Kendimiz Yapalm

Yavuz Erol

Dijital Ses Kayd

Gnmzde ses kayt sistemleri analog veya dijital olmak zere iki farkl teknik kullanyor. Bu sistemlerden bazlar ses sinyalini manyetik bant, plak veya CD gibi ortamlara kaydederken bazlar da yar iletken ipler veya hafza kartlar zerine ses kayd yapyor. Hzla gelien teknolojiyle birlikte yksek kaliteli ve uzun sreli ses kaydna imkan salayan eitli entegreler retildi. Bunlardan biri de ISD2560P adl entegre. Bu entegre, ses kayd ve kayttan alma (record/playback) ilemlerini baaryla yapabiliyor. Aada, ISD2560P entegresine nasl ses kayd yaplabileceinden bahsediliyor. Yar iletken bir ip zerine ses kayd yapabilmek iin ncelikle ses dalgalarnn elektriksel bir sinyale dntrlmesi gereklidir. Bilindii gibi bu ilem bir mikrofon araclyla yaplr. ekil 1.1de, mikrofon kna osiloskop balanmas durumunda elde edilen analog ses sinyali grlyor. iin elektret mikrofon tercih edilmelidir. Ses kayt devresinde ses k iin 16 ohmluk dk gl bir hoparlr kullanlmaldr. Malzeme Listesi 1 adet ISD2560P entegresi 1 adet elektret mikrofon 1 adet 16 ohm hoparlr 5 adet 100nF kondansatr 1 adet 220uF kondansatr 1 adet 22uF kondansatr 1 adet 4.7uF kondansatr 2 adet 1k diren 1 adet 5.1k diren 2 adet 10k diren 2 adet 100k diren 1 adet 470k diren 2 adet bas-ek trnde buton 1 adet a/kapa anahtar 1 adet parlak krmz LED

ekil 1.2

ekil 1.1

Genlii zamana bal olarak deien analog ses sinyali pek ok frekans bileeni ierir. Btn frekans bileenlerini dikkate alarak kayt yapmak ok fazla depolama alan gerektirdiinden belirli bir frekansn stndeki bileenlerin filtrelenmesi gerekir. rnein bir konuma sinyali 20kHze kadar uzanan harmonik bileenlere sahiptir. Pratikte, genellikle kesim frekans 3.4kHz olan bir alak geiren kullanlarak, sinyalin yksek frekansl bileenleri szlr. Yaplan bu ilem, konuma sinyalinin anlalabilirliini ok fazla etkilemez. Bu sayede kayt sisteminin depolama alan daha verimli kullanlm olur. Filtre edilen analog ses sinyalini bu haliyle entegreye kaydetmek mmkn olmadndan, sinyalin belirli bir hzda rneklenmesi gerekir. Ses kalitesinde bozulma olmamas iin rnekleme hz yeteri kadar yksek seilmelidir. Teorik olarak, rnekleme ilemi analog sinyalin en yksek frekansnn 2 kat hzda yaplr. rnein, filtre olarak 3.4kHzlik alak geiren filtre kullanlrsa, rnekleme hznn 6.8kHz olmas yeterlidir. Ancak, pratikte bu deer biraz daha yksek seilir. ISD2560P entegresinde rnekleme hz 8kHzdir. Yani analog ses sinyalinden saniyede 8000 kez rnek alnr. ISD2560P entegresi Winbond firmas tarafndan retilmi olup 60 saniyelik yksek kaliteli ses kaydna imkan salar. 28 bacakl bu entegrenin d grnm ekil 1.2deki gibidir. Entegrenin ierisinde, dahili osilatr devresi, mikrofon kuvvetlendirici, otomatik kazan kontrol birimi, filtre devreleri, hoparlr kuvvetlendirici ve analog hafza hcreleri bulunur.

retici firmann gelitirdii patentli teknoloji sayesinde herhangi bir analog-dijital dntrme ilemine gerek olmakszn, rneklenmi analog ses verileri dorudan hafza hcrelerine kaydedilir. Bu teknik sayesinde, ayn hafza kapasitesine sahip bir dijital sisteme kyasla daha uzun sreli kayt yaplm olur. Katalog bilgilerine gre, ISD2560P entegresine kaydedilen ses verileri, g gereksinimi olmadan 100 yl boyunca bozulmadan sakl tutulur. Ayrca entegre zerine 100.000 kez kayt yaplabilir. Bu teknoloji hakknda daha ayrntl bilgiler www.winbond-usa.com internet adresinden alnabilir. Fiyat 10$ civarnda olan ISD2560P entegresi stanbul Karakydeki elektronikilerden temin edilebilir.

Ses Kaydetme
Devrenin alma ekli ksaca yledir: Devredeki SW1 a/kapa anahtar yardmyla kayt (record) veya kayttan alma (playback) seimi yaplr. Bas-ek trndeki B1 butonu, balatma veya ara verme amacyla kullanlr. B2 butonu ise durdurma iini yapar. Ses kaydetmek istendiinde, SW1 anahtar kayt konumuna alnr ve B1 butonuna bir kez baslr. Butona basld anda mikrofondan alnan sesler entegre zerine kaydedilir. Bu esnada devredeki krmz LED, kayt yapldn belirtmek amacyla k yayar. Kayt devam ederken B1 butonuna baslmas durumunda kayt ilemi geici olarak durur. Tekrar bu butona basldnda kaydetme ilemi nceki kald yerden devam eder. Bu ekilde 60 saniye sresinde ses kayd yaplabilir. lemi

Devre emas
ekil 1.3de ses kayt sistemine ait devre emas grlyor. emadan grld gibi entegrenin alabilmesi iin birka adet diren ve kondansatr gereklidir. Ses girii, elektret veya kapasitif tip mikrofon ile yaplr. Eer dinamik mikrofon kullanlacaksa, devredeki R2, R3, R4, C4, C5 ve C7 elemanlarna gerek kalmaz. Bu durumda, dinamik mikrofonun ular entegrenin 17 ve 18 nolu pinlerine dorudan balanr. Ancak, daha iyi frekans cevabna sahip olduu ekil 1.3

BLM ve TEKNK 94 Mart 2005

sonlandrmak iin B2 butonuna bir kez baslmaldr.

Kayttan alma
Entegre zerine kaydedilen sesi dinlemek iin yaplmas gerekenler de yledir: ncelikle SW1 anahtar dier konuma alnr ve B1 butonuna bir kez baslr. Bylece kayttan alma ilemi balar ve kaydedilen sesler hoparlrden duyulur. Bu srada LED yine k yayar. B1 butona 2. kez baslmas durumunda alma ilemi geici olarak durur. Butona tekrar basldnda alma ilemi kald yerden devam eder. B2 butonuna basldnda ise alma ilemi sona erer.

alma modlar
ISD2560P entegresi, yukarda anlatlan alma eklinden baka birka farkl ekilde daha alabilir. alma modunun seimi entegrenin ilk 7 pini ile yaplr. Eer, kaydedilen seslerin bir evrim eklinde yinelenmesi isteniyorsa, entegrenin 7 nolu pini ile birlikte 4 nolu pini de +5Va balanmaldr. Bu durumda srekli alma moduna geilir ve kaydedilen seslerin en batan tekrar alnmas salanr. kinci alma modu ise butona basl iken ses kayd ve kayttan alma yapan moddur. Bu alma ekli iin entegrenin sadece 6 nolu pini +5Va bal olmaldr. Bu durumda, B1 butonu basl tutulduu srece ses kayd yaplr veya kayttan alnr. Butona her basta alma ilemi en baa dner. Entegrenin kullanm alanna gre bu modlardan biri seilmelidir.
ekil 1.5

Bask Devre
Ses kayt devresinin yapmnda son aama, devrelerin uygun boyutta bakr bir plaket zerine monte edilmesidir. Kolaylk olmas iin devre, delikli pertinaks zerine kurulabilir veya bask devre yapm tekniklerinden biri kullanlarak daha profesyonel bir bask devre kart oluturulabilir. Dijital ses kayt devresinin tamamlanm hali ekil 1.6da grlyor. Devrede kullanlan hoparlr ve mikrofon ekil 1.7deki gibidir.
ekil 1.6

ekil 1.7

Besleme Devresi
Ses kayt devresinin beslemesi 9Vluk bir pil veya 9Vluk bir ac/dc adaptr ile salanr. ISD2560P entegresinin alma gerilimi 5V olduundan bir sabit gerilim reglatr kullanlarak +5V elde edilmelidir. ekil 1.4de, LM7805 entegresi ile yaplan besleme devresi grlyor.

Ses Kuvvetlendirici
ISD2560P entegresi, 16 ohmluk bir hoparlr srmek iin dahili bir kuvvetlendirici devresi ierir ancak ses k ok yksek deildir. Eer, daha yksek ses k isteniyorsa, 16 ohmluk hoparlr yerine harici bir ses kuvvetlendirici devresi balanmaldr. ekil 1.5de LM386 entegresiyle yaplan ses kuvvetlendirici devresi grlyor. Kuvvetlendiricinin SP+ ve SP- adndaki girileri, ISD2560Pnin 14 ve 15 nolu pinlerine balanmaldr. Devrede grlen 100klk potansiyometre ile ses seviyesini ayarlamak da mmkndr. Bu kuvvetlendiricinin kna 8 ohmluk bir hoparlr balanrsa ncekine gre olduka yksek bir ses iddeti elde edilir. Yukarda yapm anlatlan dijital ses kayt devresi son derece yksek ses kalitesine sahip olup pek ok uygulamada kullanlabilir. rnein, bu devre ile oyuncaklara ses zellii eklenebilir, ara kaps aldnda kapnz ak eklinde sesli uyar verilmesi salanabilir, kap zilinin ark sesiyle veya polifonik bir sesle almas salanabilir. Frat niv. Elek-Elektronik Mh. Blm yerol@firat.edu.tr
ekil 1.4

Mart 2005 95 BLM ve TEKNK