2 Rekabet Hukuku ve Sanayi Politikas

Mevcut Durum 96. 1994 ylnda 4054 sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanunun yrrle girmesi ve 1997 ylnda Rekabet Kurumunun kurulmas ile, antitrst alannda son on yllk uygulamada ciddi bir baar salanmtr. Kanunu ihlal eden davranlarn yasaklanmasnn yan sra, anlan Kanunda be kez deiiklik yaplm, cezalar daha caydrc hale getirilerek pimanlk messesesi oluturulmutur. Ayn ekilde, dikey anlamalar, teknoloji transferi, aratrmagelitirme ve otomotiv teblileri ile piyasalardaki rekabetin artmas, teknoloji transferinin Politikalar 97. 2007-2013 yllarn kapsayan Dokuzuncu Kalknma Plan erevesinde ve aratrma-gelitirme amacyla yaplacak ibirliklerinin kolaylatrlmas hedeflenmektedir.

hazrlanan Rekabet Hukuku ve Politikalar zel htisas Komisyonu Raporunda belirtilen hedefler dikkate alnarak; a. Piyasalarda etkin bir rekabet ortamnn salanmas, zellikle temel/ara malzeme ve hizmetlere ilikin piyasalarda kartel vb. piyasa aksaklklarnn nlenmesi sayesinde, nihai mamul reten firmalarn girdi maliyetlerinin dmesi ve dolaysyla rekabet glerinin artmas salanacaktr. b. Ayn ekilde, ulusal piyasalarda gl bir rekabet ortam ile karlaan firmalarn uluslararas alandaki rekabette de baarl olacaklar gerei dikkate alnarak, rekabet kltrnn yaygnlatrlmas hedeflenecektir. c. Trkiyeyi de etkileyen uluslararas dzeydeki rekabet ihlallerine kar rekabet hukukunun uygulanmas iin uluslararas ibirliinin salanmasna ynelik giriimler arttrlacaktr. 98. Bata 3 Nisan 2007 tarihinde yaymlanan Dzenleyici Etki Analizi Rehberinde yer alan hususlar olmak zere, yaplan veya yaplacak dzenlemelerin piyasadaki rekabet dinamikleri asndan etkisinin iselletirilebilmesi amacyla gerekli tedbirler alnacak ve rekabet savunuculuu mekanizmas etkinletirilecektir. 61

5.1.3. Devlet Yardmlar, Tevikler ve Sanayi Politikas

Mevcut Durum 99. zellikle uluslararas ticarette ortaya kan yeni standartlara uyulmas, evre ve iklim deiiklii gibi konularda uluslararas alanda ngrlen tedbirler eitli sektrlere byk mali ykler getirmektedir. Bu nedenle, zellikle evre vb. politikalara uyum salamak iin sektrlerin yeniden yaplanmas, geri kalm blgelerin kalkndrlmas, sanayi iin vazgeilmez nitelikte olan altyap yatrmlarnn gerekletirilmesi, rekabet gcnn arttrlmas, istihdam politikasnn hedeflerine ulamas ve igc kalitesinin arttrlmas, yenilikilik ve yeni teknolojilerin, Ar-Ge aratrmalarnn desteklenmesi gibi alanlarda devlet yardmlar nem kazanmaktadr. 100. Dier yandan devlet yardmlar, rekabet bozucu etkileri nedeniyle gerek Trkiyenin de taraf olduu DT Sbvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlamas, gerekse Roma Anlamasnn 87. maddesi erevesinde eitli dzenleme ve denetlemelere tabi klnmtr. Bu balamda, devlet yardmlar uluslararas ykmllkler gz nnde bulundurularak uygulanmaktadr. 101. lkemizdeki devlet yardmlar rejimine bakldnda, dokuz adet kamu idaresinin (Hazine Mstearl, D Ticaret Mstearl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, Maliye Bakanl, KOSGEB, Trkiye hracat Kredi Bankas A.., TBTAK, T.C. Kltr ve Turizm Bakanl, Tarm ve Kyileri Bakanl) yatrm, istihdam, aratrma ve gelitirme balklar altnda toplam 53 alanda dorudan parasal destekten bedelsiz arazi tahsisine, vergi indirimine ve dk faizli kredi kullanmna dek geni bir ara yelpazesini kullanarak devlet yardm salad grlmektedir. 102. Tasarruflar katma deeri yksek yatrmlara ynlendirmek, retimi ve istihdam artrmak, yatrm eiliminin devamlln ve srdrlebilir kalknmay salamak, uluslararas rekabet gcn artracak teknoloji ve aratrma-gelitirme ierii yksek byk lekli yatrmlar zendirmek, dorudan yabanc yatrmlar artrmak, blgesel gelimilik farklarn gidermek, evre korumaya ynelik yatrmlar ile aratrma ve gelitirme faaliyetlerini desteklemek amacyla Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Karar 16.07.2009 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.

62

103. Bu balamda, blgesel, sektrel ve byk lekli yatrmlar olmak zere kanun kapsamndaki yatrmlar iin, gmrk vergisi muafiyeti, katma deer vergisi (KDV) istisnas, vergi indirimi, tahsisi olmak zere eitli balamtr. 104. Yatrm desteklerinin uygulanmas asndan, 28/8/2002 tarihli ve 2002/4720 sayl Bakanlar Kurulu Kararnda yer alan statistiki Blge Birimleri Snflandrmas- Dzey 2 blgeleri, sosyo-ekonomik gelimilik seviyeleri dikkate alnarak drt gruba ayrlmtr. Blge baznda desteklenecek sektrler, her bir il grubunun yatrm potansiyeli ve rekabet gc dikkate alnarak belirlenmitir. Bununla birlikte, aada belirtilen sektrlerde yaplacak byk lekli yatrmlar iin, blge ayrm yaplmakszn sz konusu desteklerden faydalanabilmeleri salanmtr. 105. 2872 sayl evre Kanunun 29. maddesi gereince evre kirliliinin nlenmesi ve giderilmesine ilikin faaliyetler tevik tedbirlerinden yararlandrlmakta ve artma tesisi kuran, ileten ve ynetmeliklerde belirtilen ykmllkleri yerine getiren kurulularn artma tesislerinde kullandklar elektrik enerjisi tarifesinin, sanayi tesislerinde kullanlan enerji tarifesinin yzde ellisine kadar indirim uygulanmaktadr. Ayrca, ayn Kanunun 17. ve 18. maddelerinde evre korumaya ynelik faaliyetlerde kullanlmak zere evre ve Orman Bakanl bnyesinde eitli gelirlerinden oluan bir denek oluturulmu olup, bu denekten sanayi kurulular da atk su artma, kat atk bertaraf ve geri kazanm tesisleri ile evre kirliliinin nlenmesi ve evrenin iyiletirilmesine ynelik faaliyet ve tesislerin projelendirilmesi ve yapm iin proje bedelinin yzde 45ine kadar 5 ile 10 yl vadeli kredi verilmesi eklinde faydalanabilmektedir. sigorta primi iveren destei ve yatrm yeri aralar kullanlarak destekler uygulanmaya

63

Byk lekli Yatrmlar*

Sra No 1 1-a 1-b 2 3 4 5 6 7 7-a 7-b 7-c 7-d 8 9 10 11 12 50 Milyon TLnin zerindeki Asgari Sabit Yatrm Tutarlar (Milyon TL) 1000 300 1000 250 250 1000 150

Sektr Kimyasal Madde ve rnlerin malat Ana Kimyasal Maddelerin malat Dier Kimyasal rnlerin malat Rafine Edilmi Petrol rnleri malat Transit Boru Hattyla Tamaclk Hizmetleri Yatrmlar Motorlu Kara Tatlarnn malat Yatrmlar Demiryolu ve Tramvay Lokomotifleri ve/veya Vagon malat Yatrmlar Liman ve Liman Hizmetleri Yatrmlar Elektronik Sanayi Yatrmlar LCD/Plazma retimi Yatrmlar Modl Panel retimi Yatrmlar Lazer Televizyon, Boyutlu Televizyon ve OLED Televizyonlar ve benzeri Televizyon retimi Yatrmlar Dier Elektronik Sektr Yatrmlar Tbbi Alet, Hassas ve Optik Aletler malat Yatrmlar la retimi Yatrmlar Hava ve Uzay Tatlar malat Yatrmlar Makine malat Yatrmlar Madencilik Yatrmlar Maden Kanununda belirtilen IV/c grubu metalik madenlerle ilgili nihai metal retimine ynelik izabe (cevher ileme) tesisleri ile bu tesislere entegre maden retimine ynelik (istihra+ileme) yatrmlar (AKT kapsam rnler hari).

100

(*) 13/06/2006 tarihli ve 5520 sayl Kurumlar Vergisi Kanununun 18/02/2009 tarihli ve 5838 sayl Kanunun 9 uncu maddesi ile deiik 32/A maddesinde belirtilen 50 Milyon Trk Lirasnn zerindeki yatrmlar.

Politikalar 106. Sanayi stratejisinde ngrlen hedeflere ulalmas ve zel sektrn bu stratejinin gerekleri dorultusunda ynlendirilmesini salamann en nemli mekanizmalarndan biri, firmalar iin salam bir tevik yaps kurabilecek nitelikteki devlet yardmlardr. Uygun bir devlet yardm ve tevik mekanizmas, hazrlanan bu sanayi stratejisinin uygulanabilirlii iin kritik bir role sahiptir. Bu nedenle, sektrlerin rekabet gcn arttracak teknoloji ve Ar-Ge ierii yksek byk lekli yatrmlara destek olmak asndan yardmlar ve tevikler, bu belgede belirtilen ama ve hedeflere uygun bir ekilde ve bata AB ve DTden kaynaklanan uluslararas ykmllkler de dikkate alnarak uygulanacaktr. 107. Verilen devlet yardmlarnn izlenmesi ve denetlenmesinde ise (i) yardm alann yardm amacna uygun olarak kullanp kullanlmad, (ii) piyasadaki rekabet

64

zerindeki etkisi bata olmak zere, yardmn hedeflere ulamada etkin olup olmadn ve aracn revize edilmesine veya ngrlen tedbirin devamna gerek bulunup bulunmad, (iii) dier piyasalar asndan ngrlenlerden farkl etkilere yol ap amad, (iv) yardmn ulusal mevzuata ve uluslararas ykmllklere uygun olup olmad dikkate alnacak, devlet yardmlarna ilikin kaytlar ve istatistikler de burada yer verilen ihtiyaca cevap verecek ekilde dzenlenecektir.

5.1.4.Standardizasyon ve Kalite
108. Kresel ticaretin nndeki en nemli teknik engeller miktar kstlamalar, tarifeler ve standartlardr. Bu nedenle, ticarette teknik engellerin kaldrlmas amacyla, DTnn uygulamalar (Ticarette Teknik Engeller Anlamas-TBT) ve blgesel entegrasyon hareketleri ile Serbest Ticaret Anlamalar (STA), uluslararas ticarette ulusal devletler tarafndan ska kullanlan miktar kstlamalarn ve tarifelerin ortadan kaldrlmasn ve ulusal standartlarn ise uluslararas kabul gren standartlar ile uyumlatrlmasn hedeflemektedir. Bu nedenle, standardizasyonun benimsenmesi ve yaygnlatrlmas baarl bir sanayi stratejisinin nemli unsurlarndan birisini oluturmaktadr. Mevcut Durum 109. 1/95 ve 2/97 sayl Ortaklk Konseyi Kararlar (OKK) ve 9 Kasm 2005 katlm ortakl belgesi gerei, Trkiyenin, Ticarette teknik ve idari engellerin kaldrlmasnn tamamlanmas, etkin piyasa gzetimi ve mallarn serbest dolamnn salanmas konusundaki sorumluluunu yerine getirmesi beklenmektedir. Bu kararlar erevesinde Trkiye, gerekli mevzuat uyumunu byk oranda tamamlam olup, uygulamaya dayal eksiklerini gidermeye devam etmektedir. Bu balamda mevzuatn uygulanmasnn temelini oluturacak olan kalite altyapsnn tamamlanmasn salamak zere AB Komisyonu desteinde, 2002 ylnda balayan Trkiye Kalite Altyapsnn Desteklenmesi Projesi Haziran 2007de baaryla sona ermitir. 110. Bu erevede, kalite altyapsnn temel talar; i) Standardizasyon, ii) Akreditasyon, iii) Metroloji ve iv) Uygunluk Deerlendirmesi (nceleme, Test ve Belgelendirme) olarak tanmlanmtr. 111. Kalite altyaps, belirli bir lke veya blgede standardizasyon, test,

belgelendirme, muayene, akreditasyon ve metroloji (endstriyel, bilimsel ve 65

yasal) faaliyetlerini yrten kurulular ve bunlarn yaptklar uygulamalar kapsamaktadr. Avrupa Birliinde benzer ilkelere gre ileyen ve benzer kurallara uyan ulusal kalite altyaplar, mallarn serbest dolam iin AB ortak pazarnda olmazsa olmaz nemli bir faktrdr. Trkiye de bugn kalite altyaps elerinin tamam mevcut olup faaliyetlerini srdrmekle birlikte, piyasa gzetimi ve denetimi konusundaki etkinliklerin ise arzu edilen seviyeye ulamas iin almalar devam etmektedir. 112. Dier yandan, yukarda belirtilen almalar sonucunda lkemizde AB mevzuatna gre uygunluk deerlendirme faaliyetlerinin ve rn gvenliine ynelik CE iaretlemesinin uygulanmas asndan hi bir engel kalmamtr. 113. Ayrca, gelinen noktada Trkiyede de ABdeki gibi ulusal dzeyde bir standardizasyon politikasnn oluturulmas, yaygnlatrlmas ve zellikle gvenlik, alternatif/yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm ve bilgi teknolojileri alanlarna ynelik standardizasyon almalar yaplmas, TSEnin ve ilgili sektrlerimizin Avrupa Standardizasyon Kurulular, Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve Avrupa Elektronik Standardizasyon Komitesinin (CENELEC) faaliyetlerine ve uluslararas standartlarn gelitirilmesine etkin bir ekilde katlm nem arz etmektedir. Politikalar 114. Trkiyenin standardizasyon politikas oluturulacak ve uygunluk

deerlendirmesi alanndaki ulusal markalar desteklenecektir. 115. Sanayicilerimizin standardizasyon bilincinin artmas ve standartlarn retim ve tketimdeki neminin anlalabilmesi iin gerekli tedbirler alnacaktr 116. Standardizasyon faaliyetlerine retici, tketici ve ilgili dier tm taraflarn dorudan katlmnn salanmas iin gerekli tedbirler alnacak ve bu amala TSEnin giriimleri tevik edilecek ve desteklenecektir. 117. Kaliteli ve gvenli rn arz ve talebi iin teknik mevzuat uygulamalar takip edilecek ve ilgili evrelerin gncel olarak bilgilendirilmesi srdrlecektir.

66

5.2.Uluslararas Ticaret ve Yatrmlar

118. Trkiye ekonomisinin da aklk orannn artmasna paralel olarak, kresel ekonomideki gelimelerin Trk sanayisi zerindeki belirleyicilii de artmaktadr. Kresellemenin getirdii frsatlar deerlendirmeye ynelik pro-aktif yaklamlar sanayi stratejisinin bir arac olurken, ayn sreteki risklerin de etkin ynetilmesi nem kazanmaktadr. Bu erevede, Trk imalat sanayinin hem retim hem de pazarlar asndan eitlenme srecinin devam ettirilmesine ynelik politikalara, d ekonomik ilikilerimizin sanayi stratejisi dorultusunda ekillendirilmesine, Gmrk Birlii ve DT bnyesindeki gelimelerin takibine ve ynlendirilmesine ve Trk firmalarn d ticaret artlarna uyumunu salayacak tedbirlerin alnmasna ncelik verilmesi etkin bir sanayi politikasnn ayrlmaz bir paras niteliindedir.

5.2.1.Trkiye ile Avrupa Birlii Arasndaki Gmrk Birlii

119. ABye yelik sreci erevesinde 1996 ylnda tesis edilen Gmrk Birlii neticesinde, ABden ithal edilen sanayi rnlerindeki gmrk vergileri sfrlanarak miktar kstlamalar kaldrlm ve nc lkelerden ithal edilen sanayi rnlerine ilikin olarak da ABnin Ortak Gmrk Tarifesi (OGT) hadlerine uyum salanmtr. Bu erevede, hem Trkiyenin AB ile ihracatnda 2008 yl itibariyle yzde 48lik bir paya sahip olmas, hem de Trkiyenin ABden sanayi rnleri ithalatnda OGTnin belirleyici olmas nedeniyle, sanayi stratejisi asndan Gmrk Birliinin ayr bir balk altnda deerlendirilmesi gerekmektedir. Mevcut Durum 120. Gmrk Birlii, Trk d ticaretinde, 1980lerin bandan bu yana devam etmekte olan serbestleme srecine yeni bir ivme kazandrarak, Trkiyenin dnyann nemli bir ksmna kar ticari anlamda alma srecini hzlandrm ve gelecekteki d ticaret ilikilerini ekillendirecek yeni blgesel yaplanmalarn kapsn aralamtr. Bu erevede, 1980lerden bugne ihracata dnk byme stratejisi erevesinde d ticarette liberal politikalar benimseyen Trkiye ekonomisi, Gmrk Birlii ile dnya ekonomisi ve ticaretinde nemli bir bloa ticari entegrasyonunu gerekletirmi ve bu suretle kendi i pazarn uluslararas normlarla uyumlatrmtr. Gmrk Birliinin yrrle girmesiyle, ABden 67

ithalatta sanayi rnlerinde gmrk vergileri sfrlanarak miktar kstlamalar kaldrlm ve nc lkelerden ithalatta ABnin OGT hadlerine uyum salanmtr. Bu kapsamda, Trkiye bir taraftan AB pazarna dier nc lkelere nazaran daha avantajl giri imkn salarken, dier taraftan i pazarn AB ve dier nc lkelerin rekabetine amtr. 121. Yine bu erevede, ABnin standartlar ve teknik mevzuat alanndaki mevzuat ve uygulamalarna byk lde uyum salanmas sonucunda da, lkemiz meneli sanayi rnlerinin d pazarlardaki rekabet edebilirlii byk lde artmtr. 122. Gmrk Birlii kapsamnda, ABnin tercihli gmrk rejimlerine uyumun salanmas amacyla 23 lke ile STA imzalamtr. Bunlardan 11i bu lkelerin ABye tam ye olmas ile feshedilmi olup, hlihazrda Avrupa Serbest Ticaret Birlii (EFTA), srail, Makedonya, Hrvatistan, Bosna-Hersek, Filistin, Fas, Tunus, Suriye, Msr, Arnavutluk ve Grcistan ile imzalanm bulunan STAlar yrrlktedir. Karada ile imzalanan anlamann onay sreci ise devam etmektedir. ili ve Srbistan ile mzakereleri sonulandrlm olan STAlarn en ksa srede imzalanmas ngrlmektedir. Lbnan, rdn, Cezayir, Meksika, ili, Krfez birlii Konseyi (KK), Gney Afrika Gmrk Birlii (SACU), Gney Amerika Ortak Pazar (MERCOSUR), AKP (Afrika-Karayip-Pasifik) lkeleri, Ukrayna, And Dalar Ticaret Blou (ANDEAN), Gney Kore, Hindistan ve Libya ile de benzer anlamalar akdedilmesi ynndeki almalar srdrlmekte ve ABnin bu alandaki almalar yakndan izlenmeye devam edilmektedir. 123. STAlarn ekonomik ve ticari etkileri deerlendirildiinde, lkemizin imzalad STAlar ile sz konusu lkelerle sadece ekonomik ve ticari ilikilerimizin deil, ayn zamanda ortak yatrm ve ibirlii olanaklarnn da artt grlmektedir. Sz konusu STAlar, lkemizin uluslararas rekabet gcnn arttrlmas bakmndan byk nem tamaktadr. 124. Bununla birlikte, Gmrk Birlii kararnn ilgili maddesi uyarnca stlenilmi bulunan ABnin tercihli rejimleri kapsamnda STA imzalanamayan lkeler balamnda sorunlar yaanmaktadr. ABnin tercihli ticaret anlamalar imzalad/yrrle koyduu veya mzakerelerini srdrd dier lkeler ile mzakere balatmak ynnde yaplan giriimlerimiz, ilgili lkelerin ABye tercihli rejim altnda ihra ettikleri rnlerin Trkiye-AB Gmrk Birlii uyarnca serbest dolamdan faydalanarak lkemiz pazarna gmrk vergisi denmeksizin girmesi imknnn bulunmas sebebiyle sonusuz kalabilmektedir. 68

125. Dier yandan, 1/95 sayl Gmrk Birliinden kaynaklanan kimi ykmlklerin yerine getirilememi olmas, kararn baz hkmlerinin ve mekanizmalarnn iletilemiyor olmas, Gmrk Birliine ramen ticari korunma nlemlerinin uygulamasnn srdrlmesi, ABnin tercihli rejimlerinin stlenilmesinde yaanan problemler, zellikle ABnin nc lkelere ynelik olarak benimsedii STAnn Trkiye zerindeki muhtemel etkileri ve bu erevede Trkiyenin ABnin danma ve karar alma mekanizmalarndaki yerinin snrl olmas gibi hususlarn ileriki dnemlerde ayrntl bir ekilde dikkate alnarak Gmrk Birliinin ileyiinden kazanmaktadr. Politikalar 126. ABnin nc lkelerle gerekletirdii ve nmzdeki dnemlerde kaynaklanan olumsuzluklarn bertaraf edilmesi nem

gerekletirmeyi ngrd tercihli dzenlemelere, Gmrk Birliinin taraf olarak lkemizi dahil etmemesi, uygulamaya koyduu eitli yeni mevzuat hazrlklarnda nceden bilgilendirme gibi mekanizmalar kullanmamas ve ibirliine gitmemesi lkemizin bu tr dzenlemeleri yapmasn gletirmekte ve lkemiz meneli rnlerin AB ve nc lkelerin pazarlarndaki rekabet gcn olumsuz ynde etkilemekte; bu durum, sanayi sektrne de dorudan yansmaktadr. Bu nedenle, yaplacak bu tr dzenlemelerin Trkiye piyasas zerindeki etkileri konusunda ABnin bilgilendirilmesi ve etkin bir ibirlii salanmas hususundaki giriimlere devam edilecektir. 127. Gmrk Birlii kapsamnda stlenilmi bulunan Ortak Ticaret Anlamasnn Ticari Savunma nlemleri Sistemine de uyum salanm olmakla birlikte taraflar, bu nlemleri nc taraflara ortak uygulamamakta, sz konusu tedbirleri lkemiz ve AB ayr ayr dzenlemektedir. Bu durum, lkemizin gerek AB pazarnda ve gerekse nc lke pazarlarndaki rekabet edebilirliine nemli bir engel oluturmaktadr. Sz konusu sorunlara zm bulunmasn teminen AB nezdindeki giriimler srdrlecektir.

5.2.2.DT ve kili ve ok Tarafl Ticaret Politikalar

128. ve d pazarlarda retilecek rne yeterli talep olmad veya bu pazarlara zamannda ve uygun maliyetlerle ulalamad takdirde bunun retim ve istihdam olumsuz ynde etkileyecei dikkate alndnda, uluslararas ticaret politikas da sanayi politikasnn ayrlmaz bir parasn oluturmakta ve yatay bir

69

politika olarak tm sektrleri kesmektedir. Sz konusu alan, DT erevesindeki faaliyetlerin yan sra ikili ve ok tarafl ilikileri de kapsamaktadr. Mevcut Durum 129. DTnn kurulmasn mteakip gmrk tarifelerinin aamal olarak indirilmesi, mal ve hizmet ticaretinin nndeki eitli engellerin kaldrlmas, sermayenin uluslararas alanda dolamnn hzlanmas, dorudan yabanc yatrmlar ekme ynndeki abalarn artmas, iklim deiiklii ve emisyon ticareti gibi hususlar gndeme gelmektedir. Bu eilimler, gerekli yapsal dnmleri gerekletirebilen lkeler asndan bir frsat olarak deerlendirilebilecekken, yapsal dnm kapasitesine sahip olmayan veya dnm zamannda gerekletiremeyen lkeler asndan bu sre bir tehdit olarak karmza kmaktadr. 130. lkemizin, DT gibi ok tarafl platformlarda ve tercihli ticaret dzenlemelerinde, Gmrk Birlii (GB) dolaysyla sanayi rnlerinin mzakerelerinde "ortak gmrk tarifesi" (OGT) hadlerinden sapma ihtimali bulunmamaktadr. Bu durum, zellikle DT'de gelimekte olan lke statsnde olmamza ramen sanayi rnlerinin konu edildii "tarm d rnlerde pazara giri" mzakerelerinde gelimi lke kriterlerine uymamz anlamna gelmektedir. OGT erevesinde, Trkiye'nin nc lkelere kar sanayi rnlerinde uygulad ortalama koruma oran Gmrk Birlii ile yzde 15'lerden yzde 4,2'ye dmtr. Bu oran, EFTA ve AB iin 1996'dan itibaren "0" olarak uygulanmaktadr. 131. Trkiye, AB ile ikili ilikilerimiz erevesinde, yerli sanayicinin maliyetlerini azaltarak rekabet gcn artrmak amacyla, yerli retimi yetersiz ya da olmayan ve retimde girdi olarak kullanlan maddelere ilikin gmrk vergisinin askya alnmasn talep etmektedir. Bu erevede sz konusu maddelere ilikin olarak AB Komisyonu Ekonomik Tarife Sorunlar Grubunda mzakerelere katlm salanmakta ve lkemiz sanayicileri tarafndan arlkl olarak kimyasal ve mikro elektronik rnleri kapsayan gmrk vergisinin askya alnmasna dair talepler karlanmaktadr. 132. DT Anti-Damping ve Sbvansiyon Anlamas erevesinde yrrlkte bulunan "thalatta Haksz Rekabetin nlenmesi Hakknda Mevzuat" yerli sanayinin haksz rekabetin zarar verici etkilerinden korunmas amacyla etkin bir ekilde uygulanmaktadr. Dnya Ticaret rgt (DT) verilerine gre lkemiz; toplam 70

alnan nlem says itibariyle, Ocak 1995-Haziran 2008'i kapsayan dnemde DT yeleri arasnda 6. srada, 2008 Ocak-Haziran dneminde yeni alan 13 soruturmayla 1. srada yer almtr. 2008 Temmuz - Aralk dneminde de alnan nlem says itibaryla 4. srada bulunmaktadr. Dier taraftan, bir maln ithalatnn benzer veya dorudan rakip mallar reten yerli reticiler zerinde ciddi zarar veya ciddi zarar tehdidi yaratacak ekilde artan miktar ve artlarda ithal edilmesi halinde, bu zarar veya zarar tehdidinin ortadan kaldrlmasna imkan veren DT Korunma nlemleri Anlamas erevesinde hazrlanan thalatta Korunma nlemlerine ilikin Mevzuat etkin bir ekilde kullanlmaktadr. 133. DT Kurulu Anlamas'nn ekinde yer alan Tekstil ve Giyim Anlamasnn (TGA) sona ermesiyle, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren tekstil ve giyim rnlerinde kotalar kalkmtr. Gelimelerin sektr zerinde yarataca zarar ya da zarar tehdidinin en aza indirilmesi amacyla, in meneli belirli tekstil ve konfeksiyon rnlerinin ithalatnda miktar kstlamas 2008 yl sonuna kadar uygulanm olup 2009 yl itibariyle sona ermitir. Bununla birlikte, 50-63 fasllar arasnda yer alan tm tekstil ve konfeksiyon rnlerinin ithalat kayt altna alnmaya balanm, tekstil ve konfeksiyon rnlerinde uygulanan kayda alma sisteminde 2009 yl itibariyle ithalat ve ihracat kaytlar sisteme dahil edilmitir. 134. Dnya Ticaret rgt kapsamndaki gelimeler Doha Kalknma Gndemi (DKG) ekseninde ekillenmektedir. 2001 ylndan bu yana devam eden DKG mzakereleri tm sanayi sektrlerinin yan sra, tarm ve hizmet ticareti sektrlerini de kapsamaktadr. Bu nedenle mzakerelerin olas sonular sanayi stratejisi asndan nem arz etmektedir. 135. DT bnyesinde halen devam etmekte olan Doha Kalknma Turu Mzakereleri de lkemiz tarafndan yakinen takip edilmektedir. Gmrk Birlii sreci tarm dnda AB ile paralel politikalar stlenilmesini gerektirmektedir. Bu balamda, lke hassasiyetleri de dikkate alnmak zere mmkn olduunca ABye uyumlu politikalar izlenilmektedir. Bu nedenle, DKG mzakerelerinde, Trkiyenin AB ile olan Gmrk Birlii ilikisi zellikle sanayi sektrleri bakmndan belirleyici bir rol oynamaktadr. 136. te yandan, DKG ticaret politikas arac olarak younlukla gmrk tarifelerini hedef almakta ancak, ticaret d tedbirler iin ayn etkinlikte zmler retmekte yetersiz kalmaktadr. Nitekim, halen teknik engeller ve tarife d tedbirler dnya 71

ticaret sisteminin karmak ve zm ya da uyumlatrlmas kolay olmayan byk gri alann oluturmaktadr. zellikle tarife d mevzuat youn ve detayl olan ABnin hzla genileyerek bu kltr yaygnlatrmas, sanayi sektrlerimiz bakmndan dnlmesi gereken ayr bir risk olarak deerlendirilmelidir. 137. ok tarafl ilikilerin yan sra blgesel ve ikili yaklamlarn, sanayi potansiyelimizin daha iyi tantlarak nemli ihracat artlar kaydedilmesine, ticarette serbestlemenin salanmasna ve kresel ticaret hacminin gelitirilmesine byk katks olmaktadr. Bu katklarda, lkemizin dnyann farkl sosyo-ekonomik koullara sahip blgeleri arasnda bir kpr ilevi grmesini salayan benzersiz corafyasnn da pay bulunmaktadr. 138. Uluslararas ticaretin giderek artan nemine binaen, 2004 ylnda D Ticaret Mstearl tarafndan yrrle konulan hracat Stratejik Plan ile tespit edilen "Tantm ve Pazarlama", "Bilgi Teknolojileri", "Finansman ve Destek Mekanizmalar", "kili ve ok Tarafl likiler" ve "Kamu, zel Sektr ve Sivil Toplum Kurulular Arasnda birlii ve Koordinasyon" alanlarnda srdrlen almalarla, "Srdrlebilir hracat Artn Salayacak hracat Yapsna Ulalmas" hedeflenmektedir. Bununla birlikte, d ticarette lojistiin artan nemine paralel olarak D Ticaret Mstearl tarafndan 2007 yl banda Anlamalar Genel Mdrl bnyesinde kurulmutur. 139. hracatta blgesel bamlln nne geilmesi ve srdrlebilir ihracat alt yapsnn oluturulmas amacyla ihra pazarlarnn eitlendirilmesine ynelik yakalanan baar devam etmektedir. 2004 ylnda 1 milyar dolarn zerinde ihracat yaptmz lke says 14 iken, 2005 ylnda 15 lkeye, 2006 ylnda 19 lkeye, 2007 ylnda ise 24 lkeye ulalmtr. 2000 ylnda yrrle konulan "Komu ve evre lkeler ile Ticari ve Ekonomik likilerin Gelitirilmesi" ve 2003 ylnda yrrle konulan "Afrika lkeleri ile Ticari ve Ekonomik likilerin Gelitirilmesi", 2005 ylnda yrrle konulan "Asya Pasifik lkeleri ile Ticari ve Ekonomik likilerin Gelitirilmesi" ve 2006 ylnda yrrle konulan "Kuzey ve Latin Amerika lkeleri ile Ticari ve Ekonomik likilerin Gelitirilmesi" stratejileri de baarl bir ekilde uygulanmtr. D Ticarette Lojistik Dairesi

72

Politikalar 140. D Ticaret Mstearl tarafndan hazrlanan ve 2007-2009 yllar iin gncellenmi olan hracat Stratejik Plan, uluslararas ykmllklerimiz ve bu strateji belgesinde yer alan hedefler de dikkate alnarak uygulanmaya devam edilerek; rn eitliliinin gelitirilmesinin yan sra, komu ve evre lkeler ile Afrika lkeleri bata olmak zere d ticaret yaplan lkeler eitlendirilecek, pazara giri imkanlarnn artrlmasna ynelik faaliyetlerde bulunulacak ve D Ticaret Portal oluturulacaktr. 141. Sz konusu eitlendirme politikasna paralel olarak ve KOBlerin kapasitesini artrmaya ynelik almalar yaplacaktr. 142. Ticaret politikas uygulamalarnda nlem alnmas sresi ksaltlacak ve nlemin etkinletirilmesi salanacaktr. Bu balamda, haksz rekabet hallerinden damping ve sbvansiyona konu ithalatn sebep olduu zarara kar lkenin retim dallarnn etkin korunmasnn salanmas gerekletirilecektir. Trk

ekonomisindeki nemli pay gz nnde bulundurularak, pazarlama ve ihracat

5.2.3.Yatrmlar ve D Ekonomik likiler

143. Trk zel sektrnn yurt dndaki dorudan yatrmlarn, Trkiyeye yaplan dorudan yabanc sermaye yatrmlarn ve Trkiyenin ihracat politikasn kapsayan bir d ekonomik ilikiler erevesi, etkin bir sanayi stratejisinin ayrlmaz bir paras niteliindedir. Kreselleme sreci iinde ulusal ekonomilerin birbiriyle gittike daha entegre hale gelmesi, zellikle gelimekte olan lkeler arasnda gerekleen DYYdeki art, d ekonomik ilikilere dair belirlenecek stratejinin sanayi stratejisi asndan nemini artrmaktadr. Ayrca, Trk ekonomisinin Avrupa Birlii ile yksek derecedeki entegrasyon seviyesi dnldnde, Trkiyenin iinde bulunduu corafyadaki dier pazarlarla kuraca ekonomik ilikiler, yelik sreci iinde Avrupa ekonomileri iin de nemli frsatlar oluturacaktr. Mevcut Durum 144. Son 20 yldr hem tama hem de iletiim teknolojisinde yaanan gelimeler, bir rnn retiminde deer zincirinin halkalarnn birbirinden ayrlarak farkl corafi lokasyonlarda yaplmasn olanakl hale getirmitir. Esas itibariyle, kresel ekonomide retim sreleri de bu yeni ekonomik mimari erevesinde 73

ekillenmekte; okuluslu deer zincirleri iinde, her bir retim sreci en yksek verimlilik ve dk maliyetle gerekletirilebilecei corafi lokasyonda konumlandrlmaktadr. Bu ereve, iinde deer zincirinin yksek katma deer oluturan halkalarnn bulunduu yerlerde, sanayi retiminin katma deeri ve buna bal olarak karllk ve igcnn ald cretler yksek; dk katma deerli retim gerekletirilen yerlerde ise karllk ve cretler dk seviyede olumaktadr. 145. Trk sanayinin Gmrk Birlii sreci iinde kresel ekonomiye entegrasyonu, esasen sanayi retimimizin bu deer zincirlerine eklemlenmesi srecidir. Bu sre iinde dayanlkl tketim mallar, otomotiv gibi son on ylda ykselen endstrilerimizin geliimi, btnyle kresel deer zincirinin esasen retime ynelik blmlerinin DYY ve yerli sermaye yatrmlar vastasyla lkemize gelmesi sayesinde gereklemitir. Tekstil, hazr giyim gibi geleneksel olarak kuvvetli endstrilerimiz ise kresel deer zinciri iinde byk lde yerli reticilerin kresel aptaki alclara rn satmalar eklinde konumlanm bulunmaktadr. Bu konumlanma yurtiinde daha dk lde katma deer oluturulmasn beraberinde getirmektedir. 146. Bu mimari iinde sanayimize dair iki problemden sz edilebilir: Tekstil, hazr giyim gibi geleneksel endstrilerimizin, kresel rekabet glerindeki en nemli unsurun igc maliyetleri olmas, Asyadan ykselen dk igc maliyetine dayanan rekabete kar g durumda kalmalarna neden olmaktadr. Dayankl tketim mallar, otomotiv gibi ykselen endstrilerde ise, baka lkelere kyasla karlatrmal stnlmz ve eksikliklerimiz olan (Ar-Ge, tasarm, markalama, lojistik vb.) alanlar tespit eden, avantajlar deerlendirmeyi, eksiklikleri ise gidermeyi amalayan, kresel ekonomideki gelimeleri takip eden ve deerlendiren bir mekanizmann bulunmaynn olumsuz etkileri hissedilmektedir. 147. Trkiyenin iinde bulunduu corafya, kresellemenin getirdii bu mimari iinde birok frsat arz etmektedir. Trkiye AByle sanayi rnlerinde tek pazar iinde ve birok endstride yksek dzeyde entegre olmu durumdadr. Bunun yan sra ABye olan corafi yaknlk hem dayankl tketim mallar gibi tama maliyetlerinin yksek olduu, hem de sezonluk ve hzl retilen hazr giyim rnleri gibi tama hznn nemli olduu baz endstrilerde Trkiyeye nemli bir avantaj salamaktadr. te yandan, Trkiyenin corafi ve kltrel adan

74

yakn olduu Dou Akdeniz lkeleri de imzaladklar STAlar yoluyla AB ile ticari entegrasyona gitmilerdir. Son 20 yl iinde, Trkiyenin Orta Asya, Kafkaslar ve Balkanlardaki birok lkeyle ve Rusya Federasyonu ile de, bu lkelerin da alma sreleri iinde kurulmu ticaret ve yatrm ilikileri bulunmaktadr. 148. Bu erevede, bu yeni mimariden azami lde faydalanmak amacyla, yatrm ortamnn genel olarak iyiletirilmesi nem kazanmaktadr. Buna ynelik 2001 ylnda oluturulan YOKKin yan sra, 2006 ylnda zellikle byk yabanc yatrmlar ekmeye ynelik olarak, Trkiye Yatrm Destek ve Tantm Ajans kurulmutur. Ajansn yatrm promosyon stratejisi, "istihdam yaratan, yeni teknolojiler gelitirerek bilgi ekonomisini salayan, ekonomik-teknolojik-sosyal dinamikleri hzlandran, verimlilik ve rekabet gc yksek ve lke ekonomisine katma deer ekleyen yatrmlar lkemize ekmek" olarak belirlenmitir. Politikalar 149. Trkiyenin d yatrm stratejisi yukarda aklanan problemleri giderecek ve bu corafi frsatlar deerlendirecek ekilde oluturulacaktr. Ayrca, hem geleneksel hem de ykselen endstrilerimizde yurtd pazar dinamiklerini srekli takip edecek, yerel dzeyde datm zincirlerine etki edinilebilmesi iin gerekli ortaklklar hakknda bilgi temin edecek ve bunlar sanayimizle paylaacak mekanizmalar kuvvetlendirilecektir. D ekonomik ilikiler stratejisi balamnda, d temsilciliklerimizin ekonomik ilikileri, zellikle yatrmclara ynelik bilgi temini, yatrmlarn kolaylatrlmas, yerel ortaklklar gelitirilmesi ve blge lkelerinde uzun sreli ekonomik ilikiler tesis edilmesine ynelik kapasiteleri artrlacaktr. D yatrm stratejimiz ise, Trk yatrmclarn karlaabilecekleri kurumsal altyap eksikliklerini gidermeye ynelik faaliyetlere arlk verecek, Trkiyenin baarl kurumsal yaplarnn bu lkelerle paylalmasn salayacak ekilde yeniden ekillendirilecektir. 150. Trkiyeye gelecek dorudan yabanc yatrmlara ynelik strateji; Trkiye Yatrm Destek ve Tantm Ajansnn stratejisi erevesinde istihdam yaratan, yeni teknolojiler gelitirerek bilgi ekonomisini salayan, ekonomik-teknolojik-sosyal dinamikleri hzlandran, verimlilik ve rekabet gc yksek ve lke ekonomisine katma deer ekleyen yatrmlar lkemize ekmeye ve yurtiindeki retim faaliyetlerinin yksek katma deer oluturmas hedefine ynelik olarak uygulanacaktr. Bu erevede, ajans tarafndan kamu kurum ve kurulular ile 75

sivil toplum kurulularnn gr ve nerileri dikkate alnmak suretiyle BT (Bilgi letiim Teknolojileri), yksek teknolojili sektrler, gda ileme (agro food, food processing), salk sektrleri (life sciences, pharmeceuticals), evre dostu sektrler (enerji, ekoteknolojiler vb.), makine imalat, ulam/lojistik (otomotiv, gemi ina vb.), petrokimya, hizmetler (eitim vb.) ve altyap sektrleri ncelikli sektrler olarak belirlenmitir. 151. Eitim alannda blge lkelerinden Trkiyeye ynelik her seviyede eitim amacyla ziyaretler artrlrken, Trkiyede de blge lkelerinin dillerinin retimi gelitirilecek ve tevik edilecektir.

76

5.3.Beceriler ve nsan Kayna

152. Trkiyede, 2001 krizinden sonra gerekleen yksek bymeye ramen gerilemeyen isizlii ve kresel rekabet basksnn ortaya kard sorunlar azaltmak iin nitelikli igc arzn ve talebini arttrmaya ynelik admlarn atlmas son derece nemlidir. Sanayi stratejisinin odanda bulunan her eksen (yksek teknoloji sektrlerinin arl, geleneksel sektrlerde dnm, gl irketlerin paynn arttrlmas) iin de beceriler ve insan kayna konusu son derece kritik bir politikay tekil etmektedir. Bu alandaki politikalarn etkinlii, hem sanayi stratejisinin baarsn dorudan etkileyecek hem de Trkiyenin en ncelikli sorunlarnn banda gelen, yeterli dzeyde ve kaliteli istihdam yaratlmasnda mesafe kat edilmesini salayacaktr. Mevcut Durum 153. Sanayi ve hizmetler kesimindeki byme, tarm kesiminin ekonomideki arlnn azalmasyla isiz kalan kesimin ve alma andaki nfusun hzl artmasyla igcne dahil olan genlerin tmn istihdam etmeye yetmemitir. Son dnemde yaanan kresel ekonomik kriz nedeniyle ekonomik verilerdeki gerilemeler ise isizliin nemli lde artmasnda en nemli etken olmutur. 154. sizlik oranlarnn makul dzeylere gerileyememi olmasnda i gc

piyasalarndaki katlklarn rol byktr. gc piyasalar etkinlii endeksine gre yaplan sralamada Trkiye, 134 lke ierisinde 125. srada yer almaktadr14. cretler zerindeki kamusal yklerin fazlal, igc piyasalarnn etkinliini ve zel sektrn rekabet gcn kstlamaktadr. Bu durumu deitirmeye ynelik olarak 15 Mays 2008de, 5763 sayl Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun yasalamtr. Bu kanunda ngrlen yeni dzenlemelerle birlikte cretler zerindeki kamusal yklerin oran yzde 42den, yzde 36nn aasna ekilmitir. Bu Kanunla, istihdam artnn salanmas ve ayn zamanda kayt dln azaltlmas iin baz tedbirler alnmtr. 155. gcnn beceri dzeyindeki dklk, zel sektrn rekabet gcnn artnn nnde en az igc piyasalarndaki katlklar kadar ciddi bir engel tekil etmektedir. gcnn ortalama eitim sresinin gelimi lkelerin gerisinde
14

World Competitiveness Report 2008-2009, World Economic Forum.

77

olmas Trkiyedeki zel sektrn rekabet gcn olumsuz etkilemektedir. Trkiyedeki 15-64 ya arasndaki alanlarn, 2007 ylnda, yzde 13,3 niversite diplomasna sahipken, bu oran AB-25de yzde 26,6dr. Trkiyede, eitim sisteminin tm aamalarndaki okullama oranlarnn gelimi lkelerin gerisinde olmas rekabet gcn kstlamaktadr15. 156. Sanayi stratejisi asndan bakldnda, igcnn alm olduu eitimin sresi kadar nitelii de rekabet gc zerinde belirleyici bir unsurdur. Bireylerin, eitimleri esnasnda edindikleri bilisel beceriler, igcnn gelecekteki verimlilik dzeyini byk lde etkilemektedir. Son dnemde bu alanda yaplan almalar, Trkiyede verilen eitimin kalitesindeki problemlerin, igcnn beceri dzeyini ve dolaysyla zel sektrn rekabet gcn olumsuz etkilediini gstermektedir. 157. zel sektrn baz pozisyonlarda istihdam edecei, uygun niteliklere sahip eleman bulma konusunda karlalan problemler, Trkiye ekonomisinin srdrlebilir bir biimde bymesi nnde bir kapasite kst olarak belirmektedir. zel sektrde, gerek alma hayatna yeni adm atan genlerin, gerekse de mevcut i gcnn sahip olduu becerilerin, firmalarn ihtiyalarn karlamaktan uzak olduunu ynnde bir alg mevcuttur16. zellikle, igcnn bilgisayar kullanm ve yabanc dil becerilerindeki dklk, firmalarn rekabet gcnn artnn nnde birer engel olarak alglanmaktadr. 158. Nitelikli ara eleman skntsnn merkezinde mesleki ve teknik eitim sistemindeki aksaklklar yer almaktadr. zel sektr tarafndan yaplan deerlendirmeler, mesleki eitim kurumlarndan mezun olan genlerin sahip olduklar becerilerin beklentileri karlamaktan uzak olduunu gstermektedir. Meslek lisesi mezunlarnn aldklar reel cretin ve bu okullardan mezun olanlar arasndaki isizliin genel liseden mezun olanlardan farkl olmamas da bu gr destekler niteliktedir. Halbuki meslek liselerinde renci bana yaplan harcama, 2006 ylnda, genel liselerde renci bana yaplan harcamann 1,8 katna ulamtr17 Bu nedenlerden dolay, mesleki eitim sisteminde maliyet ve kalite

15 16

EUROPA Eurostat Veritaban. 2008. TEPAV ve Dnya Bankas, 2006. Higher Education and the Labor Market in Turkey, Ankara. 17 TRKONFED ve ERG, 2007. Beceriler, Yeterlilikler ve Meslek Eitimi: Finansman Yaps ve Politika nerileri, Ankara.

78

dengesinin tutturulmasnda sorunlar yaanmas, sanayinin rekabet gcn olumsuz olarak etkilemektedir. 159. Yukarda kapsamda, a. Mesleki eitim programlar, zel sektrn ihtiyalarna paralel olarak, yeniden snflandrlmtr. Yeni snflandrmada, AB normlaryla uyumlu olan eitim standartlarna gre 42 meslek alan ve bu meslek alanlarna ait 197 meslek dal belirlenmitir. Bu meslek alan ve dallarna ilikin uluslararas snflandrmay [Uluslararas Eitim Standart Snflandrmas (ISCED)-97] esas alan modler yapda yeni mesleki eitim programlar hazrlanm ve 2005-2006 retim ylnda uygulanmasna balanmtr. b. Mesleki eitim kurumlarnda alan yneticiler ve retmenler yeni yaplanmann gerei olarak eitilmilerdir. c. Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK), ulusal ve uluslararas meslek standartlarn temel alarak, teknik ve mesleki alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarn belirlemek; denetim, lme, deerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandrmaya ilikin faaliyetleri yrtmek iin gerekli ulusal yeterlilik sistemini kurmak ve iletmek zere 21 Eyll 2006 tarihli ve 5544 sayl yasa ile kurulmutur. MYKnn amac, AB ile uyumlu Mesleki Yeterlilik Sistemini kurmak ve iletmektir. . Mesleki ve teknik ortaretimi bitirenler iin sertifika, diploma ve i yeri ama belgesi alma imkn salanmtr. d. Mesleki eitim sisteminde yer alan ok sayda okul tr ve program arasnda gei imkn salanmtr. e. Mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarna retmen yetitiren; Teknik Eitim Faklteleri ile Mesleki Eitim Faklteleri programlar arasnda btnlk ve devamllk salanmtr. 160. Mesleki Yeterlilik Kurumu Ynetim Kurulunun, 30/04/2008 tarihli ve 2008/19 sayl karar ile, 2008 yl alma Program, kurumun i younluu, mevcut kapasite ve AB Projesi ncelikleri, standart hazrlama talebinde bulunan 79 sralanan aksaklklar gidermek zere Milli Eitim Bakanl

nclnde mesleki eitim sisteminin reformu almalarna balanmtr. Bu

kurulularn konuya ilikin deneyimleri, kapasiteleri ve yetkinlikleri dikkate alnarak, naat, Enerji, Turizm-Konaklama-Yiyecek-ecek Hizmetleri, TekstilHazr Giyim-Deri, Otomotiv, Metal, Toplumsal-Kiisel Hizmetler, UlatrmaLojistik-Haberleme, Cam-imento-Toprak ve Salk-Sosyal Hizmetler olmak zere 10 sektrde komitelerin oluturulmasna ve almalarn yrtlmesine karar verilmitir. 161. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Katlm ncesi Mali Yardm Aracnn (IPA) drdnc bileeni olan nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi bileeninden sorumlu Program Otoritesi olarak belirlenmi ve Operasyonel Program hazrlama grevi kendisine verilmitir. nsan kaynaklarnn gelitirilmesi alannda IPA fonlarndan yardm almak iin programlamann temelini belirleyen nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel Programnn (KG OP) genel hedefi; daha ok ve daha iyi iler ve daha fazla sosyal uyum ile srdrlebilir ekonomik bymeyi salayabilen bilgi-temelli bir ekonomiye geii desteklemek tir. Bu erevede; nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel Programnn istihdam, eitim, hayat boyu renme ve sosyal ierme olmak zere drt ana ncelik ekseninde oluturulmutur. Sz konusu eksenler temelinde belirlenen tedbirler, 2007-2009 programlama dnemi kapsamnda yrtlmeye balanan operasyonlar yoluyla gerekletirilmektedir. 2007-2009 dnemi iin IPA drdnc bileen kapsamnda ayrlan mali kaynak miktar yaklak 186 milyon Avrodur. 162. Ekonominin deien dinamiklerine hzl uyum salamak zere gerekli olan beceri dnm kolaylatrmak iin; meslek edinmek, mesleini gelitirmek ya da meslek deitirmek isteyen herkese, mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda renim grme imkn daha da geniletilmitir. Buna ilaveten, Hayat Boyu renme Stratejisi YPK kararyla onaylanm ve uygulanmaya balanmtr. 163. 2009 ylnda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn koordinasyonunda Ulusal stihdam Stratejisi almalar balatlm ve ilk taslak rapor kamuoyuna aklanmtr. Stratejinin 2011 yl sonuna kadar tamamlanmas planlanmaktadr. 164. Mesleki ve teknik eitim mezunlarnn istihdam piyasas koullar ile

uyumlulatrlmas amacyla Mesleki Eitim Strateji Belgesi almalar Milli Eitim Bakanl koordinasyonunda devam etmektedir. Bunun yannda mesleki ve teknik eitimde bakanlklar, kurum ve kurulular arasnda ibirlii ve 80

koordinasyonu salamak amacyla Mesleki Eitimin Gelitirilmesi birlii Stratejisi almalar da devam etmektedir.

Politikalar 165. gcnn sahip olduu beceriler ve yeterlilikler, Trkiyedeki zel sektrn verimliliini ve dolaysyla rekabet gcn tmyle etkileme potansiyelini tayan en kritik yatay sanayi politikas alan olarak belirlenmitir. Katma deeri yksek bir retim yapsna geii salayacak sanayi politikalarnn merkezinde igcnn beceri seviyesinin gelitirilmesi ve yenilikilik kapasitesinin arttrlmasna ncelik verilecektir. 166. Sanayi politikalarnn tm ile ulalmak istenen hedeflerin, insan kaynann gelitirilmesine ynelik olarak tasarlanacak politikalarla uyumlu olmasna nem verilecektir. 167. Gerek igc arz gerekse de talebinin sanayi politikalar ile ynlendirilmesine nem verilecektir. Yksek katma deerli sanayi ve hizmetler faaliyetlerinde istihdam edilmeye uygun igcnn sahip olduklar becerilere olan talep ykseltilecektir. Arz tarafnda ise, henz okul anda olan genlerin aldklar eitimin kalitesinin gelimi lkeler seviyesine ykseltilmesine ve halihazrda i yaantsnda bulunan kiilere ynelik tasarlanacak olan firma ii eitim programlarnn desteklenmesi ve aktif igc politikalarnn uygulanmasyla nitelikli igc arzn arttrmaya azami gayret gsterilecektir. Bilginin raf mrnn ksal gz nnde bulundurulduunda, yukarda bahsedilen yaklam erevesinde, igcnn sahip olduu becerileri srekli yenilemesi ve an gereklerine uygun hale getirmesinin mmkn olduu bir iklimin oluturulmas hedeflenecektir.

81

5.4.KOBlerin Finansmana Eriimi

168. Trk irketleri, kresel ekonomiye entegrasyondan kaynaklanan rekabete, bugne kadar igc maliyetlerini reel anlamda drerek ve verimlilii artrarak cevap vermitir. nmzdeki dnemdeyse irketlerimizin verimlilik artlarn srdrmek iin teknolojik ve organizasyon yaplarn yenilemeleri, lek problemi olanlarn ise leklerini bytmeleri gerekmektedir. Ancak bunlar iin gerekli olan yatrmlarn yaplmasnda finansmana eriim nemli bir kst olarak ortaya kmaktadr. Trkiyede yatrm finansmannda zkaynak kullanmnn dier lkelerle kyaslandnda olduka yksek olduu gzlenmektedir. Ancak, karllk oranlarnn dt bir dnemde, irketler kesiminin yatrmlarn zkaynaklarndan ziyade, mali sistemden temin edebilir olmalar sanayi stratejisi erevesinde kritik hale gelmektedir. 169. Dokuzuncu Kalknma Plannda, KOBlerin finansmana eriimi konusunda, letmelerin uygun koullarla finansman kaynaklarna eriimi kolaylatrlacak ve bu kaynaklarda eitlilik salanacaktr. Bata KOBler olmak zere giriim sermayesi, balang sermayesi ve kredi garanti sistemi gelitirilerek iletmelerin kredi hususlarna temini kolaylatrlaca yer verilmitir. 170. Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanlnn (KOSGEB) adnn Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl olarak deitirilmesi, KOSGEB'in tm sektrlerdeki KOB'leri hedef kitlesine alarak ulusal plan ve politika dokmanlaryla verilen grevleri yerine getirebilmesi ve genileyen hedef kitleye en etkin ekilde hizmet verebilmesi iin KOSGEB Kanununda Nisan 2009 tarihinde deiiklik yaplmtr. Kanunda yaplan en nemli deiiklik, sanayi sektrnn yan sra hizmet ve ticaret sektrlerinde faaliyet gsteren iletmelerin de artk KOSGEB desteklerinden yararlanacak olmasdr. Mevcut Durum 171. Tm dnyada olduu gibi, Trkiye ekonomisindeki gelimenin en nemli

dayana KOBlerdir. 2008 Yl Trkiye statistik Kurumu (TK) verilerine gre lkemizde Kk ve Orta Boy letme says 3.449.795, Byk Boy letme says ise 2968dir. lkemizde KOBlerin tm iletmeler iindeki yerinin yzde 99.90, toplam istihdam iindeki yerinin yzde 80.57, yaratlan katma deer

82

iindeki yerinin yzde 58.48, toplam retim deeri iindeki yerinin yzde 59.53 olmasna karn, KOBlerin toplam krediden aldklar pay yaklak yzde 26 olup, kresel krizle birlikte bu oranda da bir d sz konusudur. KOBlerin istihdam, retim ve ihracat paylar gz nne alndnda toplam krediden aldklar payn yetersizlii de ortaya kmaktadr. 172. KOBlerin finansmana eriimi konunda son dnemde nemli gelimeler yaanmtr. Yatrm Ortamnn Deerlendirilmesi ( ICA ) 2009 Raporuna gre Trkiyedeki yatrmclarn %57si (KOBler arasnda %50) yatrmlarn finansmannda banka kredisi kullanm durumdadr. Bu oranlar Bulgaristanda %40, Macaristanda %43, ek Cumhuriyetinde %47, Polonyada %50, Brezilyada %65 ve ilide ise %69dur. Ayrca Trkiyede banka kredisi bulunan firmalarn orannda 2005 ylna kyasla da art grlmektedir. 2005 ylnda Trkiyedeki firmalarn %46s banka kredisi kullanm iken 2008 ylnda bu oran 10 puan kadar art gstermitir. Ancak bankalar tarafndan talep edilen teminat miktarlar olduka yksektir. Bankalar tarafndan kk iletmeler iin kredinin %100, orta byklkteki iletmeler iin ise kredinin %91i tutarnda teminat talep edilmektedir. KOBlerin finansmana eriiminin kolaylatrlmas, verimliliklerini ykseltebilecek yatrmlar yapmalarn ve kresel ekonomideki rekabet glerini attrmalarn salayacaktr. Bu ynde atlacak admlar, giriimcilik ve yenilikilik kapasitesini de gelitirmek yoluyla KOBleri bymenin itici gc haline getirecektir18. 173. BDDK tarafndan yaymlanan verilere gre 2009 yl sonu itibariyle 392 milyar 621 milyon TL olan toplam kredi portfynn %21,4 ( 83 milyar 886 milyon TL ) Kobi kredilerinden olumaktadr. Kredi Garanti Fonu A. tarafndan salanan teminat destei bilgilerine gre 2009 yl sonu itibariyle toplam 2605 Kobiye 565 milyar 355 milyon TL kefalet verilmitir

18

TEPAV ve Dnya Bankas. 2007. Yatrm Ortam Deerlendirme almas Ankara.

83

Tablo 5.1 : Trkiyede lekler tibariyle Yatrm Finansmannda Banka Kredisi Kullanm Yl 2002 2004 2005 2008 Ortalama 13,30 13,85 32,57 51,90 Kk 10,11 11,67 30,25 46,11 Orta 16,67 19,05 32,64 55,99 Byk 14,81 7,41 42,70 60,09

Kaynak: Dnya Bankas Enterprise Surveys

174. KOBlerin karlat finansmana eriim problemlerinin sebeplerini, bankaclk kesiminin bilano yapsndan ve byklnden kaynaklanan sorunlar, sermaye piyasalarnn yeterince gelimemi olmas, KOB yapsndan kaynaklanan sorunlar, idari ve hukuki sorunlar olarak drt ana balkta toplamak mmkndr. Bankaclk Sisteminin Bilano Yaps ve Bykl 175. Finansal hizmetler sektr, 2001 krizi sonrasnda baarl bir yeniden yaplanma sreci gerekletirmitir. Son yllarda sektrde yaanan kayda deer bymeye ramen, benzer lkelerle karlatrldnda sektrn yeterince byk olmad gzlenmektedir. 2009 yl sonu itibaryla finansal sektrn aktif bykl bir nceki yla gre %12 artarak 1.047,6 milyar TL olarak gereklemitir. Bu rakam GSYHnin %109,9una karlk gelmektedir. Bankaclk sektr finansal sektr iinde % 80e varan payn korumu ve geen yl sonuna gre %13,8 bymtr. 19 176. Bankaclk kesimi tarafndan zel sektre alan kredilerin de snrl olduu gzlenmektedir. Banka aktifleri iinde Devlet Borlanma Senetlerinin (DBS) pay 2003te yzde 42 seviyesindeyken 2007de yzde 32 seviyesine dmtr. Bu sayede zel kesime alan krediler artmtr. Kredi portfynde yaanan bymenin bymeye asimetrik karn, bir portfye kullanclar itibariyle bakldnda Tketici ekilde gerekletii gzlenmektedir.

kredilerinde ve kredi kartlarnda byme daha hzl gerekleirken, irketler

19

BDDK, Finansal Piyasalar Raporu Aralk 2009, Ankara.

84

kesimine alan kredilerde zellikle KOB kredilerinde art olduka snrldr20. Kresel piyasalarda yaanan kriz nedeniyle yurtdndan kaynak salamann zorlamasyla beraber kredi art hznda yavalamalar olmutur. Sermaye Piyasalarnn Yeterince Gelimemi Olmas 177. Sermaye piyasalarnn derinlik gstergesi olarak kullanlan piyasa

kapitalizasyonu, halka ak hisselerin toplam piyasa deeri gibi gstergelerde son yllarda nemli bir gelime kaydedilse de piyasa kapitalizasyonu dier lkelerle karlatrldnda dktr21. Ayrca, KOB pazar henz ilev kazanamam, irketlere aktarlabilecek fon havuzunun bymesini salayacak zel sektr tahvillerinin ihrac artrlamamtr. Giriim finansman iin olduka nemli olan risk sermayesi, ekirdek finansman gibi enstrmanlarn geliimi yeterince salanamamtr. Yapsal KOB Sorunlar 178. KOBlerin yaplarndan kaynaklanan sorunlar, finansmana eriim sorununda temel belirleyici olarak n plana kmaktadr. KOBlerin sermaye yaplarnn byk firmalara gre daha zayf olmas, iletme sermayesi eksiklii, bir kiiye (kurucu/giriimci) fazla baml olmasndan kaynaklanan riskler, yetersiz teminat, yetersiz ynetim becerileri, kurumsal ynetim ilkelerinin benimsenmemesi, aile irketi yapsndan kaynaklanan kltrel problemler ve stratejik planlamaya dayanmayan ynetim sreleri olarak zetlenebilecektir22. Ayrca proje tasarlama ve uygulama alannda KOBlerin kapasitesinin yetersiz oluu, KOBlerin KOSGEB ve TBTAK gibi kurumlar tarafndan datlan fonlardan yeterince faydalanamamalarna neden olmaktadr. Bu yapsal sorunlar, KOBlerin leinin karlatrlabilir lkelere kyasla daha kk olmasna neden olmakta ve ekonominin byme kapasitesini de olumsuz etkilemektedir23. 179. KOB yapsndan kaynaklanan bir dier sorun ise KOB kredilerinin yksek maliyetidir. Tketici kredileri daha standart deerlendirme yntemleriyle verilirken, irketlere alan krediler firma bilnolarnn, i planlarnn analiz edilmesini gerektirmektedir. irketlere kredi almasnn banka asndan daha ok teknik

20 21

TEPAV. 2007. kinci Nesil Reform Srecinin ncelikleri, Ankara. Dnya Kalknma Gstergeleri (World Development Indicators). Dnya Bankas. 2006. CD-ROM. 22 AB Komisyonu. 2005. Guarantees and Mutual Guarantees: BEST Report, Report to the Commission by an Independent Expert Group. 23 TEPAV ve Dnya Bankas. 2007. Yatrm Ortam Deerlendirme almas, Ankara.

85

kapasite gerektiren, daha maliyetli ve daha riskli bir sre olmas kredi maliyetlerine dorudan yansmaktadr. 180. KOBlerin uygun koullarda finans araylar KOSGEBin bu alana daha ok eilmesine neden olmutur. Finansal kaynak sorunu, KOBlerin piyasa paylarn korumada ve uluslar aras pazarlara almalarndaki nemli sorunlardan biridir. KOSGEB tarafndan KOBlerin gelimi lkeler standartlarnda bir finansman piyasasna eriimlerinin kolaylatrlmas ynndeki faaliyetleri zellikle 2003 ylnda, KOSGEB-Vakfbank arasnda yaplan protokol ile KOBlere dk faizli kredi imkan ile balatlm olup, gnmzde de kresel ekonomik krizin KOBlere etkilerini hafifletmek ve KOSGEB tarafndan alnabilecek tedbirler kapsamnda bankalarla yaplan protokollerle imalat sanayi iletmelerine ve imalat esnafa hracat, stihdam, Makine- Tehizat ve Genel letme Kredisi kapsamnda kullanacaklar kredilere ilikin faiz destekleri verilmektedir.
Tablo 5.2: KOB Finansman Destek Kredileri (2005 2009) Yararlanan letme Says Kullandrlan Kredi Tutar (TL) 413.314.799 322.390.819 1.360.070.000 1.440.920.000 2.594.526.681 KOSGEB Tarafndan Karlanan Faiz (TL) 49.079.431 12.316.951 175.000.000 183.350.820 146.578.385

YILLAR

2005 2006 2007 2008 2009

3.102 2.747 11.642 21.900 69.047

Kaynak: KOSGEB

181. Ayn zamanda KOSGEB itirakleri arasnda yer alan Kredi Garanti Fonu A.. araclyla, KOBlerin bankalardan kullanaca krediler iin ortaya kan teminat yetersizlii probleminin zmne kefalet vererek katkda bulunmaktadr. Kredi Garanti Fonu (KGF) A..nin 60 milyon TL olan sermayesi, 2009 ylnda 240 milyon TLye karlmtr, irketin ube says 18e ykseltilmitir. Ayrca 2009 yl Haziran aynda Hazine Mstearlnn KGF A.. ve dier kredi garanti kurumlarna 1 milyar TLye kadar destek salayabilmesine ilikin dzenleme

86

yaplmtr. Bu olumlu gelimeler kefalet verilen iletme saysnda ve kefalet tutarnda nemli art yaanmasn salamtr. 182. Bununla birlikte, Trk EXIMBANKn kaynaklar artrlarak yeni programlar uygulanmakta ve bata KOB'ler olmak zere reel sektre likidite salanmaktadr. 31 Aralk 2008 itibariyle 1,5 milyar TL olan Trk Eximbank'n nominal sermayesi 2009 yl sonunda 2 milyar TLye ykselmitir. Ayrca, yurt ii ve yurt d piyasalardan 300 milyon Euro tutarnda kaynak salanmtr. TC Merkez Bankas'nn Trk Eximbank'a tand limit dahilinde uygulanan Sevk ncesi Reeskont Kredisine ilikin limit 2 milyar dolara ykseltilmitir. Dnya Bankas ve Avrupa Yatrm Bankas'ndan toplam 600 milyon Dolarlk uzun vadeli kaynak salanmtr. dari ve Hukuki Sorunlar 183. Bankalar ile KOBler arasnda gven ortamnn salanmasn engelleyen bir dier sorun alan ise, idari ve hukuki ilemlerdeki eksiklikler ve aksamalardr. Bunlar da kredi verenlerin haklarnn yeterince gzetilmemesi, kredinin geri denmemesi durumunda icra-iflas ilemlerindeki gecikmeler ve ihtilaf zmleme mekanizmasndaki aksaklklar olarak zetlemek mmkndr. KOBlerin Avrupa Birlii Programlarndan Faydalanmas 184. Trkiye Avrupa Birliine aday lke olarak kabul edilmesini mteakiben AB politika ve programlarna katlm salamaya balamtr. Bu erevede Trkiye, Avrupa Birliinin giriimcileri ve zellikle KOBleri gelitirmeyi amalayan letme, Giriimcilik ve zellikle Kk ve Orta lekli letmeler ok Yll Program (Multiannual Programme for Enterprise, Entrepreneurship and Particularly for Small and Medium Sized Enterprises)na katlm salamtr. 2001-2006 yllarn kapsayan, Trkiyenin 2003 ylnda katlm salad sz konusu programn balca amalar bilgiye dayal ekonomik ortamda i dnyasnn bymesini ve rekabet edebilirliini salamak, Avrupa Bilgi Merkezleri (ABM) ann yaygnlatrmak, giriimcilii tevik etmek, i ortamn basitletirmek, idari ve dzenleyici ereveyi iyiletirerek, aratrma, yenilik ve yeni i olanaklarnn yaratlmasna imkan salamak, zellikle KOB'ler olmak zere iletmelerin finansal ortamn gelitirmek olarak sralanabilir. 185. ok Yll Program genel olarak Ortamnn yiletirilmesi alma Gruplar, KOBlerin mevzuat, proje, ibirlii imkanlar da dahil olmak zere AB ile ilgili 87

konularda bilgilendirmesini amalayan Avrupa Bilgi Merkezleri ile kredi garantisi ve risk sermayesi gibi geleneksel olmayan finansal aralar da ieren Mali Aralar kapsamtr. ok Yll Programla Trkiye Ortamnn yiletirilmesi alma Gruplarna katlm salam, 9 adet Avrupa Bilgi Merkezi kurulmu ve ayrca Kredi Garanti Fonu, 2004 Kasm2006 Aralk dnemi iin 24 milyon Avro Kontr-Garanti kotas elde etmitir. 186. Trkiye ok Yll Programn devam niteliinde olan Giriimcilik ve Yenilikilik Program, Bilgi ve letiim Teknolojileri Politikalar Destek Program ile Avrupa Akll Enerji ve Teknoloji Program alt bileenlerinden oluan Rekabet Edebilirlik ve Yenilik ereve Programnn Giriimcilik ve Yenilikilik Programna da katlm salamtr. 2007-2013 yllar arasnda geerli olacak Giriimcilik ve Yenilikilik Program ile hzl byme potansiyeline sahip olan yeniliki KOBler sz konusu program kapsamndaki mali aralardan faydalanabilecektir. Mali aralar, finansmana eriim problemi yaayan KOBleri kurulma, byme ve devir gibi eitli aamalarda desteklemeyi hedeflemektedir.

Politikalar 187. Finansmana eriim imknlarnn artrlmas amacyla belirlenen stratejik hedefler ve tedbirler Dokuzuncu Kalknma Plan, 60. Hkmet Eylem Plan, Orta Vadeli Program (20102012), 2010 Yl Program, KOB Stratejisi ve Eylem Plan gibi bir ok dokmanda ayrntl olarak incelenmitir. Bu politikalar temel olarak drt konuya odaklanmakta; daha detayl tedbirlere ise Eylem Plan blmnde yer verilmektedir. a. Finansal sistemin gelitirilmesine ve kredi genilemesinin salanmasna ynelik politikalara ncelik verilecek ve bu yolla KOBlere aktarlabilecek kaynaklarn hacmi ykseltilecektir. b. Sermaye piyasasnda ve kredi piyasalarnda ilem gren ancak henz KOB kullanmna uygun olmayan enstrmanlarn KOBler iin elverili hale getirilmesi salanacaktr. c. Sanayi stratejisi ve KOB stratejisi arasndaki koordinasyon salanacak ve bu erevede KOBlerin kurumsal ynetim ve kayt dlk problemlerine ynelik gelitirilecek faaliyetlerle KOBlerin risk-getiri deerlendirmesinde

88

dezavantajl uygulanacaktr.

konumunun

bertaraf

edilmesine

ynelik

politikalar

. Finansmana eriim nnde engel tekil eden idari ve hukuki sorunlarn ortadan kaldrlmasna nem verilecektir.

5.5.Firmalarn Teknolojik Geliimi

188. Firmalarn teknolojik geliimine ynelik politikalar; yksek teknolojili sektrlerin ekonomideki arlnn arttrlmas, geleneksel sektrlerimizde daha yksek katma deerli bir yapya geilmesi ve tm firmalarn teknolojik gelimelerden daha fazla faydalanp srekli olarak rekabet glerini arttran bir yapya kavumasn salamas asndan sanayi politikasnn temel alanlarndan birini oluturmaktadr. Bu yatay politikada, kamu ve zel sektr tarafndan atlm ve atlmas planlanan ok sayda admn sanayi stratejisi ile etkileimi ve stratejiye olan katklar ele alnmaktadr. 189. Bir lkede toplam katma deerin yaratlmasnda sermaye ve igc faktrlerinin seviyesi kadar bu faktrlerin ne derece etkin kullanldklar da nem tamaktadr. Sermaye ve igcnn yan sra giderek retimin en nemli faktr haline dnen bilgiyi etkin kullanmann ve verimlilik seviyesini artrmann en nemli salayclarndan biri bilgi ve iletiim teknolojileridir. Bilgi ve iletiim teknolojileri; bilgiyi retme, ileme ve saklama, paylama ve kolay eriim, karar alma srelerinde etkin kullanm, yeni organizasyonel yaplar ve i srelerinin oluumu ve yeni pazarlara eriim imknlar sunarak verimlilik art salanmasnda kritik rol oynamaktadr. Mevcut Durum 190. Trkiyede bilgi toplumuna dnm almalar da bu gelimelere paralel olarak 2000li yllarn bandan itibaren younluk kazanmaya balamtr. Trkiye, 2001 ylnda ABye aday lkeler iin tasarlanan eAvrupa+ Giriimine taraf olmutur. 191. Bilgi toplumu olma yolundaki almalarn daha btncl, lkeye ekonomik katma deer kazandrmay ve toplumsal refah artrmay ncelikli gren, somut hedefleri olan ve katlmc bir yaklamla ele alnarak yrtlmesi ihtiyac, yeni bir kurumsal yapnn oluturulmas gereini ortaya karmtr. Bu erevede, 2003 ylnda e-Dnm Trkiye Projesi balatlm olup, sz konusu proje vatandalar, iletmeler ve kamu kesimi ile tm toplumun bilgi toplumuna 89

dnmnn amalamaktadr.

uyum

iinde

ve

btnleik

bir

yapda

yrtlmesini

192. Bu erevede, Trkiyenin Bilgi Toplumuna Dnm Politikas hazrlanm ve Trkiyenin bilgi toplumuna dnm vizyonu; Bilim ve teknoloji retiminde odak noktas haline gelmi, bilgi ve teknolojiyi etkin bir ara olarak kullanan, bilgiye dayal karar alma sreleriyle daha fazla deer reten, kresel rekabette baarl ve refah dzeyi yksek bir lke olmak eklinde belirlenmitir. 193. Bilgi ve iletiim teknolojileri sektr bilgi teknolojileri ve telekomnikasyon olmak zere iki alt sektrden olumaktadr. lkemizde telekomnikasyon sektr byklnn GSYHye oran (yzde 3,3), OECD ortalamasna (yzde 3,2) yakn iken, bilgi teknolojileri sektrnde ayn orann (yzde 0,8) OECD ortalamasnn (yzde 2,9) olduka gerisinde olduu grlmektedir. 194. Trkiyedeki imalat sanayi alt sektrleri ierisinde teknolojik yenilik yapan firmalarn youn olduu sektrlerin, yenilik yapan firmalarn daha az younlukta olduu sektrlere gre, kresel rekabet yarnda daha avantajl bir konumda olduklar, verimlilik dzeylerini ve ihracatlarn daha tempolu bir biimde ykselttikleri izlenmektedir. lkemizde son yllarda teknolojik yenilik yapmak ve yeni rnler gelitirmek iin kritik bir ilevi olan Ar-Ge faaliyetlerine ayrlan kaynaklarda nemli art gzlemlenmektedir. Ar-Ge faaliyetlerine ayrlan kaynak 2002de 3 milyar ABD dolarndan, 2008 ylnda yzde 77 artarak, 5,3 milyar ABD dolarna ykselmitir. Bununla birlikte Ar-Ge harcamalarnn milli gelir ierisindeki pay 2002 ylnda yzde 0,53 iken 2008 ylnda 0,73e ykselmi olup, bu oran halen daha AB-27 ortalamas olan yzde 1,85in altnda kalmaktadr. 195. zel sektr tarafndan gerekletirilen Ar-Ge harcamalarnn toplam Ar-Ge harcamalarna oran 2002 ylnda yzde 28,7 iken bu oran 2008 ylnda yzde 44,2ye ykselmitir. Ancak, bu oran 2006 yl AB27 ortalamas olan yzde 55,4n halen daha gerisinde kalmakta olup, lkemizde zel sektrn, zellikle de KOB'lerin Ar-Ge kapasitesi ve Ar-Geye olan talebinin artrlmas ihtiyac srmektedir. TK tarafndan yaplan Yenilik Aratrmasna gre yenilik iin kamu fonlarndan destek alan iletmelerin oran 2002-2004 dneminde % 5,9 iken, bu oran 2006-2008 dneminde % 7,04 olmutur. Kendi iinde yenilik yapan KOBler ve birlikte yenilik yapan KOBler gstergeleri ise 2002-2004 dneminde 90

srasyla % 24,2 ve % 4,4 olarak gerekleirken, bu oranlar 2006-2008 dneminde % 25,37 ve % 4,48 olarak aklanmtr. 196. TKin verilerine gre 2008 ylnda Ar-Ge harcamalarnn yzde 44,2si zel sektr, yzde 43,8i yksekretim ve yzde 12si kamu kesimi tarafndan gerekletirilmitir. Ar-Ge harcamalar, finanse eden kesimler itibaryla incelendiinde; harcamalarn yzde 47,3 zel sektr, yzde 31,6s kamu kesimi, yzde 16,2si yksekretim, yzde 3,6s dier ulusal kaynaklar ve yzde 3,6s yurtd kaynaklar tarafndan salanmtr. 197. TK verilerine gre Trkiyede Tam Zaman Edeeri (TZE) aratrmac says 2002de 24 binden 2006da 43 bine, 2008 ylnda ise 53 bine ykselmiir. Ayn ekilde Tam Zaman Edeeri (TZE) Ar-Ge personeli says ise 2002de 29 binden 2006da 54 bine, 2008 ylnda ise 67 bine ykselmitir. Sektrler itibariyle dalma bakldnda, Tam Zaman Edeeri (TZE) cinsinden toplam Ar-Ge personelinin 2008 ylnda yzde 44,5i yksekretim kesiminde, yzde 40,8i ticari kesimde ve yzde 14,7si kamu kesiminde bulunmaktadr.2008 ylnda istihdam edilen on bin kiiye den Tam Zaman Edeeri (TZE) Ar-Ge personeli says 31,7 kiidir. 198. Trkiye, lkelerin patent saysna gre yaplan sralamada olduka dezavantajl bir konuma sahiptir. Bu durum, zel sektrn, Trkiyedeki toplam Ar-Ge harcamalarna yapt snrl katknn dorudan bir sonucudur. Son dnemde yaplan almalar, zel sektrn Ar-Ge harcamalarna katks ile l Patent Ailesine mensup patent ofislerinden alnan patent says arasndaki son derece anlaml ve pozitif iliki olduunu ortaya koymaktadr. Bu alanda, Trkiye, gerek zel sektrn Ar-Ge harcamalar, gerekse de patent says bakmndan, dier birok lkenin gerisindedir24 199. Trk Patent Enstitsnn verilerine gre 2008 ylnda yerli patent bavuru says 2268 olup art bir nceki yla gre art oran yzde 23,39dur. Yabanc patent bavuru says ise 4869 olup art oran bir nceki yla gre yzde 11,91dir. Yine 2008 yl verilerine gre yerli patent tescil says 338 olup bir nceki yla gre art oran yzde 6,29dur. Yabanc patent tescil says ise 4531 olup bir nceki yla gre art oran yzde 1,32dir.

24

OECD.2008. Techonolgy Scoreboard.

91

200. 2002-2007 yllar arasnda Trkiyenin Ar-Ge alannda gsterdii yksek performans karlatrmal gstergelere de yansm olup, sz konusu dnemde AB-27de gerekleen Ar-Ge harcamas, Ar-Ge personeli, aratrmac says ve bilimsel yaynlar srasyla yzde 24, yzde 8, yzde 15 ve yzde 32 orannda artmken, Trkiyede sz konusu artlar yzde 121, yzde 119, yzde 107 ve yzde 111 olarak gereklemitir. 201. Firmalarn teknolojik altyapsnn, dolaysyla verimliliklerinin gelitirilmesinde kilit neme sahip olan bilgi ve iletiim teknolojileri, toplumun tm kesimlerine hzla yaylmaktadr. eitli bilgi ve iletiim aralarndaki kullanc younluu, 2002den 2008e u ekilde deimitir: Mobil telefonda yzde 27,1den yzde 92,1e, sabit telefonda yzde 33,4ten yzde 24,5e, internette yzde 6dan yzde 35,8e, genibant internette yzde 0,05den yzde 8,4e ykselmitir.25 Hanelerde bilgisayar sahipliinde ise 2004 ylnda yzde 10,0dan 2009 ylnda yzde 37,4e ulalmtr.
26

Ancak, uluslararas karlatrmalara bakldnda;

Trkiyenin, bilgi ve iletiim teknolojilerinin kullanmnda rekabet halinde olduu birok lkenin gerisinde olduu grlmektedir. 202. Son dnemde yenilikilii rekabet gcnn merkezine yerletirmek zere ok sayda giriim balatlmtr. 5746 Sayl Aratrma ve Gelitirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakknda Kanun 12 Mart 2008de, Kanunun Uygulama ve Denetim Ynetmelii de 31 Temmuz 2008de Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. Bu Kanunda Ar-Ge faaliyetleri gerekletiren gerek ve tzel kiilere Ar-Ge indirimi kapsamnda, Gelir Vergisi Stopaj Teviki, Sigorta Primi Destei, Damga Vergisi stisnas ve Teknogiriim Sermayesi Destei salamak zere dzenlemeler yaplmtr. Kanun erevesinde destek, tevik ve muafiyetlerden Ar-Ge Merkezleri, Rekabet ncesi birlii Projeleri, Teknogiriim Sermayesi Destei, Ar-Ge ve Yenilik Projeleri, Teknoloji Merkezi letmeleri (TEKMER) ile Teknoloji Gelitirme Blgeleri (TGB) yararlanacaktr. 203. Yaplan hesaplamalar Aratrma ve Gelitirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakknda Kanun ile birlikte Trkiyede Ar-Geye ayrlan kaynan, 2013 ylnda Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH)'nn yzde 2'sine ulaacan ngrmektedir. 204. Ar-Ge faaliyetlerinin ve zel sektrn deere ihtiyalarn dnmesini karlayacak salamak biimde amacyla

gereklemesini
25 26

ekonomik

DPT. 2010. Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013) 2010 Yl Program. TK. 2008. Hanekalk Biliim Teknolojileri Kullanm Anketi.

92

TBTAKn

nclnde

eitli

giriimler

balatlmtr.

Bu

giriimler

ounlukla, 2004 ylnda tanmlanan, Trkiye Aratrma Alan Program (TARAL) kapsamnda yrtlmektedir. TARAL ile Ar-Ge faaliyetlerini gerekletiren (niversiteler, aratrma kurumlar, sanayi kurulular vb.), bunlarn sonularn talep eden [zel ve kamu kurumlar, Sivil Toplum Kurulular (STK), vb.] ve bu faaliyetlere kaynak salayan (kamu ve zel sektr) tm kurum ve kurulularn ibirlii imknlarn gelitirmesi ve stratejik odaklanmay gerekletirmeleri amalanmaktadr. Bu kapsamda, 2005 ylnda balatlan Akademik ve Uygulamal Ar-Ge Destek, Kamu Ar-Ge Destek, Sanayi Ar-Ge Destek, Savunma ve Uzay Ar-Ge Destek, Bilim ve Teknoloji Farkndaln Artrma ve Bilim nsan Yetitirme ve Gelitirme Programlar balatlm ve hlihazrda baaryla uygulanmaktadr. 205. Sanayicilerimizin Ar-Geye dayal ihtiyalarnn niversite-sanayi ibirlii ile niversite bilimsellii kapsamnda zme kavuturulmas amacyla, Sanayi ve Ticaret Bakanl sorumluluunda; Sanayi Tezleri Program (SAN-TEZ), Teknolojik Ar-Ge Patent Destek Program, Teknolojik Ar-Ge Yatrm Destek Program, Teknolojik Ar-Ge Tantm ve Pazarlama Destek Programlar yrtlmektedir. Sanayi Tezleri Program kapsamnda niversite-sanayi ibirlii ile hazrlanan ileri ve yksek teknolojiye ynelik Ar-Ge ve yeniliki projeler desteklenmektedir. 206. Ar-Ge faaliyetlerinin gelitirilmesine ynelik olarak, AB ile ilikiler erevesinde ibirliklerine nem verilmektedir. Trkiye, ABnin bilim ve teknoloji alanndaki Yedinci ereve Programna 29 Haziran 2007 tarih ve 26567 sayl Resmi Gazetede yaynlanan mutabakat zapt ile katlm gstermitir. Yedinci ereve Programna ek olarak, Trkiye, Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda, ABnin Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Programna (CIP-Competitiveness and Innovation Programme) dahil olmutur. CIP, programa katlan lkelerdeki KOBlerin rekabet gcn artrmak; yenilik faaliyetlerini zellikle eko-yenilikilii desteklemek, yenilikilik ve i kurmann desteklenmesi amacyla finansmana eriimi kolaylatrmak, srdrlebilir, rekabeti ve yeniliki bilgi toplumunun gelimesini hzlandrmak, enerji etkinliini, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn tm sektrlerde desteklemesini amalamaktadr. Bu hedeflere ulamak amacyla CIP; Giriimcilik ve Yenilikilik Program, Bilgi ve letiim Teknolojileri Politikalar Destek Program ve Avrupa Akll Enerji ve Teknoloji Program olmak zere ayr alt program iermektedir. Trkiye, Giriimcilik ve 93

Yenilikilik Programna katlm salamtr. Giriimcilik ve Yenilikilik Program kapsamnda yer alan Mali Aralar altnda KOBlerin teknoloji gelitirme, yenilikilik (eko yenilikilii de ieren), teknoloji transferi ve iletmelerin snr tesi genilemesini tevik etmek amacyla her bir faaliyete ynelik tasarlanan mali ara bulunmaktadr. Bunlar; Yksek Byme Potansiyelli ve Yeniliki KOBlere Finansman Destei, KOB Teminat Destei ile Kapasite Gelitirme Desteidir. 207. Giriimcilik ve Yenilikilik Program kapsamnda, iletmelerin uluslararas ticaret ve yatrm konularnda desteklenmesi, AB mevzuat, politikalar ve fonlar hakknda bilgilendirilmesi, 7.ereve Program'ndan daha fazla faydalanabilmesi ve Ar-Ge ihtiyalarnn belirlenerek teknoloji transferi yaplabilmesi amacyla ve Yenilik Destek Alar oluturulmutur. ve Yenilik Destek Alar kapsamnda, AB bnyesindeki mevcut i destekleme alarndan yararlanlmaktadr. Bu alardan biri 1987 ylndan bu yana faaliyet gsteren Avrupa Bilgi Merkezleridir (ABM). 2003 ylndan sonra ok Yll Program dneminde lkemizde 9 Avrupa Bilgi Merkezi (Ankara, stanbul (2), Bursa, Samsun, Konya, Gaziantep, Denizli ve Adana) KOSGEB birimleri ile Sanayi ve Ticaret Odalarnda hizmet vermitir. Avrupa letmeler Ann temelini oluturacak dier a ise Yenilik Aktarm Merkezleridir. IRClerin amac yenilikilik hizmetlerini desteklemek ve Uluslararas Teknoloji Transferini tevik etmektir. 6.ereve Program kapsamnda 2 Yenilik Aktarm Merkezi Ankara-ODT, zmir-Ege niversitesi kurulmutur. EIP kapsamnda, 2008 ylnda faaliyete geen ve 43 lkede kurulan iletmelerin daha rekabeti olmalarna ve yenilikilik kapasitelerinin arttrlmasna yardmc olmak amacyla, Avrupa Bilgi Merkezleri ve Yenilik Aktarm Merkezleri tek bir emsiye altnda toplanarak Avrupa letmeler A oluturulmutur. Program altnda yaplan dnyasn ve yenilikleri destekleyen hizmetler konulu a arlarna lkemizden 7 konsorsiyum bavuru yapmtr ve Avrupa Komisyonundan kabul almtr. 81 ilimize hizmet vermek zere kurulan 7 konsorsiyum ile lkemiz KOB'lerine cretsiz danmanlk ve bilgilendirme destekleri salanmaktadr. 208. Ar-Ge ve yenilikilik altyapsn glendirmeye ynelik bir dier giriim Teknoloji Gelitirme Blgelerinin kurulmasyla gerekletirilmitir. 4691 Sayl Kanun kapsamnda Mays 2010 tarihi itibariyle 38 adet Teknoloji Gelitirme Blgesi (Ankara 6 adet, stanbul 5 adet, Kocaeli 3 adet, zmir, Konya, Antalya, Kayseri, Trabzon, Adana, Erzurum, Mersin, Isparta, Gaziantep, Eskiehir, Bursa, Denizli, 94

Edirne, Elaz, Sivas, Diyarbakr, Tokat, Sakarya, Bolu, Ktahya, Samsun, Malatya ve anlurfa illeri) kurulmutur. 27 209. 7 Mart 2007 tarihinde gerekletirilen Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulu 15. Toplantsnda, TBTAK koordinasyonunda hazrlanan Ulusal Yenilik Stratejisi (2008-2010) 2006/201 sayl karar gereince onaylanarak yaymlanm ve TBTAK'a Strateji Plan'nn uygulanmasn izleme ve koordinasyon grevinin verilmesine karar verilmitir. 210. Ulusal Yenilikilik Sisteminin nemli elerinden biri olan sektrel

koordinasyonun ve sektrel stratejilerin oluturulmasna nclk edecek Teknoloji Platformlar giriimi balatlmtr. Teknoloji Platformlar uygulamas, Avrupa Birliinde ve eitli lkelerde ulusal boyutta halen srdrlmekte olup, sektrel aktrlerin bir araya gelerek, Ar-Ge gndemlerinin ve gdml proje konularnn belirlenmesinde etkin bir mekanizmadr. Teknoloji Platformlar oluumlarnn finansal olarak desteklenmesi amacyla Birlii Alar ve Platformlar Kurma Giriimi (BAP) destei yrrle koyulmutur. Teknoloji Platformlar giriiminin yan sra, TBTAK Teknoloji ve Yenilik Destek Programlar Bakanl (TEYDEB) Ynetmelii gncellenmi ve KOB Balang Ar-Ge Destek Program, Teknogiriim Program oluturulmutur. 211. Fikri mlkiyet haklarnn uygulanmas iin izlenecek ksa, orta ve uzun vadeli stratejileri oluturmak, uygulamada etkinlii artrmak ve ilgili kurumlar arasnda koordinasyonu ve ibirliini salamak zere st dzeyde karar verici temsilcilerin yer ald Fikri ve Sna Mlkiyet Haklar Koordinasyon Kurulu Hakknda 2008/7 Sayl Babakanlk Genelgesi 21 Mays 2008 tarih ve 26882 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. 212. Snai mlkiyet haklarnn lkemiz sanayine yksek katma deer, ileri teknoloji, yksek rekabet gc salamas amacyla Ulusal Fikri ve Sna Mlkiyet Haklar Strateji Belgesinin hazrlanmasna, 2008/7 sayl Babakanlk Genelgesi ile kurulan Fikri ve Sna Mlkiyet Haklar Koordinasyon Kurulunun 14 Kasm 2008 tarihinde yaplan 1. toplantsnda karar verilmitir. 213. Fikri ve snai mlkiyet haklarna ynelik mevzuat byk lde AB mevzuat ile uyumlu hale getirilmitir. Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon Kurulu

27

T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl. 2010.

95

(YOKK) altnda Fikri ve Snai Mlkiyet Haklar Teknik Komitesi 2001, Ar-Ge Teknik Komitesi ise 2008 ylnda kurulmutur. Politikalar 214. Sanayi stratejisinin odanda, firmalarn tmnn teknolojik gelimilik dzeyini arttrmaya ynelik politikalara arlk verilecektir. Firmalarn, mevcut teknolojileri etkili bir ekilde kullanmalar; rn, sre ve organizasyonel yenilikilikleri baarl bir biimde gerekletirmeleri ve kendilerini kresel piyasalardaki rakiplerinden ayrtrabilen firmalarn saysnn ve etkinliinin arttrlmas ynnde politikalar uygulanacaktr. politika ncelikleri arasndadr. 215. Firmalarn ve zellikle KOBlerin verimlilik arttrc yntemleri retim srelerinde benimsemeleri tevik edilecek, Ar-Ge faaliyetlerini ve yenilikilii tevik etmek suretiyle, zel sektrn zgn rnler ve sreler tasarlamas veya mevcut rnleri srekli olarak iyiletirmesi desteklenecektir. 216. Bununla birlikte, firmalara ynelik olarak patentle koruma, marka yaratma, corafi iaret bata olmak zere snai mlkiyet haklar konusunda, bilinlendirme, tevik sistemi ve yeni rnlerin korunmasna ynelik eitli faaliyetler gerekletirilecektir. Ayrca, snai mlkiyet haklar konusunda kurumsal ereve daha etkin bir yapya kavuturulacaktr. 217. Teknolojik gelimilik dzeyinin ykseltilmesi amacyla, standardizasyon ve bilgi iletiim teknolojilerinin (BT) etkin ve yaygn bir ekilde uygulanmas ve kullanlmasnn nndeki engeller kaldrlacaktr. 218. Ar-Ge ve yenilikilik faaliyetlerinin younluunun ve yaratt etkinin Buna ek olarak, bilgi youn sanayilerin gelitirilmesi, biyoteknoloji ve nanoteknoloji gibi alanlara yatrm yaplmas da

arttrlmasna zen gsterilecektir. Snai mlkiyet haklarnn korunmas, finansman imkanlarnn arttrlmas ve eitim kurumlarnn yaplanmas gibi kamu politikalarnn etki alanna giren pek ok unsur stratejik bir ekilde Trkiyenin teknolojik gelimilik dzeyini arttrmak zere yeniden ele alnacaktr. 219. Trkiyenin Ar-Ge alanndaki 2013 yl hedeflerine ulamasn salamak amacyla, yeni Ar-Ge Kanunu karlmtr. Bu kapsamda, 2009 ylnda Teknogiriim Sermayesi Destei uygulamas balatlm, ayrca 2010 yl Ocak 96

sonu itibariyle 63 iletme Ar-Ge Merkezi Belgesi almaya hak kazanmtr. Bununla birlikte, Teknoloji Gelitirme Blgeleri, San-Tez Projeleri gibi desteklerin salanlmasna devam edilecektir.

5.6.Altyap Sektrleri
220. lkemizdeki altyap sektrleri, dier nedenlerin yansra sanayinin rekabet gc zerindeki kritik etkisi nedeniyle yeniden yaplanma srecinden gemektedir. nmzdeki dnemde bu sektrlerin rekabeti bir yap iinde, imalat sanayine girdileri, nitelikli ve dk maliyetli hizmet salayabilme kapasiteleri, imalat sanayinin rekabetilii asndan da belirleyici olacaktr. Bu dorultuda, sanayi stratejisi altyap sektrlerinde rekabet gcn dorudan etkileyen politika konularna odaklanmaktadr.

5.6.1. ebeke Endstrilerinin Dzenlenmesi

Mevcut Durum 221. Ksmen doal tekel nitelii gsteren ve byk altyap yatrmlar gerektiren ebeke endstrileri, mal ve hizmet reten firmalar asndan enerji ve iletiim olmak zere vazgeilmez nitelikte iki nemli girdi temin etmektedir. Doalgaz ve elektrik enerji asndan, telekomnikasyon ise biliim sektr ve e-devlet uygulamalar asndan kilit niteliktedir. Dier yandan, talep esnekliinin kat olmas ve kayt dln az olmas nedeniyle, bu alanlar devletler tarafndan yksek vergilere tabi tutulmaktadr. 222. lkemizde enerji piyasalarnn serbestletirilmesi ve rekabetin salanmas iin zelletirme ok nemli olmakla birlikte tek bana yeterli deildir. Bu erevede, Mart 2004 tarihli Elektrik Enerjisi Sektr Reformu ve zelletirme Strateji Belgesi mevcut gelimeler nda gzden geirilerek Mays 2009 tarihinde Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesi ismiyle bir Yksek Planlama Kurulu Karar olarak kabul edilmi ve sadece zelletirme deil serbest piyasa, rekabet, fiyatlandrma ve arz gvenlii hususlar dzenlenmitir. AB uyum sreci kapsamndaki ykmllklerimiz de dikkate alnarak, 2001 ylndan itibaren 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu ve 4646 sayl Doalgaz Piyasas Kanunu ile elektrik ve doalgaz piyasalarnn yeniden yaplandrlmas 97

salanm ve enerji (elektrik, doalgaz, petrol, LPG) piyasalarnn dzenlenmesi ve denetlenmesinden sorumlu, idari ve mali zerklie haiz Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu kurulmu olup, piyasalarn dinamik yapsna uygun olarak gerekli almalar halen devam etmektedir. Enerji piyasalarnda rekabeti piyasa yapsnn oluturulmas kapsamnda, piyasaya giri ve klarn dzenlenmesi ve tevik edilmesi, piyasa katlmclarnn etkinliinin artrlmas, zelletirme sonras piyasalarn dzenlenmesi hususlarnda gerekli dzenlemeler gerekletirilmi ve gerekletirilmektedir. Bu kapsamda, 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanununda deiiklik yapan 5784 sayl Kanun ve beraberinde gerekletirilen ikincil mevzuat uyumlatrma almalar ile elektrik piyasasna ynelik dzenlemeler getirilmektedir. 223. Sanayiye dezavantaj yaratmayacak maliyetle elektrik salanmasna ynelik politikalarn uygulanmas kapsamnda, enerji piyasalarnda, eit taraflar arasnda ayrm gzetmeksizin talep edilen hizmetlerin ve enerji rnlerinin yeterli, srekli, kaliteli ve dk maliyetli bir ekilde tketiciye sunulmas esas erevesinde; mali adan gl, istikrarl ve effaf enerji piyasalarnn olumas ve serbest piyasa koullarnda faaliyet gsterebilmesi iin gerekli dzenleyici faaliyetler gerekletirilmi ve gerekletirilmeye halen devam edilmektedir. Bu kapsamda, elektrik ve doal gaz piyasalarnda maliyet bazl fiyatlandrma mekanizmasna geilmitir. Akaryakt ve LPG fiyatlarnn oluumu ise serbest piyasa koullar erevesinde gereklemektedir. 224. Arz gvenlii kapsamnda, kaynaklarn eitlendirilmesi amacyla yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilen elektrik enerjisini tevik etmek zere gerekli yasal ve kurumsal altyap oluturulmu ve bu durum yenilenebilir enerjinin geliimi ynnde gl bir etki yaratmtr. Tevik ortamn iyiletirmek amacyla almalar srdrlmektedir. Dier taraftan, nkleer enerjinin elektrik arz kaynaklar arasna katlmas ynnde ilerlemeler kaydedilmitir. lk aamada yarma yoluyla ina edilmesi ngrlen santraller iin ikili ibirlii imkanlarnn kullanlmas ynnde gelime yaanmtr. Politikalar 225. Tm dier sektrler iin temel girdi niteliinde olan bu sektrlerin etkin bir ekilde dzenlenmesi sanayi maliyetlerinin drlmesi iin nemlidir. Bu nedenle, elektrik, doalgaz ve telekomnikasyon alanndaki zelletirme ve serbestletirme almalar hzlandrlacaktr. Ayrca, zelletirmenin dorudan 98

rekabeti salamak iin yeterli olmad dikkate alnarak, bu piyasalara yeni girileri tevik etmek ve mevcut aktrlerin daha etkin olarak faaliyette bulunmalarn salamaya ynelik dzenlemeler yaplacaktr

5.6.2.Elektrik Enerjisi Sektr

226. Enerji hem imalat sanayi iin, hem de hizmet sektrleri iin en nemli girdi kalemlerinden birisini oluturmaktadr ancak sanayi iin enerji politikalarnn nemi bununla snrl deildir. Elektrik arznn gvenilir bir ekilde salanmas ve gerekli retim, iletim ve datm yatrmlarnn planl bir ekilde gerekletirilmesi sanayi performansn nemli lde etkilemektedir. 227. Sanayi stratejisi asndan zellikle deerlendirilmesi gereken bir dier konu ise artan enerji-evre ilikisidir. evreye yaylan zararl atklarn nemli bir ksm ve iklim deiikliine yol aan sera gaz emisyonlarnn drtte nden fazlas enerji sektrnden kaynaklanmaktadr.

Mevcut Durum 228. Yerli sanayinin uluslararas rekabet koullar altnda geliebilmesi iin girdi maliyetlerinde nemli bir fiyat dezavantajnn olmamas gerekmektedir. OECD lkelerindeki elektrik fiyatlar incelendiinde Trkiyenin dezavantajl olduu, OECD Avrupa lkeleri ortalamas dikkate alndnda ise avantajl olduu gzlenmektedir28. Ayn ekilde AB 27 ortalamas dikkate alndnda da Trkiyenin avantajl konumunu koruduu gzlenmektedir.

28

2008 ylnda bu maliyet Trkiyede 13,9 Cent/kWh iken, OECD ortalamas 13,3 ;Cent/kWh, OECD Avrupa ortalamas ise 14,7 Cent/kWhtr. (OECD IEA Veritaban).

99

Tablo 5.3: Avrupa lkeleri Sanayi Elektrik Fiyatlar ( 2009 2. Yar Verileri) Vergisiz Fiyat /100kWh 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Estonya Bulgaristan Fransa sve Litvanya Finlandiya Norve Trkiye Romanya Portekiz Yunanistan Malta Slovenya Hrvatistan Lksemburg Letonya Polonya ngiltere spanya rlanda AB27 Euro Blgesi ek Cumhuriyeti Hollanda Almanya Macaristan talya Slovakya Gney Kbrs Danimarka 5,01 5,78 5,60 5,96 6,66 6,38 5,46 6,96 7,14 8,22 7,31 8,60 7,60 7,67 9,18 8,35 7,94 8,66 8,89 9,66 8,12 8,20 9,67 8,80 8,33 11,25 12,01 12,56 13,40 7,93 KDV Hari, Vergi ve Fonlar Dahil 5,72 5,83 6,21 6,01 6,66 6,64 6,72 7,21 7,14 8,27 8,11 8,60 7,98 7,81 9,36 8,35 8,42 9,00 9,34 9,71 9,14 9,48 9,78 10,10 10,07 11,46 12,28 12,63 13,62 9,00 Tm Vergiler Dahil Fiyat 6,86 7,00 7,42 7,50 8,04 8,10 8,40 8,51 8,54 8,62 8,84 9,03 9,57 9,59 9,92 10,17 10,27 10,35 10,84 10,90 11,15 11,53 11,65 12,00 13,56 13,72 13,80 15,03 15,63 21,36 Elektrik zerindeki Vergi Yk 36,93% 21,11% 32,50% 25,84% 20,72% 26,96% 53,85% 22,27% 19,61% 4,87% 20,93% 5,00% 25,92% 25,03% 8,06% 21,80% 29,35% 19,52% 21,93% 12,84% 37,32% 40,61% 20,48% 36,36% 62,79% 21,96% 14,90% 19,67% 16,64% 169,36%

Kaynak :Eurostat

229. Elektrik sektrnn daha rekabeti bir yapya kavu mas, elektrik maliyetlerinin a a ya ekilmesine yardmc olabilir. Rekabeti bir ortam yaratlmas iinse piyasa dzenlenmesi ile ilgili al malar nem kazanmaktadr. Bu ba lamda, 2001 ylndaki reform programyla ngrlen ve elektrik sektrnde rekabeti bir ortam yaratlmasn hedefleyen, serbest piyasa yapsna dn m ile ilgili al malar srdrlmektedir. 230. Trkiyede kayt d elektrik enerjisi kullanm da nemli bir sorundur. ( ekil 5.1) Son dnemde yaplan iyile tirmeler ve uygulanan yaptrmlar neticesinde kayp/kaak oranlarnda azalmalar gerekle mi tir. TE A istatistiklerine gre

100

2000 ylnda yzde 19,4 olan kayp/kaak oran 2009 yl itibariyle yzde 14,4e gerilemitir. 231. Enerji verimliliinin arttrlmas, hem daha az enerji ile daha ok retim yaplmasn salayaca ve sanayi maliyetlerini drecei iin, hem de zararl gazlarn salnmn azaltaca iin nem arz etmektedir. Bu erevede, enerjinin etkin kullanlmas, israfn nlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki yknn hafifletilmesi ve evrenin korunmas iin enerji kaynaklarnn ve enerjinin kullanmnda verimliliin arttrlmas amacyla Enerji Verimlilii Kanunu 02.05.2007 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmi ve enerji verimliliine ilikin almalar hzlandrlmtr. Bu kapsamda, ilgili kamu kurumlarnca enerji verimliliine ilikin eitli dzenlemeler gerekletirilmitir.

ekil 5.1: G Kesintisinden Kaynaklanan retim Kayb (Satlar Yzde)

3 2.5 2 1.5 1 0.5 0
Ukrayna Hrvatistan Trkiye Romanya Rusya Polonya Brezilya ek Cumhuriyeti Arjantin Macaristan Bulgaristan

Kaynak: Dnya Bankas, Enterprise Surveys, 2008

232. Trkiye zellikle hidrolik, rzgr, gne, jeotermal ve bioktle olmak zere nemli miktarda yenilenebilir enerji kaynaklarna sahiptir. Yenilenebilir enerji kaynaklar potansiyel olarak kmrden sonra ikinci srada gelmektedir. 2006 ylnda yenilenebilir kaynaklardan retilen enerji 10,8 milyon Ton Edeer Petroln (TEP) zerinde gereklemi olup bu deer toplam birincil enerji arznn yzde 11idir. lkemizdeki yenilenebilir enerji retiminde en nemli pay hidroelektrik ve bioktleye aittir. Rzgr ve gne enerjisinin pay henz ok kk olmakla birlikte bu payn gelecekte artmas beklenmektedir. 233. Yenilenebilir kaynaklarn kullanmnn artrlmas iin; 10.05.2005 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun ve 03.06.2007 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan 5686 sayl Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu karlmtr. Yenilenebilir Enerji Kanununda perakende sat lisans

101

sahibi tzel kiilere, retilen elektrik enerjisi iin, kanun kapsamndaki yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik enerjisi reten YEK Belgeli tesislerin iletmede on yln tamamlamam olanlarndan ve 5 Euro Cent/kWh karl Trk Lirasndan az, 5,5 Euro Cent/kWh karl Trk Lirasndan fazla olmamak zere, bir nceki yla ait Trkiye ortalama elektrik toptan sat fiyatndan alm ykmll getirilmitir. Ancak 5,5 Euro Cent/kWh snrnn zerinde serbest piyasada sat imkn bulan yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal lisans sahibi tzel kiiler bu imkndan yararlanabileceklerdir. 234. Kaynak eitlendirmesi amacyla Trkiye son yllarda, blgede enerji kaynaklar ve politikalar asndan aktif bir rol stlenmekte ve sadece kendi arz kaynaklarn eitlendirmekle kalmayp; dou-bat,, gney-kuzey enerji hatlarnda nemli bir kpr grevi stlenerek blgede enerji gei ve datm merkezi (terminal) lke konumunu glendirecek admlar atmaktadr. Politikalar 235. Enerji politikalarnn sanayinin gelimesi nnde ciddi bir engel olmamas iin Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK) ve dier ilgili kurulular tarafndan almalar yrtlmektedir. Sanayi stratejisini dorudan ilgilendiren temel politikalar yledir: a. Enerji maliyetlerinin drlmesi amacyla serbest piyasa kurallarna gre yaplandrlm, teknik altyaps salam ve eitlendirilmi bir enerji sektrnn, sanayiye dezavantaj yaratmayacak maliyette ve srdrlebilir bir biimde elektrik salamasna ynelik politikalar izlenecektir. b. Enerji verimlilii hususunda alnacak tedbirlerle 2020 ylna kadar sanayide, binalarda ve ulatrma sektrnde daha az enerji kullanmnn salanmas ngrlmektedir. Bu kapsamda ksa vadede, aydnlatma, izolasyon, ulam ve elektrikli cihazlarla ilgili olarak yrtlen enerji verimlilii almalarnn srdrlmesi; mevcut santrallerde yeni teknolojiler kullanlarak verimin ykseltilmesi ve retim kapasitesini artrmak iin yaplan rehabilitasyon almalarn tamamlanmas; yksek verimli kojenerasyon uygulamalarnn yaygnlatrlmasnn salanmas planlanmaktadr. c. Enerji verimliliine ilikin ikincil mevzuat almalar tamamlanm olup enerji verimliliini ve tasarrufunu artrmaya ynelik etkin mekanizmalar kurulacaktr. Bu kapsamda, KOB'lerin enerji verimlilii konusundaki eitim, ett ve danmanlk hizmetleri de desteklenecektir. 102

5.6.3.Telekomnikasyon Sektr
236. Telekomnikasyon altyapsnn ilevi gemi yllarda, yalnzca irketlerin rnlerinin satna ilikin szleme, teslimat ve deme bilgilerinin dei tokuu ile snrlyken, gnmzde biliim ve iletiim teknolojilerinin geliimi (BT) ile ok daha nemli fonksiyonlar stlenmi, bylece sanayi stratejisinin nemli bir bileeni haline gelmitir. Gnmzdeki yeni i modellerinde bilgiye hzl ve dk maliyetli eriebilmenin nemi arttka, telekomnikasyon sektrnn etkinlii de kritik hale gelmektedir. Mevcut Durum 237. Telekomnikasyon sektrndeki gelimelerden firmalarn en etkin ekilde faydalanabilmesi iin sektrdeki dzenlemelerin iyiletirilmesi ve piyasadaki rekabetin artmas gerekmektedir. Trk Telekomun telefon hizmetlerindeki tekel hakknn sona ermesi ve zelletirilmesi, sektrde yaanan nemli reform hareketleri olmutur. Ancak tketicilere sunulan hizmetlerin eitlilii, kalitesi ve fiyatnda daha fazla iyileme gereklemesi iin rekabetin daha da gelitirilmesine ihtiya duyulmaktadr. 10 Kasm 2008 tarihinde yasalaan Elektronik Haberleme Kanunu, sektrdeki dzenlemelerin gzden geirilmesi iin nemli bir frsat sunmaktadr. Yetkilendirilmeleri tamamlanm olan nc nesil telekomnikasyon hizmetleri ile sabit telefon hizmeti yetkilendirmesi zellikle telefon ve internet hizmetlerinde rekabetin artmasna katk salayacaktr. Bunun yannda yeni kanun ile birlikte daha esnek bir yetkilendirme rejimine geilmesi, rekabetin geliimini ve sektrn bymesini destekleyecek nitelikte bir gelimedir. Trkiyede elektronik haberleme cihaz ve sistemleri ile yazlmlarnn retilebilmesi iin Ar-Ge faaliyetleri ve imalatn zendirilmesine ilikin gerekli artlarn oluturulmas hedeflenmektedir. Politikalar 238. Dokuzuncu Kalknma Plan, 60. Hkmet Eylem Plan, Orta Vadeli Program (2010-2012), 2010 Yl Program ve Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Plan dokmanlarnda telekomnikasyon sektrnn etkinliini arttracak politikalar belirlenmitir. Sz konusu belirlenmi politikalar erevesinde, sanayinin rekabet gcn arttrmak iin, telekomnikasyon sektrnde hizmet kalitesinin artrlmas ve biliim teknolojisi maliyetlerinin drlmesi amacyla rekabet ortamnn salanmas hedeflenmektedir. Rekabet ortamnn salanmasyla hem

103

cretlerde belirgin bir d, hem de servis kalitesinde iyileme salanacak; bylece yeniliki, dnyay yakndan takip eden, biliim teknolojilerini etkin kullanan bir sanayi yapsna dnme katk salanacaktr. malatn ve yazlmn zendirilmesini dzenlemek amacyla yaymlanan Ar-Ge Kanununa istinaden karlacak ikincil dzenlemeler ile Ar-Ge faaliyetleri ve uygulamalarnn hznn artrlmas salanacaktr.

5.6.4.Ulatrma Sektr
239. Kresel rekabetteki artn bir sonucu olarak, firmalarn, doru zamanda, doru miktarda, doru fiyatta mala sahip olabilme yeteneklerinin arttrlmas nem kazanmaktadr. Lojistik faaliyetlerinde salanan etkinlik, firmalarn verimliliini nemli lde artrabilmektedir. Ulatrma sektrnn etkinliiyse lojistik faaliyetlerindeki verimlilie dorudan katk yapmaktadr. zellikle, ulatrmada hz ve kalite, sanayi faaliyetlerinin maliyet yapsn dorudan etkilemekte ve rekabet gcnn belirleyici unsurlar arasnda yer almaktadr. Bu balamda, ulatrma sektrnn etkinliinin arttrlmas, rekabet gcne yapaca katklar nedeniyle, sanayi stratejisi kapsamnda nemli bir yere sahiptir.

Mevcut Durum 240. Karayollarnda younlaan ulatrma hizmetleri, maliyet, gvenlik ve zaman asndan ciddi bir sorun olarak karmza kmaktadr. Ayn tama mesafesi ve doluluk oranlar iin, denizyolu yk tama maliyeti, karayolu yk tama maliyetinden yaklak yzde 85 daha ucuzdur.29 Ancak, deniz tamaclndaki finansman sorunlar ve kolay bayraklarn salad avantaj sonucu son yllarda Trk ticaret filosunda ve d ticaretten Trk bayrakl filonun ald payda gerileme yaanmtr. Ayrca, liman kapasiteleri ve lekleri ksa vadeli talebi karlamak iin yeterli deildir. 241. Trkiyede lojistik sektr son yllarda yllk yzde 15 gibi etkileyici bir byme hz yakalam, nakliye, gmrk, depolama gibi hizmetlerin btnletii nemli bir dnm srecine girmitir. Trkiyede Gayrisafi Milli Haslann (GSMH) yzde 4 lojistik hizmetlerden salanmaktayken, Avrupada bu oran yzde 11dir. Lojistik hizmetlerinin yzde 75i halen retim ve sat irketlerinin kendi i
29

Ulatrma Bakanl. 2005. Ulatrma Ana Plan Stratejisi Ankara.

104

bnyelerindeki birimler tarafndan karlanmakta, sadece yzde 25i d kaynak (lojistik irketleri) kullanm yoluyla salanmaktadr. Sektrde daha ok dank ve kk lekli firmalar arlktadr. 242. Ulatrma sektr, ABye uyum gelimeleri dorultusunda, altyap ve

dzenlemeyle ilgili eksikliklere ynelik etkin hizmet salayacak biimde yapsal dnm sreci iine girmi, yatrm ve iletme konularnda iyiletirmeler balatlmtr. 2005 ylnda Ulatrma Bakanlnca hazrlanm olan Ulatrma Ana Plan Stratejisi, ABnin 2010 Ulatrma Strateji Belgesine paralel olarak hazrlanmtr. Bu kapsamda, karayollaryla ilgili dzenlemelerde AB Mktesebatna byk oranda uyum salanmtr. Ayrca, Trkiyeyi AB TEN-T alarna balayacak ulam an belirleyen TINA-Trkiye (Ulam Altyaps htiya Analizi) projesi tamamlanm ve Trkiye ile AB arasndaki ulam salayacak ekirdek a ortaya konmutur. 243. Ayrca, blok tren iletmecilii, yurt ii ve yurt d yk nakliyatnda girdi maliyetlerinin azalmasna olanak salamtr. Organize sanayi blgelerinde Ulatrma Bakanl ve zel sektr ibirlii ile iltisak hatlar oluturulmutur. Organize sanayi blgesine yakn ve yk potansiyeli yksek olan Ispartakule, Halkal (stanbul), Kseky (zmit), Gelemen (Samsun), Eskiehir (Hasanbey), Boazkpr (Kayseri), Balkesir (Gkky), Palandken (Erzurum), Uak, Konya, Kaklk (Denizli), Bozyk (Bilecik) ve Yenice`ye (Mersin) Lojistik ky kurulmas almalar srdrlmektedir. Kaklk (Denizli), Hasanbey (Eskiehir) ve Kseky (zmit) Lojistik merkezleri 1. etap almalar tamamlanmtr. Bu lojistik merkezlerden Gelemen (Samsun) hizmete almtr. Avrupada da yaygnlaan, karayollarnn ykn hafifleterek demiryollarnn potansiyelini daha etkin bir ekilde kullanmay amalayan Ro-La projesi Trkiyede de balatlmtr. Demiryolu ulamnn daha hzl, gvenli ve verimli hale gelebilmesi iin Demiryollar Kanunu ile ilgili almalar halen srmektedir. 244. Boazlarda deniz gvenliini artrmak amacyla Denizcilik Mstearlnca 2003 ylnda faaliyete geirilen Gemi Trafik Kontrol Sistemi (VTS) ile bilgilendirme, seyir yardm ve trafik organizasyonu hizmetlerinde uluslararas standartlar yakalanmtr. lave olarak dier nemli deniz alanlarnda da VTS kurulumu almalar devam etmektedir. Kabotajda kullanlan yaktn TVsinin kaldrlmas maliyetleri drmtr. Limanlarmzn dier Akdeniz limanlar ile rekabet edebilmesi amacyla liman tariflerinde indirim salanmtr. Ayrca,

105

zelletirme programnda bulunan 6 adet TCDD limanndan Mersin, Samsun ve Bandrma limanlarnn zelletirme ilemleri tamamlanarak zel sektre devri gerekletirilmitir. Politikalar 245. Ulatrma ve lojistik sektrlerinin, firmalarn rekabet gcne katksn azami dzeye karabilmek amacyla, farkl tamaclk trlerinin en etkili olduklar yerlerde organize ve planl bir ekilde kullanlmasna ynelik politikalar uygulanacaktr. 246. Ayrca, Trkiyenin corafi konumunun sunduu frsatlar deerlendirmek iin lojistik sektrnde atlacak admlar byk nem arz etmektedir. zellikle, Avrupa ve Asya arasndaki geilerde kritik bir ilev stlenebilmek iin, AB ve dier blgelerin lojistik sistemlerine Trkiyenin entegre olmasn salayacak politikalarn hayata geirilmesi, Trkiyenin sanayi stratejisi vizyonunun gerekletirilmesine ve stratejinin etkin bir ekilde hayata geirilmesine de nemli bir katk yapacaktr.

5.7.evre
247. Trk Sanayisi iin srdrlebilir kalknma ilkeleri erevesinde evre

politikalarnn uygulanmas sanayi stratejisinin nemli bir paras olup, bu srecin doru gei stratejileri ile ynlendirilmesi byk nem tamaktadr. Trkiyede retilen rnlerin rekabet gcnn evreye duyarl retim srelerinin kullanlmasna bal hale gelmesi yakn bir gelecekte kanlmaz olacaktr. Ayrca Trk Sanayisi, hzl byme sreci ile birlikte enerjinin verimli kullanlmasn da salamak durumundadr. Trkiye bugne kadar evre konusunda plan ve stratejilerini hazrlam ve birok alanda uygulamalara balamtr. Ancak sanayi stratejisini temel olarak ilgilendiren kimyasallar, iklim deiiklii ve endstriyel kirlilik alanlarnda nmzdeki dnemde yaplacak dzenlemelerin, sanayinin rekabet gcne nemli etkileri olacaktr. Mevcut Durum 248. Trk Sanayisinin, AB sanayi alannn bir paras haline gelmesi, AB evre mevzuatna uyumun nemini artrmaktadr. Sz konusu mevzuata uygun retim 106

yapmayan irketlerin ortak pazara eriimi, kstl kalma tehlikesi ile kar karyadr. rnein radyoaktif maddeler, gmrk incelemesine tabi maddeler ve nihai kullanma sunulmu ila, kozmetik ve yiyecekler veya askeri amal kullanlan kimyasallar gibi zel dzenlemelere tabi kimyasallar haricindeki tm kimyasal maddeler nmzdeki dnemde REACH Tz kapsamnda ele alnacaktr. Bunun iin, ABye satlan tm rnlerin ierdii kimyasallar kayt altna alnacak, izine tabi olacak ve firmalar bir defalk da olsa nemli maliyetlerle karlaacaktr. Avrupa Birliinin yeni kimyasallar politikasn tekil eden ve 1 Haziran 2007 tarihinde yrrle giren 1907/2006/EC sayl REACH Tz ile AB pazarna ithal edilecek olan kimyasallarn kayt, deerlendirme, izin/prosedrlerine tabi tutulmas ngrlmektedir. Bu erevede, D Ticaret Mstearl tarafndan 2007 ylndan bu yana yakndan takip edilen sz konusu prosedrlerin uygulamalarnda karlalabilecek soru ve sorunlarn zmlenmesi ve sistem hakknda gerekli bilgilerin ilgili tm firmalara iletilmesi amacyla, Eyll 2007 tarihi itibariyle D Ticaret Mstearl bal kuruluu stanbul Maden ve Metaller hracat Birlikleri (MMB) bnyesinde Sanayi Yardm Masas uluslararas kurulmutur. MMBin REACH Yardm Masasnn REACH masalar ana (RECHORN) katlm salanmtr. yardm

Avrupada AB-d lkelere REACH konusunda destek veren tek kurulu olan Helsinki Reach Centrea ye olunmutur. Tzk uygulamalarna ilikin farkndalk arttrma faaliyetleri dzenlenmitir. Buna ilaveten, uygulama ile ilgili sorunlarmz, Gmrk Birlii ats altnda oluturulmu olan organlarda ve katlm srecimizle ilgili oluturulan REACH dier ikili platformlarda gndeme d tanmaktadr. Ayrca, Tzn tamamlayc mahiyette

ticaretimize etkisi olabilecek ilgili topluluk mevzuat da yakndan takip edilerek sektr bilgilendirilmekte, sz konusu mevzuatn daha detayl allabilmesine ynelik AB finansmanl proje ve programlar hazrlanmaktadr. 249. Trkiyenin REACH Tz kapsamndaki ykmllklerine uyum kapsamnda yrtlen almalar erevesinde, MMB tarafndan bir http://reach.immb.org.tr portal gelitirilmi ve ilerlik kazandrlmtr. MMB tarafndan, Brkselde AB'ye ihracat yapan firmalarn REACH kapsamndaki ykmllklerini yerine getirmek zere tek temsilcilik hizmeti vermek amacyla REACH GLOBAL SERVICES S.A. (RGS) isimli bir irket kurulmutur. RGS tarafndan AB lkelerine yaplan kimyasal ihracatmzn yzde 80den fazlas kapsanm, kalan

107

firmalarn ise ya dorudan ithalatlar ya da dier tek temsilcilik firmalar kanalyla n kayt ilemleri gereklemitir. 250. Sanayinin nmzdeki dnemde srdrlebilir bir ekilde bymesi, evre politikalarna ve bu politikalarn enerji politikalarna yansmas ile yakndan ilikilidir. Trkiyedeki enerji retiminin yksek oranda ithal fosil yaktlara dayal olmas nedeniyle, ithal enerji arznda oluabilecek dalgalanmalardan sanayi retimi dorudan etkilenmeye aktr. Bu nedenlerle, hem iklim deiiklii ile mcadele etmeye ynelik olarak enerji retiminde sera gaz emisyonlarn snrlandrmak, hem de srdrlebilir kalknma iin enerji arz gvenliini salamak ciddi ncelikler haline gelmektedir. 251. Bu nceliklerin yerine getirilmesi ise temiz enerji retiminin ve enerji kullanmndaki verimliliin arttrlmas ile yakndan ilikilidir. Temiz enerji arznn artmas ise temel olarak yenilenebilir enerji kaynaklar olan su, rzgr, Gne ve jeotermal gibi kaynaklardan yararlanlarak enerji retiminin arttrlmas ile mmkn olacaktr. Bu sayede, sanayi sektrnde nmzdeki dnemde artmas beklenen enerji talebi, sera gaz emisyonuna yol amayan enerji kaynaklar ile ksmen karlanabilecektir. te yandan, bu kaynaklardan salanan enerjinin yeterli olmayaca gz nnde bulundurulduunda, sanayi sektr ile dier sektrlerde enerji verimliliinin arttrlmas zorunludur. Bu noktada zellikle doru evre politikalarnn uygulanmas ve doru dzenlemeler yaplmas ile iletmeleri verimli enerji kullanmna ynlendirmek nem arz etmektedir. 252. Temiz retim srelerine geile birlikte birok sektrde verimlilik artlar zorunlu hale gelecektir. Bu srete, zellikle enerji, imalat sanayi ve ulatrma sektrlerinde yanma verimliliini artran projelerin uygulamaya geirilmesi gerekmektedir. Sz konusu teknoloji deiiklii, evre ve enerji teknolojilerini nemli dzeyde yatrm yaplabilecek sektrler arasna sokmaktadr. Bu sektrlerin Trkiyede gelimesi zellikle evre alanndaki dzenlemelerin etkin bir ekilde uygulamaya geirilmesi ile mmkn olacaktr. 253. lkemiz 21 Mart 1994 tarihinde yrrle giren Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesine (BMDS) 2004 ylnda taraf olmutur. Anlan szlemenin altnda yer alan Kyoto Protokol ise kresel snma ve iklim deiiklii konusunda mcadeleyi salamaya ynelik uluslararas tek ereve konumundadr. Sz konusu protokol 2008-2012 yllar arasnda geerli olacaktr. Kyoto Protokolnn yerini alacak olan yeni uluslararas iklim deiiklii 108

anlamasnn grmeleri, 7-18 Aralk 2009 tarihlerinde BMDS 15. Taraflar Konferansnda (COP-15) gerekletirilmitir. Konferans neticesinde, yasal balaycl bulunmayan ve daha ok uzla nitelii tayan Kopenhag mutabakat imzalanmtr. Bu mutabakatla kresel scaklk artnn 2 dereceye ulamamasn amalayan almalar ve gelimekte olan lkelere mali yardm yaplmas ngrlmektedir. BMDS 15. Taraflar Konferansnda (COP-15) sonulandrlmas beklenmektedir. lkemizin Kyoto Protokolne taraf olmaya ynelik almalar sonucunda, Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesine Ynelik Kyoto Protokolne Katlmamzn Uygun Bulunduuna Dair Kanun 5 ubat 2009 tarihinde TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalam ve 17 ubat 2009 tarih ve 27144 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Trkiyenin 2012 ylna kadar saysallatrlm herhangi bir emisyon azaltm taahhd bulunmamaktadr. Sz konusu srete ve devamnda iklim deiiklii konusunda lkemizin yol haritasn belirleyecek olan klim Deiiklii Strateji Belgesi ( 2010-2020 ) Nisan 2010da yaymlanarak yrrle girmitir. 254. Dk Karbon Ekonomisi (DKE) ya da Dk Fosil Yakt Ekonomisi (DFYE) kavramlar, biyosfere en az dzeyde sera gaz (zellikle karbondioksit) salmnn salanabildii ekonomileri tanmlamak iin kullanlmaktadr. klim deiikliine yol aan sera gaz salmnn azaltlmas srecinde nemli bir ara olarak deerlendirilen DKE konseptine gre, ar sanayinin faaliyet gsterdii ve youn nfuslu lkeler karbon-youn lkeler olarak addedilmekte ve sz konusu lkelerde, mmkn olduu lde sfr karbon toplumuna geilmesi, enerji verimlilii ile yenilenebilir enerjiye dayal ekonomik modellerin hayata geirilmesi ngrlmektedir. Bu kapsamda, DKElerin amac imalattan tarma, ulatrmadan elektrik retimine pek ok sektrde, dk emisyonlu teknolojiler kullanlarak enerji ve hammadde retilmesi ve bylece sz konusu enerji ve hammaddelerin tketildii alanlarda verimliliin salanarak bu alanlarn atklarnn da geri dnm ya da bertarafnn en az dzeyde sera gaz emisyonu salm ile gerekletirilebilmesidir. Nkleer Enerji ve Karbon Yakalama ve Depolama (NEKYD), DKElere gei srecinin balca aralar olarak grlmekle birlikte, her iki yntemde de yenilenebilir olmayan kaynaklarn kullanlmaya devam edilmesi ve zellikle NEKYD teknolojilerinin gvenilir bir ekilde uygulanmasnda yaanan belirsizlikler ile maliyet sorunlarnn da dikkate alnmas gerekmektedir.

109

Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmas balamnda ise yksek maliyet ve verimsizlik endielerinin gz nnde bulundurulmas yerinde olacaktr. 255. Dier taraftan, yeni istihdam ve pazar frsatlar yaratmas beklenen DKElerin nmzdeki dnemde en hzl byyecek ekonomiler olmas ngrlmektedir. Bu dorultuda, dk karbon ekonomisi alanlarnda (yenilenebilir enerji, enerji verimlilii, dk karbonlu teknolojiler, endstriyel ormanclk, bitkilendirme, verimli toprak ileme yntemleri vb.) faaliyet gsteren ve yeni hizmet ve rn gelitiren kurulularn desteklenmesi, yeni i modellerinin ortaya koyulmas, yeni pazarlarn yaratlmas ve yeni istihdam ve yeil meslek imknlarnn salanmas beklenmektedir. 256. BMDS ekseninde yrtlen ve 2012 sonras dnem iin Kyoto Protokolnn yerini alacak olan yeni iklim deiiklii anlamasna ynelik mzakereler kapsamnda, zellikle Avrupa Birliinin gelimekte olan lkelere ana sektrleri ierecek dk karbonlu kalknma stratejilerinin hazrlanmas arsnda bulunduu, ABDnin de iklim deiiklii stratejisini DKEye dayandrd grlmektedir. 257. Kyoto Protokolne 26 Austos 2009 tarihi itibariyle resmen taraf olan lkemiz, yeni iklim deiiklii rejiminde ulusal sera gaz snrlama planlar hazrlama taahhdnde bulunmaktadr. Bununla birlikte, lkemizin Protokol uyarnca 20082012 dnemine ilikin mutlak azaltm ykmll bulunmamaktadr. 2012 sonrasna ilikin sre ise belirsizliini hala korumaktadr. Sz konusu planlarn bir sonraki aamasn ise dk karbonlu kalknma stratejileri oluturmaktadr. DKEye gei srecinde mihenk talarn oluturacak ve bata enerji ile sanayi olmak zere ekonomiyi yakndan ilgilendiren pek ok sektrde yapsal dnm gerektirecek bu plan ve stratejilerin hazrlanmas byk lekli etki analizi almalarnn yaplmasn gerektirmektedir. DKE ile ilgili olarak zel sektrn ve tketicilerin bilgi ve bilin dzeyinin arttrlmas da bu srecin dier nemli aamalarn oluturmaktadr. 258. Trkiye, 2004 yl itibari ile tarihsel olarak kresel sera gaz emisyonlarnn yzde 0,4nden sorumludur ve 31. srada yer almaktadr. 2006 yl verilerine gre ise, yllk toplam sera gaz emisyonu 332 milyon ton CO2-edeeridir. Trkiyede kii bana sera gaz emisyonu dikkate alndnda ise, bu rakam 2006 yl iin 4,6 ton CO2-edeeri/kii-yldr.

110

259. 2006 yl itibaryla toplam sera gaz salmlarnn yzde 8,18'i sanayi proseslerinden kaynaklanmtr. Sanayi proseslerinden kaynaklanan salmlar 2006 yl itibariyle 1990 ylna gre yzde 107,5 orannda artarak 2006 ylnda 27,1 milyon ton CO2-edeeri sera gaz salmna ulamtr. Sanayi proseslerinde mineral retimi, kimya sanayi, halojenli karbon gazlar ve kkrt hegzaflorr tketimi ile metal retimi balca kirletici alt sektrler olarak karmza kmaktadr.
Tablo 5.4: Seilmi Baz Gstergeler: BMDSnin EK-1 Listesinde Yer Alan Baz Seilmi lkeler ile EK-1 D lkelerin Ekonomik Faaliyetleri, Nfuslar ve Gemi Yllara Ait Emisyon Deerleri
lkeler Szleme Grubu Nfus 2004 (milyon) GSYH 2004 (milyar $) GSYH/kii ($) Emisyon 1990 2004 Emisyon/Kii (ton kii) 2003 Deerleri Elektrik/kii (kwh/kii) Emisyon/ GSYH (kg/2000$ GSYH)

ABD Kanada Japonya AB Polonya Bulgaristan Trkiye srail Gney Kore Meksika in Hindistan Dnya

Ek 1 Ek 1 Ek 1 Ek 1 Ek 1 Ek 1 Ek 1 Ek 1 D Ek 1 D Ek 1 D Ek 1 D Ek 1 D

294 32 128 309 38 8 72 7 48 104 1296 1080 6438

11712 878 4623 9501 242 24 303 117 680 676 1932 691 36461

39837 27438 36117 30748 6368 3000 4208 16714 14167 6500 1491 640 5663

610283 598911 1272095 4252461 564408 132303 170187

7067570 758067 1355175 4228006 388063 67511 296605

20,2 16,5 9,4 8,3 7,7 5,3 4,08 10,6 9,4 3,8 2,7 1,2 4,3

13078 17290 7818 6506 3329 3965 1656 6599 7018 1801 1379 435 2606

0,6 0,6 0,4 0,3 0,7 0,8 0,5 0,5 0,5 0,4 0,6 0,5 0,5

Kaynak: FCCI/SBI/2006/26 World Bank Data Book 2006 Kullanlarak Hazrlanmtr

260. Trkiyenin bugnk emisyon deerleri olduka dk olsa da, uzun vadede sanayide enerji verimliliinin artrlmas byk nem tamaktadr. Trkiye hem kii ba CO2 salm hem de kii ba elektrik tketimi asndan szlemeye taraf olan lkeler arasnda en dk salm ve tketim deerlerine sahiptir. Ancak Tablo 4.3te yer alan birim GSYH bana den CO2 emisyon deerlerine bakldnda, Trkiye iin 0,5 kg/2000$GSYH olan bu deerin, ABye yeni ye olan Polonya iin 0,7 kg/2000$ GSYH ve Bulgaristan iin 0,8 kg/2000$ GSYHe gre iyi durumda olsa da, enerji youn sanayi yapsnn da getirdii etki nedeniyle AB ortalamas olan 0,3 kg/2000$ GSYHnin uzanda olduu grlmektedir.

111

261. klim deiikliiyle mcadele kapsamnda yrtlen uluslararas mzakerelerde lkemizin dorulanm bilgiler erevesinde pozisyon almasna destek olmak amacyla, sektrel maliyetlerin tespitine ynelik bir proje balatlmtr. Sz konusu proje kapsamnda, bata enerji, sanayi, ulatrma ve tarm olmak zere, Hkmetler Aras klim Deiiklii Paneli (IPCC) tarafndan belirlenen faaliyet alanlarnda sera gaz salm azaltm ve/veya kontroll salmna ynelik politika ve uygulamalarn genel ekonomi zerine etkileri ve maliyetleri tespit edilecektir. Ayrca, iklim deiiklii ile mcadele alannda faaliyet gsteren kurumlarn kapasitelerinin arttrlmas ve mzakere kapasitesinin gelitirilmesine ynelik olarak yrtlen ok sayda proje bulunmaktadr. Sz konusu projelerin, sanayi sektrnde uygulanacak nlem ve politikalarn tespiti srecinde kayda deer ktlar salamas beklenmektedir. 262. AB mktesebatnda atk ynetimi ve su kalitesi alanlarnda da sanayi sektrnn gz nnde bulundurmas gereken dzenlemeler yer almaktadr. Atklar konusunda, tehlikeli atklar, ambalaj atklar ve tbbi atklarn kontrolne ilikin mevzuat ile su kalitesi alannda 2006/113/EC sayl Kabuklu Su rnlerinin Yetitirildii Sularn Kalitesine likin Direktif ve 76/160/EEC sayl Yzme Sularnn Kalitesine likin Direktif bu alanda alan kk iletmeleri de ilgilendirmektedir. Dier taraftan, sanayinin kat atklar ve atk su alanndaki performansnda eitli iyilemeler bulunmaktadr. TK verilerine gre 2000 2004 dneminde imalat sanayi kaynakl toplam atk su yzde 15 azalm ve kat atk dzeyi ise sadece yzde 3 orannda artmtr. Yine bu dnemde satlan veya hibe edilen, dolaysyla ekonomiye geri kazandrlan toplam kat atklarn oran yzde 35den yzde 45e karken, artlan atk suyun toplam iindeki pay da yzde 32den yzde 36ya kmtr. Sanayiden kaynaklanan atk sularn evre mevzuat kapsamnda blgesel zellikler gz nne alnarak artlmasnn salanmas, deniz ve i sular da ieren doal kaynaklarmzn srdrlebilir kullanm asndan gereklilik arz etmektedir. Bu nedenle, srdrlebilir kalknma perspektifi erevesinde, artlan atk su ve bertaraf edilen atk dzeyinin arttrlmas konusunda, AB teknik mevzuatyla uyumun salanmas gerekmektedir. 263. Yukarda bahsi geen gereklerin temel uygulama, izleme ve denetim mekanizmas olan evresel Etki Deerlendirmesi (ED) uygulamas 16 yldr devam etmekte olup AB ED mevzuatna da byk lde uyum salanmtr. 2003 ve 2008 yllarnda ED Ynetmelii, AB ED Direktifi ve lkemiz artlar 112

da dikkate alnarak revize edilmitir. Ayrca lkemizde ED srecinin glendirilerek etkinletirilmesi almalar da devam etmektedir. Gerek evresel Etki Deerlendirmesi ve gerekse Stratejik evresel Deerlendirme alanndaki mevzuat, sanayicilerin uymas gereken nemli hususlar kapsamaktadr. 264. Trkiye, AB evre mevzuatna uyum srecinin, Trk Sanayisinin temiz retim srelerine geiinin temelini oluturacan benimsemi ve buna ilikin planlamalara ve almalara balamtr. Bu kapsamda, 20072023 dnemi iin Trkiye Cumhuriyeti AB Entegre evre Uyum Stratejisi hazrlanmtr. Buna ek olarak 20072009 yllarn kapsayan evre Operasyonel Program tamamlanmtr. 265. Srdrlebilir kalknma perspektifini ncelikli hale getiren 5491 sayl Kanun ile deiik 2872 sayl evre Kanunu TBMM tarafndan 2006 ylnda kabul edilmitir. Bu kanun ile tm ekonomik aktivitelerin srdrlebilir kalknma ilkesi ile uyum zorunluluu kesinletirilmitir. Bu erevede, ED Olumlu Karar veya ED Gerekli Deildir Karar alnmadka projelerle ilgili onay, izin, tevik, yap ve kullanm ruhsat verilemeyecei; proje iin yatrma balanamayaca ve ihale edilemeyecei belirtilmitir. Atk reticilerinin uygun metot ve teknolojiler ile atklarn en az dzeye drecek tedbirleri almak zorunda olduklar da vurgulanmtr. 266. Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol (SEVESO II), Byk Yakma Tesisleri (LCP) ve Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol Direktifi (IPPC) ve benzeri AB direktiflerini kapsayan Endstriyel Kirliliin Kontrol ve Risk Ynetimi alannda nmzdeki dnemde mevzuat uyumuna ynelik hazrlklarn hz kazanmas beklenmektedir. Bu kapsamda, zellikle, kirliliin kaynanda azaltlmas, hammadde ve enerji tketiminin en aza indirilmesi, verimliliin artrlarak sanayi retiminin artrlmas iin mevcut en iyi tekniklerin uygulanmas prensiplerini temel alan Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol Direktifi (IPPC)nin uyumlatrlmas ve etkin uygulanmas, sanayicinin d pazardaki rekabeti asndan nem tamaktadr. Bu kapsamda anlan direktifin uyumlatrlmasna ynelik olarak projeler yrtlmektedir.

113

Politikalar 267. Trk Sanayine srdrlebilir kalknma ilkeleri dorultusunda yn vermek amacyla aadaki politikalarn uygulanmas benimsenmitir: a. klim deiikliinin ve bu konuya ilikin uluslararas szleme ve protokollerin Trk Sanayisine muhtemel etkileri belirlenecek ve buna gre Trk Sanayisinin uluslararas dzenlemelere uyum sreci tasarlanacaktr. izlenerek lkemiz artlarna uygun pozisyon belirlenecektir. b. Dk karbon ekonomisine ve sanayide temiz retim srelerine gei desteklenecek ve bu konuda bilgilendirme faaliyetlerine arlk verilecektir. Bu dorultuda, sanayinin dzenli altyap olanaklar ile retim yapmalarn salayan retim blgelerine tanmalar tevik edilecek, ayrca sera gaz emisyonlarnn kontrol salanacak, izlenecek ve raporlanacaktr. c. Temiz retim ile rten ve srdrlebilir kalknma, ekonomik geliim ve evresel performans birlikte ele alarak, i mkemmellii ile evresel mkemmellie bir arada odaklanan, kaynaklarn verimli kullanlmas ve evreyle uyumlu retim prensiplerinin benimsenmesi dorultusunda, kaliteli rn ve hizmet retilmesi yoluyla iletmelerin rekabet edebilme yeteneklerini artran eko-verimlilik programlarnn lke genelinde uygulanmas salanacaktr. . Tm evresel eylem planlarna ilikin olarak nmzdeki dnemde yrrle girecek dzenlemelerin uygulama srelerinin belirlenmesi amacyla evre mevzuatna ilikin Dzenleyici Etki Analizleri yaplacaktr. Bu kapsamda AB tarafndan yksek maliyetli olarak tanmlanan direktiflerden balamak zere, paydalarn karar verecei konularda etki analizi almas yaplmas ngrlmektedir. Bu almalar sonucunda direktiflerin i mevzuata uyumlatrlmas iin, ayrntl maliyet analizlerini ieren uygulama planlar hazrlanacaktr. Ortaya kan maliyetlere ve sanayiye olan etkilere gre baz direktiflerin uygulama takvimlerinde deiiklik yaplabilecektir. d. Ulusal klim Deiiklii Strateji Belgesi (2010-2020) , AB Entegre evre Uyum Stratejisi (UES) (2007-2023), lleme ile Mcadele Trkiye Ulusal Eylem Bu erevede 2012 sonras iklim rejimine ilikin uluslararas mzakere sreleri

114

Program ve Ulusal Biyolojik eitlilik Stratejisi belgeleri ile uyumlu sanayi politikalar yrtlecektir.

5.8.Blgesel Kalknma
268. Kreselleme sreci zellikle 1980lerden sonra, ehir ve blgelerin kresel rekabetin bir oyuncusu olmasn, bunun iin kalknma konusunda yerel lekte dnme ve i yapma kapasitesinin artrlmasn gerekli klmtr. zellikle AB lkelerinde blgesel politikalar son 20 ylda giderek hem nicelik hem de nitelik olarak nem kazanmaktadr. Gelimi ehir ve blgelerin rekabet gcnn srekli artrlmasnn yannda, az gelimi blgeler lehine blgeler aras gelimilik farklarnn giderilmesi, blgesel kalknma politikasnn sanayi stratejisiyle kesiim alann oluturmaktadr. 269. Sanayi politikas asndan blgesel kalknma, blge dzeyine ynelik zel nlemlerin alnmas ve blgelere zel nlemler alnmasn gerektirmeyen ulusal politikalarn blgelerde uygulanmas olarak iki boyutludur. Birincisi, ulusal nceliklerle uyumlu olarak blgesel nceliklerin belirlenmesi, sanayinin blgesel ncelikler erevesinde yaplanmas, devlet yardmlar sisteminin mekn odakl olarak oluturulmas gibi nlemleri iermektedir. kincisi ise yatrm, i yapma ve verimliliin nndeki engellerin kaldrlmas gibi tm blgeleri e dzeyde ilgilendiren ulusal nitelikli politikalarn yerel dzeyde uygulanmasndan olumaktadr. Politikalar her ne kadar standart bir ereve ngrse de uygulamann baars, blgesel aktrler arasndaki ynetiim mekanizmalarnn etkin kullanmna baldr. Benzer biimde ulusal ve blgesel nceliklerin uyumunu salayacak ynetiim mekanizmalar da nem kazanmaktadr. Mevcut Durum 270. Trkiyede blgeler arasnda yksek dzeylerde gelimilik farklar

grlmektedir. Bu byk farklar gelimi blgeler lehine gl bir ekim oluturmakta, az gelimi blgelerin rekabet gcn olumsuz etkilemektedir. 271. Trkiyenin blgesel kalknma politikalarnda temel ama; blgelerin verimliliini ykseltmek suretiyle, ulusal kalknmaya, i gn nlenmesine, rekabet gcne ve istihdama katky artrarak ekonomik gelime ve sosyal refah lke geneline dengeli bir ekilde yaymak olarak belirlenmitir. Blgesel gelime ile ilgili olarak

115

ulusal kalknma plan ve orta vadeli programlarda belirtilen ve sanayi politikas erevesinde ele alnabilecek taahhtler yle zetlenebilir: a. Blgesel gelime politikasnn merkezi dzeyde etkinletirilmesi kapsamnda, gelitirilecek ulusal ve blgesel stratejilerin uyumunun salanmas, devlet yardmlar sisteminin meknsal bir perspektifle yeniden ele alnmas, Yatrm Destek ve Tantm Ajansnn blgelerle koordinasyonunun artrlmas, yatrmlarn az gelimi blgelerde byme ve evrelerine hizmet verme potansiyeli ykseklii erevesinde cazibe merkezleri iin nceliklendirilmesi; b. Yerel dinamiklere ve isel potansiyele dayal gelimenin salanmas kapsamnda igc eitimleri ve giriimcilik programlarnn uygulanmas, iletmeler ve niversitelerin birlikte almalarn salayacak bir blgesel yenilikilik altyapsnn kurulmasnn desteklenmesi, yerel uzmanlamaya dayal sektrel organize sanayi blgeleri uygulamas yaplmas, OSBlerin kapasitelerinin artrlarak yatrmclar iin OSBdeki yatrmlarda tek durak ofis ilevi stlenmesi, OSBler ve Yatrm Destek Ofisleri (YDO) arasndaki koordinasyonun arttrlmas, blgelerin i ve yatrm imknlarnn tantmnn salanmas, oluturulmas; c. Yerel dzeyde kurumsal kapasitenin artrlmas kapsamnda kalknma ajanslarnn kurulmas, yerel ynetimlerin kapasitesinin gelitirilmesi, merkezi ve yerel kurumlar arasndaki i blmnn rasyonelletirilmesidir. 272. Dokuzuncu Kalknma Plannda belirtilen nceliklerle de uyumlu olarak blgesel kalknma alannda 2007-2013 dneminde kullanlacak AB yardmlarnn IPA Blgesel Kalknma ve nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi bileenlerinin erevesini Stratejik ereve Belgesi izmekte olup, sz konusu belgede yer alan hedefler ve tedbirler dorultusunda Blgesel Kalknma bileeni kapsamnda evre, Ulatrma ve Blgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programlar ile nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi bileeni altnda nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel Program hazrlanmtr. Bu kapsamda Blgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Program (BROP) Sanayi ve Ticaret Bakanlnn koordinasyonunda 2007-2009 dnemi iin hazrlanmtr. Sanayi stratejisinin blgesel boyutunu tamamlayc nitelikte olan BROPnin iki temel ncelii; 1) i ortamnn iyiletirilmesi, 2) iletme kapasitelerinin artrlmas ve 116 yerel kmelenmelerin desteklenmesi ve deer zinciri/kmelenme analizleri gibi yerel ncelikleri belirleyebilecek kapasitenin

giriimciliin tevik edilmesi olarak belirlenmitir. Birinci ncelik kapsamnda; a) sanayi altyapsnn gelitirilmesi, b) finansal aralarn oluturulmas ve gelitirilmesi, c) Ar-Ge, yenilikilik, teknoloji ve bilgi toplumu altyapsnn gelitirilmesi, d) turizm altyaps ile tantm ve pazarlama faaliyetlerinin gelitirilmesi olmak zere drt; ikinci ncelik kapsamnda; a) iletmelere temel bilgi, danmanlk ve yatrm destei salanmas, b) sanayi sektrleri arasnda ibirliinin glendirilmesi olmak zere iki adet tedbir ve bunlara bal faaliyetler belirlenmitir. 273. Planl sanayilemenin ve dzenli kentlemenin salanmas, sanayinin evresel etkilerinin azaltlmas ve yerel dzeyde KOBlere daha iyi retim ve yatrm ortamnn salanmas amacyla OSB ve KSSlerin yapmna devam edilmektedir. Tamamlanm olan 120 adet OSB ve 429 adet KSS bulunmaktadr. l baznda bakldnda, gelimi iller dndaki OSBlerde retime gei oranlarnn dk olduu grlmektedir. 274. Diyarbakr, anlurfa, Elaz, Malatya, Kayseri, Sivas, Erzurum, Gaziantep, Samsun, Trabzon, Kastamonu, Kars, Kahramanmara, Batman ve Van cazibe merkezi olarak belirlenmi olup AB mali yardmlarnn kullanm iin hazrlanan operasyonel programlarda (Blgesel Rekabet Edebilirlik ve nsan Kaynaklar) bu iller nceliklendirilmitir. 275. Trkiye AB mali ibirlii kapsamnda 33 ilde AB-Trkiye ortak finansmanyla DPT koordinasyonunda yrtlen entegre blgesel kalknma programlar kapsamnda, blgelerin niteliklerine gre belirlenen ncelik alanlarnda toplam 1428 hibe projesi uygulanmtr. Dier bileenler blgeden blgeye eitlilik gstermekle birlikte, KOBlerin kapasitelerinin gelitirilmesi bu programlarn ncelik alanlarndan birisi olmutur. 276. Blgesel ekonomik kalknma ve sosyal gelime alannda yaanan yapsal dnmn ve srdrlebilir kalknmann gerekletirilmesinde en nemli kurumlar arasnda yer alacak olan kalknma ajanslar, Devlet Planlama Tekilat (DPT) koordinasyonunda kurulmaya ve faaliyete gemeye balamtr. Kalknma Ajanslar, ulusal dzeyde DPT koordinasyonunda, kendine zg teknik ve finansman (bte) mekanizmasna sahip, kr amac gtmeyen, abuk karar alp uygulayabilen, merkezi ve yerel idarelerin dnda, kamu, zel sektr ve STKlar bir araya getiren, tzel kiilii haiz, 5449 sayl Kanunla dzenlenmemi ilemlerinde zel hukuk hkmlerine tabi, blgeler (dzey 2 blgeleri) esas 117

alnarak Bakanlar Kurulu Karar ile kurulan teknik kapasitesi yksek, uygulamac olmayan, fakat destekleyici, koordinatr ve katalizr olarak faaliyet gsteren kalknma birimleridir. 26 Dzey 2 blgesinde Kalknma Ajanslarnn kuruluu tamamlanm olup 2010 itibaryla 25i faal durumdadr. nmzdeki dnemde tm illerde Yatrm Destek Ofislerinin tedrici olarak kurulmas planlanmaktadr. 277. lkemizin, dier birok lkenin uluslararas rekabet alannda kmelenme ile yakalam olduu ivmeyi yakalayabilmesi iin, kmelenme modelini etkin ve zamanl bir ekilde uygulamas gerekmektedir. D Ticaret Mstearl, lkemizin bu alandaki eksikliini gidermek amacyla tasarlam olduu Ulusal Kmelenme Politikasnn Gelitirilmesi Projesini 2007 yl Mart ay itibariyle uygulamaya balam olup, Proje 2009 yl Mart aynda tamamlanmtr. Ulusal Kmelenme Politikasnn Gelitirilmesi Projesi, uluslararas piyasalarda Trkiyenin rekabet edebilirliini gelitirmek ve Trkiyenin ekonomik, evresel ve sosyal geliimine katk salamak zere kapsaml bir kme politikas hazrlamak hedefine yneliktir. Proje, temel bileenden olumaktadr: 1) Ulusal Kmelenme Stratejisinin Gelitirilmesi Sreci iin Ana Paydalarda Kapasite Oluturma, 2) Ulusal Kmelenme Strateji Belgesinin Hazrlanmas, 3) Makro Kme Haritalama ve Stratejik Yol Haritalarnn Oluturulmas. Proje kapsamnda hazrlanan Kmelenme Stratejisi Belgesi, lkemizde kmelenme alannda hazrlanan ilk resmi belge ve rehber niteliini tayacak olup, lkemizin kmelenme alanndaki ihtiyalarn ortaya koyan ve ilgili kamu kurumlarnn yan sra zel sektr ve sivil toplum kurulularna da kmelenme alannda k tutacak bir ereve dokman olarak ortaya konmutur. Projenin dier bir kts olan makro kme haritas, kme kategorileri temel alnarak hazrlanmtr. Tm paydalarla koordinasyon ve ibirliinin salanmasna ynelik olarak Kme Haritalandrma alma Grubu kurulmu olup, D Ticaret Mstearl koordinasyonunda; Sanayi ve Ticaret Bakanl, Tarm ve Kyileri Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl, Devlet Planlama Tekilat, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB), TBTAK, KOSGEB ve Trkiye hracatlar Meclisinin temsil edildii Kme Haritalama alma Grubu kme seim srecinde aktif rol almtr. renme deneyimlerine hizmet edebilecek temalar erevesinde yol haritas hazrlanm olan 10 i kmesi ve ilgili temalar aadaki gibidir:

118

novasyon ve Giriimcilik Mersin lenmi Gda Kmesi Ankara Yazlm Kmesi

Aktrler Aras Network Oluturulmas Ankara Makine Kmesi

Kme Oluumu Konya Otomotiv Para ve Aksamlar Kmesi Mula Yat na ve Yat Turizmi

Denizli-Uak Ev Tekstili Kmesi

Kme Tabannn Gelitirilmesi Eskiehir, Bilecik, Ktahya Seramik Kmesi zmir Organik Gda Kmesi

Faktr artlar Manisa Elektrik Elektronik rnler Kmesi Marmara Otomotiv Kmesi

278. Analizi yaplm olan kmelenme almalar, AB Katlm ncesi Mali Yardm Program bnyesinde hazrlanan Blgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Program (BROP) kapsamna giren illerde yrtlmtr. Bu kapsamdaki iller Kayseri, Gaziantep, Kahramanmara, Trabzon, Erzurum-Kars, Sivas, Yozgatorum, Mardin, Malatya ve Samsundur. Sz konusu proje, Trkiye iin kmelenme konusunda temel bir ereve oluturmaktadr. Bnyesinde birok pilot almay bulundurmas nedeniyle farkl sektrler ya da benzer sektrlerdeki yeni i kmeleri iin model olma zellii tamaktadr. Bununla beraber, lkemizin Avrupa Kme Alarna (European Cluster Alliance) yelii de salamtr.

Politikalar 279. Sanayi stratejisinin blgesel boyutunu glendirmeye ve yerel aktrlerin rekabet gcn arttrmaya ynelik nmzdeki dnemde aadaki politikalarn uygulanmas benimsenmitir: a. Blgesel ve yerel ekonomi; ekonomik yaplanma ve rekabet gcn arttrmann temeli olarak alnacak, zellikle az gelimi blgelerde, yerel dzeyde uzmanlamay salayacak ekilde insan kaynaklar gelitirilecek, giriimcilik yaygnlatrlacak ve sermaye birikimini hzlandracak tedbirler alnacaktr. b. Blgeler aras gelimilik farklarnn azaltlmas ve blgelerin rekabet gc asndan farkllatrlm KOB politikalar iin uygun yatrm ortam oluturulacaktr. Bu kapsamda finansman kaynaklarnn geniletilmesi ve aralarnn eitlendirilmesine, pazara eriimin kolaylatrlmasna, srkleyici sektrler liderliinde kmelenmelerin desteklenmesine zel nem 119

verilecektir. Bu erevede, yerel kmelenmeleri glendirmeye ynelik olarak kmelenme iindeki aktrlerin ibirliini arttrc mekanizmalar ile dnya piyasalaryla entegrasyonunu salamaya ynelik mekanizmalarn oluumu zendirilecektir. Yatrm Destek ve Tantm Ajansnn, yerel kmelenmelerle ve blgesel kalknma giriimleriyle ibirlii ve koordinasyonu arttrlacaktr. c. ncelikle gelime potansiyeli yksek kentlerde olmak zere; iletmeler ve niversitelerin birlikte almalarn salayacak ortamlarn oluturulmasna, mevvik yapsnn bu dorultuda yeniden yaplandrlmasna, yeni teknolojilere ve bilgiye eriimin kolaylatrlmasna, teknolojik dnm ve transfer sistemlerinin gelitirilmesine ve ticari nitelikli etkin bir blgesel yenilikilik altyapsnn kurulmasna ynelik faaliyetler desteklenecektir. Bu dorultuda, teknoparklar, yenilik aktarm merkezleri ve iletme kulukalar gibi aralar ve giriimler desteklenecektir. . Blgesel yenilik sistemlerinin tanmlanmas ve desteklenmesi salanacaktr. Blgesel gelimeyi desteklemek ve blgelerin rekabet glerini arttrmak amacyla zel sektr, niversite ve kamu kurulular ile yerel dinamikleri kapsayan yenilik ekseninde faaliyet gsterecek ibirlii alarnn desteklenmesi ngrlmektedir. d. Yerel dzeyde yatrm ortamnn iyiletirilmesi iin OSBler cazibe merkezleri haline getirilecek ve yatrmclar iin tek durak ofis ilevini stlenmeleri hedeflenecektir. e. Yksek retim kurumlarnn yerel zelliklere uygun ekilde uzmanlamalar salanacaktr. f. Kmelenme konusunda yerel ve merkezi dzeyde politika erevesini izecek bir ynetiim uygulama modeli gelitirilecek ve kmelenme ve stratejisi hazrlanarak gcn sonularnn yerel izlenmesi ncelikleri deerlendirilmesi kapasite

salanacaktr. Ayrca, kmelenme ve deer zinciri analizleri gibi, rekabet ilgilendiren alanlarda belirleyecek glendirilecektir. 280. Blgesel kalknma anlay, ulusal bazda tasarlanan ve ynetilen sanayi politikas ile sektrel politikalarn yerel/blgesel dzeydeki nceliklerinin

120

belirlenmesini gerektirmektedir. Bunun iin yerel kalknma nceliklerinin ulusal dzeyde belirlenen sektrel politikalara entegre edilmesini salayacak aadan yukarya bir iletiim ve ynetiim mekanizmas oluturulacaktr.

121

6.Sektrel Sanayi Politikas Alanlar

281. Sanayi stratejisinin etkinlii, beinci blmdeki yatay politikalara bal olduu kadar, muhtelif sektrlerde uygulanacak stratejilerin baarsna da baldr. nmzdeki dnemde, sektrlerin rekabet gcn kstlayan engellerin tespit edilerek bunlara ynelik politikalarn uygulanmas; yksek teknolojili sektrlerde Trkiyeyi retim ss haline getirecek admlarn atlmas ve geleneksel sektrlerdeyse, daha yksek katma deer salayacak bir yeniden yaplandrmann gerekletirilmesi iin sanayi politikasnn sektrel boyutuna zel nem verilecektir. 282. ABdeki sektrel strateji yaklamlar esas alnarak, bu blmde sektrlerdeki rekabet gc alt ana balk altnda incelenmekte ve kritik politikalar tespit edilmektedir. Bahse konu sektrel rekabet gc analizleri, Sanayi ve Ticaret Bakanlnn koordinasyonunda, Bakanlk Sektrel Teknik Komiteleri ve TOBB Sektr Meclisleri ile ibirlii halinde oluturulan sektrel rekabet gc raporlar temel alnarak hazrlanmtr. a. Bilgi ve teknoloji balnda irketlerin genel olarak yenilik yapabilme kapasiteleri incelenmekte ve buna ilikin olarak sektrdeki Ar-Ge faaliyetleri, finansmana eriim, igcnn becerileri ve fikri mlkiyet haklar konularndaki mevcut durum analiz edilerek, orta vadede yaplmas gerekenler vurgulanmtr. b. Rekabet konusu temel olarak sektrn faaliyet gsterdii yurtii pazarn rekabet koullarn ve firma yaplarn esas alarak incelemekte ve temel olarak sektrdeki rekabet ortamn etkileyebilecek birleme, devralmalar ve rekabet ihlalleri varsa bunlar belirtmektedir. c. Yasal dzenlemeler bal altnda idari ykler, teknik standartlar, salk ve gvenlik ile AB ile olan Gmrk Birliine ilikin olarak mallarn serbest dolam konularnda bugne kadar hayata geirilmi dzenlemeler, sorunlu alanlar ve nmzdeki dnemde atlacak admlar ele alnmtr. . evre ve enerji balnda iklim deiiklii, atklar, youn enerji kullanm ve enerji verimlilii konularna ilikin mevcut ve orta vadede etkin olacak

122

dzenlemelere sektrn uyumu ve uyum kapasitesi incelenmi olup, bu konuda atlmas gereken admlar zerinde durulmutur. d. D rekabet edebilirlik ve ticaret balnda genel olarak sektrn bugne kadarki ihracat performans ortaya konulmu, rekabet gcn olumsuz etkileyen faktrler ve uluslararas alanda haksz rekabet yaratabilecek antidamping ve ticaret engelleri konular incelenmitir. e. stihdam ve corafi boyut balnda ise sektrn lke ekonomisi iindeki nemi istihdam rakamlar kullanlarak incelenmi ve istihdam artnn nndeki engeller vurgulanmtr. Bunlara ek olarak sektrde var olan kmelenmelere, corafi olarak istihdamn ve irketlerin hangi alanlarda younlatna baklarak vurgu yaplmtr. 283. Bu blmdeki analiz erevesinin, 2009 yl sonuna kadar Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda ekonomide arl olan dier tm imalat sanayi sektrleri iin de hazrlanmas ngrlmektedir. 284. nmzdeki dnemde Trkiyede sektrel politikalarn gelitirilmesi srecinin temel talarndan biri sanayi faaliyetlerine ynelik gncel ve salkl verilerin toplanmas ve bunlara dayal rekabet gc analizlerinin gerekletirilmesi olacaktr. Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda, Trkiyede veri konusundaki eksiklikleri gidermek amacyla, mal ve hizmet retim faaliyetlerindeki verilerin btnsel, sistematik ve birbiriyle uyumlu bir biimde toplanmas, gncellenmesi ve sunulmas yoluyla hem kamudaki hem de piyasadaki yatrmclarn ve dier kullanclarn daha doru karar vermelerine imkn tanyan Giriimci Bilgi Sistemi kurulmu olup, sistemin ktlarndan faydalanlmaya balanmtr. Sz konusu sistemin kurumsallamas iin yasal ve teknik altyap almalar devam etmekte olup, sistemin 2012 yl sonuna kadar tam iler hale getirilmesi hedeflenmektedir. Ayrca, D Ticaret Mstearl tarafndan yrtlmekte olan Trkiye Ulusal Kmelenme Politikasnn Gelitirilmesi Projesi, Trkiyedeki kmelenmelerin corafi dalm ve rekabetiliine ynelik nemli bir veri kaynann olumasn salayacak ve kmelenmeleri glendirmeye ynelik sektrel yaklamlarn benimsenmesi srecini destekleyecektir. 285. Bu giriimlere kamu sektr ve zel sektr arasnda etkin ileyen diyalog mekanizmalarnn sektrel bazda tesis edilmesi, sektrel politika tasarmna 123

kritik bir katk yapacaktr. Bu kapsamda, Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinatrlnde faaliyet gsteren Sektrel Teknik Komiteler, TOBB Sektr Meclisleri ve dier sektrel diyalog mekanizmalarnn yakn ibirlii, hem koordinasyonu gelitirecek hem de kamu-zel sektr arasndaki karlkl malumat akn salayacaktr. Sanayi ve Ticaret Bakanl bnyesinde mevcut on adet Teknik Komiteye ilaveten son dnemde kurulan yeni drt komite (Metal Sanayi, Kimya, Toprak rnleri Sanayi, Orman rnleri, Kat ve Mobilya Sanayi) ile kurumsal diyalog mekanizmas daha da glenecektir. Sz konusu diyalog mekanizmalarnn, blgesel bazda kurulmas ve iler hale gelmesi, kmelenmelerin glendirilmesine ynelik politikalarn da nemli bir paras olacaktr. 286. 2008 Yl Programnda yer alan sektrel sanayi politikasyla balantl bir dizi ncelie, 2009 Yl Programnda da yer verilmi olup, bu ncelikli konularn 2011 ve mteakip yllk programlarda da yer almas salanarak, yaplan sektrel rekabet gc ve strateji almalarna yenilerinin eklenmesi ngrlmektedir. Otomotiv Sektr 287. 2000li yllarda yksek katma deer ile dnya pazarlar iin retim anlayn benimseyen Trkiye Otomotiv Sanayi bu srete kalite ynetimi, kresel rekabet, Ar-Ge ve teknoloji ynetimi, yksek nitelikli insan kayna alannda olduka nemli ilerleme kaydetmitir. 2001 krizi sonrasnda istihdamda, retimde ve ihracatta nemli gelime salanmtr. 288. 2008 ylnn son eyreinde etkisi sektrde hissedilen kresel kriz nedeniyle sektrde talep daralmas yaanmtr. D talebin azalmasyla krizi ar bir ekilde yaayan sektrde vergi indirimi uygulamasyla i pazarn hareketlenmesi salanmtr. 289. Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda, zel sektr ile ilgili kamu kurum ve kurulularnn katklaryla Otomotiv Sanayi Strateji Belgesi hazrlanmaktadr. Bu almalar kapsamnda sektr iin rekabet gcn artrmak ve dnm ynetmek ana hedef olarak belirlenmitir. Bu ana hedef altnda, otomotiv sanayinin mevcut durum ve SWOT analizinden yola klarak gelitirilmi olan sektrde teknolojik derinlemenin salanmas, retimdeki katma deerin artrlmas ve blgemizin en rekabeti retim ve Ar-Ge merkezi olma spesifik hedefleri belirlenmitir. 124

290. nmzdeki dnemde sektrle ilgili vergi mevzuatnn ve oranlarnn AB ile uyumlu hale getirilmesi, proje ve Ar-Ge teviklerine ynelik dzenlemelerin sektrn ihtiyalarna gre gzden geirilmesi ile ikinci el ara ithalat ve Ortak Gmrk Tarifesi gibi d ticareti ilgilendiren konularda sektrn nn aacak zmlerin gelitirilmesi ana politikalar olarak benimsenmitir. Makine Sektr 291. Trk makine endstrisi 2001 ylndan sonra hzl bir byme ve da alma srecine girmitir. Sektr, imalat sanayi ortalamasnn zerinde bir performans sergilemi ve ayrca ithal rnlerin yurt ii piyasada yaratt basknn da etkisiyle d pazarlara ynelmitir. Bunun sonucu olarak zellikle dk teknolojili rnlerde nemli ihracat baarlar elde edilmitir. 2008 ylnda hissedilen kresel kriz ile birlikte sanayinin genelinde yatrmlarn durmas makine sektrn derin bir ekilde etkilemitir. 292. Kresel krizden ar bir ekilde etkilenen sektrn ksa dnemde krizden olabildiince az etkilenmesi salanmal ve kriz sonrasnda da alma srecinin srdrlmesine odaklanlmas ile uzun dnemde rekabet gcnn arttrlmasna; orta vadedeyse, orta ve yksek teknolojili makine retimine ynelinmesine baldr. gelitiren, Sektr bu erevede, zgn tasarm ve yenilikilik yeteneini kaliteli ve katma deeri yksek yatrm mal imal eden,

kurumsallam firmalar ile makine imalat sektrnn dnyann ilk on be lkesi arasnda yer alan bir konuma dnya makine imalat sektrnde iyi bir konumda bulunmay hedeflemektedir. 293. Bu hedefe ulamak iin, nmzdeki dnemde sektr iin tasarm potansiyelinin artrlmas, finansman maliyetlerini drc modeller gelitirilmesi, ortak tedarik sisteminin oluturulmas, ynetim danmanlk hizmetlerinin ve profesyonel ynetim anlaynn yaygnlatrlmas, pazar aratrmas ve ortak sat sonras hizmetlerin gelitirilmesi, pazarlama danmanl hizmetlerinin desteklenmesi, makine ihracat iinde komu lkeler, Trk Cumhuriyetleri ve Kuzey Afrika lkeleri gibi potansiyel pazarlarn paynn arttrlmas ve firmann mali yapsna zarar vermeden yurt dna ok taksitli sat yapabilmelerine imkn salayacak finansman sistemlerinin gelitirilmesi, kalite uygulama ve ve meslek eitiminin desteklenmesi, markalamann, belgelendirme hizmetlerinin

yaygnlatrlmas, Ar-Ge kaynaklarn artrmak ve yaygnlatrmak ve bu ama

125

erevesinde uygulanacaktr.

teknoloji

havzalarnn

kurulmasna

ynelik

politikalar

Beyaz Eya Sektr 30 294. AB pazarnda giderek ykselen bir pazar payna sahip nemli bir oyuncu olmay ve uzun dnemde bu performansn gelitirerek devam ettirmeyi hedefleyen sektrn uzun vadeli hedefi, kaliteli, beklentileri fazlas ile salayan ve rekabet edebilir rnler ve hizmetler sunmak ve ABde liderlik konumuna ykselmektir. 295. Bu hedeflere ynelik olarak sektr ncelikle rekabet gcn arttrmak iin rn kalitesinin daha da arttrlmasn benimsemi ve kaliteli rnler retmek iin kalite programlarn ve tm bakm programlarn uygulamay ve Ar-Ge teknikleri ile yeni rnler tasarlamay hedeflemitir. Ayrca retim maliyetlerini azaltmak amacyla finansman maliyetlerini drc modeller gelitirilmesi hedeflenmektedir. hracat daha da arttrmak iin ise pazar aratrmalarnn gelitirilmesi, marka zerine yatrmlarn arttrlmas ve yurt d fuarlara katlarak marka ve rnlerimizin tantmnn yaplmas planlanmaktadr. Son olarak ise yeni yatrmlar yaparak Ar-Ge almalarnn gerektirdii teknolojileri uygulayacak yntemlerin takip edilmesi ve enerji sarfiyat dk ve dk maliyetli rnler tasarlanmas hedeflenmektedir. 296. Kresel krizin etkisiyle, rekabeti bir yapya sahip olan beyaz eya sektrne ynelik talep, tketici harcamalarnn kslmasyla ciddi bir ekilde azalmtr. Sektrn bu blmde belirtilen hedeflere ulaabilmesi iin gereken tedbirlerin alnarak i piyasann canl tutulmas ile kriz sonrasnda byme trendine girmesi beklenmektedir. Kresel krizden ar bir ekilde etkilenen sektre ynelik olarak yaplan vergi indirimleri i piyasann canlanmasn salamtr. Elektronik Sektr 297. Elektronik sektr, bilgi teknolojilerine kaynak tekil eden, yksek katma deerli bir ekonomik aktivite olmas asndan olduka nemli bir sektrdr. Trkiyedeki elektronik sektrnn AB pazarlarna olan yaknl, dinamik i pazar, dnya standartlarna ulaabilmi kalite kavram ve yeni teknolojilere kolay bir ekilde adapte olabilmesi, sektrn ana hedefi olan dnya pazarlarnda
30

Beyaz eya sektr, NACE snflandrmasnda, Makine Sektrnn alt sektr olarak deerlendirilmektedir.

126

kalite ve fiyat asndan rekabet gcn ykseltebilmesi asndan nemli avantajlardr. Ancak, finansmana eriim, Ar-Ge harcamalar, kaliteli insan kaynana eriim, markalama, yasal altyapdaki eksiklikler ve kurumsallama gibi konular sektrn bu hedefinin nnde engel tekil etmektedir. 298. Hzla deien teknolojilere ayak uydurabilmek, Trkiyedeki elektronik

sektrnn rekabet gcn korumas ve artrabilmesi iin en temel unsurdur. Sektrn yeni teknolojilere adaptasyon ve uygulama alanlarnn geniletilmesi iin almalarn younlatrlmas, yeni malzemelerin gelitirilmesi, i ve d pazarlardaki tketicinin artan kalite talebine ynelik rnlerin gelitirilmesi, sektr etkileyen kurumsal ve mali altyapnn yeniden gzden geirilmesi, Trkiyede daha ykse katma deerli bir elektronik sektre ulalabilmesi amacyla uygulanmas planlanan politikalar arasnda ne kanlardr. 299. Bununla beraber, 2008 ylnda kresel finansal krizin etkileri sektr zerinde hissedilmi, krizin etkilerinin azaltlmasn teminen vergisel tedbirler alnmtr. Tekstil ve Hazr Giyim Sektr 300. Trkiyede toplam retim, istihdam ve ihracat ierisinde son derece nemli bir paya sahip olan tekstil ve hazr giyim sektr, dnyada en fazla tekstil rnleri ihra eden lkeler arasnda yedinci, hazr giyim ihra eden lkeler sralamasnda drdnc olarak yer almaktadr.31.2008 ylnda sektr, dnya ihracatnn yzde 3,63n gerekletirmitir. Sektrn en nemli ihracat partnerleri AB yesi lkelerdir.32 301. Bu sektrde faaliyet gsteren irketler genellikle kk leklidir ve sektr genelinde kayt dln yaygn olmas nemli bir byme kstdr. Tekstil iletmeleri stanbul, Bursa ve Denizlide younlam iken, hazr giyim iletmeleri arlkl olarak stanbulda faaliyet gstermektedir. inin kresel ekonomiye entegrasyonu, dier birok sektr olduu gibi tekstil ve hazr giyim sektrnn performansn dorudan etkilemektedir. 2005 yl banda tekstil ve hazr giyim ticaretinde uygulanmakta olan kotalarn sona ermesi ile birlikte uluslararas pazarlarda kyasya rekabetin yaand yeni bir dnem balamtr. Bu dnem tekstil sektr zerinde nemli sonular dourmutur. Yeni kotasz dneme gei aniden yaanan bir sre olmamtr. AB, ABD gibi gelimi lkelerin kendi
31 32

Dnya Ticaret rgt 2009 yll. Dnya Ticaret rgt 2009 yll.

127

tekstil sanayilerini korumak ve gelime yolundaki lkelere eit, adil ticaret imkan vermek zere uyguladklar kotalar dzenleyen anlamalar yerini, 1 Ocak 1995 tarihinde yrrle giren Dnya Ticaret rgt Anlamas kapsamnda bulunan Tekstil ve Giyim Anlamasna brakmtr. On yllk bir sre ierisinde miktar kstlamalarnn kademeli olarak tamamen kaldrlmasn ngren Anlama hkmleri uyarnca, kota uygulayan lkeler ilk aamada tekstil ve rnlerinin %51ini serbestletirmilerdir. Son aama olan 2005 yl banda ise kotaya tabi bakiye %49 oranndaki rnler DT kurallarna entegre edilmek suretiyle bu rnlerde de serbest ticaret dzenine geilmitir. Gelimi lkelerin dnya tekstil ve konfeksiyon ticaretinin arln oluturan rnleri son aama entegrasyon srecine brakmalar nedeniyle, asl serbest ticaret dnemi 1 Ocak 2005 tarihinde balam bulunmaktadr. lkemiz, 1996 ylnda Avrupa Birlii ile gerekletirdii Gmrk Birlii nedeniyle, bu tarih itibariyle Avrupa Birlii pazarna kotasz ihracat yapma imkann elde etmitir. Ayrca, Avrupa Birliinin Ortak Ticaret Politikasna uyum ykmllmz erevesinde Avrupa Birlii ile nc lkeler arasndaki Tekstil Kstlama Anlamalar lkemizce stlenilmi ve bu lkelerden yaplan tekstil ve konfeksiyon rnleri ithalatnda balatlan kota uygulamas 2005 ylna kadar srdrlmtr.ABD ile AB arasndaki tekstil ve konfeksiyon ticaretinde karlkl olarak kota uygulanmazken, Avrupa Birlii ile gerekletirilen Gmrk Birliine ramen lkemizin ABDne ynelik tekstil ve konfeksiyon rnleri ihracatnda kota uygulamas 2005 ylna kadar devam etmitir. 2005 ylna kadar dnya tekstil ve konfeksiyon ticaretinde gerek kota uygulayan, gerekse kota uygulanan bir lke olarak, 2005 sonras yeni ticaret dzeninde lkemizin konumu; 1996 ylndan itibaren kotasz ve gmrk vergisiz ihracat yaptmz ve lkemiz tekstil ve konfeksiyon ihracatnn %65inin gerekletirildii AB pazar ve yksek gmrk vergilerine karn sz konusu rnler ihracatmzn %8 inin gerekletirildii ABD pazarndaki gelimelerle yakndan ilgilidir. 2008 yl sonunda, ABD ve AB tarafndan in mallarna uygulanan kotalarn kaldrlmasnn yeni iktisadi iklime uyum gstermekte zorlanan sektrn yaamakta olduu skntlar arttrmas beklenmektedir. Ayrca, ABnin Hindistan, Gney Kore gibi sektrn tedarikisi konumunda bulunan lkelerle STA yapma karar, tercihli mene kurallarnn nc lke meneli rnlere avantaj yaratacak ekilde basitletirilmesi almalarn balatmas, ticari korunma aralarnn esnetilmesi gibi giriimleri sektrn rekabet gcn olumsuz etkilemektedir. Artan hammadde fiyatlar, deerlenme eilimde olan Trk Liras, yksek vergi oranlar, yksek igc maliyetleri gibi 128

unsurlar sektrn rekabet gcn olumsuz etkilemektedir. evre dostu retimi destekleyen, Ar-Ge, retim Gelitirme (r-Ge) ve yenilikilik yeteneklerini gelitiren, modernizasyon ve yenileme salayan yatrmlarn tevik edilmesi sektr tarafndan talep edilmektedir. 302. Trkiyede bu sektrde alacak eleman yetitiren ok sayda niversite ve meslek okulu bulunmaktadr. Bu okullardan mezun olan kii says sektrn yllk ilave eleman ihtiyacnn zerindedir. Buna ek olarak, sektr genelinde, igcnn beceri dzeyindeki dklk rekabet gc artnn nnde byk bir problem olarak dile getirilmektedir. Ar-Ge ve r-Ge kapasitesi asndan bakldnda sektrde bu gibi faaliyetlerin yaygn olmadn sylemek mmkndr. 303. Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda hazrlanan Tekstil, Hazr Giyim, Deri ve Deri rnleri Sektrlerine Ynelik Strateji Belgesi sektrdeki yeniden yaplanma sreci iin kritik nemdedir. Strateji kapsamnda, sektrdeki emek youn faaliyetlerinin, Trkiyenin batsndaki alanlardan daha az gelimi dou illerine tanmasnn tevik edilmesi ngrlmektedir. te yandan, stanbul ve zmirin Trkiye genelindeki tekstil-hazr giyim kmelenmesi iin tasarm, moda ve finansman merkezi olmas ngrlmektedir. Gda Sektr 304. Trkiye iin stratejik neme sahip olan gda ve iecek imalat, sanayi alt sektrleri arasnda en byklerden biridir. Sektrn tarmsal retimin yapld blge ile entegre olma kapasitesine sahip olmas birok blgede retim yapabilme ve yksek istihdam yaratma kapasitesini beraberinde getirmektedir. Bu da blgesel eitsizliklerin azaltlmasndaki rol ve isizlii azaltc etkileri nedeniyle sektrn nemini arttrmaktadr. 305. Youn olarak i piyasaya ynelik retim yapmasna karn kresel kriz ncesi son dnemde ihracatn da nemli dzeyde arttrmay baaran gda sektrnn rekabet gcnn arttrlmas iin bir dizi politikann uygulanmas nem kazanmaktadr. zellikle aratrma kurulular ile sanayi arasndaki ibirliini arttrarak sektrdeki firmalarn yenilikilik kapasitesinin gelitirilmesi, sektrde gda gvenliini arttracak etkin denetimin ve salanmas ve tarm-gda koullarnn iletmelerinin modernizasyonuna iletmelerin hijyen

iyiletirilmesine ynelik planlar hazrlanmas, kayt dln azaltlmas ve 129

zellikle temel hammadde kaynann geldii tarmsal rn retim sreci ile sektrn entegrasyonunun gelitirilmesi, sektrn d piyasalarda etkin bir ekilde rekabet edebilmesi iin maliyetlerinin drlmesi amacyla tarmsal destek politikalarnda deiiklik yaplmas sektr iin ncelikli politikalar olarak belirlenmitir. 306. Ulatrma altyapsnn iyiletirilmesi sektrn blgeler arasnda homojen dalmn da destekleyecektir. Ayrca, sektre ynelik depolama, souk depolama, ambalajlama hizmetlerinin yeterli olmay ve btnleik bir yap arz etmeyii sektrn rnlerinin gvenli olarak tketiciye gvenli, kaliteli ve uygun maliyetli olarak ulatrlmasnn nnde nemli bir engeldir. Bu nedenle, tarm ve gda sanayi rnlerinde souk zincir alt yapsnn glendirilmesine ihtiya vardr. 307. Bitkisel ve hayvansal retimde, sebze ve meyve retiminde yaygn, planl ve anlamaya dayal bir retimin olmamas nedeniyle, sanayiye yeterli, kaliteli ve dzenli hammadde ak olmamaktadr. lkemizin artan nfusu ve gda fiyatlarnda artn enflasyon zerine olumsuz etkileri de dikkate alndnda, hammadde nmzdeki yllarda en nemli sorunumuz haline gelecektir. Bu nedenle; dnyada hzla yaylan szlemeli yetitiricilik gibi iftilerin, kooperatiflerin ve birliklerin sanayici ile balant kurmasn salayacak, sanayi ile tarm karlkl menfaat amacyla bir araya getiren alma ve uygulamalara gerek vardr. 308. hracat potansiyeli bulunan geleneksel rnleri, corafi iaretleme ve

markalama yoluyla dnya pazarlarna satnn desteklenmesine ynelik almalarda bulunmaldr. zellikle de zm, fndk, kays, incir, zeytin gibi potansiyeli byk, geleneksel ve d satm ans yksek rnlerden katma deeri yksek, ilenmi yeni rnlerin retimi tevik edilmeli ve bu rnlerde markalama hedeflenmelidir. 309. Dnya gda pazar, tketici memnuniyeti ve tatmini zerine oturtulmutur. Nihai tketicilerin istek ve arzular kltrel, blgesel ve gelimilik seviyelerine gre farkllklar gstermektedir. Bu arzu ve isteklerin tespit edilip tatminine ynelik rnlerin retilmesi srekli bir aratrmay ve gelimeyi zorunlu klmaktadr. Bu nedenle dnya piyasalarnda var olma mcadelesi veren gda firmalarnn Ar-Ge faaliyetlerinde bulunmalar zendirilmeli ve desteklenmelidir.

130

310. lkemiz genelinde tarmsal iletmeler miras hukuku nedeniyle kk ve ok paral yapdadr. letmeler aile iletmesi zelliindedir. Bu iletmelerde yer alan araziler, ama d ve yanl kullanmlar sonucu her geen gn azalmaktadr. Tarmsal iletmelerin verimsizliine neden olacak biimde paralanmalarnn ve klmelerinin nlenmesi, iletmelerin verimli biimde iletilmesini ve korunmasn salayan nlemlerin alnmas retim art ve gelimeyi tetikleyecektir. Bylece, gda sanayiine yeterli miktarda ve kalitede rn aknn salanmasnda yaanabilecek kstlar da azaltlacaktr. Demir elik Sektr 311. Trkiyede demir-elik sektr artan retim kapasitesi, ihracat potansiyeli ve dier sektrlere salad girdiler ile imalat sanayinin genel performans iin kritik bir neme sahiptir. 2008 ylnda 26,8 milyon ton ham elik reten Trkiye, toplam demir-elik retiminde dnyada onbirinci, Avrupada ise nc srada yer almaktadr. Sektr Trkiyenin en fazla ihracat yapt sektrler arasnda nc srada yer almasyla da nem arz etmektedir. 312. Trkiye uzun rnlerde net ihracat, yass rn ve vasfl elik rnlerinde ise net ithalat konumundadr. Sektr yakn rakipleriyle karlatrldnda, sektrn igc maliyeti asndan avantaja sahip olduu, ancak enerji ve girdi maliyetleri asndan yeterince iyi bir durumda olmad grlmektedir. Sektrdeki dinamik firma yaps ve deneyimli ynetici ve alan personel sektrn rekabet gcn artran faktrler olarak ortaya kmaktadr. TrkiyeAKT Serbest Ticaret Anlamas uyarnca hazrlanm olan Ulusal Yeniden Yaplandrma Program (UYYP) almalar tamamlanmak zeredir.

131

7. Uygulama, zleme ve Koordinasyon Mekanizmas

313. Trkiye iin sanayi stratejisi asndan belirlenen hedeflere ulaabilme imkan, doru politikalarn tasarlanm ve karara balanm olmas kadar, uygulama ve izleme srelerinin etkinliine de bal olacaktr. Bu adan, sanayi stratejisi tasarmnn isel tutarllnn salanmas ve korunmasnn yan sra, uygulama kapsamndaki dzenleme ve tedbirlerin etkinliini srekli olarak izleyen, deiiklik gereksinimlerini zamannda saptayp dzeltmeler nerebilen bir mekanizmann ilerlik kazanmas da zorunludur. 314. Trkiyede, zellikle kamu kurumlar arasndaki koordinasyon eksiklii ve sanayi sektrne ilikin yeterli veri olmamas, kamudaki karar alma ve uygulama srelerinin etkinliini drmektedir. Bu balamda, sanayi stratejisinin uygulanmasndan sorumlu kurum ve kurulularn bu grevlerini yerine getirebilmeleri iin, grev ve yetkileri ile tekilat yaplar ve kaynaklar arasnda uyum salanmas zorunlu grnmektedir. 315. Teknolojilerin ve piyasalarn hzla gelitii, ekonominin nceki yllara oranla ok daha dinamik bir hal ald, dnyann dier ucundaki bir lkenin piyasasndaki bir aksakln lkemizdeki piyasalar da annda etkileme riski tad dikkate alndnda, sanayi stratejisinin bu tr ngrlemeyen gelimelere cevap verecek ekilde belirli aralklarla deerlendirilmesi son derece nemlidir. Bu balamda, stratejinin uygulanmas ve izlenmesi amacyla, Sanayi ve Ticaret Bakanl Mstearnn bakanlnda toplanacak, gerektiinde iveren ve ii temsilcilerinin katlmn da ierecek ekilde ilgili tm paydalarn katlmyla bir zleme ve Ynlendirme Komitesi kurulacaktr. 316. Sanayi stratejisinin etkinliinin salanabilmesi iin kamu ve zel sektr ibirliinin st dzeyde kurulmas nemlidir. Bununla birlikte, Sanayi Stratejisinin lkemizde etkin bir ekilde uygulanmas ve katma deer oluturabilmesi iin, kamu-zel sektr ibirliinin yan sra kamu kurumlar arasndaki ibirliinin ve koordinasyonun salanmas da byk nem tamaktadr. Bu balamda ncelikle, sanayi stratejisi kapsamnda belirlenmi hedef ve amalarn gerekletirilebilmesi iin, sanayi stratejisinin yatay alanlarnda faaliyet gsterecek Giriimler balatlacaktr. Sz konusu Giriimler, zleme ve Ynlendirme Komitesine bal olarak alacak olup, halinde alabilmesini salayacaktr. 132 kamunun egdm

317. Sanayi stratejisi erevesinde, kamu kurumlar arasnda ortak bir alma ve istiare imkn salayacak olan Giriimlere, ilgili kamu kurumlarnn uzman dzeyinde katlm salanacaktr. Bylece sz konusu Giriimler, lkemizde var olan kurumlar aras koordinasyon probleminin zmne de katk salayacaktr. Ayn zamanda, gerek duyulmas halinde Giriimlerin alma ve toplantlarna zel sektr temsilcilerinin de katlm salanacaktr. 318. Giriimler, ncelikli olarak, ilgili kamu kurumlarnn sanayi stratejisi kapsamnda yrttkleri faaliyetler arasndaki tamamlaycln salanmasnda arac olma ilevini grecektir. Ayn zamanda, eylemlerin durumlarnn tespitinin, izlenmesinin ve strateji metninin deerlendirilmesinin salanmas asndan da kritik bir neme sahip olacaktr. Bylece, sanayi stratejilerinin doas gerei, farkl aktrler arasnda gerekletirilmesi gereken koordinasyon salanarak, politika sahiplenmesinde karlalan skntlar alm ve mevcut stratejinin proaktif bir takip mekanizmas ile ilerlilii ve devamll temin edilmi olacaktr. Temelde, Giriimler kamu kurumlar arasnda kurulan alma gruplarnn, yukarda belirtilen hedefler dorultusunda sanayi stratejisi kapsamnda almalar yapan srekli yaplar niteliinde oluturulacaktr. 319. zleme ve Ynlendirme Komitesi ile Giriimlerin tm sekretarya faaliyetleri Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan gerekletirilecektir. Sanayi ve Ticaret Bakanl, stratejinin izlenmesi ve deerlendirilmesinde her trl sekretarya grevini yrtecektir. 320. Strateji belgesindeki eylemlere ilikin durum deerlendirmesi yapmak zere, alt aylk aralklarla bir izleme/deerlendirme raporu hazrlanacaktr. Hazrlanan bu raporlar, zleme ve Ynlendirme Komitesine sunulacaktr. Hedeflerin ve eylemlerin izlenmesi ve deerlendirilmesi srecinde Giriimci Bilgi Sistemi ktlarndan da faydalanlacaktr. 321. Sanayi stratejisi kapsamnda faaliyet gsterecek giriimlerin almalarn deerlendirecek olan zleme ve Ynlendirme Komitesi stratejiye ilikin uygulama ve izleme mercii olarak grev yapacaktr. Ancak, zleme ve Ynlendirme Komitesinin bahsedilen grevini sistematik bir ekilde yerine getirebilmesi konusunda giriimler byk neme sahip olacaktr. Giriimlerde alnan kararlar ve yaplan almalar tavsiye niteliinde olup, Giriimlerden elde edilecek ktlar, zleme ve Ynlendirme Komitesi tarafndan deerlendirilecektir. Bu

133

deerlendirmeler dorultusunda gerekli hallerde Komite tarafndan giriimlere geri besleme salanacaktr. 322. Tm bu almalar kapsamnda, zleme ve Ynlendirme Komitesi, zel sektr ile kamu kesimi arasnda kurulan eitli diyalog mekanizmalar ile ibirlii halinde olacaktr. Gerekli hallerde, zel sektr ile kamu sektrnn ibirlii ierisinde olduu eitli platformlarn gndeminde yer alan konular, zleme ve Ynlendirme Komitesine stratejisine ve/veya ilikin giriimlere konular tanabilecektir. zleme ve Bu erevede, sanayi tm Ynlendirme Komitesinde

grlecektir. 323. Her 6 ayda bir kamu ve zel sektrce zleme ve Ynlendirme Komitesinde deerlendirilen konular gerektiinde Sanayi ve Ticaret Bakanlnca EKKya tanarak, karar alc siyasi iradenin bilgilendirilmesi ve harekete geirilmesi salanacaktr. Bu boyutuyla, sanayi stratejisinin uygulanmas, izlenmesi ve deerlendirilmesi Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda, zel sektr ile ibirlii halinde gerekletirilmi olacaktr. 324. Sanayi stratejisinin uygulanmas, izlenmesi ve deerlendirilmesi kapsamnda kurulacak olan Sekretarya, Sanayi ve Ticaret Bakanl Mstear Yardmcs bakanlnda ve konu ile ilgili faaliyetleri fiilen yrten Sanayi ve Ticaret Bakanl personelinden oluacaktr. 325. zleme ve Ynlendirme Komitesi en ge alt ayda bir, giriim toplantlar ise en ge ayda bir gerekletirilecektir. 326. Bu balamda, Sanayi ve Ticaret Bakanlnda politika deerlendirme, dzenleyici etki analizleri yapma, analiz sonularn uygulamaya aktarma, uygulama aamalarn izleme, raporlama ve hata giderme gibi olaan alma mekanizmalarnn nnde bata insan kayna olmak zere bulunan kstlar gidermek zere kurumsal kapasite gelitirilecektir.

135

134

EK 1. Eylem Plan
Sorumlu Kurulu
KOSGEB Sanayi ve Ticaret Bakanl, Hazine Mstearl, D Ticaret Mstearl, TOBB, TESK
2011-2013

Eylem No

Politika Alan/ncelik

Eylem Ad

birlii Yaplacak Kurulular

Performans Gstergesi

Sre

Yaplacak lem ve Aklama

zellikle imalat sanayi alannda faaliyet gsteren KOB girimcilerinin desteklenerek giriimcilik kltrnn yaygnlatrlmas amalanmaktadr.

1.1. Yatrm ve Ortamnn yiletirilmesi

Sanayi sektrnde giriimciliin yaygnlatrlmasna ynelik eitimler verilecek ve destekler salanacaktr.

2 Sanayi ve Ticaret Bakanl Adalet Bakanl, Maliye Bakanl, SPK, niversiteler, TURMOB, TOBB, TBB

1.1. Yatrm ve Ortamnn yiletirilmesi

3 Maliye Bakanl Sanayi ve Ticaret Bakanl , D Ticaret Mstearl ve lgili Dier Bakanlklar

1.1. Yatrm ve Ortamnn yiletirilmesi

Kamu kurum/kurulularnn sanayi alannda yrttkleri hizmet ve grevlerin elektronik ortamda gerekletirilmesi ve ilemlerin sadeletirilmesi yoluyla brokratik ykn azaltlmas salanacaktr.

Sanayi sektrnde faaliyet gsteren firmalara ynelik elektronik ortama aktarlan hizmet says Brokratik ilemlerin azaltlmasna ynelik karlan mevzuat says Yenilenen beyanname, form says

2011-2014

2012

135
135

Trk Ticaret Kanunu Tasars yasalatrlacak ve sonrasnda ikincil mevzuat karlacaktr.

Giriimcilik kltrnn gelitirilmesi iin gerekletirilen/katlm salanan bilgilendirme ve tantm etkinlikleri says (her yl iin en az 20) Giriimcilere salanan destek says ve destek tutar (her yl bir nceki yla gre artacaktr) Kurulan GEM says (her yl iin en az 3) Trk Ticaret Kanunu dorultusunda ikincil mevzuatn (3 adet tzk, 9 adet ynetmelik ve 9 adet tebli) tamamlanmas

Trk Ticaret Kanunu'nun yasalatrlmasyla firmalarn yatrm ve i ortamnda iyiletirmeler salanacaktr.

Mevzuatta ve uygulamada meydana gelen deiikler erevesinde mkelleflerin vergi ile ilgili ilemlerde kulland her trl beyanname, bildirim ve fonlar yeniden gzden geirilecektir.

4 Sanayi ve Ticaret Bakanl Adalet Bakanl, Maliye Bakanl, SPK, Sosyal Gvenlik Kurumu, niversiteler, Kalknma Ajanslar, Yatrm Destek Ofisleri
2011-2014

1.1. Yatrm ve Ortamnn yiletirilmesi

irket kuruluu ve iyeri ama ilemleri kolaylatrlacaktr.

Sigortal saysnda ve prim tahsilat oranlarndaki art

5 D Ticaret Mstearl

1.1. Yatrm ve Ortamnn yiletirilmesi

Sanayi ve Ticaret Bakanl, Salk Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Bayndrlk ve skan Bakanl, Gmrk Mstearl, Denizcilik Mstearl, Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu, TSE, TRKAK, niversiteler, STK'lar, Uygunluk Deerlendirme Kurulular

Seminer-Toplant says/yl (2011-2014 dneminde ylda 5) Seminer-Toplant yaplan payda says/yl (2014'de hedef 90); Mevzuat/Konsey Tznn yrrle konulmas oran; yasann gncellenmesi ve sevk ilemlerinin tamamlanma oran, Trkiye'de kalite altyapsnn gelitirilmesi projesi gerekleme oran

6 Rekabet Kurumu Babakanlk

Kamu kurum ve kurulular tarafndan yaplan dzenlemelerin, rekabet koullar zerindeki olas etkilerinin analizine ynelik bir klavuz hazrlanacaktr.

2011-2014

1.1. Yatrm ve Ortamnn yiletirilmesi

Klavuzun hazrlanmas

2011-2014

136
136

Kaliteli ve gvenli rn arz ve talebi iin teknik mevzuatn AB ile uyumlatrlmas ve ithalat dahil gerekli denetim sistemlerinin kurulmas salanacaktr.

irket kuruluu ve iyeri ama ilemlerinin kolaylatrlmasna, ilgili prosedrlerin basitletirilmesine, brokratik ilemlerin azaltlmasna, maliyetlerin drlmesine, ilemlerin internet ortamnda hzlandrlmasna ve mnfesih irketlerin tasfiyesinin kolaylatrlmasna ynelik olarak mevzuatn gelitirilmesi ve dier tedbirlerin alnmas salanacaktr. Kaliteli ve gvenli rn arz ve talebi iin teknik mevzuat uygulamalarnn takip edilerek ilgili evrelerin bu konularda gncel olarak bilgilendirilmesi; ABnin nc lkelerden ithalatta rn gvenlii denetimleri sisteminin uyumlatrlmas; rn gvenliine dair ereve mevzuatmzn ABdeki gelimelere paralel hale getirmesi ve gvenli rn arzn salayacak projeler gelitirmesi salanacaktr. Hazrlanacak klavuz ile kamu kurum ve kurulular tarafndan gerekletirilen dzenlemelerin rekabet koullar asndan deerlendirilmesi amalanmaktadr.

7 Sanayi ve Ticaret Bakanl

2011-2014 2011-2014 2012 2011-2014

1.1. Yatrm ve Ortamnn yiletirilmesi

evrimii irket lemleri projesi gerekletirilecektir.

Maliye Bakanl (Gelir daresi Bk.), D Ticaret Mstearl, Gmrk Mstearl Sosyal Gvenlik Kurumu, KOSGEB, TRKSAT, TOBB

evrimii irket ilemlerinin 2011 ylnda uygulanmaya balanmas Kapsam geniletmesi almalarnn 2014 yl sonuna kadar tamamlanmas

8 Maliye Bakanl DPT, Hazine Mstearl, Vergi Konseyi Dzenlemenin gerekletirilmesi

1.1. Yatrm ve Ortamnn yiletirilmesi

Gelir vergisi sistemi yeniden dzenlenecektir.

137
D Ticaret Mstearl hracat Birlikleri Strateji belgelerinin oluturulmas KOSGEB Pazar aratrma ve ihracat artrma konusunda desteklenen KOB says ve destek tutar (her yl bir nceki yla gre art), Pazar aratrma ve ihracat artrma konusunda verilen desteklere ilikin olarak dzenlenen/katlm salanan bilgilendirme toplants says (her yl iin en az 20)

1.2. Uluslararas Ticaret ve Yatrmlar

hracatta sektr ve lke eitlendirme stratejisi oluturulacaktr.

10

1.2. Uluslararas Ticaret ve Yatrmlar

KOBlerin pazarlama ve ihracat kapasitesini artrmaya ynelik destekler verilecek ve etkinlikler srdrlecektir.

Yeni irket kurulumu, eitli lisans bavurular, mali destek ve tevik bavurular, alan SSK kaytlar, gmrk ilemleri, vergi beyan ve demeleri, iflas bavurular, unvan deiiklii ve genel kurul bildirimi gibi ilemlerin tek bir noktadan evrimii yaplabilmesi salanacaktr. Etkili ve verimli bir vergi sisteminin oluturulmasna ynelik almalar kapsamnda, serbest piyasa ekonomisiyle uyumlu, yatrmlar ve istihdam destekleyen ve vergiye uyumu artrarak kayt dl azaltan, yeni Gelir Vergisi Kanunu yrrle konulacaktr. hracatta sektr ve lke bamllklarnn azaltlmas iin yeni ihra pazarlar oluturmaya ynelik sektr ve lke stratejileri hazrlanacaktr. KOB'lere salanan ihracat destekleri ve bilinlendirme faaliyetleri ile ihracat ve pazarlama kapasitelerinin artrlmas amalanmaktadr.

137

11 Hazine Mstearl
2011-2014 2011-2014 2011-2014

1.2. Uluslararas Ticaret ve Yatrmlar

Uluslararas dorudan yatrmlara ilikin politika gelitirme, koordinasyon ve uygulama kapasitesinin glendirilmesi salanacaktr.

Yatrm Destek ve Tantm Ajans

Uluslararas dorudan yatrmlar bilgi sisteminin gelitirilmesine ilikin hazrlanacak eylem planna uyum dzeyi

12 D Ticaret Mstearl

1.2. Uluslararas Ticaret ve Yatrmlar

Srdrlebilir ihracat artn salamak amacyla; yeniliki fikirler ve Ar-Ge'ye dayal, katma deeri yksek, markal rn ve hizmetlerin retim ve pazarlama sreleri desteklenecektir.

Uluslararas Dorudan Yatrmlar Bilgi Sisteminin uluslararas en iyi uygulamalar seviyesine karlmas iin bir eylem plan hazrlanmas ve Uluslar aras dorudan yatrmlara ilikin aratrma, inceleme ve projeksiyonlar yaplmas hedeflenmektedir. Katma deeri yksek, markal rn ve hizmetlerinin retim ve pazarlama sreleri desteklenerek srdrlebilir ihracat artnn salanmas hedeflenmektedir.

138
D Ticaret Mstearl

13

1.2. Uluslararas Ticaret ve Yatrmlar

Bata AB olmak zere, blgesel oluumlar ile ikili ve ok tarafl ilikiler kapsamnda pazara giri imkanlarnn artrlmasna ynelik faaliyetlerde bulunulacaktr.

Ar-Ge desteklerinden yararlanan projelerin yllk ortalama art oran (2011-2014 dneminde %20), Yurtd tantm desteklerinden yararlanan firma saysnn yllk ortalama art oran (2011-2014 dneminde %15), Turquality uygulamasndan yararlanan firma saysnn yllk ortalama art oran (2011-2014 dneminde %10) Uygunluk deerlendirmesi sonularnn karlkl tannmas ve teknik ibirliinin gelitirilmesine ynelik anlama says/yl (2014'de 9), Karma Ekonomik Komisyon(KEK) toplants says/yl (2014'de hedef 20), Ticari ve ekonomik istiare/teknik komite/alma gruplar toplant says(2014 'de 14), Belirlenen hedef lke/rnlerde bilgilendirme/ tantm/pazarlama faaliyeti says/yl (2011-2014 dneminde ylda 12), Eylem plan hazrlanacak hedef sektrlke says/yl (2014'de 6)

Firmalarn yabanc pazarlara giri imkanlarnn artrlmas amalanmaktadr.

138

15 D Ticaret Mstearl

1.2. Uluslararas Ticaret ve Yatrmlar

2011-2014

DTM internet sitesinin gelitirilmesi, eriimin zendirilmesi ve sitenin D Ticaret Portal'na dntrlmesi salanacaktr. Ticaret politikas uygulamalarnda nlem alnmas sresinin ksaltlmas ve nlemin etkinletirilmesi salanacaktr. Bu balamda haksz rekabet hallerinden damping ve sbvansiyona konu ithalatn sebep olduu zarara kar lkenin retim dallarnn etkin korunmasna devam edilecektir.
2011-2014

14 D Ticaret Mstearl nternet sitesinin D Ticaret Portal'na dntrlme oran (2011'da %40, 2012'de %60), Mstearlk web sitesini/portaln ziyaret (hit) says/yl (2011'da 1.250.000; 2014'de 1.650.000) Eksiksiz bavuru yaplmasnn salanmas iin yaplan bilgilendirme ve teknik destek hizmetlerinin saysndaki art; eksiksiz bavuru saysndaki art, ticaret politikas nlemlerine tabi rnn ithalatnn bavuru konusu ithalat iindeki hacminin art; ticaret politikas nlemlerine kar alan davalarn idare lehine sonulanma oran nleme konu sektrdeki gelimeler uygun aralklarla takip edilmektedir. Uluslararas mevzuatn geliiminin takip edilebilmesi iin seminer, konferans ve toplantlara katlm salanmaktadr. Alnan tedbirlerin etkinliinin llmesi iin tedbirlerin sonular aratrlmaktadr. Ticaret politikas nlemi iin eksiksiz bavuru yaplarak n incelemelerin zamannda tamamlanabilmesi iin seilecek illerde ve sektrlerde bilgilendirme etkinlikleri dzenlenecektir. nlemlerin etkisiz klnmasna ilikin aktivitelerin bertaraf iin almalar yaplmaktadr. Srecin hzlandrlmas ve etkinliinin arttrlmas iin damping ve koruma nlemleri alannda uygulama kapasitesinin arttrlmas gerekmektedir. Portal aracl ile d pazarlara eriim imkanlarnn artrlmas hedeflenmektedir.

1.2. Uluslararas Ticaret ve Yatrmlar

139
139

16 Milli Eitim Bakanl Maliye Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl, Hazine Mstearl, D Ticaret Mstearl, STK'lar 193 Sayl Gelir Vergisi Kanunu ve 5220 Sayl Kurumlar Vergisi Kanunu gerei zel okullara tannan 5 yllk vergi muafiyetinin 10 yla karlmas 5538 Sayl Kanun kapsamnda uygulamaya girecek olan indirimli Kurumlar Vergisi uygulamas kapsamna tm zel okullarn dahil edilmesi zel retim kurumlarnda KDV'nin yzde 1'e drlmesi lgili Kanunlarda deiiklik ngren kanun tasars tasla

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

zel sektrn mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlar amasna imkan verecek dzenlemeler yaplacak ve bu kurumlar desteklenecektir.

2011-2013

140
140

5580 Sayl Kanunda zel sektrn mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlar amasna imkan verecek ekilde deiiklik yaplacak, bunlara vergi indirimi, uzun vadeli ve dk faizli kredi, arsa temini gibi tevikler salanacaktr. zel sektr, istihdam garantili okul amas halinde, eitime % 100 destek kapsamnda vergi indiriminden yararlandrlacaktr. Organize Sanayi Blgesi, Turizm Blgesi, Serbest Ticaret Blgesi ve Kk Sanayi Sitesi ynetimlerine, ilk planlama aamasndan itibaren istihdam edilecek nitelikli insan gcn yetitirmek, alanlarn gelitirmek ve uyum eitimlerini salamak amacyla yeni kurulacak Organize Sanayi Blgesi, Turizm Blgesi ve Serbest Ticaret Blgesinde mesleki ve teknik eitim okul/kurumu iin arsa ayrmas ve okul/kurum yapma zorunluluunun getirilmesi konusunda yasal dzenleme yaplacak, bu konuda ilgili blge ynetimleri tevik edilecektir.

17 Mesleki Yeterlilik Kurumu Milli Eitim Bakanl,alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, lgili Bakanlklar, YK, niversiteler, iveren Sendikalar, Meslek Kurulular
2011-2014

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

Mesleki yeterlilik sistemi glendirilecek ve ncelikli sektrlerde meslek standartlar gelitirilecektir.

Her yl yaynlanan ulusal meslek standartlar ve verilecek olan MYK belgeleri says (bir nceki yla gre art salanacaktr)

Ynetim becerilerinin arttrlmas konusunda verilen eitim ve danmanlk desteklerinin says ve destek tutar (her yl bir nceki yla gre art salanacaktr), Nitelikli eleman istihdam edilmesinde desteklenen KOB says (her yl bir nceki yla gre art salanacaktr)

141

2011-2014

141
KOSGEB

18

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

KOBlerdeki ynetim becerileri ve nitelikli istihdam kapasitesi artrlacaktr.

Mesleki Yeterlilik Kurumu ve ilgili taraflarn (Meslek Standartlar,Snav ve Belgelendirme Merkezleri) kurumsal kapasiteleri glendirilerek ncelikli sektrlerde meslek standartlar gelitirilecek ve Mesleki Yeterlilik Sistemi aktif hale getirilecektir. SGB,MEB,YK ve dier ilgili paydalar ile etkin bir koordinasyon mekanizmas kurularak eitimin i piyasasnn ihtiyalar dorultusunda Ulusal Meslek Standartlarna ve Ulusal Yeterliliklere dayal olarak ekillendirilmesi salanacaktr. Salanacak desteklerle KOB'lerde nitelikli istihdam saysnn artrlmas hedeflenmektedir.

19 Milli Eitim Bakanl KUR, MYK, TK,STK'lar gc Bilgi Sisteminin oluturulmas, gc Bilgi Sistemi sonularndan hareketle teklif edilen alan/dal says, gc Bilgi Sisteminin gelecei ynelik tahminlerinin gerekleme durumu
2011-2013 2011-2014

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

Mesleki eitimde igc ihtiya planlamas yaplacak, hangi meslek dalnda eleman a ya da fazlall olduu belirlenecektir.

20 Trkiye Kurumu ileri Bakanl (Nfus ve Vatandalk leri Gn.Md.), Maliye Bakanl, DPT, Devlet Personel Bakanl, Babakanlk dareyi Gelitirme Bakanl, SYM, TRKSAT

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

142
142

Trkiye Kurumu Tarafndan Yrtlen " ve i Bulma Platformu" projesinin eitli ek fonksiyonlar kapsayacak ekilde geniletilmesini salayacak gerekli alt yap oluturulacaktr.

Kamu ve zel Sektrde Arayanlarla verenleri bir araya getiren tek bir portal oluturulmas

Mesleki eitimde il, blgesel ve ulusal dzeyde igc ihtiya analizi almalarnn yaplabilmesi iin KUR ve TK ile ibirlii halinde igc bilgi sisteminin kurulmas ve il istihdam ve mesleki eitim kurullarnca mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlar ve bnyesinde almas istenen alan/dallara ilikin teklif yaplrken i piyasas ve igc ihtiya analizleri gz nnde bulundurulacaktr. Kurum hizmetlerinin daha etkin ve kaliteli sunumunu salamak amacyla uygulamaya koyulan ve eDevlete geiin bir adm olan Kurumsal Dnm Projesi (e-KUR) 04.06.2008 tarihinde d kullancya almtr. eKUR projesinin, kamu ve zel sektrde i arayanlarla iverenleri bir araya getiren tek portal haline dntrlmesi amacyla mevzuatta bir ksm deiiklikler yaplmas ile teknik altyapnn glendirilmesi ve gelitirilmesi ynndeki almalar devam etmektedir.

21 Milli Eitim Bakanl Bakanlklar, TRT, KUR, MYK, STK'lar Okul Aile Birlii mevzuatnda gerekli dzenleme yaplmas

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

22 Milli Eitim Bakanl lgili ynetmeliklerin karlmas

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

letmelerin mesleki eitime katk vermesi teviklerle zendirilecek ve rencilerin alan dnda altrlmasnn nne geilecektir.

Maliye Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, KOSGEB, TOBB, TESK, TSK, TURSAB, STK'lar

2011-2013

2011-2013

Mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda bulunan bina, tesis, uygulama birimi, atlye ve laboratuarlarndan zel sektrn yeterli dzeyde yararlanmas salanacaktr.

143
143

Mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnn bina, tesis, uygulama birimi, atlye ve laboratuarlarnn zel sektrle eitimretim faaliyetlerinde ibirlii ierisinde iletilmesine ilerlik kazandrlacaktr. Dner sermayesi olmayan okullarda Okul Aile Birliiyle mevzuatna uygun szleme imzalanmak suretiyle ibirlii yaplmas salanacaktr. letmelerde mesleki eitimin niteliinin artrlmas, retim programlarnda ngrlen uygulamalarn en az % 80'inin yaplmasna uygun iletmelere renci gnderilmesi, iletmelerce rencilerin programlarda ngrlen amaca uygun altrlmas, yaplan bu almalarda denetim etkinliinin artrlmas ve en az 10 renciye mesleki eitim vermekle ykml iletmelerin eitim birimi kurmalarna ilerlik kazandrlmas ve tevik edilmesi iin gerekli mevzuat dzenlemesi yaplacaktr.

23 Trkiye Kurumu Maliye Bakanl, Milli Eitim Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Hazine Mstearl, MYK, i ve veren Sendikalar Konfederasyonlar, Meslek Kurulular gc yetitirme hizmeti alm isizlik sigortasndan yararlanan kii says

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

sizlik sigortasndan yararlanan isizlere; meslek gelitirme, edindirme ve yetitirme eitimi verilecektir.

24 Trkiye Kurumu

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

Maliye Bakanl, Milli Eitim Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Hazine Mstearl, MYK, i ve veren Sendikalar Konfederasyonlar, Meslek Kurulular

2011-2014

zel sektr, meslek kurulular ile ii ve iveren kurulularnn igc eitimi vermesi zendirilecektir.

gc yetitirme kurslarna katlan kii says

2011-2014

144
144

KUR'un isizlere ynelik eitim faaliyetleri ve dier faaliyetleri youn olarak devam etmekte olup, Kurumun aktif igc programlarndaki etkinliini artrma amacna ynelik olarak nemli yasal dzenlemelere gidilmitir. 5763 sayl Kanun ile sizlik Sigortas Fonundan aktif igc programlarna nemli oranda kaynak aktarma olana getirilmi ve igc piyasasnn ihtiyalarnn zamannda ve etkin bir biimde karlanabilmesi amacyla, eitim faaliyetlerinin hizmet alm usulnde kolaylk salanarak, Kurumca yaplacak tm eitim hizmeti almlarnn Dorudan Temin Usulyle yaplabilmesi olana getirilmitir. zel sektrn igc piyasasnda ihtiya duyulan alanlarda igc yetitirmesi zendirilecektir. Eitim verilebilmesi iin gerekli olan brokratik ilemler basitletirilecek ve eitim sonunda verilen sertifikalarn igc piyasasnda geerli olmas salanacaktr.

25 alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl

2011-2012

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

Deien piyasa koullarn makro bak asyla ele alan ulusal bir istihdam stratejisi ve eylem plan oluturulacaktr.

Maliye Bakanl, Milli Eitim Bakanl,Sanayi ve Ticaret Bakanl, DPT, Hazine Mstearl, SGK, MYK, KOSGEB, i ve veren Sendikalar Konfederasyonlar, niversiteler, Meslek Kurulular, STKlar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, DPT, KUR, i ve veren Sendikalar Konfederasyonlar, Meslek Kurulular Strateji belgesinin oluturulmas

Strateji belgesinin oluturulmas

26 Milli Eitim Bakanl

1.3. Beceriler ve nsan Kayna

Mesleki Eitim ve retim Stratejisi hazrlanacaktr.

27 KOSGEB KGF A..

1.4. KOB'lerin Finansmana Eriimi

KOB'lerin finansman kaynaklarna eriimi kolaylatrlacaktr.

2011

Avrupa Yatrm Fonu'nun stanbul Giriim Sermayesi nisiyatifine KOSGEB katks olarak aktarlacak tutarn 2009 yl taksit demesinin yaplmas, Kredi kefalet uygulamasnn yaygnlatrlmas iin KGF A.. ile ibirlii iinde gerekletirilen etkinlik says (her yl iin en az 5), KOB'lerin alternatif finansman yntemleri, tevik ve destekler konusunda

145

2011-2014

145

Kresel krizin de etkisiyle deien piyasa koullarn gz nne alan btncl bir istihdam stratejisi oluturulacaktr. Ayrca, oluturulan istihdam stratejisi dorultusunda, igc piyasasnn canlandrlmas ve istihdamn artrlmasna ynelik eylem plan da hazrlanacaktr. Mesleki eitim ve retimde igc talebine uyumun glendirilmesine, kalitenin artrlmasna, statnn gelitirilmesine, mali kaynaklarn eitlendirilmesine ve i dnyasnn ynetimde rol almasna odaklanan bir strateji ve eylem plan hazrlanacaktr. Mesleki, Bilgi, Rehberlik ve Danmanlk Sisteminin oluturulmas kapsamnda etkin bir hayat boyu mesleki ynlendirme mekanizmas gelitirilecektir. Gerekletirilecek faaliyetlerle KOB'lerin finansmana eriim olanaklar artrlacaktr.

bilgilendirilmesi amacyla dzenlenen etkinlik says (her yl iin en az 20)

28 Hazine Mstearl Sanayi ve Ticaret Bakanl, DPT,KOSGEB, KGF A.., TOBB, TKB, TTGV, Bankalar stanbul Giriim Sermayesi Fonundan yararlanan iletme says Kredi Garanti Fonundan yararlanan KOB saysndaki art oran

1.4. KOB'lerin Finansmana Eriimi

Kredi garanti ve giriim sermaye sistemleri gelitirilecek ve yaygnlatrlacaktr.

29 TBTAK

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

zel sektr ve kamu sektr tarafndan yrtlen Ar-Ge faaliyetlerinin artrlmas desteklenecektir. (TARAL, ARDEB, TEYDEB, SAVTAG, KAMAG tarafndan verilen destekler ve Bilim Toplum Projelerine destek artrlacaktr.)

ARDEB tarafndan desteklenen proje says (2014 ylnda 4615'e kacaktr), TEYDEB tarafndan desteklenen proje says (2014 ylnda 3770'e kacaktr), SAVTAG tarafndan desteklenen proje says (2014 ylnda 31'e kacaktr), KAMAG tarafndan desteklenen proje says (2014 ylnda 96'e kacaktr)

2011-2014

Maliye Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, DPT, Hazine Mstearl, niversiteler, zel Sektr

2011-2014

146
146

KOBlerin finansman ihtiyalarnn karlanmas ve kredi kanalnn geniletilmesi amacyla Hazine tarafndan teminat destei salanan Kredi Garanti Fonuna daha fazla ilerlik kazandrlacaktr.KGF A..nin i srelerinin, kurumsal yapsnn ve destek performansnn iyiletirilmesine ynelik almalar yrtlecektir. Giriim sermayesi sisteminin gelitirilmesi amacyla stanbul Giriim Sermayesi Fonundan yararlanan iletme says artrlacaktr. zel sektr tarafndan yrtlen Ar-Ge projelerine verilen destekler artrlarak yenilik kltrnn gelitirilmesi ve Ar-Ge almalarna olan talebin canlandrlmas salanacaktr. ncelikli alanlarda teknoloji yeteneini st dzeye karmak ve sektr geneline yaygnlatrmak zere rekabet ncesi

ortak ve kapsaml Ar-Ge faaliyetleri desteklenecektir.

30 Sanayi ve Ticaret Bakanl TBTAK, TKA, Ulusal Malzeme Bilimi ve Nanoteknoloji Enstits (UNAM) niversiteler, zel Sektr Gelimekte olan lkelerden ve Trkiye'de yerleik kurum, kurulu ve niversitelerden ylda 40 kiinin eitilmesi

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Bilgi youn sanayilerin gelitirilmesi amacyla, zel sektr ve kamu tarafndan yrtlen zellikle ileri teknoloji gerektiren nanoteknoloji, biyoteknoloji, vb alanlarnda kapasite oluturma almalarna arlk verilecektir.

2011-2014

147
147

Bakanlmz, Ulusal Malzeme Bilimi ve Nanoteknoloji Enstits (UNAM) ve Trk birlii ve Kalknma daresi Bakanl (TKA) ibirliinde dzenlenecek Nanoteknolojide Temizoda Kullanm Konulu Eitim Program projesi ile gelimekte olan lkeler ve lkemiz katlmclarnn temizoda teknolojileri, nano-cihaz proses tasarm ve optimizasyonu ve nanoteknolojide son gelimeler konularnda eitilmesi ve uzman yetitirilmesi amalanmaktadr. Baz lkelerin; sosyoekonomik ve endstriyel gelimilik seviyesinin ykselmesi, UNAM ve lkemiz ile ortak uygulamaya ynelik projeler gelitirmesi, lkemiz ile katlmclarn lkeleri arasnda teknik ibirlii imknlar yaratlmas ve gelitirilmesi, lkemizin zellikle teknoparklar ile

byk sanayi kurulularnn Ar-Ge personelinin eitim ihtiyalarnn karlanmas hedeflenmektedir.

TEKMERlerin doluluk oran (2011 ve 2012 yllarnda %80, 2013 ylnda %90), KOB'lere salanan teknoloji gelitirme ve yenilik destek says ve tutar (her yl bir nceki yla gre artacaktr), TEKMER'ler, Ar-Ge ve yenilikilik konusunda dzenlenen/katlm salanan etkinlik says (her yl en az 20), TEKMER'lerde desteklenen proje rneklerinin sergilenecei fuar sergi says (her yl en az 1), Ar-Ge, yenilikilik, kalite gelitirme ve BT konusunda salanan eitim ve danmanlk

148

2011-2014

148
KOSGEB Ar-Ge, yenilikilik, kalite gelitirme konusunda KOB'lere salanacak destekler ve bilgi ve iletiim teknolojilerinin yaygnlatrlmas ile firmalarn teknolojik geliimine katk salanacaktr.

31

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

KOB'ler Ar-Ge, yenilikilik ve kalite gelitirme konusunda desteklenecek, KOB'lerde bilgi ve iletiim teknolojilerinin kullanm yaygnlatrlacaktr.

destei says ve tutar, (her yl bir nceki yla gre art), sistem belgelendirme destei ve tutar (her yl bir nceki yla gre art), BT konusunda desteklenen KOB says ve destek tutar (her yl bir nceki yla gre art)

32 Sanayi ve Ticaret Bakanl TBTAK, TSSDE, TKA, niversiteler, lgili kamu kurum ve kurulular, zel Sektr Gelimekte olan lkelerden ve Trkiyede yerleik kurum, kurulu ve niversitelerden ylda yaklak 35 kiinin eitilmesi

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Teknolojinin oynayaca roln ortaya konmas ve ngrlen vizyonun gereklemesi amacyla teknoloji ngr kltrn yaygnlatrma almalar desteklenecektir.

2011-2012

149
149

Organizatrler in Teknoloji ngrs Eitim Program Projesi, bir lke iin arzu edilebilir ama eriilebilir uzun vadeli bir gelecek inasnda, teknolojinin oynayaca roln ortaya konmasn ve lkenin geleceiyle ilgili olarak ngrlen vizyonun gereklemesini mmkn hale getirmek iin bilim ve teknoloji balamnda, bugnden alnmas gereken kritik ve stratejik kararlarn belirlenmesi amacyla dzenleyici ve uygulayclarn yetitirilmesi hedeflenmektedir.

33 Trk Patent Enstits Patent Gnleri etkinlikleri kapsamnda seminer verilen il ve seminer bana katlmc saylar ( 4 il, 50 katlmc) Patent Danmanlk Hizmeti'nin verildii kii says (etkinlik bana 8 kii)

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Snai mlkiyet haklar konusunda, bilinlendirme, tevik sistemi ve yeni rnlerin korunmasna ynelik eitli faaliyetler gerekletirilecektir.

34 Trk Patent Enstits

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

"Ulusal Corafi aret Politikas" belirlenmesi, Corafi iaret korumasna konu olabilecek rnlerin ayrt edici zelliklerinin belirlenebilmesi iin kurumlar aras komisyon/komisyonlar oluturulmas, Oluturulan komisyonun almalar neticesinde tescil edilebilir durumda bulunan corafi iaretler iin bavuru hazrlanmas konusunda ilgili taraflarn bilgilendirilmesi

2011-2012

Yresel zellikleriyle ne kan rnlerin korunmas amacyla lkemizde corafi iaret korumasna konu olabilecek rnlerin tespiti yaplacak ve tescille korunmasna ilikin faaliyetler yrtlecektir.

Tm Bakanlklar, Kamu Kurumlar, Valilikler, niversiteler, Sanayi ve Ticaret Odalar, STK'lar

2011-2012

150
150

Ar-Ge faaliyetlerinin artrlmas ve bulularn patente dnmesi lkemizin teknolojik ve ekonomik gelimesine nemli bir katk salayacaktr. Bteleme, Tantma, Arlama, Tren, Fuar, Organizasyon Giderleri iin ayrlan miktar ifade etmektedir. Trk ekonomisinin uluslararas rekabetteki yerini alabilmesi iin gl ve etkin korunan markalara ihtiyac bulunmaktadr. lkemizde dk olan patent bavuru saylarnn artrlmas amacyla bavuru sahiplerinin harcamalarnn desteklenmesi konusunda oluturulan tevik sistemi gelitirilecek ve snai mlkiyet haklarna ilikin ulusal ve uluslararas dzeydeki tevikler konusunda kamuoyu bilgilendirilecektir. lkemizde corafi iaret korumasna konu olabilecek rnlerin tespitinin yaplmas, lkenin yresel rn haritasnn kartlarak bu rnlerin tescil ve korunmasnn salanmas, corafi iaret bavurularnda TPE tarafndan bavuru sahiplerine danmanlk hizmeti verilmesi ve tescil

maliyetlerinin drlmesi suretiyle corafi iaret bavurularnn tevik edilmesi salanacaktr.

35 Trk Patent Enstits

2011-2012 2012 2011-2014 2011-2014

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Hezarfen Projesi'nin yaygnlatrlmas salanacaktr.

Sanayi ve Ticaret Bakanl, KOSGEB, niversiteler, OSB Ynetimleri, Sanayi ve Ticaret Odalar

Hezarfen Projesi'nin uyguland il ve firma says (2011 iin 50 firma)

151
Milli Prodktivite Merkezi Sanayi ve Ticaret Bakanl Maliye Bakanl, DPT, Hazine Mstearl, D Ticaret Mstearl, TBTAK, KOSGEB, TTGV, Teknoparklar Sanayi ve Ticaret Bakanl Maliye Bakanl, DPT, niversiteler, Teknoparklar

36

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Verimlilik gstergelerinin oluturulmas ve hesaplanmas Verimlilik gstergelerinin yaymlanmas Plan dnemi boyunca her yl balatlan Rekabet ncesi birlii Proje says 3, 2014e kadar tamamlanan Rekabet ncesi birlii Proje says toplam en az 10 olacaktr.

Yeniliki kltrn artrlmasna katk salamak ve bu yenilikleri korumak iin KOB'lerde fikri mlkiyet stratejisi oluturmay amalayan seminer, altay ve bire bir danmanlk hizmetleri faaliyetleri yrtlecektir. Firmalarn verimlilik konusunda bilin dzeyinin artrlmas hedeflenmektedir. Gerekletirilecek destekler aracl ile firmalarn teknolojik geliimine katk salanacaktr.

37

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

38

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Verimlilikle ilgili Gstergelerin oluturulmas, hesaplanmas ve yaymlanmas gerekletirilecektir. Ar-Ge Kanunu kapsamnda, Rekabet ncesi birlii Projelerinin desteklenmesi, Ar-Ge Merkezlerinin kurulmas, izlenmesi ve desteklenmesi ile Teknogiriim sermayesi desteinin verilmesi salanacaktr. Sanayi Tezleri Program kapsamnda, yenilik ve ArGe Projeleri desteklenecektir.

SAN-TEZ kapsamnda desteklenen proje says (2011 ylnda 150; 2012 ylnda 200; 2013 ylnda 250; 2014 ylnda 350)

Gerekletirilecek destekler aracl ile firmalarn teknolojik geliimine katk salanacaktr.

151

39
2011-2014 2011-2014 2012

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Teknoloji Gelitirme Blgeleri (TGB) glendirilecek, saylar artrlacak ve altyaplar tamamlanacaktr.

Sanayi ve Ticaret Bakanl

Maliye Bakanl, DPT, Hazine Mstearl

2011 ylnda 3; 2012 ylnda 3 adet Teknoloji Gelitirme Blgesi kurulacaktr.

40 Sanayi ve Ticaret Bakanl Maliye Bakanl, DPT, Hazine Mstearl, D Ticaret Mstearl, TPE

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Teknolojik Ar-Ge Patent Destek, Teknolojik Ar-Ge Yatrm Destek, Teknolojik Ar-Ge Tantm ve Pazarlama Destek Programlar aklanacak ve uygulanacaktr.

152
TBTAK Sanayi ve Ticaret Bakanl, DPT, lgili Kamu Kurumlar, Kalknma Ajanslar, zel Sektr, STKlar, Mahalli dareler

41

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikalar Uygulama Plan hazrlanacaktr.

Ulusal ve uluslararas bavuru creti ve Patent Dosyas hazrlama destei says (2011 ylnda 500; 2012 ylnda 550; 2013 ylnda 600; 2014 ylnda 600), Verilen patent belgesi destei says (2011 ylnda 240; 2012 ylnda 260; 2013 ylnda 300; 2014 ylnda 300) Patent korumaya verilen destek says (2011 ylnda 240; 2012 ylnda 260; 2013 ylnda 300; 2014 ylnda 300) Desteklenen ileri teknoloji rn yatrm says (ylda en az 3) Desteklenen ileri teknoloji yenilik yatrm says (ylda en az 2) Tantm destei verilen ileri teknoloji rn says ylda en az 5 Tantm destei verilen firma says (ylda en az 30) Uygulama Plannn hazrlanmas

4691 Sayl Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasla kurumlarn grleri erevesinde nihai hale getirilecek ve TBMMye sevk edilecektir. lkemiz sanayisinin ihracat odakl ve uluslararas pazarlarda rekabet gcnn yksek bir yapya kavuturulmasn temin etmek zere, gerek ve tzel kiilerin Ar-Ge almalar sonucunda gelitirip rettikleri yksek katma deerli teknolojik rnlere salanacak desteklerle ilgili hazrlanan programlardr.

Bilim ve Teknoloji Politikalar Uygulama Plan 2005-2010nda kaydedilen baarlarn, iyiletirmeye ak alanlarn, 2010 sonras olas frsat ve tehditlerle, dnyadaki gelimelerin gz nne alnd yeni bir uygulama plan oluturulacaktr.

152

42 Trk Patent Enstits Adalet Bakanl, ileri Bakanl, Salk Bakanl, Tarm ve Kyileri Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl, DPT, Gmrk Mstearl, D Ticaret Mstearl, TBTAK, Fikri ve Snai Mlkiyet Haklar Koordinasyon Kurulu
2011-2013 2013

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Ulusal Fikri ve Sna Mlkiyet Haklar Strateji Belgesinin hazrlanmas

Strateji belgesinin hazrlanmas

153
Milli Prodktivite Merkezi Sanayi ve Ticaret Bakanl, KOSGEB, TOBB Strateji belgesinin oluturulmas

43

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Verimlilik Politika ve Stratejisi oluturulacaktr.

2008/7 sayl Babakanlk Genelgesi ile kurulan Fikri ve Snai Mlkiyet Haklar Koordinasyon Kurulu'nun 14 Kasm 2008 tarihinde yaplan 1. toplantsnda Ulusal Fikri ve Snai Mlkiyet Haklar Strateji Belgesi'nin hazrlanmasna, 15 ubat 2009 tarihinde yaplan 2. toplantsnda da sz konusu Strateji Belgesi'nin hazrlanmas iin alma Grubu oluturulmasna ve i takvimi hazrlanmasna karar verilmitir. birlii yaplacak kurulu temsilcilerinin katlmyla oluturulacak alma Grubu tarafndan belirlenecek i takvimi erevesinde almalar yrtlecektir. Hazrlk almalar kapsamnda Stratejik Planlama st Kurulu (SPK) ile Stratejik Planlama Yrtme Kurulu (SPYK) oluturulmutur.

153

44 Sanayi ve Ticaret Bakanl Ulusal eko verimlilik programnn oluturulmas.1 adet Eko Verimlilik Merkezi oluturulmas. Milli Prodktivite Merkezi, TBTAK, KOSGEB, TTGV, niversiteler, Sanayi ve Ticaret Odalar

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Ulusal eko verimlilik programlar uygulanmas, sonularnn izlenmesi ve deerlendirilmesi salanacaktr.

2011-2014

154
154

"MDG - F 1680 Trkiye'nin klim Deiikliine Uyum Kapasitesinin Gelitirilmesi" projesi kapsamnda, Sanayi ve Ticaret Bakanl ve Birlemi Milletler Snai Kalknma Tekilat (UNIDO) ibirliinde iklim deiiklii risklerinin sanayiye adaptasyonunu ieren Eko Verimlilik (Temiz retim) Program ile MPM tarafndan TBTAK 1001 Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Projelerini Destekleme Program kapsamnda Endstriyel Verimlilik ve evresel Performansn KOBler Dzeyinde Paralel Olarak Gelitirilmesi konulu projeler yrtlmektedir. Ayn amaca hizmet eden ancak; il, iletme veya sektr baznda devam eden yukarda deinilen lokal uygulamalardan elde edilecek ktlar nda Trkiye genelinde bir ulusal eko verimlilik program projesi uygulanmas ve lkemiz sanayisinin ve organize sanayi blgelerinin youn olduu bir blgede bir Eko verimlilik Merkezi kurulmas ngrlmektedir.

45
2011-2014 2012 2011 2012

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Teknoloji Transfer Ofisleri yaygnlatrlacaktr.

Sanayi ve Ticaret Bakanl

TPE, YK, niversiteler

Teknoloji Transfer Ofislerinin yaygnlatrlmas kapsamnda Teknoloji Transfer Uzmanlarnn yetitirilmesi de amalanmaktadr.

46 Trk Patent Enstits Adalet Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Patent ve faydal model, entegre devre topografyalar ile corafi iaretler mevzuatnda deiiklik ngren dzenlemeler yaplacaktr.

niversitelerde yaplan bilinlendirme almalarnda ulalan retim grevlisi ve renci says (yllk 50 retim grevlisi veya renci), niversitelerden yaplan bulu aklamas veya patent bavuru says (yllk 10 bavuru) Snai mlkiyet mevzuatnn deitirilmesi

155
Yksek retim Kurumu Sanayi ve Ticaret Bakanl, DPT, TBTAK, niversiteler, TPE, TOBB Devlet Planlama Tekilat Mstearl Sanayi ve Ticaret Bakanl, Salk Bakanl, Milli Savunma Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, TBTAK, niversiteler

47

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Aratrma sonularnn ticariletirilmesi ve teknoloji transferi uygulamalar etkinletirilecektir.

Mevzuat dzenlemelerinin gerekletirilmesi Pilot projenin balatlmas

48

1.5. Firmalarn Teknolojik Geliimi

Da bamlln yksek olduu sektrlerde yerli rn ve teknolojiler gelitirilmesine ynelik aratrma programlar ncelikli olarak desteklenecek ve etkinletirilecektir.

Desteklenen program says

Snai mlkiyet mevzuatnn, uluslararas gelimelere, AB mevzuatna uyuma ve i uygulamalarda ortaya kan sorunlarn giderilmesine ynelik olarak gncellenmesi ve deitirilmesi amalanmaktadr. Bu kapsamda ilgili kanun tasarlar TBMMye sevk edilecektir. Aratrma sonularnn fikri mlkiyet haklarna ilikin mevzuat dzenlemeleri gerekletirilecektir. lkemiz iin uygun Teknoloji Transfer Ofisi Modeli tamamlanarak pilot lekte uygulamas balatlacaktr. Da bamlln yksek olduu savunma, salk ve enerji gibi sektrlerden sorumlu kamu kurulularnda Ar-Ge destek programlar gelitirilecektir. TBTAK tarafndan yrtlen TARAL Program kapsamndaki projelerde ve aratrma altyaps desteklerinde ncelik bu

155

alanlara verilecektir.

49 Ulatrma Bakanl TBTAK, niversiteler, STK'lar Plan dneminde genibant internet abone saysnn 11 milyonun stne karlmas, Evrensel Hizmet Kanunu kapsamnda sosyal sorumluluk bilinci ile tm okullara genibant internet hizmeti sunulmas, Yerleimin youn olduu ehir merkezleri ile krsal kesim arasndaki eriim farkllnn ortadan kaldrlmas
2011-2014 2011-2014

1.6. Altyap Sektrleri

Bilgi iletiim teknolojisi kullanm yaygnlatrlacaktr.

156
Ulatrma Bakanl DPT

50

1.6. Altyap Sektrleri

Organize sanayi blgelerine, byk fabrikalara ve limanlara zel sektr katks ile demiryolu balant hatlar yaplacaktr.

Demiryollarnn toplam yk tamaclndaki pay, Demiryollarnn toplam yolcu tamaclndaki pay, Mhendislik almas tamamlanm hat km.si / toplam hat km.si, Standard yksek demiryolu km / hedef km deeri, zel sektr tarafndan yaplan "Kontrollk ve Mavirlik Hizmetleri" km.si/toplam yaplan demiryolu km.si, Demiryolu balants salanan il says

Bilgi ve iletiim sektr, yeniliki ve mkemmellii destekler ekilde gelitirilecek, sosyal sorumluluk bilinci ierisinde bilgi ve iletiim hizmetleri lke genelinde yaygnlatrlacaktr. Bu balamda, evrensel hizmet kapsamnda tesis edilmi ve edilecek, kablolu kablosuz telefon ebekesi tesis ve deplase bedeli demeleri ve okullarn geni bant internet ihtiyalarnn karlanmas salanacaktr. zmir Kemalpaa Organize Sanayi Blgesi (KOSB) demiryolu balant hatt inaat ve Tekirda-Muratl Demiryolu yapm projesi, Ankara-zmir hzl demiryolu, stanbulHalkal-Edirne-Kapkule, Ankara-stanbul srat demiryolu, Sivas-Kars, Bandrma-zmir, Kayseriefaatli, EskiehirAntalya, Konya-Mersin, Bak-Tiflis-Kars, Samsunskenderun demiryolu

156

inaatlar; Tokat, anlurfa, Krehir illerine demiryolu balants yaplacaktr ve projelerin ett-proje, ED, fizibilite vb. giderleri ile eksik kalan ileri tamamlanacaktr.

51 Ulatrma Bakanl DPT Demiryolu balants salanan liman says, Dzenlemesi tamamlanan liman says, Tamamlanan Mastr Plan says

1.6. Altyap Sektrleri

2011-2014

157
157

Limanlarn geri sahasnda demiryolu aktarm terminalleri veya karada konteynr terminalleri kurularak, demiryolu tamaclk anlayndan lojistik tamaclk anlayna geilecektir.

Kocaeli-Kseky ve Hasanbey lojistik merkezleri tamamlanacak; Palandken, Uak, Boazkpr, Yenice ve Gkky lojistik merkezlerinin yapmna balanacaktr; AdapazarKarasu, Karadeniz Ereli, Kilyos, Gllk, Bartn, andrl ve Ambarl Limanlarna demiryolu balants yaplacaktr.

52 Ulatrma Bakanl Bayndrlk ve skan Bakanl, Denizcilik Mstearl, B, TCDD, lgili Belediyeler, Deniz Ticaret Odas, TRKLM, OSD Yaplan liman - tersane says, Dzenlenmesi tamamlanan liman says, Tamamlanan mastr plan says

1.6. Altyap Sektrleri

Ky Yaplar Mastr Plan hazrlanacaktr.

53 Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl

1.6. Altyap Sektrleri

Bu kapsamdaki projelerin tamamlanmas, yeni proje ve tesislerin hayata geirilmesi, ilgili almalarn yaplmas
2011-2014

2011-2014

158
158

Trkiye'nin hidrolik, rzgr, jeotermal, gne, bioktle dier yenilenebilir enerji kaynaklar ncelikli olmak zere, enerji kaynaklarnn evre etkileri de dikkate alnarak deerlendirilmesi iin kullanlabilir enerji potansiyellerini belirlenecek ve bu potansiyellerden yararlanma yntemleri ortaya konacaktr.

Artan ticaretin kesintisiz ve etkin bir ekilde akn salayacak ve Trkiyenin transit lke konumuna gelmesini kolaylatracak olan byk lekli ana limanlar oluturulabilmesi amacyla, uygun liman sahalarn belirleyecek ve giriimcilerin bu sahalara ynlendirilmesini salayacak Ky Yaplar Mastr Plan almas tamamlanacaktr; Filyos, andarl-Hubport, MersinKonteynr-Hubport, Derince-Konteynr Limanlar; Karadeniz Ereli Tersaneler Blgesi, Samsun Tekkeky Mendirek ve Tersane Limanlar; ulatrma ky yaplar ve turizm ky yaplar mastr plan almalar yaplacaktr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn artrlarak bu enerji kaynaklarndan sanayi alannda faaliyet gsteren firmalarn da faydalanmas amalanmaktadr.

54 Sanayi ve Ticaret Bakanl TBTAK, niversiteler, zel Sektr Otomotiv sektrnde ve/veya cep telefonlar, bilgisayarlar gibi tanabilir elektronik cihazlara enerji salamak amacyla hidrojenden yakt pilleri retiminin ticariletirilmesi ve yakt pili tabanl sistem optimizasyonuna ynelik projelerin desteklenmesi

1.6. Altyap Sektrleri

Alternatif enerji kaynaklarna dayal rnlerin sanayide kullanm ve teknik altyapsnn gelitirilmesi ve ticari rnlere dntrlmesi amacyla almalar yrtlecektir

2011-2014

159
159

lkemizde ve blge lkelerinde Alternatif enerji kaynaklarna dayal rnler ve teknolojik alt yaplarnn gelitirilmesi ve bu konudaki Ar-Ge almalarnn desteklenmesi amacyla hidrojen enerji teknolojileri, yakt pili uygulamalar ve sanayi uygulamalar konusunda teknik kapasite oluturulmas almalar yrtlecektir. Hidrojenden retilen Yakt Pilleri ve Sanayi Uygulamalar projesi erevesinde; Sanayide zellikle otomotiv sektrnde ve/veya cep telefonlar, bilgisayarlar gibi tanabilir elektronik cihazlara enerji salamak amacyla hidrojen enerjisinden yakt pillerinin gelitirilmesine ynelik olarak Ar-Ge almalarnn desteklenmesi, Yakt pili ve hidrojene dayal sanayi uygulamalarnn Ar-Ge ortamndan ticari alanlara aktarmna ulusal bazda katk salayarak Trkiyede retiminin salanmas hedeflenmektedir.

55 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Maliye Bakanl, EE, niversiteler, Meslek Odalar, retici Birlikleri ve Dernekleri Gerekletirilen enerji verimlilii uygulama projesi says Enerji younluunu azaltmak zere endstriyel iletmelere ynelik gerekletirilen gnll anlama says Enerji Ynetim Sistemi konusunda verilen eitim says
2011-2014 2011-2014 2011-2014

1.6. Altyap Sektrleri

Enerji verimliliine ilikin ikincil mevzuat almalar tamamlanarak enerji verimliliini ve tasarrufunu artrmaya ynelik etkili mekanizmalar oluturulacaktr.

56 Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl

1.6. Altyap Sektrleri

evre etkilerini de dikkate alarak, enerjinin ve enerji kaynaklarnn verimli ve etkin kullanlmasna ynelik yntem ve aralar gelitirilecek, bunlarn uygulanmas salanacak ve toplumsal bilin oluturulacaktr. Sanayi ve Ticaret Bakanl Maliye Bakanl, DPT

Eitilen Enerji Yneticisi Says (Sanayide 200/yl, Binalarda 160/yl Uluslararas 20/yl)

160
160

57

1.6. Altyap Sektrleri

Organize Sanayi Blgeleri altyap-artma ve Kk Sanayi Siteleri styap altyap inaatlarnn tamamlanmas salanacaktr.

Altyaps tamamlanan yeni karma OSB says (2011 ylnda 11; 2012 ylnda 10; 2013 ylnda 8; 2014 ylnda 9), Altyaps tamamlanan yeni ihtisas OSB says (2012 ylnda 1; 2013 ylnda 1; 2014 ylnda 3), Artmas tamamlanan yeni karma ve ihtisas OSB says (2011 ylnda 2; 2012 ylnda 2; 2013 ylnda 1; 2014 ylnda 2), Tarma Dayal htisas (TD) OSBden faaliyete geirilenlerin says (2011-2014 dneminde her yl iin 1), Altyaps ve styaps tamamlanan yeni

Enerji Verimlilii Kanunu kapsamnda, enerji verimlilii uygulama projeleri desteklenecek, endstriyel iletmelerde enerji younluunu azaltmak zere gnll anlama uygulamalar balatlacaktr. Sanayide, binalarda ve hizmetlerde Enerji Ynetim Sistemi oluturulmasna ve yaygnlatrlmasna ynelik altyap gelitirilecek ve eitim programlar dzenlenecektir. Enerji Verimlilii Kanunu kapsamnda, gerekli uygulamalar gerekletirilecek. (rnein enerji yneticileri eitilecek, enerji verimlilii danmanlk irketleri yetkilendirilecek, gnll anlama destekleri salanacaktr.) Gerekletirilecek faaliyetler ile OSB ve Kk Sanayi Sitelerindeki sanayi tesisi saylarnda art salanacaktr.

karma KSS says (2011 ylnda 5; 2012 ylnda 4; 2013 ylnda 4; 2014 ylnda 4), Altyaps ve styaps tamamlanan yeni ihtisas KSS says (2011 ylnda 1; 2012 ylnda 3; 2013 ylnda 2; 2014 ylnda 1)

58 D Ticaret Mstearl Ulatrma Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, DPT, Gmrk Mstearl

1.6. Altyap Sektrleri

59 Sanayi ve Ticaret Bakanl evre ve Orman Bakanl, TOBB, TESK, niversiteler, STK'lar

1.7. evre

60 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl

1.7. evre

Sanayicilerin iklim deiiklii ile mcadele konusunda bilinlendirilmesi ynnde youn bilgilendirme almalar yrtlecek ve klavuz, kitap/rehber yaymlanacaktr. Ylda 1000 TEP (Ton Edeer Petrol) zerinde enerji tketen tm sanayi kurulularnda enerji yneticisi atanmas ile ilgili sreler tamamlanarak bu sistemin etkin almas salanacaktr. Sanayi ve Ticaret Bakanl

161

2011-2014

Enerji yneticisi atanan iletme says

2011-2014

Uluslararas kurulu toplant/konferans/seminer katlm says/yl (2014'de hedef 18), Desteklenen Ar-Ge projesi says/yl (2014'de hedef 10), lke/blge-rn/sektr baznda mevcut durum rapor says/yl (2014'de hedef 17), Yurtiinde ve dnda lojistik blge/merkez kurulmasna ynelik proje says/yl (2014'de hedef 5) Sanayicileri bilinlendirmeye ynelik olarak gerekletirilen toplant, seminer, yayn, bror vb. says.

2011-2014

D ticareti kolaylatrc politikalar oluturmak amac kapsamnda; lojistik yaplarn kurulmasn ve mevcutlarn iyiletirilmesini salayacak politikalar oluturulacaktr.

Lojistik alannda oluturulacak politikalar ve gerekletirilecek uygulamalar ile lojistik alt yap sistemlerinde iyiletirmeler salanmas hedeflenmektedir.

161

klim deiiklii ile mcadele ve uyuma ynelik kurum ve kurulularn ortak hareket etmelerini salayacak temel politikalar ve faaliyet alanlar belirlenecektir. 2010-2020 Ulusal klim Deiiklii Strateji Belgesi'nin sanayi bal altnda yer alan ksa vadeli eylemleri arasnda yer almaktadr.

61 evre ve Orman Bakanl Sanayi ve Ticaret Bakanl, TOBB, TESK, niversiteler, STK'lar Gerekletirilecek faaliyetler ile alc ortamlarn kalitesinde art ve iyiletirme hedeflenmektedir.

1.7. evre

Alc ortamlarn (hava, su toprak) kalitesi korunacak ve iyiletirilecektir.

62 evre ve Orman Bakanl Sanayi ve Ticaret Bakanl, TK, klim Deiiklii Koordinasyon Kurulu

1.7. evre

2011-2014 2013 2011-2014

162
Ulatrma Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, evre ve Orman Bakanl, DPT Avrupa Birlii Genel Sekreterlii

klim deiikliine neden olan sanayi kaynakl sera gaz emisyonlarnn kontrol salanacak, izlenecek ve raporlanacaktr.

2010-2020 Ulusal klim Deiiklii Strateji Belgesi'nin hedefleri arasnda yer almaktadr.

63

1.8. Sanayi Politikas ve Blgesel Kalknma

IPA nn Blgesel Kalknma ile nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi bileenleri altndaki operasyonel programlar 20122013 dnemi iin revize edilecektir.

Entegre sisteme gre verilen izin says, Alc ortamlarn kirlilik seviyesinin belirlenerek deerlendirme, izleme ve snflandrma sistematiinin oluturulmas iin yaplan yasal dzenleme says, retim srelerinde emisyon oluumunu azaltan retim tekniklerini kullanan tesis saysndaki art, Alc ortamlarn (hava, su, toprak) kalitesindeki art oran, Btn sularn statsnn belirlenerek acil mdahale gerektiren alanlar iin hazrlanan eylem plan says, Artmadan faydalanan nfusun toplam nfusa oranndaki art klim deiiklii ulusal bildirim ve sera gaz emisyon envanterini hazrlama Kyoto Protokol kabul sonrasnda anlama kapsamnda yerine getirilen ykmllkler Gnll sera gaz emisyon ticareti yaplan emisyon miktar. IPA nn Blgesel Kalknma ile nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Bileenleri altndaki revize operasyonel programlar Blgesel kalknma ve insan kaynaklarnn gelitirilmesi bileenleri altnda uygulanan evre, Ulatrma, Blgesel Rekabet Edebilirlik ve nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel Programlar revize edilecektir.

162

64 KOSGEB
2011-2014 2011 2011-2014

1.8. Sanayi Politikas ve Blgesel Kalknma

KOBlere ynelik olarak blgesel kalknma odakl projeler desteklenecektir.

Sanayi ve Ticaret Bakanl, Maliye Bakanl, DPT, Hazine Mstearl, Kalknma Ajanslar, TOBB, TESK, STK'lar

Gerekletirilecek destek projeler aracl ile blgesel rekabet gcnn artrlmas hedeflenmektedir.

65 TBTAK DPT, YK, Kalknma Ajanslar,TOBB, niversiteler, STKlar

1.8. Sanayi Politikas ve Blgesel Kalknma

Blgesel yenilik sistemleri tanmlanacak ve desteklenecektir.

Uygulanan blgesel kalknma odakl proje says (her yl en az 1), KOBlerin mterek yatrmlar iin verilen destek says (her yl bir nceki yla gre art), dier kurum/kurulular ile ibirlii ierisinde gerekletirilen kmelenme projesi says (her yl en az 1) Kurulan ibirlii alar says Metodoloji almasnn tamamlanmas

163
Devlet Planlama Tekilat Mstearl Sanayi ve Ticaret Bakanl, D Ticaret Mstearl, TBTAK, Kalknma Ajanslar Ynetiim modelinin oluturulmas.

66

1.8. Sanayi Politikas ve Blgesel Kalknma

Kmelenme konusunda yerel ve merkezi dzeyde politika erevesini izecek bir ynetiim modeli oluturulacaktr.

llerin/blgelerin gelimesini desteklemek ve rekabet glerini artrmak zere zel sektr, niversite ve kamu kurulular ile yerel aktrleri kapsayan ibirlii alarnn kurulmas desteklenecektir. Yerel yenilik sistemlerinin oluturulmasna ilikin metodoloji almalar tamamlanacak, pilot alma yaplacak iller/blgeler belirlenecektir. Kmelenme stratejisini ekillendirerek, kurum ve kurulular arasndaki ibirlii ve iblmnn esaslarn rekabet edebilirlik, inovasyon ve uluslararaslama bileenleri itibaryla belirlemek zere gerekli ynlendirme ve koordinasyon mekanizmas kurulacaktr. Bu erevede STB ve DTM tarafndan yrtlen projelerden yararlanlacaktr.

163

67 Devlet Planlama Tekilat Mstearl

2012

1.8. Sanayi Politikas ve Blgesel Kalknma

Cazibe Merkezlerini Destekleme Program yaygnlatrlacaktr.

ileri Bakanl, Maliye Bakanl, lgili Merkezi ve Yerel Ynetimler

Uygulamann yaygnlatrlmasnn srdrlmesi.

68 Sanayi ve Ticaret Bakanl Hazrlanan strateji belgesi says (7 adet) Gerekletirilen izleme ve deerlendirme toplants ve raporu says

2. SEKTREL SANAY POLTKASI ALANLARI

Maliye Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Ulatrma Bakanl,Tarm ve Kyileri Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl, evre ve Orman Bakanl, DPT, Hazine Mstearl, D Ticaret Mstearl , Gmrk Mstearl, ABGS, TBTAK, TK, TSE, TPE, Yatrm Destek ve Promosyon Ajans, TRKAK, KOSGEB, TOBB, TM, TESK, TSAD, MSAD, KV, TSK, TRK-, DSK, HAK-, TDEF

164

2011-2014

164

Sanayide sektrlerin rekabet gcnn artrlmas amacyla sektrel stratejilerin hazrlanmas, izlenmesi, deerlendirilmesi ve gelitirilmesi salanacaktr.

Program kapsamnda Diyarbakrda yrtlen uygulama dier merkezlere yaygnlatrlacaktr. Uygulamalarda merkezler ve mcavir alanlarndaki gelime potansiyellerini ve yerel giriimleri destekleyen projelere ncelik verilecek, program uygulamalar ile altyap yatrmlarnn uyumu gzetilecektir. Sanayide sektrlerin rekabet edebilirliinin glendirilmesine ynelik sektrel stratejiler hazrlanmas, bu stratejilerin izlenmesi, deerlendirilmesi ve gelitirilmesi kapsamnda gerekli kurumsal kapasite artrlacaktr.

69 Sanayi ve Ticaret Bakanl Giriimci Bilgi Sistemi'nin ikinci aamasnn 2012 yl sonuna kadar tamamlanmas

3. UYGULAMA, ZLEME VE KOORDNASYON MEKANZMASI

Giriimci Bilgi Sistemi gelitirilecektir.

Maliye Bakanl (Gelir daresi Bakanl), alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl,Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, DPT, Hazine Mstearl, D Ticaret Mstearl, TK, EPDK, TEDA, TOBB, TESK, lgili Dier Kurum ve Kurulular
2012

70 Sanayi ve Ticaret Bakanl

3. UYGULAMA, ZLEME VE KOORDNASYON MEKANZMASI

Sanayi Stratejisinin gelitirilmesi, uygulanmas ve izlenmesi konularnda Sanayi ve Ticaret Bakanl'nn Kurumsal kapasitesi gelitirilecektir.

Proje kapsamnda eitim verilen uzman says

Maliye Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Ulatrma Bakanl,Tarm ve Kyileri Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl, evre ve Orman Bakanl, DPT, Hazine Mstearl, D Ticaret Mstearl , Gmrk Mstearl, ABGS, TBTAK, TK, TSE, TPE, Yatrm Destek ve Promosyon Ajans, TRKAK, KOSGEB, TOBB, TM, TESK, TSAD, MSAD, KV, TSK, TRK-, DSK, HAK-, TDEF

2011-2012

165
165

Sanayi ve ticaret politika ve stratejilerinin belirlenmesi srecinde kullanlmak zere, sanayi ve ticari envanterini ieren bir bilgi sistemi oluturulmutur. Trkiyenin sanayi ve ticaret saysal haritas karlacak, bu bilgi sistemine dayanan karar destek sistemleri oluturulacaktr. Bilgiler ilgili kamu kurumlarnn kullanmna sunulacaktr. Bilgilerin mahremiyet ilkesi gzetilerek zel sektrle de paylalmas planlanmaktadr. Sanayi stratejisinin gelitirilmesi, uygulanmas ve izlenmesi konularnda Sanayi ve Ticaret Bakanl'nn Kurumsal kapasitesini artrmak amacyla IPA'nn (Katlm ncesi Mali yardm Arac) 1.bileeni olan "Kurumsal Yaplanma" kapsamnda oluturulan AB projesinin hayata geirilmesi planlanmaktadr. Proje kapsamnda Sanayi ve Ticaret Bakanlnn ile proje ortaklarnn idari kapasitesinin gelitirilmesi, Sanayi Stratejisi ve Sektrel Stratejileri almalar iin gerekli teknik kapasitenin iyiletirilmesi, etkin bir diyalog mekanizmasnn

oluturulmas amalanmaktadr.

2011-2014

166
Sanayi ve Ticaret Bakanl lgili Kurumlar Yatay sanayi politikas alanlarnda yer alan eylemlerin gerekleme oran lgili kamu kurumlarnn sanayi stratejisi kapsamnda yrttkleri faaliyetleri ve sorumluluklar arasnda tamamlayclk ve egdmn salanmasn teminen sz konusu kurumlarn yetkili temsilcilerinin bir araya geldii platformlar oluturulacaktr. Bu giriimler, stratejinin izlenmesinde kritik bir rol oynayacaktr.

71

3. UYGULAMA, ZLEME VE KOORDNASYON MEKANZMASI

Yatay sanayi politikas alanlarnda eylemlerin izlenmesi, deerlendirilmesi ve raporlanmasn teminen giriimler oluturulacaktr.

166

72 Sanayi ve Ticaret Bakanl

2011-2014

3. UYGULAMA, ZLEME VE KOORDNASYON MEKANZMASI

Bu eylem plan YOKK ve dier strateji belgeleri ile egdm ierisinde uygulanacaktr.

lgili Kurumlar

Sanayi Stratejisi ile ilgili yaplar ve alanlar arasnda bilgi alveriinin ve ibirliinin salanmas

Sanayi Stratejisi ile dorudan ve/veya dolayl olarak ilikisi bulunan politika ve eylem dokmanlarnn takibi yaplacak; Sanayi Stratejisi Sekretaryas ile YOKK, KSEP, vs. Sekretaryalar arasnda dzenli iletiim ve egdm salanacaktr.

167
167

EK 2: Sektrel Rekabet Gc Deerlendirmeleri ve Politikalar33

ekil Ek 2.1.2: Otomotiv Sanayi stihdam Endeksi

EK 2.1: Otomotiv Sanayi

ekil Ek 2.1.1: Otomotiv Sanayi retim Endeksi

168
Kaynak: Eurostat

Kaynak: Eurostat

33

Grafiklerdeki TR bahsi geen sektrde ilgili belirtilen gstergedeki durumu Trkiyedeki o alt sektr iin, AB 27 ilgili sektrn Avrupa Birliindeki ortalama durumunu belirtilen gsterge iin, AB 12 ilgili sektr de ABye yeni ye olan Gney Kbrs Rum Kesimi, ek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya, Bulgaristan, Romanya ortalamasn, Trkiye malat Sanayi ise ilgili gsterge iin Trkiyedeki imalat sanayinin genel durumunu gstermektedir.

168

ekil Ek 2.1.3: Otomotiv Sanayi hracat Endeksi

ekil Ek 2.1.4: Otomotiv Sanayi Ksmi Verimlilik Endeksi

1400
Trkiye AB 12 in

1200

1000

800
Hindistan Brezilya AB 15

600

400

200 2001 2002 2003 2004 2005

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Yllar (Deerler 1995 yl baz alnarak endekslenmitir.)

Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamalar

Kaynak: TK

ekil Ek 2.1.5: Otomotiv Sanayi novasyon Yapan Firmalar, Yzde (20022004)

Tablo Ek 2.1.1: Otomotiv Sanayinin Genel Grnm

169
50% 60% 70% 80% 90% 100%

Sektrn aktiflerinin imalat sanayi genelinde pay (yzde) (2008) * retimin imalat sanayi iindeki pay (yzde) (2007) alanlarn imalat sanayi istihdam iindeki pay (yzde) (2008) * Toplam imalat sanayi ithalat iindeki pay (yzde) (2009) Toplam imalat sanayi ihracat iindeki pay (yzde) (2009) Sektrn ar-ge harcamasnn imalat sanayi geneline oran (yzde)(2008)*

8.27 12.05 8.47 9.71 13.48 31.17

Portekiz Macaristan Litvanya Kbrs talya Fransa Yunanistan Estonya Alm anya Bulgaristan spanya sve Rom anya ek Cum huriyeti Norve Belika Polonya Slovakya Tr kiye Hollanda

0%

10%

20%

30%

40%

Kaynak: COMTRADE, TK

Kaynak:TK, TSAD 2008 Sanayine Sektrel Bak, * Giriimci Bilgi Sistemi

169

2000li yllarda yksek katma deer ile dnya pazarlar iin retim anlayn benimseyen Trkiye Otomotiv Sanayi bu srete kalite ynetimi, kresel rekabet, Ar-Ge ve teknoloji ynetimi, yksek nitelikli insan kayna alannda olduka nemli ilerlemeler kaydetmitir. 2001 krizi sonrasnda istihdamda, retimde ve ihracatta nemli gelimeler salanmtr. Kresel otomotiv deer zincirinin nemli bir paras olan sektrde, Ar-Ge ve tasarm alannda pasif bir politikann izlendii gzlenmektedir.

Yabanc ana firmalarn denetiminde olan bu faaliyetlerin yan sra test altyapsnda yaanan skntlar da bu konuda gelime salanmas gerektiini gstermektedir. Kreselleen ekonomide otomotiv ana ve yan sanayi arasnda tam entegrasyon salanarak, srdrlebilir rekabet ortam yaratlmas konusunda almalar yaplmaktadr.

Sektrde talep ve retim artyla birlikte nitelikli igc ihtiyac artmaktadr. Ana sanayi firmalarnda son yllarda artan hizmet ii eitim faaliyetleri ve toplam kalite ynetimi konusunda alnan mesafe son derece nemlidir. ounlukla, KOB statsnde olan yan sanayi firmalarnda ise nitelikli igc ile ilgili sorunlarn artmas beklenmektedir. Nitelikli igc kstnn yan sra, yan sanayi firmalar iin finansmana eriim kst da sektrn geliimi nnde nemli bir engeldir.

170
170

GENEL BAKI

Hem tat aralar, hem de akaryakt zerinden alnan yksek vergiler i pazarn gelimesini engellerken; ikinci el ara ithalat, OGT uygulamasnda yaanan skntlar, artan evre ve gvenlik standartlar sektrn rekabetilii nnde risk oluturabilecektir. Bu srete sektre ilikin AB mevzuat ve politikalarna uyum destekleyici etki yapacak ve sektrn rekabet gcn arttracaktr.

Trkiyedeki otomotiv imalatlarn temsil eden Otomotiv Sanayii Dernei (OSD) Uluslararas Otomotiv reticileri Derneinin (OICA) yesi ve ynetiminde, Avrupa Otomobil reticileri Dernei (ACEA) Liason Komitesinde de asosiye yesi; Tat Aralar Yan Sanayicileri Dernei (TAYSAD) ise Avrupa Otomotiv Yan Sanayicileri Derneinin (CLEPA) yesi konumlaryla, sektr ABdeki ve uluslararas gelimeleri yakndan takip etmektedir.

hracata dayal byme trendi gsteren ve ekonomide nemli yeri olan sektrde, 2008 ylnn son eyreinden itibaren kresel finansal krizin yansmas sonucu, i pazarn klmesi ve ihracatn azalmasna da bal olarak klme yaanmtr.

Yaanan bu klme karsnda hkmet zellikle stoklarda yaanan art karsnda ksa sreli vergisel nlemler almtr. Bununla birlikte hassas bir yap arz eden sektrn mevcut yaps ile gelecekte daha iyi bir konumda olacan savunmak mmkn deildir. Bu anlamda kresel rekabet koullar altnda rakip lkelerin sektre salad pozitif katklar dikkate alndnda, bu dokmanda yer alan politikalar gz nnde bulundurularak, Otomotiv Sektrne Ynelik Strateji Belgesi dokman hazrlanmakta ve sektrn rekabet edebilirliinin artrlmas ve dnmn kolaylatrlmas hedeflenmektedir.

Trkiye otomotiv ana sanayinde 4 firma dnda tm firmalar yabanc ortaklklarla ve/veya yabanc firmalarn lisanslaryla retim yapmaktadr. Bu da Ar-Ge faaliyetlerinin ana firma konumundaki yabanc firmalara bal olarak gelimesi anlamna gelmektedir. Sektrde son yllarda kresel piyasalarda yaanan konsolidasyon, retim srelerinin gelimekte olan lkelere kaydrlmas, ArGe, teknoloji, pazarlama ve sat sonras faaliyetler gibi aktivitelerin ana firma bnyesinde kalmas sonucunu dourmaktadr. Bu aamada Trkiye otomotiv ana sanayindeki firmalarn kresel deer zincirindeki yerlerini gelitirmeleri, tasarm srelerinde daha etkin bir ekilde yer almalar gerekmektedir.

BLG VE TEKNOLOJ

Trkiyede tasarlanan motorlu tat aralar ile bunlara ait aksam ve paralarn tasarm dorulama ve dayanm testlerinin ou yurt iinde yaplmakla birlikte, yol testler iin pist, rzgr tneli, arpma test laboratuar imkanlarnn olmamas nedeniyle firmalarmz yurt dnda testleri yaptrmakta, bu durum zaman ve mali kaynak kayplarna neden olmaktadr.

Sektrn geliimi iin gerekli olan test/analiz altyapsnn oluturulmas iin TBTAK-TEYDEB ve benzeri kurumlar tarafndan destek salanmaktadr. Ayrca, ubat 2008de yasalaan Ar-Ge destekleriyle ilgili dzenlemenin sektrden yaplan Ar-Ge harcamalarn nemli bir biimde artrmas beklenmektedir.

Yan sanayideki Ar-Ge faaliyetlerinin desteklenmesi amacyla ana firmalar nderliinde stratejik ortakllklarn kurulmas ve niversite-Sanayi ibirlii erevesinde tasarm-dorulama faaliyetlerinin yrtlmesi hedeflenmektedir.

171
171

REKABET

Dnya piyasalarndaki konsolidasyona paralel olarak, Trkiye otomotiv sanayinde de son yllarda birleme-devralmalar yaanmaktadr. 1999-2006 dneminde Kara, Hava, Deniz ve Demiryolu tatlar sektrnde 7 birleme-devralma gereklemitir. Ayn dnemde sektrde 6 rekabet ihlali saptanm ve 7,6 milyon TL ceza verilmitir. Dier yandan Rekabet Kurulu 2005 ylnda, motorlu tatlar sektrndeki dikey anlamalara ilikin grup muafiyeti teblii yaynlayarak bu alandaki mevzuat AB mevzuat ile uyumlu hale getirmitir. Sz konusu tebliin yedek para sanayisini olumlu bir ekilde etkilemesi beklenmektedir.

YASAL DZENLEMELER

Trkiye, Gmrk Birlii ve tam yelik mzakereleri erevesinde ABnin ve BM/AEKnin sektrle ilgili dzenlemelerini mevzuatna uyumlatrmtr. Ayrca mevzuatn uygulanmasnda yaanan sorunlarn zlmesi amacyla, STB bnyesinde otomotiv ana ve yan sanayi ile ilgili kamu temsilcilerinin yer ald, kamu ve zel sektrn birlikte periyodik olarak toplanma suretiyle sorunlara zm nerileri getirdii Motorlu Aralar Teknik Komitesi (MARTEK) kurulmutur.

Trkiyenin sektrle ilgili olarak Gmrk Birlii anlamasndan kaynaklanan ve belirli bir sre yerine getiremeyeceini bildirdii ikinci el ara ithalat konusu sektr iin ciddi bir tehdit olarak grlmektedir. kinci el ara ithalatnn sektre ve genel ekonomiye etkilerini ieren analiz raporu sektr tarafndan hazrlanarak 2006 ylnda AB Komisyonuna iletilmitir. nmzdeki dnemde ikinci el ara ithalatnn sektre ve genel ekonomiye etkilerinin deerlendirilmesi ve analiz sonularna bal olarak gerekli almalarn

srdrlmesi planlanmaktadr.

alanlarn i deitirme ve i bulma yeteneiyle dorudan ilgili olarak igc hareketliliinin artrlmas, igc piyasasnn effaflatrlmas ve verimliliin artrlmas istihdamla ilgili her trl giriimde ne kmaktadr. Trk ekonomisinin uluslararas rekabet gcnn, nitelikli igc ile desteklenmesine yardmc olmak, alma yaamnn istedii ve ihtiya duyduu insanlarn niteliklerinin tanmlanmasnda, i yaamnca gelitirilen ve benimsenen meslek standartlar byk nem tamaktadr. Bu kapsamda i piyasasnn ve eitim kurumlarnn ncelikli ihtiyalar dikkate alnarak otomotiv sektrne ynelik olarak 10 adet meslek standard hazrlanm olup, 2009 ve 2010 yllar ierisinde Resmi Gazetede yaymlanmtr. 34

Otomotiv sanayi-evre ilikilerini retim aamasndaki ve motorlu aralarn kullanm mr boyunca evresel etkileri ve AB mktesebatna uyum erevesinde deerlendirmek gerekmektedir. evre alannda otomotiv sanayinin karlat balca sorunlar, yasal dzenlemelerdeki yetki karmaas, altyapnn yetersizlii, sektrn maliyetlerini artran uygulamalardr. zellikle kat atklarn depolanmas-bertaraf ve su dearj sistemleri konusunda yaanan altyap sorunlarnn giderilmesi salanacaktr.

172
172

EVRE VE ENERJ

Motorlu aralardan yaylan emisyonlar evre asndan nemli bir tehdit olarak grlmektedir. Bu nedenle, egzoz emisyonlar ile ilgili yrrlkteki AB Direktifleri ile uyum salanmtr. Ancak, yakt kalitesinin arttrlmasnda yaanan gecikmeler nedeniyle, otomotiv sanayi egzoz emisyonlarna fiili uyumu kademeli olarak gerekletirilecektir.

Ulamda enerji verimliliinin artrlmas ile ilgili olarak; birim yakt tketimi dk, evre dostu, sktrlm doal gaz, svlatrlm petrol gaz, elektrikli, hibrit gibi alternatif yakt kullanan ulam aralarnn veya hibrit sistemlerinin kullanm tevik edici dzenlemeler yaplmaldr.

Otomotiv ana sanayi, otomasyon sistemiyle almasndan dolay enerji youn bir sektrdr. Sektrn yapsndan kaynaklanan bu soruna ek olarak sektr iin nemli bir yan faaliyet olan lojistik hizmetlerinin de enerji youn karayollarndan salanmas sektrn enerji ihtiyacn artrmaktadr. nmzdeki yllarda faaliyete geecek entegre lojistik imkanlar ve gelitirilecek enerji verimlilii projeleri ile sektrn enerji ihtiyacnn snrlandrlmas amalanmaktadr.

DI REKABET EDEBLRLK VE TCARET

2002 ylndan itibaren sektrde ekonomik bymeye paralel olarak otomotiv sanayinde de srekli byme salanmtr. Ancak, kresel krizin etkileri zellikle 2008 ylnn son eyreinde retim, istihdam ve ihracatta azalma yaanmasna sebep olmutur.

TK verilerine gre; 2005 ylnda 9,6 milyar dolar olarak gerekleen ihracat deeri her yl artarak 2008 ylnda 18,3 milyar dolar

34

http://www.myk.gov.tr/index.php/en/yaymlanm-ulusal-meslek-standartlar

deerine ulamtr. Ancak, kresel krizin etkilerini gstermeye balamas ile 2008 ylnn Kasm aynda ihracat potansiyelinde nemli bir d yaanmaya balam ve 2008 ylnn Kasm ve Aralk aynda bir nceki yla gre yzde 47,7lik bir azalma yaanmtr.

hracat deerindeki d, 2009 ylnn ubat ayna kadar devam etmi, pazarn byk bir ounluunu oluturan Avrupada krize kar alnan nlemlerin lkemize yansmas olarak ubat ayndan itibaren ise ihracat deeri art eilimine girmitir. 2010 ylnn ilk aynda gerekleen otomotiv ihracat 2009 ylnn ilk ayna gre yaklak yzde 52 art gstermitir.

TK verilerine gre, 2005 ylndan bu yana art gsteren retim endeksinde, 2008 ylnn Austos aylarnda balayan d, Kasm aynda keskin bir ekilde kendini hissettirmeye balamtr. 2008 Austos ay itibari ile bir nceki yln ayn ayna gre yzde 9,9 olarak grlmeye balayan retim daralmas, 2008 yl Kasm aynda yzde 42lik, Aralk aynda yzde 52lik azalma gstererek devam etmitir. Bununla birlikte, endeksler 2009 yl ilk eyreinde sektrde krizin etkilerinin retim asndan doruk noktasna ktn gstermektedir. Ancak, Mays ayndan itibaren nispeten artma eilimine giren retim miktarnda alnan vergisel tedbirlerin olumlu etkileri grlmeye balanm olup, Ekim ay itibariyle senenin ayn dnemine gre retim endeksinde art yaanarak sektrn retim miktarnda olaan rakamlara ulalmtr. Otomotiv sanayi retim endeksi beklentilerine paralel olarak 2010 Haziran aynda bir nceki yln ayn ayna gre yzde 26 orannda art grlmtr.

173
173

TCMB verilerine gre, motorlu tatlar kapasite kullanm oran 2007 yl Aralk aynda yzde 89,4 iken 2008 yl Aralk aynda yzde 55,8 ve 2009 yl Aralk aynda da yzde 62,2 olarak gereklemitir.

Sektr, 2008 ylnda dnya retiminde 1.147.110 adet ile talya, Belika, Portekiz, ek Cumhuriyeti, Romanya, Polonya ve rann nnde, on beinci srada bulunurken 2008 ylnda yaanan global krizden negatif olarak etkilenmi ve 2009 ylnda 869.605 adet retim ile dnyada on yedinci srada yer almtr. 2009 yl itibariyle, AB (27) iinde, toplam motorlu tat arac retiminde yedinci, otomobil retiminde dokuzuncu, ticari ara ve otobs retiminde ise ilk srada yer almaktadr.35

Otomotiv sektrnn kresellemesi sebebiyle hammadde ve ara mal ithalat olduka yksektir. Ayrca, i pazarda ara ithalat olduka yksek seviyededir. Yerli sanayinin hem i pazarda hem d pazarlarda kresel rakipleriyle rekabet edebilir konumda olmas son derece nemlidir.

nc lkelerden lkemize gelen rnlere Ortak Gmrk Tarifesi (OGT) uygulanmasna ramen, Trkiyeden bu lkelere yaplan ihracatta OGT dnda yksek vergi oranlara tabi olunmas d ticarette karlalan en nemli engellerden biridir.

Motorlu aralar ve bunlarn aksamlaryla ilgili olarak tamamen AB direktiflerinden uyumlatrlarak yaynlanan ynetmeliklere gre

35

http://www.oica.net/category/production-statistics/

verilen tip onay belgelerinin Avrupa Birlii tarafndan kabul edilmemesi nedeniyle baz firmalarmzn yurt dndan tip onay belgesi almak zorunda kalmalar ise bir dier sorun alandr.

Ayrca, blgede retim ss olarak gelien lkelere kyasla yksek enerji ve iilik maliyeti sektrn rekabet edebilirliini snrlandrmaktadr.

Sektrde yaanan byme ve izlenen politikalara paralel olarak otomotiv ana ve yan sanayide direkt istihdam says toplamda 300 bine ulamtr. Trkiye statistik Kurumu(TK) verilerine gre bu rakam sanayi istihdamnn yzde 5,3n oluturmaktadr. Pazarlama a ve destek hizmetleriyle birlikte sektr ile dorudan ilgili istihdamn 400 bin civarnda olduu dnlmektedir.

STHDAM VE CORAF BOYUT

Trkiye motorlu tat imal eden firmalarn byk bir ounluu Marmara (stanbul, Bursa, Kocaeli, Sakarya) blgesinde bulunmaktadr. Trk otomotiv sektrnde say olarak en fazla retimin otomobil snf aralarda gerekletii grlmekle birilikte, firma baznda ara snflarna gre retimler incelendiinde, firmalarn ounun otomobil dndaki ara retimi zerinde younlat grlmektedir.

174
174

TK istihdam endeksi verilerine gre 2005 ylndan itibaren istihdamda art gsteren otomotiv sektr; 2008 kriziyle birlikte de gemi ve krizin etkilerinin devam etmesi ile 2009 ylnda bir nceki yla gre yzde 19,6 d yaamtr. Bu durumda sektr nitelikli igcn kaybetme riski ile kar karya kalmtr.

EK 2.2: Makine Sanayi

ekil Ek 2.2.7: Makine Sektr stihdam Endeksi

ekil Ek 2.2.6: Makine Sektr retim Endeksi

175
Kaynak: Eurostat
in Trkiye Hindistan AB 12 Brezilya AB 15

Kaynak: Eurostat

ekil Ek 2.2.8: Makine Sektr hracat Endeksi

ekil Ek 2.2.9: Makine Sektr Ksmi Verimlilik Endeksi

1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2001 2002 2003 2004 2005

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Yllar (Deerler 1995 yl baz alnarak endekslenmitir.)

Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamalar

Kaynak: TK

175

ekil Ek 2.2.10: Makine Sektr novasyon Firmalar, Yzde (2002-2004) Sektrn aktiflerinin imalat sanayi genelinde pay (yzde) (2008) * retimin imalat sanayi iindeki pay (yzde) (2006) alanlarn imalat sanayi istihdam iindeki pay (yzde) (2008) * Toplam imalat sanayi ithalat iindeki pay (yzde) (2009) Toplam imalat sanayi ihracat iindeki pay (yzde) (2009) Sektrn ar-ge harcamasnn imalat sanayi geneline oran (yzde)(2008)* 8.69 5.65 9.33 11.29 8.46 9.3

Tablo Ek 2.2.2: Makine Sektr Genel Grnm

Portekiz Macaristan Litvanya Kbrs talya Fransa Yunanistan Estonya Almanya Bulgaristan spanya sve Romanya ek Cumhuriyeti Norve Belika Polonya Slovakya Trkiye Hollanda

Kaynak:TK, TSAD 2008 Trkiye Sanayine Sektrel Bak * Giriimci Bilgi Sistemi
60% 70% 80% 90% 100%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Kaynak: COMTRADE, TK

176
176

Trk makine endstrisi 2001 krizinin ardndan hzl bir byme srecine girmitir. Sektrn retim, istihdam ve verimlilik seviyesinde genel imalat sanayinin zerinde bir art yaanmtr. Sektrn ihracat nominal olarak 2001-2009 dneminde yaklak be katna km, 84. Fasl itibariyle, 8.133.079.729 ABD Dolar dzeyine ulam ve toplam ihracat iindeki pay yzde 5.6dan yzde 7.9a ulamtr.

GENEL BAKI

Sektrn rekabet gcn orta vadede artrabilmesi iin orta ve yksek teknolojili makine retimine ynelmesi gerekmektedir. ABdeki reticilerin retimlerini ABD ve Japonya gibi yksek teknolojili makine retimine kaydrmalar beklenmektedir. Trkiyedeki reticiler ise genel olarak dk ve orta-dk dzeyde retim yapmakta ve in ve Hindistan ile rekabet etmektedir. Orta vadede ABdeki orta ve kk lekli firmalarn gelimekte olan lkelerle rekabet etmek iin yakn lkelerde rekabeti ve kurumsallam firmalara yatrmlarn ynlendirmeleri beklenmektedir. Bu srecin Trkiyede zellikle orta teknolojili rnlere geii destekleme ihtimali yksektir. Bu eilimler dorultusunda, sektrn nmzdeki dnemde stratejik bir yeniden yaplanma srecine girerek, rekabet gcn arttrc bir atlm yapmas mmkndr.

Sektrn dnm tamamlamas iin AB mevzuatlarna uyum srecini tamamlamas, firmalarn yenilikilik ve Ar-Ge kapasitelerini arttrmalar gerekmektedir. Trkiyede makine sektr genel olarak mikro lekli firmalardan olumaktadr. Bu firmalarn orta ve yksek teknolojili rnlere geii iin Ar-Ge ve yenilikilii destekleyici bir gei stratejisine ihtiya vardr. zellikle mikro ve kk lek arlkl iletmelerin bulunduu sektrde firma leinin bytlmesi ve finansmana eriiminin kolaylatrlp artrlmas gerekmektedir. Yine sektrn rekabet gcnn artmas iin aratrma ve gelitirme faaliyetlerini ve nitelikli igcne eriimini destekleyici politikalara ihtiya bulunmaktadr. Bunlara ek olarak sektrn KOB arlkl yaps nedeniyle sektr kurulularnn

kmelenmesine yardmc olacak ortamn salanmas bir alternatif olarak ortaya kmaktadr. Bu srete sektre ilikin AB mevzuat ve politikalarna uyum destekleyici etki yapacak ve rekabet gcn arttracaktr.

Makina ve tehizat imalat sektrnde, TK verilerine gre (NACE Rev.2, 28-Baka Yerde Snflandrlmam Makina ve Ekipman malat), 2005 yl baz alndnda 2009 yl Ocak ay retim endeksi yzde 73,9 olarak gerekleirken bu deer ayn yln Aralk aynda 100,7 deerine ulamtr. TKten alnan en gncel verilere gre 2010 yl Temmuz ay itibariyle endeks 120,0 deerine ulamtr.

29. Baka Yerde Snflandrlmam Makina ve Tehizat malat sektrnde (NACE Rev.1.1) TCMB verilerine gre kapasite kullanm oran 2009 yl Ocak aynda 58,6 olarak gerekleirken, bu deer ayn yln Aralk aynda 61,8e ulamtr. 2010 yl Ocak ayndan itibaren 63,2 seviyesine ykselen deer, 2010 yl Mays ay itibariyle bir nceki yln ayn ayna gre yzde 17,3 artarak 72,5 seviyesine ulamtr.

Makine ve tehizat imalat sektrnde TK verilerine gre kapasite kullanm oran 2008 ylnn ilk aynda yzde 73 iken yl ortalarnda bu deer yzde 77ye karken 2008 Austos, Eyll aylarnda yzde 72ye ve Aralk aynda yzde 66ya dmtr. Bu d 2009 Ocak aynda da devam ederek yzde 61 olurken devamndaki toparlanma ile sonraki ayda yzde 67 seviyesine kmtr. 2010 Mays aynda ise kapasite kullanm oran % 72ye kmtr.

177
177

BLG VE TEKNOLOJ

Sektrdeki Ar-Ge ve yenilik harcamalarnn arttrlmas gerekmektedir. in ve Hindistan zellikle dk teknolojili makine sektrnde retimlerini hzla arttrmakta ve nemli rekabet basks yaratmaktadr. Bu dnemde Trkiyede sektrn uluslararas rekabet gcn arttrabilmesi iin talebe ynelik makine retimine geerek orta ve yksek teknolojili makine retimini arttrmas gerekmektedir. Bu da nemli dzeyde Ar-Ge faaliyeti yapma zorunluluunu beraberinde getirmektedir. Baka yerde snflandrlmam makine ve tehizat imalat sektrnde 2005 ylnda Ar-Ge iin yaplan harcamalar zel kesimde Ar-Ge iin yaplan toplam harcamalarn yzde 11,1i ve imalat kesimi harcamalarnn yzde 15,2sini oluturmaktadr.36

Sektrn zayf yanlarndan bir tanesi fikri mlkiyet haklarnn korunamamas sonucu baka firmalarca imal edilen makinelerin kopyalanarak imal edilmesidir. Son yllarda faydal model ve patent bavurularndaki art bu konuda eitli iyilemeleri iaret etmektedir. Ayrca, AB Mevzuatna uyum kapsamnda fikri mlkiyet haklarna aykr uygulamalarn daha sk denetlenmesi ve bunlara yaptrm uygulanmas, daha az maliyetli ve hzl patent ve faydal model alma ilemlerinin, baka firmalarn imal ettikleri makinelerin kopyalanarak piyasaya srlmesini byk lde nleyecei dnlmektedir.

Nitelikli ara eleman temini sektr iin nemli bir sorundur. Birok endstri meslek lisesinde kullanlan eitim amal makine veya

36

TK, 2007, 2005 Yl Aratrma ve Gelitirme Faaliyetleri Aratrmas, Say: 129, Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni, Ankara.

tezghlar olduka eski model olduundan, yetitirilen elemanlar gnmzde kullanlan makineler hakknda yeterli bilgi ile donatlmam olarak mezun olmakta ve sanayi kurulularnn beklentilerine uygun formasyonda bulunmamaktadrlar. Milli Eitim Bakanlnn meslek liseleri reformu, baz OSB firmalarnn bir araya gelerek meslek liseleri kurmalarna izin verilmesi, OSBler iinde eitim merkezlerinin kurulmas, ara eleman ve ii niteliklerini gelitirici programlar uygulamaya almalar ile bu soruna zm getirilmesi planlanmaktadr. Bundan sonra alabilecek teknik meslek okullarnn, organize sanayi blgeleri iinde veya ok yaknnda olmas, rencilerin uygulamal dersler iin bu blgedeki sanayi kurulularndan yararlanmalarnn salanmasna imkn verebilecektir. Ayrca, nitelikli eleman temin edilmi olmas da yetmemekte, bu elemanlarn gelien teknolojileri uygulayabilmeleri iin firma ii eitimlerine de nem verilmesi gerekmektedir.

178
178

Sektrdeki firmalarn ounlukla kk lekli aile firmalar olmalar nedeniyle rnlerin teknolojik seviyelerini arttrmak amacyla yapacaklar yatrmlar iin finansmana erimekte sknt ekmektedirler. Bu sorunu zmek amacyla sektrdeki kk lekli firmalar, tm KOBlerin faydalanabilecei TUBTAK-TEYDEB, TTGV ve KOSGEB Ar-Ge fon ve kredi desteklerinden yararlanmaktadr. Ayrca Trk firmalar AB 7. ereve Program kapsamndaki Ar-Ge desteklerinden de yararlanabilmektedir. Ayrca, Mart 2008de yrrle giren AR-GE tevik yasas ile 50 kiiden fazla AR-GE personeli istihdam eden merkezlere vergisel tevikler getirilmitir, ancak sz konusu destein, sektrn istihdam yapsn etkileme gc, mikro ve kk lekli firmalar baskn olduundan ok dk kalmaktadr. Son dnemde eitlenen bu aratrma kaynaklarndan etkin bir ekilde yararlanlabilmesi iin sektrdeki eitim programlarnn arttrlmas ve hzlandrlmas planlanmaktadr. Ayrca sektrdeki Ar-Ge personelinin saysnn arttrmaya ynelik giriimlerin balatlmas ngrlmektedir. te yandan sektrdeki firmalarn pek ounda mhendislik hizmeti, danmanlk ve mali denetim kurumunun ileyii yetersizdir.

REKABET

Trk makine imalat sektr genel olarak kk lekli aile firmalarndan olumaktadr. 15 AB lkesinde makine imalat sanayinde 20 ve daha ok kii altran 21.315 firma faaliyet gsterirken, 2002 yl TUK genel sanayi iyeri saymna (GSS) gre makine sektrnde imalat yapan, bakm ve onarm faaliyetleri gerekletiren toplam 19.335 firma bulunmaktadr. Trkiyedeki firmalarn yaklak yzde 90 1-9 kii altran firmalardan olumaktadr. Bu yap zellikle firmalarn verimliliklerini, teknoloji gelitirme kapasitelerini olumsuz etkilemekte ve sektrdeki firmalarda ciddi bir lek sorunu olduuna iaret etmektedir. Rekabet basknn artmas, nmzdeki dnemde sektrde ksmi bir konsolidasyon ve birlemelerin olmas ihtimalini kuvvetlendirmekte ve bu alanda kamu tarafndan alnacak tedbirlerin nemini arttrmaktadr.

Zorlaan rekabet karsnda maliyetleri drebilmek iin, makine sektrnde daha nce ou KOB yapsndaki yan sanayi kurulularndan salanan girdilerin, dnyann neresinde daha ucuz ise o lkelerden salanlmasna ynelindii ithalat rakamlarna bakldnda da grlmektedir. Bu gelime KOB yapsndaki baz firmalarn imalatlarn durdurmalarna, hatta bazlarnn daha nce imal ettikleri ara mallarn ithalats durumuna gelmelerine neden olmaktadr. Bu durum, makine yan sanayinin gelimesinin nnde nemli bir engeldir.

Sektrde nemli bir rekabet sorunu gzlemlenmemektedir ve firma birlemeleri kstl kalmtr. Sektrde 1996-2006 yl arasnda 2

adet rekabet ihlali 4 tane birleme devralma dosyas, 1 tane muafiyet ve menfi tespit dosyas incelenmi ve toplam 8 milyon TLlik ceza kesilmitir.

YASAL DZENLEMELER

179
179

AB Teknik Mevzuatnn tamamna yakn Trk Mevzuat haline getirilmi olup, uygulamann etkinletirilmesi zerinde allmaktadr. zellikle Trkiyenin Gmrk Birlii erevesinde mallarn serbest dolam iin temel kriterleri ieren Yeni ve Eski Yaklam Direktiflerini uygulamakta olmas rn gvenlii konusunda yasal bir skntnn bulunmamasnn nemli nedenlerinden biridir. Yine rn standartlar konusunda AB Teknik Mevzuat kapsamnda zorunlu standart uygulamas yapmak mmkn deildir. Bu nedenle makine sanayine ynelik olarak AB Mevzuatlar ile eliecek ekilde, lkemizde de zorunlu standart uygulamas bulunmamaktadr. Bunun yannda dzenlenmemi alanlarda, dier AB lkelerinde de olduu gibi, bir takm zorunlu standart uygulamalar mevcuttur. 99/36/AT sayl Tanabilir Basnl Ekipmanlar Ynetmeliinin bir takm teknik esaslar Ulatrma Bakanl sorumluluundaki ADR ye dorudan atfta bulunmaktadr. Dolaysyla bu ynetmeliin tam anlam ile uygulamaya sokulmas, henz uygulamaya alnmam bulunan ADR Antlamasnn lkemizde hayat bulmasyla mmkn olacaktr. Bu nedenle sz edilen 99/36/AT sayl Ynetmelikteki Ulusal Koul maddesi nedeniyle, uygulamada bir boluk oluturmamas nedeniyle bu erevedeki bir takm standardn zorunlu uygulamas srdrlmektedir. te yandan lkemizde Trk Standartlarn oluturma grevi yasa ile Trk Standartlar Enstitsne verilmitir. TSEnin standardizasyon faaliyetleri erevesinde, AB Teknik Mevzuat iin byk nem arz eden uyumlatrlm standartlarn tamamna yakn Trk Standard haline getirilmitir. Makine sanayi iin nem arz eden uyumlatrlm AB Standartlar ve dier EN standartlar ile nem arz eden dier uluslararas standartlara Trk Standard olarak ulamak mmkndr.

Tm bu mevzuatlarn uygulamada etkinliinin salanmas etkili piyasa gzetimi ve denetimine baldr. Makine sanayi ile ilgili bu erevedeki temel ynetmeliklerden sorumlu olan Sanayi ve Ticaret Bakanl almalarn arttrarak srdrmektedir. Ancak bu noktada Bakanln kapasitesini arttracak ekilde alt yapsn desteklemek sektr iin nem arz etmektedir.

EVRE VE ENERJ

Makine sanayi sektrnde evre enerji verimliliine ilikin politikalar genel olarak AB mevzuatna evre bal altnda uyum sreci erevesinde ekillenmektedir ve birok direktifin yasal uyum sreci tamamlanm ve zorunluluk sreleri belirlenmitir. klim deiiklii ve emisyonlara ilikin olarak 2000/14/EC sayl Ak Alanda Kullanlan Tehizat Tarafndan Oluturulan evredeki Grlt Emisyonuna ilikin direktif 2006 ylnda uygulanmaya balanmtr. Yine Karayolu Dnda Kullanlan Hareketli Makinelere Taklan ten Yanmal Motorlardan kan Gaz Ve Parack Halindeki Kirletici Emisyonlara Kar Alnacak Tedbirlerle lgili Tip Onayna ilikin 97/68/EC sayl Ynetmelik 2002/88/EC, 2004/26/EC sayl Ynetmelikleri de kapsayacak ekilde Trkiye mevzuat olarak uyumlatrlmtr.

evresel anlamda atklarla ilgili olarak evre ve Orman Bakanl sorumluluundaki Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii ve Ambalaj ve Ambalaj Atklarnn Kontrol Ynetmelii makine sanayini dier etkileyebilecek ynetmeliklerdir. Ancak birok sektr yatay olarak ilgilendiren ve Avrupa Birliinde 1 Aralk 2008 itibari ile yrrle girmi olan REACH tznn de sektr nemli oranda etkilemesi beklenmektedir. Makine sanayindeki enerji kullanm verimliine ilikin Yeni Scak Su Kazanlar ve Sanayi D Yeni veya

Mevcut Binalarda Scak Su retimi ve Ortam Istmas iin Kullanlan Is Jeneratrlerinin Performans ve Sanayi D Yeni Binalarda Dahili Scak Su Datm ve Is Yaltmn dzenleyen ynetmelikler olan 92/42/AT ve 78/170/AT sayl ynetmeliklere uyum salanm ve retilen rnlerin uyumu zorunlu hale getirilmitir. Sektrn nmzdeki dnemde, Sanayi ve Ticaret Bakanl sorumluluuna verilen ve henz yaymlanma almalar yrtlen, enerji kullanan rnler iin eko-tasarm gereklerinin ayarlanmas iin bir ereve tekil eden, 2005/32/EC sayl Enerji Kullanan rnlerin evreye Duyarl Tasarmna likin Ynetmelikten de nemli lde etkilenmesi beklenmektedir. Makine sektr zellikle i pazarda artan ithal mallar sonucu ihracata ynelmitir. Sektr ihracat 2001 ylndaki 1.7 milyar dolardan 2007 ylnda 8.7 milyar dolarlk deere ulamtr. hracatn ithalat karlama oran 2005 yl rakamlar ile yaklak yzde 40 dzeyine karken, retimin yzde 27sini ihra etmitir. Bu dnemde sektrnn en nemli ihracat partnerleri Almanya, Fransa, talya, ABD olurken onlar Rusya, Romanya, spanya Irak ve ran izlemektedir.

TK verilerine gre 2009 ylnda, 84. fasl itibariyle, lkemizde 17,1 Milyar ABD Dolar deerinde makine ithalat gereklemitir. Bununla birlikte makina ihracatmz, TK geici verilerine gre, 2010 yl Ocak-Temmuz dnemi itibariyle bir nceki yln ayn dnemine gre yzde 15,5 orannda bir art ile 5,2 milyar ABD Dolarna ulamtr. 2010 yl iin sz konusu dneme ait makine ithalatmz bir nceki yla gre yzde 18,5 dzeyinde artarak 11,2 Milyar ABD Dolarna ykselmitir.

180
180

DI REKABET EDEBLRLK VE TCARET

Sektr genel olarak ihracatn AB lkelerine ynlendirmekle birlikte zellikle gelimekte olan komu lkelerini hedeflemektedir. Ancak zellikle hzla gelimekte olan dier pazarlarn da hedeflenmesi ve bu pazarlara eriimin nnde engel olan gmrk duvarlarnn azaltlmas byk nem tamaktadr. Trk Makine Sanayinde faal olan firmalarn, son yllarda hzla gelien ve byyen Uzak Dou lkeleri pazarlarna yeteri kadar ynelmedii grlmektedir.

Sektr fiyat bakmndan rekabet gcne sahiptir ancak dier faktrler, zellikle kredi imkn devreye girdiinde rekabet ansn kaybettii gzlenmektedir. Sektr gelimi lkelerdeki imalatlarn fiyatlarna gre iilik cretlerinin dkl ve 2001 sonras dnemdeki verimlilik artlar nedeniyle yzde 10-15 kadar daha dk sat fiyatlar uygulayabilmektedir. Ayrca iilik maliyetlerine ek olarak tasarmda alan mhendis ve teknik elemanlarn cretleri de gelimi lkelerdeki emsallerine gre daha dk dzeydedir. Bunun salad maliyet avantaj sipari zerine makine imalatnda maliyeti drmekte, rekabet gcn artrmaktadr. Ancak finansmana eriimi daha iyi olan lkedeki imalatlar, 1-2 yl demesiz, 7 yla kadar (bazen daha uzun sreli) kredi imkanlar ile teklif verebildikleri iin fiyatn uygunluu ikinci planda kalmaktadr. Bu nedenle yurt dnda (Hermes, Kofas. v.b. gibi) rnekleri olan firmann mali yapsna zarar vermeden ok taksitli sat yapabilmelerine imkan salayacak finansman sistemlerinin gelitirilmesi gerekmektedir.

Trk mevzuat haline getirilmi olan AB teknik mevzuat uygulamalar sektrn rekabet gcn iki ynl olarak etkileyebilmektedir. D ticaretin nemli bir blmnn AB yesi lkelerle yapld dnldnde, teknik mevzuata tam uyum salam firmalarn AB pazarnda rekabet gc olumlu olarak etkilenmektedir. Bununla birlikte, teknik mevzuata uyum beraberinde maliyet art da getirmektedir. Bu ereveden bakldnda, teknik mevzuata uygun olmayan yerli veya ithal rnlerin piyasada yer almalar, teknik

mevzuata uygun rn reten firmalar bakmndan rekabet gc kayb ve haksz rekabet olarak ortaya kmaktadr. Bu hususun nne geilmesi, uygulanmakta olan piyasa gzetimi ve denetimi faaliyetlerinin etkinliinin arttrlmas ile salanabilecektir.

Firmalarn rn teknolojisini ykseltip rekabet gcn arttrmalar nnde bir dizi engel bulunmaktadr. Firmalarn zellikle yenilikilik kapasitesini arttrmak iin yapaca Ar-Ge almalarn byk lekli firmalar yapabilirken kk lekli firmalar bunu finanse edememektedirler. Nitelikli igcnn istihdam edilmesinde kk lekli firmalar sknt ekmektedirler. Bu nedenlerle zellikle istihdam zerindeki yklerin azaltlmas ve KOBlerin finansmana eriiminin arttrlmas byk nem tamaktadr. Ayrca kk firmalarn kmelenmeleri ile oluturulacak ortak Ar-Ge merkezlerinin kurulmas da bir alternatif olarak ortaya kmaktadr.

Makine sektrnde daha nce yaplan satlarn referans, daha sonraki satlara olumlu etki yapmaktadr. Marka imajnn yaratlmas byk nem tamaktadr, nk dnyada asrlk firmalarn tannm isimleri yannda yeni isimlerin yer edinmesi olduka zordur.

181
181

STHDAM VE CORAF BOYUT

Sektr son dnemde genel imalat Sanayi iinde istihdam yaratma potansiyeli asndan roln pekitirmektedir. 2002 yl GSS sonularna gre NACE snflandrmas dikkate alndnda sektrde toplam 145.949 kii almakta ve bu imalat Sanayi toplam istihdamnn yzde 6,6sna denk gelmektedir. Sektrde zellikle 2002 ylndan itibaren alan saysnda Trkiyedeki genel imalat sanayine ve AB-27deki makine sanayine oranla ok daha hzl bir art yaanmtr. Bu istihdamn yzde 30u ve 24 srasyla 1-9 ve 10-49 kii altran firmalarda istihdam edilirken, yzde 29u 250 kiiden fazla alan olan firmalarda istihdam edilmektedir. Bu da sektrde mikro ve kk lekli firmalarn orta lekli hale geip lek bytmeleri iin gereken stratejilerin istihdamn daha da artmas iin gerekli olduunu iaret etmektedir. Son yllarda dviz kurlarnn devaml d gstermesi ara mal ithalatn tevik etmektedir. Bu gelime, gerek makine imal eden kurulularda, gerekse yan sanayi kurulularnda istihdamn istenilen oranda artmasn engellemektedir. Makine ve tehizat imalat sektrnde TK verilerine gre 2008 ylnda istihdam 2007 ylna gre yzde 4.87 art gstermitir.

Makine imalat sanayi genel olarak Bursa, stanbul, Kocaeli, Trakya dahil Marmara Blgesi, zmir, Eskiehir, Ankara, Konya, Gaziantep illeri ve ukurova blgesinde younlamtr. Takm tezgh imalat daha ok Bursa, Kocaeli, stanbul, zmir ve Konyada n planda olan alt sektrdr. Bu iletmelerin yzde 45i ehir ii ve yerleim alanlarnda konumlanmken yzde 28,3 OSBlerde yer almaktadr.

EK 2.3: Beyaz Eya Sanayi Alt Sektr

GENEL BAKI

Beyaz eya sektr olduka rekabeti bir yapya sahiptir. Sektrn rekabet gcn daha da arttrmak iin eitli politikalara ihtiya vardr. Sektrn hedefine ulaabilmesi iin zellikle enerji ve istihdam maliyetlerinin azaltlmas byk nem tamaktadr. Ayrca yan sanayideki Ar-Ge faaliyetlerindeki art da sektrn rekabet gcn daha da arttracaktr. AB evre mevzuatna uyum srasnda ise sektr zerindeki etkiler dikkate alnarak yeni direktiflerde ABdeki uygulamalar beklemekte fayda grlmektedir.

BLG VE TEKNOLOJ

Sektr Ar-Ge faaliyetleri asndan Trkiye geneline gre daha baarldr. Daha nce yalnzca teknoloji gelitirme blgelerinde uygulanan Ar-Ge teviklerinin, Mart 2008de yrrle giren Ar-Ge Kanunu ile 50 kiiden fazla alan olan firmalara getirilmesi ile byk firma youn sektrn aratrma harcamalarnn daha da artmas beklenmektedir. Ancak yzde 90 KOB niteliinde olan yan sanayinin sistematik bir Ar-Ge faaliyeti bulunmamaktadr. Bu noktada yan sanayine de Ar-Ge destekleri verilebilmesi iin niversite ibirlii iin gerekli destek ve alt yapnn hazrlanmas hedeflenmektedir.

182
182

Sektrde genel olarak teknik ara elaman yetitirilmesi iin gerekli dzenlemeler yaplarak sanayinin ihtiyac olan mesleki eitim grm elemanlar ve ara elemanlarn eitiminin salanmas gerekmektedir. Ayrca zelikle aratrma gelitirme kapsamnda bu alanda alacak yabanc uzmanlarn alma ve oturma izinlerinin basitletirilmesi de nemlidir. Teknik eleman saysn ve niteliini arttrmak, ara elaman ve ii niteliklerini gelitirici programlara ynelik kapsaml bir giriim balatlmas sektrn rekabet gcne kritik bir kakt yapacaktr.

Sektrdeki ticari anlamalar ve bayi, servis tekilatlar AB ile uyumlatrlan rekabet hukukumuz ile uyumlu hale getirilmitir ve ciddi rekabet sorunu ile karlalmamtr.

REKABET

Tketici gvenlii iin yasal altyap oluturulmutur ancak denetimde skntlar bulunmaktadr. Yeni tketici kanunu, bal ynetmelikleri ve rn gvenlii ile ilgili karlan dzenlemelerle lkemiz AB uyumunu byk lde gerekletirmi, tketici haklarnn korunmasnda ok nemli iyiletirmeler salanmtr.

YASAL DZENLEMELER

Avrupaya ynelik ihracat 90l yllardan beri gn getike artan beyaz eya sektr, bu youn ihracat sebebiyle uzunca bir sredir zaten AB mevzuatna tam uyum gstermektedir. rn gvenlii, rnn ABde geerli tm teknik dzenlemelere uygun olduunu belirten CE iaretlemesi sektrmz yakndan ilgilendiren pek ok AB yasal dzenlemesi, katlm srecinde, T.C. mevzuatnda da uyumlatrlmtr. AB lkelerinden ikinci el beyaz eya ithalatn serbestletirecek ynetmelik konusunda grmeler ise Gmrk Birlii Fasl altnda devam edecektir.

Genel olarak ihracat arlkl alan sektr AB direktiflerine uyum alannda olduka ileri dzeydedir. Ancak i piyasa iin ise bu uyum sreci devam etmektedir.

183
183

Enerji verimlilii konusunda ABye uyum sreci devam etmektedir. Baz elektrikli ev eyalarnn enerji ve performans deerlerinin sata sunulan rn zerinde gsterilmesini salayan enerji etiketlemesi gibi, sektrmz yakndan ilgilendiren pek ok AB yasal dzenlemesi, katlm srecinde, T.C. mevzuatnda da uyumlatrlmtr. Ayrca Enerji Kullanan rnler (EUP Energy Using Products) direktifinin uyumlatrlmas iin almalar balatlmtr.

EVRE VE ENERJ

Elektrikli ve elektronik eya reticilerinin piyasaya sunduklar rnlerden kaynaklanan atklarn toplanmas ve geri dntrlmesi ykmll getiren WEEE Direktifinin ve yine bununla ilikin olarak retimde baz maddelerin kullanlmasn kstlayan RoHS direktifinin uyumlatrlmas ve yrrle girmesi ile sektr zerinde nemli maliyetler yaratmas beklenmektedir. Bu konular inceleyen uyumlatrma ve ynetmelii hazrlama almalar devam etmektedir.

ISPM 15 (Bitki salnn korunmas, ahap ambalajlarn iindeki mikro organizmalarn eitli yntemlerle yok edilmesi ve gerekli belgelendirmenin yaplmas) konusunda ihracat irketlerimiz 2004 ylnda balayan almalarla, AB ve Trkiyedeki gereklilikleri belirlemi ISPM15 standard uygulamasna gei yapmlardr. lkemizde de AB ile uyumlu bir ekilde Tarm ve Kyileri Bakanl gerekli yasal dzenlemeleri karm durumdadr.

evre mevzuatnn uyumlatrlmas srasnda sektrel etkiler gz nne alnarak bir strateji gelitirilecektir. Sektr uluslararas firmalarla youn rekabet ierisinde, tm mevzuata uygun, hatta mevcut gerekliliklerin de zerinde evreci rnler piyasaya sunmaktadr. Avrupann en az enerji tketen buzdolab ve bulak makinesi Trkiyede retilmekte olup, bunun yannda pek ok evre dlleri alnmtr.

Beyaz eya sektr byk beyaz eyalarda, yaklak 25 Milyon adetlik kurulu retim kapasitesiyle ABnin ikinci retim ss konumundadr. 2009 ylnda beyaz eyada 15.780.000 adet retimin %70i ihra edilmitir. Sektr AB pazarnda yzde 20 pazar payna sahiptir ve 2005 Eyll sonu itibariyle retiminin yzde 64den fazlasn 90 lkeye ihra eder duruma gelmitir. Bu ihracatn yzde 80i Avrupa Birlii lkelerine yaplmaktadr. Sektrn 2013e kadar ihracatn yllk ortalama yzde 12 arttrmas beklenmektedir. 37

DI REKABET EDEBLRLK VE TCARET

Sektrn ihracat performans nnde bir dizi sorun bulunmaktadr. ncelikle rekabet gcnn deerlenen kura ramen devam edebilmesi iin girdi maliyetlerinin drlmesi, istihdam maliyetlerinin azaltlmas gereklilii n plana kmaktadr. Bununla ilikili olarak istihdam zerindeki ykleri azaltan yeni yasa ile birlikte sektrn istihdam maliyetlerine ilikin sorunlarnda azalma beklenmektedir. Ayrca ihracat ve ithalat srelerimizdeki gerekli belge ve onay saysnn okluu sektrmz olumsuz etkilemekte, maddiyat ve zaman kayplarna yol amaktadr. zellikle yeniden tanm yaplan A tipi Gmrke Onaylanm Kii Statsnn daha da gelitirilmesi ve imalatn yaknnda ve fabrika ilerinde gmrk ilemlerinin yaplmasna olanak salanmas firmalarn tedarik hzn arttracak ve hedef pazar olan ABye daha fazla ihracat yaplabilmesini salayacaktr.

184
184

Bununla birlikte, Polonya gibi ABye yeni ye lkeler tarafndan salanan bedelsiz ve ok dk arazi maliyetleri, pazara yaknlk, demiryolu tamacl ile dk navlun cretleri ve dk iilik maliyetleri, bu sektrde lkemize gelen yatrmlarn sz konusu lkelere ynelmesine yol aabilecektir.

TK sanayi retim endeksine gre, 2005 yl baz alndnda beyaz eya ve kk ev aletlerinin imalat sektrlerini kapsayan elektrikli ev aleti imalat sektrnn retimi 2007 ylna kadar yzde 24,2 artmtr. 2008 ylnda etkisi ar bir ekilde hissettiren krizin etkisiyle sektrn retimi azalma eilimi ierisine girmi olup, 2009 ylnda yzde 15 dzeyine gerilemitir. Aylk sanayi retim endeksine (TK) bakldnda 2009 yl ilk iki aynda dme eiliminin artarak srd, sektre ynelik olarak alnan kriz nlemlerinin dme eiliminin azalmasnda etkili olduu ve Mart aynda ise bir toparlanma gerekletii grlmektedir.

STHDAM VE CORAF BOYUT

Sektrdeki retim tesislerinin Ankarann batsnda ve arlkl olarak Marmara blgesinde younlamaktadr. Bu durum lojistik ve yan sanayi geliimine bal olarak gelimitir.

37

DPT. 2006. Makine ve Metal Eya Sanayi zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara

EK 2.4: Elektrik ve Elektronik Sanayi

ekil Ek 2.4.12: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar retim Endeksi

ekil Ek 2.4.11: Bro Makineleri ve Bilgisayar malat retim Endeksi

Kaynak: TK

Kaynak: TK

ekil Ek 2.4.13: Radyo, Televizyon, Haberleme Tehizat retim Endeksi

ekil Ek 2.4.14: Tbbi,Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat retim Endeksi

185
Kaynak: TK

Kaynak: TK

185

ekil Ek 2.4.15: Bro Makineleri ve Bilgisayar malat stihdam Endeksi

ekil Ek 2.4.16: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar stihdam Endeksi

Kaynak: TK

Kaynak: TK

186
Kaynak: TK

ekil Ek 2.4.17: Radyo, Televizyon, Haberleme Tehizat stihdam Endeksi

ekil Ek 2.4.18: Tbbi, Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat stihdam Endeksi

Kaynak: TK

186

ekil Ek 2.4.19: Bro Makineleri ve Bilgisayar malat hracat Endeksi

in

ekil Ek 2.4.20: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar hracat Endeksi

600 500 400 300 in Hindistan AB 12 Trkiye Brezilya AB 15

2500
AB 12

2000

1500

1000
Trkiye

200 100 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

500
Hindistan AB 15 Brezilya

0 2005

2005

1995

1996

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Yllar (Deerler 1995 yl baz alnarak endekslenmitir.)

Yllar (Deerler 1995 yl baz alnarak endekslenmitir.)

Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamalar

Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamalar

187
Trkiye

ekil Ek 2.4.21: Radyo, Televizyon, Haberleme Tehizat hracat Endeksi

1400 1200 1000 800 600
Hindistan AB 15

1400
in

ekil Ek 2.4.22:Tbbi,Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat hracat Endeksi

Trkiye in AB 12 Brezilya

1200

1000
AB 12 Brezilya

800

600
400 200 0

400

200 2005

Hindistan AB 15

1995

1996

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Yllar (Deerler 1995 yl baz alnarak endekslenmitir.)

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003 Yllar (Deerler 1995 yl baz alnarak endekslenmitir.)

2004

2005

Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamalar

Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamalar

187

ekil Ek 2.4.23: Bro Makineleri ve Bilgisayar malat Ksmi Verimlilik Endeksi

ekil Ek 2.4.24: Endeksi

B.Y.S.Elektrikli Makine ve Cihazlar Ksmi Verimlilik

Kaynak: TK Kaynak: TK

ekil Ek 2.4.25: Radyo, Televizyon, Haberleme Tehizat Ksmi Verimlilik Endeksi

ekil Ek 2.4.26: Tbbi, Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat Ksmi Verimlilik Endeksi

188
Kaynak: TK

Kaynak: TK

188

ekil Ek 2.4.27: Bro Makineleri ve Bilgisayar Sanayi novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004)
Yunanistan Portek iz Malta Lksem burg Litvanya Kbrs talya Fransa Estonya Bulgaristan Almanya Macaristan spanya Belika ek sve Rom anya Slovakya Norve Polonya Danim arka Trkiye

ekil Ek 2.4.28: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar Sanayinde novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004)

Norve Slovakya Portekiz Macaristan Litvanya talya Fransa spanya Estonya Alm anya Bulgaristan sve Polonya Rom anya ek Cum huriyeti Trkiye Hollanda

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Kaynak: COMTRADE, TK Kaynak: COMTRADE, TK

189
60% 70% 80% 90% 100%
Yunanis tan Slovakya Porte kiz M acaris tan Litvanya Kbrs talya Fransa Estonya Alm anya Bulgaris tan s ve Nor ve ek Cum huriyeti Belika Lk sem burg spanya Rom anya Polonya Trk iye

ekil Ek 2.4.29: Radyo, Televizyon, Haberleme Tehizat Sanayinde novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004)

ekil Ek 2.4.30: Tbbi, Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat Sanayinde novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004)

Norve Slovakya Portekiz Litvanya Fransa Yunanis tan Estonya Almanya Bulgaris tan Belika talya Romanya Macaris tan ek spanya sve Malta Trkiye Polonya

0%

10%

20%

30%

40%

50%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Kaynak: COMTRADE, TK

Kaynak: COMTRADE, TK

189

Tablo Ek 2.4.4: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar Sanayi Genel Grnm Sektrn aktiflerinin imalat sanayi genelinde pay (yzde) (2008) * 3.61 retimin imalat sanayi iindeki pay (yzde) (2006) alanlarn imalat sanayi istihdam iindeki pay (yzde)(2008) * Toplam imalat sanayi ithalat iindeki pay (yzde) (2009) Toplam imalat sanayi ihracat iindeki pay (yzde) (2009) Sektrn ar-ge harcamasnn imalat sanayi geneline oran (yzde)(2008)*
Sistemi

Tablo Ek 2.4.3: Bro Makineleri ve Bilgisayar Sanayi Genel Grnm Sektrn aktiflerinin imalat sanayi genelinde pay (yzde) (2008) * 0.10 0.28 0.09 2.37 0.11 0,07 3.61 3.74 5.96 4.29 13.13

retimin imalat sanayi iindeki pay (yzde) (2006) alanlarn imalat sanayi istihdam iindeki pay (yzde) (2008) * Toplam imalat sanayi ithalat iindeki pay (yzde) (2009) Toplam imalat sanayi ihracat iindeki pay (yzde) (2009) Sektrn ar-ge harcamasnn imalat sanayi geneline oran (yzde)(2008)*

Kaynak:TK,TSAD 2008 Trkiye Sanayine Sektrel Bak * Giriimci Bilgi

Kaynak:TK, TSAD 2008 Trkiye Sanayine Sektrel Bak, * Giriimci Bilgi Sistemi

Tablo Ek 2.4.5: Radyo, Televizyon, Haberleme Tehizat Sanayi Genel Grnm Sektrn aktiflerinin imalat sanayi genelinde pay (yzde) (2008) * 0.50 5.97 0.42 4.19 2.01 2.36
Sistemi

190
190

Tablo Ek 2.4.6: Tbbi, Hassas ve Optik Aletler ve Saat malat Sanayi Genel Grnm Sektrn aktiflerinin imalat sanayi genelinde pay (yzde) (2008) * 0.81 retimin imalat sanayi iindeki pay (yzde) (2006) 0.51 alanlarn imalat sanayi istihdam iindeki pay (yzde)(2008) * 0.90 Toplam imalat sanayi ithalat iindeki pay (yzde) (2009) 2.82 Toplam imalat sanayi ihracat iindeki pay (yzde) (2009) Sektrn ar-ge harcamasnn imalat sanayi geneline oran (yzde)(2008)* 0.39 0.63

retimin imalat sanayi iindeki pay (yzde) (2006) alanlarn imalat sanayi istihdam iindeki pay (yzde)(2008) * Toplam imalat sanayi ithalat iindeki pay (yzde) (2009) Toplam imalat sanayi ihracat iindeki pay (yzde) (2009) Sektrn ar-ge harcamasnn imalat sanayi geneline oran (yzde)(2008)*

Kaynak:TK, TSAD 2008 Trkiye Sanayine Sektrel Bak * Giriimci Bilgi

Kaynak:TK, TSAD 2008 Trkiye Sanayine Sektrel Bak * Giriimci Bilgi Sistemi

Elektronik sanayi, bilgi teknolojilerine kaynak tekil eden, yksek katma deerli bir ekonomik aktivite olmas asndan olduka nemli bir sektrdr.

GENEL BAKI

Trk elektronik sektr genel olarak bilgi paylam, tasarm, markalama, finansmana eriim, Ar-Ge, insan kaynaklarnn yetitirilmesi, ynlendirilmesi, yasal altyapnn yetersizlii ve kurumsallama asndan ciddi darboazlarla kar karyadr. Bunlara karn, AB pazarlarna yaknlk, dinamik bir i pazar, gen nfus, gelimi kalite kavram, iilik maliyetinin rekabet edilen lkelere nispeten daha az olmas ve sektrn yeni teknolojilere adapte olabilmesi asndan esnek olmas gibi avantajlara da sahiptir.

DPT koordinasyonunda hazrlanan Dokuzuncu Kalknma Plan Elektronik Sektr zel htisas Komisyonunda, sektrn vizyonu Dnya pazarlarnda aranlan rnlerin uluslararas standartlara uygun nitelikte ancak rekabet edebilir fiyatlarla lkemizde retilmesi ve tm dnya pazarlarna satlmas olarak vurgulanmtr.

Sektr, yaps ve rekabet koullar itibariyle Ar-Ge ve novasyona en ok nem verilen sektrlerin banda gelmektedir. Elektronik sanayinde rn ve retim sreleri teknolojileri byk bir hzla gelitirilmekte, rn mrleri de azalmaktadr. 2006da Trk elektronik sanayi yaklak 170 Milyon ABD Dolar tutarnda Ar-Ge harcamas gerekletirmitir. Bu sektrde Ar-Geye ciro zerinden ayrlan yzde 1,8 oranndaki pay Trkiyedeki genel ortalama olan yzde 0,7nin epey zerindedir.

Ancak tketici elektroniinde dnyadaki byk reticilerin Ar-Ge harcamalarna bakldnda, mevcut harcamalarn dzeyinin Trkiyede yeterli olmad anlalmaktadr: Dnya pazarlarnda sz sahibi en byk be firmann Ar-Ge harcamas/Net Sat orannn ortalamas yzde 5,6 iken, sektrde ihracat yapan firmalarmzn yzde 1-2 dzeyinde kald grlmektedir. Buna ek olarak, yenilikilik yapan firma oranlarna bakldnda, Trkiye neredeyse btn alt sektrlerde AB lkelerinin gerisinde kalmaktadr. Bu durum, elektronik sektryle ilgili iddial hedeflerin gerekletirilebilmesi iin bilgi ve teknolojiye daha fazla yatrm yaplmas ve bu amaca ynelik politikalara arlk verilmesi gerektiine iaret etmektedir.

191
191

BLG VE TEKNOLOJ

Ar-Ge faaliyetlerine yeterli kayna tahsis edilen sektrn ne km uluslararas firmalar aralarnda patent havuzlar oluturarak, sektrdeki hkimiyetlerini arttrmaktadr. rnlerin mrnn ksalmas; patent sahiplerinin yeni rnlerin retimini, satn, ksacas piyasadaki eilimleri kontrol etme imknn arttrmtr. zellikle TV sektrnde rakip firmalarn patent portfyne erime sknts yaayan Trk firmalar, rekabet edebilmek iin, patentli teknolojileri kullanmak ve lisans cretleri demek zorunda kalmaktadr. Bu alandaki sorunlarn almas iin sektrn uzun vadeli ve yeterli dzeyde Ar-Ge yapmas gerekmektedir. Ayrca firmalarn patent almalarnda destee ihtiyalar vardr.

Bununla birlikte yatrmlarda dikey koordinasyonunun salanmasna ihtiya vardr. rnein, sadece saysal televizyonun deil kaydedilmi saysal grnt oynatclarnn (DVD) da imal edilmesi ve bu rnler ile de d pazarda rekabete girilmesi gereklidir. Nihai rn tasarmndan ve montajdan ziyade ileri teknoloji entegre retim hatlarnn lkemizde kurulmas sektr tarafndan faydal grlmektedir.

Sektr nemli sayda yetimi beyaz yaka ve mavi yaka eleman istihdam etmektedir. Ancak uygun mfredat ile yetimi teknik eleman sknts mevcuttur. Dier gelimi lkelere oranla Trkiyede zellikle Ar-Ge personeli alannda bir kst olduu grlmektedir. Yksek rn kalitesini gerekletirmek iin retim srelerinin her safhasnda kalifiye elemana ihtiya duyulmaktadr. stidam edilen elemanlarn ie zg niteliklerinin gelitirilmesi yksek kalite yannda verimliliin artrlmas iin de zorunludur. alanlarn eitim ve altyap a irket ii eitimlerle kapatlmaya allmaktadr.

Ayrca, elektronik sektrndeki Ar-Ge, yenilikilik ve retim teknolojilerinin nemi dorultusunda, mevcut uygulamalarn

(SAN-TEZ, Teknoloji Gelitirme Blgeleri) yannda, leri Teknoloji Endstri Park (TEP) Projesi gibi somut projeler ile niversite sanayi ibirliinin salanmasna ihtiya vardr.

REKABET

Elektronik sektrnde Trkiyede 20ye yakn byk firma rekabet etmektedir. Sektrdeki dier firmalar byk ounlukla KOB niteliindedir.

Trkiye ile AB arasnda Gmrk Birliinin 1996 banda uygulamaya girme karar erevesinde, taraflar arasnda rnlerin serbest dolamnn salanabilmesi iin gmrk vergilerinin, miktar kstlamalarnn ve e etkili tedbirlerin kaldrlmasnn yan sra, Trkiyenin ABnin ticarette teknik engellerin ortadan kaldrlmasna ynelik mevzuatna uyum salamas da ngrlmtr.

YASAL DZENLEMELER

192
192

4703 sayl Kanun ile belirlenen rnlerin piyasaya arz koullar "ilgili teknik dzenlemeye uygunluk ve gvenli olmak eklinde zetlenebilir. Avrupa Birlii, mallarn serbest dolamn kstlayan tm teknik engelleri kaldrmak amacyla standardizasyon konusunda 1980'li yllarda deiik bir yaklam gelitirmek gereksinimi duymu; teknik uyumlatrma ve standardizasyon konusunda "Yeni Yaklam" ve bunun bir tamamlaycs olarak kontroller ve belgelendirme konusunda "Global Yaklam" gelitirmitir. Direktiflerin belirledii temel gvenlik gereklerine uyan rnlerin retimi ve piyasaya sunumu iin gerekli olan teknik zelliklerin dzenlenmesi grevi CEN ve CENELEC'e verilmektedir. Bu teknik zellikler zorunlu olmayp ihtiyari standart konumundadrlar. Avrupa Birliinde ulusal ya da uyumlatrlm standartlar ihtiyaridir. Zorunlu olan sadece direktiflerdir. Ulusal yetkililer, uyumlatrlm Avrupa standartlarna uygun olarak retilen rnlerin, direktifler tarafndan belirtilen temel gereklere uygunluu varsaymn kabul etmek zorundadrlar. Trkiyede sektrle ilgili yasal dzenlemeler AB mevzuatna CE iaretlemesini de ierecek ekilde tamamen uygundur.

EVRE VE ENERJ

Enerji verimlilii zerinde ok ciddi uygulamalara sahip olan ABde, belirli bir enerji verimlilii deerinin altnda performansa sahip olan rnlerin piyasaya sunulmas yasaklanmtr. Baz zararl maddelerin kullanmn snrlandran ABnin 2002/95/EC sayl RoHS Direktifi ile elektrikli ve elektronik rnlerde kurun, cva, kadmiyum gibi baz maddeler yasaklanmakta veya kstlanmaktadr. Sz konusu maddelerin snr deerlerin zerinde bulunmas durumunda o rn AB snrlar ierisine girememektedir. inde zararl maddeler ihtiva eden rnlerin imhas iin yksek maliyetli yasal dzenlemeler hayata geirilmitir. Trk reticileri de bu snrlandrmalara uygun bir retim yapmaktadrlar. RoHS direktiflerine uyum, sektrn rn birim maliyetlerini arttrm ve ilave yatrm maliyetlerine katlanmalarn gerektirmitir. 2002/96/EC sayl ABnin WEEE direktifi btn elektrikli ve elektronik rnlerin kullanm mrleri sonunda toplanmasna ve geri dntrlmesine hkmetmektedir. Bu ilemin maliyeti temel olarak reticilere yklenmitir. u anda Avrupada rnein televizyonda rn bana 10 Avroya varan WEEE direktifi maliyetleri sz konusudur. Ayrca Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan da

2005/32/EC (Eco-Design) evreye uyum direktifi uyumlatrma almalar devam etmektedir.

Enerji verimlilii konusunda ise, kesintisiz ve dk maliyetli elektrik enerjisi retimini gvence altna almas elektronik sektr iin nemlidir. Dier yandan, Trkiyede elektrik arzndaki daralma ve mevcut yatrmlarn yetersizlii dolaysyla doabilecek enerji darboaz da sektr tedirgin etmektedir.

Trk elektronik sektrndeki firmalar, dsatmlarnn byk bir ksmn AB lkelerine yapmaktadr. (ngiltere, Almanya ve spanya en nemli pazarlar oluturmaktadr.) rn mrnn gittike ksalmas ve rn eitlendirmenin nem kazanmas, Ar-Ge ve tasarm faaliyetlerinin nemini ok arttrmtr. Trk elektronik sektrnn rekabet gcn olumsuz etkileyen en nemli faktrlerden biri de Ar-Ge ve tasarm konusundaki yetersizliklerdir. Gerek finansal yetersizlikler, gerekse sektrniversite organik bann yeterince yaama geirilememesi sektrn kar karya olduu sorunlar arasnda yer almaktadr. Kurumsallamada yaanan yetersizlikler, uluslararas alanda irket evlilikleri ve stratejik ortaklklarn artmas vb. gelimeler Trk elektronik sanayinin rekabet gcn arttrmas nndeki nemli engeller ve tehditler olarak ortaya kmaktadr. Ayrca sektrn tm alt sektrlerine girdi salayan komponentler alt sektrnn rekabet gcnn zayf olmas tm dier alt sektrlerinin de rekabet gcn olumsuz etkilemektedir.

193
193

DI REKABET EDEBLRLK VE TCARET

Buna karn zellikle tketici elektronii, bilgisayar, telekomnikasyon alt sektrlerinin gelimesinde temel dinamik olan canl bir i pazarn varl, TSKnn modernizasyonu erevesinde Trk elektronik sektrne salanacak uzun vadeli destek, sektrn genelinde rekabet gcnn artmasnda deerlendirilmesi gereken frsatlardr. retim blgelerinin genellikle limanlara yakn oluu da sektre lojistik avantaj salamaktadr. En nemli ihra pazarlarmzdan biri olan Avrupa ile demiryolu balantsnn yeterli sefer says ile hzl ulama imkn verecek dzeye getirilmesi ilave lojistik avantajlar getirecektir. Ayrca, yeni pazarlarda servis ve yedek para a kurma zorunluluu sektr nemli bir rekabet basksyla kar karya brakmaktadr. Lojistik konularndaki gelimeler, yeni pazarlarda servis ve yedek para a konusunda nemli bir kolaylk salayacaktr. Gen nfusun ounlukta olduu Trkiyede, kalifiye eleman sknts yaayan elektronik sektr firmalarnn bu sknty eitim ve altyap desteiyle bir avantaja dntrmesi nem kazanmaktadr. Uzakdou rekabeti ihracat pazarlarnda Trk firmalarnn nne kmaya balayan nemli bir tehdittir. Uzakdou mallar zellikle elektronik aletler, kk ev aletleri ve klima konusunda pazarda ok nemli byklklere ulamtr. Bu durum pek ok irketi olumsuz etkilemekte ve istihdam kaybna yol amaktadr.

TK verilerine gre(ISIC Rev3 Snflamas); Bro, muhasebe ve makineleri ve bilgisayar imalat, baka yerde snflandrlmam elektrikli makine ve cihazlar, radyo, televizyon, haberleme tehizat ve cihazlar, tbbi aletler; hassas optik saatler ve aletler ihracat 2005 ylnda 5.3 milyar dolardan 2008 ylnda 7.8 milyar dolara kmtr. 2009 ylnda ekonomik krizin etkisiyle ihracat miktar 6.4 milyar dolara gerilemitir. Ayn ekilde ithalat 2005 ylnda 13.8 milyar dolardan 2008 ylnda 19.3 milyar dolara ykselmitir. 2009 ylnda ise ithalat 17 milyar dolara gerilemitir.

Kalifiye personel istihdamnn kritik bir neme sahip olduu elektronik sektrnde, firmalar nitelikli eleman bulmakta zorlanmaktadr. stihdam zerindeki vergi yk de kayt d istihdam tevik etmektedir.

Sektrde faaliyet gsteren firma says 2007 sonu itibariyle 500 civarndadr. Trk Elektronik Sanayi sektrnde, 2004 verilerine gre Trkiye genelinde sanayi odalarna kaytl 500 imalat firma tespit edilmitir. Faaliyet gsteren firmalarn 153 adedi stanbul Sanayi Odasna, 108i Ankara Sanayi Odasna, 75i Ege Sanayi Odasna, dierleri dier blgelerdeki sanayi odalarna kaytldr. Bu firmalarda alan personel says 31.300dr.

STHDAM VE CORAF BOYUT

BYS Elektrikli makineler dndaki dier tm alt sektrlerde, istihdam ABdeki sektre gre ok daha hzl bir ekilde artmtr.

Kk Ev Aletleri Sektrndeki reticilerin byk bir ksm stanbul ve Kayseri; bir ksm da Eskiehir, zmir ve ankrda bulunmaktadr. Elektromekanik sektrnde imalatn yzde 80i Marmara, Ege ve Anadoluda yer almaktadr. Bu dalmda genellikle YG, OG ve AG tehizatlar, G Trafolar YG, OG ve AG Kablo retimleri byk yer kaplamaktadr. Geriye kalan yzde 20lik retim ise Trkiyenin dier blgelerinde yaplmaktadr.

194
194

TK istihdam endeksi verilerine gre; Bro makineleri ve bilgisayar imalat ile Radyo, Televizyon, Haberleme Tehizat ve Cihazlar imalat sektrlerinin istihdamnn 2007 ylna gre 2008 ylnda azalm olduu, Elektrikli makine ve cihazlarn imalat ve Tbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile Saat imalat sektrlerinin istihdamnn ise srasyla yzde 5,5 ve yzde 2,7 orannda artm olduu grlmektedir.

EK 2.5: Tekstil Sanayi

ekil Ek 2.5.32: Giyim Eyas malat retim Endeksi

ekil Ek 2.5.31: Tekstil malat retim Endeksi

Kaynak: AB27 Verileri Eurostattan, TK Verileri TKden alnmtr.

Kaynak: AB27 Verileri Eurostattan, TK Verileri TKden alnmtr.

ekil Ek 2.5.33: Tekstil Sanayi stihdam Endeksi

ekil Ek 2.5.34: Giyim Eyas malat stihdam Endeksi

195
195

Kaynak: AB27 Verileri Eurostattan, TK Verileri TKden alnmtr.

Kaynak: AB27 Verileri Eurostattan, TK Verileri TKden alnmtr.

ekil Ek 2.5.35: Tekstil malat hracat Endeksi

350
in Trkiye AB 12

ekil Ek 2.5.36: Giyim Eyas malat hracat

300 250 200 150 100 50 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Yllar (Deerler 1995 yl baz alnarak endekslenmitir.) 2001 2002 2003 2004 2005
Hindis tan AB 12 Trkiye AB 15 Brezilya

350

300

in

250
Hindistan Brezilya AB 15

200

150

100

50 2001 2002 2003 2004 2005

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Yllar (Deerler 1995 yl baz alnarak endekslenmitir.)

Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamalar Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamalar

ekil Ek 2.5.37: Tekstil malat Ksmi Verimlilik Endeksi (1997=100)

ekil Ek 2.5.38: Giyim Eyas malat Ksmi Verimlilik Endeksi (1997=100)

196
Kaynak: TK

Kaynak: TK

196

ekil Ek 2.5.39: Tekstil malat Sanayinde novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004)
Norve sve Portekiz Macaristan Lithuania Italy Fransa Yunanistan Estonya Bulgaristan Belika Rom anya Slovakya Alm anya spanya ek Cum . Polonya Trkiye

ekil Ek 2.5.40: Giyim Eyas malat Sanayi novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004)

Portekiz Luksembu Litvanya Kbrs talya Fransa Yunanistan Estonya Bulgaristan Slovakya Macaristan Alm anya spanya sve Rom anya Belika ek Cum . Norve Polonya Hollanda Trkiye

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

197
0% 10% 20% 30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Kaynak: COMTRADE, TK

Kaynak: COMTRADE, TK

Tablo Ek 2.5.1: Tekstil malat Sanayi Genel Grnm 9.26 12.33 13.535 3.918 10.020 2.081

Tablo Ek 2.5.2: Giyim Eyas malat Sanayi Genel Grnm Sektrn aktiflerinin imalat sanayi genelinde pay (yzde) (2008) * retimin imalat sanayi iindeki pay (yzde) (2006) alanlarn imalat sanayi istihdam iindeki pay (yzde) (2008) * Toplam imalat sanayi ithalat iindeki pay (yzde) (2009) Toplam imalat sanayi ihracat iindeki pay (yzde) (2009) Sektrn ar-ge harcamasnn imalat sanayi geneline oran (yzde)(2009)* 3.87 4.05 9.58 1.59 10.06 0.93
Kaynak:TK, TSAD 2008 Trkiye Sanayine Sektrel Bak, * Giriimci Bilgi Sistemi

Sektrn aktiflerinin imalat sanayi genelinde pay (yzde) (2008) *

retimin imalat sanayi iindeki pay (yzde) (2006)

alanlarn imalat sanayi istihdam iindeki pay (yzde) (2008) *

Toplam imalat sanayi ithalat iindeki pay (yzde) (2009)

Kaynak:TK, TSAD 2008 Trkiye Sanayine Sektrel Bak, * Giriimci Bilgi Sistemi

Toplam imalat sanayi ihracat iindeki pay (yzde) (2009) Sektrn ar-ge harcamasnn imalat sanayi geneline oran (yzde)(2008)*

197

GENEL BAKI

Tekstil ve hazr giyim sanayileri Trkiyede gelimeye balayan ilk sanayi kollarndandr. Bu iki sektr, mevcut kurulu kapasite, ihracat ve istihdam gibi ltler gz nnde bulundurulduunda, Trkiye ekonomisi iin kritik bir neme sahip olup retim ve istihdam bakmndan en byk imalat sektrleridir. 2002 yl itibariyle Trkiyede tekstil ve hazr giyim sektrlerinde faaliyet gsteren firma says 56.041dir. Tekstil ve hazr giyim sektrlerinde faaliyet gsteren firmalarn, srasyla, yzde 81i ve 86s, 10 kiiden daha az kii altrmaktadr. Bu iki sektrde faaliyet gsteren iletmelerde istihdam edilen kii says, 2002 yl itibariyle 700.000 kiidir. Ancak, sektrdeki yksek kayt dlk dikkate alndnda bu saynn 2 milyon kiiye ulat sylenebilir. Trkiyenin toplam ihracat ierisinde bu iki sektrn pay, 2002 ylnda yzde 33ten, 2006 ylnda yzde 20ye gerilemitir. hracat art devam etse de tekstil ve hazr giyim rnlerinin toplam ihracat ierisindeki pay gerileme eilimindedir. 2005 ylnn banda AB ve ABDnin ine uyguladklar kotalar kaldrmalar ve daha sonrasnda 2005 ylnn ortalarnda yeniden; ancak bu sefer daha kstl sayda rne daha yksek kotalar uygulamaya balamalar bu durumun temel sebebidir. DT anlamalar erevesinde, AB ve ABDnin inde retilen rnlere uyguladklar kotalar, 2008 yl sonunda, tamamen kaldrmalar bu iki sektrn durumunu iyice zorlatrmtr. ABnin Hindistan, Gney Kore gibi sektrn tedarikisi konumunda bulunan lkelerle Serbest Ticaret Anlamas yaplmas karar, tercihli mene kurallarnn nc lke meneli rnlere avantaj yaratacak ekilde basitletirilmesi almalarnn balatlmas, ticari korunma aralarnn esnetilmesi giriimi nedeniyle sektrn rekabet gcn olumsuz etkilemektedir.

198
198

DPT koordinasyonunda hazrlanan Dokuzuncu Kalknma Plan Tekstil, Hazr Giyim ve Konfeksiyon zel htisas Komisyonu Alt Raporunda sektrn gl ve zayf yanlar; kar karya olduu frsatlar ve tehditler sralanmtr. Gl ynler arasnda; AB pazarna yaknlk, gncel teknolojinin varl, evre standartlarna uyum, sivil toplum rgtlenmesi ve etkili iletiim, retim zincirinin her halkasnda etkinlik gibi unsurlar saylmtr. Sektrn zayf ynleri ise, vergi ve benzeri yklerin yksek oluu, alt sektrler arasnda koordinasyonun yetersizlii, retim srelerinin maliyetinin ykseklii, ithal edilen rnlerin haksz rekabete yol amas ve hlihazrda geerli olan teknoloji, Ar-Ge ve eitim politikalar ile sektrn ihtiyalarna cevap verilememesi olarak belirlenmitir. Frsatlar arasnda ise, farkllama ve marka yaratma bilincinin ve tedarik zinciri ynetimi becerisinin gelimesi, sektrel konsolidasyon, stratejik ibirlikleri, birlikte hareket etme ve kmelemelerin yaygnlamas saylmtr. Son olarak, tehditler blmnde ise, arlkl olarak ine uygulanan kotalarn kalkmasnn yarataca etkiler, ABnin tekstile ynelik politikalarnn Trkiye zerindeki olumsuz yansmalar ve ithal iplik kullanmnn yaygnlamas gibi unsurlara yer verilmitir.

evre dostu retimi destekleyen, Ar-Ge, r-Ge ve yenilikilik yeteneklerini gelitiren, modernizasyon ve yenileme salayan yatrmlarn tevik edilmesi ile sektr iin gereken hammadde retiminin yerli kaynaklardan ve yeterli miktarda karlanmas iin petrokimya ve pamuk yatrmlarnn desteklenmesi sektr tarafndan talep edilmektedir.

BLG VE TEKNOLOJ

zellikle, inde retilen tekstil ve hazr giyim rnlerinin dnya pazarna girmesiyle beraber ucuz igc avantajn kaybeden sektrn, kresel rekabet basksna dayanabilmesi iin Ar-Ge ve r-Ge faaliyetlerine arlk vermesi yerinde olacaktr.

Trkiyedeki tekstil ve hazr giyim sektrnn, ABde yirminci yzyln sonunda gerekletirilen yapsal deiiklikleri gerekletirerek tedariki lke konumundan piyasa yapc lke konumuna gemesi gerekmektedir. Buna ek olarak, AB tekstil sanayileriyle birlikte Teknoloji Platformunda belirlenen alanlarda youn Ar-Ge almalar yaparak ok fonksiyonlu, interaktif giysiler ve ev tekstilleri ile yksek performansl teknik tekstillerin retimine geilmesi bir zorunluluktur. TBTAK tarafndan kurulan ve 400 milyon ABD dolar tutarnda bteye sahip olan Tekstil Aratrma Merkezi benzeri bir baka kurumun olmay sektrdeki yenilikilik kapasitesinin dklnn bir gstergesidir. Bu gibi merkezlerin kurulmasnn nnde iki trl kst bulunmaktadr. Birinci kst, finansal kaynan kstl oluudur. kincisi ise, bu gibi kurumlarda almaya uygun zelliklere sahip, nitelikli insan kaynann azldr.

ABdeki geleneksel tekstil iletmeleri, cirolarnn yzde 2-3n, yksek performansl teknik tekstiller ve zel yeniliki tekstil rnleri reten tekstil iletmeleri ise yzde 8-10unu Ar-Ge ve r-Geye ayrrken Trkiyede bu oran yzde 1in altndadr.

199
199

plik, dokuma, rme, nonwoven, tekstil terbiyesi ve konfeksiyonda dnyadaki talep eilimleri dikkatle takip edilmelidir. Sektrdeki retim desenini talebi dnyada hzla artan rnlerle uyumlu bir biimde deitirmek iin; yeni yatrmlarla mevcut kapasiteyi artrmak yerine, retimin teknolojik ieriinin iyiletirilmesine odaklanlmas gerekmektedir. Bu kapsamda 16.07.2009 tarihinde yaymlanan Yatrmlarda Devlet Yardmlar Karar ile ktl pamuk ileme yatrmlar, sentetik elyaf ve sentetik iplik retimine ynelik komple yeni, tevsi ve entegrasyon cinsindeki yatrmlar, iplik ve dokuma (yn iplii, akll ve ok fonksiyonlu teknik tekstil, hal, tafting, dokunmam ve rlmemi kuma, uval hari) konularnda modernizasyon yatrmlar haricindeki yatrmlara tevik belgesi dzenlenmemektedir. Ayrca, akll ve ok fonksiyonlu teknik tekstil yatrmlar eitli blgelerde tevik edilmektedir.

Trkiyede 12 niversitede tekstil mhendislii, 3 niversitede tekstil ve hazr giyim retmenlii, 100den fazla meslek yksek okulunda ise tekstil teknikerlii blmleri bulunmaktadr. Her yl 7500 kii tekstil teknikeri olarak mezun olmaktadr. Sektrn yllk tekstil teknikeri ihtiyac ise 2500dr. Sektrde alacak eleman bulma konusunda herhangi bir sknt yoktur. Ancak, tekstil ve hazr giyim sektrlerinde faaliyet gsteren iletmelerin mevcut igcnn beceri dzeyinden memnun olmadn sylemek mmkndr. Altyap ve retim eleman eksiklikleri sebebiyle lisansst retimde yeterli baar salanamad dnlmektedir.

REKABET

Tekstil ve hazr giyim sektrlerinde faaliyet gsteren ok sayda kk lekli firma bulunmaktadr. Dolaysyla, pazarda hakim durumda olan herhangi bir firma bulunmamaktadr. Ayrca, d ticaret alannda ithalatta korunma ve gzetim nlemleri, tekstil rnleri ithalat, dahilde ve harite ileme rejimi, haksz ticari uygulamalar gibi konularda dzenlemeler, Trkiye ile AB arasndaki Gmrk Birlii Anlamas erevesinde yaplmtr. D Ticaret Mstearln Ar-Ge yardm, evre maliyetlerinin hafifletilmesine ynelik tevikler, pazar aratrma destei, eitim yardm, istihdam yardm, yurtd ofis yardm, patent, faydal model, tasarm ve marka tescil harcamalarna ynelik destekler, fuar yardm ve Trk rnlerinin yurtdnda markalamasna ynelik desteklerinden tekstil ve hazr giyim sektrleri de yaralanmaktadr. Ayrca, Hazine Mstearl, KOSGEB, TBTAK,

EXMBANK gibi tevik veren kurulularn programlarndan da sektrn faydalanmas imkan mevcuttur. Ayrca 16.07.2009 tarihinde 2009/15199 sayl Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Bakanlar Kurulu Karar yaymlanm olup, 28 Temmuz 2009 tarihli Resmi Gazetede Hazine Mstearl tarafndan 2009/1 numaral Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Kararn Uygulanmasna likin Tebli yaymlanmtr.

Bakanlar Kurulu karar erevesinde sektrn hangi blgelerde ne eit destekler alaca belirtilmi olup ayrca 1. ve 2. blgelerde faaliyette bulunan iletmelerin 4. blgedeki illere tanmalar durumunda hangi desteklerden faydalanaca belirtilmitir

YASAL DZENLEMELER

Trkiyede tekstil ve hazr giyim rnleri ithalat ve ihracat AB ile imzalanan Gmrk Birlii Anlamas erevesinde gerekletirilmektedir. Dier sanayi sektrlerinde de olduu gibi Gmrk Birliinin yrrle girdii 1 Ocak 1996 tarihi itibariyle Ortak Ticaret Politikasna uyum ykmll kapsamnda AB mevzuatna uyum salanm bulunmaktadr. Bu balamda, ABnin 3030/93 ve 517/94 sayl Ynetmelikleri 95/6815 ve 95/6816 Sayl Bakanlar Kurulu Karar ve ilgili Ynetmelikler ile ulusal mevzuatmza aktarlmtr.

200
200

Trkiyedeki tekstil ve hazr giyim sektrnde, kili Tekstil Lif Karmlarnn Kantitatif Analiz Yntemleri Hakknda Ynetmelik (97/73/AT), l Tekstil Lif Karmlarnn Kantitatif Analiz Yntemleri Hakknda Ynetmelik (73/44/AT), Tekstil rnlerinin simlendirilmesine likin Ynetmelik (96/74/AT) hkmlerine uygun biimde faaliyet gsterilmektedir.

IPPC (Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol) Direktifi evre ile ilgili en nemli ereve dzenlemedir. Byk sanayi kurulularnn neden olduu kirletici emisyonlarn kontrol edilmesi iin dzenlenmitir. IPPC, BAT (Best Available Technology - Mevcut En yi Teknoloji) kullanmn gerektirmektedir. Sektr ilgilendiren dier dzenlemeler REACH tz ile ABye ihracat yapld iin uygulamas yaygn olan EKOTEKS (Ekolojik Etiket) dzenlemeleridir.

EVRE VE ENERJ

Tekstil ve hazr giyim sektrnn evreye en fazla zarar verme potansiyelini tayan kolu tekstil terbiyesidir. ABdeki tekstil ve hazr giyim rnleri ithalatlar, ithalatn yaptklar rnlerin evreye zarar verilmeden retildiinin belgelendirilmesini istemektedir. Bu yzden, Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol Brosu tarafndan yaynlanan Tekstil Sanayi in En Uygun Teknikler Referans Dokmannda belirtilen hususlara uyulmas, AB pazarna gerekletirilen ihracatn srdrlebilmesi iin nem kazanmaktadr. Trkiyedeki tekstil ve hazr giyim sektrlerinde faaliyet gsteren iletmelerin her geen gn artan bir blm sz konusu referans dokmanda sralanan hususlara zen gstermeye balamaktadr.

Devlet yardmlar uygulamalar kapsamnda bu sektrn evre dostu bir retim yapsna geii salayacak yatrmlar tevik edilecektir. 17 Aralk 2004te kurulan Tekstil Teknolojisi Platformunda, 2020 ylnda ulalmas ngrlen hedeflerin bir blm bio-materyaller ve bio-teknolojiler ve evre dostu ilemlerin belirlenmesine yneliktir.

DI REKABET EDEBLRLK VE TCARET

Trk tekstil ve hazr giyim sektr uluslar aras pazarlarda rekabet edebilirliini belirli bir lde srdrmektedir. Ancak bu sektrlerde maliyet avantajna dayal rekabet glemektedir. Ucuz igc avantajna sahip lkelerle rekabet edebilmek, ancak yksek katma deerli, kaliteli, modaya uygun, markal ve zamannda retimle mmkn olacaktr. Ayrca, ileri teknolojiler ieren teknik tekstillerin ve ok fonksiyonlu rnlerin gelitirilmesi nem arz etmektedir. Ancak bu sektrlerde, 2006 ylnda dnyadaki tekstil ihracatnn yzde 3,5ini yapan Trkiye, bu performansla sekizinci en byk ihracat konumundadr. Buna ek olarak, artan hammadde ihtiyacn karlayabilmek iin 2006 ylnda tekstilde dnyann en byk yedinci ithalats olmutur. Trkiyedeki tekstil ve hazr giyim firmalar, dnyann nde gelen tekstil ve hazr giyim reticilerinin arasnda olmakla beraber hammadde ve iilik maliyetleri ve dviz kurlarndan nemli lde etkilenmektedir.

ABnin Hindistan, Gney Kore gibi sektrn tedarikisi konumunda bulunan lkelerle STA yaplmas karar, tercihli mene kurallarnn nc lke meneli rnlere avantaj yaratacak ekilde basitletirilmesi almalarnn balatlmas, ticari korunma aralarnn esnetilmesi giriimi nedeniyle sektrn rekabet gcn olumsuz etkilemektedir.

Tekstil sektrnde kapasite kullanm oran 2008de yzde 75,5, 2009da yzde 71,8, 2010 ylnn ilk alt aynda ise yzde 76,6 olarak gereklemitir. Hazr giyim sektrnde ise kapasite kullanm oran 2008de 80,1, 2009da 75,8 ve 2010 ylnn ilk alt aynda 74,8 olarak gereklemitir.

201
201

2009 ylnda Tekstil sektrnn ihracatnda ortalama yzde 19,1, ithalatnda ise yzde 13,7 azal meydana gelmitir. 2009 ylnda Hazr Giyim sektrnn ihracatnda yzde 15,6, ithalatnda ise yzde 4,7 azal meydana gelmitir.

STHDAM VE CORAF BOYUT

Kayt d istihdam da gz nnde bulundurulduunda tekstil ve hazr giyim sektrlerinde yaklak 2 milyon kiinin alt tahmin edilmektedir. Ancak, 2006 alma statistiklerine gre, sektrde faaliyet gsteren 36.811 adet iyerinde kaytl 588.903 ii almaktadr.Gneydou Anadolu Blgesinde, GAP-GDEM projesi kapsamnda, bata Adyaman olmak zere GAP illerinde tekstil ve hazr giyim kmelerinin oluturulmas ynnde almalar yaplmaktadr.

Tekstil ve tekstil rnleri imalat ve Deri ve deri rnleri imalat sektrlerinin istihdam endeksine gre; 2008 ylnda bu sektrlerde 2007 ylna gre srasyla yzde 5 ve yzde 1 orannda azalma, kresel krizin etkisiyle emek youn olan bu sektrlerde istihdam kayb olduu grlmektedir.

EK 2.6: Gda Sanayi

ekil Ek 2.6.42: Gda ve ecek rnleri malat stihdam Endeksi

ekil Ek 2.6.41: Gda ve ecek malat Sanayi retim Endeksi

202
Kaynak: Eurostat

Kaynak: Eurostat

ekil Ek 2.6.43: Gda ve ecek rnleri malat hracat Endeksi

AB 12 Brezilya in Trkiye AB 15 Hindistan

300

ekil Ek 2.6.44: Gda ve ecek rnleri malat Ksmi Verimlilik Endeksi (1997=100)

250

200

150

100

50

0 2001 2002 2003 2004 2005

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Yllar (Deerler 1995 yl baz alnarak endekslenmitir.)

Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamalar

Kaynak: TK

202

ekil Ek 2.6.45: Gda ve ecek rnleri malat Sanayi novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004) Sektrn aktiflerinin imalat sanayi genelinde pay (yzde) (2008) * retimin imalat sanayi iindeki pay (yzde) (2006) alanlarn imalat sanayi istihdam iindeki pay (yzde) (2008) * Toplam imalat sanayi ithalat iindeki pay (yzde) (2009) Toplam imalat sanayi ihracat iindeki pay (yzde) (2009) Sektrn ar-ge harcamasnn imalat sanayi geneline oran (yzde)(2008)*
60% 70% 80% 90% 100%

Tablo Ek 2.6.1: Gda ve ecek rnleri malat Genel Grnm 11.08 9.67 9.07 2.62 6.22 4.03

sve Portekiz Litvanya talya Fransa Yunanist Estonya Bulgaris Malta Macarist spanya Almanya Slovakya Rom any Belika Hollanda Norve ek Polonya Danimar Trkiye

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Kaynak:TK, TSAD 2008 Trkiye Sanayine Sektrel Bak, * Giriimci Bilgi Sistemi

Kaynak: COMTRADE, TK

203
203

GENEL BAKI

Sektrn rekabet gcnn arttrlmas iin baz admlarn atlmas gerekmektedir. Sektrdeki firmalarn Ar-Ge potansiyelleri uzun vadede kresel rekabet edecek dzeyde grlmemektedir ve aratrma kurumlarnda mevcut olan bu altyap ile zel sektr arasnda ibirlii kurulmas byk nem arz etmektedir. te yandan sektrn tketici gvenliini gzetecek ekilde yeni standartlara ve uygulamalara gemesi hzlandrlmal ve evre konusunda sektrn AB uygulamalarna uzun vadede uyumu salanmaldr. Kayt dln azaltlmas ve zellikle tarm ve sanayi arasndaki ban yeterli kuvvette olmamas rekabet gcn olumsuz etkilemektedir. Bu ban glenmesi ve ulam altyapsndaki iyilemelerin destei ile sektrn corafi dalmnn daha da homojenlemesi salanabilecek ve zellikle az gelimi blgelerdeki istihdam artn sektr daha da destekleyecektir.

zellikle yeterli bilgi birikimine sahip olmasna ramen sektrdeki firmalar genel olarak yeniliki ve rekabeti kapasiteye sahip deildir. Ar-Ge altyaps biyoteknoloji ile tohum, fide, fidan ve damzlk retiminde sz edilen altyap yeterli; dier taraftan gen teknolojisinde zayf ve ilenmi rn eitlilii, gda ileme yntem ve srelerinde ise btn alanlarda Trkiyenin altyaps yeterli grlmektedir. Yine koruma, kontrol ve tedavi teknikleri ile hastalk- zararllarla savam ve entegre mcadeleyi etkinletirmede ise aratrmac potansiyeli, Ar-Ge altyaps, ilgili temel bilimlere hakimiyet yeterli bulunmutur. Ancak biyoteknoloji, gen teknolojisi ve koruma, kontrol ve tedavi teknikleri ile hastalk zararllarla savam ve entegre mcadeleyi etkinletirmede ise firmalarn yenilikilik yetenei ve rekabeti firmalarn zayf ya da yok olarak deerlendirilmitir. Bu sektrdeki firmalarn aratrma altyapsnn zayfln ortaya koymaktadr.

BLG VE TEKNOLOJ

Sektrdeki firmalarn rekabet gcnn arttrlmas iin bir dizi adm atlmas gerekmektedir. Sektrdeki Ar-Geye ynelik insan kaynaklarnn gelitirilmesi iin zellikle ziraat mhendislii, gda mhendislii ve veteriner hekimlik eitimine byk nem verilmeli, ders ierikleri Trkiye'nin tarm ve gdada orta vadedeki konumuna uygun olarak ele alnmal, bunlarn geerlii kalmam bilgilerden arndrlmas gerekmektedir. Yine var olan Ar-Ge altyapsnn firmalarn rekabet gcnn arttrlmas iin kullanlmas iin ise sektrdeki niversite sanayi ibirliinin arttrlmasna ihtiya vardr.

204
204

Teknolojik yenilik rettiini belirten firmalarn byk ounluu tescil bavurusunda bulunmamaktadr. rnein rn veya sre yenilii yaptn iddia eden firmalardan patent bavurusunda bulunanlarn orannn yzde 25ten az olduu tespit edilmitir. Bavuruda bulunmayan firmalarn 1/3nn patent konusunda bilgi sahibi olmadklar, 1/3nn ise patent korumasn nemsemediinin tespit edilmitir. Ayrca teknolojik yenilik kaynaklar olarak niversite veya dier retim kurumlar kamu ya da zel amal olmayan zel kurulular ile patent en az nemli grlen bilgi kaynaklar olarak gsterilmitir. Bu sorunun zm iin sektrn patent konusunda bilincinin artmas gerekmektedir.

REKABET

Gda sektrnde youn kayt dlk rekabet ortamn olumsuz etkilemektedir. Buna ek olarak 1999-2006 yllar arasnda toplam 14 rekabet ihlali tespit edilmi ve yaklak olarak 7,5 milyon TL. ceza verilmitir.

AB gda mevzuatna uyum konusunda 2006 ylnda kapsaml bir alma yaplm ve gday ilgilendiren kurumsal ve yasal yap ortaya karlmtr. Ancak, Trkiyenin gda gvenlii ile ilgili altyapsnn zayfl mevzuatn uygulanmasna ilikin bir engel yaratma potansiyeli tamaktadr.

Gda gvenliinin salanmasnda reel sektrden kaynaklanan en nemli sorunlar; ok sayda dank gda iletmesinin bulunmas ve baz alt sektrlerde kayt d retimin yaplmas nedeniyle denetimlerin olmas gereken sklkta ve titizlikte gerekletirilememesi, iletmelerin ounun sermaye yaplarnn zayf olmas, gda konusunda eitim alm kiilerin yeterince istihdam edilememesi ve tarm-gda sanayi entegrasyonundaki zayflk nedenleriyle gda otokontrol (HACCP ve GMP gibi) oluturulmasnda zorluklar bulunmas olarak saylabilir.

205
205

YASAL DZENLEMELER

Trkiye gda gvenliini zorunlu gda kodeksleri dzenlemektedir. Bugne kadar ilk olarak uygulamada etkinlik iin gdaya ilikin dzenlemelerin yaplmasn ve denetimini tek elde toplamak amacyla Tarm ve Kyileri Bakanlnn denetiminde ve gzetiminde Trk Gda Mevzuat almalar balamtr. Bu amala daha nce 1995 ylnda karlanGdalarn retimi, Tketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hkmnde Kararname ile piyasa dzenlenmi daha sonra ise bu, 2004 ylnda Gdalarn retimi, Tketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hkmnde Kararname ile deitirilmi ve 5179 nolu kanun yrrle girmitir. Bu kanun ile Trk Gda Kodeksinin hazrlanmas srecinde Ulusal Gda Kodeksi Komisyonu kurulmas ngrlmtr. Hazrlanan Trk Gda Kodeksi son yllarda Avrupa Birliinin kriterlerine uygun bir ekilde revize edilmektedir. 2010 ylnda yasalatrlan 5996 sayl Veteriner Hizmetleri, Bitki Sal, Gda ve Yem Kanunu ile ilgili konularda AB mevzuatna uyum salanmas amalanm ve yine bu Kanunun kapsamna giren konulardaki birok eski Kanun yrrlkten kaldrlmtr.

nmzdeki dnemde gda iletmelerinin yeni sistemlerle sorumluluklar artmaktadr. HACCPin yan sra yi retim Uygulamalar, yi Hijyen Uygulamalar ve yi Laboratuar uygulamalar sistemlerinin yaygnlamas sz konusu olacak, bunlar destekleyici nitelikte ISO kalite ve gvenlik sistemleri ilerleme getirecektir. Tm bu konularda gerekli denetimin yrtlmesi kamunun dnda akredite zel firmalarn olumasn salayacaktr. Gnmzde Avrupadaki birok ithalat yi retim Uygulamalar istemektedir. Ancak, HACCP ve iyi tarm, retim ve hijyen uygulamalar Trkiye de yeteri kadar yaygnlamamtr.

AB ile yelik mzakereleri kapsamnda yrtlen 12 numaral Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Faslnn al kriterleri kapsamnda Trkiyedeki gda iletmelerinin 2004 tarihli AB gda ve yem hijyen paketi ile belirlenen AB teknik mevzuatna uyum derecesine gre snflandrmas almalar yrtlmtr. Kk lekli iletmelerin oluan isletmelerin nemli bir ksm, AB hijyen gerekliliklerini karlamad anlalmaktadr. Bu balamda, zellikle AB mevzuatnda zel kurallar getirilmi olan hayvansal kkenli rnlerin ilendii ve hazrland tesislerin her birinin AB mevzuatna gre eksikliklerinin neler olduu tespit edilmekte ve bunlar giderecek bir modernizasyon plannn hazrlanmasna ynelik almalar devam etmektedir. Bu tr tesislerin AB hijyen kurallarna gre modernize edilmemesi veya mzakereler srasnda gei sresi alnmamas durumunda, AB'ye yelik tarihinde kapatlmas gerekecektir.

Gda sanayinin evreye uyumlu yaplandrlmas yannda retim aamasnda oluabilecek kat, sv atklarla baca gazlar (emisyon) kirliliklerini de kabul edilmi standartlara ekmek iin yatrmlarn dzenlemek kanlmazdr. zellikle sv atk ynetimi iin atk su yatrmlar ile gaz atk ynetimi iin doal gaza gei yatrmlar ncelik kazanacaktr.

EVRE VE ENERJ

AB mktesebatnda gda sanayi evre bal altnda Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol (96/61/EC), Ambalaj ve ambalaj atklar ile ilgili direktif (Packaging and Packaging Waste Directive) (94/62/EC) ve Atklar ereve Direktifi (Waste Framework Directive) (2006/12/EC) ile dzenlenmektedir. Ambalaj atklarna ilikin direktif Trkiyede uygulanmakta, dier iki direktifin uyumlatrma almalar devam etmektedir.

Sektrn atklar temel olarak hayvan beslemede kullanlmakta veya tesisleri vastas ile yerel ynetimlerle belirlenen yerlere dearj edilmektedir. Ancak kmes havanlar sektrnn atklarndan elde edilen tavuk unu da yemde kullanlmaktadr ve zellikle ABye uyum kapsamnda bu uygulamann sona ermesiyle birlikte ortaya kacak atklar iin planlama yaplmas gerekmektedir.

TK verilerine gre, 2005 ylndan bu yana art gsteren retim endeksine gre, sektrn imalatnn 2005 ylndan 2008 ylna kadar yllk ortalama yzde 4,56 orannda artmtr.

206
206

Sektr son dnemde ihracat performansn da arttrmtr. retilen domates salasnn yaklak yzde 50-60, dondurulmu meyve ve sebzenin yzde 90, konservenin yzde 70-80i, meyve suyunun yzde 15-20si ihra edilmektedir. 1999-2005 yllar arasnda gda sanayinde ihracat deeri srekli artarak reel olarak yzde 65 (yllk ortalama yzde 8,7) orannda bymtr. Toplam ihracat nominal rakamlarla 2007 ylnda 4,65 milyar ABD dolarna ulamtr. Son yllarda tahl ve niasta mamulleri sanayinde bu art dier sanayilere gre yksek gereklemitir. Ayrca, un ve unlu mamuller (makarna, biskvi v.b.) retiminde nemli ihra olanaklar bulunmaktadr.

DI REKABET EDEBLRLK VE TCARET

hracatn artmasnda zellikle yeni pazarlar nemli rol oynamtr. zellikle Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra ortaya ok nemli pazarlar kmtr. Bu pazarlarda grlen liberalleme almalar ve serbest pazar ekonomilerine gei, sektrde faaliyet gsteren gda firmalarnn ihracat kalemlerinde arta vesile olmutur. Dier yandan Orta Douda yaanan gelimeler gda sektrne yeni pazar frsatlar sunmaktadr. zellikle Irak Trk gda sektr iin nemli bir pazar haline gelmitir.

hracat srasnda karlalan tarife d engellerin okluu ihracat artn negatif etkilemektedir. Bunlarn ilk srasnda teknik engeller ve gmrk ilemleri gelmektedir. zellikle eitli adlarda gmrk esnasnda alnan cretler ya da ilemler ihracaty zor duruma sokmaktadr. rnein Trkiyeden Avrupaya ihra edilecek ya meyve ve sebze 2 ya da 3 kez muayene edilmektedir. Bu durum depolama, nakliye ve lm maliyetlerinin yan sra muayene, test ve kontrol iin harcanan zaman zellikle son kullanma tarihi ksa sreli olan rnler asndan sknt oluturmaktadr.

Kayt dlk ve tarm ile sanayi arasndaki ibirliinin yeterince gelimemi olmas rekabet gcn olumsuz etkilemektedir. Gda

sektrnde tarmsal retim ile gda sanayi arasndaki koordinasyon eksiklii baz sorunlara neden olmaktadr. Tarmsal retim ve gda sanayi arasndaki dikey btnlemenin salkl ilemesi, gda sanayi faaliyetlerinin glenmesi iin nemlidir. Ayrca, pazarlama kanallarndaki tkanklklar kayt d sektr aktifletirmektedir. Kayt d sektrn srmesine olanak veren bir dier unsur da yerel olarak retilen maln herhangi bir kayt ilemine girmeden kolayca tketiciye ulaabilmesidir.

TK 2002 yl yeri Saymna gre gda ve iecek imalat sektrndeki toplam 30.649 iyerinde toplam 247.769 kii almaktadr. Sektrde alanlarn yzde 31,5i ise ekmek, taze frn rnleri ve kek imalat alt sektrnde istihdam edilmektedir.

STHDAM VE CORAF BOYUT

Gda sektr, dier sektrlerden farkl olarak, blgeler arasnda daha homojen dalmtr. Bu sektrde beklenildii gibi dikey entegrasyonun (tarm-sanayi ibirliinin) iyi kurulduu yerlere retimin kay yaanmaktadr. stanbul ve zmirin gda retiminde paylarnn azalmas bu tr bir dikey zincirin yer yer kurulduuna iaret etmektedir. zellikle douda yer alan blgelerdeki ok sayda ilde sanayi retimi olarak sadece gda rnleri ve iecek imalat vardr. Bu zellii ile grece az gelimi blgelerde bu sektrn istihdam yaratma kapasitesi dier sektrlere oranla daha yksektir. Bu srecin devam zellikle tamaclk maliyetlerinin azaltlmas yani ulatrma altyapsnn iyiletirilmesi ile paralel olacaktr. Gda rnleri ve iecek imalat sektrnn istihdam, 2005 ve 2008 yllar arasnda ylda ortalama yzde 5 art gstermitir.

207
207

EK 2.7: Demir-elik Sanayi

ekil Ek 2.7.47: Demir-elik Sanayi retim stihdam Endeksi

ekil Ek 2.7.46: Demir-elik Sanayi retim Endeksi

208
Kaynak: TK
Hindistan in Trkiye AB 12 Brezilya AB 15

Kaynak: AB27 Verileri Eurostattan, TK Verileri TKden alnmtr.

ekil Ek 2.7.48: Ana Metal Sanayi hracat Endeksi

ekil Ek 2.7.49: Demir-elik Sanayi Ksmi Verimlilik Endeksi (1997=100)

700

600

500

400

300

200

100 2001 2002 2003 2004 2005

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Yllar (Deerler 1995 yl baz alnarak endekslenmitir.)

Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamalar

Kaynak: TK

208

ekil Ek 2.7.50: Ana Metal Sanayi novasyon Yapan Firmalar, Yzde (2002-2004)

Tablo Ek 2.7.1: Demir-elik Sanayi Genel Grnm

Sektrn aktiflerinin imalat sanayi genelinde pay (yzde) (2008)*

16.04 7.85 11.71 6.92 9.52 4.42

sve Litvanya talya Macaristan Yunanista France Bulgarista Alm anya Rom anya Portekiz ek Cum . spanya Hollanda Norw ay Slovakya Polonya Belika Trkiye

retimin imalat sanayi iindeki pay (yzde) (2006) Ana Metal alanlarn imalat sanayi istihdam iindeki pay (yzde) (2008) * Toplam imalat sanayi ithalat iindeki pay (yzde) (2009) Ana Metal Toplam imalat sanayi ihracat iindeki pay (yzde) (2009) Ana Metal Sektrn ar-ge harcamasnn imalat sanayi geneline oran (yzde)(2009)*
60% 70% 80% 90% 100%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Kaynak:TK, TSAD 2008 Trkiye Sanayine Sektrel Bak, * Giriimci Bilgi Sistemi

209
209

Kaynak: COMTRADE, TK

Trkiyede demir-elik sektr artan retim kapasitesi, ihracat potansiyeli ve dier sektrlere salad girdiler ile imalat sanayinin lokomotifi zelliini tamaktadr. 1980de 2,4 milyon ton dzeyinde olan ham elik retimi 2009 ylnda 25 milyon tona ulamtr. Trkiye, bu retim dzeyi ile toplam demir-elik retiminde dnyada onuncu, Avrupada ise Almanyann ardndan ikinci srada yer almaktadr. Sektr Trkiyenin en fazla ihracat yapan sektrleri arasnda otomotiv ve tekstil sanayi sektrlerinden sonra nc srada yer almasyla da nem arz etmektedir.

GENEL BAKI

Uzun, yass ve vasfl rnler arasndaki arz-talep dengesizlii, Trkiye-AKT Serbest Ticaret Anlamas uyarnca hazrlanan Ulusal Yeniden Yaplandrma Plannn (UYYP) getirecei ykmllkler ve Kyoto Protokol ile ilgili evre dzenlemelerine uyumun getirecei maliyetler sektrn nndeki tehditler olarak grlmektedir. Bunun yannda, dk katma deerli rnlerde ihtisaslama ve Ar-Ge yetersizlii sektrn rekabetiliini olumsuz ynde etkilemektedir.

Sektrn rekabet gc asndan en nemli sorunlar, yksek enerji fiyatlar, hammadde temininde yksek oranda da bamllk ve evre konusundaki uyum almalardr.

BLG VE TEKNOLOJ

Sektrde dk katma deerli retim yaplmasnn ana nedenlerinden biri Ar-Ge yetersizliidir. Yksek katma deerli rnlerin retimdeki paynn artrlabilmesi iin sektr firmalar tarafndan ortak Ar-Ge faaliyetlerinin yrtlmesi nemli grlmektedir.

gc maliyeti ve kalitesi, Trkiyedeki demir elik sektr asndan avantaj tekil etmektedir. Teknik eleman ve mhendis says sektrn ihtiyacn karlayacak dzeydedir. Bununla beraber, sektrn geirdii yapsal dnm ve teknolojik geliim srecinde, alanlar uyum sknts yaamaktadr. nsan kaynaklarnn gelitirilmesi hususunda sektrdeki firmalar kolektif olarak yatrm yapmamaktadr. Ancak, firma dzeyinde elemanlarn mesleki eitiminin iyiletirilmesine ynelik almalar yaplmaktadr.

Trkiyede 3 adet entegre, 18 adet ark ocakl tesis faaliyet gstermektedir. 1999-2006 ylnda Rekabet Kurumu sektre ilikin 2 rekabet ihlali tespit etmi, 5 milyon TLnin zerinde ceza uygulanmtr.

REKABET

210
210

Kresel finansal krizin 2008 ylnn ikinci yarsndan itibaren lkemizi etkisine almas ile birlikte demir-elik ve demir d metaller sektrnn gerek ithalatnda gerekse ihracatnda azalma grlmtr. TK verilerine gre 2008 ylnn ilk eyreinde ana metal sektr ihracatnda yzde 27 orannda, ithalatnda ise yzde 52 orannda bir dme olmutur. Sektrn d ticaretinde en byk paya sahip olan demir elik sektrnde ise ihracatta yzde 24 orannda ve ithalatta yzde 57 orannda dme gereklemitir. 2009 ylnda ise demir elik sektr ihracat 2008 ylna gre miktarda yzde 6.1 deer olarak ise yzde 41.3 orannda azalmtr. Dier taraftan 2009 ylnda ithalat miktar olarak yzde 23.1, deer olarak ise 47.1 orannda azalmtr.

YASAL DZENLEMELER

Trkiye-AKT Serbest Ticaret Anlamas ile sektre devlet yardm verilebilmesine imkn tanyan 5 yllk istisnai sre 1 Austos 2001de sona ermitir. Sektrn ierisinde bulunduu yapsal sorunlar dikkate alnarak bu srenin uzatlmas ynnde Avrupa Komisyonuna bir talepte bulunulmutur. Talebimiz Avrupa Komisyonu tarafndan uygulanabilir bir Ulusal Yeniden Yaplandrma Plannn (UYYP) hazrlanmas artyla olumlu karlanm ve bu amala gerekli teknik destek salanmtr. Bu kapsamda ilgili kamu kurum ve kurulular ile zel sektr temsilcilerinin katlm ile hazrlanan UYYP tasla 31 Austos 2006 tarihinde Avrupa Komisyonuna resmi olarak iletilmitir. Buna mteakiben, Komisyon temsilcileri ile UYYP konusunda teknik toplantlar gerekletirilmi ve Komisyonun istedii yeni bilgi ve belgeler iletilmitir. Gelinen noktada, Komisyon ile UYYP hakknda gr ve deerlendirmeler devam etmektedir.

Demir-elik sektr, imalat sanayinde enerji younluu en yksek olan sektrler arasndadr. Entegre reticilerin tamam ve dier tesislerin bir ksm otoprodktr lisans ile elektrik retimi yapmaktadr. Sektrn enerji verimliliini artracak ortak almalarn ve Ar-Ge faaliyetlerinin yrtlmesi gerekmektedir.

EVRE VE ENERJ

Tketim miktarn esas alan AB lkelerindeki sanayi tarife gruplarna benzer bir dzenleme ile kk, orta, byk ve ok byk sanayi tketicisi baznda yeni bir tarife hazrlanmas ve sanayi kesimine, retimin tketimden az olduu hafta sonlar ve bayram tatillerinde, gece tarifesi uygulamasna gidilmesi, sektrn rekabet gcnn arttrlmas asndan nem arz etmektedir.

Trkiye, 2012 yl sonuna kadar sera gaz emisyonlarn drmeyi hedefleyen Kyoto Protokolne 2009 ylnda taraf olmutur. Sz konusu Protokol Trkiyeye herhangi bir sera gaz azaltc ykmllk getirmemekle birlikte, kresel sorumluluk erevesinde 2012 ylna kadar ve sonraki 2013-2020 dnemini kapsayacak yllar iin iklim deiiklii ile mcadele konusunda nemli almalar yapmasn zorunlu klmaktadr. Bu durum, youn enerji tketimine sahip demir elik sektr iin ilave maliyetlerin olumasna sebep olacaktr.

211
211

DI REKABET EDEBLRLK VE TCARET

Sektr son yllarda hzla byyerek hem AB pazarnda, hem de dier uluslararas pazarlarda olduka nemli bir yer kazanmtr. Demir-elik rnlerinin Trkiyenin ihracatndaki pay TM verilerine gre 2009da yzde 11 dzeyindedir. Trkiyenin uzun rnlerde net ihracat, yass rn ve vasfl elik rnlerinde ise net ithalat konumundadr. Sektr yakn rakipleriyle karlatrldnda, sektrn igc maliyeti asndan avantaja sahip olduu, ancak enerji ve girdi maliyetleri asndan yeterince iyi bir durumda olmad grlmektedir. Sektrdeki dinamik firma yaps ve deneyimli ynetici ve alan personel, sektrn rekabet gcn artran faktrler olarak ortaya kmaktadr.

STHDAM VE CORAF BOYUT

TK verilerine gre sektrde 2002 ylnda 61,000 kii istihdam edilmitir. Bu rakam Trkiyedeki istihdamn yzde 1i dzeyindedir. Sektrn corafi dalmna bakldnda hammaddeye ve pazara yaknlk dolaysyla dier imalat sanayi sektrlerine gre daha dank bir yap olduu gzlenmektedir. Sektrn en byk 21 reticisinden 7si Marmara, 6s Ege, 4 Akdeniz, 3 Karadeniz ve 1i Anadolu blgesinde faaliyet gstermektedir.

OECD verilerine gre demir elik sektrnde 2008 ylnda 33.000 kii olan istihdam, 2008 ylnda dnyada yaanan kresel mali kriz ile birlikte 2009 yl sonunda 29.000 kiiye dmtr.

Kaynaka
AB Komisyonu. 2002. European Competitiveness Report, Commission Staff Working Document, Brksel (SEC(2002) 528) AB Komisyonu. 2003. Observatory of European SMEs, Brksel A.B. Komisyonu. 2005. European Industry: A Sectoral Overview, Commission Staff Working Document, 5.10.2005 Sec(2005)1216 AB Komisyonu. 2005. Implementing The Community Lisbon Programme: A Policy Framework To Stregthen EU Manufacturing Towards A More ntegrated Approach For ndustrial Policy, Comission Staff Working Document, Brksel SEC(2005)1215 AB Komisyonu. 2005. Guarantees and Mutual Guarantees: BEST Report, Report to the Commission by an Independent Expert Group AB Komisyonu. 2006. European Industry: A Sectoral Overview Technical Update, Brksel AB Komisyonu. 2006. SME Access to Finance in the New Member States Analytical Report, Brksel AB Komisyonu. 2007. Mid-term review of industrial policy: A contribution to the EUs Growth and Jobs Strategy COM(2007)374 Final, Brksel AB Komisyonu. 2007. Mid-term review of the Sixth Community Environment Action Programme," Brksel AB Komisyonu. Roundtable between Bankers and SMEs: Transparency and Dialogoue Final Report, Brksel AB (2007) Official Journal of European Union L. 136 Volume 50 BDDK. 2007. Finansal Piyasalar Raporu, Say 8, Ankara. BDDK. Finansal Piyasalar Raporu Aralk 2009, Ankara. Cap Gemini. 2007. The User Challenge Benchmarking The Supply Of Online Public Services. Brussels. Commission on Growth and Development. 2007. The Growth Report, Washington, D.C. Dnya Bankas. 2008. Doing Business 2007: How to Reform. Washington, D.C. Dnya Bankas 2010.2010 Doing Business 2010: Reforming Through Difficult Times. Washington D.C. Dnya Bankas. 2008. Entreprise Survey Veritaban 212

212

Dnya Bankas. 2008. Turkey Country Economic Memorandum. Rapor no: 39194 Dnya Bankas. 2007. Warming up to Trade? Harnessing International Trade to Support Climate Change Objectives, Rapor no: 40217 Dnya Bankas. 2005. World Development Report: A Better Investment Climate for Everyone. Washington, D.C. Dnya Kalknma Gstergeleri (World Development Indicators). Dnya Bankas. 2006. CD-ROM. Economist Intelligence Unit. 2008. E-readiness rankings 2008 - Maintaining Momentum EE. 2007. Trkiye Hidroelektrik Enerji Potansiyelinin Proje Seviyelerine Gre Dalm, Ankara Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl. 2006. 2006 Yl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Faaliyet Raporu, Ankara ETKB. 2007. 2008 Bte Grme Konumas,,Ankara EUROPA Eurostat Veritaban. 2008. EUROPA Eurostat Veritaban. 2009. Hague, I. 2007. Rethinking Industrial Policy, United Nations Conference on Trade and Development, UNCTAD/OSG/DP/2007/2 http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/docs/benchmarking/egov_ benchmark_2007.pdf. http://www.myk.gov.tr/index.php/en/yaymlanm-ulusal-meslek-standartlar. http://www.oica.net/category/production-statistics. International Monetary Fund. Nisan 2008. World Economic Outlook, Washington, D.C. Kenichi, O and Takahiro, F. 2006. Industrialization of Developing Countries: Analyses by Japanese Economists, National Graduate Institute for Policy Studies and Manufacturing Management Research Center, Tokyo Kuchiki, A. ,2007. Industrial Policy in Asia, IDE Discussion Paper No: 128 Li et. Al. 2008. "The Higher Educational Transformation of China and Its Global Implications", Ulusal Ekonomik Aratrma Brosu (NBER) Working Paper No. 13849 Najmabadi, F. and Lall, S. 1995. Developing Industrial Technology: Lessons for Policy and Practice, World Bank, Washington, DC.

213

Noland, M. And Pack, H. , 2005. The East Asian Industrial Policy Experience: Implications for Middle East, World Bank Working Paper Series No: 05-14 OECD. 2006. PISA Science Competencies for Tomorrow's World OECD. 2007. Education at a Glance, OECD Indicators OECD. 2008. Technology Scoreboard Otomotiv Sanayi Dernei. 2008. Sektr Faaliyet Raporu Rodrik, D.2007. Industrial Policy for 21st Century Rodrik, D.2007. What does China export? China and the World Economy T.C. evre Bakanl. 2006. Ulusal evre Eylem Stratejisi, Ankara T.C. evre Bakanl. 2007. evre Operasyonel Program, Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat ve TEPAV. 2006. Trkiye'nin Rekabet Gc iin Sanayi Politikas erevesi, Sanayi Politikalar zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2004. A General Outlook General Directorate for Economic Sectors and Coordination, Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2006. Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Plan (20062010), Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2006. evre zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2006. Dokuzuncu Kalknma Plan (2007 2013), Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2006. Elektronik ve Elektrikli Makinalar Sanayi zel htisas Komisyonu Raporu zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2006. Makine ve Metal Eya Sanayi zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2006. Otomotiv Sanayi zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2007. Denizyolu Ulam zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2007. Rekabet Hukuku ve Politikalar zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2008. Orta Vadeli Program 2009-2011 , Ankara. T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2009. Orta Vadeli Program 2010-2012 , Ankara. 214

T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2006. Dokuzuncu Kalknma Plan (2007 2013) 2010 Yl Program, Ankara T.C. D Ticaret Mstearl. 2007. 2007 Yl Ocak-Aralk Dnemi hracatnn Genel Ve Sektrel Deerlendirmesi, Ankara T.C. D Ticaret Mstearl. 2007. 2007 Yl Ocak-Aralk Dnemi hracatnn Genel ve Sektrel Deerlendirmesi, Ankara T.C. D Ticaret Mstearl. 2007. 2007 Ocak-Aralk Dnemi hracatnn Genel ve Sektrel Deerlendirmesi, Ankara T.C. statistik Kurumu-TUK. http://www.tuik.gov.tr T. C. statistik Kurumu. 2007. 2005 Yl Aratrma ve Gelitirme Faaliyetleri Aratrmas, Say: 129, Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni, Ankara. T.C. Ulatrma Bakanl. 2005. Ulatrmadan Haberlemeye a Yakalayan Trkiye," Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2003. n Ulusal Kalknma Plan (2004 - 2006), Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2006. Kobi Stratejisi ve Eylem Plan (20072009), Ankara T.C. Devlet Planlama Tekilat. 2007. 2007 Yl Katlm ncesi Ekonomik Program, Ankara T.C. 2007. 60. Hkmet Eylem Plan, Ankara T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl. 2008. imento Sektr Raporu, Ankara T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl. 2008. Otomotiv Sektr Raporu, Ankara T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl. 2008. Makine Sektr Raporu, Ankara T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl. 2008. Beyaz Eya Sektr Raporu, Ankara T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl. 2008. Elektronik Sektr Raporu, Ankara T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl. 2008. Tekstil ve Hazr Giyim Sektr Raporu, Ankara T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl. 2008. Gda Sektr Raporu, Ankara T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl. 2008. Demir elik Sektr Raporu, Ankara TEPAV ve Dnya Bankas. 2006. Higher Education and the Labor Market in Turkey, Ankara

215

TEPAV ve Dnya Bankas. 2007. Yatrm Ortam Deerlendirme almas, Ankara TEPAV. 2007. kinci Nesil Reform Srecinin ncelikleri, Ankara TNO. 2007. Future of Manufacturing in Europe, Hollanda TNO. 2007. Manufacturing Futures of Europe: A Survey of The Literature, Background Study for Future of Manufacturing in Europe, Hollanda TEA. 2007. Trkiye Elektrik Enerjisi 10 Yllk retim Kapasite Projeksiyonu (2007 2016), Ankara TEA. 2007. Trkiye Elektrik Enerjisi 10 Yllk retim Kapasite Projeksiyonu Raporu, Ankara TK.2008. Hanehalk Biliim Teknolojileri Kullanm Anketi. TK,.2007, 2005 Yl Aratrma ve Gelitirme Faaliyetleri Aratrmas, Say: 129,.Trkiye statistik Kurumu Haber Blteni, Ankara. TRKONFED ve ERG. 2007. Beceriler, Yeterlilikler ve Meslek Eitimi: Finansman Yaps ve Politika nerileri, Ankara. TSAD. 2006. Kayt d Ekonomi ve Srdrlebilir Byme, TSAD Byme Stratejileri Dizisi No:8, stanbul TSAD. 2007. Sanayide AB evre Mevzuatna Uyum. stanbul TSAD. 2008. Trkiye Sanayine Sektrel Bak. stanbul TSAD. 2008. Trkiyede retim ve D Ticaret Yapsnda Dnm: Kresel Ynelimler ve Yansmalar. stanbul Ulatrma Bakanl. 2005. Ulatrma Ana Plan Stratejisi Ankara Uluslararas Nakliyeciler Dernei. Ocak 2007. Uluslararas Karayollar Nakliye Sektr Raporu 2006, stanbul UNCTAD. 2007. Trade and Development Report, 2007, New York UNFCCC. 2006. National Greenhouse Gas Inventory Data for the Period 19902004 and Status of Reporting, FCCC/SBI/2006/26. World Economic Forum. 2007. Global Competitiveness Report2006 World Economic Forum. 2008. Global Competitiveness Report2007 Ylmaz H. Hakan. 2007. Beceriler, Yeterlilikler Ve Meslek Eitimi Mali Analiz Ve Finansman nerileri (Taslak), TRKONFED ve ERG, Ankara

216