Seta Perspektif

S E TA P E R S P E K T F

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r V a k f | w w w. s e t a v. o r g | 3 0 K a s m 2 0 1 2 | N o : 1 1

YK TARAFINDAN HAZIRLANAN YKSEKRETIM KANUNU TASLAI ZERINE

GENEL DEERLENDIRME
Yksekretim Kurulu (YK) tarafndan yrtlen yksekretim kanunu taslana ilikin almalar, teden beri dile getirilen yksekretimdeki reform ihtiyacn karlamaya ynelik atlan nemli bir admdr. YKn, taslan hazrl srecinde katlmc bir yaklam benimsemesi ve sonrasnda tasla tartlmak zere ilgili paydalarn grne sunmas, toplumu kucaklayan bir yksekretim sistemi ina etme adna anlaml bir giriimdir. Bu giriimin baarya ulamas iin, taslak ile ilgili paydalardan gelen grler deerlendirilmeli ve mmkn olduunca taslakla btnletirilmelidir. Trkiye yksekretimin en kronik sorunu, niversitelerin toplumsal talep ve ihtiyalara duyarsz kalmasdr. Gerekten de, niversiteler toplumun ihtiyalarn karlamada yetersiz kalm ve dahas baz olaanst dnemlerde bilinli bir ekilde bu ihtiyalar grmezlikten gelmitir. Toplumun taleplerine cevap retmeyen bir yksekretim sisteminin olumasndaki en temel neden, yksekretim brokrasisinin topluma hesap verebilir bir yapdan yoksun olmasdr. Bundan dolay, yksekretim reformunun olmazsa olmaz, yksekretimden sorumlu birim ve kurumlarn topluma hesap verebilir bir yapya kavumasdr. Gelimi lke rnekleri incelendiinde, yksekretimden sorumlu st kurulularn yksekretim kurumlar zerinde yetkili olduu grlmektedir. 1981 ylnda karlan Yksekretim Kanunu, YK hkmetten bamsz bir kurul olarak tasarlam ve niversitelerin st ynetiminden sorumlu klmtr. Gnmzde yksekretimin ynetiminden sorumlu bir st kurulua ihtiya vardr ve gelecekte de olmaya devam edecektir. Dolaysyla, tartlmas gereken esas konu, byle bir st kuruluun var olup olmamas deil, nasl bir yapda olmas gerektiidir. Bu erevede, gelimi lkelerde yksekretimden sorumlu olan Bakanlk, koordinasyon kurulu, yneticiler kurulu ve benzeri yaplar tartlmaldr.

SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKIYE Tel: +90 312 551 21 00 Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org

S E TA P E R S P E K T F

Yksekretim kurumlarnn zerklikleri ile bu kurumlar izleme ve deerlendirme almalar birlikte dnlmelidir. Yksekretimden sorumlu st kurulutan niversitelere yetki devri yapldka, kaliteyi koruma ve hesap verilebilirlii salama adna, niversiteler zerindeki d denetim mekanizmalar glendirilmelidir. Trkiyenin mevcut yksekretim sistemi, kamu personel rejimi ve istihdam koullar, kr amac gtmeyen bir yksekretim tasarmna dayaldr. Muhtemel bir Anayasa deiiklii sonrasnda zel niversite kurulmas sz konusu olursa ve zel niversiteler kendi programlarn ama ve istedii gibi eitim vermede serbest braklrsa, bu kurumlara ynelik kalite gvence sistemleri ayrca tanmlanmaldr. Trkiyede yksekretimdeki okullama oranlar, OECDye ye lkelerin ortalamasnn hlen ok altndadr ve yksekretime ciddi bir toplumsal talep vardr. Kontenjanlarn belirlenmesi, retim yesi yetitirme, kalite gvencesi, program almas ve niversite giri sistemi gibi hususlara ilikin genel ilkeler belirlenirken, Trkiyenin 2023 hedefleri dikkate alnmas ve yksekretiminin mevcut byme eiliminin sekteye uratlmamas olduka nemlidir.

rince net deildir. rnein, rektrn seimle belirlenmesi srecindeki olumsuzluklar ortadan kaldrmaya dnk olarak getirildii anlalan mekanizmalarn mevcut sorunlar nasl ortadan kaldraca belirsizdir. Yksekretim Kanunu Tasla, yksekretime ilikin olduka ayrntl ve kapsaml dzenlemeler getirmektedir. Trkiye yksekretim sisteminin her geen gn hzl deitii ve eitlendii dikkate alndnda, bu kadar ayrntl bir taslan kstlayc olabilecei ve sistemin ihtiyalarna ksa sre ierisinde cevap veremez hale gelebilecei grlmektedir. Dolaysyla, taslak bir tr ereve yasa olmal; ayrntlar, ilgili st kuruluun dzenlemelerine ve ynetmeliklerine braklmaldr. Mevcut taslakta, yksekretimin st ynetiminden sorumlu kurulu olarak Trkiye Yksekretim Kurulu (TYK) tanmlanmtr. TYKnn ye kompozisyonuna bakldnda, YKn ye kompozisyonuna benzer ekilde, Cumhurbakan, Bakanlar Kurulu ve Rektrler Kurulu tarafndan belirlenen yelerden olutuu grlmektedir. Buna ek olarak, YKn ye kompozisyonundan farkl olarak TYKnn kompozisyonu asndan getirilen yenilik, yelerin bir ksmnn Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM) tarafndan belirlenmesidir. Buna gre, YKn ye yapsnn TYK eliyle ksmen muhafaza edildii grlmektedir. Millet adna yasalar karan ve bteyi belirleyen kurum olarak TBMM tarafndan TYKya ye atanmas nerisi olduka olumludur. Ne var ki, eski kurul yapsnn unsurlarnn aynen korunmas sorunludur. Rektrler Kurulu tarafndan, niversitelerden sorumlu st kurulua ye seilmesi kar akmas ya da atmasna yol atndan ve hesap verilebilirlik ilkesine aykr olduundan taslakta yer almas son derece sorunlu gzkmektedir. Bir baka ifadeyle, denetlenen konumundaki kiilerin, kendilerini denetleyici pozisyondaki kiileri

YKSEKRETIM KANUNU TASLAI

Yksekretim Kanunu Taslanda, kanun maddeleri ayrntl bir ekilde ifade edilmi olmasna ramen, her bir maddenin hangi ihtiyaca ve gerekeye binaen hazrland belirtilmemitir. Dolaysyla, mevcut taslan en nemli eksiklii, taslakta belirtilen maddelerin, yksekretim sisteminin mevcut sorunlarn zmeye nasl katk yapacann belirsiz olmasdr. Ayrca, taslaa bir btn olarak bakldnda yaplan deiikliklerle birlikte nasl bir sistem ngrld yete-

S E TA P E R S P E K T F

belirlemesi olduka sorunludur. Yksekretimin ynetiminden sorumlu st kuruluun ye seiminde, halk tarafndan seilen ve yasamay temsil eden TBMM yeleri ile yine halk tarafndan seilen ve yrtmeyi temsil eden Cumhurbakan ile Bakanlar Kurulu rol almaldr. ABD, Almanya, Norve, Hollanda ve sve gibi gelimi lkelerdeki uygulamalara bakldnda da halk tarafndan seilmilerin yksekretimin ynetimini belirlemede etkin olduklar grlmektedir. Yeni yasa tasarsnda baz koullar salayan niversiteler iin ngrlen konsey ile ilgili baz elikiler vardr. Gelimi lke rnekleri incelendiinde, niversite konseyi ya da mtevelli heyetlerinin amacnn niversite ile toplum arasnda bir kpr olduu ve yelerinin ounun niversite dndan atand grlmektedir. Buna karlk taslakta nerilen konsey yapsnda yelerinin yarsndan ounun niversite iinden belirlenmesi, niversite ile toplumu btnletirmekten ziyade, niversiteleri daha da iine kapal bir yapya brndrme riski tamaktadr. niversite konseylerinin, rektrlerin yetkilerini kamu yarar dorultusunda kullanp kullanmad ynnde denetleme mekanizmas ilevi grebilmesi, konsey yelerinin ounluunun niversite dndan olmas ile mmkndr. Aksi halde, niversite rektrlerinin seimle belirlenmesi srecinde niversite genelinde yaanan trden sorunlarn konseyin iin de

yaanmas muhtemeldir. Ayrca, kamu yarar ile niversitenin karlarn birlikte ele alacak bir ynetim birimi olmas beklenen konsey, niversitenin bir i unsuru haline gelebilir ve asl ilevi olan kamu adna niversiteyi denetleme roln yrtemeyebilir. Konseyle ynetilecek niversiteler iin birtakm koullar ngrlmesi, konseyin de tektiplemesi riski tamaktadr. Bunun yerine, genel olarak niversite ynetiminin ve zellikle konsey yapsnn farkllamasna izin veren bir yap tasarlanmaldr. Bylelikle, niversitelerin farkllaan ihtiyalarna ve koullarna gre, farkl ynetim biimleri sz konusu olabilir. retim yeleri arasnda kalc blnmelere yol aan ve niversitelerin ilerlemesini engelleyen mevcut rektr seimlerine son verilmelidir. Bunun yerine, gelimi lkelerde olduu gibi rektrlerin belirlenmesinde atama yntemi tercih edilmelidir. Trkiyenin byyen ekonomisi ve 2023 hedefleri dorultusunda, retim eleman olmay cazip hale getirecek bir takm tevikler getirilmelidir. retim eleman olmay batan zorlatran bir takm ar koullar yerine, baarl kiiler iin niversiteyi cazip hale getirecek ve retim elemanlarnn yetitirilmesini destekleyecek olanaklar sunulmaldr. Bylece baarl ve nitelikli kiilerin yksekretim sistemine girmesi kolaylatrlrken, yksekretim sisteminin ihtiyac olan nicelik ve nitelikte insan kayna salanm olacaktr.

Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org