redactioneel

Beste lezers,
Het was een bewogen najaar voor KOers, maar
nu de lente is begonnen ziet alles er weer zeer
goed uit. Zoals ze het ook zelf omschrijven Beter
laat dan nooit, is er sinds februari een nieuw
bestuur. Vier Limburgers met als voorzitter een
vrouw van boven de rivieren vormen samen het
KOersbestuur voor de rest van dit collegejaar. Zij
stellen zich in deze KOersief voor en vertellen wat
hen inspireert binnen ons vakgebied.
Met het aantreden van dit nieuwe bestuur wordt
dit mijn laatste KOersief waaraan ikzelf meewerk.
Bastiaan zal als commissaris redactie het van mij
overnemen en hij zal hierbij worden ondersteund
door een gemotiveerde redactie. Hierbij wil ik in
ieder geval iedereen bedanken die, samen met
mij, heeft meegewerkt aan de afgelopen KOer-
sieven.
Ondanks alles heeft KOers niet stil gestaan. Zo is
er een Meerdaagse Excursie georganiseerd naar
Dillingen en Stuttgart. Vandaar dat deze KOer-
sief deels in het teken staat van deze reis en haar
hoogtepunten. Dillingen, stad van de Dillinger-
Htte staalfabriek en Stuttgart, stad van Merce-
des-Benz en Porsche. Deze twee laatste bedrijven
hebben een museum neer laten zetten, waar naast
de aansprekende modellen die geshowd worden,
ook het gebouw zeer interessant is om een be-
zoek aan te brengen. Stuttgart is tevens de stad
van Frei Otto en Jrg Schlaich, bekend om hun
integratie tussen architectuur en constructie, vooral
toegepast in lichte draagconstructies.
Om te zien wat er op de Technische Universiteit
Eindhoven aan lichte draagconstructies wordt ge-
daan, werd er een mini-symposium georganiseerd.
Op dit symposium vonden de eindpresentaties van
het vak lichte draagconstructies plaats en hielden
de afstudeerders een presentatie over hun projec-
ten. Hierdoor waren alle aanwezigen weer op de
hoogte en misschien deden enkele bezoekers nog
ideen op voor een mogelijk afstudeeronderwerp
in de toekomst.
Verder in deze KOersief weer enkele interessante
afstudeerverslagen, de KiD en columns van de
studiereiscommissie, onderwijscommissie en Hans
Lamers.
Veel leesplezier!
Wouter van der Sluis,
Hoofdredacteur KOersief
INHOUDSOPGAVE
3
5
41
42
43
15
16
20
24
26
28
30
38
33
35
36
6
8
44
46
3
Columns
Redactioneel
Voorwoord bestuur
Onderwijscommissie
Terugkijken op het 1e semester
Labpraktijken
Feit of ctie
Studiereiservaringen
MDE Stuttgart & Dillingen
KOers naar Stuttgart
Dagverslagen
Mercedes-Benz Museum
Porsche Museum
Projecten
Met gedrag van prefab gevelelementen
opgebouwd uit baksteen metselwerk en beton
U-check 1,0 milieubewust?
Design of a transparent column in glass and steel
Patch 22
Jeans met patches
Activiteiten & excursies
KiD
Nationale Staalbouwdag
Mini-Symposium Lichte Draagconstructies
en verder...
Activiteiten
Agenda & sfeerimpressies
Beter laat dan nooit....
het 39ste bestuur stelt zich voor
Wie is het...?
Tot slot
voorwoord bestuur
Beste leden, sponsoren en relaties,
Het is een roerig halfjaar geweest. Van een bijna-
geen-bestuur gingen we naar een interim-bestuur,
om tot slot op 10 februari jl. een compleet enthou-
siast nieuw bestuur tijdens onze ledenvergadering
aan u te presenteren. Een spannende periode,
maar zeker n met een goede aoop. Op de
volgende bladzijden zullen wij ons als nieuw be-
stuur uitgebreid voorstellen.
Ondertussen is er een vliegende start gemaakt
met verschillende grootse activiteiten waar wij ons
de komende tijd voor in willen zetten. Zo staat er
een nieuwe studiereis op het programma, welke
een groots avontuur beloofd te worden. De lat
is dit jaar weer hoog gelegd, maar de studie-
reiscommissie is vastbesloten alle beloften waar
te maken. Ook zijn de voorbereidingen voor de
BetonKanoRace in volle gang. Met onder andere
deze activiteiten zullen wij onze leden komend
halfjaar verruimen.
Maar met het begin van een nieuwe periode
sluiten we ook een andere periode af. Een
bijzonder, maar vooral gezellig halfjaar heb ik
mogen beleven met het 38ste bestuur. Een halfjaar
waarin een succesvolle MeerDaagseExcursie heeft
plaatsgevonden . Daarnaast is er een KOers
Introductie Dag geweest, waarbij we een aantal
nieuwere Koersleden kennis hebben laten maken
met de gezelligheid van de vereniging en ook het
mini-symposium over lichte draagconstructies mag
in deze rij niet ontbreken. Al met al heeft dit voor
mij een halfjaar opgeleverd waarin ik enorm veel
heb geleerd. Mede dankzij mijn ervaren bestuurs-
genootjes Koen, Wouter en Robbert.
Nu we weer vooruit durven te kijken en de organi-
satiekoorts bij ons tot een kritiek hoogtepunt stijgt,
staan er veel ideen op de plank. We zullen ons
uiterste best doen om jullie KOers-ervaringen de
komende maanden uit te breiden en aan te vullen.
Op een voortvarende KOers!
Met vriendelijke groet,
Namens het 38ste en 39ste bestuur van KOers,
Lianne Tas
(Voorzitter 38ste en 39ste bestuur)
5
www.adviesburo-snijders.nl
Adviesburo Snijders is een onafhankelijk adviesbureau gevestigd in Valkenswaard.
Wij houden ons bezig met het geven van advies op het gebied van bouwconstructies.
Onze werkgebieden:
Adv|seursvoora|gemeneencomp|exetrad|t|one|ebouwconstruct|es|ndeut|||te|tsbouw
en woningbouw.
Dspec|a||stophetgeb|edvaneng|neer|ngvanprefabbetonconstruct|es.
Ondersteun|ngopconstruct|efgeb|edvanoverhe|d|nste|||ngen.
Kijk voor actuele jobs op: www.adviesburo-snijders.nl
Adviesburo Snijders B.V.
Valkenierstraat 125
Postbus 598
5550 AN Valkenswaard
T 040 208 52 50
F 040 201 75 24
info@adviesburo-snijders.nl
Adviesburo Snijders,
jouw constructieve carrire
binnen handbereik!
Be|sne|voorDEbaanvanje|evenI
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 6
Activiteiten
Agenda en sfeerimpressies
Agenda (onder voorbehoud)
17 Maart - Sectiefeest De schijf van
Vloer 5
Dit feest, georganiseerd door alle sectie-
verenigingen van vloer 5, zal plaatsvinden
in caf KIX!
25 Maart - Het grote Jungle Speed
toernooi
Wil jij dit jaar de eerste Koers Jungle
Speed bokaal mee naar huis nemen?
Schrijf je dan snel in op de KOers website!
11 April - Rotterdam-loop
Deze activiteit zal plaatsvinden ter ver-
vanging van de Batavierenrace.
4 - 6 Juni - BetonKanoRace
Ieder jaar is KOers weer aanwezig bij dit
evenment. Een weekend lang varen en n
groot feest.
10 - 23 Juni - Buitenlandse studiereis:
Westkust Verenigde Staten
Elk jaar organiseert KOers een studiereis
met een interessante en leerzame bestem-
ming. De studiereis wordt midden juni
gehouden en gaat naar de westkust van
de VS!
Website en K-mail
Bezoek regelmatig onze site voor actuele
nieuwsberichten en activiteiten. Tevens kun
je je via de site opgeven voor de acti-
viteiten. Via de site en de K-mail wordt
nadere informatie verspreid over de
inschrijftermijnen. Ook vind je op de site
een fotoalbum met sfeerimpressies.
activiteiten
Bowlen op de KID Van Lint sportweek Rolstoelbasketbal
MDE Dillingen - Stuttgart
Duurzaam bouwen volgens Michiel
Duurzaam bouwen draagt bij aan een positieve invloed van gebouwen op mens en milieu, nu
en in de toekomst. Dat vergt een innovatieve aanpak met het oog op de hele levenscyclus van een
gebouw. Michiel werkt continu aan verantwoorde keuzes waarbij de belangen van opdrachtgevers
dhv.nl
Advies- en ingenieursbureau
n gebruikers centraal staan. Zo komt hij met zijn team tot slimme oplossingen met een optimale
balans tussen de elementen energie, water, materialen, omgeving en binnenklimaat.
Niet de makkelijkste oplossing, maar die met het beste resultaat. DHV, altijd een oplossing verder.
Het 39ste bestuur
Nieuwjaarsborrel Gluhweinborrel
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 8 9
bestuur
Beter laat dan nooit...
Vier mannen geleid door een vrouwelijke voorzitter, zij gaan het aankomende halve jaar vol ambities en
frisse moed tegemoet. Nadat KOers een halfjaar een interim bestuur heeft gehad, is het nu weer tijd voor
een volledig nieuw bestuur. Het belangrijkste thema van hen zal het enthousiasmeren van nieuwe studenten
zijn voor de Master Structural Design hiermee kan niet vroeg genoeg begonnen worden. Daarom starten ze
al vroeg, bij de Bachelorstudenten. In deze introductie zullen de bestuursleden kort toelichten welke weg ze
zelf gevolgd hebben en waarom ze voor dit mooie vakgebied hebben gekozen. Dat we maar mooie activi-
teiten van hen mogen verwachten!
Voorzitter - Lianne Tas
Beste leden,
Mijn naam is Lianne Tas, ik ben 22 jaar oud en woon in Eindhoven. Voor de meeste
leden ben ik inmiddels wel bekend, onder andere als voorzitter van het 38ste be-
stuur van KOers. Nu sta ik hier eindelijk, als voorzitter van het 39ste bestuur, en ben
ik trots om hier mezelf en mijn vier bestuursgenootjes aan jullie voor te stellen. Voor
dit eerste gaan we even een stukje terug in de tijd.
Met mijn geboorte in Zeeland, voor een deel opgegroeid in Brabant en de middel-
bare schooltijd doorgebracht in Capelle a/d IJssel, ben ik van alle windstreken wel
thuis. Maar over het algemeen ben ik wel een echte Hollander. Op de middelbare
school toonde ik met mijn proelkeuze al interesse voor de techniek. Bij de keuze
voor mijn vervolgopleiding koos ik eerst voor een weinig-technische ontwerpoplei-
ding in Wageningen, maar na een aantal maanden begon mijn wiskundedrang toch
te jeuken en besloot ik na een jaar over te stappen naar de Technische Universiteit
Eindhoven. Bouwkunde sprak mij erg aan, zeker omdat ik hierbij het ontwerpen met
de techniek kon combineren. Al snel bleek die techniek mijn sterkste kant te zijn en
specialiseerde ik me in het proel Techniek en Management en later in de richting
Structural Design. Nu ben ik vierdejaars, bijna klaar met de Bachelor en begonnen
met de Masteropleiding Structural Design.
Dit keerpunt in mijn studie is voor mij een mooie gelegenheid om me op andere vlakken te ontwikkelen. Alhoewel ik
al een eindje op weg ben in mijn bestuursjaar leer ik nog elke dag en hoop ik ook nog heel veel te ontdekken. Mijn
functie als voorzitter sluit hier het beste bij aan. Ik hoop dat ik jullie ook het komende halfjaar via de vereniging veel
plezier mag bezorgen.
Het meest fascinerende aan ons vakge-
bied vind ik het samenspel van archi-
tectuur en constructie en dan bedoel ik
vooral hoe een constructief principe de
architectuur kan versterken of zelfs kan
maken. Als voorbeelden wil ik het Olym-
pisch voetbalstadion in Beijing van Hert-
zog & de Meuron noemen en n van de
vele werken van Santiago Calatrava, zo-
als de Turning Torso in Malm. De laatste
heb ik zelf bezocht in de zomer waarin
ik besloot van studie te veranderen. Door
het gebruik van de juiste materialen en
de aanblik van de constructie krijgt het
geheel een krachtige uitstraling. Het fas-
cineert me enorm hoe zulke grote objec-
ten zowel constructief als architectonisch
in elkaar steken en hoe de processen
rondom het ontwerp plaatsvinden. Uit dit
soort projecten doe ik mijn inspiratie en
motivatie op, waardoor ik bijna niet kan wachten om zelf deel uit te maken van zon groot en interessant project. Dat
zal voorlopig nog even op zich laten wachten. Want voor dit jaar zetten wij ons in voor een voortvarende KOers!
Groeten,
Lianne Tas
Secretaris - Jean-Paul Frencken
Beste KOers leden,
Ik ben Jean-Paul Frencken, 21 jaar oud en woonachtig in Eindhoven. Ik ben opge-
groeid in Maasbracht, het dorp waar ook voetballer Mark van Bommel vandaan
komt. Het is een dorp met ongeveer zevenduizend inwoners en ligt vlakbij Roermond.
Al op jonge leeftijd was ik genteresseerd in het bouwen. Als klein mannetje was ik
ongeveer bij elke verbouwing en aanbouw in ons dorp te vinden. Op de middelbare
school waren handtekenen, wiskunde en natuurkunde mijn favoriete, en ook beste
vakken. Verrassend was dan ook niet dat ik na mijn VWO koos voor de studie Bouw-
kunde. Het gevarieerd creatief en technisch bezig zijn, dat de studie in Eindhoven
bood, leek erg goed bij mijn interesses aan te sluiten.
Inmiddels studeer ik alweer bijna vier jaar in Eindhoven. Dit jaar ben ik begonnen
aan de master Structural Design. In het begin van de studie wilde ik, net zoals veel
Bouwkunde studenten, nog heel graag architect worden. Na een aantal maanden
P-atelier kwam hier echter verandering in. Ik merkte dat het architectonisch denken
aan de TU/e op een heel ander niveau plaatsvond dan dat ik in gedachte had.
Daarentegen merkte ik wel dat ik de technische kant van het bouwen steeds inte-
ressanter begon te vinden. Bovendien vond ik de hierbij behorende vakken zoals
mechanica ook leuk om te volgen. In het tweede jaar koos ik daarom ook voor het
TM-proel. In dit proel was het de constructieve richting waarin ik verder wilde
gaan. Het vakgebied interesseerde me enorm en de combinatie van ontwerpen en technisch bezig zijn beviel me
bovendien erg goed.
In het derde jaar kwam ik op de KID-dag in aanraking met KOers. Na een aantal leuke en leerzame activiteiten
werd me onlangs door mijn middelbare school klasgenoot Marco gevraagd of ik interesse had om, net zoals hij,
ook een half jaar bestuur te gaan doen. Na drienhalf jaar van projecten, vakken en tentamens, vond ik het wel tijd
om me nu ook op een ander gebied te gaan ontplooien. Mede doordat ik al in de buitenlandse studiereiscommissie
zat, en toch al had besloten om geen project te gaan volgen, heb ik daarom ja gezegd. Ik denk dat het een zeer
leerzaam en leuk bestuurs(half)jaar wordt, waarbij ik onder andere de kans krijg de vereniging en de leden beter
te leren kennen.
Waar gaat mijn constructeurshart nu snel-
ler van kloppen? Wat me nog vers in het
geheugen ligt zijn de afgelopen Olympi-
sche zomer Spelen in Beijing. De Chinezen
openden de Spelen met een ongekend
mooie en indrukwekkende ceremonie.
Net zo indrukwekkend vond ik het stadion
waarin het zich allemaal afspeelde. De
enorm complexe staalconstructie rondom
het stadion vond ik buitengewoon mooi.
Ik begreep alleen niet helemaal hoe het
constructieve ontwerp in elkaar stak. De
constructie van stalen buisproelen leek
op het eerste oog namelijk willekeurig om
het stadion heen te krioelen. Echter schijn
bedriegt. Na wat verder onderzoek en
speurwerk kwam ik er achter dat de wil-
lekeurig ogende geometrie eigenlijk uit 24
gigantische vakwerkportalen bestaat die
tangentiaal langs het ovale veld overspannen. Ingevuld met secundaire tube onderdelen ontstaat uiteindelijk het
uiterst complex uitziende Vogelnest.
Wat mij bijzonder boeit is hoe de ingenieurs(bureaus) tegenwoordig omgaan met de steeds complexer wordende
architectonische ontwerpen, zoals dit stadion. Het is het vinden van logische en maakbare oplossingen, en construc-
tieve ontwerpen die perfect aansluiten bij het oorspronkelijke concept van de architect, dat mij bijzonder intrigeert.
Ik kan er alleen maar van dromen om later in mijn loopbaan aan een dergelijk bijzonder en fantastisch project te
mogen werken.
Vooralsnog is het nog lang niet zover. In het nieuwe bestuur heb ik de eer en taak om secretaris te zijn. Ondanks
dat het een redelijk kort bestuurs(half)jaar wordt, willen we er vol voor gaan en veel leerzame en leuke dingen
organiseren.
Jullie secretaris,
Jean-Paul Frencken
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 10 11
Penningmeester - Marco Schmeitz
Beste KOersleden,
Ik heet Marco en zal in het 39ste bestuur de functies van Penningmeester en PR-
commissaris op mij nemen. Ik ben net 22 jaartjes jong en woon in Eindhoven. Voordat
ik naar Eindhoven verhuisd ben, woonde ik in het dorpje Sint Joost in het landelijke
midden-Limburg. Hier heb ik het grootste gedeelte van mijn leven gewoond. Een
grote uitzondering vormt echter de tijd vanaf mijn vijftiende jaar tot mijn achttiende,
toen woonde ik namelijk in Duitsland. In deze periode heb ik ook mijn motor- en
autorijbewijs gehaald.
Ik ben rechtstreeks vanaf de middelbare school doorgestroomd naar bouwkunde,
wat tevens mijn eerste keus was. In het eerste jaar heb ik gemerkt dat ik meer af-
niteit heb met de technische en economische aspecten van het bouwen en dit heeft
zich later toegespitst tot mijn keuze om gecombineerd Constructief Ontwerpen en
Uitvoeringstechniek te gaan studeren. Ik heb nu ofcieel sinds juni 2009 een nevenin-
schrijving als CO-masterstudent en verwacht in februari 2010 mijn Bachelordiploma
te behalen.
Wat KOers betreft kom ik eigenlijk pas net kijken. Ik heb tot nu toe alleen nog maar
aan een vakexcursie en een KID-dag meegedaan. Dit betekent dat ik nog veel moet
leren over de vereniging, maar ik zie dit met vol vertrouwen tegemoet. Ik hoop ook
een klein voordeel te halen uit mijn minor die ik bij bedrijfskunde, hier aan de TU/e, gedaan heb. Hier heb ik o.a.
les gehad in accounting en marketing, iets wat hopelijk bij mijn functies als Penningmeester en PR-commissaris van
pas zal komen.
Ik ben verder door de redactie van de KOersief gevraagd om naast een korte introductie van mezelf ook een stukje
over een gebouw te schrijven. Het gebouw dat ik heb uitgekozen heet Sky City en zou volgens de plannen in Tokyo,
Japan gebouwd moeten worden. Op dit moment is
het nog niet meer dan een ontwerp, gemaakt in,
jawel, 1989! De toren zou ongeveer een kilometer
hoog worden en 400 meter breed zijn op begane
grond niveau. Dit klinkt als pure ctie, maar met de
bouw van de 828 meter hoge Burj Khalifa begint
het voorstel van 21 jaar geleden opeens een stuk
realistischer te lijken.
Het doel van dit gebouw is het ontlasten van het
enorm dichtbevolkte stedelijk gebied van Tokio.
Het gebouw zou volgens de plannen zon 35.000
tot 36.000 mensen permanent huisvesten. Hiermee
vormt de toren een soort van verticale stad in de
stad, welke hele wijken zou kunnen vervangen.
Wat ik vanuit constructief oogpunt zo bijzonder vindt aan dit gebouw zijn de verschillende constructieve uitdagingen
die bouwen op deze schaal met zich meebrengt. Zo wordt de hoofdstructuur gevormd door een aantal megako-
lommen welke het gebouw staande houden. In deze kolommen zijn een soort schalen, space plateaus genoemd,
opgehangen welke gevormd worden door een ring van ats met een atrium ertussen. In dit atrium wordt dan een
buitenruimte gecreerd voor de bewoners. Vanwege de windbelasting is ervoor gekozen om de basisvorm van de
toren cirkelvormig te houden. Hierdoor zou de wind op een gunstigere manier langs het gebouw waaien.
Als ik dit gebouw zie, dan zie ik vele uitdagingen welke door slimme constructies opgelost moeten worden. Zo kun-
nen de megakolommen bijvoorbeeld uitgevoerd worden door grote staalkokers welke vervolgens met beton gevuld
worden. Voor de overspanningen kunnen enorme vakwerken worden toegepast, net zoals de vakwerken welke men
kan vinden in de Taipei 101 toren in Taipei.
Zonder een kundig constructeur is zon gebouw, met uitdagingen als extreme hoogbouw, grote overspanningen en
aardbevingsrisicos nooit te realiseren. Dit vind ik de kracht van het vak van constructeur. Deze is namelijk een cruci-
ale schakel bij het ontwerp en de realisatie van zulke enorme en bijzondere projecten. Ik zou mijn vingers aikken,
mocht ik ooit aan zon gigantisch project deelnemen!
Als afsluiting van dit tekststuk wil ik alle lezers en KOersleden het beste wensen, jullie nieuwe penningmeester en
PR-commissaris,
Marco Schmeitz
Commissaris activiteiten - Sean Diederen
Ook ik zal me via deze weg kort aan jullie voorstellen. Velen van jullie zullen mij waarschijnlijk (nog) niet kennen en
geen idee hebben welk gezicht bij dit stukje tekst hoort. Een van mijn doelen is dan ook hierin verandering te bren-
gen en mijn gezicht duidelijk te laten zien. Ik ben momenteel 21 jaar oud en woon
nu al mijn vierde jaar in Eindhoven. Net als een aantal mede bestuursgenootjes, ben
ook ik klaar met mijn Bachelor en reeds druk bezig met het doorlopen van o.a. de
Master opleiding Structural Design.
Gedurende mijn middelbare school periode, in Landgraaf (Zuid-Limburg), stond
mijn keuze al geruime tijd vast. Ik wilde mijn studiecarrire beginnen in de Bra-
bantse stad Eindhoven, om daar te starten aan de opleiding Bouwkunde. Mijn vizier
was toentertijd slechts gericht op architectuur en ik wist verder niks van de overige
opleidingen binnen Bouwkunde af. Eenmaal begonnen, kwam ik er al snel achter
dat ik naast architectuur ook de constructieve kant erg interessant vond. Op de
middelbare school had ik altijd al een grote voorkeur voor vakken als wiskunde en
natuurkunde. Na het zien van een reeks prachtige bouwwerken, begon bij mij steeds
meer de vraag te groeien hoe het nou mogelijk was om deze kunstwerken overeind
te houden. Uiteindelijk heb ik ervoor gekozen om de afniteit met zowel architectuur
als constructie door te zetten in de Master. Momenteel volg ik een gecombineerde
Masteropleiding Structural Design and Architecture, zodat ik uit beide disciplines
mijn voldoening kan halen.
Door de keuze voor deze richting, is ook mijn interesse in KOers toegenomen. Al geruime tijd geleden heb ik uit-
gebreid met o.a. Koen van Uffelen (Voorzitter 37e bestuur van KOers) rond de tafel gezeten voor een mogelijke
bestuursfunctie. Echter, omdat toen voor mij nog veel dingen onzeker waren (qua tijdsbesteding etc.) is deze keuze
nu pas denitief geworden. Door middel van leuke, interessante maar vooral gezellige activiteiten te ondernemen,
hoop ik velen van jullie het komende jaar te leren kennen.
Om ervoor te kunnen zorgen dat jullie een beter beeld van mij krijgen en
van mijn interesses binnen de bouwwereld, heb ik ervoor gekozen om n
van mijn favoriete bouwsoorten hier kort toe te lichten. Eerlijkheid gebied te
zeggen dat mijn interesse voor deze bouwkunsten nog erg vers is, en ik pas
sinds kort in aanraking ben gekomen met deze werken.
Doordat ik voor het vak Constructief Ontwerpen 5 gedoken ben in de we-
reld van dubbel gekromde vormen, kwam ik uiteindelijk (mede dankzij be-
geleiders en medestudenten) terecht bij ontwerpen van bouwkunstenaars
als Felix Candela en Heinz Isler. En van deze ontwerpen staat hiernaast
afgebeeld, namelijk het Restaurant Los Manantiales in Mexico van Candela.
De manier waarop hier de (wiskundige) theorie en architectuur samenko-
men, is voor mij het perfecte voorbeeld van optimalisatie. Aan de hand
van wiskundige formules wist men in het verleden de optimale vorm (in
constructief opzicht) vrij nauwkeurig te benaderen. De enorme prestaties
uit het verleden fascineren mij dan ook heel erg. Natuurlijk moet hierbij
niet alleen gedacht worden aan Candela en Isler, maar ook voorbeelden
uit de tijd van de Romeinen etc. (denk bijvoorbeeld aan de bouw van het
Pantheon, met een vrije overspanning van ruim 43m). Het is ongelooijk
hoe men steeds weer de grenzen weet te verleggen en nieuwe uiterste te
bereiken, maar hoever kunnen we gaan? Welke overspanningen kunnen
er maximaal bereikt worden in de toekomst? Hoe hoog kan er maximaal
gebouwd gaan worden?
Natuurlijk zal de tijd het leren en vanzelfsprekend is het een geweldig streven om deel te mogen en kunnen zijn van
die bedrijfstak. Op zoek kunnen gaan naar nieuwe uitdagingen en uiteindelijk zowel de constructieve, als de archi-
tectonische uitdaging te combineren tot een kloppend, gentegreerd geheel. Naar mijn mening zijn het twee takken
binnen de bouwkundewereld die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Door constructief te ontwerpen kan er
veel meer uit de architectuur gehaald worden. Architectuur is een samenkomst van verschillende factoren waarbij
men rekening dient te houden met zowel de functie als de omgeving, aan geen van beide mag afbreuk worden ge-
daan ten gevolge van het constructieve ontwerp. Hoe interessant is het dan nog om nog hoger, nog groter te kunnen
bouwen, met als gevolg dat dit ten koste zal gaan van de functionele aspecten van een gebouw en zijn omgeving.
Uiteindelijk gaat het steeds meer om het kunnen overtreffen, dan dat het daadwerkelijk een logische, functionele
ontwikkeling is. Dit is n van de vele gedachtespinsels, welke mij regelmatig bezig houden.
Sean Diederen

KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 12
Commissaris redactie - Bastiaan Gttgens
Beste KOers leden,
Mijn naam is Bastiaan Gttgens, 22 jaar, en ik ben in 2006 begonnen met de studie
Bouwkunde aan de TU/e. Ik ben geboren en getogen in Heerlen, maar ik woon
ondertussen al bijna 4 jaar op kamers in Eindhoven. Mijn bachelor is bijna afgerond
en ik ben dan ook al begonnen met de master. In de bachelor heb ik met name
AT projecten gevolgd, maar helaas ondervond ik dat de technische kant van het
ontwerpen daarbij onderbelicht bleef. Dat heeft mij er toe gebracht om een minor
TM te doen, waardoor mijn interesses wat meer richting het constructief ontwerpen
schoven. De benadering van een ontwerp vanuit zowel de architectonische, als ook
uit de constructieve kant vind ik mooi en belangrijk. Mijn mening is dat wanneer
vanuit beide aspecten een gebouw wordt opgebouwd, het ontwerp aan kracht wint.
Vandaar dan ook dat mijn master bestaat uit een combinatie tussen de richtingen
Structural Design en Architecture.
Toen ik in de Excursie-commissie van CHEOPS zat, zijn we twee dagen naar Frank-
furt gegaan. Onderdeel van deze excursie was een bezoek aan een tentoonstelling
over de top tien van The International Higrise Award 2008. Ik denk dat ik me daar
pas goed ben gaan realiseren hoe een gebouw behalve letterlijk, ook guurlijk staat of valt door de constructie.
Zoals de Torre Espacio in Madrid, waarbij over de hele hoogte van 236m de constructie bestaat uit in het werk ge-
stort beton. De vorm van het gebouw en daarmee ook de plattegronden, veranderen vanaf de voet tot aan de top.
Door ervoor te kiezen om beton van een voldoende sterkteklasse naar boven te transporteren en daar direct door
te blijven storten, ontstaat een geheel van vloeren en kolommen. Het is een moeilijke opgave om beton te storten op
zulke hoogtes, doordat het verticaal getransporteerd moet worden. Het is hierdoor echter wel mogelijk om op een
relatief goedkope manier iedere verdieping zijn unieke vorm te geven. Bijkomstigheid is dat nabij de glazen gevel
en in de hoeken geen kolommen zijn geplaatst en dat er geen windverbanden zichtbaar zijn, waardoor het lijkt
alsof je dwars door het gebouw heen kunt kijken.
Maar wat gebeurt er als je met de windverbanden het gebouw gaat
vormgeven? Het Hearst Headquarters in New York van Foster + Part-
ners was de winnaar van de award. Het gigantische trussed frame
waarmee de gevel meteen is vormgegeven, geeft het gebouw zijn
unieke harmonica-achtige uitstraling. Het gebouw krijgt door het mooi
gedetailleerde frame een galante en statige uitstraling. Het bijzondere
aan deze toren is dat ze verrijst uit een Art Deco gebouw uit 1928. Dit
gebouw was bedoeld om hoger dan 6 verdiepingen te worden, maar
is door de grote depressie nooit hoger geworden. Hearst en Foster +
Partners hebben dit gebouw nieuw leven ingeblazen door nagenoeg
alles uit dit gebouw te slopen en alleen de gevel te laten staan. Vanuit
dit binnenste steken gigantische kolommen de hoogte in om het trussed
frame te dragen. De vormgeving van de begane grond, die even hoog
is als de 6 verdiepingen, krijgt hierdoor een overweldigende uitstraling
en geeft de toren een prachtige inleiding.
De interesse in de combinatie tussen constructie en architectuur heeft
me uiteindelijk naar KOers geleid. Komend half jaar ga ik deel uitma-
ken van het bestuur als Commissaris Redactie. Ik ben pas sinds dit jaar
bekend geraakt met KOers via Koen van Uffelen, en na een aantal
gesprekken, en lang overwegen, heb ik nu dan eindelijk besloten om on-
derdeel van de vereniging te gaan worden als bestuurslid. Door naast
de studie op zon manier nog met de richting constructief ontwerpen om
te gaan, hoop ik veel ervaring op te doen. En daarnaast, het lijkt me
een ervaring die ik gewoon niet wil missen!
Ik weet nog niet zoveel van de vereniging af en ik ken dus ook nog niet zoveel mensen, maar ik ben ervan overtuigd
dat daar heel snel verandering in gaat komen. Komend half jaar wil ik me duidelijk gaan laten zien in de vereni-
ging en ik ga ervoor om samen met de andere leden van het bestuur het komend half jaar onvergetelijk te maken!
Bastiaan Gttgens
Inventiviteit
Creativiteit
Procesbeheersing
stellen ons in staat de ideen van de
opdrachtgever te vertalen naar de
optimale constructie.
Meer weten over onze organisatie, visie
en projecten? Kijk op onze site
www.smitwesterman.nl
Postbus 592, 2800 AN Gouda. T 0182-615 655
E info@smitwesterman.nl
en
advies- en ingenieursbureau op het gebied van constructies, bouwkunde, bouwmanagement, civiele techniek en installaties
www.abt.eu
bouwen aan ambities
Iets moois willen maken. Of misschien gewoon de hoogste, de beste.
En voor zo min mogelijk, zo veel mogelijk meters. Iedere opdrachtgever,
iedere architect wil iets streeft, verlangt en vraagt. Wat hun wens
ook is, de ingenieurs en adviseurs van ABT zorgen voor de technische
uitwerking. Al meer dan 50 jaar. Gentegreerde oplossingen, maakbaar
en vooral haalbaar hoe groot, klein, ingewikkeld of gewoon de vraag
ook is. Grensverleggend waar nodig, maar altijd solide. Wat onmogelijk
lijkt, toch mogelijk maken. Voor onze opdrachtgevers, voor onze
medewerkers en voor een betere wereld. ABT bouwt aan ambities.
15
KOers naar Stuttgart
door: Wouter van der Sluis
KOers gaat jaarlijks op een Meerdaagse Excursie naar een stad binnen Europa. Nadat door het 36ste
bestuur al contacten waren gelegd met de Dillinger Htte staalfabriek, werd er besloten om die excursie
uit te breiden tot een Meerdaagse Excursie. Hoewel Stuttgart zon 200 kilometer van Dillingen af ligt,
was dit de meest interessante stad om naar af te reizen. Stuttgart is namelijk een hotspot voor technische
innovaties, zo is het de thuisbasis van internationaal befaamde bedrijven, zoals Daimler Benz, Bosch en
Porsche. Maar ook op het gebied van bouwkunde is Stuttgart een belangrijke plaats om te zijn, met een
Technische Universiteit, het Institut fr Leichtbau Entwerfen und Konstruieren (ILEK) en vooraanstaande in-
genieursbureaus. Om zelf te zien hoe het daar eraan toegaat, vertrok KOers begin november richting het
zuiden van Duitsland.
Zoals ook te lezen is in het voorgaande artikel,
waar alle nieuwe bestuursleden zich voorstellen,
intrigeert het vele studenten Constructief Ontwer-
pen aan de Technische Universiteit als er een goed
samenspel is tussen constructie en architectuur.
Fritz Leonhardt (1909-1999), Frei Otto (1934)
en Jrg Schlaich (1934) zijn juist bekend om hun
werk dat draait om esthetiek en constructieve
beleving. Door hun grote technische kennis en een
hoog niveau van integratie van zowel architectuur
als constructie was dit mogelijk. Tevens hadden
zij allen het verlangen om lichte bouwconstructies
te bouwen. Doordat zij zowel professor waren
aan de Universiteit van Stuttgart als partners in
vooraanstaande ingenieursbureaus, konden zij
onderzoek doen naar innovatieve nieuwe ideen
en deze ook werkelijk toepassen in de praktijk.
Een goed voorbeeld van hun kunnen is het Olym-
piastadion in Mnchen. Voorbeelden in Stuttgart
zijn het gebouw van ILEK, waar Frei Otto tevens
de oprichter van is, en de uitkijktoren op de Kil-
lesberg, door Schlaich Bergemann & Partners. In
navolging van deze heren zijn nu enkele vroegere
studenten van hen bezig naam te maken. Werner
Sobek (1953) is er daar n van. Hij studeerde
zowel constructief ontwerpen als architectuur aan
de Universiteit van Stuttgart. Als constructeur werkt
hij dan ook nauw samen met de architect, zoals bij
het Mercedes Benz Museum in Stuttgart, ontwor-
pen door Ben van Berkel.
Tijdens de Meerdaagse Excursie hebben we
kunnen rondkijken en de sfeer kunnen proeven
bij de Universiteit, ILEK en Werner Sobek. Een
schitterende mogelijkheid om eens te zien hoe ze
daar constructie en architectuur met elkaar laten
samensmelten.
Tot slot, Bouwen met Staal bedankt voor het
nancieel mogelijk maken van deze geslaagde
Meerdaagse Excursie.
g. 1: Uitkijktoren op de Killesberg, Stuttgart
g. 2: Uitkijktoren op de Killesberg, Stuttgart
g. 3: ILEK, Stuttgart
1.
3.
2.
MDE Stuttgart & Dillingen
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 16 17
MDE Stuttgart & Dillingen
Dagverslagen MDE Stuttgart &
Dillingen
5 november - door Lianne Tas
Het vertrek, Werner Sobek, ILEK en een kerstmarkt.
Het is donderdag 5 november, half 7 s ochtends
en het is eindelijk zo ver. We gaan op MeerDaag-
se Excursie! Langzaam komen de soms nog halfsla-
pende KOersleden bij elkaar onder het afdakje
van Vertigo. Het is vroeg en koud en dat is goed
te merken. Sommige actievelingen zijn verbazing-
wekkend wakker, anderen hebben zich al op een
plekje in n van de busjes verschanst. Nadat
iedereen in het donker de weg naar ons stekje
heeft weten te vinden kunnen we op weg. Al snel
blijkt dat elk busje zo zijn eigenaardigheid heeft.
Zo is er een Hamza & Marko busje (later ook be-
kend als het gevaarlijke busje), de oude lullen bus
(met de reeds vergevorderde al dan niet afge-
studeerde KOersleden) en de vrouwenbus (need I
say more?). Ik weet nog steeds niet precies wat of
wie mij in eerste instantie bij de eerste categorie
plaatste, maar ik was verheugd om me na dag
n (en een aantal bijna dood ervaringen) bij de
tweede categorie te voegen.
Maar goed, ik dwaal af, we gingen op weg.
Na een lange rit en een beetje le kwamen we
uiteindelijk (met een uur vertraging) bij ons eerste
bezoek aan, het bureau van Werner Sobek in
Stuttgart. We kregen een bedrijfspresentatie die
erg indrukwekkend was. Er kwamen projecten
voorbij, zoals Bangkok Airport, waar gebruik is
gemaakt van een staalconstructie met dubbele
membranen en het Mercedes Benz museum, welke
we later in het weekend zouden gaan bezoeken.
Kortom, projecten over de hele wereld met erg
interessante (constructieve) oplossingen. Daarna
kregen we nog een rondleiding door het gebouw
en tot onze vreugde een drankje en een pretzel.
Vervolgens was het tijd om op weg te gaan naar
ILEK, Das Institut fr Leichtbau Entwerfen und Kon-
struieren aan de Universiteit van Stuttgart. Ook
hier is Werner Sobek van de partij, aangezien
hij zeer nauw bij het instituut betrokken is. Deze is
gevestigd in het door Frei Otto ontworpen Duitse
paviljoen voor de wereldexpositie in 1967. Het
betreft een lichte draagconstructie bestaande uit
stalen kolommen die een kabelnetwerk omhoog-
houden, waardoor een soort tentconstructie ont-
staat. Hier worden we rondgeleid door een lieftal-
lige dame, die door enkelen van ons interessanter
werd gevonden dan bijvoorbeeld de adaptieve
brug van Patrick Teuffel. De onderwerpen die
tijdens deze rondleiding aan bod kwamen waren
desalniettemin zeker niet oninteressant. Met een
bellenblaas apparaat kon de meest zuivere ka-
bel- of tentconstructievorm worden weergegeven
tussen zelf te kiezen punten en buiten was er een
onderzoek te zien naar zelfdragende glazen con-
structies. Maar ook aan deze vreugde kwam een
eind en zo gingen we op weg naar onze volgende
en laatste bestemming van deze dag.
Het vinden van het hostel was niet zon probleem.
Het vinden van de parkeerplaats vergde echter
heel wat meer oefening. Na zeker vier rondjes te
hebben gereden konden we dan eindelijk in-
checken en onze kamers bezichtigen. De meesten
moesten het doen met een vier- of vijfpersoons
kamer, maar er waren een paar bofkonten die
zich in het penthouse van het hostel mochten
verschansen met keuken, eigen badkamer en een
fantastisch uitzicht! Daarna werd het toch echt
tijd om een avondmaaltijd te gaan zoeken en
de groep splitste zich op in twee delen. De ene
groep wist later te onthullen in een scheef Italiaans
restaurant te hebben gegeten, de andere groep
koos voor een fancy eetcaf. Hierna ontmoette
het grootste deel van de groep elkaar weer in de
Wintertraum. Die idyllische setting was compleet,
met glhwein (tot afschuw van sommigen), een
ijsbaan en een travestiet op schaatsen (ook tot
afschuw van sommigen). Hoewel het buiten koud
was werden we opgewarmd door deze gewel-
dige droom en de wijn. Met de volgende dag in
het vooruitzicht ging een deel van de groep een
beetje op tijd slapen. Er stond weer een drukke
dag voor de deur.
door: Lianne Tas, Joost de Meijer en Hein de Groot
1.
6 november - door Joost de Meijer
Dillinger Htte.
De 2e dag van deze excursie vertrokken we om
half 7 richting de staalfabriek Dillinger Htte.
Sinds 1685 wordt hier staal geproduceerd en
sinds 1961 worden hier werelds dikste staalplaten
in een continu proces geproduceerd met afmetin-
gen tot 400 bij 2200 mm. Na een wat hectische
ontvangst begon de rondleiding met het uitdelen
van schitterende overalls, helmen en headsets. Het
terrein van de staalfabriek is zo groot dat we ons
met onze busjes over het terrein verplaatsten. Het
was heel erg indrukwekkend om dicht bij de 2
hoogovens met diameters van 11 en 12 meter te
mogen komen. Hier was de temperatuur van 2000
C in deze ovens goed te voelen. We konden zo
dichtbij komen dat we het vloeibare ruwijzer uit
de oven zagen stromen. Bij het tijdelijk afsluiten
van de ovens ontstond een heftig vuurwerk.
Door het verhitten van het ijzererts en toeslag-
materialen wordt in deze ovens ruwijzer en slak
geproduceerd. Het gloeiende ruwijzer wordt door
wagons vervoerd naar de volgende stap in het
proces. De slak konden we buiten op een enorme
hoop zien afkoelen om vervolgens afgevoerd te
worden. De volgende stap in het proces is het
verlagen van het koolstofgehalte in een oxy-
staalconvertor; door het toevoegen van zuivere
zuurstof aan het smeltbad verbrandt de koolstof.
De achtergebleven zuurstof wordt gebonden door
het toevoegen van aluminium. Nu is het staal klaar
om gegoten te worden. Het meeste staal wordt
gebruikt voor een continu proces, maar er worden
ook nog ingots gemaakt; dit zijn blokken staal
met afmetingen van 4 bij 4 bij 1 meter hoog. Dit is
heel wat groter zoals ze in het basisboek Over-
spannend staal staan. Bij continu gieten wordt het
vloeibare staal verticaal door een langwerpige
opening gegoten en met rollen begeleid naar een
horizontale rollenband. Wegens tijdsgebrek en/
of bedrijfsgeheimen konden we dit helaas niet
zien, wel zagen we de platen uit de fabriek rol-
len. Deze platen met homogene eigenschappen
werden gesneden in hanteerbare afmetingen en
opgeslagen op een trasveld.
In het laatste gebouw wat we hebben bezocht
vindt het walsproces plaats. De platen worden
eerst verwarmd tot 1200 C in wederom enorme
ovens. Hier komen ze gloeiend uit en gaan ver-
volgens door een serie van walsen met maximale
breedtes van 5,5 meter en een koppel van 4950
kNm (ongeveer gelijk aan 20.000 autos). Dil-
linger Htte levert platen met diktes van 5 tot 400
mm, breedtes van 900 tot 5500 mm en lengtes tot
22 m. Ook hier is een groot deel van het pro-
ductieproces een bedrijfsgeheim. 1,2 kilometer
verderop, maar nog steeds in hetzelfde gebouw,
zijn de halffabricaten klaar om verder verwerkt
te worden in machines, schepen, pijpleidingen en
uiteraard de bouw.
Hiermee was het ochtendprogramma afgesloten
en konden we beginnen aan de terugreis naar
Stuttgart. Een aantal van ons zijn nog naar een
symposium geweest ter ere van de 75ste ver-
jaardag van Jrg Schlaich, een bekende Duitse
constructief ontwerper. Maar de meesten hebben
zich klaargemaakt om Stuttgart onveilig te maken.
2.
3.
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 18
7 november - Hein de Groot
Weissenhofsiedlung, Killesbergturm, Porsche,
Mercedes-Benz en de terugreis.
De dag begon met een vrij programma waarvan
iedereen dankbaar gebruik maakte. De meeste
studenten hadden er de vorige dag dan ook een
lange avond van gemaakt. Hierdoor werd ieder-
een toch met een lichte kater wakker. Sommigen
maakten nog een rondwandeling in de stad. Het
ontbijt bestond uit wat eten uit de supermarkt of
de bakker en daarna was het alweer tijd om uit
te checken.
Om 12:00 uur stonden onze 3 busjes weer klaar
om ons overal veilig heen te brengen. Eerste stop,
het Hhenpark Killesberg / Weissenhofsied-
lung waar we tot 14:00 uur verbleven. Het park
bestond uit veel verschillende soorten bomen en
planten. Maar waar het ons eigenlijk om ging was
de Killesbergturm. Deze observatietoren van 43
meter is ontworpen in 2001 door Jrg Schlaich.
In het midden van deze toren staat een grote
pendelstaaf voor de drukkrachten en daarom-
heen is een kabelconstructie gemaakt voor de trek
en deze zorgt voor de stabiliteit van de toren. Via
een spiraalvormige trap kon je naar boven lopen.
Boven in de toren voelde je ook duidelijk dat de
toren met de wind op en neer beweegt.
Duidelijk is zichtbaar dat het in Stuttgart voorna-
melijk om autos draait. En als het om autos gaat
dan is er vaak ook veel geld mee gemoeid, dus
in Stuttgart staan op elke hoek van de straat de
grootste autogarages, rijden de duurste wagens
rond op straat en natuurlijk staan er de mooiste
automusea. Twee van deze musea hebben wij dan
ook bezocht. Eerst het Porsche museum dat als een
sculptuur uitsteekt tussen de autogarages. Daarna
om 16:30 uur het Mercedes museum dat tussen
het hoofdkantoor en de Mercedes Benz Arena
van VFB Stuttgart staat. Beide zijn schitterende
bouwwerken die voor de liefhebbers van architec-
tuur en autos zeker de moeite waard zijn om te
bezoeken.
Om 18:00 uur ging het museum sluiten, dus
werden we vriendelijk verzocht om onmiddellijk
het museum te verlaten. s Avonds zouden we in
het eerste wegrestaurant langs de snelweg gaan
eten. Maar doordat er naast dit restaurant een
veel goedkoper alternatief zat, en studenten nu
eenmaal ook niet de rijkste mensen zijn, mondde
het uit op fast food van de Burger King. De te-
rugweg op de Duitse snelwegen was zo gebeurd
door de navigatie aan te zetten en het gaspedaal
onderin houden, zodat we zo snel mogelijk weer in
Eindhoven aankwamen. Dit was wel pas om 1:00
uur s nachts, maar we kunnen terug kijken op een
zeer geslaagde MeerDaagse Excursie!
g. 1: Vloeibaar staal in Dillinger Htte
g. 2: Groepsfoto bij Dillinger Htte
g. 3: Het centrum van Stuttgart
g. 4: Detail Killesbergturm
g. 5: Killesbergturm
4.
5.
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 20 21
MDE Stuttgart & Dillingen
Mercedes-Benz Museum
Stuttgart, zaterdagmiddag 7 november, 16.32 uur
- Juist als de laatste zonnestralen hun weg vinden
over de toppen van de Killesberg en het rivierdal
van de Neckar nog voor een laatste maal die dag
verwarmen met hun diepgouden licht, de drukte
en de haast uit de stad verdwijnt en de stilte
wederkeert.,
scheuren er drie bussen afgeladen met studenten
uit Eindhoven over de Talstrae op weg naar
het Mercedes-Benz-Museum. Zojuist hebben zij
het Porsche Museum bezocht en haasten zich vol
verwachting richting de nieuwe te bewonderen
locatie. De zenuwen worden beloond zodra het
gebouw aan de horizon verschijnt en de eerste
glimpen van UN Studios recente topcreatie zijn
op te vangen; het Mercedes-Benz Museum.
Exterieur
Het meesterwerk van United Net UN Studio is
gezeteld in een kunstmatige basement welke niet
alleen zorgt voor de stedenbouwkundige inte-
gratie van het complex, maar ook een directe
verbinding legt tussen de nieuwe toonzalen en het
Mercedes-Benz centrum.
Wanneer je je met een omtrekkende beweging
door dit abstracte landschap rond het museum
beweegt en alle zijden van het exterieur te zien
krijgt, transformeert het gebouw dat zich van
afstand voordoet als imposante massa van gesta-
pelde volumes tot een gelaagde diamant waar-
van de facetten eigenaardig in elkaar overlopen.
De spekkoek van glas en aluminium vertegenwoor-
digt een continuteit die vanuit de gevel doorgezet
wordt naar zijn interieur.
Dubbele Helix
Het dynamische uiterlijk van het gebouw komt
overeen met de indrukwekkende interne sequentie.
De Louis Kahn-achtige centrale hal met kathe-
dralesque kwaliteiten vormt zeer zeker de eerste
eyecatcher wanneer je de automobieltempel
betreedt. Vanuit deze, architectonisch gezien haast
tijdloze ruimte, welke onder andere dienst doet als
lanceerplatform voor liften die eerder het voor-
komen hebben van een tijdcapsule, wordt je zicht
vrijwel automatisch naar boven getrokken richting
het betonnen zenit.
Na een reis met n van de tijdcapsules land je in
de nok van het gebouw en stap je uit in een ruimte
die het idee van een tijdreis alleen maar versterkt.
Materiaalgebruik, vormen-taal en een hemels wit
licht geven deze ruimte een futuristisch karakter,
wat je het idee geeft dat je in een Star-Trek-
aevering terecht bent gekomen. Een opgezet wit
paard draagt sterk bij aan deze surrele erva-
ring, maar markeert op hetzelfde moment met zijn
enkelvoudige paardenkracht, zeer treffend het
begin van een illustratieve reis door de rijke histo-
rie van de beroemde Duitse autofabrikant. Deze
geschiedkundige route is echter niet de enige die
gevolgd kan worden, er is ook nog de optie om te
meanderen langs de thematische toonzalen.
De eerstgenoemde reismogelijkheid leidt de
bezoeker chronologisch door de ontstaansgeschie-
denis van het toonaangevende automerk. De reis
passeert verschillende eras die ieder individueel
ingeleid worden op een architectonisch doordach-
te wijze die zeer natuurlijk aanvoelt. Ieder tijdvak
kent een eigen expositieruimte met een toepasse-
door: John Schneijderberg
1.
lijke materialisering en karakteristieke vormgeving
van armatuur tot lettertype welke kenmerkend is
voor die periode. Bij het betreden van een nieuwe
epoche-toonzaal vindt men zichzelf op de drem-
pel van een cirkelvormige hellingbaan die rond de
machinerien krult. Deze benaderingswijze brengt
een eerste inleidend contact tot stand met de be-
zienswaardigheden, haast zoals een roofdier met
zijn prooi doet, omcirkel je de voertuigen.
Aan de buitenzijden van de gekromde afdaling
wordt het verhaal van het betreffende tijdperk
beschreven middels tekst en beeld. Naast deze
tekens aan de wand en de tentoongestelde
objecten wordt er ook nog verhalende informatie
aangeboden via een draagbaar mediasysteem.
Deze zogenoemde audioguide kan worden afge-
haald bij de receptie ten tijde van de binnenkomst
en vertelt op hoofdpunten over interessante zaken
en kan bovendien worden geraadpleegd wanneer
extra informatie gewenst is.
Dit interactieve systeem biedt dezelfde diensten
wanneer er voor gekozen is om de thematische
route te volgen. In dit geval worden de museum-
gasten langs toonzalen gedirigeerd die ieder
een eigen onderwerp vertegenwoordigen. Hierbij
passeert men onder andere de zaal van de
hulpdiensten en vrachtwagens, de expositie van
verre reizen en een tentoonstelling van autos die
toebehoorden aan helden en beroemdheden.
Uiteindelijk sluiten beide routes af in de races &
records room, met daarin een opstelling van de
snelste bolides, waarna je weer in de centrale hal
terechtkomt. Om deze twee aparte routes te cre-
eren in n gebouw heeft UN Studio zich gewend
tot het concept van de dubbele helix.
Drieledig klaverblad
De plattegrond die vervolgens naar het concept
van de dubbele helix gevormd is, heeft het karak-
teristieke voorkomen gekregen van een drieledig
klaverblad. Deze keuze heeft er voor gezorgd
dat het gebouw zijn kenmerkende footprint heeft
gekregen, een soort driehoek met afgeronde hoe-
ken. Er kan dus gesteld worden dat het museum
van binnen naar buiten ontworpen is. Doordat de
twee routes zich door deze speciale gebouw-lay-
out naast elkaar kunnen bevinden, is het mogelijk
om op iedere verdieping van route te wisselen.
Enerzijds lijkt dit wellicht handig, maar het zorgt
er ook voor dat de dubbele spiraal kortsluit,
waardoor verwarring en doorbreking van het
uitgestippelde traject kan ontstaan; keuzemomen-
ten in musea blijken meer dan eens problematisch
te zijn.
Daarnaast lijkt de thematische route, ondanks
haar ligging achter de transparante geveldelen,
secundair te zijn. De verschillende vloeren worden
op deze route met elkaar in contact gebracht
middels smalle trappen die enigszins weggestopt
lijken te zijn waardoor het continue karakter van
het gebouw, zoals we die kennen van de royale
hellingbanen in de historische route, doorbroken
wordt. Dat men opnieuw de lift dient te nemen
wanneer men na het volgen van de ene DNA-
streng besluit ook de tweede te volgen, zwakt ook
het idee van het oneindig aneren af.
2.
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 22 23
Betonnen tornado
De constructie is uitgevoerd in beton en in principe
fungeren de 9 bladeren van de drieklaverige
plattegrond als vleugels welke gekoppeld zijn
aan de semi-opengewerkte betonkern waarin zich
het centrale atrium bevindt. De combinatie met de
kolommen in de gevels, waarvan ieder exemplaar
uniek is, zorgde voor een dermate complexe
geometrie dat het ingenieursbureau van Werner
Sobek het museum in 3D heeft moeten plannen en
berekenen. Het beton is voor het overgrote deel
in het werk gestort om de gewenste uitstraling te
bewerkstelligen. Voor het type beton is gekozen
voor de zogenoemde Magic Mix, een betonsoort
die na de verharding, wat twee jaar duren kan,
wit wordt.
De keuze en het ontwerp van het constructieve sys-
teem sluit in zijn volledigheid aan bij het concept
van de architect. Op dit punt toont het gebouw
heel duidelijk de meerwaarde die een integrale
werkmethode creren kan. De integraliteit is twee-
ledig. Ten eerste is er nauw samengewerkt door
de betrokken partijen om tot resultaten te komen
die perfectie benaderen. Anderzijds hanteert UN
Studio een ontwerpmethodiek waarbij alle onder-
delen gelijktijdig tot stand komen.
Door op dergelijke wijzen te werk te gaan is
men door middel van innovatie in staat geweest
de gewenste doelen te bereiken en het concept
in stand te houden. Zo is er ten behoeve van de
instandhouding van de continuteit een single surf-
ace approach gebruikt voor het ontwerp van de
constructie. Dit houdt in dat de vloeren, wanden
en plafonds bestaan uit n oppervlak, waardoor
de grenzen tussen horizontale en verticale vlakken
totaal vervagen.
Het waren niet alleen de dubbelgekromde vlak-
ken die het constructieve ontwerp bemoeilijkten,
een andere uitdaging hield zich schuil in de wens
om de expositieruimten kolomvrij te houden. Dit
terwijl de overspanningen tot 33 meter reikten en
de belasting van tentoongestelde vrachtwagens
moest worden opgevangen. Bijkomende compli-
catie was dat de meest complexe onderdelen
gelijktijdig de meest essentile componenten van
de constructie vormden. Voor de meest gecom-
pliceerde betonelementen werden daarom 1:1
mock-ups gemaakt.
Doordat bij het ontwerp op een vernieuwende
manier te werk werd gegaan heeft het museum
bovendien een plaats in het Guiness book of
records veroverd. De speciale geometrie stelt
het gebouw namelijk in staat s werelds grootste
kunstmatige tornado op te wekken in het atrium
welke vervolgens de rook in geval van brand af
kan voeren. Hierdoor kon rookcompartimentering
uitblijven; iets wat de continuteit de das om zou
hebben gedaan.
Aan de gevel is het gebruik van beton niet direct
af te lezen. De thematische route bevindt zich
achter glazen puien terwijl het chronologische
verhaal haar weg vindt achter aluminium bepla-
ting. De relatie met de kern van Magic Mix lijkt
afwezig. Enige uitzondering hierop wordt ge-
vormd door de constructie die zichtbaar is door
3.
de glazen geveldelen. Wellicht is er bij de gevel
eerder sprake van een metaforische analogie met
de voertuigen van Mercedes: een solide kern in
een modern stijlvol jasje.
Door de integratie van structurele eisen en pro-
grammatische wensen is een verjnde geometrie
ontstaan welke het museum tot architectonisch
pronkstuk van Stuttgart heeft gepromoveerd.
Kunst
Voor het gebouw welke een complexe bouw- en
ontwerpopgave vormde van ruim 35.000m
werden uiteindelijk gemiddeld voor iedere vier-
kante meter een werktekening gemaakt om te
communiceren tussen de 200 betrokken partijen.
De driejarige doorlooptijd van eerste schets tot
oplevering valt dan ook zeer gering te noemen.
Als de avond is gevallen en de hemel boven de
Duitse autostad een diepe donkerblauwe kleur
aanneemt welke louter door enkele heldere ster-
ren doorbroken wordt, toont het interieur zich via
de transparante delen naar haar omgeving en
pronkt het museum met zijn bezittingen.
Wanneer men na een bezoek aan het museum het
pand verlaat en nog een laatste maal achterom
kijkt, geeft dit een voldaan gevoel. Er is sprake
van een zekere euforie doordat het museum niet
alleen bezocht is maar dat het ook daadwerkelijk
beleefd is. Op dat moment is het niet langer zeker
of men meer onder de indruk dient te zijn van het
gebouw of het materieel dat het occupeert.
fig. 1: Hoofdentree Mercedes Benz Museum
fig. 2: Futuristisch landingsplatform in de nok
van het museum
fig. 3: Gekromde hellingbaan naar n van de
toonzalen
fig. 4: Zenit van de centrale hal
fig. 5: Trap naar n van de toonzalen
4. 5.
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 24 25
MDE Stuttgart & Dillingen
Porsche Museum
Context
Porsche; een zeer exclusief automerk, waarbij het
gros van de mens bij het horen van de naam n
van de gestroomlijnde sportautos voor zich ziet.
Bij de exclusiviteit van Porsche hoort een museum
van een zelfde soort allure; een gebouw met
uitstraling. Het nieuwe Porschemuseum in Stuttgart,
ontworpen door het architectenbureau Delugan
Meissl, voldoet aan deze eis. Zo is het museum niet
alleen een icoon in de autobranche, maar met zijn
moderne uitstraling en zijn goed vormgegeven
routing ook een mooi stukje architectuur.
In dit artikel staan de vormgeving en constructie
van het Porschemuseum centraal. Helaas voor de
autoliefhebber, dus niet de schitterende collectie
aan autos, die het bezoek zeker waard zijn.
Het Porschemuseum is gelegen in de wijk Zuffen-
hausen in het noorden van Stuttgart en is drie jaar
later gebouwd dan het Mercedes-Benzmuseum
dat in het oosten van de stad staat. Het internati-
onale aanzien van het Mercedes-Benzmuseum zal
zeker de iconograsche eisen met betrekking tot
het ontwerp van het Porschemuseum hebben aan-
gescherpt aangezien niemand voor zijn concurrent
wil onderdoen. Zeker niet in de overwegend man-
nelijke autobranche.
Het Porschemuseum sluit qua vormgeving en
constructie aan bij datgene waarom Stuttgart in
de architectuur bekend staat; haar moderne
verleden. De Weissenhofsiedlung is hier name-
lijk in 1927 gerealiseerd wat het begin van de
moderne architectuur inluidde. Deze moderne
experimentele woonwijk, ontworpen door bekende
architecten als Le Corbusier, Mies van der Rohe
en Walter Gropius, wordt gezien als het eerste
voorbeeld van het Nieuwe Bouwen. Dit begin
van de moderne architectuur is voor de industrie-
stad Stuttgart van grote architectonische waarde
geweest. Zoals in 1927 de Weissenhofsiedlung
voor haar tijd zeer vooruitstrevend was, is het
Porschemuseum met haar continue architectuur
in deze tijd vooruitstrevend. Met de musea van
Mercedes-Benz en Porsche refereert de stad
Stuttgart op een moderne manier naar haar band
met de auto-industrie. Het Porschemuseum staat
tegenover het door Cepezed in 2000 gerealiseer-
de Porschecentrum en vlakbij de Porschefabriek
waar de eerste Porsches gemaakt werden. In dit
gebied begon de historie van Porsche en door de
plaatsing van het museum in deze context met een
vooraf geschat bezoekersaantal van 200.000
per jaar zal het de wijk en de stad Stuttgart een
nieuwe impuls geven. Aan de bouw werd be-
gonnen in oktober 2005 en de oplevering vond
plaats in december 2008. Met meer dan 500.000
bezoekers in het eerste jaar maakte het museum
de hooggespannen verwachtingen waar en door
de iconische architectuur zal een bezoek aan het
museum de beleving van het merk Porsche zeker
versterken.
Het ontwerp
In 2005 won het architectenbureau Delugan Meissl
de prijsvraag voor het ontwerp van een museum
voor Porsche. Gevraagd werd om een ontwerp te
maken voor een museum dat de geschiedenis van
het automerk Porsche, beginnend bij de eerste
succesvolle Porsche in 1948 ten toon zou stellen in
de geest van Porsche. In het ontwerpproces stond
het spanningsveld tussen gebouw en gebruik cen-
traal, dat blijkt uit de onderstaande quote van de
architect Roman Delugan:
Das neue Porsche Museum verkrpert durchwegs
unsere Auffassung von Architektur, die sich
stets im Spannungsfeld zwischen Gebautem und
seinen Benutzern bewegt.

Uiteindelijk is het Porschemuseum een dynamisch
gebouw geworden dat het gevoel van het merk
Porsche, naar mijn mening goed representeert.
De snelheid van de autos van Porsche is vertaald
naar de statische dimensie van een gebouw, maar
vervalt door haar vormgeving nooit tot een stati-
sche beleving van de ruimte.
Bij aankomst valt meteen de schijnbaar zwevende
door: Chris Noteboom
1.
2.
tentoonstellingsruimte van 5500m2 op dat met zijn
futuristische en monolitische uitstraling de vormen-
taal van de binnenruimte nog voor het bezoek al
duidelijk maakt. De onderkant van het zwevende
blok is bekleed met reecterende tegels waar-
door bij ondergaande zon een indrukwekkend
kleurenspel ontstaat. Eenmaal binnen zijn er ver-
schillende mogelijkheden: langs bij de kofebar,
het restaurant, de souvenirshop of de zesendertig
meter lange roltrap te nemen naar de achttien
meter hoger gelegen expositieruimte. Deze rol-
trap bundelt de stroom mensen en brengt ze in het
hart van de tentoonstellingsruimte. Hier begint de
route door de historie van Porsche langs al haar
pronkstukken. De ruimte stuurt je loop- en kijk-
richtingen en wordt tegelijkertijd ervaren als n
groot monolitisch geheel. Dit wordt versterkt door
de sublieme integratie van de trappen en diverse
zit- en expositiemeubels. De continue ruimte met
zijn witte kleur en vooral kunstmatige verlichting
legt enerzijds de nadruk op de collectie autos,
maar is anderzijds voor de architectuurliefhebber
een lust voor het oog. De materialisering van het
interieur smeedt de wanden, vloer en sokkels tot
n geheel. Als technisch hoogstandje is er een
sokkel met daarop twee Porsches volledig bedekt
met LEDjes. Lichtgevende teksten schuiven onder
de autos door en geven het geheel een futuris-
tisch karakter.
De constructie
De constructie van dit gebouw volgt duidelijk het
ontwerp en niet andersom. De onderbouw heeft
een constructie van gewapend beton en de grote
overspanningen en uitkragingen van de boven-
bouw worden gesteund door een ruimtelijke staal-
constructie. Drie kernen, gemaakt van staal en
voorgespannen beton, verbinden de onder- met
bovenconstructie, hier was 21.000m3 beton voor
nodig. Alleen in de voorgevel wordt de staalcon-
structie van de bovenbouw letterlijk zichtbaar en
voor de rest blijft de gigantische constructie van
5000 ton staal verborgen voor de toeschouwer.
Dit wil echter niet zeggen dat het gevoel van
de staalconstructie volledig verdwijnt. Wanneer
men namelijk de roltrap naar de expositieruimte
neemt, wordt men door een opening in een krui-
send lijnenspel gevoerd. Dit lijnenspel wordt bena-
drukt door het licht dat hier tussendoor komt en
geeft de bezoeker een vleug van het gevoel van
de indrukwekkende staalconstructie.
De lengte van de bovenbouw is 160 meter en
heeft een breedte van 70 meter. De beton-
nen verticale steunpunten lopen als een soort
grote takken vanuit de onderconstructie naar de
ogenschijnlijk zwevende staalconstructie. De grote
krachten die vanuit het staal het beton moeten
worden ingeleid lopen geleidelijk via speciale
verdiepingshoge stalen verbindingen en hoge
sterkte beton. Door overspanningen van wel 60
meter tussen de kernen en uitkragingen tot 45
meter lopen de krachten in de kernen op tot circa
105 MN. De fundering onder de kernen bestaat
hier dan ook uit een betonplaat van wel 3,75
meter dik en de totale fundering bestaat mede
uit in totaal 1850 boorpalen met een doorsnede
van 1,2 meter. De bovenbouw heeft een gewicht
van ongeveer 35.000 ton dat scheef is gebouwd
om de uiteindelijke maximale vervormingen te
beperken. Om dit alles tijdens het ontwerp en
uitvoeringsproces goed te kunnen sturen is onder
andere gebruik gemaakt van parametrische com-
putermodellen.
Vanuit het perspectief van de constructeur gezien
zou men kunnen zeggen dat het jammer is dat de
constructie niet overal te zien is. Het gevoel van
spanning dat deze ruimte echter in zich heeft,
wordt mede veroorzaakt door het feit dat we
weten dat er bijzondere constructieve kunststukjes
voor nodig zijn geweest om het geheel te dra-
gen maar dat deze verborgen zijn. Laat u juist
door het mysterie prikkelen in de zoektocht naar
uitdagingen.
3.
4.
g. 1: Het exterieur van het museum
g. 2: De roltrap naar de expositie
g. 3: Het 3d constructiemodel
g. 4: De constructie tijdens de bouw
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 26 27
afstudeerverslagen
Het gedrag van prefab gevel-
elementen
Ogenschijnlijk wordt weinig afgeweken van het
traditionele uiterlijk van baksteen metselwerk
wanneer gebruik is gemaakt van geprefabri-
ceerde gevelelementen, opgebouwd uit baksteen
metselwerk en beton. Een constructieve beschou-
wing van de elementen leert echter dat deze aan-
name onjuist is. De literatuur wijst uit dat opge-
legde vervorming een belangrijk belastinggeval
is voor een prefab gevelelement, opgebouwd uit
baksteen metselwerk en beton. Het prefab gevel-
element reageert op opgelegde vervormingen
door temperatuurverschillen en krimpbelasting,
welke beide afhankelijk zijn van de heersende
klimatologische omstandigheden. De combinatie
van het feit dat de doorsnede van de beoogde
prefab gevelelementen uit meerdere materialen
bestaat en dat de gevelelementen belast worden
door opgelegde vervormingen heeft constructieve,
uitvoeringstechnische en esthetische consequenties.
Met behulp van diverse numerieke simulaties en
experimenteel onderzoek wordt het gedrag van
prefab gevelelementen, opgebouwd uit baksteen
metselwerk en beton, doorgrond. Een enkelschalig
gevelelement, bestaande uit een betonrug van
120 mm dik met daarop een laag metselwerk
van baksteenstrips van 30 mm dik, heeft centraal
gestaan tijdens numeriek en experimenteel onder-
zoek. Het experimenteel onderzoek is ingericht
aan de hand van de bevindingen tijdens project-
bezoeken en numeriek onderzoek. Het doel van
het experimentele onderzoek is het valideren van
de eerder verkregen numerieke resultaten.
Numeriek onderzoek toont aan dat het aan-
brengen van opgelegde vervormingen op een
doorsnede die opgebouwd is uit verschillende
materialen tot spanningen leidt indien vrije
vervorming van een laag verhinderd wordt door
de aangrenzende laag. Een enkelschalig gevel-
element is opgebouwd uit een laag beton en
een laag baksteen metselwerk welke beiden met
elkaar verbonden zijn, een horizontale doorsnede
is gemodelleerd in ANSYS. Uit analyses blijkt dat
thermische belasting spanningen in de doorsnede
van het enkelschalige gevelelement veroorzaakt.
De verschillende lineaire uitzettingscofcinten
die de materialen bezitten, leiden namelijk tot af-
wijkende vervorming bij een heersende tempera-
tuur. Ter plaatse van de directe verbinding tussen
de laag baksteen metselwerk en beton ontstaan
dientengevolge spanningen. Thermische belasting
in een zomersituatie veroorzaakt trekspanningen
in de laag baksteen metselwerk en drukspannin-
gen in de betonnen laag.
Anders dan de thermische belasting resulteert de
gemodelleerde krimpbelasting niet tot spanningen
in de doorsnede. De krimpverkorting van de laag
baksteen metselwerk wordt veroorzaakt door de
betonnen voegen en is derhalve kleiner dan de
krimpverkorting van beton. De lineair varirende
krimpverkorting kan vrij optreden in de gehele
doorsnede van het gemodelleerde, enkelschalige
gevelelement zodat verhindering van vervorming
niet optreedt.
Tijdens projectbezoeken is niet waargenomen dat
spanningen ter plaatse van het grensvlak tussen
baksteen metselwerk en beton in een enkelschalig
gevelelement heeft geleid tot schade aan n van
de beide lagen.
In tegenstelling tot het numeriek onderzoek is het
experimenteel onderzoek gebaseerd op ver-
vormingen van een enkelschalig gevelelement in
plaats van spanningen in de doorsnede van een
enkelschalig gevelelement. Het experimenteel
onderzoek heeft een meetperiode van 50 dagen
omvat. Tijdens deze meetperiode is een enkel-
schalig proefelement, omgeven door een omkas-
ting, blootgesteld aan het buitenklimaat. Twaalf
lineaire verplaatsingssensoren registreren de ver-
vorming in en uit het vlak van het proefelement.
Tegelijkertijd wordt de omgevingstemperatuur en
door: Robbert Riep
opgebouwd uit baksteen
metselwerk en beton
Door de alsmaar afnemende hoeveelheid vakmensen in de bouwwereld en de groter wordende drang
om het gehele bouwproces te beheersen, neemt de prefab industrie een steeds belangrijkere positie op
de markt in. Prefab beton wordt al jaren toegepast en heeft voor een ommekeer gezorgd in het traditi-
onele bouwproces, ook heeft het een andere manier van denken ingeleid. In navolging van beton werden
andere bouwmaterialen klaargestoomd voor de prefab industrie, zo ook baksteen metselwerk. De werking
en eigenschappen van beide constructiematerialen in prefab toepassingen, evenals de voor- en nadelen
hiervan, zijn inmiddels bekend. De constructieve samenwerking tussen baksteen metselwerk en beton in
prefab toepassingen is echter een relatief nieuw fenomeen. De twee bouwmaterialen worden steeds vaker
tezamen ingezet in de woning- en utiliteitsbouw. In de meeste gevallen betreft het de verticale elementen
welke de gevel van een gebouw vorm geven.
2.
1.
ten gevolge van zowel thermische belasting als
krimpbelasting. Opgelegde vervormingen uiten
zich dus, naast spanning in de doorsnede, in ver-
vorming van het gevelelement.
De meetresultaten van het experimenteel onder-
zoek tonen aan dat vervorming uit het vlak van
het gevelelement, veroorzaakt door lineair vari-
rende krimpbelasting, groter is dan de vervorming
uit het vlak, veroorzaakt door temperatuurver-
schillen die in de doorsnede van het proefelement
aanwezig zijn. Middels negen sensoren, geplaatst
in een 3 x 3 matrix, is de vervorming uit het vlak
van het proefelement continu geregistreerd in
zowel hoogte- als lengterichting en vergeleken
met de klimatologische omstandigheden die op
datzelfde ogenblik heersten.
Hygroscopische krimp veroorzaakt vervorming uit
het vlak van het proefelement richting de zijde
van de laag baksteen metselwerk, hetgeen een
basiskromming teweegbrengt die toeneemt in
de tijd. Een positief temperatuurverschil over de
doorsnede, waar de temperatuur aan de bui-
tenzijde hoger ligt dan aan de stortzijde van het
proefelement, vergroot deze basiskromming. Een
negatief temperatuurverschil over de doorsnede
heft deze basiskromming daarentegen deels op.
De optredende kromming van het proefelement,
met een lengte en hoogte van respectievelijke
7980 en 3584 mm, is met het blote oog waar
te nemen. De totale middenuitbuiging (punt 5 in
afbeelding 5 en 6) bedraagt na 50 meetdagen
maximaal 15 mm. Wanneer een volledige gevel
van een gebouw vormgegeven is met dergelijke
gevelelementen dan zou dit afbreuk doen aan de
esthetica van de gevel. De ervaringsmaatregel
om enkelschalige proefelementen te produceren in
mallen waarvan de malbodem tegen de uitbui-
gingsrichting in is getoogd, blijkt op basis van het
experimenteel onderzoek gegrond.
Experimenteel onderzoek wijst eveneens uit dat
het metselwerk van baksteenstrips geen waar-
neembare invloed heeft op de optredende ver-
vorming in het vlak. Gezien het geringe aandeel
van het metselwerk in de doorsnede van het
proefelement is dit een plausibel resultaat. De
waargenomen thermische vervorming in het vlak
van het proefelement resulteert in een lineaire
uitzettingscofcint die overeenkomt met de
waarde die voor beton geldt. Duidelijk is dat de
krimpbelasting een groter effect heeft op de ver-
vorming in het vlak dan temperatuurwisselingen.
Een gangbare voegbreedte tussen twee gevelele-
menten is 16 mm. De vervorming in het vlak door
temperatuurverschillen en krimpbelasting omvat
in lengterichting circa 25% van de voegbreedte,
in hoogterichting geldt een percentage van bijna
10%. De verbreding van de voeg is niet per de-
nitie gelijk voor alle gevelelementen, hetgeen een
negatieve uitwerking heeft op de esthetica van de
gevel. Bijkomend probleem is dat het materiaal
waarmee de voegen tussen de gevelelementen
gevuld zijn, elastisch moet blijven over het gehele
vervormingstraject om waterdichtheid van de
voeg te garanderen. Naast dimensieverschillen
door opgelegde vervormingen dienen de voegen
eveneens maatafwijkingen op te vangen die ver-
oorzaakt zijn door productie en montage.
g. 1: Verschillende thermische uitzetting van de
lagen veroorzaakt spanningen in de samen-
gestelde doorsnede
g. 2: Plaatsing van de gehele proefopstelling
g. 3: Vervorming uit het vlak van enkelschalig
gevelelement door temperatuur in een zomer
situatie
g. 4: Vervorming uit het vlak door krimp die vari-
eert over de doorsnede van het enkelschalig
gevelelement
g. 5: Locaties van de negen sensoren die de ver-
vorming uit het vlak van het proefelement
registreren
g. 6: Basiskromming door hygroscopische krimp en
additionele kromming door temperatuurver-
schil over de doorsnede
relatieve vochtigheid op
diverse locaties gemeten.
Middels dataloggers en
data-acquisitie software
zijn vervolgens verbanden
tussen de vervorming van
het proefelement en de
heersende klimatologische
omstandigheden aan het
licht gebracht.
Experimenteel onderzoek
heeft uitgewezen dat
het enkelschalige prefab
gevelelement vervormt
3.
4.
5.
6.
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 28 29
Toen in 1960 de toren aan de Westerlaan te
Rotterdam werd gebouwd, was het voor Neder-
landse begrippen in elk geval wel als hoogbouw te
beschouwen.
De casestudy betrof het optoppen van 60m naar
80m hoog. Op basis van het uitgevoerde varianten
onderzoek is de keuze gevallen op een gevelbuis-
constructie om de aanwezige stijfheid in voldoende
mate te verhogen voor een gebouw van 80 meter
hoog. Omdat de gevelbuis de gevelkolommen
mobiliseert zouden deze n van de beperkende
factoren voor het ontwerp kunnen zijn. In dit geval
brachten de aanwezige wapeningstaven van rond
32mm uitkomst, de kolommen zouden wel volledig
worden uitgenut.
Een andere beperkende factor voor het ontwerp
had de fundering kunnen zijn. Echter op basis van
de nieuw bepaalde grensdraagkracht van de pa-
len (methode Koppenjan) bleek voldoende overca-
paciteit aanwezig te zijn. De geconstateerde zeer
matige conusweerstanden in een zeker deelgebied
vormden ook geen probleem. Bij recente sonderin-
gen in dit gebied is nog eens duidelijk geworden
wat het effect van heien op slappe lagen kan zijn.
Dankzij de opgetreden heiverdichting is een com-
plete slappe laag verdicht met beduidend hogere
conusweerstanden tot gevolg. Zie afbeelding 3
voor de oude en nieuwe sondering.
Het eindresultaat is een gebouw dat grofweg 4x
zo goedkoop is dan complete nieuwbouw. (Als je
de sloopkosten zou wegstrepen voor de bijkomen-
de kosten om het optoppen mogelijk te maken)
In dit voorbeeld gaf de bestaande constructie
de mogelijkheid voor de extra 20 meter. Zijn die
heiverdichting en die dikke wapeningstaven hiervan
de echte reden? Of hebben we dit te danken
gehad aan de ingenieur die het heeft ontworpen?
Deels.
Allerlei gepubliceerde onderzoeken tonen aan dat
de sterkteontwikkeling van beton (uiteraard) niet
afvlakt na 28 dagen. Zie bijvoorbeeld [2] en [3].
Sterker nog, de kubusdruksterkte (of cilinderdruk-
sterkte) kan na 10 jaar met 50% zijn toegeno-
men. In Cement 2002 nr 7 wordt bijvoorbeeld de
Noordersluis in IJmuiden genoemd. De gemiddelde
druksterkte van het hier toegepaste beton was
toegenomen tot 50,4 N/mm
2
. Tijdens de bouw in
1927 kan men nooit zijn uitgegaan van een hogere
druksterkte dan B15. Zie de graek in afbeelding
4.
U-check 1,0 Milieubewust?
In 2009 is als afstudeeropdracht een casestudy
uitgevoerd naar het optoppen van (bestaande)
(hoog)bouw. Bestaande tussen haakjes: op-
toppen heeft doorgaans altijd betrekking op
bestaande bouw. Hoogbouw tussen haakjes:
wanneer wordt een gebouw als hoogbouw
beschouwd?
afstudeerverslagen
door: Bobbejaan Scholten
2.
1.
Het gebouw waarop mijn casestudy is gebaseerd
toont vergelijkbare eigenschappen. Tijdens de
bouw in 1960 is er gerekend met B25. Uit recent
onderzoek naar de hier aanwezige betonconstruc-
tie is gebleken dat dit is toegenomen tot minimaal
B35.
Is dat alles? Nee
Ook ontwikkelingen in de norm hebben er voor ge-
zorgd dat (oudere) bestaande constructies soelaas
bieden voor nieuwe wensen en eisen. Met de in het
verleden gehanteerde hogere belastingfactoren,
zoals de 1,7 uit de NEN 3880 (daarvoor zelfs 1,8)
voor zowel de veranderlijke als voor de permanen-
te belasting geeft dit ten opzichte van de 1,2 en
1,5 een niet geringe reserve. De huidige materiaal-
factoren verlagen dit overigens weer.
Afhankelijk van de verhouding tussen de perma-
nente en de veranderlijke belastingen varieert de
overcapaciteit tussen de 5 en 15 % in relatie tot de
NEN 3800. De mogelijkheid een kortere referentie
periode te hanteren is hierbij buiten beschouwing
gelaten.
Ook vanuit de betonsamenstelling zit er muziek
in de constructies: In 1963 werd 325 kg cement en
een water/cement factor van maximaal 0,6 voor-
geschreven. Met de huidige kennis van zaken geeft
dit een karakteristieke betondruksterkte van meer
dan 30N/mm
2
.
Geeft de huidige norm ruimte om daar op in te
spelen? JA.
Er kan een lagere belastingfactor worden gehan-
teerd voor de veranderlijke belasting, namelijk 1,1
(behalve voor wind!) en er kan een lagere correc-
tiefactor worden gehanteerd. Deze is afhankelijk
van de referentieperiode die bij bestaande bouw
minimaal 15 jaar dient te zijn.
Hoe zit het dan over pakweg 50 jaar? De verdere
sterkteontwikkeling van beton is voornamelijk de
eigenschap van lagere betonsterkteklassen, de
huidige hogere betonsterkteklassen vertonen dit
gedrag niet of nauwelijks. Zie de graek in afbeel-
ding 5.
Kunnen de ingenieurs van de toekomst ook blij zijn
dat wij nu van die hoge belastingfactoren van
1,2 en 1,5 toepassen? En dat ze daardoor ook
weer op hun beurt allerlei mogelijkheden hebben
met hun bestaande constructies? Gezien het feit dat
de huidige constructieve veiligheid gebaseerd is op
statistiek zou de conclusie kunnen worden getrokken
dat er geen marge meer aanwezig is.
Misschien is dat de beweegreden geweest om in de
aankomende Eurocode de ingenieur geen mogelijk-
heid te geven om een lagere veiligheid te hanteren
voor de (toekomstige) bestaande gebouwen?
Misschien moeten we daarom nu maar gaan
rekenen met een unity-check van maximaal 0,8.
Welke opdrachtgever wil nou niet een dergelijk
scherpe prijs voor een gebouw van 80 meter? Dan
kan hij proberen zijn 80 meter hoge gebouw in de
gebruikfase CO2 neutraal te laten functioneren.
g. 1: Afstudeerproject aan de Westerlaan te
Rotterdam
g. 2: Het betreffende gebouw met de skyline van
Rotterdam in 1960
g. 3: Links: de recente sondering. Rechts: de
sondering uit 1960. op -20m is de terugval
in de conusweerstand geheel verdwenen.
g. 4: Toegepaste druksterktes uit gepubliceerde
normen [2]
g. 5: Relatieve sterktetoename bij verschil-
lende karakteristieke kubusdruksterktes [2]
[1]: Lagendijk, P, Bouwbesluit Constructieve
Veiligheid, NEN praktijkgids
[2]: Betonniek oktober 2003: Sterkte op termijn
[3]: Siemens, A.J.M., Onverwacht lage treksterktes
in betonconstructies Cement 2002 nr. 7.
3.
4.
5.
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 30 31
Design of a Transparent Column in
Glass and Steel
afstudeerverslagen
by: Frederik Roebroek
Slender columns tend to fail due to loss of stability. Owing to the intrinsically brittle behaviour of glass,
slender columns made of glass panes are considered as unsafe. Steel, by contrast, is a rather ductile
material, thus providing a certain warning mechanism prior to failure. Still, slender steel columns are prone
to buckling as well, as a result of which the ultimate load capacity is generally signicantly lower than the
fully plastic axial load capacity. This research was based on the assumption that a highly transparent and
sufciently safe column is only achievable in a combination of glass and steel, where the axially loaded
slender steel column is laterally supported by glass panes. Moreover, the concept of the glass-steel column
allows for the ultimate load capacity of the steel column to be increased substantially. The primary objec-
tives of this research were to determine the global structural behaviour of a specically designed glass-
steel column through simple analytical approximations and full-scale experiments, as well as to calibrate a
numerical model on experimental data.
In general, the experiments were performed
successfully, though experiment 1 and 2 were
subject to some irregularities. The test specimen
of experiment 1 consisted of an initially curved
steel column, with a dened out-of-straightness of
16mm, and glass panes with a width of 550mm.
Buckling occurred at the unsupported length clos-
est to the load introduction. An ultimate load of
660kN was achieved, which is about 10 times
larger than the ultimate load of a similar column
without lateral support. The glass panes remained
intact at a maximum tensile bending stress of 18.2
N/mm
2
, and damage to the glass panes was only
found locally. The test specimen of experiment 2
consisted of a virtually straight steel column. The
measured initial out-of-straightness was 2.3mm.
Similar to experiment 1, glass panes with a width
of 550mm were used. Again, buckling occurred
at the unsupported length closest to the load
introduction, yet at an ultimate load of 699kN.
The maximum tensile bending stresses remained
limited to about 7.7 N/mm
2
and no glass damage
was found.
The test specimen of experiment 3 consisted of an
initially curved steel column, with a dened out-
of-straightness of 16mm, and glass panes with a
width of 350mm. In contrast to the other experi-
ments, failure occurred suddenly and unexpect-
edly due to simultaneous and complete breakage
of all glass panes, causing the steel column to
buckle over its entire length. An ultimate load of
490kN was recorded at a tensile stress of 22N/
mm
2
, derived from measuring the strain at the
edges of maximum bending of the glass panes. It
is assumed that stresses were higher locally as a
result of which the material capacity was exceed-
ed and, consequently, stiffness was reduced. This
may have led to a further increase of stresses and
rapid crack propagation. Stills from a high speed
camera seem to conrm this assumption.
A two-dimensional FE model based on the com-
mercially available DIANA code was developed
for geometrical and material nonlinear analyses
in order to simulate the experiments, as well as to
corroborate and obtain additional understanding
of the global structural behaviour of the glass-
steel column. Results obtained from the full-scale
offers good possibilities
for a signicant residual
load-bearing capacity upon
breakage of one or more
glass panes.
Full-scale experiments
were performed on three
distinct specimens, though
all of which consisting of a
steel column that is later-
ally supported by glass
panes in only one direction.
The specimens varied in the
dened in-plane initial out-
of-straightness of the steel
column and the width of the
glass panes. As the ex-
periments were focussed on
buckling of the steel column
in the direction in which the
column was laterally sup-
ported by glass panes, the
test setup was deliberately
designed such that buckling
of the steel column in any
other direction was prevent-
ed. Great care was taken
with respect to the design of
the end supports. In order to
establish in-plane pin-ended
conditions to the specimens, a
sliding bearing was made of
a half cylindrical PTFE-based
plain bushing and a notched
shaft of hardened steel,
which effectively resulted in
very low rotational restraint.
For the purpose of supporting a typical ofce
building oor, the concept of the glass-steel col-
umn led to a design based on a cruciform cross-
sectional shape comprising a 50mm square solid
steel section in the middle and 19mm single an-
nealed oat glass panes in each of the orthogo-
nal directions. Along the 3700mm length of the
steel column, steel strips were welded at 4 regular
intervals on each side between which the glass
panes were connected through an epoxy adhesive
bond line of 0.5mm thickness. This specic design
1.
experiments were used for calibration of the FE
model.
The steel column was modelled by beam elements
based on Bernoulli theory. As the results obtained
from full-scale experiments showed loading of the
steel column beyond the elastic range of the mate-
rial, a nonlinear material law was modelled. The
steel strips were represented by beam elements
as well, whereas the glass panes were modelled
by eight-node plane stress elements. Linear elastic
behaviour of glass was assumed (E = 70000N/
mm
2
, v = 0.23), thus not allowing for the simula-
tion of cracking of glass. A structural line interface
element was selected to represent the adhesive
bonded joint. The assigned stress-relative dis-
placement relations were assumed linear elastic
as the anticipated stresses in the adhesive bonded
joint remained limited and well within the elastic
range. The column end conditions were repre-
sented by a roller and pinned connection provided
with rotational and translational springs to account
for respectively friction in the bearings and defor-
mation of the test rig.
The parameters for calibration of the FE model in-
cluded the experimentally determined stress-strain
relation of the steel column, the rotational end
restraint of the steel column due to friction and
the stiffness of the test rig. In order to accurately
represent the actual stress-strain relation obtained
from tensile coupon testing, a multi-linear materi-
al-law was modelled through six stress-strain coor-
dinates. The rotational end restraint due to friction
was modelled by an elastic rotational spring in
which the spring stiffness related to a restraint pa-
rameter . Although the actual degree of restraint
was shown to be dependent on the applied axial
load, the restraint parameter was assumed to be
constant, at a value that corresponded to the fric-
tional behaviour of the bearings under relatively
high axial loads (i.e., larger than 100kN).
The calibrated FE model showed moderate to very
good correspondence with experimental results.
The load-deformation graphs corresponded mod-
erately due to signicant deviations in the lateral
in-plane deformations of the steel column at an
initial stage of loading. Furthermore, the reduced
stiffness of the specimen at about 350kN ob-
served in experiments was not matched, probably
due to the fact that residual stresses and assembly
stresses were not incorporated in the FE model.
Yet, for the FE models corresponding to experi-
ment 1 and 2, the type and location of failure
were in agreement with the respective experi-
ments. In experiment 3, failure occurred unexpect-
edly due to complete and simultaneous breakage
2.
3.
4.
5.
33
g. 1: Glass-steel column design
g 2: Overview of the test rig and position of the
specimen, measurement locations and numbe-
ring
g. 3: Typical test specimen
g. 4: Specimen with temporary supports during
curing of the epoxy adhesive
g. 5: left: Buckling of the steel column section of
specimen 1 occurred at midspan of the unsup-
ported length closest to the load introduction;
middle: Close-up of the buckled section,
where the rolling scale is aked off;
right: Local damage to the glass pane near
the adhesively bonded joint
g. 6: Impression of the glass-steel column positi-
oned in De Zwarte Doos, Eindhoven.
of all glass panes. Naturally, this type of failure
was not obtained from the FE analysis, as a linear
elastic material law was assigned to the glass
panes. The FE model overestimated the maxi-
mum tensile bending stresses in the glass panes
obtained from all experiments by up to 15.6%,
whereas the stresses at the surfaces of minimum
and maximum bending of the steel column were
underestimated within 13.0% and overestimated
within 6.2%.
To conclude, the results of this research seem to
provide strong indications to assume that a system
of in-plane loaded glass panes is indeed able to
provide lateral support to a slender steel col-
umn. This way, a signicantly higher ultimate load
capacity of the steel column can be achieved
with minimum visual impact and sufcient struc-
tural safety. Hence, the concept of the glass-steel
column seems to be perfectly feasible, yet a
considerable amount of additional research is still
required towards practical application.
6.
activiteiten & excursies
KiD 2009
door: Harold Spies
Nadat alle colleges waren afgelopen verza-
melden we op een regenachtige namiddag bij
Vertigo, om met zn allen, een groep van 20 man,
naar het bowlingcentrum te etsen. Omdat we
op tijd weg moesten, werd door Koen gezegd
dat iedereen er wel op tijd moest zijn. En op wie
moesten we wachten . Na een etstochtje door
de regen kwamen sommige mensen er achter dat
het wel de bedoeling is om het etspad vrij te
houden als er met een grote groep mensen voor
het stoplicht wordt gewacht. Gelukkig werd deze
les ter harte genomen en kwamen we daarna
geen kwade mensen meer tegen. Aangekomen bij
het bowlinggebouw, lagen er vier banen op ons
te wachten. Om een beetje competitie te zoeken,
had ik al aangekondigd dat er minimaal 130
gegooid moest worden bij mij op de baan en dit
zorgde er onder andere voor dat Jeroen bij mij
kwam bowlen. Ook op de andere banen waren
goede verdelingen gemaakt en zo konden de
uurtjes bowlen beginnen.
Na een aantal ballen te hebben gegooid en er
wat bier en fris was gevloeid begonnen de strikes
en spares eindelijk een beetje te komen, echter
ging dit ook gepaard met een aantal voetfouten
bij enkele dames en heren. Echt waar Jessica, je
mag niet meer dan een meter de baan op met je
voeten! Uiteindelijk resulteerde dit in een over-
winning van Jeroen in de eerste ronde met een
minimaal verschil op Menno en mijzelf. Aangezien
Menno op een andere baan zat, was de compe-
titie voor hem wat moeilijker te volgen, maar toch
legde hij met de tweede ronde een goede basis
om een gooi te doen naar de dagoverwinning en
de topscore van de dag, hij gooide maar liefst
160 punten weg. Echter voelde ik er zelf ook wel
wat voor om de dagoverwinning op te eisen. De
eerste gooi ging niet helemaal zoals gewenst,
maar met een aantal
strikes was het me toch
gelukt om 172 punten
op het scorebord te
zetten. Dus niet alleen
de topscore stond op
mijn naam, maar ook
de dagzege was binnen
handbereik. Maar waar
Menno zijn goede vorm
wist vast te houden, ging
ik met een debacle van
90 punten ten onder.
Na twee uur op de
bowlingbaan te hebben
gestaan met hapjes
en wat drank, werd er
nog besloten door een
groep wat te gaan eten.
Een zeer geslaagde
maaltijd die uiteindelijk
werd afgesloten met de
uitslag van het bowlen
welke gepresenteerd
werd door Koen. Voor
de topscore en voor de
Op woensdag 2 december 2009 was het weer zover, een nieuwe KiD. Dit keer gingen we niet aan het
klussen, aangezien dit met gevaar voor eigen leven gebeurt, maar er was gekozen voor een veiligere vari-
ant om de nieuwe leden van KOers kennis te laten maken met de studievereniging. We gingen BOWLEN.
dagzege was er beide een gratis drankje bij de
eerst volgende borrel. Dus de spanning zat er
zeer duidelijk in. Door mijn slechte laatste ronde
ging uiteindelijk de overwinning naar Menno, met
ruim 400 punten, en kon ik nog net mijn voor-
sprong behouden op Jeroen die uiteindelijk derde
werd. Natuurlijk is er ook nog altijd de Kenny van
Hummelprijs, en deze was voor Jessica.
Maar helaas, hoe het ook zij, aan elke gezellige
dag komt een einde, en zo ook bij deze dag.
Maar gelukkig hebben we de fotos nog!!!
35
activiteiten & excursies
Nationale Staalbouwdag
De nationale staalbouwdag is een jaarlijks terug-
kerend evenement, waar bedrijven en studenten
samensmelten en er genoten kan worden van een
inspirerende dag vol lezingen en gesprekken.
Na vele malen de uitnodiging slechts aangehoord
te hebben, besloot ik dit jaar eens mee te gaan.
Buiten dat was het voor mij gelijk de eerste erva-
ring met KOers. Tja, dan word je natuurlijk gestrikt
voor een stukje in de KOersief. Een eer die je
uiteraard met beide handen aangrijpt.
De staalbouwdag startte voor ons (als studenten)
met een bezoek aan de werkplaats van Smulders
Staalwerken in Helmond. Een kopje kofe, die
zeer welkom was op de vroege ochtend stond
voor ons klaar, met heerlijke grote gevulde koe-
ken. Met een korte presentatie, waarin ons duide-
lijk werd waar zon bedrijf zich mee bezig houdt,
werd het bezoek geopend. Vol trots presenteer-
den ze een digitaal 3D-model van een project in
Apeldoorn, waar ze nu mee bezig waren (wees
gerust, SketchUp voldeed hier). De staalconstructie
in dit project werd in twee delen opgebouwd, die
elkaar in evenwicht moesten houden. De bouw-
volgorde en detaillering is in zon project essen-
tieel. De rol van een staalfabrikant hierin werd
aan de hand van deze presentatie dan ook op
een mooie en duidelijke wijze inzichtelijk gemaakt.
Vervolgens kregen we een rondleiding door de
werkplaats. Hier werd meteen duidelijk dat ze
zich niet met de kleinste projecten bezig hielden.
Zo liepen we hier en daar langs liggers van zon
2 meter hoog en ook gecompliceerdere stalen
knopen konden we bezichtigen. Het is mooi om
eens te zien hoe het er in de praktijk aan toe gaat
in zon werkplaats.
Vervolgens zetten we onze tocht voort richting
Gorinchem. We waren nog net op tijd om de uit-
reiking van de Studenten Staalprijs mee te pikken.
Elk jaar wordt voor studenten Civiele Techniek en
Bouwkunde een prijs uitgereikt door Bouwen met
Staal voor afstudeerprojecten in staal. De TU/e
bleek succesvol; Marille Rutten behaalde met
haar afstudeerproject Pneu-Tensegrity de eerste
prijs en bovendien de inventiviteitsprijs.
Hierna was er rustig de tijd om de nominaties te
bekijken, even langs andere bedrijven te wan-
delen of om te genieten van een bakje kofe.
Dit alles afgewisseld met interessante lezingen.
Zoals onder andere n van Mark van Hemel,
die de Guangzhou New TV Tower ontwierp. Hij
vertelde vol trots over zijn project van 611m hoog.
door: Floor van den Berg
1.
2.
3.
Vooral de Chinese
uitvoering is mij bij
gebleven. Kleine
Chinese bouwvakkers
die zich in de enorme
kolom lieten zakken
om deze aan de bin-
nenzijde aan elkaar
te koppelen.
Een heel ander
soort project, dat
me is bij gebleven,
is het Centrum voor
Levenswetenschap-
pen in Groningen van
Rudy Uytenhaak. Hier
was de constructie
niet leidend in het
ontwerp, zoals bij
de hoogte van de
Guangzhou New TV
Tower het geval was.
Uytenhaak wist juist
in zijn presentatie
mooi de samenwer-
king tussen architec-
tuur en constructie en
de uitdagingen die
daarbij komen weer
te geven.
Na een inspirerende
dag konden we wel
een borrel gebruiken
en daar hebben we
dan ook ink van genoten. Om de dag goed af te
sluiten stond er tegen een uur of zes ook nog een
ink buffet voor ons klaar met lekkere soepen,
goed vlees, groente en een heerlijk dessertbuffet,
met ijs, chocolaatjes, taartjes en fruit. Dat laat je
als student natuurlijk niet aan je voorbij gaan.
Zo konden we voldaan en goed gevuld terugke-
ren naar Eindhoven en kijk ik terug op een ge-
slaagde eerste Staalbouwdag en KOers-ervaring.
Er zullen er vast nog meerdere volgen.
g. 1: Centrum voor Levenswetenschappen
g. 2: Guangzhou New TV Tower
g. 3: Een groepsfoto tijdens de borrel
K
i
j
k
o
p
:

w
w
w
.w
e
r
k
e
n
b
i
j
v
e
b
o
.
n
l
Constructeur
U houdt zich bezig met o.a. constructief rekenwerk (waaronder statische berekeningen), ondersteuning en advisering aan in- en
externe partijen, controle van berekeningen van collegas en externe constructiebureaus, en ondersteuning en begeleiding van
constructief tekenaars. Opleiding: minimaal hbo bouwkunde, bij voorkeur richting constructie.
Productontwikkelaar
U realiseert nieuwe producten en ontwikkelt bestaande producten door. U bent de initiator binnen onze productontwikkelteams. Ook
maakt u analyses van experimenten, o.a. naar aanleiding van door u genitieerde en begeleide experi mentele onderzoeken. Daarbij bent u
ook vraagbaak op het gebied van product toepassing. Academisch werk- en denkniveau, met bouwkundige ervaring.
Stageplek
/
afstudeeropdracht
Zoek je een lekker gevarieerde stageplek? Of een bedrijf dat jouw afstudeeropdracht cht serieus neemt? Bel dan s met Vebo Beton &
Staal, d specialist in totaaloplossingen voor gevelwerk. Waarom? Omdat we diverse mooie banen mt doorgroeimogelijkheden voor je
hebben! Bel (033) 299 26 00. Prefabbeton, ondersteunend gevelstaalwerk en aluminiumproducten van Vebo Beton & Staal. We hebben het
meest, we kunnen nog meer! De specialist in totaaloplossingen zoekt j!
Waarom werken bij Vebo?
Bij Vebo werken mensen met plezier. Het bewijs is een
personeelsbestand met een bijzonder gering verloop.
Vebo biedt een dynamische, stimulerende werkomgeving
met plezierige sociale verhoudingen en veel individuele
verantwoordelijkheid. Bij Vebo krijgen medewerkers alle
kansen uit te blinken in hun vakgebied. En dat waar-
deren ze. En dan hebben we nog niet eens de prima
secundaire arbeidsvoorwaarden en de goede oplei-
dings- en doorgroeimogelijkheden genoemd. Of het
uitstekende salaris. Spreekt een van de vermelde functies
u aan? Stuur dan een brief met c.v. naar Vebo, t.a.v. de
heer J. Blom, Personeelszaken. Mailen mag natuurlijk
ook: JBlom@vebo-beton.nl. Voor meer informatie bel
(033) 299 26 54.
Groei mee met Vebo!
Prefab Beton Vebo B.V., gevestigd in Bunschoten, is een toonaangevende producent op de
Nederlandse markt van geprefabriceerde betonproducten. Onze producten vinden hun weg naar
voornamelijk de woning- en utiliteitsbouw. Vebo is een gezonde Nederlandse onder neming,
waarbij kwaliteit hoog in het vaandel staat. Samen met onze onderneming Vebo Staal B.V. kunnen
wij bouwend Nederland voorzien van een totaalpakket aan prefab betonproducten en onder-
steunend gevel-staalwerk (stalen lateien, geveldragers etc.). De totale Vebo-organisatie telt
ruim 300 medewerk(st)ers.
3.
4.
5.
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 36 37
14:15 14:20 Frank Huijben: Mini inleiding
Vacuumatics
14:20 14:30 Ruben Smittenaar: Rekenkundig
modeleren van Vacuumatics.
Pneu en membraanconstructies
14:45 15:00 Maartje Dijk: Windbelasting op
pneuconstructies.
15:15 15:30 Jeroen ter Steege: Station
Rotterdam.
15:30 15:45 Jeroen Potjer: Olympisch stadion.
16:00 16:15 Arjan Habraken & Gerald Lindner:
Kort overzicht afgeronde
(afstudeer)projecten
16:15 16:30 Patrick Teuffel: Dynamically
stressed bridge structure.
Maurice Dominicus startte het hoofdprogramma
door te spreken over zijn onderzoek naar ontwerp
en fabricage van vrij gevormde constructies in
beton, met behulp van generatieve ontwerpme-
thodes.
Frank Huijben, promovendus, kreeg slechts enkele
minuten om een introductie te geven over zijn
onderwerp, namelijk Vacuumatics. In tegenstelling
tot membraanconstructies met overdruk, is er nog
weinig onderzoek gedaan naar de mogelijkheden
van onderdruk in de constructieve wereld, terwijl
het systeem enkele verrassende eigenschappen
bezit, zoals vrije vormbaarheid.
Mini-Symposium
lichte draagconstructies
Afgelopen 14 januari heeft een bijeenkomst plaatsgevonden van de vakgroep lichte draagconstructies.
Lichte draagconstructies heeft betrekking op het ontwerp van constructies met een minimaal gebruik van
materiaal en energie voor zowel het transport als de uitvoering. Het onderzoek aan de TU/e richt zich met
name op de toepassing van pneumatisch voorgespannen folies en weefsels, maar binnen de denitie kun-
nen alle materialen passen, zolang ze door de vorm optimaal belast worden door trek en/of druk.
activiteiten & excursies
door: Ruben Smittenaar
Binnen de vakgroep General & Integration zijn
met name Arjan Habraken en Gerald Lindner be-
zig met het vaak innovatieve onderwerp van lichte
draagconstructies. Daarnaast is een promovendus
en zijn enkele afstudeerders bezig met aan lichte
draagconstructies verwante onderwerpen. Bij de
verschillende onderzoekers was er echter weinig
onderlinge kennis van de onderwerpen, proble-
men en oplossingen die men tegenkomt, terwijl dit
juist het individuele onderzoek kan ondersteunen.
Vanuit deze bevinding ontstond het idee om een
werkoverleg te plannen die afgelopen 14 januari
heeft plaatsgevonden, om elkaar op de hoogte te
brengen van de projecten die in de groep spelen.
Bovendien waren ook genteresseerde studenten
uitgenodigd om deze lezingenreeks bij te wonen
om wellicht ideen op te doen voor hun afstude-
ren.
De door studievereniging KOers klaargezette
lunch werd om het middaguur door de ongeveer
22 studenten ingeschreven studenten en de spre-
kers genuttigd, waana de eindpresentaties wer-
den gegeven van de ontwerpen die zijn gemaakt
bij het vak Lichte draagconstructies.
Het programma was daarna als volgt:
Membraanbekistingen
13:45 14:00 Maurice Dominicus: Ontwerp en
fabricage van botstructuren met
membranen.
14:00 14:15 Rob Verhaegh: Betonnen schaal
constructies.
1. 2.
Ruben Smittenaar, die afstudeert op hetzelfde
onderwerp, sprak over zijn onderzoek naar de
analytische eigenschappen van een systeem met
onderdruk. In eerste instantie bevat dit project
slechts een verkennend onderzoek naar de invloed
van verschillende parameters op de capaciteit
van het systeem, wat nog het best te vergelijken is
met (voorgespannen) beton.
Hierop volgend vertelde afstudeerder Maartje
Dijk over windbelasting op pneuconstructies. Stati-
sche windberekeningen, zoals we die op de TU/e
eigenlijk alleen maar kennen, volstaan niet voor
pneuconstructies, omdat deze veel minder stijf zijn
dan conventionele constructies. Maartje onder-
zoekt, mede met behulp van dynamische EEM re-
kensoftware, hoe deze pneuconstructies dynamisch
het best kunnen worden benaderd.
Rob Verhaegh, die met behulp van verschillende
voorbeelden uit het verleden de voortgang en
(huidige) problemen van vrije en dubbelgekromde
betonconstructie beschreef. Met behulp van een
casestudy gaat Rob onderzoeken hoe het beter
kan.
Achtereenvolgens vertelden Jeroen ter Steege en
Jeroen Potjer over hun ontwerp van respectievelijk
het nieuwe station Rotterdam en het Olympisch
stadion voor de spelen in 2028, die Nederland
binnen hoopt te halen. Uit beide projecten bleek
de toegevoegde waarde van slimme lichte draag-
constructies ten behoeve van bijzondere gebou-
wen met grote overspanningen.
Na deze twee casestudys was het tijd voor we-
derom een korte pauze. Het programma werd
daarna, onder genot van een biertje, voortgezet
door Gerald Lindner en Arjan Habraken met een
presentatie over de verschillende projecten die in
het verleden en heden door de vakgroep lichte
draagconstructies zijn uitgevoerd.
g. 1&2: Stuttgarter Trger an adaptive structure
Integrated sensor-actuator components to
control the deformations door Patrick
Teuffel. Foto: Gabriela Metzger ILEK
g. 3: Vacuumatics door Frank Huijben
g. 4: Multifunctioneel stadion voor Olympische
Spelen 2028 door Jeroen Potjer
g. 5: Onderzoek naar windbelasting op
pneumatische constructies door Maartje Dijk
Als laatste sprak professor Patrick Teuffel van de
Technische Universiteit Delft, uitgenodigd om ook
de kennisoverdracht tussen de twee universiteiten
aan te halen, over zijn promotieonderzoek die hij
in Stuttgart heeft verricht. Tijdens zijn promotieon-
derzoek heeft hij gekeken naar de mogelijkheden
van dynamische oplossingen voor dynamische pro-
blemen, zoals wind en licht. Zo ontwierp hij een
bijzonder slanke brug die de vervormingen door
een bewegende treinbelasting met dynamische
opgelegde vervormingen compenseert afhankelijk
van waar de trein zich op dat moment bevindt.
De dag werd vervolgens afgesloten en onder het
genot van nog een borrel werd er nog het n en
ander nagepraat en contacten gelegd.
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 38 39
projecten
Wij hebben de Buiksloterham getypeerd als een versleten werkgebied, dat net zoals een mooi versleten
jeans uitermate aantrekkelijk is. Ons gebouw zal een bijzondere patch op dit gebied worden, net zoals
een mooie patch als kniestuk op een jeans. Het is een gebouw dat het goed doet als solitair object, maar
ook in een later stadium een bijzonder onderdeel van een stedelijke gevelwand kan vormen.
Geen Haute Couture, eerder RAW DENIM
Ook het gebouw zelf heeft kwaliteiten die verge-
lijkbaar zijn met Jeans. Het gebouw is simpel, ba-
sic en gemaakt van materiaal dat mooi oud wordt.
Het is een gebouw waarin er zowel gewerkt als
gefeest kan worden, dat zowel zakelijk als casual
is: De ruimtes zijn bruikbaar als functionele werk-
plaats en als hippe loft.
Volledig in hout te bouwen (back to the future)
Dat Lukt ! Behalve op de begane grond. In over-
leg met Pieters Bouwtechniek is gekozen voor een
houten opbouw van 6 verdiepingen bovenop een
betonnen tafel. Door met stalen trekkabels door
de houten kolommen de opbouw aan de tafel
vast te sjorren is het gemis aan eigen gewicht
van de houtconstructie die noodzakelijk is voor de
windbelasting te compenseren.
Een oogstrelend gebouw dat zo slim in elkaar zit
dat het je niet opvalt maar je het wel merkt in het
jaarlijks gebruik
Het gebouw ziet er niet High-Tech of groen uit.
We hebben ervoor gekozen om de duurzame
opzet van het gebouw niet in architectonische zin
tot uitdrukking te brengen. Het ontwerp staat niet
symbool voor de gebruikte technische innovaties
maar is gewoon een bijzonder vormgegeven
ontwerp, dat op allerlei manieren gebruikt zal
kunnen gaan worden zonder dat dit effect heeft
op het architectonische beeld.
De energievraag wordt verminderd
De energievraag (stap 1 van de Trias Energetica)
is beperkt door wanden, vloeren en glas goed te
isoleren en het licht door grote hoge ramen ver
het gebouw door te laten dringen, terwijl de rian-
te balkons op het zuiden fungeren als zonwerende
overstekken die de koelingsvraag verminderen.
Middels domotica met oa. bewegingsmelders in
de verlichtingsystemen wordt de energievraag
verder beperkt.
De luchtbehandelingsinstallaties zijn per unit lo-
kaal te installeren zodat het niet nodig is om grote
hoeveelheden lucht door het gebouw te transpor-
teren. Het parkeren is gewoon op maaiveld ge-
situeerd, waardoor er geen installaties nodig zijn
om te voldoen aan de steeds zwaarder wordende
ventilatie-eisen van parkeergarages.
De energieopwekking wordt autarkisch
De restvraag naar energie (stap 2 van de Trias
Energetica) wordt opgewekt door zonnecollec-
toren en zonneboilers op het dak, die optimaal
werken in de zomerse seizoenen, aangevuld met
een BIO-brandstof Pelletkachel voor aanvulling in
de winterse seizoenen. Hierdoor heeft het gebouw
geen energiebehoefte aan eindige bronnen. (stap
3 van de Trias Energetica). Het overschot aan
energie wordt teruggeleverd aan het net.
Patch 22
door: ir. T. Franzen
Jeans met patches
1.
Flexibele inbouw E en W installaties
Het omleggen van electra en riolering als na een
aantal jaren de functie of de indeling van een
ruimte zal wijzigen is uiterst simpel door de omge-
keerde Kerto houten vloerelementen als INFRA+
vloer te gebruiken.
Innovatie
Een houten constructie is niet innovatief, dit sys-
teem perfectioneren zodat er een hoogbouw van
zeven lagen mee gebouwd kan worden wel. Het
Kerto-systeem is ook niet innovatief, het gebruik
als INFRA+ vloer wel. Een echte innovatie is de
ontwikkeling van modulaire vloerverwarmingste-
gels zodat energiezuinige en comfortabele vloer-
verwarming, waarvoor normaliter een gegoten
betonvloer nodig is, nu als demontabel systeem
gecombineerd kan worden met het INFRA+vloer
principe. Door deze innovatie en de combinatie
met modulaire houtbouw is het mogelijk een echt
Industrieel Flexibel Bouwen principe te realiseren,
waardoor ook het Cradle to Cradle principe voor
een groot deel van de toe te passen materialen
binnen handbereik komt.
Er zal een gebouw staan dat speciek voor zijn
functie ontworpen is, maar in zijn maatvoering
en bouwfysische behandeling andere functies niet
onmogelijk maakt
Wij ambiren een gebouw te ontwikkelen waar
op iedere plek in het gebouw de gebruiker zelf
kan beslissen over de functionele invulling. Con-
creet betekent dat we een gebouw ontworpen
hebben dat overal voldoet aan werkeisen maar
met minimale en eenvoudig te realiseren uitbrei-
dingen aan de individuele installaties voldoet
aan wooneisen. We hebben een work gebouw
ontworpen: geschikt om te wonen en te werken.
Flexibiliteit
Door de maatvoering en het ontsluitingsprincipe
van het gebouw is het mogelijk dat iedere meter
van het gebouw transformeert van werken naar
wonen in zeer uiteenlopende woninggroottes, van
superloft van 600 m
2
tot studio van 65 m
2
.
De enige beperking is de gemeentelijke regelge-
ving in de verhoudingen vrije sector-sociale sector
in combinatie met de verhouding wonen-werken.
Deze verhoudingen zullen de uiteindelijke aanwe-
zigheid van types appartementen bepalen, maar
het gebouw is zo exibel dat ook veranderende
toekomstige regelgeving op dit aspect zal kunnen
leiden tot een andere functionele invulling van het
gebouw.
Architect: FRANTZEN et al architecten BV
Adviseur constructies: Pieters Bouwtechniek
Te realiseren programma bij volledige werkbestem-
ming:
5000 m2 bedrijfsruimte
40 parkeerplaatsen
Voorgesteld programma bij woon-werkbestemming:
2200 m
2
bedrijfsruimte (BG + 2 bouwlagen)
2800 m
2
woon(-werk)ruimte, verdeeld in:
7 lofts ca. 290 m
2
(3,5 laag, 7/10) NB: dit is het
soort ruimte dat in Amsterdam niet te vinden is en
juist hier kansen biedt !
3-4 studios ca. 65-140 m
2
(0,5 laag, 3/10)
minimaal 28 parkeerplaatsen (hierdoor kan een
groot gedeelte van het parkeerterrein worden
ingericht als gezamenlijke binnentuin)
g. 1: Perspectief zuid-west
g. 2: Perspectief noord-west & west
g. 3: Detail achtergevel appartement
2.
3.
Terugkijken op het 1 semester
met de onderwijscommissie...
Terugkijkend op het eerste semester blijkt dat velen de
vragenuurtjes voor de vakken Stability of structures en
Energy principles of structures als zeer prettig hebben
ervaren. Door het vertrek van een mechanica docente
waren de docenten genoodzaakt het n en ander
efcinter aan te pakken. Ook de deadlines die zijn
gesteld voor de mondelinge tentamens heeft ertoe ge-
leid dat menig student actief heeft deelgenomen aan
de vakken met als resultaat een hoop verworven kennis.
Het vertrek van inmiddels twee docenten heeft echter
ook een keerzijde. De agendas van meerdere docen-
ten zijn nu helemaal volgepland omdat zij hun werk
hebben moeten overnemen. Het gevolg is dat studenten
nu minder of zelfs helemaal geen begeleiding meer
kunnen krijgen van sommige docenten.
De posities van de docenten worden wel weer opge-
vuld door nieuwe docenten, maar het laat allemaal
even op zich wachten. Het duurt allemaal wat lang om-
dat de visie (voor het jaar 2014) waar op dit moment
hard aan gewerkt wordt, nog niet klaar is. Hierin wordt
bepaald welke invulling de opleiding en het onderzoek
aan de TU/e gaat krijgen. n lichtpuntje is er wel: het
contract van dhr. prof. ir. C.S. Kleinman is enkele weken
geleden verlengd voor de rest van het kalenderjaar.
Zoals velen hebben opgemerkt is in de vorige KOersief
een enqute bijgevoegd voor studenten over de keuze-
vakken van CO (SD). In totaal hebben 15 studenten de
enqute ingevuld waarvoor onze hartelijke dank. De
uitkomst wordt binnenkort naar de docenten gestuurd
en op de website van KOers geplaatst. Nog even
geduld dus.
Wie geregeld de website van KOers bezoekt is het
natuurlijk al opgevallen er is een vraagbaak gelan-
ceerd waarop men terecht kan voor studiegerelateerde
vragen! De ideale manier om op ieder gewenst moment
een vraag te stellen, of anderen te helpen door een
vraag te beantwoorden. Daarnaast kan je adviseur
worden in verschillende categorien waarover jij de
nodige kennis hebt. Je wordt dan per e-mail op de
hoogte gesteld als er nieuwe vragen zijn gesteld. Zo
kan jij je mede-studenten snel helpen bij vragen die zij
stellen. Dus word adviseur en deel je kennis!
Veel succes in het tweede semester,
De onderwijscommissie,
Eeuwe Bloemberg & Harm Boel
door: Harm Boel en Eeuwe Bloemberg
e
column
column
Labpraktijken
door: Hans Lamers
De economische crisis heeft een grote invloed op de
bouw in Nederland. Zowel dit jaar als volgend jaar
maakt de sector een sterke krimp door. Niet alleen
in Nederland maar ook in andere landen heeft onze
sector ink onder de huidige omstandigheden te
lijden. Zelfs Dubai, waar de hoogbouw uit de grond
leek te schieten, en waar KOers vorig jaar naartoe
is geweest, dreigt zijn leningen niet meer te kunnen
betalen
Desalniettemin is de lat toch hoog gelegd en is er
een prachtige locatie gevonden voor de buitenlandse
studiereis van dit jaar. De plannen liggen klaar om
een bezoek te brengen aan de westkust van de
Verenigde Staten.
De Verenigde Staten worden vaak gekenmerkt door
de drie woorden: Big, Bigger, Biggest. Dit zien we ook
terug in de gebouwde omgeving; de eerste wolken-
krabbers, de langste bruggen en de grootste water-
bouwkundige kunstwerken verrezen in dit deel van de
wereld. Tot op de dag van vandaag typeren deze
bouwkundige mijlpalen het landschap van dit immense
land. Hedendaags is deze trend nog steeds actueel,
hetzij in andere dimensies. Innovaties zijn noodzakelijk
om de extreme ideen van deze tijd uitvoerbaar te
houden.
Bovendien vragen de steden als San Francisco, Los
Angeles en Las Vegas door hun geograsche- en de-
mograsche omstandigheden om bijzondere construc-
tieve oplossingen (bijvoorbeeld aardbevingsbestendig
bouwen) die vaak leiden tot extreme bouwwerken.
Met deze studiereis willen wij kijken hoe Amerika zich
heeft ontplooid op bouwkundig gebied en wat de
huidige stand van zaken is met betrekking tot alge-
mene kennis, onderzoek en innovativiteit. Bovendien
willen we onderzoeken of n hoe deze zich hebben
ontwikkeld door de tijd heen. Hiervoor zullen we ook
projecten bezoeken welke als historisch omschreven
kunnen worden, zoals de Golden Gate Bridge en de
Hoover Dam.
Wij als commissie (Koen Kitslaar, Marco Schmeitz,
Lianne Tas en ikzelf) zijn momenteel hard bezig met
het regelen van de sponsoring en het indelen van het
verdere programma. Houd daarom de site van KOers
goed in de gaten voor het laatste nieuws!
Groetjes
Jean-Paul Frencken
Voorzitter KOers Buitenlandse Studiereiscommissie
door: Jean-Paul Frencken
Studiereiservaringen
Net geen gouden schaatsplak bij de Olympische
Winterspelen; net 0,02 seconde te kort na jaren
van trainen. Gelukkig formuleert Dione de Graaff
het zalvend als een nationale moeder die haar
volkskinderen een teleurstelling wil laten verwer-
ken zonder dat ze er een trauma aan over hou-
den. Fictie: was het wel gelukt als die ene bocht
scherper was aangesneden? Geen blinkende plak,
dat is een keihard feit. Een fraai staaltje Hollands
klunen, zogezegd.
Dit jaar valt carnaval en Valentijnsdag samen.
Gewoon een feit! Zullen drank en de liefde ook
samensmelten op die dag? Zal er in de zee van
kolkend bier met een zachte G en een harde L
iets moois opbloeien? Is het een ctie om het 06-je
achter op het bierviltje te bellen van de gezel-
lige jongedame die was verkleed als bont-paarse
Milka koe met lichtgevende uiers voor de start van
iets heel moois?
Het kakelkabinet is gevallen op de kwestie Uruz-
gan. Je luistert als oplettende burger naar de
interviews op Nova, Buitenhof en andere actu-
aliteiten in het hart van Nederland. Het verhaal
van Wouter B. en Jan-Peter B. (overigens geen
familie) zijn niet gespeend van politieke kleur.
Feiten worden geordend en met context versierd
waarbij twee logische en
consistente verhaallijnen
op de TV-kijker worden
afgevuurd. Moet de arge-
loze consument vervolgens
zelf feit en ctie ontra-
felen? Het onvermijdelijke
reclameblok, waarmee de
Feit of ctie
discussie irritant wordt onderbroken, raadt een
anti-klit-kuur aan, maar deze blijkt ook al niet
werkzaam voor politieke wirwar.
Staat onze faculteit Bouwkunde aan de afgrond?
Is dat feit of ctie? Met een start van 19 eerste-
jaars ateliers lijkt er geen vuiltje aan de lucht.
Rode cijfers doen weer anders vermoeden. Werk-
groepen onderzoeken hoe dingen anders kunnen.
Dat is toch al een teken aan de wand om bloed
aan de paal te vermijden. In modern vakjargon
heet dat op zoek gaan naar een win-win-situatie,
whatever! Het is lastig alle dagelijkse impulsen die
binnen komen te rangschikken naar feit of ctie.
Zelfs een biertje werkt hierbij niet productief en
te vl biertjes zelfs contraproductief. Mijn advies:
blijf zo veel mogelijk bij de feiten. Zo houd ik
stevig vast aan het feit dat we de allerbeste
Technische Universiteit zijn van heel Brabant en
Limburg. Gaaf en alaaf!
column
Verhoeven en Leenders ingenieurs in bouwconstructies
wij zijn op zoek naar
Rudigerstraat 10
Postbus 167, 5400 AD Uden
Tel. 0413 - 251 096
Fax 0413 - 256 502
E-mail info@verhoeven-leenders.nl
www.verhoeven-leenders.nl
Wie is het...?
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 44
door: Wouter van der Sluis
Oplossing KOerspuzzel nr. 79
Er zijn drie inzendingen binnengekomen voor de
KOerspuzzel van de afgelopen KOersief. De win-
nares van een gratis borrel, met alle antwoorden
goed, is: Paulien Hanckmann.
Hierbij toch ook een eervolle vermelding voor de
inzending van Harm Boel en Ton Smulders.
De goede antwoorden waren:
1 W-hal en hoofdgebouw, Eindhoven
2 Woontoren Porthos, Eindhoven
3 Philharmonie, Luxemburg
4 British Museum, London
5 Mercedes Benz Museum, Stuttgart
6 Parc Gulliver, Valencia
Uitleg
Deze vijf heren hebben allemaal een bijdrage geleverd aan mooie en interessante bouwwerken over de hele we-
reld. Onder hen zie je n van die bouwwerken waar zij aan verbonden zijn als architect dan wel als constructeur.
Weet jij wie het zijn? Voor elk goed antwoord zijn punten te verdienen. Degene met de meeste punten wint deze
keer.
Ze zijn overigens niet zomaar uitgekozen en in deze volgorde gezet. Zie jij waarom ze zo zijn geplaatst? Dan
verdien je extra bonuspunten.
De prijswinnaar en de goede antwoorden worden in de volgende KOersief en op de website bekend gemaakt.
Tevens zullen dan alle inzendingen op de website geplaatst worden.
Prijs
Stuur je oplossing voor 10 mei op via mail of post. Onder de juiste inzendingen wordt n gratis en exclusief
KOersshirt verloot. Over deze uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.
Puzzel maken
Vind je het leuk om zelf een puzzel te verzinnen? Neem dan contact op met de hoofdredacteur. En wellicht staat
jouw eigen puzzel in de volgende KOersief!
puzzel
Movares is mijn bedrijf
Omdat ik de ruimte krijg om te
ontdekken waar mijn kracht ligt.
Elke Puts, Architect & Stedenbouwkundige
www.werkenbijmovares.nl
Advies- en ingenieursbureau Movares, actief op het gebied van mobiliteit, infrastruc-
tuur, vervoerssystemen en ruimtelijke inrichting, stimuleert mensen zichzelf te zijn. Wij
geven je de ruimte om je leven in te richten op een manier die bij je past en die je capacitei-
ten tot hun recht laat komen. Bij ons geef je technisch inhoud aan maatschappelijk relevante
projecten. Hierin heb je een eigen verantwoordelijkheid die we niet alleen met geld belonen,
maar ook met vrije tijd, flexibiliteit en ontwikkelingsmogelijkheden. En in de mogelijkheid om
medeeigenaar te worden. Is Movares ook jouw bedrijf? Praat eens met ons.
advies-
en
ingenieursbureau
tot slot
CO-lofon
KOersief is een verenigingsblad dat drie
keer per jaar wordt uitgegeven door
KOers, sectievereniging Structural Design
studievereniging CHEOPS en de unit
Structural Design & Construction Techno-
logy van de faculteit Bouwkunde aan de
Technische Universiteit Eindhoven.
KOers
TU/e
De Wielen
Vertigo 09
Postbus 513
5600 MB Eindhoven
tel. 040-2474647
Bestuur KOers 2009-2010
Lianne Tas voorzitter
Jean-Paul Frencken secretaris
Marco Schmeitz penningmeester
Bastiaan Gttgens com. redactie
Sean Diederen com. activiteiten
Redactie
Hoofdredacteur: Wouter van der Sluis
w.w.v.d.sluis@student.tue.nl
Chris Noteboom
c.noteboom@student.tue.nl
Lianne Visschers
l.visschers@student.tue.nl
Bastiaan Gttgens
b.p.a.gottgens@student.tue.nl
Jean-Paul Frencken
j.m.w.j.d.frencken@student.tue.nl
Beeld omslag
Mercedes Benz Museum, Stuttgart
Robbert Lieven & Wouter van der Sluis
Kopij
Bij voorkeur Word-bestand zonder
opmaak via e-mail. Illustraties apart
meezenden (minimaal 800x800pixels).
Kopij KOersief 81 inleveren vr
mei 2010.
Studentlidmaatschap
Gratis voor Bachelorstudenten Bouw-
kunde en Masterstudenten SD.
Aanmelden via: www.KOersTUe.nl
Oplage
Circa 250 exemplaren, verspreid onder
student- en fondsleden, sponsoren en
relaties van KOers.
Drukker
Drukkerij de Witte, Eindhoven
Wist je dat...
ik erg benieuwd ben wanneer de volgende borrel is?
wij dat allemaal wel willen weten?
de wist-je-datjes niet bedoeld zijn voor beledigingen?
ONM stopt en dat ik daar heeeel blij mee ben?!
je met Wie is het thuisvoordeel kunt hebben?
er op papier een veel lichtere kano te maken is, dan dat we ooit
hebben gedaan?
het bestuur benieuwd is wie deze enthousiaste kanobouwer is?
KOen schimmels in zijn tas heeft groeien?
je mee kan dingen voor de topscore door als eerste de prijsvraag
goed te beantwoorden?
Koen een plakvinger heeft?
er gesjoemeld wordt met de prijsvraag?
de prijsvraag invullen een snelheidssport lijkt die ervoor zorgt dat
mensen niet meer met hun studie bezig zijn?
ze bij AnArchi lijden aan de Mexicaanse griep?
Bier niet goed van je behang af gaat?
er kortingsbonnen onderaan de K-Mail staan?
een prijsvraag geen forum is?
de grootste attractie van Eindhoven een etsenstalling is?
het KOers kanoteam de nales heeft behaald?
het KOers onderwaterhockey team afgedroogd werd terwijl zij nog
in het water lagen?
het KOers onderwaterhockey-team na deze afdroogpartij ng niet
droog was?
er nu meerdere producten verkrijgbaar zijn op de producten pa-
gina?
enkele leden hun wensen aan de onderwijscommissie in de onder-
wijsbox hebben gedropt?
Robbert en Matei voorlopig even niet meer meespelen met de
prijsvraag, zodat anderen ook wat punten kunnen verdienen?
er voortaan des middags kan worden ingesteld dat er de volgende
ochtend verse kofe klaarstaat?
je altijd al des middags kon instellen dat er de volgende ochtend
verse kofe klaarstaat, door gebruik te maken van de timer?
Carola praktisch blind is?
sommige CO docenten ook tijdens het presenteren wel van een
biertje houden?
nu Frederik klaar is met zijn studie, hij al net zo veel praat als
KOen?
Koen heel lang iets met Jorissen heeft gehad?
advocaten tegenwoordig ook constructies kunnen analyseren?
het ongepast is om de problemen van onze faculteit te vergelijken
met WOII?
Rimboe Rambo lekkere boerenkool kan maken?
een pdf-je niet uit de printer komt?
je in deze onzekere tijden ook niet meer op een kopje kofe van
KOers kunt rekenen?
Harm en Matei samen uit de kast komen als ze zijn afgestudeerd?
Extra prijsvraag....
Jrateleerd. Uur had de luusung va dis prisvraog jevonge.
Dis prisvraog is evvel jans jemekliech vuur veer va de vunf mitjlieder.
Herken jij dit dialect en weet je ook wat er staat? Dan maak je kans op
een mooie prijs. Stuur dan voor 10 mei je oplossing op per mail of post.
Onder de inzendingen wordt een verrassing verloot. Over deze uitslag
kan niet worden gecorrespondeerd.
KOersief | Maart 2010 | nummer 80 | Stuttgart 46
Aardbevingsbestendig bouwen
Thema van KOersief 81:
Vestedatoren te Eindhoven
Van Abbemuseum te Eindhoven
Kennedy Business Center te Eindhoven
Bouw mee aan de toekomst. Jouw toekomst!
Adviesbureau Tielemans in Eindhoven is gespecialiseerd in het
ontwerpen van bouwconstructies. Vanuit Eindhoven werken
35 ingenieurs met gerenommeerde nationale en internationale
architecten aan innovatieve en in het oog springende projecten.
Werken bij Adviesbureau Tielemans betekent in een ontwerpteam
streven naar de hoogst haalbare combinatie van vorm, constructie
en functie. Dit betekent ook het nauwlettend volgen van
technologische ontwikkelingen in het vakgebied, zodat deze direct
kunnen bijdragen aan het uiteindelijke resultaat.
Adviesbureau Tielemans is continu op zoek naar aanstormend
talent. Kijk voor meer informatie op www.tielemans.nl of bel
voor een afspraak.
# 0 6 8 $ 0 / 4 5 3 6 $ 5 * & 4 # 7
"%7* &4#63&"6
5* &-&."/4
Insulindelaan 113, Postbus 651, 5600 AR, Eindhoven, Tel 040 281 44 55, Fax 040 281 50 75, www.tielemans.nl, tielemans@tielemans.nl
Walburg te Weert Fifty Two Degrees te Nijmegen Atos Origin te Eindhoven
Eindhovense School te Eindhoven Dynamo te Eindhoven
Boscotondo te Helmond Piter Jelles Junior & de Brege te Leeuwarden Maasland Ziekenhuis te Sittard-Geleen
De Strip te Eindhoven