stanbul niversitesi Su rnleri Dergisi (2009) 24 (2):9-23

Istanbul University Journal of Fisheries & Aquatic Sciences (2009) 24 (2):9-23

10

HASAN YT-MERAL SOYLU-SELUK UZMANOLU

A gz akl 34-60 mm arasndadr. Balklardan elde edilen bilgilere gre gn ierisinde tutulan balk miktar 50-250 kg arasnda deimektedir.

SAKARYA L GLLERNN BALIKI PROFL

Profil, Hasan YT, Meral SOYLU, Seluk UZMANOLU
Makalenin alnd tarih: 04, 2010 Kabul tarihi: 10, 2010

Anahtar Kelimeler: Taks Gl, Poyrazlar Gl, Byk Akgl Gl, Balk,

ZET Bu almada Sakarya li gllerinin balk profili incelenmitir. 2008 ubat ayndan balayarak 2008 Temmuz ay da dhil olmak zere bu sre ierisinde 7 kez Poyrazlar Gl, Taks Gl ve Byk Akgl Glne gidilerek 58 balkya hazrlanan anketler uygulanmtr. Aratrma sonucunda, Taks Glnde faaliyet gsteren bir tek balk olduu belirlenmitir. Balk 49 yanda, evli ve lise mezunudur. Balknn teknelerinin boylar 3 ve 4.2 m arasnda deimektedir. Teknelerin % 33.33 motorludur ve motor 10 HP gcndedir ve teknelerin % 66.66 s motorsuzdur. Balknn avlanma ekipmanlar fanyasz a ve pinterler olup, a gz akl 45-70 mm dir. Balkdan elde edilen bilgilere gre gn ierisinde tutulan balk miktar 7.5-80 kg arasnda deimektedir. Poyrazlar Gl balklarnn ya dalmlar en ok 40-49 yalar arasnda % 40 olup, en az da 30-39 yalar arasnda % 10 oranndadr. Bu balklarn % 80 inin evli, % 10 unun bekr ve % 10 unun dul olduu belirlenmitir. Eitim durumlar ise; % 80 i ilkokul mezunu, % 10 u lise mezunu ve % 10 u niversite mezunudur. Balk teknelerinin boylar 3-4 m arasnda deimektedir. Teknelerin tamam motorsuzdur. Balklarn avlanma ekipmanlar fanyal a, fanyasz a, olta ve pinterdir. A gz akl 36 mm ile 90 mm arasnda deimektedir. Balklardan elde edilen bilgilere gre gn ierisinde tutulan balk miktar 20-85 kg arasnda deimektedir. Byk Akgl Gl balklarnn ya dalmlar en ok 40-49 yalar arasnda % 34.04 olup en az da 20-29 yalar arasnda % 2.13 oranndadr. Bu balklarn % 87.23 nn evli, % 4.26 snn bekr ve % 8.51 inin dul olduu belirlenmitir. Eitim durumlar ise; % 8.51 i okur-yazar, % 80.85 i ilkokul mezunu, % 8.51 i ortaokul mezunu ve % 2.13 ise niversite mezunudur. Balk teknelerinin boylar 4 m olup tamam motorsuzdur. Balklarn avlanma ekipmanlar fanyal a, fanyasz a, olta ve pinterdir.

ABSTRACT FISHERMAN PROFILE OF THE LAKES IN SAKARYA PROVINCE In this study, fisherman profile of the lakes in Sakarya province is investigated. Taks Lake, Poyrazlar Lake and Byk Akgl Lake were visited 7 times, from the beginning of Februbary 2008 to the end of July 2008 and within that period prepared questionnaires were applied to 58 fishermen. The result of the research on Taks Lake showed that only one fisherman who lives there is 49 years old, married and high school graduate. The lengths of his vessels range between 3 and 4.2 m, 33.33 % of the vessels have 10 HP engine and 66.66 % of the vessels are without engine. Fishing equipments are gill nets and crayfish trap and mesh sizes of the nets vary between 45 and 70 mm. According to the information obtained from fisherman, daily fishing amount changes between 7.5-80 kg. The fisherman age distribution in Poyrazlar Lake changed between maximum group 40-49 ages with 40 % and minimum group 30-39 ages with 10 %. Status of fishermen confirmed as 80 % married, 10 % single and 10 % widow. Educational background was determined as 80 % primary school graduate, 10 % high school graduate and 10 % university graduate. The lengths of the boats range between 3 and 4 m and 100 % of the vessels are without engine. Fishing equipments are trammel nets, gill nets, fishing line and crayfish trap. Mesh sizes of the nets vary between 36 and 90 mm. According to the information provided from fishermen, daily fishing amount changes between 20-85 kg. The fisherman age distribution in Byk Akgl Lake changed between maximum group 40-49 ages with 34.4 % and minimum group 20-29 ages with 2.13 %. Status of fishermen confirmed as 87.23 % married, 4.26 % single and 8.51 % widow. Educational background was determined as 8.51 % literate, 80.85 % primary school graduate, 8.51 % secondary school graduate and 2.13 % university graduate. The lengths of the vessels are 4 m and 100 % of the vessels are without engine. Fishing equipments are trammel nets, gill nets, fishing line and crayfish trap. Mesh sizes of the nets vary between 34 and 60 mm. According to the information taken from fishermen, daily fishing amount is between 50 and 250 kg. Key Words: Taks Lake, Poyrazlar Lake, Byk Akgl Lake, Fisherman, Profile

Correspendence to: Hasan YT, T.C. Tarm ve Kyileri Bakanl,Tarm ve Krsal Kalknmay Destekleme Kurumu, Ordu l Koordinatrl, Merkez /Ordu Tel:0452 212 13 48 Dahili: 6633 E-posta: hassanyigit@gmail.com Marmara niversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Su rnleri Program, Gztepe Kamps 34722, Kadky, stanbul-TRKYE Bu alma Yksek Lisans tezinden zetlenmitir.

SAKARYA L GLLERNN BALIKI PROFL

11

12

HASAN YT-MERAL SOYLU-SELUK UZMANOLU

GR nsanlarn beslenmesinde nemli bir yer tutan tarmsal rnlerin, ihtiyac karlayamamas nedeniyle oluan bu boluu ucuz ve salkl protein kayna olan su rnlerinin dolduraca kanlmaz bir gerektir (Timur, 1998). Dnyann % 71 ini su alanlar oluturur. Bu alanlarn byk ounluu ok sayda ve farkl trlerdeki su canllarnn yaamasna uygun niteliklere sahiptir. Bu canllar, bir hcrelilerden memelilere kadar geni bir yaylm gsterir. nsanlar suda yaayan canllardan besin kayna olarak en fazla balklardan faydalanmaktadr. Bu nedenle, lkeler sahip olduklar olanaklarla, var olan su kaynaklarn, en aklc ekilde deerlendirmenin yan sra, sahip olduklar potansiyellerini artrmann zmlerini bulma gayreti iine girmilerdir (Tekeliolu ve ark., 2007). Son yzyl ierisinde su rnleri avlama yntemlerinde meydana gelen gelimeler ile ksa zamanda daha fazla su rnleri avcl yapabilme olanaklarnn youn bir ekilde kullanm, lkelerin hzla sanayilemesi, dnya nfusundaki hzl byme ve evre kirlilii, deniz ve tatlsularda yaayan besin kaynaklarmzn iyi bir ekilde korunmas iin yasal nlemlerin alnmasn zorunlu klmtr (Timur, 1998). Trkiye tatl sularnda 23 familyaya ait 60 cins ve 130 tr balk bulunmaktadr. lkemizi evreleyen denizlerimizden; Karadenizde 247, Marmara Denizinde 200, Ege Denizinde 285 ve Akdenizde ise 500 balk tr yaamaktadr (Timur, 1998). Trkiyenin taraf denizlerle evrili olup; 8 333 km ky eridine, 177 714 km akarsuya, kullanlabilir nitelikte toplam 906 118 ha doal gle, 344 234 ha baraj glne, 15 500 ha glet alan olmak zere doal kaynaklara sahiptir (Tekeliolu ve ark., 2007). 2003 yl dnya su rnleri retimi yaklak 139.6 milyon tondur. Bu retimin yaklak % 62 si avclk, % 38 i ise yetitiricilik yolu ile retilmitir. in, su rnleri retiminde dnyada birinci sradadr. Deniz ve isu kaynaklar bakmndan nemli bir potansiyele sahip olan Trkiye, 2003 yl itibar ile 588 bin tonluk retimi ile dnya su rnleri retiminin % 0.4 n karlayabilmitir. Bu retim deeri ile Trkiye dnya lkeleri arasndaki sralamada 34., Avrupa lkeleri arasnda 6., Akdeniz lkeleri ierisinde ise 3. sradadr (Tekeliolu ve ark., 2007).

lkemizde 2007 yl su rnleri retimi yaklak 632 bin tonu avclk, 140 bin tonu yetitiricilik olmak zere toplam 772 bin ton olarak gereklemitir. Bu retimin yaklak % 67.1 i deniz balklarndan, % 9.2 si dier deniz rnlerinden, % 5.6 s i su rnlerinden ve % 18.1 i yetitiricilik yolu ile elde edilmitir (Anonim, 2009a). Kii bana tketim 1990 ylnda 6.1 kg iken 1995 ylnda 9.7 kg dr (Timur, 1998). Kii bana tketim 2000 ylnda yaklak 8.0 kg iken 2007 ylnda yaklak 8.5 kg a ulamtr (Anonim, 2009a). Trkiye'de son yllarda Su rnleri Ekonomisi ile ilgili yaplan almalarn says artmtr. Fakat bu almalarn byk ounluu deniz balkln kapsamakta olup, gl balklarnn balk profilini ieren ok az sayda yayn bulunmaktadr. Bu yaynlar TK ile Tarm ve Ky leri Bakanlna aittir. Bu almalara ek olarak Marmara Blgesi Glleri ile ilgili az sayda aratrma mevcuttur. Bu almada, hazrlanan ve uygulanan anketlerden elde edilen veriler yardmyla Taks Gl, Poyrazlar Gl ve Byk Akgl Gl'ndeki balk kyleri, balk says ve tekne says tespit edilerek mevcut durumun ortaya konulmas amalanmtr. Yaplan bu alma ile gl balklarnn sosyo-ekonomik yaplar konularnda veri eksikliini gidermede yardmc olunaca, alma yaplmayan gller iin rnek tekil edecei ve alma yaplan baka gller iin de karlatrma materyali oluturulmas hedeflenmitir. Ayrca, elde edilen veriler ve sonularla blgedeki balklarn gelir dalmlarnn, ara-gerelerinin ve mevcut durumlarnn iyiletirilmesine olumlu ynde katk salayaca dnlmektedir. MATERYAL VE METOD Aratrmada Sakarya (Adapazar) ili snrlar ierisinde bulunan Gkeren Gl, Acarlar Gl, Kk Akgl Gl, Taks Gl, Poyrazlar Gl ve Byk Akgl Gl'nde avclk yapan balklarn balk profili analiz edilmesi amalanmtr. Aratrma materyalini, o blgedeki balklarla yaplan anket sonular, Tarm ve Ky leri Bakanlndan, Devlet Su lerinden ve Tarm l Mdrlklerinden elde edilen veriler oluturmaktadr. Balklardan alnan verilerin toplanmasnda kullanlan anket formlar aratrmann amacna uygun olarak dzenlenmitir. Toplanan bilgiler 2008 ylna ait veriler olup, bu sre ierisinde toplam 7 kez blgeye gidilmitir. Aratrma blgesinde 3 glde (Taks Gl, Poyrazlar Gl ve Byk Akgl Gl) devaml olarak avclk yapan toplam 58 adet balkyla allmtr. 2008 ubat ayndan balayarak 2008 yl temmuz ayda dhil toplam 7 kez blgeye gidilmitir. Bu arazi almasnda blge balklarna kendileri, aile yaplar ve balklkla ilgili hazrlanan bir anket formu uygulanmtr. Balklarla

SAKARYA L GLLERNN BALIKI PROFL

13

14

HASAN YT-MERAL SOYLU-SELUK UZMANOLU

yaplan anket almasnda tam saym yntemi kullanlm ve sonular tablolar halinde verilmitir. Sakarya ilindeki ukur alanlarda drenaj almalar yaplmtr. Gkeren Gl bu almalar kapsamnda kurutulmutur. K ve bahar yamurlaryla dolan bataklk, yaplan drenaj kanallar vastasyla yazn tamamen kurumaktadr. Bu nedenle glde balklk yaplmamaktadr (Anonim, 2007). Kk Akgl Gl ve evresi, Bursa Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu'nun 06.12.2001 tarih ve 8821 sayl karar ile "II. Dereceden Doal Sit Alan" olarak belirlenmitir (Anonim, 2007). Trkiye'nin ikinci byk su basar orman (zemini suyla kapl orman) olan Acarlar Gl "I. Dereceden Doal Sit Alan" olduundan dolay burada balklk faaliyeti yaplmamaktadr (Anonim, 2007). Acarlar Glnde avclk tamamen yasaklanmtr (Anonim, 2009b). BULGULAR Bu blmde Taks Gl'nde 1 adet, Poyrazlar Gl'nde 10 adet ve Byk Akgl Gl'nde 47 adet balk olmak zere bu glde avlanan toplam 58 adet balkya uygulanan anket sonular verilmektedir. Taks Gl'nde bir adet balk faaliyet gstermektedir. Gl kiralayp ileten balk 49 yandadr ve tek bana avlanmaktadr. Poyrazlar Glnde toplam 10 balk faaliyet gstermektedir. Bu balklarn yalar 38 ile 68 arasnda deimektedir. Tablo 1 de grld gibi % 40 oran ile 40-49 ya aralnda olan balklar birinci srada yer alrken, onu % 30 oran ile 50-59 ya grubunda olan balklar takip etmektedir. En kk oran ise % 10 ile 30-39 ya grubunda olan balklar oluturmaktadr. Byk Akgl Gl balklarnn yalar 29 ile 75 arasnda deimektedir. Tablo 1 de grld gibi % 34.04 oran ile 40-49 ya grubunda olan balklar birinci srada yer alrken, onu % 27.66 ile 50-59 ya grubunda olan balklar takip etmektedir. En kk oran ile % 2.13 ile 20-29 ya arasnda yer alan bir balk ayn zamanda glde avlanan en gen balk durumundadr. Burada en ok dikkati eken durum ise 70-79 ya grubu arasnda yer alan iki balknn bulunmasdr. Bu balklar glde avlanmaya devam etmektedirler (Tablo 1).

Tablo 1. Gl balklarnn ya dalm Table 1. Age distribution of lake fishermen Ya Gruplar 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 TOPLAM Poyrazlar Gl Frekans % 1 10.00 4 40.00 3 30.00 2 20.00 10 100.00 Byk Akgl Gl Frekans % 1 2.13 11 23.40 16 34.04 13 27.66 4 8.51 2 4.26 47 100.00

Taks Gl'nde faaliyette bulunan balknn evli olduu saptanmtr. Poyrazlar Gl balklarnn medeni durumuna bakldnda % 80 inin evli, % 10 unun bekr ve % 10 unun dul olduu tespit edilmitir. Byk Akgl Gl balklarnn medeni durumlarna bakldnda % 87.23 nn evli , % 4.26 sn bekr ve % 8.51 inin dul olduu tespit edilmitir (Tablo 2).
Tablo 2. Gl balklarnn medeni durumu Table 2. Marital status of lake fishermen Medeni Durumu Evli Bekr Dul TOPLAM Poyrazlar Gl Frekans % 8 80.00 1 10.00 1 10.00 10 100.00 Byk Akgl Gl Frekans % 41 87.23 2 4.26 4 8.51 47 100.00

Taks Gl'nde yaplan alma sonucu burada faaliyet gsteren balknn hane halk saysnn 4 olduu tespit edilmitir. Poyrazlar Gl'nde yaplan alma sonucu hane halk says % 50 ile en ok 4 kiidir. Balklarn hane halk says yaklak 4tr. Byk Akgl Gl'nde avlanan balklar arasnda yaplan almada hane halk says 2 ile 10 arasnda deimektedir. En yksek oran % 23.40 ile hane halk says 3 ve 4 olan balklar olutururken, en dk oran ise % 4.26 ile hane halk says 7 ve 10 olan balklar oluturmaktadr. Bu glde avlanan balklarn hane halk says ortalama olarak 4-5 dir (Tablo 3).

SAKARYA L GLLERNN BALIKI PROFL Tablo 3. Gl balklarnn hane halk says Table 3. The household numbers of lake fishermen Hane Halk Says 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Toplam Poyrazlar Gl Frekans % 1 2 5 1 1 10 10.00 20.00 50.00 10.00 10.00 100.00 Byk Akgl Gl Frekans % 4 11 11 10 7 2 2 47 8.51 23.40 23.40 21.28 14.89 4.26 4.26 100.00

15

16

HASAN YT-MERAL SOYLU-SELUK UZMANOLU

Tablo 5. Gl balk elerinin eitim durumu Table 5. Education status of lake fishermens wives Eitim Durumu Cahil Okur-Yazar lkokul Ortaokul Lise niversite Toplam Poyrazlar Gl Frekans % 7 87.50 1 12.50 8 100.00 Byk Akgl Gl Frekans % 4 9.76 4 9.76 31 75.60 1 2.44 1 2.44 41 100.00

Taks Gl'nde faaliyet gsteren balknn eitim durumunun lise olduu tespit edilmitir. Poyrazlar Gl balklarnn eitim durumuna bakldnda % 80 inin ilkokul, % 10 unun lise ve % 10 unun niversite olduu belirlenmitir. Byk Akgl Gl balklarnn eitim durumlar incelenmi ve % 80.85 inin ilkokul, % 8.51 inin sadece okur-yazar, % 8.51 inin ortaokul ve % 2.13 nn niversite mezunu olduu saptanmtr (Tablo 4). Balklarn ileriyle ilgili herhangi bir eitim almadklar tespit edilmitir.
Tablo 4. Gl balklarnn eitim durumu Table 4. Education status of lake fishermen Poyrazlar Gl Eitim Durumu Okur-Yazar lkokul Ortaokul Lise nivesite TOPLAM Frekans 8 1 1 10 % 80.00 10.00 10.00 100.00 Byk Akgl Gl Frekans % 4 8.51 38 80.85 4 8.51 1 2.13 100 100.00

Taks Gl'nde faaliyet gsteren balknn ocuklarnn says 2 dir. Biri kz biri erkek olan ocuklarn kz olan liseye, erkek olan niversiteye gittii belirlenmitir. Poyrazlar Gl'nde yaayan balklarn ocuklarnn says toplam 24 dr. Balk ocuklarnn 11 i kz ve 13 erkektir. Eitim durumlarna bakldnda; kz ocuklarn % 54.55 i ilkokul, % 27.27 si ortaokul, % 9.09 u lisedir. niversite eitimi alan ocuklarn oran sadece % 9.09 dur. Erkek ocuklarn eitim durumlarna bakldnda; srasyla % 61.54 ilkokul, % 15.38 i ortaokul, % 15.38 i lise ve % 7.70 i niversite mezunudur. Aile bana den ocuk saysna bakldnda her aile ortalama 2-3 ocua sahiptir. Byk Akgl Gl'nde yaayan balklarn ocuklar says toplam 156 dr. Balk ocuklarnn 78 i kz ve 78 i erkektir. Eitim durumlar gz nne alndnda kz ocuklarn srasyla % 3.85 i okulncesi yatadr, % 88.46 s ilkokul, % 5.13 lise ve % 2.56 s niversite mezunudur. Erkek ocuklarn eitim durumlarna bakldnda ise srasyla % 6.41 i okulncesi yata, % 61.54 ilkokul, % 3.85 i ortaokul, % 19.23 lise, % 8.97 sinin niversite mezunu olduu tespit edilmitir. Aile bana den ocuk says incelendiinde her ailenin ortalama 3-4 ocuk sahibi olduu tespit edilmitir. Taks Gl'nde faaliyet gsteren balknn sosyal gvenlik durumunun SSK (Sosyal Sigortalar Kurumu) olduu yaplan alma sonucu tespit edilmitir. Poyrazlar Gl'nde faaliyet gsteren balklarn sosyal gvenlik durumlar incelendiinde balklarn % 80 i SSK l iken % 20 sinin herhangi bir sosyal gvenlii olmad belirlenmitir. Byk Akgl Gl'nde faaliyet gsteren balklarn sosyal gvenlik durumlar incelendiinde; % 31.92 ile en ok Ba-Kur, % 17.02 ile SSK ve Yeil Kartllar, % 6.38 ile en az Emekli Sand olduu grlmektedir. Burada en ok dikkati eken ise % 27.66 ile hibir sosyal gvenceye sahip olmayan balklarn olmasdr (Tablo 6).
Tablo 6. Gl balklarnn sosyal gvenlik durumu Table 6. Social security status of lake fishermen Sosyal Gvenlik Durumu SSK Ba- Kur Emekli Sand Yeil Kart Yok TOPLAM Poyrazlar Gl Frekans % 8 80.00 0 00.00 0 00.00 0 00.00 2 20.00 10 100.00 Byk Akgl Gl Frekans % 8 17.02 15 31.92 3 6.38 8 17.02 13 27.66 47 100.00

Taks Gl balk einin eitim durumunun lise olduu yaplan alma sonucu tespit edilmitir. Poyrazlar Gl balk elerinin % 87.50 si ilkokul ve % 12.50 si ortaokul mezunudur. Balk eleri arasnda niversite mezunu bulunmamaktadr. Byk Akgl Gl balk elerinin % 75.60 nn ilkokul , % 9.76 snn okuma yazma bilmeyen, % 9.76 snn okur-yazar, % 2.44 nn lise ve geriye kalan % 2.44 nn de niversite mezunu olduu saptanmtr (Tablo 5).

SAKARYA L GLLERNN BALIKI PROFL

17

18

HASAN YT-MERAL SOYLU-SELUK UZMANOLU

Taks Glnde balk teknelerinde genelde tek veya iki kii ile avclk yaplmaktadr. Youn avclk yapld zaman genelde tekneye yevmiyeli bir balk daha alnarak avclk yaplmaktadr. Bu kii genelde baka gllerde avlanan bir balkdr. Bu balkya yevmiye haricinde kalacak yer ve n yemek de verilmektedir. Yaplan almada balkya ait 1 adet 4.2 m boyunda 10 HP gcnde 2 yanda fiber tekne, 1 adet 4 m boyunda ahap motorsuz tekne, 1 adet 3 m boyunda polyester tekne bulunmaktadr. Poyrazlar Gl'nde yaplan almada burada faaliyette bulunan balklarn hepsinin motorsuz 3-4 m arasnda deien boylarda polyester malzemeden yaplm tekneler kullandklar belirlenmitir. Byk Akgl Gl'nde avlanan balklar incelendiinde, balklarn hepsinin 4 m boyunda deien yalarda ahaptan yaplm tekne kullandklar belirlenmitir. Teknesi olan balk says 44 tr. Teknesi olmayan 3 adet balk da arkadalarnn teknelerini kiralayarak avclk yapmaktadr (Tablo 7).
Tablo 7. Gl balk teknelerinin boylar Table 7. The length distribution of lake fishermens vessels Taks Gl Teknelerin Boylar (m) 4.2 4.0 3.5 3.0 TOPLAM Frekans 1 1 1 3 % 33.33 33.33 33.33 100.00 Poyrazlar Gl Frekans 4 3 3 10 % 40.00 30.00 30.00 100.00 Byk Akgl Gl Frekans 44 44 % 100.00 100.00

pinterler de kullanlmaktadr. Av ara gerelerinin yzde dalmlarna bakldnda; pinterler % 72.45 iken fanyasz alarn oran % 23.95 dir. Fanyal a sadece iki balkda (% 1.20) bulunmaktadr. Fanyal ve fanyasz alarn a gz akl 34 mm ile 60 mm arasndadr. Alarn boylar 80 m ile 300 m arasnda, enleri ise 2 m ile 4 m arasndadr. Alar genellikle Karasu'dan alnmaktadr. Glde avlanan balklar av ara gerelerini kendi olanaklaryla temin etmektedirler (Tablo 8).
Tablo 8. Gl balklarnn av ara gerelerinin dalm Table 8. Fishing gear distribution of lake fishermen Malzeme Cinsi Fanyal a Fanyasz a Pinter Olta TOPLAM Taks Gl Frekans % 4 40.00 6 60.00 10 100.00 Poyrazlar Gl Frekans % 12 40.00 2 6.67 10 33.33 6 20.00 30 100.00 Byk Akgl Gl Frekans % 2 1.20 40 23.95 121 72.45 4 2.40 167 100.00

Balklardan elde edilen bilgilere gre avlanmann serbest olduu av mevsiminde akam zeri gne batarken gle braklan alar sabah erkenden toplanmaktadr. Gn ierisinde avlanan balk miktar yaklak olarak 50-250 kg arasndadr. Taks Gl balks emekli olduktan sonra; doay, balklar ve glleri ok sevmesinden dolay hobi ve geim amal olarak gl 5 yllna kiralayp glde faaliyet gstermektedir. Taks gl ahs tarafndan kiralandndan herhangi bir kooperatif bulunmamaktadr. Yaplan almada balknn deneyim sresinin 2 yl olduu belirlenmitir. Poyrazlar Gl balklar incelendiinde balklarn balkl semesindeki amalarnn eit bir oransal dalm gsterdii saptanmtr. Hobi ve geim amal seenlerin oranyla sadece geim amal seenlerin orann % 50 olduu grlmektedir. Yaplan almada glde avlanan balklarn i deneyim srelerinin 10 ile 40 yl arasnda deimekte olduu, ortalama deneyim sresi de 20 yl olarak saptanmtr. Byk Akgl Gl balklarnn balkl seme amalar incelendiinde hobi ve geim amal seenlerin % 44.68, sadece hobi amal seenlerin oran % 31.91, sadece geim amal seenlerin % 14.90 ve hem baba meslei hem de geim amal seenlerin % 8.51 orannda olduu yaplan alma sonucu belirlenmitir. Balklarn i deneyim sreleri 2 ile 55 yl arasnda deimekte olup, ortalama deneyim sresi 19 yl olarak belirlenmitir. Taks Gl'nde faaliyet gsteren balk emekli polis memurudur. Kiralayarak faaliyet gsterdii glde hem geim hem de hobi amal avland tespit edilmitir. Gl, bu balk tarafndan 06.06.2006 tarihinden 2011 ylna kadar 5 yllna l zel dareden kiralanmtr. Balk avlad balklar restoran veya yre halkna genellikle taze temizlenmi veya canl olarak pazarlamaktadr. Balknn giderleri; akaryakt (tekne iin), a ve teknelerin bakm ve onarm gibi konularda olmaktadr. Ayrca n yemek hari, altrd balklara 30 TL/Gnlk yevmiye vermektedir. Balk fiyatlar tre gre deimektedir. Glden; kadife, tatl su levrei, turna, tahta, yayn, aynal sazan, kzlkanat, gm havuz bal, sazan, apak ve kerevit avlanmaktadr. Bu balklarn fiyatlar ise; kadife, gm havuz bal ve

Taks Gl'nde avlanan balknn avlanma ekipmanlar fanyasz alar ve pinterlerdir. Bu alarn boylar 100 m ile 400 m arasnda, enleri ise 4-6 m arasnda deimektedir. Fanyasz alarn a gz akl 45 ile 70 mm arasnda deimektedir. Dier avlanma ekipman olan pinterlerin kasnak aplar da yaklak 1 m dir. Pinterlerin a gz akl 36-60 mm arasnda deimektedir. Av malzemeleri kendi imknlaryla Bursa Uluabat'tan temin edilmektedir. Balkdan elde edilen bilgiye gre avlanma sezonunda akamdan gle braklan alar sabah erkenden toplanmaktadr. Alarn glde kal sreleri 10-12 saat arasnda deimektedir. Gn ierisinde yaklak olarak avlanan balk miktar 7.5-80.0 kg arasnda deimektedir. Poyrazlar Gl'nde avlanan balklarn avlanma ekipmanlar fanyal, fanyasz alar, olta ve pinterlerdir. Fanyal ve fanyasz alarn boylar 50 m ile 300 m arasnda, enleri ise 2 m ile 4 m arasndadr. Fanyal alarda a gz akl 36 mm ile 48 mm arasnda fanyasz alarda 70 mm ile 90 mm arasnda deimektedir. Av ara gerelerinin yzde dalmlarna bakld zaman % 40 fanyal a, % 33.33 pinter, % 20 oltadr. En dk oran ise % 6.67 ile fanyasz alardr. Pinterlerin kasnak ap yaklak 1 m dir. Pinterlerin a gz akl 36-60 mm arasnda deimektedir. Poyrazlar Gl'nde avlanan balklar av malzemelerini kendi imknlaryla satn aldklarn belirtmilerdir. Balklardan elde edilen bilgilere gre, avlanma mevsiminde balklar alar akamdan gle brakp sabah erkenden toplamaktadrlar. Alarn glde kal sreleri 10-12 saat arasnda deimektedir. Gn ierisinde ortalama tutulan balk miktar 20-85 kg arasndadr. Byk Akgl Gl'ndeki balklarn avlanma ekipmanlar fanyal a, fanyasz a, pinter ve oltalardr. Oltalar daha ok sportif amal balklk yapanlar kullanmaktadr. Genelde btn teknelerde fanyasz alarla birlikte

SAKARYA L GLLERNN BALIKI PROFL

19

20

HASAN YT-MERAL SOYLU-SELUK UZMANOLU

kzlkanat 2.5-3.5 TL/kg, sazan, aynal sazan, tatl su levrei, apak, turna, kerevit ve tahta balklarnn fiyat 5-10 TL/ kg dr. Yayn bal ise 10-15 TL/ kg dr. Balkdan elde elden bilgiye gre hava artlar uygun olduunda gnlk ortalama 7,5 kg ile 80 kg arasnda balk avlanmaktadr. Glde yaplan balklk faaliyetlerinden elde edilen gnlk gelir 33.75-360 TL arasnda deimektedir. Poyrazlar Gl balklarnn ierisinde sadece balklkla hayatn kazananlarn olmad yaplan alma sonucu grlmtr. Bunun dnda hem balklk hem de iftilik yapanlar % 30, kahvehane iletmecilii ve balklk yapanlar % 20, geici iilik yapan balklar % 10, tornac ve balklk yapanlar % 10, kaynak olup balklkla uraanlar % 10, memur olup balklkla uraanlar % 10 ve son olarak hem boyaclk hem de balklk yapanlarn oran ise % 10 dur. Poyrazlar Glnde 1992 ylnda 30 orta bulunan su rnleri kooperatifinin, ekonomik deeri yksek olan turna ve tatlsu levreinin ar ve kaak avlanmasnn nne geemedii, bu nedenle balk poplasyonunun azalmasna neden olmulardr. Artk ekonomik bir getiri salamayan balklk nedeniyle kooperatif faaliyetlerini durdurmutur. Balklar avlad balklar restoran veya yre halkna genellikle taze veya canl olarak pazarlamaktadrlar. Balklarn giderleri; a ve teknelerin bakm ve onarm gibi konularda olmaktadr. i altrmadklar iin ii masraflar yoktur. Kumanyalarn kendileri salamaktadrlar. Balk fiyatlar tre gre deimektedir. Glden; kadife, tatlsu levrei, turna, kzlkanat, gm havuz bal, kzlgz, apak ve kerevit avlanmaktadr. Bu balklarn fiyatlar ise; kzlgz, kadife, gm havuz bal ve kzlkanat 2.5-3.5 TL/kg, apak, turna, kerevit ve tatlsu levrei balklarnn ise 5-10 TL/ kg arasnda deimektedir. Poyrazlar Glnden gnlk avlanan balk miktar 20-85 kg dr. Glde yaplan balklk faaliyetlerinden elde edilen gnlk gelir ise 90-382.5 TL arasnda deimektedir. Byk Akgl Gl balklar ierisinde yaplan alma sonucu; en byk oran % 68.08 ile hem balklk hem de iftilikle uraanlar olutururken, en kk oran ise % 2.12 ile hem yorganclk hem de balklk ile uraanlar oluturmaktadr. Dierleri ise % 12.76 ile sadece balklkla geinenler, bunlar % 4.26 ile memur, tamirci, serbest alanlar ve inaat grubu oluturmaktadr. Glde avlanan balklar avlanmann yasal olarak serbest olduu dnemde hava artlarna ve dier uralarndan frsat bulduka hemen her gn glde avlanmaktadrlar. Balklar k ve yaz aylarnda alarn ve pinterlerini gne batarken gle brakmakta sabah erkenden toplamaktadrlar (Tablo 9). Glde balklarn ye olduklar bir kooperatif bulunmaktadr. 13.10.1989 ylnda kurulan kooperatifin ad Glkent Kooperatifidir. Bu Kooperatife; Glkent Ky, Konack Ky, Bakrl Ky ve Adatepe Ky baldr. Kooperatifin 46 resmi yesi bulunmaktadr. Fakat kooperatif glde aktif olarak faaliyet gstermemektedir. Balklar kendi olanaklaryla avladklar balklar yine kendi olanaklaryla pazarlamaktadrlar. Bu glde yllk ortalama 30-100 ton arasnda balk avlanmaktadrlar. Glde yaplan balklk faaliyetlerinden elde edilen gnlk gelir ise 369.86-1232.87 TL arasnda deimektedir.

Tablo 9. Gl balklarnn balklk ve dier uralar Table 9. Additional employment of lake fishermen Ura iftilik Balklk Memur Tamirci Serbest naat Yorganclk Geici i Kahveci Tornac Kaynak Boyac TOPLAM Poyrazlar Gl Frekans % 3 30.00 1 10.00 1 2 1 1 1 10 10.00 20.00 10.00 10.00 10.00 100.00 Byk Akgl Gl Frekans % 32 68.08 6 12.76 2 4.26 2 4.26 2 4.26 2 4.26 1 2.12 47 100.00

Balklar avlad balklar restoran veya ky kahvehanesinden yre halkna pazarlamaktadrlar. Balk fazla avland zamanlarda Sakarya Balk Hali'ne gnderilmektedir. Balknn giderleri; a ve teknelerin bakm ve onarm masraflar gibi konularda olmaktadr. i altrmadklar iin ii giderleri yoktur. Kumanyalarn kendileri salamaktadrlar. Balk fiyatlar tre gre deimektedir. Glden; kadife, turna, kzlkanat, gm havuz bal, sazan, apak ve yayn balklar avlanmaktadr. Bu balklarn fiyatlar ise; kadife, gm havuz bal ve kzlkanat 2.5-3.5 TL/kg, apak, turna ve sazan balklarnn fiyat 5-10 TL/ kg dr. Yayn bal ise 10-15 TL/ kg dr. TARTIMA VE SONU Sakarya li gllerinin (Taks Gl, Poyrazlar Gl, Byk Akgl Gl) balk profili analizi ile ilgili daha nce yaplm herhangi bir alma bulunmamaktadr. Bu nedenle bu almada elde edilen veriler, lkemizdeki dier gllerde ve farkl lkelerde yaplm olan almalarla kyaslanacaktr. znik Gl'nde 1986 ylnda yaplan bir almada 4 adet kooperatife toplam 200 adet balknn ye olduu rapor edilmitir. Ayn glde 1994 ylnda yaplan bir almaya gre toplam 340 adet balk olduu tespit edilmitir. 2002-2003 yllarndaki almada 1986 yl verilerine yakn sonular elde edilmitir (Soylu ve ark., 2008). 2003 ylnda Durusu (Terkos) Gl'n de yaplan almada burada kooperatif bulunmad ve toplam 22 balknn olduu belirtilmitir (Soylu ve Uzmanolu, 2003). 2007 ylnda Seyhan Baraj Gl'nde yaplan benzer bir almada burada kooperatif bulunmad ve toplam 33 balknn olduu belirlenmitir (Ergden ve ark., 2007). 1997-1999 yllar arasnda Orta Karadeniz blgesinin ky eridinde bulunan balklk merkezlerinde (Ordu, Samsun, Sinop ve Kastamonu) yrtlen almada blgede yaayan balklar ana ktle kabul edilmi ve bu merkezlerde toplam 210 balk olduu tespit edilmitir (Ycel, 2006).

SAKARYA L GLLERNN BALIKI PROFL

21

22

HASAN YT-MERAL SOYLU-SELUK UZMANOLU

Bu almada ise Sakarya ili gllerinden; Taks Gl, Poyrazlar Gl ve Byk Akgl Gl'nde balklk faaliyetinde bulunan balklarn profili ortaya karlmtr. Taks Gl'nde bir, Poyrazlar Gl'nde 10 ve Byk Akgl Gl'nde 47 olmak zere toplam 58 adet balk olduu tespit edilmitir. Sadece Byk Akgl Glnde resmi bir kooperatif bulunmaktadr. Fakat aktif olarak faaliyet gstermemektedir. Durusu Gl'nde yaplan bir almada, blge balklarnn eitim seviyeleri yksek deildir. Balklarn tamam 8 yllk eitim almlardr (Soylu ve Uzmanolu, 2003). znik Glnde yaplan bir almaya gre balklarn tamam okuma yazma bilmektedir, ancak hi biri lise eitimi almamtr (Soylu ve ark., 2008). Seyhan Baraj Gl'nde yaplan bir almada, balklarn eitim seviyelerinin yksek olmad ve hibirinin ortaokul eitimi almad belirtilmitir (Ergden ve ark., 2007). Manyas Gl'nde yaplan benzer bir almada dk oranda da olsa lise eitimi alan balk olduu belirlenmitir (Avan, 2007). Orta Karadeniz blgesinin ky eridinde bulunan balklk merkezlerinde yaplan almada balklarn eitim durumlar incelendiinde, % 66 snn ilkokul, % 15 inin ortaokul, % 18 inin lise ve % 1 nin yksekokul renimi grd, balklarn arasnda okur-yazar olmayan bulunmad tespit edilmitir (Ycel, 2006). Kamboya da yaplan bir almada dk oranda da olsa niversite mezunu ve lisansst eitimi alan balk olduu bildirilmitir (Navy ve Bun, 2001). Birezilya da yaplan benzer bir aratrmaya gre balklarn hepsi 8 yllk zorunlu eitimlerini tamamlamlardr (Chaves ve ark., 2002). Endenozya'da yaplan bir aratrmada bu lkedeki niversite mezunu balk saysnn olduka dk olduu bildirilmektedir (Zen ve ark., 2000). Taks Gl, Poyrazlar Gl ve Byk Akgl Gl evresinde yaayanlarn bir ksm balklkla geimini salamaktadr. Taks Gl balks lise mezunu, Poyrazlar Gl balklarnn % 80 i ilkokul, % 10 u lise ve % 10 u niversite mezunu, Byk Akgl Gl balklarnn ise % 8.51 i okuryazar, % 80.85 i ilkokul, % 8.51 i ortaokul ve sadece % 2.13 niversite mezunudur. Eitim seviyeleri deerlendirildiinde gerek lkemizdeki gllerde gerekse yabanc lkelerde balklk yapan kiilerin eitim seviyelerinin genel olarak dk olduu ortaya kmaktadr. Balklarn Sosyal Gvenlik Durumlar incelendiinde; Taks Gl balks SSKl iken Poyrazlar Gl balklarnn % 80 i SSKl, % 20 sinin hibir sosyal gvencesinin olmad, Byk Akgl Gl'nde faaliyet gsteren balklarn % 31.92 si Ba-Kurlu, % 17 si SSKl, % 17 si Yeil Kartl, % 6.38 i Emekli Sand ve % 27.66 snn ise hibir sosyal gvencesinin olmad belirlenmitir. Benzer bir almada Orta Karadeniz blgesinin ky eridinde bulunan balklarn; % 17 sinin SSKl, % 22 sinin Ba-Kurlu, % 3 nn Emekli Sand ve % 58 inin ise hibir sosyal gvencesi olmad belirtilmitir (Ycel, 2006). Balk tekneleri motorlu ve motorsuz olmak zere iki tiptir. Taks Gl balksnn kulland toplam adet tekne vardr bunlardan srasyla; 4.2 m olan tekne motorlu olup fiberdir, 4 m olan ise ahaptan yaplm olup motorsuzdur ve 3 m olan tekne polyester olup motorsuzdur. Poyrazlar Gl balklarnn kulland teknelerin boyu 3-4 m arasnda deimekte olup tamam motorsuz ve polyesterden yaplmtr. Byk Akgl Gl balklarnn kulland teknelerin tamam 4 m boyunda motorsuz ve ahap malzemeden yaplmtr. Aratrma yaplan gllerin tamamnda balklarn kulland avlanma ekipmanlar; fanyal alar, fanyasz alar, oltalar ve pinterlerdir. almann yapld gllerde ekonomik deer tayan ve avcl yaplan balca balk trleri ve yresel isimleri yledir; sazan, kzlkanat (kalemis), kzlgz, tatlsu

levrei (gmme), turna (oklama), ip (iske), yayn (lbk), gm havuz bal (srail sazan), kadife (karabalk), apak (kaptrga), ylanbal ve kerevittir. Sonu olarak alma yaplan gllerde balkln bata geim amal olmak zere yan gelir ve hobi amal yapld, birounda ise babadan ola gemi bir meslek olduu belirlenmitir. Srdrlebilir bir balklk politikas iin ncelikle gllerde faaliyet gsteren balklarn mesleki eitimden geirilmesi, kullanlan av ekipmanlarnn kurallara uygun llerde olmas, balklarn av yasaklarna uymalarnn salanmas ve avlanma sahalarnn verimli kullanlmalar salanmaldr. Btn bu gllerde faaliyet gsteren balklar bir kooperatif etrafnda rgtlenmelidir. Byk Akgl Gl'nde var olan kooperatifin aktif bir ekilde faaliyete gemesi salanmal ve bulunduu glde balklk faaliyetinin oto kontrol denetimini yapmaldr. retimdeki kayt dnn kayt altna alnmas, kayt altna alnmayan rnn piyasaya arz kesinlikle nlenmelidir. alma yaplan tm gllerde var olan balca sorunlar; ekolojik ynden zararl ve sakncal olan balklarn (turna, gm havuz bal ve tatlsu levrei) gller de dominant konumda olmas, yok olan trler, su seviyesinin dmesi, bilinsizce yaplan avclk, kimyasal ve biyolojik kirliliktir. Bu konularda niversiteler, Tarm Bakanl, Valilikler vb kurumlarla ilgili sivil toplum kurulular ve balklarn birlikte hareket ederek gllerin gelecek nesillere aktarlmas iin her trl sorunlar bilimsel bir ekilde ortaklaa ele almalar gerekmektedir. zmler retilmeli ve hayata geirilmelidir. Gllerde hzla azalan balk poplasyonlar, balk trleri, sazlklarn yaklarak yok edilmesi, gl evresindeki tarm arazilerinde kullanlan tarm ilalarnn eitli yollarla gllere ulamas ve gl sularnn seviyelerinin kanallarla drlerek tarm arazilerine dntrlmesi (Byk Akgl Gl, Acarlar Gl) ekolojik dengenin bozulmasna ve gllerin hzl bir ekilde yok olmasna neden olmaktadr. Bu durum bata o blgenin flora ve faunasn dorudan etkileyecei gibi geimini tamamen balklktan salayan balklarn balk profillerinde nemli deiikliklere neden olacaktr. Yine buna bal olarak salkl bir besin kayna olan su rnlerinden yre insanlar yoksun braklm olacaktr. imdiden nlem alnmazsa yakn gelecekte tm gllerin tamamen yok olaca tartmasz bir gerek olarak karmzda durmaktadr. alma yaplan gllerden doal sit alan ilan edilenlerin ( Poyrazlar Gl, Kk Akgl Gl ve Acarlar Gl) evresinin kaak yaplamaya kar var olan yasal nlemler uygulanmal, gllerde evresel dengenin bozulmamas iin gerekli aba gsterilmelidir. Gllerin evresinde yaayan halkn da bu gllerden sportif balklk ve rekreasyon amal faydalanmas salanmaldr. Bu almayla gl balklar, ilgili kurum ve kurulularn yardmyla gllerde srdrebilir balkln iyiletirilmesine katkda bulunaca dnlmektedir.

KAYNAKA Anonim, (2007). T.C. evre ve Orman Bakanl, T.C. Sakarya Valilii l evre ve Orman Mdrl, Sakarya l evre Durum Raporu, Sakarya. Avan, S., (2007). Manyas Gl Balklarnn Sosyo-Ekonomik Yaps, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul Chaves, P., Pichler, H., Robert, M., (2002). Biological, Technical and Socioeconomic Aspects of the Fishing Activity in a Brazilian Estuary Journal of Fish Biology (Supplement A), Brasil.

SAKARYA L GLLERNN BALIKI PROFL

23

Ergden, D., Ergden, S. A., ztekin, R., (2007). Seyhan Baraj Gl (Adana) Balk Profili Durumu Ulusal Su Gnleri, Antalya. Navy, H., Bun, N.P., (2001). An Economic Analysis of Fish Production in the Dai Fisheries in Phnom Penh and Kandal Province, Cambodia, Cambodia. Soylu, M., Uzmanolu, M.S., (2003). Durusu (Terkos) Gl Balk Profili, XII. Ulusal Su rnleri Sempozyumu, Frat niversitesi Su rnleri Fakltesi, Elaz. Soylu, M., Uzmanoglu, M.S., nar, A., Erdem, U., Altkardes, A., (2008). The SocioEconomic Structure of Fishermen of Iznik Lake. Pages 531-539 in J. L. Nielsen, J. J. Dodson, K. Friedland, T. R. Hamon, J. Musick, and E. Verspoor, editors. Reconciling fisheries with conservation: proceedings of the Fourth World Fisheries Congress. American Fisheries Society, Symposium 49, Bethesda, Maryland. Tekeliolu, N., Kumlu, M., Yanar, M., Eren, Z., (2007). Trkiyede Su rnleri retimi Sektrnn Durumu ve Sorunlar, Ulusal Su Gnleri, Antalya. Timur, M., (1998). Su rnleri Mevzuat, . Su rnleri Fakltesi, .. Rektrl Yayn No: 4152, stanbul, Trkiye. Ycel, ., (2006). Orta Karadeniz Blgesi Balkl ve Balklarn Sosyo-Ekonomik Durumu, E.. Su rnleri Dergisi, Cilt: 23 Ek:1/3, 529-532. Zen, L.W., Tai, S.Y., Abdullah, N.M.R., (2000). Socioeconomic Characteristics of Payang Seine (Lampara) and Driftnet Fisheries in West Sumatra, Indonesia Naga, The ICLARM Quarterly,Vol. 23, No. 4, October-December. Anonim, (2009a). http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=2010 (Eriim Tarihi: Ocak 2009) Anonim, (2009b). http://www.kkgm.gov.tr/sirkuler/37-1-1.html (Eriim Tarihi: Haziran 2009)