TRKE NN SES ZELLKLER

SES BLGS
Genel anlamda kulan duyabildii titreimlere ses denir. Cierlerden gelen havann ses yolunda meydana getirdii titreime dil sesi denir. Dil sesleri, konuma organlarnn (az, burun, boaz boluu ve soluk borusu) uyumlu almasyla, anlaml kelimeler oluturacak biimde meydana gelir.

HARF ve HARF SSTEM

Dildeki sesleri gsteren ve alfabeyi oluturan iaretlere harf denir. Yani harf, sesin yazdaki karldr. Bir dildeki harflerin belirli bir sraya dizilmi btnne alfabe denir. Trk alfabesinde 29 harf bulunmaktadr. Bunlarn 21 tanesi nszleri, 8 tanesi de nlleri karlar.

NLLER
Azn ak durumunda (yani ses yolu akken), hibir engelle karlamadan kan seslerdir. Trkede 8 tane nl vardr: aeiou

A. NLLERN ZELLKLER

B. NLLERLE LGL SES UYUMLARI nllerin dzlk-yuvarlaklk, kalnlkincelik ve darlk-genilik zellikleri iki ses uyumunda karmza kar: 1. Byk nl uyumu 2. Kk nl uyumu.

1. BYK NL UYUMU
Kalnlk-incelik uyumu da denir. Bu kurala gre Trke bir kelimenin nllerinin tamam ya kaln ya da ince olmaldr. Byk nl uyumunda hangi nlden sonra hangisinin gelebilecei u ekilde gsterilebilir: a> a, , o, u o> a, , o, u e> e, i, , > e, i, , > a, , o, u i> e, i, , u> a, , o, u > e, i, ,

2. KK NL UYUMU
Dzlk-yuvarlaklk uyumu da denir. Bu kurala gre bir kelime dz nl (a, e, , i) ile balyorsa sonraki nller dz; yuvarlak nl (o, , u, ) ile balyorsa sonraki nller ya dar yuvarlak (u, ) ya da dz geni (a, e) olmaldr.
Kk nl uyumu kuralna gre hangi nlden sonra hangisinin gelebilecei u ekilde gsterilebilir: a> a, e, , i o> a, e, u, e> a, e, , i > a, e, u, > a, e, , i u> a, e, u, i> a, e, , i > a, e, u,

NLLERLE LGL SES OLAYLARI

NL DMES :ki heceli olup birinci hecesinde geni (a, e, o, ), ikinci hecesinde dar nl (, i, u, ) bulunduran baz Trke ve yabanc kelimelere nl ile balayan veya tek nlden oluan bir ek getirildiinde kelimenin vurgusuz hle gelen ikinci hecesindeki dar nlnn dmesine hece dmesi denir.

rnein: az>az, burun>burnu, koyun(bar, d)>koynuna, aln>aln, oul>olu, gnl>gnlm, beniz,>benzi vb.

NL TREMES
Sonunda, srayla bir srekli veya sreksiz nszle bir srekli nsz bulunan Arapa ve Farsa kelimelerde, son iki nsz arasnda telffuzu kolaylatrmak iin bir nl tretilir. Bu kelimelere nlyle balayan ekler veya bitiik yazlacak ekilde yardmc fiiller getirildiinde tremi olan nller tekrar der. rnein: dar>dar-a-ck, az>az--ck, bir>bir-i-cik, gen>genc-e-cik

NL DARALMASI
Son sesi a veya e olan fiil kk ve gvdelerine, imdiki zaman eki getirildiinde kelime sonundaki sesli daralr. Bunun sebebi "y"nin daraltc etkisidir:

syle-yor>sylyor yor>yayor

anla-yor>anlyor

yaa-

TEEKKRLER