2(2): 164-173 (2008)

DOI: 10.3153/jfscom.2008018

Journal of FisheriesSciences.com
ISSN 1307-234X

2008 www.fisheriessciences.com
RESEARCH ARTICLE ARATIRMA MAKALES

YENE DERES (BALKAYA-KIRKLAREL) ZERNDE BULUNAN SU RNLER LETMELERNN EKONOMK ANALZ

Seluk Uzmanolu, Meral Soylu
Marmara niversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Su rnleri Program, Kadky-stanbul

zet:

Bu almada, Krklareli Balkaya Yene Deresi zerinde faaliyet gsteren alabalk iletmelerinin ekonomik analizi yaplmtr. Aktif sermaye yaps ierisinde en byk sermaye grubunu havuz varl (% 24.90-39.55) ve balk varl (% 26.77-39.31), ikinci srada bina varl (% 11.27-15.10) ve alet-makine varl (% 8.26-13.60) meydana getirmektedir. Birim havuz alanna en fazla brt hasla A1 iletmesinde (114.47 YTL/m2) elde edilmitir. Alabalk retim maliyeti en dk A2 (2.51 YTL/kg), en yksek A3 (3.60 YTL/kg); net kar en yksek A2 (62.27 YTL), en dk A1 (32.43 YTL); sermaye devir oran en yksek A2 (% 58.72 ve 1.7 yl), en dk A3 (% 51.05 ve 1.96 yl); rantabilitesi en yksek A2 (% 29.25), en dk A3 (% 14.29) iletmelerinde hesaplanmtr. letmeler 18-30 ton/yl kapasiteli aile tipi iletme zelliine sahiptir. Toplam fiili kapasite 73 ton/yl olarak hesaplanmtr. Bu iletmelerdeki havuzlarn ortalama hasat younluu 21.19 kg/m3 olarak saptanmtr. Balklarn ortalama yaama oran % 40, yem dnm oran ise 1.25 olarak belirlenmitir. Anahtar Kelimeler: Alabalk iletmeleri, ekonomik analiz, Yene Deresi

Abstract:

Economic analysis of aquatic products enterprises on the Yene stream in Balkaya-Krklareli region
In this study, The Economic Analysis of Trout Enterprises on Yene Stream in Balkaya-Krklareli Region has been investigated. The greatest portion of active capital were ponds (24.9039.55 %) and fish (26.77-39.31 %), secondly building (11.27-15.10 %) and tools-machines (8.26-13.60 %). The most gross outcome of per unit pond area was in enterprise A1 (114.47 YTL/m2). Trout production cost has been calculated as the lowest in enterprise A2, the highest in enterprise A3; the highest net profit in enterpriseA2, the lowest in enterprise A1; the highest capital turn ratio in enterprise A2, the lowest in enterprise A3; the highest profitability in enterprise A2, the lowest in enterprise A3. All of the enterprises were small-scale family-run establishments, having a capacity between 18-30 tons per year. The total productions of all the enterprises were estimated 73 tons/year. Harvesting density of the ponds in these farms was found to be 21.19 kg/m3. Average survival ratio in these farms was 40%. Feed conversion ratio was computed 1.25. Keywords: Trout enterprises, economic analysis, Yene Stream

Correspondence to:

Seluk UZMANOLU, Marmara niversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Su rnleri Program, Gztepe Kamps 34722 Kadkoy, stanbul-TRKYE Tel (+90 216) 418 25 06/635 Fax: (+90 216) 418 25 05 E-posta: suzmanoglu@marmara.edu.tr Bu alma Yksek Lisans tezinden zetlenmitir.

164

Uzmanolu ve Soylu 2(2): 164-173 (2008)

Giri
Dnyada ve lkemizde son yllarda artan almalarla baln en salkl protein kayna olduu konusunda bilin artmtr. Dnya nfusuna arz edilen toplam proteinin % 6s ve toplam hayvansal proteinin de % 24 balklardan salanmaktadr (Anonim, 1996). Dnyada retilen iftlik hayvan etlerinin % 52.60nn gelimi lkelerde tketilmesine karn, su rnleri retimi yoluyla elde edilen rnn % 86.40nn gelimekte olan lkeler tarafndan tketildii hesaplanmtr. Bu durum gelimekte olan lkeler asndan insan vcudunun almas gereken hayvansal proteini su rnlerinden saladklarn gstermektedir (Alpbaz, 1997). Dnyadaki ortalama su rnleri tketimi 1961 ylnda 9.4 kgdan, 1997 ylnda 15.8 kga km ve art oran yaklak % 70 civarnda gereklemitir. Son zamanlarda FAO tarafndan yaplan bir aratrmada kii bana den dnya su rnleri tketiminin 22.5 kga kaca tahmin edilmektedir (Ye, 1999). Dolaysyla 2030 ylndaki su rnleri ihtiyacnn 183 milyon tona kmas beklenmektedir. Trkiyede 2023 ylnda toplam su rnleri retiminin, kii bana su rnleri tketiminin dnya ortalamas hedef alnarak, en az 1.20 milyon ton olmas beklenmektedir. Bu miktarn imdiki retim miktarlar gz nne alnmas durumunda bile % 50sinin yetitiricilikle karlanmas gerekmektedir (Anonim, 2001). Bu almada Krklareli ili Vize ilesi Balkaya Kynden geen Yene Deresi zerinde bulunan gkkua (Oncorhynchus mykiss W., 1792) alabalk iletmelerinin ekonomik analizinin yaplmas amalanmtr. Yaplan bu almann yredeki iletme sahiplerine ve yeni mteebbislere olumlu ynde katk yapaca dnlmektedir.

konuyla ilgili uluslararas ve ulusal almalardan da yararlanlmtr. ncelenen iletmelerin bulunduu corafi blge harita zerinde gsterilmitir (ekil 1). letmeler metin ierisinde A1, A2 ve A3 olarak adlandrlmtr. letmelerin birbirlerine gre konumlar ekil 2de belirtilmitir. letmelerden verilerin toplanmasnda kullanlan anket formlar aratrmann amacna uygun ekilde dzenlenmitir. Toplanan bilgiler 2003 retim ylna ait verileri iermektedir. Aratrma blgesinde faal olarak alan adet iletmeden bilgiler yerinde toplanmtr. Anketlerle iletmelerin mevcut i gc durumu, sermaye durumu, retim ve masraflarla ilgili fiziksel ve parasal veriler derlenmitir. letmelerde mevcut sermaye unsurlarnn deerlendirilmesinde aadaki kriterler dikkate alnmtr. A. Arazi sermayesi iin aratrma yresinde geerli olan alm-satm deeri esas alnmtr. B. Bina ve havuz sermaye deerlemesi iin, yresel inaat fiyatlar ve birim fiyat listelerinden yararlanlmtr. Bu deerlemede, kullanlmadaki ypranma durumu dikkate alnmtr. C. Alet-makine sermayesi iin yenilerde satn alma bedeli eskilerde ise kullanabilirlik durumlarna gre alm-satm deeri zerinden kymetlendirilmitir. D. Balk varl iin, yetitiriciler tarafndan beyan edilen fiyatlar ve pazardaki sat fiyat dikkate alnmtr. Ana balklarda ypranma pay da hesaba katlmtr. E. Para mevcudu ve borlarn belirlenmesinde, yetitiricinin beyan dikkate alnmtr. letmelerin yllk faaliyet sonular: brt hasla, iletme masraflar, brt kar, net kar, nakdi gelir ve nakdi masraflar olarak incelenmi ve her iletme iin ayr ayr hesaplanmtr. letmelerin brt haslalarnn hesaplanmasnda aadaki hususlar dikkate alnmtr: letmede retilen porsiyonluk balklarn sat tutar Balk stokundaki dnem ba ve dnem sonu envanterindeki kymet art

Materyal ve Method
Aratrmada, Krklareli Vize ilesi Balkaya Kynden geen Yene Deresi zerinde bulunan tatlsu rnleri iletmelerinin ekonomik ynden analiz edilmesi amalandndan, aratrma materyalini, ncelikle blgedeki mevcut iletmelerden anket yolu ile elde edilen veriler oluturmaktadr. Bu bilgilere ek olarak Tarm ve Kyileri Bakanl ve Tarm l Mdrlklerinden gerekli bilgiler toplanmtr. Ayrca

165

Uzmanolu ve Soylu 2(2): 164-173 (2008)

z tketim

letmelerin, retim faaliyetlerinin genel sonularn veren ekonomik gstergelerin karlatrlmasnn ayn bazda olabilmesi iin, ksmi prodktivite gstergeleri birim bana hesaplanmtr.

Ayrca sermaye gelir ilikisi de ele alnm ve her iletme iin sermaye devir oran ve rantabilite oranlar hesaplanm ve iletmelerin baarlar bu adan incelenmitir.

ekil 1. letmelerin bulunduu blge haritas

Figure 1. The map of the region of the enterprises

ekil 2. letmelere ait ematik gsterim

Figure 2. The spread of the enterprises on the stream

166

Uzmanolu ve Soylu 2(2): 164-173 (2008)

Bulgular ve Tartma
letmelerin kurulduu arazi, toprak yaps bakmndan geirimli yapya sahiptir. Blgenin bitki rts orman ve fundalk alanla kapldr. Vadi iine yerletirilen iletmeler dz yzeyli olup arazinin topografik yaps bakmndan su kaynann aksine hafif eimli olmas araziye iletme kurmak iin avantaj salamtr. Bylelikle su, havuzlara doal cazibe ile alnmaktadr. lk iletme su kaynann hemen yanna kurulmutur. kinci iletmenin su kaynandan uzakl 2 000 m, nc iletmenin ise 3 500 m dir. Alabalk iletmelerinin en yakn yerleim birimi olan Balkaya Kyne uzakl 2 km olup yol stabilizedir ve her mevsim ulama aktr. Vize ilesine 22 km, Krklareline 75 km ve byk bir pazar olan stanbula mesafesi 165 kmdir. letmelerin nemli ve byk bir tketim merkezi olan stanbul iline yakn olmas byk bir avantajdr. ncelenen iletmeler genellikle 1990l yllarda kurulmutur. A2 iletmesi hari dier iletmeler araziyi hazineden kiralamlardr. letmelerin hepsi projeli olup iki iletmenin mevcut projeye uymad grlmtr (Tablo 1).

ncelenen iletmelerin kapasite durumuna bakldnda tm iletmelerin proje kapasitesi ve fiili kapasitesinin farkl olduu grlmektedir (Tablo 2). Yalnzca A1 iletmesi proje kapasitesinin altnda retim gerekletirmitir. A2 ve A3 iletmelerinin inaat srasnda projeye uyulmadndan bu iletmelerin fiili kapasitesi proje kapasitesinden olduka fazladr ve kapasite kullanm oran ok yksek kmakta ve gerei yanstmamaktadr. letmelerin toplam proje kapasitesi 51 ton/yl olup fiili kapasiteleri 73 ton/yl dzeyindedir. letmelerin hepsinde kuru pelet yem kullanlmaktadr. stedikleri boyda ve kalitede olmas nedeniyle yemlerini zel bir firmadan temin etmektedirler. Yemleri aylk olarak temin etmekte ve depolarda muhafaza etmektedirler. letmelerin de balk yetitiriciliinde dzenli ve elle yemleme yaptklarn belirtmilerdir. retimde kullanlan gnlk yem miktar havuzdaki balklarn ortalama arlnn % 1-3 kadardr. Ete dnm oran A1, A2 ve A3 iletmelerinde srasyla 1.22, 1.20 ve 1.33; iletmeler ortalamas ise 1.25, retim verimlilii A1, A2 ve A3 iletmelerinde srasyla 24.67 kg/m3, 19.10 kg/m3ve 19.81 kg/m3; iletmeler ortalamas ise 21.19 kg/m3 bulunmutur (Tablo 3).

Tablo 1. letmelerin arazi varl, mlkiyet durumu ve kurulu yl

Table 1. Land, ownership situation and established year of the enterprises letmeler Arazi Varl (m2) Mlkiyet Durumu A1 7 250 Kira A2 4 000 zmlk A3 3 600 Kira Kurulu Yl 1990 1990 1994

Tablo 2. letmelerin proje ve fiili kapasiteleri ile kapasite kullanm oranlar

Table 2. Project and actual capacities with rates of capacity utilisation of the enterprises letmeler Proje Kapasitesi Fiili Kapasitesi Ortalama Kapasite (ton/yl) (ton/yl) Kullanm Oran (%) A1 25 18 72 A2 18 25 139 A3 8 30 375

Tablo 3. letmelerin ete dnm oran ve balk retim verimlilii

Table 3. FCR, water capacity and production productivity of the enterprises letmeler retim Su Hacmi retim Yem MikMiktar (m3) Verimlilii tar (kg/yl) (kg/yl) (kg/m3) A1 18 000 729.58 24.67 22 000 A2 25 000 1 308.75 19.10 30 000 A3 30 000 1 514.70 19.81 40 000 Toplam 73 000 3 553.03 21.19 92 000 Ete Dnm Oran 1.22 1.20 1.33 1.25

167

Uzmanolu ve Soylu 2(2): 164-173 (2008)

letmelerin i gc dalm yabanc/aile ve geici/daimi igleri olmak zere incelenmi; i gc saat/yl olarak hesaplanmtr. letmelerin aile i gc dalm A1 iletmesinde % 0, A2 iletmesinde % 100 ve A3 iletmesinde % 85.90 olarak bulunmutur. letmelerden sadece A2 iletmesi geici ii kullanmamaktadr. Dier iki iletme ise geici iileri havuz temizlii, balk tama, boya ileri ve onarm ilerinde kullanmaktadrlar. gc verimlilii bakmndan en verimli iletmenin 6.94 kg/sa ile A2 iletmesi olduu hesaplanmtr. ncelenen iletmelerin sermaye unsurlar ve aktif sermayeye oranlar Tablo 4de verilmektedir. Aktif ve sabit sermaye ierisinde birinci srada havuz varlnn A1 iletmesinde % 24.90, A2 iletmesinde % 39.55 ve A3 iletmesinde % 31.78 olduu, ikinci srada arazi ve bina varlnn iletmelere gre yer deitirdii grlmektedir. A1 iletmesinde % 16.42 ile ikinci srada arazi varl, nc srada ise % 11.27 ile bina varl gelmektedir. A2 ve A3 iletmelerinde ise bina varl sras ile % 15.10 ve % 14.59 ile ikinci srada; nc srada ise % 6.58 ve % 4.29 ile arazi varl gelmektedir. Tablo 4. letmelerin sermaye yaps
Table 4. Capital elements of the enterprises Sermaye Unsurlar A1 Deer (YTL) A. AKTF I. Sabit Sermaye Arazi Varl Bina Varl Havuz Varl Sabit Sermaye Toplam II. letme Sermayesi Alet-Makine Varl Balk Varl Nakit Varl letme Sermayesi Toplam B. PASF Bor Varl z Sermaye AKTF SERMAYE TOPLAMI PASF SERMAYE TOPLAMI A1 Oran (%)

letme sermayesi ierisinde ise birinci srada balk varlnn A1 iletmesinde % 31.90, A2 iletmesinde % 26.77 ve A3 iletmesinde % 39.31, ikinci srada alet- makine varlnn A1 iletmesinde % 13.60, A2 iletmesinde % 9.89 ve A3 iletmesinde % 8.26, nc srada nakit varlnn A1 iletmesinde % 1.91, A2 iletmesinde % 2.11 ve A3 iletmesinde % 1.77 olduu belirlenmitir. Tablo 4 incelendiinde iletmede pasif sermaye ierisinde z sermaye tutarnn % 100 olduu, yabanc sermayenin kullanlmad grlmektedir. letmelerin sermaye unsurlarnn havuz alanna ve iletme arazisi alanna oranlar Tablo 5 de verilmektedir. A3 iletmesinin dier iki iletmeye oranla daha fazla sermaye-youn iletme olduu grlmektedir. A3 iletmesinde birim alana den aktif sermayenin A1 iletmesinin yaklak 4 kat olduu belirlenmitir. letme arazisi metrekaresine ve havuz metrekaresine gre balk varl incelendiinde A3 iletmesinin dier iki iletmeye kyasla daha fazla balk varlna sahip olduu grlmektedir. Tablo 6 da iletmelerin sabit ve deiken masraflar verilmektedir.

A2 Deer (YTL)

A2 Oran (%)

A3 Deer (YTL)

A3 Oran (%)

25 375.00 17 414.73 38 481.66 81 271.39 21 015.00 49 300.00 2 950.00 73 265.00 154 536.39 154 536.39 154 536.39

16.42 11.27 24.90 52.59 13.60 31.90 1.91 47.41 100.00 100.00 100.00

14 000.00 32 150.27 84 189.40 130 339.67 21 050.00 57 000.00 4 500.00 82 550.00 212 889.67 212 889.67 212 889.67

6.58 15.10 39.55 61.23 9.89 26.77 2.11 38.78 100.00 100.00 100.00

12 600.00 42 867.03 93 398.76 148 865.80 24 280.00 115 500.00 5 200.00 144 980.00 293 845.80 293 845.80 293 845.80

4.29 14.59 31.78 50.66 8.26 39.31 1.77 49.34 100.00 100.00 100.00

168

Uzmanolu ve Soylu 2(2): 164-173 (2008)

Tablo 5. letmelerin sermaye gstergeleri

Table 5. Capital indicators of the enterprises
Sermaye Unsurlar letme Arazisi Metrekaresine (YTL) Arazi Varl Bina Varl Havuz Varl Alet-Makine Varl Balk Varl Likit Varl Aktif Sermaye z Sermaye Havuz Metrekaresine (YTL) Arazi Varl Bina Varl Havuz Varl Alet-Makine Varl Balk Varl Likit Varl Aktif Sermaye z Sermaye A1 3.50 2.40 5.31 2.90 6.80 0.41 21.32 21.32 16.92 11.61 25.65 14.01 32.87 1.97 103.02 103.02 A2 3.50 8.038 21.05 5.26 14.25 1.13 53.22 53.22 7. 00 16.08 42.09 10.53 28.50 2.25 106.44 106.44 A3 3.50 11.91 25.94 6.74 32.08 1.44 81.62 81.62 4.20 14.28 31.13 8.09 38.50 1.73 97.95 97.95

Tablo 6. letmelerin masraflar ve yzde oranlar

Table 6. Expenses and their percentages of the enterprises
letme Masraflar I.Sabit letme Masraflar Arazi Kiras Su Kiras Bakm-Onarm Devaml ilik Amortismanlar Sabit letme Masraflar Toplam II.Deiken letme Masraflar Yem la ve Kimyasal Elektrik-Haberleme ve Isnma Ulam Geici ilik Yavru Balk Alm Bedeli Deiken letme Masraflar Toplam letme Masraflar Toplam A1 Deer (YTL) 2 550.00 1 550.00 3 000.00 7 200.00 3 219.43 17 519.43 Yzde Oran (%) 4.43 2.69 5.21 12.51 5.59 30.43 A2 Deer (YTL) 1 550.00 1 500.00 14 400.00 4 431.79 21 881.79 Yzde Oran (%) 2.47 2.39 22.95 7.07 34.88 A3 Deer (YTL) 1 500.00 2 100.00 2 000.00 12 000.00 5 153.32 22 753.32 Yzde Oran (%) 1.39 1.94 1.85 11.11 4.77 21.06

29 700.00 250.00 1 635.00 7 568.75 900.00 40 053.75 57 573.18

51.59 0.43 2.84 13.15 1.56 69.57 100.00

32 400.00 300.00 1 125.00 7 027.63 40 852.63 62 734.42

51.65 0.48 1.79 11.20 65.12 100.00

54 345.22 3 000.00 2 475.00 8 433.15 2 000.00 15 000.00 85 253.37 108 006.69

50.32 2.78 2.29 7.81 1.85 13.89 78.94 100.00

ncelenen iletmelerin brt hasla ve brt haslann birim havuz alanna oran Tablo 7 de verilmektedir. Tablodan da grld gibi en fazla brt hasla A3 iletmesinde, birim havuz alanna en fazla brt hasla ise A1 iletmesinde elde edilmitir. letmelerin alabalk retim maliyeti hesaplandnda iletmelerin srasyla 3.20, 2.51 ve 3.60 YTLye retim gerekletirdikleri grlmektedir. iletme birbirlerine ok uzak mesafelerde bulunmadklarndan alabaln kg

sat fiyatn ayn (5 YTL/kg) belirledikleri gzlenmitir. Brt hasladan deiken masraflarn kartlmas ile elde edilen ve yatrm sermayesinin faizi, ifti ve aile bireylerinin el emeini ieren deer olarak tanmlanan brt kar ve brt hasladan iletme masraflarnn dlmesi ile elde edilen ve sermayenin geliri olarak tanmlanan net kar (Soylu, 1988) iletme iin ayr ayr hesaplanarak Tablo 8 de verilmektedir.

169

Uzmanolu ve Soylu 2(2): 164-173 (2008)

Tablo 7. letmelerin brt hasla ve verimlilii

Table 7. Gross-income and its productivity of the enterprises A1 Brt Hasla (YTL) 90 000.00 Birim Havuz Alanna Brt Hasla (YTL/m2) 114.47 A2 125 000.00 80.08 A3 150 000.00 78.30

Tablo 8. letmelerin brt kar ve net kar dalm (YTL)

Table 8. Distribution of gross-profit and net profit of the enterprises. A1 A2 Brt Kar 49 946.25 84 147.38 Net Kar 32 426.82 62 265.58 A3 64 746.63 41 993.31

Tablo 8 incelendiinde A2 iletmesinin en yksek brt ve net kara sahip olduu grlmektedir. Net kardan, kiralarn dlmesi ve amortismann ilave edilmesi ile hesaplanan nakdi gelir ve sabit masraflardan amortisman ve aile i gc karlnn kartlmas ile elde edilen deerin deiken masraflara ilave edilmesi ile hesaplanan nakdi masraflar iletme iin ayr ayr hesaplanmtr (Tablo 9). Tablodan da grlecei gibi nakdi geliri en yksek olan ve nakdi masraf en dk olan iletme A2 iletmesidir. letmelerin toplam yatrm sermayesi ile net kar arasndaki ilikiyi aklayan rantabilite oranlar srasyla 20.98, 29.25 ve 14.29 olarak hesaplanmtr. Rantabilite orann yorumlayabilmek iin cari faiz orann yada iletmenin borlarna uygulanan faiz orannn bilinmesi gereklidir. Eer rantabilite oran cari faiz oranndan yksekse iletme etkin alyor demektir (nan, 2003). 2003 ylnda tarmsal kredilere uygulanan faiz oran dikkate alndnda iletmelerin verimli almadklar anlalmaktadr. Brt haslann iletme yatrmn karlama sresi olarak tanmlanan sermaye devir oran (nan, 2003), A1 iletmesi iin % 58.24 olup sre 1.72 yl, A2 iletmesi iin % 58.72 olup sre 1.70 yl, A3 iletmesi iin %51.05 olup sre 1.96 yl olarak hesaplanmtr. Gne (1996)ya gre pazarlama; mallarn ve hizmetlerin reticiden tketiciye ulam aamasnda arz, talep, fiyat ve masraf faktrlerinin, eitli zaman, yer ve ekildeki durumlarn inceleyen bir bilim dal olarak tanmlanmaktadr (nan, 2001).

ncelenen iletmelerde porsiyonluk baln pazarlama arl iletmecinin istei ve tketicinin talebine gre 200-250 g aras ve genelde canl pazarlandklar belirlenmitir. iletmenin balklarn Vize, Tekirda, stanbul gibi yakn yerleim yerlerine, mahalli pazarlara; ve iletmeye gelen mterilere pazarladklar tespit edilmitir. Pazarlama, arac kullanmakszn gereklemektedir.
Tablo 9. letmelerin nakdi gelir ve nakdi masraflar (YTL) Table 9. Income and expenditures of the enterprises letmeler A1 A2 A3 Nakdi Gelir 31 546.25 65 147.38 43 546.63 Nakdi 54 353.75 43 902.63 90 853.37 Masraflar

lk iletme hemen su kaynann yannda, ikinci iletme kaynaktan 2 000 m, nc iletme ise 3 500 m mesafede kurulmutur. Su kaynann havuzlara yakn olmasnda byk yarar vardr. Kaynaktan uzaklatka suyun yol boyunca snma ihtimali artmakta, evre koullarna bal olarak kirlenme riski ortaya kmaktadr. Trkiyede kurulu gkkua alabal iletmelerinin % 80nin yerleim merkezlerine 20 kmden az bir mesafede kurulduu ve ounda elektrik ve telefon gibi hizmetlerin bulunduu grlmektedir (Rad, 1999). letme alannn kurulduu blgenin, gerek inaat srasnda gerekli olan malzemelerin tanmas, gerekse retim zamannda yem, yavru, porsiyonluk balk vs. kolayca nakledilmesi bakmndan ulam ynnden elverili olmas istenir. letmelerin yerleim birimlerine yakn olmas inaat giderlerini azaltt gibi, iletme srasnda nakliye masraflarn da azaltmaktadr. Ayrca iletmede alan personelin sosyal ihtiyalarnn karlanmas ynn-

170

Uzmanolu ve Soylu 2(2): 164-173 (2008)

den iletmenin yerleim birimlerine yakn olmas nemli bir faktrdr. ncelenen iletmelerden bir tanesinin z mlk (% 33.33), dier iki iletmenin ise hazineye ait araziyi kiralad belirlenmitir. Rad (1999)a gre Trkiye genelinde mevcut alabalk iletmelerinin kurulduu arazilerin %72sinin z mlk olduu, Sayl ve ark., (1999)a gre Tokat ilinde faaliyet gsteren alabalk iletmelerinin % 36.40nn z mlk olduu, Aydn (2000)e gre ise Erzurum ilinde faaliyette bulunan alabalk iletmelerinin % 90nn z mlk olduu belirtilmektedir. ncelenen iletmelerden sadece A1 iletmesinde devaml ve geici yabanc i gc, dier iki iletmede ise aile i gc kullanlmaktadr. gc verimlilii asndan A2 iletmesi 6.94 kg/sa ile en verimli iletmedir. A3 iletmesi toplam i gc en fazla olmasna ramen (11 520 sa/yl) 2.60 kg/sa ile en dk verime sahiptir. Korkmaz (2000) e gre i gc verimlilii 2.33 kg/sa, etin ve Bilgven (1991) e gre ise 8.25 kg/sa olarak belirtilmektedir. letmeler iin yemlemenin uygun bir ekilde yaplmas nemlidir. Dzgn yaplmayan yemleme sonunda; yksek yem maliyeti, dk retim, su kalitesinin bozulmas ve hastalklarla mcadele gibi sorunlar ortaya kmaktadr (Cain and Garling, 1993). ncelenen iletmelerde kuru pelet yem kullanlmaktadr. Yemleme dzenli yaplmakta ve yem miktar yemleme tablosuna gre veya tahmini olarak verilmektedir. Ete dnm oran en iyi iletme A2 iletmesi olup (1.20) bunu A1 iletmesi (1.22) ve A3 iletmesi (1.33) takip etmektedir. Baz kaynaklarda alabalklarn ete dnm orann 1.00-1.50 olarak belirtilirken (elikkale ve ark., 1999), Trkiye ortalamas 1996 yln kapsayan bir almada 1.57dir (Rad, 1999). Bu rakamlar nda iletmelerin yemi verimli kulland anlalmaktadr. Ete dnm orannn aksine A2 iletmesi balk retim verimlilii (19.10 kg/m3) ile son srada gelmektedir. Bunun nedeni havuzlarnda bulunan su hacminin retim miktarna kyasla fazla oluudur. Fakat aratrmada hesaplanan balk retim verimlilikleri 1996 yln kapsayan bir almada (Rad, 1999), Trkiye geneli iin belirtilen ortalama 16 kg/m3 rakamna gre yksektir. ncelenen iletmelerde aktif ierisinde en fazla sermaye unsuru olarak A1 iletmesinde havuz varl % 24.90 ve balk varlnn %

31.90; A2 iletmesinde havuz varl % 39.55 ve balk varlnn % 26.77; A3 iletmesinde havuz varl % 31.78 ve balk varlnn % 39.31 olduu grlmektedir. Marmara Blgesinde yaplan bir almada aktif sermaye ierisinde en fazla sermaye unsurunun % 41.05 oran ile havuz varl oluturmaktadr (Soylu, 1988). Gney Marmara Blgesinde yaplan bir almada en fazla sermaye unsuru olarak bina ve havuz sermayesi (% 27.60), balk sermayesi (% 9.70) ve alet-makine sermayesi (% 8.70) oluturmaktadr (etin ve Bilgven, 1991). Trakya Blgesinde faaliyet gsteren alabalk iletmelerinde en fazla sermaye unsuru olarak havuz sermayesi (% 35.69), balk varl (% 22.15) ve alet-makine varl (% 17.24) oluturmaktadr (Soylu, 1995). Tokat ili alabalk iletmelerinde en fazla sermaye unsuru balk sermayesi (% 31.70), bina ve havuz sermayesi (% 28.20) ve arazi slah sermayesi (% 16.80) oluturmaktadr (Sayl ve ark., 1999). Rad, (1999)a gre Trkiye genelinde alabalk iletmelerinde aktif sermaye ierisinde ilk srada % 27 oran ile havuz varl, ikinci srada ise % 21 oran ile balk varl gelmektedir. Erzurumdaki iletmelerde ise aktif sermaye ierisinde bina ve havuz sermayesi % 38.40 ve arazi sermayesi % 36.30dur (Aydn, 2000). ncelenen iletme % 100 z sermaye ile iletilmektedir. Rad (1999), Trkiye genelinde alabalk iletmelerinde z sermaye orannn % 85 olduunu, 1995 ylnda Trakya blgesinde yaplan bir almada z sermaye orannn ortalama % 99.22 olduu (Soylu, 1995), Tokat ili alabalk iletmelerinde z sermaye oran (% 87.30) olduu (Sayl ve ark., 1999), Gney Marmara Blgesini kapsayan almada z sermayenin % 95.80 olduu (Soylu, 1994), Erzurumda faaliyette bulunan alabalk iletmelerinde ise z sermaye orannn iletmeler ortalamas % 96.10 olduu belirtilmektedir (Aydn, 2000). Toplam yatrm sermayesi ile net kar arasndaki ilikiyi aklayan rantabilite; A2 iletmesinde % 29.25, A1 iletmesinde % 20.98 ve A3 iletmesinde ise % 14.29 olarak hesaplanmtr. 2003 ylnda tarmsal kredilere uygulanan faiz oran dikkate alndnda iletmelerin verimli almadklar anlalmaktadr. Erzurumda faaliyet gsteren alabalk iletmelerinde rantabilite iletmeler ortalamas olarak % 2.62 (Kocaman ve ark., 2002), Eskiehir iftelerde alabalk iletmesinde yaplan

171 166

Uzmanolu ve Soylu 2(2): 164-173 (2008)

almada rantabilite oran % 4.06 (Korkmaz, 2000), Gney Marmara Blgesinde bulunan alabalk iletmelerinde rantabilite iller ortalamas % 64.24 (etin ve Bilgven, 1991), Tokat ili alabalk iletmelerinde rantabilite % 37.89 (Sayl ve ark., 1999) ve Trkiye genelinde faaliyet gsteren alabalk iletmelerinde ortalama rantabilite ise % 28.80 olarak belirtilmitir (Rad, 1999). Sermaye devir oran incelendiinde ise A2 iletmesi % 58.72 ve 1.70 yl, A1 iletmesi iin % 58.24 olup 1.72 yl ve A3 iletmesi iin % 51.05 ve 1.96 yl hesaplanmtr. Gney Marmara Blgesi alabalk iletmelerinde % 48.92 ve 2.04 yl hesaplanmtr (Soylu, 1994). Korkmaz, (2000) Eskiehir-iftelerde yapt almasnda sermaye devir orann % 59 ve 1.69 yl olarak hesaplamtr. Trakya Blgesi alabalk iletmelerinde yaplan bir almada sermaye devir oran % 70.16 ve 1.43 yl olarak hesaplanmtr (Soylu, 1995).

Cain, K., Garling, D., (1993). Trout Culture in The North Central Region, North Central Regional Aquaculture Center, Fact Sheet Series No: 108, April, 7. elikkale, M. S., Dzgne, E., Okumu, ., 1999. Trkiye Su rnleri Sektr (Potansiyeli, Mevcut Durumu, Sorunlar ve zm nerileri), .T.O Yayn No:1999-2, stanbul, 414. etin, B., Bilgven, M., (1991). Gney Marmara Blgesinde Alabalk Yetitiricilii Yapan letmelerin Yapsal ve Ekonomik Analizi, E.. Eitimin 10. Ylnda Su rnleri Sempozyumu, 12-14 Kasm 1991, 180. Gne, T., (1996). Tarmsal Pazarlama, A. . Z. F. Yaynlar, Yayn No: 1467, Ankara. nan, . H., (2001). Tarm Ekonomisi ve letmecilii,Yayn Kodu: ISBN 975-93281-00 5. Bask, Avc Ofset, stanbul, 235. nan, . H., (2003). iftlik Ynetimi ve Planlamas, Ders Kitab, Tekirda, 43. Kocaman, E. M., Aydn, A., Ayk, ., (2002). Erzurumda Faaliyet Gsteren Alabalk letmelerinin Yapsal ve Ekonomik Analizi, E. . Su rnleri Dergisi, 19(3-4): 319. Korkmaz, A., (2000). Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Eskiehir ifteler Su rnleri letmesindeki Alabalk Yetitiriciliinin Ekonomik Analizi. Yksek Lisans Tezi, Ankara niv. Fen Bilimleri Enstits Tarm Ekonomisi A.B.D., Ankara, 65. Rad, F., (1999). Trkiyedeki Gkkua Alabal (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792) letmelerinin Teknik ve Ekonomik Analizi, Doktora Tezi, Ankara niversitesi Fen Bilimleri Enstits Su rnleri A.B.D., Ankara, 117. Sayl, M., Karata, M., Ycer, A., Aka, H., (1999). Tokat linde Alabalk Yetitiricilii Yapan letmelerin Yapsal ve Ekonomik Analizi, Trk-Koop Ekin Dergisi, 3(7): 66. Soylu, M., (1988). Marmara Blgesinde Tatl Su rnleri reten letmelerin Yapsal ve Ekonomik Analizi, Doktora Tezi, . . Deniz Bilimleri ve Corafya Enstits stanbul, 108. Soylu, M., (1994). Marmara Blgesinde Tatlsu rnleri reten letmelerin Eko-

Sonu
Yaplan bu aratrma sonucunda, analize edilen iletmelerin kapasite belirlenmeleri, kapasite kullanm oranlar, karllk ve verimliliklerinin yetersiz olduklar belirlenmitir. Bu tip aratrmalar, su rnleri iletmelerinin daha rasyonel almalarn salamak amacyla yaplmaktadr. Ayrca mevcut ve kurulacak iletmelere model oluturmas asndan da nem tamaktadr.

Kaynaklar
Alpbaz, A., (1997). Dnyada ve Trkiyede Su rnleri Yetitiriciliinin Dn, Bugn ve Gelecei, Akdeniz Balklk Kongresi, 5. Anonim, (1996). Aquaculture Production 1985-1994. FAO Fisheries Circular No: 815 Revision 8. FIDI/C85 (Rev.5), FAO, Rome (1996). Anonim, (2001). Su rnleri ve Su rnleri Sanayi Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan zel htisas Komisyon Raporu, DPT Yaynlar No: 2575- K: 588, Ankara. Aydn, A., (2000). Erzurum li Snrlar erisinde Projelendirilmi Olarak Faaliyet Gsteren Alabalk letmelerinin (21 Adet) Yapsal ve Ekonomik Analizi, Yksek Lisans Tezi, Atatrk niversitesi Fen Bilimleri Enstits Su rnleri A.B.D., Erzurum, 62.

170 172

Uzmanolu ve Soylu 2(2): 164-173 (2008)

nomik Analizi, .. Deniz Bilimleri Corafya Enstits 9(9). Soylu, M., (1995). Trakya Blgesi Alabalk letmelerinin Ekonomik Analizi, E. . Su rnleri Dergisi, 12(3-4): 203.

Ye, Y., (1999). Historical Consumption and Future Demand for Fish and Fish Products: Exploratory Calculations for the years 2015/30, FAO Fisheries Circular No. 946. Rome.

168 173