T.C.

SALIK BAKANLII TEMEL SALIK HZMETLER GENEL MDRL

LKYARDIM VE ACL SALIK HZMETLER DARE BAKANLII

TEMEL LKYARDIM UYGULAMALARI ETM KTABI

H. Fazl NAN* Zlfinaz KURT** lknur KUBLAY***

ANKARA 2007

* ** ***

lkyardm ve Acil Salk Hizmetleri Daire Bakan lkyardm ube Mdr Uzm. Yk. Hem. lkyardm ubesi

NSZ
Yaadmz srece eitli nedenlerle yaralanmalar veya hastalklarla karlamamz kanlmazdr. Yaammzn eitli dnemlerinde, bulunduumuz her ortamda kaza ve hastalanma riski tamaktayz. Bu gibi durumlarla karlatmzda, mdahalede bulunanlarn ilkyardm eitimi alm olmalar, yaamn srdrlmesinde, sakatlanmalarn nlenmesinde ve iyileme srecinin ksaltlmasnda belirleyici rol oynayacaktr. lkemizde ev, i ya da trafik kazalar ve doal afetler nedeni ile ok sayda vatandamz yaamn kaybetmekte ya da sakat kalmaktadr. Bu gibi durumlarda olay yerinde her zaman bir salk grevlisi olamayaca iin olaydan etkilenen ya da ortamda bulunan kiilerin kendilerine ya da bakalarna yapacaklar ilkyardm uygulamalar son derece nemlidir. Toplumumuzda genel bir anlay olarak, ilkyardm ile acil yardm ifadeleri birbirlerinin yerine kullanlmaktadr. Oysa acil yardm, salk alanlar tarafndan gerekli donanmla yaplan tbbi mdahaleleri kapsamasna ramen; ilkyardm, bu konuda eitim alm kiilerce olay yerinde bulunan malzemelerle ilasz olarak yaplan, uygulamalardr. Ancak ilkyardm eitimi almam kiilerin, ilkyardm uygulamalarnda bulunmalar sakncal sonular dourabilir. Bu nedenle ilkyardm uygulayacak olan kiilerin, mutlaka ilkyardm eitimi alm olmalar, ncelikli amalarnn kiilere zarar vermemek olduunu bilmeleri ve hayati tehlike oluturabilecek mdahalelerde bulunmamalar son derece nemlidir. Bakanlmz tarafndan toplumda ilkyardm bilincinin gelitirilmesi, ilkyardm eitimi alm kiilerin saysnn artrlmas ve konuya gereken duyarlln gsterilmesi amacyla ilkyardm konusunda bir dizi yeni alma balatlmtr. Bu nedenle retmen, polis, itfaiyeci, arama ve kurtarma hizmetlerinde grev alan kiiler gibi ncelikli meslek gruplar bata olmak zere tm halkmzn ilkyardm konusundaki eksik ya da yanl bilgilerinin giderilmesi ve gncelletirilmesi amacyla lkyardm Temel Uygulamalar Eitim Rehberi hazrlanmtr. Bu amala; Bakanlmz tarafndan hazrlanan ve 22 Mays 2002 tarih ve 24762 sayl Resmi Gazete de yaynlanan lkyardm Ynetmelii erevesinde, nmzdeki yllarda ilkyardm eitimi alm sertifikal ilkyardmclarn saylarnn ve niteliklerinin artmasna ve toplumumuzun ilkyardm konusunda bilinlendirilmesine katk salayacak olan bu rehberin hazrlanmasnda emei geen lkyardm ve Acil Salk Hizmetleri Daire Bakanl alanlarna teekkr ederim.

Temel Salk Hizmetleri Genel Mdr

NDEKLER:
1-GENEL LKYARDIM BLGLER:
lkyardm nedir? Acil tedavi nedir? lkyardmc kimdir? lkyardm ve acil tedavi arasndaki fark nedir? lkyardmn ncelikli amalar nelerdir? lkyardmn temel uygulamalar nelerdir? 112nin aranmas srasnda nelere dikkat edilmelidir? lkyardmcnn mdahale ile ilgili yapmas gerekenler nelerdir? lkyardmcnn zellikleri nasl olmaldr? Hayat kurtarma zinciri nedir? lkyardmn ABCsi nedir? 8 8 8 8 8 8 9 9 9 10

10

2-HASTA/YARALININ VE OLAY YERNN DEERLENDRLMES:

lkyardmcnn bilmesi gereken ve vcudu oluturan sistemler nelerdir? Vcutta nabz alnabilen blgeler nelerdir? Hasta/yaralnn deerlendirilmesinin amac nedir? Hasta/yarallarn ilk deerlendirilme aamalar nelerdir? Hasta/yaralnn ikinci deerlendirmesi nasl olmaldr? Olay yerini deerlendirmenin amac nedir? Olay yerinin deerlendirilmesinde yaplacak iler nelerdir? 11 12 12 12 13 14 14

3-TEMEL YAAM DESTE:

Solunum ve kalp durmas nedir? Temel yaam destei nedir? Hava yolunu amak iin Ba-ene pozisyonu nasl verilir? Yapay solunum nasl yaplr? D kalp masaj nasl yaplr? ocuklarda (1-8 ya) Temel Yaam Destei nasl yaplr? Bebeklerde (0-1 ya) Temel Yaam Destei nasl yaplr? Hava yolu tkankl nedir? Hava yolu tkankl belirtileri nelerdir? Tam tkanklk olan kiilerde Heimlich manevras nasl uygulanr? Ksmi tkanklk olan kiilerde nasl ilkyardm uygulanr? 4-KANAMALARDA LKYARDIM: Kanama nedir? Ka eit kanama vardr? 21 21 3 15 15 15 15 16 17 17 18 18 18 20

Kanamalarda ilkyardm uygulamalar nelerdir? Vcutta bask uygulanacak noktalar nelerdir? Kanamalarda gen bandaj uygulamas nasl yaplmaldr? Hangi durumlarda turnike uygulanmaldr? Turnike uygulamasnda dikkat edilecek hususlar neler olmaldr? El ve ayak kopmalarnda turnike nasl uygulanr? ok nedir? Ka eit ok vardr? ok belirtileri nelerdir? okta ilkyardm uygulamalar nelerdir? ok pozisyonu nasl verilir? 5-YARALANMALARDA LKYARDIM: Yara nedir? Ka eit yara vardr? Yaralarn ortak belirtileri nelerdir? Yaralanmalarda ilkyardm nasl olmaldr? Ciddi yaralanmalar nelerdir? Ciddi yaralanmalarda ilkyardm nasl olmaldr? Delici gs yaralanmalarnda ne gibi sorunlar grlebilir? Delici gs yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Delici karn yaralanmalarnda ne gibi sorunlar olabilir? Delici karn yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Kafatas ve omurga yaralanmalar neden nemlidir? Kafatas yaralanmalar eitleri nelerdir? Kafatas ve omurga yaralanmalarnn nedenleri nelerdir? Kafatas ve omurga yaralanmalarnda belirtiler nelerdir? Kafatas ve omurga yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? 6-YANIK, DONMA VE SICAK ARPMASINDA LKYARDIM: Yank nedir? Ka eit yank vardr? Yann ciddiyetini belirleyen faktrler nelerdir? Yanklar nasl derecelendirilir? Yann vcuttaki olumsuz etkileri nelerdir? Is ile oluan yanklarda ilkyardm ilemleri nedir? Kimyasal yanklarda ilkyardm nasl olmaldr? Elektrik yanklarnda ilkyardm nasl olmaldr? Scak arpmas belirtileri nelerdir? Scak arpmasnda ilkyardm nasl olmaldr? Scak arpmasnda risk gruplar var mdr?

21 22 22 23 23 23 24 24 25 25 25

26 26 26 27 27 27 27 28 28 28 28 29 29 29 30

31 31 31 31 31 32 32 32 33 33 33 4

Scak yaz gnlerinde scak arpmasndan korunmak iin alnmas gereken nlemler nelerdir? Donuk belirtileri nelerdir? Donukta ilkyardm nasl olmaldr? 7-KIRIK, IKIK VE BURKULMALARDA LKYARDIM: Krk nedir? Ka eit krk vardr? Krk belirtileri nelerdir? Krn yol aabilecei olumsuz durumlar nelerdir? Krklarda ilkyardm nasl olmaldr? Burkulma nedir? Burkulma belirtileri nelerdir? Burkulmada ilkyardm nasl olmaldr? kk nedir? kk belirtileri nelerdir? kkta ilkyardm nasl olmaldr? Krk kk ve burkulmalarda tespit nasl olmaldr? Tespit srasnda dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Tespit yntemleri nelerdir? 8-BLN BOZUKLUKLARINDA LKYARDIM: Bilin bozukluu/Bilin kayb nedir? Bilin kayb nedenleri nelerdir? Bilin bozukluu belirtileri nelerdir? Bilin bozukluu durumunda ilkyardm nasl olmaldr? Koma pozisyonu (Yar yzkoyun-Yan pozisyon) nasl verilir? Havale nedir? Havale nedenleri nelerdir? Nedenlerine gre havale eitleri nelerdir? Ate nedeniyle oluan havale nedir? Ate nedeniyle oluan havalede ilkyardm nasl olmaldr? Sara krizi ( Epilepsi) nedir? Sara krizinin belirtileri nelerdir? Sara krizinde ilkyardm nasl olmaldr? Kan ekeri dkl nedir? Kan ekeri dmesinin nedenleri nelerdir? Kan ekeri aniden dtnde hangi belirtiler grlr? Kan ekeri dkl yava ve uzun srede oluursa hangi belirtiler grlr? Kan ekeri dmesinde ilkyardm nasl olmaldr? Gste kuvvetli ar nedenleri nelerdir? Gste kuvvetli ar belirtileri nelerdir?

34 34 34

35 35 35 35 35 36 36 36 36 36 36 36 36 37

40 40 40 41 41 42 42 42 42 42 42 43 43 43 43 43 44 44 44 44 5

Gs arsnda ilkyardm nasl olmaldr? 9-ZEHRLENMELERDE LKYARDIM: Zehirlenme nedir? Zehirlenmelerde genel belirtiler nelerdir? Zehirlenme hangi yollarla meydana gelir? Sindirim yoluyla zehirlenmede ilkyardm nasl olmaldr? Solunum yolu ile zehirlenmelerde ilkyardm nasl olmaldr? Cilt yolu ile zehirlenmelerde ilkyardm nasl olmaldr? Zehirlenmelerde genel ilkyardm kurallar nelerdir? 10-HAYVAN ISIRMALARINDA LKYARDIM: Hayvan srmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Ar sokmalarnn belirtileri nelerdir? Ar sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Akrep sokmalarnn belirtileri nelerdir? Akrep sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Ylan sokmalarnn belirtileri nelerdir? Ylan sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Deniz canllar sokmasnda belirtiler nelerdir? Deniz canllar sokmasnda ilkyardm nasl olmaldr? 11-GZ, KULAK VE BURUNA YABANCI CSM KAMASINDA LKYARDIM: Gze yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? Kulaa yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? Buruna yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? 12-BOULMALARDA LKYARDIM: Boulma nedir? Boulma nedenleri nelerdir? Boulmalarda genel belirtiler nelerdir? Boulmalarda genel ilkyardm ilemleri ne olmaldr? 13-HASTA/YARALI TAIMA TEKNKLER: Hasta/yaral tanmasnda genel kurallar nelerdir? Acil tama teknikleri nelerdir? Srkleme yntemleri nelerdir? Ara iindeki yaraly tama (RENTEK manevras) Ksa mesafede sratli tama teknikleri nelerdir? Sedye zerine yerletirme teknikleri nelerdir? Sedye ile tama teknikleri nelerdir?

45

46 46 46 46 47 47 47

48 48 48 48 48 48 48 49 49

50 50 50

51 51 51 51

52 52 52 53 53 54 55 6

(1) GENEL LKYARDIM BLGLER

lkyardm nedir? Herhangi bir kaza veya yaam tehlikeye dren bir durumda, salk grevlilerinin yardm salanncaya kadar, hayatn kurtarlmas ya da durumun ktye gitmesini nleyebilmek amac ile olay yerinde, tbbi ara gere aranmakszn, mevcut ara ve gerelerle yaplan ilasz uygulamalardr. Acil tedavi nedir? Acil tedavi nitelerinde, hasta/yarallara doktor ve salk personeli tarafndan yaplan tbbi mdahalelerdir. lkyardm ve acil tedavi arasndaki fark nedir? Acil tedavi bu konuda ehliyetli kiilerce gerekli donanmla yaplan mdahale olmasna karn, ilkyardm bu konuda eitim alm herkesin olayn olduu yerde bulabildii malzemeleri kullanarak yapt hayat kurtarc mdahaledir.

lkyardmc kimdir? lkyardm tanmnda belirtilen ama dorultusunda hasta veya yaralya tbbi ara gere aranmakszn mevcut ara gerelerle, ilasz uygulamalar yapan eitim alm kii ya da kiilerdir. lkyardmn ncelikli amalar nelerdir? Hayati tehlikenin ortadan kaldrlmas, Yaamsal fonksiyonlarn srdrlmesinin salanmas, Hasta/yaralnn durumunun ktlemesinin nlenmesi, yilemenin kolaylatrlmas. lkyardmn temel uygulamalar nelerdir? lkyardm temel uygulamalar Koruma, Bildirme, Kurtarma (KBK) olarak ifade edilir. Koruma: Kaza sonularnn arlamasn nlemek iin olay yerinin deerlendirilmesini kapsar. En nemli ilem olay yerinde oluabilecek tehlikeleri belirleyerek gvenli bir evre oluturmaktr.

Bildirme: Olay / kaza mmkn olduu kadar hzl bir ekilde telefon veya dier kiiler aracl ile gerekli yardm kurulularna bildirilmelidir. Trkiye'de ilkyardm gerektiren her durumda telefon iletiimleri, 112 acil telefon numaras zerinden gerekletirilir. 112nin aranmas srasnda nelere dikkat edilmelidir? Sakin olunmal ya da sakin olan bir kiinin aramas salanmal, 112 merkezi tarafndan sorulan sorulara net bir ekilde cevap verilmeli, Kesin yer ve adres bilgileri verilirken, olayn olduu yere yakn bir caddenin ya da ok bilinen bir yerin ad verilmeli, Kimin, hangi numaradan arad bildirilmeli, Hasta/yaral(lar)n ad ve olayn tanm yaplmal, Hasta/yaral says ve durumu bildirilmeli, Eer herhangi bir ilkyardm uygulamas yapldysa nasl bir yardm verildii belirtilmeli, 112 hattnda bilgi alan kii, gerekli olan tm bilgileri aldn syleyinceye kadar telefon kapatlmamaldr. Kurtarma (Mdahale): Olay yerinde hasta / yarallara mdahale hzl ancak sakin bir ekilde yaplmaldr. lkyardmcnn mdahale ile ilgili ncelikli yapmas gerekenler nelerdir? Hasta / yarallarn durumu deerlendirilir (ABC) ve ncelikli mdahale edilecekler belirlenir, Hasta/yaralnn korku ve endieleri giderilir, Hasta/yaralya mdahalede yardmc olacak kiiler organize edilir, Hasta/yaralnn durumunun arlamasn nlemek iin kendi kiisel olanaklar ile gerekli mdahalelerde bulunulur, Krklara yerinde mdahale edilir, Hasta/yaral scak tutulur, Hasta/yaralnn yarasn grmesine izin verilmez, Hasta/yaraly hareket ettirmeden mdahale yaplr, Hasta/yaralnn en uygun yntemlerle en yakn salk kuruluuna sevki salanr (112) (Ancak, ar hasta/yaral bir kii hayati tehlikede olmad srece asla yerinden kprdatlmamaldr).

lkyardmcnn zellikleri nasl olmaldr? Olay yeri genellikle insanlarn telal ve heyecanl olduklar ortamlardr. Bu durumda ilkyardmc sakin ve kararl bir ekilde olayn sorumluluunu alarak gerekli mdahaleleri doru olarak yapmaldr. Bunun iin bir ilkyardmcda aadaki zelliklerin olmas gerekmektedir: nsan vcudu ile ilgili temel bilgilere sahip olmal, nce kendi can gvenliini korumal, Sakin, kendine gvenli ve pratik olmal, Eldeki olanaklar deerlendirebilmeli, Olay annda ve doru olarak haber vermeli (112yi aramak), evredeki kiileri organize edebilmeli ve onlardan yararlanabilmeli, yi bir iletiim becerisine sahip olmaldr. Hayat kurtarma zinciri nedir? Hayat kurtarma zinciri 4 halkadan oluur. Son iki halka ileri yaam desteine aittir ve ilkyardmcnn grevi deildir. 1.Halka - Salk kuruluuna haber verilmesi 2.Halka - Olay yerinde Temel Yaam Destei yaplmas 3.Halka - Ambulans ekiplerince mdahaleler yaplmas 4.Halka - Hastane acil servislerinde mdahale yaplmasdr. lkyardmn ABC si nedir? Bilin kontrol edilmeli, bilin kapal ise aadakiler hzla deerlendirilmelidir: A. Hava yolu aklnn deerlendirilmesi B. Solunumun deerlendirilmesi ( Bak-Dinle-Hisset) C. Dolamn deerlendirilmesi (ah damarndan 5 saniye nabz alnarak yaplr)

(2) HASTA/YARALININ VE OLAY YERNN DEERLENDRLMES lkyardmcnn bilmesi gereken ve vcudu oluturan sistemler nelerdir? lkyardmcnn insan vcudu, yaps ve ileyii konusunda baz temel kavramlar bilmesi, ilkyardmc olarak yapaca mdahalelerde bilinli olmasn kolaylatrr. Hareket sistemi: Vcudun hareket etmesini, desteklenmesini salar ve koruyucu grev yapar. Hareket sistemi u yaplardan oluur: Kemikler Eklemler Kaslar Dolam sistemi: Vcut dokularnn oksijen, besin, hormon, baklk eleman ve benzeri elemanlar tar ve yeniden geriye toplar. Dolam sistemi u yaplardan oluur: Kalp Kan damarlar Kan Sinir sistemi: Bilin, anlama, dnme, alglama, hareketlerinin uyumu, dengesi ve solunum ile dolam salar. Sinir sistemi u yaplardan oluur: Beyin Beyincik Omurilik Omurilik soan Solunum sistemi: Vcuda gerekli olan gaz alverii grevini yaparak hcre ve dokularn oksijenlenmesini salar. Solunum sistemi u organlardan oluur: Solunum yollar Akcierler Boaltm sistemi: Kan szerek gerekli maddelerin vcutta tutulmas, zararl olanlarn atlmas grevlerini yaparak vcutta i dengeyi korur. Boaltm sistemi u organlardan oluur: drar borusu drar kesesi drar kanallar Bbrekler Sindirim sistemi: Azdan alnan besinlerin tlerek sindirilmesi ve kan dolam vastasyla vcuda datlmasn salar. Sindirim sistemi u organlardan oluur: Dil ve diler Yemek borusu Mide Safra kesesi
10

 Pankreas Barsaklar Yaam Bulgular le lgili nemli Gstergeler Nelerdir? Hasta/yaraly deerlendirmeden nce yaam bulgularnn anlamlarnn bilinmesi gerekmektedir. nk; bu bulgularn var veya yok olmas yaplacak mdahaleler iin nem tamaktadr.Yaam bulgular dediimizde, hasta/yaralnn; Bilinci, Solunumu, Dolam, Vcut Iss, Kan Basncndan sz edilmektedir. Bilin Durumunun Deerlendirilmesi: ncelikle, hasta/yaralnn bilin durumu deerlendirilir. Normal bir kii kendine yneltilen tm uyarlara cevap verir. Bilin dzeyi yaralanmann arln gsterir. Bilin dzeyleri; Kiinin bilinci yerinde ise= Tm uyarlara cevap verir. 1 Derece Bilin Kayb = Szl ve grltl uyaranlara cevap verir. 2 Derece Bilin Kayb = Arl uyaranlara cevap verir. 3 Derece Bilin Kayb = Tm uyaranlara kar tepkisizdir, cevap vermez, Solunum Deerlendirilmesi: Hasta/yaralnn solunumu deerlendirilirken; solunum sklna, Solunum aralklarnn eitliine, Solunum derinliine baklr. Kiinin 1 dakika iinde nefes alma ve verme says solunum skldr. Salkl yetikin bir kiide dakikada solunum says 1220, ocuklarda 1622, Bebeklerde 18-24dr. Kan Basncnn Deerlendirilmesi: Hasta/yaral deerlendirilirken kan basnc kontrol edilmez. Ancak, kan basncnn anlamnn bilinmesi nemlidir. Kalbin kaslma ve geveme annda damar duvarna yapt basntr. Kalbin kan pompalama gcn gsterir. Normal deeri 100/50- 140/100 mm Hgdir. Nabz Deerlendirilmesi: Kalp atmlarnn atardamar duvarna yapt basncn damar duvarnda parmak ularyla hissedilmesine nabz denmektedir. Yetikin bir kiide normal nabz says dakikada 60100,
11

ocuklarda 100120, Bebeklerde 100-140dr.

Vcutta nabz alnabilen blgeler nelerdir? ah damar (adem elmasnn her iki yannda) n-kol damar (Bilein i yz, baparman st hizas) Bacak damar (Ayak srtnn merkezinde) Kol damar (Kolun i yz, dirsein st) Hasta/yarallarn dolamn deerlendirirken, ocuk ve yetikinlerde ah damarndan, bebeklerde kol atardamarndan nabz alnr. Vcut Issnn Deerlendirilmesi: lkyardmda vcut ss koltuk altndan llmelidir. Normal vcut ss 36,5 Cdir. Normal deerin stnde olmas yksek ate, altnda olmas dk ate olarak belirtilir. 4142 C st ve 34,5 C tehlike olduunu ifade eder. 31.0 C ve alt lmcldr. Hasta/yaralnn deerlendirilmesinin amac nedir? Hastalk ya da yaralanmann ciddiyetinin deerlendirmesi, lkyardm nceliklerinin belirlenmesi, Yaplacak ilkyardm ynteminin belirlenmesi, Gvenli bir mdahale salanmas. Hasta/yaralnn ilk deerlendirilme aamalar nelerdir? Hasta/yaralya szl uyaranla ya da hafife omzuna dokunarak iyi misiniz? diye sorularak bilin durumu deerlendirmesi yaplr. Bilin durumunun deerlendirilmesi daha sonraki aamalar iin nemlidir. Buna gre hasta/yaralnn ilk deerlendirilme aamalar unlardr: A. Havayolu aklnn deerlendirilmesi: zellikle bilin kayb olanlarda dil geri kaarak solunum yolunu tkayabilir ya da kusmuk, yabanc cisimlerle solunum yolu tkanabilir. Havann akcierlere ulaabilmesi iin hava yolunun ak olmas gerekir. Hava yolu akl salanrken hasta/yaral ba, boyun, gvde ekseni dz olacak ekilde yatrlmaldr. Bilin kayb belirlenmi kiide; az iine nce gz ile baklmal, eer yabanc cisim var ise iaret parma yandan az iine sokularak cisim kartlmaldr. Daha sonra bir el hasta/yaralnn alnna, dier elin 2 parma ene kemiinin zerine koyulur, alndan bastrlp eneden kaldrlarak ba geriye doru itilip Ba-ene pozisyonu verilir. Bu ilemler srasnda sert hareketlerden kanlmaldr.
12

B. Solunumun deerlendirilmesi: lkyardmc, ban hasta/yaralnn gsne bakacak ekilde yan evirerek yzn hasta/yaralnn azna yaklatrr, Bak-Dinle-Hisset yntemi ile solunum yapp yapmadn 5 saniye sre ile deerlendirir. Gs kafesinin solunum hareketine baklr, Eilip kulan hastann azna yaklatrarak solunum dinlenir ve hastann soluunu yananda hissetmeye allr, Solunum yoksa derhal yapay solunuma balanr. C. Dolamn deerlendirilmesi: Dolamn deerlendirilmesi iin ilkyardmc; ocuk ve yetikinlerde ah damarndan, bebeklerde kol atardamarndan 3 parmakla 5 saniye sre ile nabz almaya allr. lk deerlendirme sonucu hasta/yaralnn bilinci kapal fakat solunum ve nabz varsa derhal koma pozisyonuna getirerek dier yarallar deerlendirilir. Hasta/yaralnn ikinci deerlendirmesi nasl olmaldr? lk muayene ile hasta/yaralnn yaam belirtilerinin varl gvence altna alndktan sonra ilkyardmc ikinci muayene aamasna geerek batan aa muayene yapar. kinci deerlendirme aamalar unlardr: Grerek bilgi edinme: Kendini tantr, Hasta/yaralnn ismini renir ve adyla hitap eder, Hogrl ve nazik davranarak gven salar, Hasta/yaralnn endielerini gidererek rahatlatr, Olayn mahiyeti, koullar, kiisel zgemileri, sonu olarak ne yedikleri, kullanlan ilalar ve alerjinin varl sorularak renilir. Batan aa kontrol yaplr: Bilin dzeyi, anlama, alglama, Solunum says, ritmi, derinlii, Nabz says, ritmi, iddeti, Vcut veya cilt ss, nemi, rengi Ba: Sa, sal deri, ba ve yzde yaralanma, morluk olup olmad, kulak ya da burundan sv veya kan gelip gelmedii deerlendirilir, az ii kontrol edilir. Boyun: Ar, hassasiyet, ilik, ekil bozukluu aratrlr. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi ihtimali gz ard edilmemelidir. Gs kafesi: Saplanm cisim, ak yara, ekil bozukluu ya da morarma olup olmad, hafif bask ile ar oluup olumad, kanama olup olmad deerlendirilmelidir. Gs kafesi
13

genilemesinin normal olup olmad aratrlmaldr. Gs muayenesinde eller arkaya kaydrlarak hasta/yaralnn srt da kontrol edilmelidir. Karn boluu: Saplanm cisim, ak yara, ekil bozukluu, ilik, morarma, ar ya da duyarllk olup olmad ve karnn yumuakl deerlendirilmelidir. Eller bel tarafna kaydrlarak muayene edilmeli, ardndan kala kemiklerinde de ayn aratrma yaplarak krk veya yara olup olmad aratrlmaldr. Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kayb varl, ar, ilik, ekil bozukluu, ilev kayb ve krk olup olmad, nabz noktalarndan nabz alnp alnmad deerlendirilmelidir. kinci deerlendirmeden sonra mevcut duruma gre yaplacak mdahale yntemi seilir. Olay yerini deerlendirmenin amac nedir? Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldrlmas, Olay yerindeki hasta/yaral saysnn ve trlerinin belirlenmesidir. Olay yerinin hzl bir ekilde deerlendirilmesinin ardndan yaplacak mdahaleler planlanr. Olay yerinin deerlendirilmesinde yaplacak iler nelerdir? Herhangi bir olay yerinin deerlendirilmesinde aadakiler mutlaka yaplmaldr: Kazaya urayan ara mmknse yolun dna ve gvenli bir alana alnmal, konta kapatlmal, el freni ekilmeli, ara LPGli ise aracn bagajnda bulunan tpn vanas kapatlmaldr, Olay yeri yeterince grnebilir biimde iaretlenmelidir. Kaza noktasnn nne ve arkasna gelebilecek ara srclerini yavalatmak ve olas bir kaza tehlikesini nlemek iin uyar iaretleri yerletirilmeli; bunun iin gen reflektrler kullanlmaldr, Olay yerinde hasta/yaralya yaplacak yardm gletirebilecek veya engelleyebilecek merakl kiiler olay yerinden uzaklatrlmaldr, Olas patlama ve yangn riskini nlemek iin olay yerinde sigara iilmemelidir, Gaz varl sz konusu ise oluabilecek zehirlenmelerin nlenmesi iin gerekli nlemler alnmaldr, Ortam havalandrlmaldr, Kvlcm oluturabilecek klandrma veya ar aralarnn kullanlmasna izin verilmemelidir, Hasta/yaral yerinden oynatlmamaldr, Hasta/yaral hzla yaam bulgular ynnden (ABC) deerlendirilmelidir, Hasta/yaral krk ve kanama ynnden deerlendirilmelidir, Hasta/yaral scak tutulmaldr, Hasta/yaralnn bilinci kapal ise azdan hibir ey verilmemelidir, Tbbi yardm istenmelidir (112), Hasta/yaralnn endieleri giderilmeli, nazik ve hogrl olmaldr, Hasta/yaralnn panie verilmemelidir, kaplmasn engellemek iin yarasn grmesine izin

14

 Hasta/yaral ve olay hakkndaki bilgiler kaydedilmelidir, Yardm ekibi gelene kadar olay yerinde kalnmaldr.

(3) TEMEL YAAM DESTE Solunum ve kalp durmas nedir? Solunum durmas: Solunum hareketlerinin durmas nedeniyle vcudun yaamak iin ihtiyac olan oksijenden yoksun kalmasdr. Hemen yapay solunuma balanmaz ise bir sre sonra kalp durmas meydana gelir. Kalp durmas: Bilinci kapal kiide kalp atmnn olmamas durumudur. Kalp durmasna en ksa srede mdahale edilmezse dokularn oksijenlenmesi bozulaca iin beyin hasar oluur. Kiide solunumun olmamas, bilincin kapal olmas, hi hareket etmemesi ve uyaranlara cevap vermemesi kalp durmasnn belirtisidir. Temel Yaam Destei nedir? Yaam kurtarmak amac ile hava yolu akl salandktan sonra, solunumu ve/veya kalbi durmu kiiye yapay solunum ile akcierlerine oksijen gitmesini, d kalp masaj ile de kalpten kan pompalanmasn salamak zere yaplan ilasz mdahalelerdir. Hava yolunu amak iin Ba-ene pozisyonu nasl verilir? Bilinci kapal btn hasta/yarallarda solunum yolu kontrol edilmelidir. nk dil geriye kayabilir ya da herhangi bir yabanc madde solunum yolunu tkayabilir. nce az iine gzle baklr, eer yabanc cisim var ise karldktan sonra hastaya ba-ene pozisyonu verilir. Bunun iin; Bir el alna yerletirilir, Dier elin iki parma ene kemiinin zerine yerletirilir, Alndan bastrlp, eneden kaldrlarak ba geriye doru itilir, Bylece dil yerinden oynatlarak hava yolu akl salanm olur. Yapay solunum nasl yaplr? Hasta/yaralnn hava yolu aldktan sonra, solunum Bak-Dinle-Hisset yntemi ile deerlendirilir, Normal solunum yoksa( solunum yoksa veya yetersiz ve dzensiz ise) hemen yapay solunuma balanr.

15

YETKNLERDE DI KALP MASAJI VE YAPAY SOLUNUMUN BRLKTE UYGULANMASI

1- Kendisinin ve hasta/yaralnn gvenliinden emin olunur, 2- Hasta/yaralnn omuzlarna dokunup iyi misiniz? diye sorularak bilinci kontrol edilir; eer bilinci yok ise: 3- evreden yardm arlr; 112 aratlr; suda boulmalarda ve travmalarda; eer ilkyardmc yalnz ise 30/2 kalp bass ve suni solunum uygulamasnn 5 tur tekrarndan sonra 112yi kendisi arar, 4- Hasta/yaral sert bir zemin zerine srt st yatrlr, 5- Hasta/yaralnn yanna diz klr, 6- Hasta/yaralnn boynunu ve gsn saran giysiler alr, 7- Az ii gzle kontrol edilir; hava yolu tkanklna neden olan yabanc cisim var ise kartlr, 8- Hava yolunu amak iin bir el hasta/yaralnn alnna, dier elin iki parma ene kemiinin zerine yerletirilir, 9- ene kemiinin uzun kenar yere dik gelecek ekilde alndan bastrlp, eneden kaldrlarak ba geriye doru itilir; hastaya ba-ene pozisyonu verilir, 10- Hasta/yaralnn solunum yapp yapmad bak-dinle-hisset yntemiyle 5 saniye sre ile kontrol edilir: Gs kafesinin solunum hareketlerine baklr, Eilip, kulan hastann azna yaklatrarak solunum dinlenirken dier el gs zerine hafife yerletirilerek hissedilir. 11- Soluk alp vermiyorsa alnn zerine konulan elin ba ve iaret parman kullanarak hasta/yaralnn burnu kapatlr, 12- Ba ene pozisyonunda iken hasta/yaralnn azn iine alacak ekilde az yerletirilir, 13- Eer solunum yoksa hasta /yaralnn gsn ykseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniye sren 2 kurtarc nefes verilir, havann geriye kmas iin zaman verilir, 14- Kalp bass uygulamak iin gs kemiinin alt ve st ucu tespit edilerek alt yarsna bir elin topuu yerletirilir, 15- Dier el bu elin zerine yerletirilir, 16- Her iki elin parmaklar birbirine kenetlenir, 17- Ellerin parmaklar gs kafesiyle temas ettirilmeden, dirsekler bklmeden, gs kemii zerine vcuda dik olacak ekilde tutulur, 18- Gs kemii 45 cm aa inecek ekilde ( yandan bakldnda gs yksekliinin 1/3 kadar) bas uygulanr, bu ilemin hz dakikada 100 bas olacak ekilde ayarlanr, 19- Hasta/ yaralya 30 kalp masajndan sonra 2 solunum yaptrlr, (30;2) 20- Temel yaam desteine hasta/yaralnn yaamsal refleksleri veya tbbi yardm gelene kadar kesintisiz devam edilir.

16

OCUKLARDA (1-8 YA) DI KALP MASAJI VE YAPAY SOLUNUMUN BRLKTE UYGULANMASI 1- Kendisinin ve ocuun gvenliinden emin olunur, 2- ocuun omuzlarna dokunup iyi misiniz? diye sorularak bilinci kontrol edilir; eer bilinci yok ise: 3- evreden yardm arlr; 112 aratlr; lkyardmc yalnz ise; 30;2 gs bassnn 5 tur tekrarndan sonra 112yi kendisi arar, 4- ocuk sert bir zemin zerine srt st yatrlr, 5- ocuun yanna diz klr, 6- ocuun boynunu ve gsn saran giysiler alr, 7- Az ii gzle kontrol edilir; hava yolu tkanklna neden olan yabanc cisim var ise kartlr, 8- Hava yolunu amak iin bir el hasta/yaralnn alnna, dier elin iki parma ene kemiinin zerine yerletirilir, 9- ene kemiinin uzun kenar yere dik gelecek ekilde alndan bastrlp, eneden kaldrlarak ba geriye doru itilir; ocua ba-ene pozisyonu verilir, 10- Hasta/yaralnn solunum yapp yapmad bak-dinle-hisset yntemiyle 5 saniye sre ile kontrol edilir: Gs kafesinin solunum hareketlerine baklr, Eilip, kulan hastann azna yaklatrarak solunum dinlenirken dier el gs zerine hafife yerletirilerek hissedilir. 11- Soluk alp vermiyorsa alnn zerine konulan elin ba ve iaret parman kullanarak ocuun burnu kapatlr, 12- Ba ene pozisyonunda iken ocuun azn iine alacak ekilde az yerletirilir, 13- Eer solunum yoksa ocuun gsn ykseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniye sren 2 kurtarc nefes verilir, havann geriye kmas iin zaman verilir, 14- Kalp bass uygulamak iin gs kemiinin alt ve st ucu tespit edilerek alt yarsna bir elin topuu yerletirilir, (ocuk yetikin grnmndeyse yetikinlerde olduu gibi iki el ile kalp bass uygulanr ) , 15- Elin parmaklar gs kafesiyle temas ettirilmeden, dirsek bklmeden, gs kemii zerine vcuda dik olacak ekilde tutulur, 16- Gs kemii 2,55 cm aa inecek ekilde ( yandan bakldnda gs yksekliinin 1/3 kadar) bas uygulanr, bu ilemin hz dakikada 100 bas olacak ekilde ayarlanr, 17- ocua 30 kalp masajndan sonra 2 solunum yaptrlr (30;2) , 18- Temel yaam desteine ocuun yaamsal refleksleri veya tbbi yardm gelene kadar kesintisiz devam edilir.

17

BEBEKLERDE (012 AY) DI KALP MASAJI VE YAPAY SOLUNUMUN BRLKTE UYGULANMASI 1- Kendisinin ve bebein gvenliinden emin olunur, 2- Ayak tabanna hafife vurarak bilinci kontrol edilir; eer bilinci yok ise, 3- evreden yardm arlr; 112 aratlr; ilkyardmc yalnz ise 5 kurtarc solunumdan sonra 30;2 gs bassnn 5 tur tekrarndan sonra 112yi kendisi arar, 4- Bebek sert bir zemin zerine srt st yatrlr, 5- ilkyardmc temel yaam destei uygulayaca pozisyonu alr (yerde uygulama yapacak ise diz ker, masa v.b. yerde uygulama yapacak ise ayakta durur), 6- ocuun boynunu ve gsn saran giysiler alr, 7- Az ii gzle kontrol edilir; hava yolu tkanklna neden olan yabanc cisim var ise kartlr, 8- Hava yolunu amak iin, bir el bebein alnna, dier elin iki parma ene kemiine koyulup ba hafife yukar geri itilerek eilir, 9- Bebein solunum yapp yapmad bak-dinle-hisset yntemiyle 5 saniye sre ile kontrol edilir: Gs kafesinin solunum hareketlerine baklr, Eilip, kulan hastann azna yaklatrarak solunum dinlenirken dier el gs zerine hafife yerletirilerek hissedilir, 10- Solunum yoksa az dolusu nefes alnr ve az bebein az ve burnunu iine alacak ekilde yerletirilir, 11- - Bebein gsn ykseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniyenin zerinde 5 kurtarc solunum verilir, havann geriye kmas iin zaman verilir, 12- Kalp bass uygulamak iin bebein (iki meme bann altndaki hattn ortas gs merkezini oluturur) gs merkezi belirlenir, 13- Bir elin orta ve yzk parma bebein gs merkezine yerletirilir, 14- Gs kemii 11,5 cm aa inecek ekilde ( yandan bakldnda gs yksekliinin 1/3 kadar) bas uygulanr, bu ilemin hz dakikada 100 bas olacak ekilde ayarlanr, 15- Bebee 30 kalp masajndan sonra 2 solunum yaptrlr (30;2) , 16- Temel yaam desteine bebein yaamsal refleksleri veya tbbi yardm gelene kadar kesintisiz devam edilir.

18

Hava yolu tkankl nedir? Hava yolunun, solunumu gerekletirmek iin gerekli havann geiine engel olacak ekilde tkanmasdr. Tkanma tam tkanma ya da ksmi tkanma eklinde olabilir. Hava yolu tkankl belirtileri nelerdir? Ksmi tkanma belirtileri: ksrr, Nefes alabilir, Konuabilir. Bu durumda hastaya dokunulmaz, ksrmeye tevik edilir. Tam tkanma belirtileri: Nefes alamaz, Ac eker, ellerini boynuna gtrr, Konuamaz, Rengi morarmtr. Bu durumda Heimlich Manevras (=Karna bas uygulama) yaplr. Bilinci yerinde tam tkanklk olan kiilerde Heimlich Manevras (=Karna bas uygulama) nasl uygulanr? Hasta ayakta ya da oturur pozisyonda olabilir, Hastann yannda veya arkasnda durulur, Bir elle gs desteklenerek ne eilmesi salanr, Dier elin topuu ile hzla 5 kez srtna ( krek kemikleri arasna) sprr tarzda vurulur, Tkankln alp almadna baklr, aldysa ilem durdurulur, Tkanklk almadysa heimlich manevras yaplr; Hastann arkasna geip sarlarak gvdesi kavranr, Bir elin baparma midenin st ksmna, gs kemii altna gelecek ekilde yumruk yaparak konur. Dier el ile yumruk yaplan el kavranr, Kuvvetle arkaya ve yukar doru bastrlr, Bu hareket 5-7 kez yabanc cisim kncaya kadar tekrarlanr, Tkanklk almadysa tekrar srtna vurulur, Bu ilemler 5er kez olacak ekilde dnml olarak tekrarlanr, Hastann bilinci kapanrsa, sert zemin zerine yatrlr, ah damarndan nabz ve solunum deerlendirilir,
19

 Tbbi yardm istenir (112), Temel yaam destei uygulanr. Bilincini kaybetmi(=bilinci kapal) kiilerde Heimlich Manevras: Hasta yere yatrlr, yan pozisyonda srtna 5 kez vurulur, Tkanma almad takdirde hasta dz bir zeminde ba yana evrilir, Hastann bacaklar zerine ata biner ekilde oturulur, Bir elin topuunu gbek ile gs kemii arasna yerletirilir, dier el zerine konur, Gbein zerinden krek kemiklerine doru eik bir bask uygulanr, ah damarndan nabz ve solunum deerlendirilir, leme yabanc cisim kncaya kadar devam edilir, Tbbi yardm istenir (112), Bu hareketi 57 kez yabanc cisim kncaya kadar ya da yardm gelinceye kadar devam edin, Bu tr olgularda havayolu tkanklndan phelenildiinde, ilkyardmclar Temel Yaam Destei uygulamalarn yapacaklardr. Kurtarc nefes verdikten sonra hava gitmiyorsa tkanklk olduu dnlr, ilkyardmc az iinde yabanc cisim olup olmadn kontrol etmeli, yabanc cisim gryorsa karmaldr. Bebeklerde tam tkanklk olan hava yolunun almas (*): Bebek ilkyardmcnn bir kolu zerine ters olarak yatrlr, Baparmak ve dier parmaklarn yardmyla bebein enesi kavranarak boynundan tutulur ve yzst pozisyonda ne doru eilir, Ba gergin ve gvdesinden aada bir pozisyonda tutulur, 5 kez el bileinin i ksm ile bebein srtna krek kemiklerinin arasna hafife vurulur, Dier kolun zerine ba elle kavranarak srtst evrilir, Yabanc cismin kp kmadna baklr, kmadysa ba gvdesinden aada olacak srtst ekilde tutulur, 5 kez iki parmakla gs kemiinin alt ksmndan karnn s ksmna bask uygulanr, Yabanc cisim kana kadar devam edilir, Tbbi yardm istenir (112). (*)Bebek ok kk ise ve karndan bask uygulanamyorsa bebekler iin yukarda anlatlan uygulamalar yaplr. Ancak dier hallerde bebeklerde yaplan uygulamalar, bilinci kapal erikinlerde yaplan Heimlich Manevras uygulamalar ile ayndr.

20

Ksmi tkanklk olan kiilerde nasl ilkyardm uygulanr? Eer kiinin hava yolunda yeterli hava giri k mevcutsa, kazazede ksrmeye tevik edilmeli, yakndan izlenmeli ve baka bir giriimde bulunulmamaldr. Kazazedenin henz ayakta durabildii bu dnemde onun arka tarafnda yer alnmaldr, Bu durumda, kazazede ncelikle bulunduu pozisyonda braklmaldr, Kazazedenin solunum ve ksr zayflarsa ya da kaybolursa ve morarma saptanrsa derhal giriimde bulunulmaldr, Belirgin bir yabanc cisim, yerinden km veya gevemi takma dileri varsa bunlar yerinden karlr, Eer yabanc cisim grlemiyorsa ve hastann durumu ktye gidiyorsa yukarda tam tkanmada anlatlan uygulamalara balanr.

(4) KANAMALARDA LKYARDIM Kanama nedir? Damar btnlnn bozulmas sonucu kann damar dna (vcudun iine veya dna doru) doru akmasdr. Kanamann ciddiyeti aadaki durumlara baldr: Kanamann hz, Vcutta kann akt blge, Kanama miktar, Kiinin fiziksel durumu ve ya. Ka eit kanama vardr? Vcutta kann akt blgeye gre 3 eit kanama vardr: D kanamalar: Kanama yaradan vcut dna doru olur. kanamalar: Kanama vcut iine olduu iin gzle grlemez. Doal deliklerden olan kanamalar: Kulak, burun, az, ans, reme organlarndan olan kanamalardr. Damar tipine gre ise: Kanama arter (atardamar), ven (toplardamar) ya da klcal damar kanamas olabilir. Atar damar kanamalar kalp atmlar ile uyumlu olarak kesik kesik akar ve ak renklidir. Toplardamar kanamalar ise koyu renkli ve sznt eklindedir. Klcal damar kanamas kk kabarcklar eklindedir. Kanamann deerlendirilmesinde, ok belirtilerinin izlenmesi ok nemlidir. Vcutta bask uygulanacak noktalar nelerdir? Ataradamar kanamalarnda kan basn ile fkrr tarzda olur. Bu nedenle, ksa zamanda ok kan kaybedilir. Bu tr kanamalarda asl yaplmas gereken, kanayan yer zerine veya kanayan yere
21

yakn olan bir st atardamar blgesine bask uygulanmasdr. Vcutta bu ama iin belirlenmi bask noktalar unlardr: 1-Boyun 2-Kprck kemii zeri 3-Koltukalt 4-Kolun st blm 5-Kask 6-Uyluk : Boyun atardamar (ah damar) bask yeri : Kol atardamar bask yeri : Kol atardamar bask yeri : Kol atardamar bask yeri : Bacak atardamar bask yeri : Bacak atardamar bask yeri

Kanamalarda ilkyardm uygulamalar nelerdir? D kanamalarda ilkyardm: Hasta/yaralnn durumu deerlendirilir (ABC), Tbbi yardm istenir (112), Yara ya da kanama deerlendirilir, Kanayan yer zerine temiz bir bezle bastrlr, Kanama durmazsa ikinci bir bez koyarak basnc arttrlr, Gerekirse bandaj ile sararak basn uygulanr, Kanayan yere en yakn basn noktasna bask uygulanr, Kanayan blge yukar kaldrlr, ok sayda yaralnn bulunduu bir ortamda tek ilkyardmc varsa, yaral g koullarda bir yere tanacaksa, uzuv kopmas varsa ve/veya bask noktalarna bask uygulamak yeterli olmuyorsa boucu sarg (turnike) uygulanr, ok pozisyonu verilir, Yaam bulgular sk aralklarla (2-3dakikada bir) deerlendirilir, Kanayan blge darda kalacak ekilde hasta/yaralnn st rtlr, Yaplan uygulamalar ile ilgili bilgiler (boucu sarg uygulamas gibi) hasta/yaralnn zerine yazlr, Hzla sevk edilmesi salanr. kanamalarda ilkyardm: kanamalar, iddetli travma, darbe, krk, silahla yaralanma nedeniyle oluabilir. Hasta/yaralda ok belirtileri vardr. kanama phesi olanlarda aadaki uygulamalar yaplmaldr: Hasta/yaralnn bilinci ve ABC si deerlendirilir, Tbbi yardm istenir (112) zeri rtlerek ayaklar 30 cm yukar kaldrlr,
22

 Asla yiyecek ve iecek verilmez, Hareket ettirilmez (zellikle krk varsa), Yaamsal bulgular incelenir, Salk kuruluuna sevki salanr.

Hangi durumlarda boucu sarg (turnike) uygulanmaldr? ok sayda yaralnn bulunduu bir ortamda tek ilkyardmc varsa (kanamay durdurmak ve daha sonra da dier yarallarla ilgilenebilmek iin), Yaral g koullarda bir yere tanacaksa, Uzuv kopmas varsa, Bask noktalarna bask uygulamak yeterli olmuyorsa Boucu sarg uygulamas kanamann durdurulamad durumlarda bavurulacak en son uygulamadr. Ancak eskisi kadar sk uygulanmamaktadr. nk uzun sreli turnike uygulanmas sonucu doku harabiyeti meydana gelebilir ya da uzvun tamamen kaybna neden olunabilir. Boucu Sarg (turnike) uygulamasnda dikkat edilecek hususlar neler olmaldr? Turnike uygulamasnda kullanlacak malzemelerin genilii en az 810 cm olmal, Turnike uygulamasnda ip, tel gibi kesici malzemeler kullanlmamal, Turnikeyi skmak iin tahta paras, kalem gibi malzemeler kullanlabilir, Turnike kanama duruncaya kadar sklr, kanama durduktan sonra daha fazla sklmaz, Turnike uygulanan blgenin zerine hibir ey rtlmez, Turnike uygulamasnn yapld saat bir kada yazlmal ve yaralnn zerine aslmal, Uzun sreli kanamalardaki turnike uygulamalarnda, kanayan blgeye gre 15-20 dakikada bir turnike gevetilmeli, Turnike uzvun koptuu blgeye en yakn olan ve deri btnlnn bozulmam olduu blgeye uygulanr. Turnike, kol ve uyluk gibi tek kemikli blgelere uygulanr, ancak nkol ve bacaa el ve ayan beslenmesini bozabilecei iin uygulanmaz. Uzuv kopmas durumlarnda, nkol ve bacaa da turnike uygulanabilir.

23

BOUCU SARGI (TURNKE) UYGULAMA TEKN 1- Bir elle en yakn bask noktasna bask uygulanr, 2- Dier eline geni, kuvvetli ve esnemeyen bir materyal alnr, 3- erit yar uzunluunda katlanr, uzuv etrafna sarlr, 4- Bir ucu halkadan geirip ekilir ve iki ucu bir araya getirilir, 5- Bask noktasndan basn kaldrlr ve kanamay tamamen durduracak yeterlikte sk bir ba atlr, Geni sarg uygulanr, Sargnn iinden sert cisim (kalem gibi) geirilir ve uzva paralel konuma getirilir, Kanama durana kadar sert cisim dndrlr, 6- Sert cisim uzva dik konuma getirilerek sarg zlmeyecek ekilde tespit edilir, 7- Hasta/yaralnn elbisesinin zerine, ad ve turnikenin uyguland zaman (saat ve dakika) yazl bir kart inelenir, 8- ok sayda yaral olduunda, yaralnn alnna rujla veya sabit kalemle turnike veya T harfi yazlr, 9- Hasta/yaral pansuman ve turnikesi grlecek ekilde battaniye ile sarlr, 10- Turnike 15-20 dakika aralklarla gevetilir, sonra tekrar sklr.

UZUV KOPMASI DURUMUNDA LKYARDIM UYGULAMA TEKN 1- Hasta/yaral srt st yatrlr, 2- Hasta/yaralnn bacaklar 30 cm kadar ykseltilir ( ok pozisyonu verilir), 3- Kopmu olan uzvun kanama kontrol yaplr, tampon yaplr ve kapatlr, 4- Kanamay durdurmak iin kanayan yere veya bask noktalarna bas uygulanr, 5- Bu nlemlerle kanama kontrol edilemiyorsa turnike uygulanr, 6-Turnike uygulandktan sonra sklatrlarak uzuvdaki kanama kontrol edilir, 7- Kopan para temiz su geirmez az kapal bir plastik torbaya yerletirilir, 8- Kopan parann konduu torba buz ieren ikinci bir torbann iine konur, 9- Kopmu uzuv parasnn konduu plastik torba az kapatldktan sonra, ierisinde 1 lek suya 2 lek buz konulmu ikinci bir torbaya ya da kovaya konulur. Bu ekilde, kopmu uzuv parasnn buz ile direkt temas nlenmi ve souk bir ortamda tanmas salanm olur. 10- Torba hasta/yaral ile ayn vastaya konur, zerine hastann ad ve soyadn yazlr, en ge 6 saat iinde salk kuruluuna sevk edilir, 11- Tbbi birimler haberdar edilir (112). ok nedir? Kalp-damar sisteminin yaamsal organlara uygun oranda kanlanma yapamamas nedeniyle ortaya kan ve tansiyon dkl ile seyreden bir akut dolam yetmezliidir.

24

Ka eit ok vardr? Nedenlerine gre 4 eit ok vardr: Kardiyojenik ok (Kalp kkenli) Hipovolemik ok (Sv eksiklii) Toksik ok (Zehirlenme ile ilgili) Anaflaktik ok (Alerjik)

ok belirtileri nelerdir? Kan basncnda dme Hzl ve zayf nabz Hzl ve yzeysel solunum Ciltte soukluk, solukluk ve nemlilik Endie, huzursuzluk Ba dnmesi, Dudak evresinde solukluk ya da morarma Susuzluk hissi Bilin seviyesinde azalma okta ilkyardm uygulamalar nelerdir? Kendinin ve evrenin gvenlii salanr, Hava yolunun akl salanr, Hasta/yaralnn mmkn olduunca temiz hava solumas salanr, Varsa kanama hemen durdurulur, ok pozisyonu verilir, Hasta/yaral scak tutulur, Hareket ettirilmez, Hzl bir ekilde salk kuruluuna sevki salanr (112), Hasta/yaralnn endie ve korkular giderilerek psikolojik destek salanr. ok pozisyonu nasl verilir? Hasta/yaral dz olarak srt st yatrlr, Hasta/yaralnn bacaklar 30cm kadar yukar kaldrlarak, bacaklarn altna destek konulur (araf, battaniye yastk, kvrlm giysi vb.),
25

 zeri rtlerek stlr, Yardm gelinceye kadar hasta / yaralnn yannda kalnr, Belli aralklarla (23 dakikada bir) yaam bulgular deerlendirilir. Doal deliklerden kan kanamalarda ilkyardm: Burun kanamas: Hasta/yaral sakinletirilir, endieleri giderilir, Oturtulur, Ba hafife ne eilir, Burun kanatlar 5 dakika sre ile sklr, Uzman bir doktora gitmesi salanr. Kulak kanamas: Hasta/yaral sakinletirilir, endieleri giderilir, Kanama hafifse kulak temiz bir bezle temizlenir, Kanama ciddi ise, kula tkamadan temiz bezlerle kapanr, Bilinci yerinde ise hareket ettirmeden srt st yatrlr, bilinsiz ise kanayan kulak zerine yan yatrlr, Kulak kanamas, kan kusma, ans, reme organlarndan gelen kanamalarda hasta/yaral kanama rnekleri ile uzman bir doktora sevk edilir. Kanamalarda gen bandaj uygulamas nasl yaplmaldr? gen bandaj, vcudun deiik blmlerinde bandaj ve/veya ask olarak kullanlabilir. gen bezin tepesi tabanna doru getirilip yerletirilir, sonra bir ya da iki kez daha bunun zerine katlanarak istenilen genilikte bir sarg bezi elde edilmi olur. Elde gen bandaj uygulama: Parmaklar, genin tepesine gelecek ekilde el gen sargnn zerine yerletirilir. genin tepesi bilee doru katlanr. Elin srtnda, genin ular kar karya getirilir ve aprazlanr, bilek seviyesinde dmlenir. Ayaa gen bandaj uygulama: Ayak, genin zerine dz olarak, parmaklar genin tepesine bakacak ekilde yerletirilir. gen bandajn tepesini ayan zerinde aprazlayacak ekilde ne doru getirilir. ki ucu ayak bilei etrafnda dmlenir. Dize gen bandaj uygulama: genin taban dizin 34 parmak altnda ve ucu dizin zerine gelecek ekilde yerletirilir. Dizin arkasndan ular aprazlanr, dizin stnde ular dmlenir. Gse gen bandaj uygulama: genin tepesi omuza yerletirilir ve taban gs saracak ekilde srtta dmlenir. Bu dm ile genin tepesi, bir baka bez kullanlarak birbirine yaklatrlarak balanr.

26

Kalaya gen bandaj uygulama: genin taban uyluun alt ksmnn etrafnda dmlenir, tepesi ise belin etrafn saran bir kemer ya da beze balanr.

(5) YARALANMALARDA LKYARDIM Yara nedir? Bir travma sonucu deri yada mukozann btnlnn bozulmasdr. Ayn zamanda kan damarlar, adale ve sinir gibi yaplar etkilenebilir. Derinin koruma zellii bozulacandan enfeksiyon riski artar. Ka eit yara vardr? Kesik yaralar: Bak, ak, cam gibi kesici aletlerle oluur. Genellikle basit yaralardr. Derinlikleri kolay belirlenir. Ezikli yaralar: Ta yumruk ya da sopa gibi etkenlerin iddetli olarak arpmas ile oluan yaralardr. Yara kenarlar eziktir. ok fazla kanama olmaz, ancak doku zedelenmesi ve hassasiyet vardr. Delici yaralar: Uzun ve sivri aletlerle oluan yaralardr. Yzey zerinde derinlik hakimdir. Aldatc olabilir tetanos tehlikesi vardr. Paral yaralar: Dokular zerinde bir ekme etkisi ile meydana gelir. Doku ile ilgili tm organ, sal deride zarar grebilir. Kirli (enfekte) yaralar: Mikrop kapma ihtimali olan yaralardr. Enfeksiyon riski yksek yaralar unlardr: Gecikmi yaralar (6 saatten fazla), Dikileri ayrlm yaralar, Kenarlar muntazam olmayan yaralar, ok kirli ve derin yaralar, Ateli silah yaralar, Isrma ve sokma ile oluan yaralar.

27

Yaralarn ortak belirtileri nelerdir? Ar Kanama Yara kenarnn ayrlmas

Yaralanmalarda ilkyardm nasl olmaldr? Yaam bulgular deerlendirilir (ABC), Yara yeri deerlendirilir, Olu ekli Sresi Yabanc cisim varl Kanama vb.

Kanama durdurulur, zeri kapatlr, Salk kuruluuna gitmesi salanr,

Tetanos konusunda uyarda bulunulur,

Yaradaki yabanc cisimlere dokunulmamaldr! Ciddi yaralanmalar nelerdir? Kenarlar birlemeyen veya 2-3 cm olan yaralar, Kanamas durdurulamayan yaralar, Kas veya kemiin grnd yaralar, Delici aletlerle oluan yaralar, Yabanc cisim saplanm olan yaralar, nsan veya hayvan srklar, Grnrde iz brakma ihtimali olan yaralar. Ciddi yaralanmalarda ilkyardm nasl olmaldr? Yaraya saplanan yabanc cisimler karlmaz, Yarada kanama varsa durdurulur, Yara ii kurcalanmamaldr, Yara temiz bir bezle rtlr (nemli bir bez), Yara zerine bandaj uygulanr, Tbbi yardm istenir (112).
28

Delici gs yaralanmalarnda ne gibi sorunlar grlebilir? Gsn iine giren cisim, akcier zar ve akcieri yaralar. Bunun sonucunda u belirtiler grlebilir: Youn ar Solunum zorluu Morarma Kan tkrme Ak pnmotoraks (Gsteki yarada nefes alyor grnts) Delici gs yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Hasta/yaralnn bilin kontrol yaplr, Hasta/yaralnn yaam bulgular deerlendirilir (ABC), Yara zerine plastik poet naylon vb. sarlm bir bezle kapatlr, Nefes alma srasnda yaraya hava girmesini engellemek, nefes verme srasnda havann dar kmasn salamak iin yara zerine konan bezin bir ucu ak braklr, Hasta/yaral bilinci ak ise yar oturur pozisyonda oturtulur, Azdan hibir ey verilmez, Yaam bulgular sk sk kontrol edilir, Ak pnmotoraksta ok ihtimali ok yksektir. Bu nedenle ok nlemleri alnmaldr, Tbbi yardm istenir (112). Delici karn yaralanmalarnda ne gibi sorunlar olabilir? Karn blgesindeki organlar zarar grebilir, ve d kanama ve buna bal ok oluabilir, Karn tahta gibi sert ve ok arl ise durum ciddidir, Barsaklar dar kabilir. Delici karn yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Hasta/yaralnn bilin kontrol yaplr, Hasta/yaralnn yaam bulgular kontrol edilir, Dar kan organlar ieri sokulmaya allmaz, zerine geni ve nemli temiz bir bez rtlr, Bilin yerinde ise srt st pozisyonda bacaklar bklm olarak yatrlr, s kaybn nlemek iin zeri rtlr, Azdan yiyecek ya da iecek bir ey verilmez, Yaam bulgular sk sk izlenir, Tbbi yardm istenir (112).
29

Kafatas ve omurga yaralanmalar neden nemlidir? Darbenin iddetine bal olarak kafatas boluunda yer alan merkezi sinir sistemi etkilenebilir. Bel kemiindeki yaralanmalarda omurgada ani skma ya da ayrlma meydana gelebilir. Bunun sonucunda sinir sistemi etkilenerek baz olumsuz sonular oluabilir. Trafik kazalarnda lmlerin % 80i kafatas ve omurga yaralanmalarndan olmaktadr. Kafatas yaralanmalar eitleri nelerdir? Sal deride yaralanmalar: Sa derisi kafatas yzeyi zerinde kolaylkla yer deitirebilir ve herhangi bir darbe sonucu kolayca ayrlabilir. Bu durumda ok fazla miktarda kanama olur, bu nedenle ncelikle kanamann durdurulmas gereklidir. Kafatas, beyin yaralanmalar: Kafatas krklar: Kafatas krklarnda beyin zedelenmesi, kemiin krlmasndan daha nemlidir. Bu nedenle beyin hasar bulgular deerlendirilmelidir. Yz yaralanmalar: Az ve burun yaralanmalarnda solunum ciddi ekilde etkilenebilir ve duyu organlar zarar grebilir. Bir yz yaralanmas sonucunda burun, ene kemii kemiklerinde yaralanma grlebilir. Omurga (bel kemii) yaralanmalar: En ok zarar gren blge bel ve boyun blgesidir ve ok arldr. Kazalarda en ok boyun etkilenir. Kafatas ve omurga yaralanmalarnn nedenleri nelerdir? Yksek bir yerden dme, Ba ve gvde yaralanmas, Otomobil ya da motosiklet kazalar, Spor ve i kazalar, Yknt altnda kalma, Kafatas ve omurga yaralanmalarnda belirtiler nelerdir? Bilin dzeyinde deimeler, hafza deiiklikleri ya da hafza kayb, Bata, boyunda ve srtta ar, Elde ve parmaklarda karncalanma ya da his kayb, Vcudun herhangi bir yerinde tam ya da ksmi hareket kayb, Ba ya da bel kemiinde ekil bozukluu, Burun ve kulaktan beyin omurilik svs ve kan gelmesi, Ba, boyun ve srtta d kanama, Sarsnt, Denge kayb, Kulak ve gz evresinde morluk,
30

Ancak, hastada hibir belirti yoksa bile; Yz ve kprck kemii yaralanmalar, Tm dme vakalar, Trafik kazalar, Bilinci kapal tm hasta / yarallar kafa ve omurga yaralanmas olarak var saylmaldr. Kafatas ve omurga yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Bilin kontrol yaplr, Yaam bulgular deerlendirilir, Hemen tbbi yardm istenir (112), Bilinci aksa hareket etmemesi salanr, Her hangi bir tehlike sz konusu ise dz pozisyonda srklenir, Ba-boyun-gvde ekseni bozulmamaldr, Yardm geldiinde sedyeye ba-boyun-gvde ekseni bozulmadan alnmaldr, Tanma ve sevk srasnda sarsntya maruz kalmamas gerekir, Tm yaplanlar ve hasta/yaral hakkndaki bilgiler kaydedilmeli ve gelen ekibe bildirilmelidir, Asla yalnz braklmamaldr.

(6) YANIK, SICAK ARPMASI VE DONMADA LKYARDIM YANIKTA LKYARDIM Yank nedir? Herhangi bir sya maruz kalma sonucu oluan doku bozulmasdr. Yank, genellikle scak su veya buhar temas sonucu meydana geldii gibi, scak kat maddelerle temas, asit/alkali gibi kimyasal maddelerle temas, elektrik akm etkisi ya da radyasyon nedeni ile de oluabilir. Ka eit yank vardr? 1- Fiziksel yanklar: Is ile oluan yanklar, Elektrik nedeni ile oluan yanklar, In ile oluan yanklar, Srtnme ile oluan yanklar, Donma sonucu oluan yanklar,
31

2- Kimyasal yanklar: Asit alkali madde ile oluan yanklar Yann ciddiyetini belirleyen faktrler nelerdir? Derinlik, Yaygnlk, Blge, Enfeksiyon riski, Ya, Solunum yoluyla grlen zarar, nceden var olan hastalklar. Yanklar nasl derecelendirilir? 1. derece yank: Deride kzarklk, ar, yank blgede dem vardr. Yaklak 48 saatte iyileir. 2. derece yank: Deride ii su dolu kabarcklar (bl) vardr. Arldr. Derinin kendini yenilemesi ile kendi kendine iyileir. 3. derece yank: Derinin tm tabakalar etkilenmitir. zellikle de kaslar, sinirler ve damarlar zerinde etkisi grlr. Beyaz ve kara yaradan siyah renge kadar aamalar vardr. Sinirler zarar grd iin ar yoktur.

Yann vcuttaki olumsuz etkileri nelerdir? Yank, derinlii, yaygnl ve olutuu blgeye bal olarak organ ve sistemlerde ileyi bozukluuna yol aar. Ar ve sv kaybna bal olarak ok meydana gelir. Hasta/yaralnn kendi vcudunda bulunan mikrop ve toksinlerle enfeksiyon oluur. Is ile oluan yanklarda ilkyardm ilemleri nedir? Kii hala yanyorsa panie engel olunur, komas engellenir, Hasta/yaralnn zeri battaniye ya da bir rt ile kapatlr ve yuvarlanmas salanr, Yaam belirtileri deerlendirilir (ABC), Solunum yolunun etkilenip etkilenmedii kontrol edilir, Yank blge en az 20 dakika eme suyu altnda tutulur (yank yzeyi bykse s kayb ok olacandan nerilmez), dem oluabilecei dnlerek yzk, bilezik, saat gibi eyalar karlr, Yanm alandaki deriler kaldrlmadan giysiler karlr, Taklan yerler varsa kesilir, Hijyen ve temizlie dikkat edilir,
32

 Su toplam yerler patlatlmaz, Yank zerine ila ya da yank merhemi gibi maddeler de srlmemelidir, Yank zeri temiz bir bezle rtlr, Hasta/yaral battaniye ile rtlr, Yank blgeler birlikte bandaj yaplmamaldr, Yank geni ve salk kuruluu uzaksa hasta / yaralnn kusmas yoksa bilinliyse azdan sv (1 litre su -1 ay ka karbonat -1 ay ka tuz karm) verilerek sv kayb nlenir, Tbbi yardm istenir (112).

Kimyasal yanklarda ilkyardm nasl olmaldr? Deriyle temas eden kimyasal maddenin en ksa srede deriyle temas kesilmelidir, Blge bol tazyiksiz suyla, en az 1520 dakika yumuak bir ekilde ykanmaldr, Giysiler karlmaldr, Hasta/yaral rtlmelidir, Tbbi yardm istenmelidir (112). Elektrik yanklarnda ilkyardm nasl olmaldr? Soukkanl ve sakin olunmaldr, Hasta/yaralya dokunmadan nce elektrik akm kesilmelidir, akm kesme imkan yoksa tahta ubuk ya da ip gibi bir cisimle elektrik temas kesilmelidir, Hasta/yaralnn ABCsi deerlendirilmelidir, Hasta/yaralya kesinlikle su ile mdahale edilmemelidir, Hasta/yaral hareket ettirilmemelidir, Hasar gren blgenin zeri temiz bir bezle rtlmelidir, Tbbi yardm istenmelidir (112). SICAK ARPMASINDA LKYARDIM Scak arpmas belirtileri nelerdir? Yksek derece s ve nem sonucu vcut ssnn ayarlanamamas sonucu ortaya baz bozukluklar kar. Scak arpmasnn belirtileri unlardr: Adale kramplar, Gszlk, yorgunluk, Ba dnmesi, Davran bozukluu, sinirlilik,
33

 Solgun ve scak deri, Bol terleme (daha sonra azalr), Mide kramplar, kusma, bulant, Bilin kayb, hayal grme, Hzl nabz. Scak arpmasnda ilkyardm nasl olmaldr? Hasta serin ve havadar bir yere alnr, Giysiler karlr, Srt st yatrlarak, kol ve bacaklar ykseltilir, Bulants yoksa ve bilinci aksa su ve tuz kaybn gidermek iin 1 litre su -1 ay ka karbonat -1 ay ka tuz karm sv ya da soda iirilir. Scak arpmasnda risk gruplar var mdr? Scak arpmas iin zel bir risk grubu bulunmamakla beraber, dier hastalk ya da yaralanmalar iin hassas olan kiiler, scaktan da dier kiilere gre daha ok etkilenirler. Bu kiiler; Kalp hastalar, Tansiyon hastalar, Diyabet hastalar, Kanser hastalar, Normal kilosunun ok altnda ve ok zerinde olanlar, Psikolojik ya da psikiyatrik rahatszl olanlar, Bbrek hastalar, 65 ya zeri kiiler, 5 ya alt ocuklar, Hamileler, Srekli ve bilinsiz diyet uygulayanlar, Yeterli miktarda su imeyenler.

34

Scak yaz gnlerinde scak arpmasndan korunmak iin alnmas gereken nlemler nelerdir? zellikle apka, gne gzl ve emsiye gibi gne ndan koruyacak aksesuarlar kullanlmaldr, Mevsim artlarna uygun, terletmeyen, ak renkli ve hafif giysiler giyilmelidir, Bol miktarda sv tketilmelidir, Vcut temiz tutulmaldr, Her nde yeteri miktarda gda alnmaldr, Gereksiz ve bilinsiz ila kullanlmamaldr, Direk gne nda kalnmamaldr, Kapal mekanlarn dzenli aralklarla havalandrlmasna zen gsterilmelidir. DONMALARDA LKYARDIM Donuk belirtileri nelerdir? Ar souk nedeni ile soua maruz kalan blgeye yeterince kan gitmemesi ve dokularda kann phtlamas ile dokuda hasar oluur. Donuklar u ekilde derecelendirilir; Birinci derece: En hafif eklidir. Erken mdahale edilirse hzla iyileir. Deride solukluk, soukluk hissi olur, Uyuukluk ve halsizlik grlr, Daha sonra kzarklk ve inelenme hissi oluur. kinci derece: Souun srekli olmas ile belirtiler belirginleir. Zarar gren blgede gerginlik hissi olur, dem, ikinlik, ar ve ii su dolu kabarcklar (bl) meydana gelir, Su toplanmas iyileirken siyah kabuklara dnr. nc derece: Dokularn geriye dnlmez biimde hasara uramasdr. Canl ve salkl deriden kesin hatlar ile ayrlan siyah bir blge oluur. Donukta ilkyardm nasl olmaldr? Hasta/yaral lk bir ortama alnarak soukla temas kesilir, Sakinletirilir, Kesin istirahata alnr ve hareket ettirilmez, Kuru giysiler giydirilir, Scak iecekler verilir, Su toplam blgeler patlatlmaz, bu blgelerin st temiz bir bez ile rtlr, Donuk blge ovulmaz, kendi kendine snmas salanr,

35

 El ve ayak doal pozisyonda tutulur ( eller yumruk yaplmsa ve ayaklar bzlm ise almaya allmaz), Isnma ileminden sonra hala hissizlik varsa bezle bandaj yaplr, El ve ayaklar yukar kaldrlr, Tbbi yardm istenir (112).

(7) KIRIK, IKIK VE BURKULMALARDA LKYARDIM Krk nedir? Krk, kemik btnlnn bozulmasdr. Krklar darbe sonucu ya da kendiliinden oluabilir. Yallk ile birlikte kendiliinden krk oluma riski de artar. Ka eit krk vardr? Kapal krk: Kemik btnl bozulmutur. Ancak deri salamdr. Ak krk: Deri btnl bozulmutur. Krk ular dar kabilir. Beraberinde kanama ve enfeksiyon tehlikesi tarlar. Krk belirtileri neler olabilir? Hareket ile artan ar, ekil bozukluu, Hareket kayb, dem ve kanama nedeniyle morarma. Arl blgelerin tespiti iin elle muayene gereklidir. Krn yol aabilecei olumsuz durumlar nelerdir? Krk yaknndaki damar, sinir, kaslarda yaralanma ve skma (Krk blgede nabz alnamamas, solukluk, soukluk), Paral krklarda kanamaya bal ok. Krklarda ilkyardm nasl olmaldr? Hayat tehdit eden yaralanmalara ncelik verilir, Hasta/yaral hareket ettirilmez, scak tutulur, Kol etkilenmise yzk ve saat gibi eyalar karlr (aksi takdirde geliebilecek den doku hasarna yol aacaktr,) Tespit ve sarg yaplrken parmaklar grnecek ekilde akta braklr. Bylece parmaklardaki renk, hareket ve duyarllk kontrol edilir),
36

 Krk phesi olan blge, ani hareketlerden kanlarak bir alt ve bir st eklemleri de iine alacak ekilde tespit edilir. Tespit malzemeleri, sopa, tahta, karton gibi sert malzemelerden yaplm olmal ve krk kemiin alt ve st eklemlerini iine alacak uzunlukta olmaldr, Ak krklarda, tespitten nce yara temiz bir bezle kapatlmaldr, Krk blgede sk aralklarla nabz, derinin rengi ve ss kontrol edilir, Kol ve bacaklar yukarda tutulur, Tbbi yardm istenir (112). Burkulma nedir? Eklem yzeylerinin anlk olarak ayrlmasdr. Zorlamalar sonucu oluur. Burkulma belirtileri nelerdir? Burkulan blgede ar, Kzarma, ilik, lev kayb. Burkulmada ilkyardm nasl olmaldr? Sktrc bir bandajla burkulan eklem tespit edilir, ilii azaltmak iin blge yukar kaldrlr, Hareket ettirilmez, Tbbi yardm istenir (112). kk nedir? Eklem yzeylerinin kalc olarak ayrlmasdr. Kendiliinden normal konumuna dnemez. kk belirtileri nelerdir? Youn ar, ilik ve kzarklk, lev kayb, Eklem Bozukluu, kkta ilkyardm nasl olmaldr? Eklem aynen bulunduu ekilde tespit edilir, kk yerine oturtulmaya allmaz, Hasta / yaralya azdan hibir ey verilmez, Blgede nabz, deri rengi ve ss kontrol edilir, Tbbi yardm istenir (112).
37

Krk kk ve burkulmalarda tespit nasl olmaldr? Tespit iin ilkyardmc elde olan malzemeleri kullanr. Bunlar gen sarg, rulo sarg, battaniye, hrka, earp, kravat, vb. tahta, karton vb. malzemeler olabilir. Tespit srasnda dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Tespit yaplrken yaral blge sabit tutulmaldr, Yara varsa zeri temiz bir bezle kapatlmaldr, Tespit edilecek blge nce yumuak malzeme ile kaplanmaldr, Yaral blge nasl bulunduysa yle tespit edilmelidir, dzeltilmeye allmamaldr, Tespit; krk, kk ve burkulmann stndeki ve altnda kalan eklemleri de ierecek ekilde yaplmaldr. Tespit yntemleri nelerdir? Kol ve kprck kemii kr tespiti: Koltuk altna yumuak malzeme yerletirilir, Kol asks yerletirilir, gen bandaj yaralnn gvdesinin zerinde, genin tepesi dirsek tarafna, taban gvdeyle ayn hizada olacak ekilde yerletirilir, El dirsek hizasnda bkl olarak gsn alt ksmna yerletirilir. gen bandajn iki ucu yaralnn boynuna dmlenir, tespit edilen elin parmaklar grlebilir ekilde olmaldr, Kol asks destei, gs boluu ve yaral kol zerine yerletirilir (geni d bandajda yerletirilebilir.), bylelikle vcuda yapk bir ekilde yaral kol ve omuz eklemi sabitlenmi olur. Paz kemii kr tespiti: Sert tespit malzemesiyle yaplr, Krk kemii tespit edecek olan malzemeler yerletirilmeden nce, kolun altna (koltuk boluundan yararlanlarak) iki erit yerletirilir, Malzemelerden ksa olan koltuk altndan itibaren dirsei iine alacak ekilde yerletirilir, Uzun olan omuzla dirsei iine alacak ekilde yerletirilir, Daha nceden yerletirilen eritlerle balanarak tespit edilir. eritler ok ksa balanmamaldr, Dirsei tespit iin kol asks taklr, Omur tespiti iin, gs ve yaral kol zerinden geni kuma erit veya gen bandaj uygulanr.

38

Dirsek kr tespiti: Kol gergin vaziyette bulunduysa, hastann vcudu boyunca gergin ve deri ile aras yumuak malzemeyle doldurulmu tespit malzemeleri yardmyla tespit edilir, Eer bklm vaziyette bulunduysa, bir kol asks destei yardmyla tespit edilir. Kol asksyla n kol, bilek ve el tespiti: Krk dirsek ve bilek ekleminin hareketini nlemek iin yaral n kolun altna gen kol asks yerletirilir. Hasta/yaralnn boynunun arkasna genin iki ucu dmlenir, Ar hareket etmesini engellemek iin, geni bir bandaj yardmyla gvdeye balanr. Dirsek kemii ve/veya n kol kemii krnda sert malzemelerle tespit: n kolun altna 2 erit yerletirilir, Yumuak maddeyle desteklenmi sert tespit malzemelerinden biri parmak diplerinden dirsee kadar ie, dieri elin d yznden dirsee gelecek ekilde da konarak tespit edilir, Daha nceden yerletirilen eritlerle balanr, fazla sklmamaldr, Dirsek eklemini tespit iin kol asks taklr, Bilek kemiklerinde veya el tarak kemiinde, blgeyi bir kol asks ile tespit yeterlidir, Parmak kemii krklar ile k ayrt etmek zordur. Tespit iin, bir tespit malzemesi ile yaral parmak, yanndaki salkl parmakla bandaj yaplabilir. Pelvis kemii kr tespiti: Her iki bacak arasna bir dolgu malzemesi konur, Sekiz eklindeki bir bandajla bilekler tespit edilir, Doal boluklarn altndan (dizler ve bilekler) bandajlar kaydrmak ve iki tanesi kala ve dizler arasnda dier ikisi dizler ve bilekler arasnda olacak ekilde dmlenerek tespit edilir. Btn dmler ayn tarafta olmaldr. Uyluk kemii krnn tespiti: Sert tespit malzemesi ve salam baca (ikinci bir tespit malzemesi gibi) kullanarak tespit etme: Bir el ayan st ksmna, dieri bilee konularak yaral bacak tutulur ve salam bacakla bir hizaya getirmek iin yavaa ekilir. Ayn zamanda hafif bir dndrmede uygulanr, Her iki bacak arasna (dizler ve bilekler) bir dolgu malzemesi konur, Sekiz eklinde bir bandajla bilekler sabitlenir, Yaralnn vcudunun altndan, kmldatmakszn doal boluklar kullanarak bel, diz ve bileklerin arkasna 7 kuma erit (veya benzeri) geirilir, Yumuak malzemeyle desteklenmi sert tespit malzemesi, koltuk altndan ayaa kadar yerletirilir ve ayaklardan yukar doru balanr,
39

 Dmler tespit malzemesi zerine atlarak bandajlar balanr, Bilek hizasndaki bandaj ncekinin zerine sekiz eklinde balanr, Sert tespit malzemesi bulunmamas halinde, salam baca tek destek olarak kullanarak, geni bandajlarla tespit edilir. Diz kapa kr tespiti: Geni bandajlar yardm ile iki baca birletirerek dizkapa tespit edilir. Dizin st ve altnda kalan bandajlar skarken dikkatli olunmaldr, Geni ve sert tespit malzemesi (tabla) varsa, kaladan ayaa kadar yaral bacan altna yerletirilir ve iki tane kala ve diz arasnda, iki tanede diz ile bilek arasnda olmak zere geni bandajlarla balanabilir. Bunun zerine eklemi sabitlemek amacyla, sekiz eklinde bir bandaj sarlr. Kaval kemiinin tespiti: Uyluk kemii kr tespitindeki gibidir; Bacaklar tutulur ve yavaa ekilir, Doal boluklar kullanlarak (dizlerin alt, bileklerin alt) yaral bacan altndan kuma eritler geirilir, Uygun bir ekilde yumuak dolgu malzemesiyle desteklenmi tespit malzemelerinden biri i tarafta kasktan ayaa kadar, dier tarafta kaladan ayaa kadar yerletirilir, Ayaklardan balanarak eritler d tespit malzemesi zerinde dmlenerek balanr. Bilek hizasndaki bandaj ayak taban zerine sekiz eklinde dmlenir. Bilein / ayan tespiti: Yaralnn ayakkablar karlmadan balar zlr, Bilek seviyesinde sarlm sekiz eklinde bir bandajla her iki ayak birlikte tespit edilir ve yumuak malzemelerle iyice kaplanm (rulo yaplm bir battaniye) bir yzeye dayamak suretiyle bacaklar yukarda tutmak gerekir.

40

(8) BLN BOZUKLUKLARINDA LKYARDIM Bilin bozukluu/ bilin kayb nedir? Beynin normal faaliyetlerindeki bir aksama nedeni ile uyku halinden balayarak (=bilin bozukluu), hibir uyarya cevap vermeme haline kadar giden (=bilin kayb) bilincin ksmen ya da tamamen kaybolmas halidir. Baylma (Senkop): Ksa sreli, yzeysel ve geici bilin kaybdr. Beyne giden kan aknn azalmas sonucu oluur. Koma: Yutkunma ve ksrk gibi reflekslerin ve dardan gelen uyarlara kar tepkinin azalmas ya da yok olmas ile ortaya kan uzun sreli bilin kaybdr. Bilin kayb nedenleri ve belirtileri nelerdir? Baylma nedenleri: Korku, ar heyecan, Scak, yorgunluk, Kapal ortam, kirli hava, Aniden ayaa kalkma, Kan ekerinin dmesi, iddetli enfeksiyonlar. Baylma ( Senkop) Belirtileri: Ba dnmesi, baygnlk, yere dme Bacaklarda uyuma Bilinte bulanklk Yzde solgunluk me, terleme Hzl ve zayf nabz Koma nedenleri: Dme veya iddetli darbe, zellikle kafa travmalar, Zehirlenmeler, Ar alkol, uyuturucu kullanm, eker hastal, Karacier hastalklar, Havale gibi ateli hastalklar.
41

Koma belirtileri: Yutkunma, ksrk gibi tepkilerin kaybolmas, Sesli ve arl drtlere tepki olmamas, drar ve gaita karma. Bilin bozukluu durumunda ilkyardm nasl olmaldr? Kii bann dneceini hissederse; Srt st yatrlr, ayaklar 30 cm. kaldrlr, Skan giysiler gevetilir, Kendini iyi hissedinceye kadar dinlenmesi salanr. Eer kii bayldysa; Srt st yatrlarak ayaklar 30 cm kaldrlr, Solunum yolu akl kontrol edilir ve akln korunmas salanr, Skan giysiler gevetilir, Kusma varsa yan pozisyonda tutulur, Solunum kontrol edilir, Etraftaki merakllar uzaklatrlr. Bilin kapal ise: Hasta/yaralnn yaam bulgular deerlendirilir (ABC), Hasta/yaralya koma pozisyonu verilir, Yardm arlr (112), Sk sk solunum ve nabz kontrol edilir, Yardm gelinceye kadar yannda beklenir. Koma pozisyonu (yar yzkoyun-yan pozisyon) nasl verilir? Sesli veya omzundan hafif sarsarak, uyar verilerek bilin kontrol edilir, Skan giysiler gevetilir, Az iinde yabanc cisim olup olmad kontrol edilir, Bak, dinle, hisset yntemi ile solunum kontrol edilir, ah damarndan nabz kontrol edilir, Hasta/yaralnn dndrlecei tarafa diz klr, Hasta/yaralnn kar tarafta kalan kolu kar omzunun zerine konur, Kar taraftaki baca dik a yapacak ekilde kvrlr, lkyardmcya yakn kolu ba hizasnda omuzdan yukar uzatlr,
42

 Kar taraf omuz ve kalasndan tutularak bir hamlede evrilir, stteki bacak kala ve dizden bklerek ne doru destek yaplr, Alttaki bacak hafif dizden bklerek arkaya destek yaplr, Ba uzatlan kolun zerine yan pozisyonda hafif ne eik konur, Tbbi yardm (112) gelinceye kadar bu pozisyonda tutulur, 35 dakika ara ile solunum ve nabz kontrol edilir. Havale nedir? Sinir sisteminin merkezindeki bir tahri (irritasyon) yznden beyinde meydana gelen elektriksel boalmalar sonucu oluur. Vcudun adale yapsnda kontrol edilemeyen kaslmalar olur. Havale nedenleri nelerdir? Kafa travmasna bal beyin yaralanmalar, Beyin enfeksiyonlar, Yksek ate, Baz hastalklar. Nedenlerine gre havale eitleri nelerdir? Ate nedeniyle oluan havaleler Sara krizi (=Epilepsi) Ate nedeniyle oluan havale nedir? Herhangi bir ateli hastalk sonucu vcut scaklnn 38C'nin stne kmasyla oluur. Genellikle 6 ay6 ya arasndaki ocuklarda rastlanr. Ate nedeniyle oluan havalede ilkyardm nasl olmaldr? ncelikle hasta slak havlu ya da arafa sarlr, Ate bu yntemle dmyorsa oda scaklnda bir kvete sokulur, Tbbi yardm istenir (112). Sara krizi (=Epilepsi) nedir? Kronik bir hastalktr. Doum srasnda ya da daha sonra herhangi bir nedenle beyin zedelenmesi oluan kiilerde geliir. Her zaman tipik sara krizi karakterinde olmasa da baz belirtilerle tannr. Sara krizini davet eden baz durumlar olabilir. rnein uzun sreli alk, uykusuzluk, ar yorgunluk, kullanlan ilalarn doktor izni dnda kesilmesi ya da deitirilmesi, hormonal deiiklikler sara krizinin ortaya kmasna neden olabilir. Baz durumlarda sara krizi, madde bamllarnn geirdii madde yoksunluk krizi ile kartrlabilir.

43

Sara krizinin belirtileri nelerdir? Hastada sonradan oluan ve n haberci denilen normalde olmayan kokular alma, adale kaslmalar gibi n belirtiler oluur, Bazen hasta barr, iddetli ve ani bir ekilde bilincini kaybederek ylr, Youn ve genel adale kaslmalar grlebilir, 1020 saniye kadar nefesi kesilebilir, Dokularda ve yzde morarma gzlenir, Ardndan ksa ve genel adale kaslmas, sesli nefes alma, ar tkrk salglanmas, altna karma grlebilir, Hasta dilini srabilir, ban yere arpp yaralayabilir, ar kontrolsz hareketler gzlenir, Son aamada hasta uyanr, akndr, nerede olduundan habersiz, uykulu hali vardr. Baz kiilerde, sara krizi aadaki hafif belirtilerle grlebilir; Bir noktaya doru dalgn bak ve kiinin hayal alemine dalm gibi grnmesi, stemsiz mimik ve hareketler, dudak srma gibi hareketler, Anlamsz konuma ve tekrarlayan hareketler, Dikkati datacak derecede bellek yitimi.

Sara krizinde ilkyardm nasl olmaldr? ncelikle, olayla ilgili gvenlik nlemleri alnr (rnein kii yol ortasnda kriz geiriyorsa olay yerindeki trafik ak kesilmelidir). Kriz, kendi srecini tamamlamaya braklr, Hasta balanmaya allmaz, Kilitlenmi ene almaya allmaz, Genel olarak yabanc herhangi bir madde kullanlmaz, koklatlmaz ya da azdan herhangi bir yiyecek iecek verilmez, Kendisini yaralamamasna dikkat edilir, Ban arpmasn engellemek iin ban altna yumuak bir malzeme konur, Yaralanmaya neden olabilecek gereler etraftan kaldrlr, Skan giysiler gevetilir, Kusmaya kar tedbirli olunur, Dme sonucu yaralanma varsa gerekli ilemler yaplr, Tbbi yardm istenir (112).

44

Kan ekeri dkl nedir? Herhangi bir nedenle vcutta glikoz eksildii zaman ortaya kan belirtilerdir. Kan ekeri dmesinin nedenleri nelerdir? eker hastal tedavisine bal, Uzun egzersizler sonras, Uzun sre a kalma, Barsak ameliyat geirenlerde yemek sonras. Kan ekeri aniden dtnde hangi belirtiler grlr? Korku, Terleme, Hzl nabz, Titreme, Aniden ackma, Yorgunluk, Bulant. Kan ekeri dkl yava ve uzun srede oluursa hangi belirtiler grlr? Ba ars, Grme bozukluu, Uyuukluk, Zayflk, Konuma gl, Kafa karkl, Sarsnt ve uur kayb. Kan ekeri dmesinde ilkyardm nasl olmaldr? Hastann ABCsi deerlendirilir, Hastann bilinci yerinde ve kusmuyorsa azdan eker, ekerli iecekler verilir, fazla ekerin bir zarar olmaz (Ayrca belirtiler fazla ekerden meydana gelmi ise bile fazladan eker verilmesi, hastann dk kan ekeri dzeyinde kalmasndan daha az zararl olacaktr. nk dk kan ekeri, beyinde ve dier hayati organlarda kalc zararlara neden olabilir.), 1520 dakikada belirtiler gemiyorsa salk kuruluuna gitmesi iin yardm arlr, Hastann bilinci yerinde deilse koma pozisyonu verilerek tbbi yardm arlr(112).

45

Gste kuvvetli ar nedenleri nelerdir? Gste kuvvetli ar nedenleri arasnda en sk kalp spazm (angina pektoris) ve kalp krizi (miyokart enfarkts) grlr. Her ikisi de kalp kasnn belli bir yerine gnderilen kann azalmas sonucu oluur. Gste kuvvetli ar belirtileri nelerdir? Kalp Spazm (Angina Pektoris) belirtileri: Sknt veya nefes darl olur, Ar hissi; genellikle gs ortasnda balar, kollara, boyuna, srta ve eneye doru ilerler, Sklkla fiziksel hareket, fiziksel zorlanma, heyecan, znt ya da fazla yemek yeme sonucu ortaya kar, Ksa srelidir, ar yaklak 510 dakika kadar srer, Ar, istirahat ile durur, istirahat halindeyken grlmesi ciddi bir durumu gsterir, Nefes alp vermekle arnn ekli ve iddeti deimez. Kalp Krizi (Miyokart Enfarkts) belirtileri: Hasta ciddi bir lm korkusu ve youn sknt hisseder, terleme, mide bulants, kusma gibi bulgular grlr, Ar; gs ya da mide boluunun herhangi bir yerinde, sklkla kravat blgesinde grlr, omuzlara, boyuna, eneye ve sol kola yaylr, Sre ve younluk olarak kalp spazm (angina pektoris) arsna benzemekle birlikte daha iddetli ve uzun srelidir, En ok hazmszlk, gaz sancs veya kas ars eklinde belirti verir ve bu nedenle bu tr rahatszlklarla kartrlr (Bu tr gaz ya da kas arlar, aksi ispat edilinceye kadar kalp krizi olarak dnlmelidir), Nefes alp vermekle arnn ekli ve iddeti deimez. Gs arsnda ilkyardm nasl olmaldr? Hastann yaamsal bulgular kontrol edilir (ABC), Hasta hemen dinlenmeye alnr, sakinletirilir, Yar oturur pozisyon verilir, Kulland ilalar varsa almasna yardm edilir, Yardm istenerek (112) salk kuruluuna gitmesi salanr, Yol boyunca yaam bulgular izlenir.

46

(9) ZEHRLENMELERDE LKYARDIM Zehirlenme nedir? Vcuda zehirli (toksik) bir maddenin girmesi sonucu normal fonksiyonlarn bozulmasdr. Vcuda dardan giren baz yabanc maddeler, vcudun yaamsal fonksiyonlarna zarar verebileceinden zehirli (toksik) olarak kabul edilirler. Zehirlenme hangi yollarla meydana gelir? Zehirlenme yollar grupta toplanr. Sindirim yoluyla: En sk rastlanan zehirlenme yoludur. Sindirim yoluyla alnan zehirler genellikle ev ya da bahede kullanlan kimyasal maddeler, zehirli mantarlar, bozuk besinler, ila ve ar alkoldr. Solunum yoluyla: Zehirli maddenin solunum yolu ile alnmasyla oluur. Genellikle karbon monoksit (tp kaaklar, ofben, btan gaz sobalar), lam ukuru veya kayalarda biriken karbondioksit, havuz hijyeninde kullanlan klor, yaptrclar, boyalar ev temizleyicileri gibi maddeler ile oluur. Cilt yoluyla: Zehirli madde vcuda direk deri aracl ile girer. Bu yolla olan zehirlenmeler bcek sokmalar, hayvan srklar, ila enjeksiyonlar, sa boyalar, zirai ilalar gibi zehirli maddelerin deriden emilmesi ile oluur. Zehirlenmelerde genel belirtiler nelerdir? Sindirim sistemi bozukluklar: Bulant, kusma, karn ars, gaz, ikinlik, ishal Sinir sistemi bozukluklar: Bilin kayb, havale, rahatszlk hissi, kaslarda ar, kaslma, hareketlerde uyumsuzluk, ok belirtileri Solunum sistemi bozukluklar: Nefes darl, solunum durmas, ba ars, ba dnmesi, kulak nlamas, oksijen yetmezlii nedeni ile ciltte kzarklk, morarma Dolam sistemi bozukluklar: Nabz bozukluu, ba ars, souk terleme, kalp durmas Sindirim yoluyla zehirlenmede ilkyardm nasl olmaldr? Bilin kontrol yaplr, Az zehirli madde ile temas etmise su ile alkalanr, zehirli madde ele temas etmise el sabunlu su ile ykanr, Yaam bulgular deerlendirilir, Kusma, bulant, ishal gibi belirtiler deerlendirilir, Kusturulmaya allmaz, zellikle yakc maddelerin alnd durumlarda hasta asla kusturulmaz, Bilin kayb varsa koma pozisyonu verilir, st rtlr, Tbbi yardm istenir (112),

47

olayla ilgili bilgiler toplanarak kaydedilir; Sindirim yolu ile olan zehirlenmelerde tbbi mdahaleye yardmc olmak iin Zehirli maddenin tr nedir? la ya da uyuturucu alyor mu? Hasta saat kata bulundu? Evde ne tip ilalar var? Solunum yolu ile zehirlenmelerde ilkyardm nasl olmaldr? Hasta temiz havaya karlr ya da cam ve kap alarak ortam havalandrlr, Yaamsal belirtiler deerlendirilir (ABC), Yar oturur pozisyonda tutulur, Bilin kapal ise koma pozisyonu verilir, Tbbi yardm istenir (112), lkyardmc mdahale srasnda kendini ve evresini korumak iin gerekli nlemleri almaldr, Solunumu korumak iin maske veya slak bez kullanlr, Elektrik dmeleri ve dier elektrikli aletler ve klandrma cihazlar kullanlmaz, Youn duman varsa hastay dar karmak iin ip kullanlmaldr, Derhal itfaiyeye haber verilir (110). Cilt yolu ile zehirlenmelerde ilkyardm nasl olmaldr? Yaam bulgular deerlendirilir, Ellerin zehirli madde ile temas nlenmelidir, Zehir bulam giysiler kartlr, 1520 dakika boyunca deri bol suyla ykanmaldr, Tbbi yardm istenir (112). Zehirlenmelerde genel ilkyardm kurallar nelerdir? Zehirlenmeye neden olan maddenin uzaklatrlmas (Kirli madde vcuttan ne kadar abuk uzaklatrlrsa o kadar az miktarda emilir), Hayati fonksiyonlarn devamnn salanmas, Salk kuruluuna bildirilmesi (112). ofben Kazalar: ofben scak su temini iin birok konutta hala kullanlmaktadr. Elektrikle alanlar genellikle termostat arzas nedeniyle kazan patlamalarna neden olabilmekte ve kiiler scak su yanklar ile karlaabilmektedir. LPG ile alan ofbenler ile de kazalar olmaktadr.
48

Bu kazalar ortamdaki oksijenin yanma srasnda tketilmesine baldr. LPG zehirli deildir. Ancak; 6 m3den kk iyi havalandrlmam mekanlarda ofben kullanldnda ortamdaki oksijen hzla tkenmekte ve kiiler bu yzden havaszlktan boularak kaybedilmektedirler. ofben Kazalarnda lkyardm: Kii ortamdan uzaklatrlr, Hareket ettirilmez, Yaam bulgular deerlendirilir (ABC) , Havayolu akl salanr, Tbbi yardm istenir (112).

Alnmas Gereken nlemler Nelerdir: Banyo ierden kilitlenmemeli, ofben iyi eken bir bacaya balanmal, ofbenin olduu yere bol hava girii salanmal, ofben ile tp arasndaki hortum 125 cmden uzun olmamal, Banyodaki kiiler kontrol edilmeli.

Karbon monoksit Zehirlenmesi: Endstriyel merkezlerde nemli bir sorundur. Egzoz gazlar, gaz ve kmr stclar, mangal kmrleri, kuyular ve derin ukurlarda bulunur. Karbon monoksit renksiz, kokusuz, havadan hafif ve rahatsz edici olmayan bir gazdr. Hemoglobine balanma kapasitesi oksijenden 280 kat fazladr. Karbon monoksit Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir? Ar yorgunluk, huzursuzluk, Grip belirtileri, Bulant- kusma, ba dnmesi, karncalanma, Cilt ve trnaklarda ksa sreli kiraz krmzs renk deiimi, Gs ars, arpnt hissi, tansiyon dkl, Solunum durmas, kalp durmas, koma.

49

Karbon monoksit Zehirlenmesinde lkyardm: Kii ortamdan uzaklatrlr, Hareket ettirilmez, Yaam bulgular deerlendirilir (ABC), Hava yolu akl salanr Tbbi yardm istenir (112).

(10) HAYVAN ISIRMALARINDA LKYARDIM Kedi- kpek gibi hayvan srmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Hasta/yaral yaamsal bulgular ynnden deerlendirilir (ABC), Hafif yaralanmalarda yara 5 dakika sreyle sabun ve souk suyla ykanr, Yarann st temiz bir bezle kapatlr, Ciddi yaralanma ve kanama varsa yaraya temiz bir bezle basn uygulanarak kanama durdurulmaldr, Derhal tbbi yardm istenmeli (112), Hasta kuduz ve/veya tetanos as iin uyarlmaldr, Ar sokmalarnn belirtileri nelerdir? Belirtiler ksa srer. Ac, ime, kzarklk gibi lokal belirtiler olur. Ar birka yerden soktuysa, nefes borusuna yakn bir yerden soktuysa ya da kii alerjik bnyeli ise tehlikeli olabilir. Ar sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Yaral blge ykanr, Derinin zerinden grlyorsa arnn inesi karlr, Souk uygulama yaplr, Eer azdan sokmusa ve solunumu gletiriyorsa buz emmesi salanr, Az ii sokmalarnda ve alerji hikayesi olanlarda tbbi yardm istenir (112).

50

Akrep sokmalarnn belirtileri nelerdir? Kuvvetli bir lokal reaksiyon oluturur. Ar, dem, ltihaplanma, kzarma, morarma, Adale kramplar, titreme ve karncalanma, Huzursuzluk, havale gzlenebilir. Akrep sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Sokmann olduu blge hareket ettirilmez, Yatar pozisyonda tutulur, Yaraya souk uygulama yaplr, Kan dolamn engellemeyecek ekilde bandaj uygulanr, Yara zerine hibir giriim yaplmaz. Ylan sokmalarnn belirtileri nelerdir? Lokal ve genel belirtiler verir: Blgede morluk, iltihaplanma (12 hafta srer), Kusma, karn ars, ishal gibi sindirim sistemi bozukluklar, Ar susuzluk, ok, kanama, Psikolojik bozukluklar, Kalpte ritim bozukluu, ba ars ve solunum dzensizlii. Ylan sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Hasta sakinletirilip, dinlenmesi salanr, Yara su ile ykanr, Yaraya yakn blgede bask yapabilecek eyalar (yzk, bilezik vb.) karlr, Yasa ba ve boyunda ise yara evresine bask uygulanr, Kol ve bacaklarda ise yara stnden dolam engellemeyecek ekilde bandaj uygulanr (Turnike uygulanmaz), Souk uygulama yaplr, Yara zerine herhangi bir giriimde bulunulmaz (yara emilmez), Yaamsal bulgular izlenir, Tbbi yardm istenir (112). Deniz canllar sokmasnda belirtiler nelerdir? ok ciddi deildir. Lokal ve genel belirtiler grlr:
51

 Kzarma, ime, ltihaplanma, Sknt hissi, Huzursuzluk, Havale, Ba ars. Deniz canllar sokmasnda ilkyardm nasl olmaldr? Yaral blge hareket ettirilmez, Batan diken varsa ve grnyorsa kartlr, Etkilenen blge ovulmamal, Scak uygulama yaplmaldr. (11) GZ, KULAK VE BURUNA YABANCI CSM KAMASINDA LKYARDIM Gze yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? Toz gibi kk madde ise; Gz a doru evrilir ve alt gz kapa iine baklr, Gerekirse st gz kapa ak tutulur, Nemli temiz bir bezle karlmaya allr, Hastaya gzn krptrmas sylenir, Gz ovulmamaldr, kmyorsa salk kuruluuna gitmesi salanr. Bir cisim batmas varsa ya da metal cisim kamsa; Gerekmedike hasta yerinden oynatlmaz, Gze hibir ekilde dokunulmaz, Tbbi yardm istenir (112), Hastann gz uzman olan bir salk kuruluuna gitmesi salanr. Kulaa yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? Kesinlikle sivri ve delici bir cisimle mdahale edilmez, Su dedirilmez, Tbbi yardm istenir (112).
52

Buruna yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? Burun duvarna bastrarak kuvvetli bir nefes verme ile cismin atlmas salanr, kmazsa tbbi yardm istenir (112).

(12) BOULMALARDA LKYARDIM Boulma nedir? Boulma, vcuttaki dokulara yeterli oksijen gitmemesi sonucu dokularda bozulma meydana gelmesidir. Boulma nedenleri nelerdir? Baylma ve bilin kayb sonucu dilin geriye kaymas, Nefes borusuna sv dolmas, Nefes borusuna yabanc cisim kamas, Aslma, Akcierlerin zedelenmesi, Gazla zehirlenme, Suda boulma (*). (*) Suda boulmalarda, boulma srasnda nefes borusu giriinin kaslmasna bal olarak ok az miktarda su akcierlere girer. Suda boulanlarda zellikle souk havalarda 2030 dakika gese bile yapay solunum ve kalp mesajna balanmaldr. Suda boulmalarda, azdan aza ya da azdan buruna solunumun suda yaptrlmas mmkndr ve bu uygulamaya su ierisinde iken balanmaldr. Bu uygulama derin sularda mmkn olmayabilir, bu nedenle hasta/yaralnn hzla s suya doru ekilmesi gerekir. Suya atlama sonucu, boulma riskinin yan sra genel vcut travmas ya da omurga krklar da akla gelmelidir. Bu nedenle suda, ban ok fazla arkaya itilmemesi gereklidir. Boulmalarda genel belirtiler nelerdir? Nefes almada glk, Grltl, hzl ve derin solunum, Azda balgam toplanmas ve kpklenme, Yzde, dudaklarda ve trnaklarda morarma, Genel sknt hali, cevaplarda isabetsizlik ve kararszlk, Baylma.
53

Boulmalarda genel ilkyardm ilemleri ne olmaldr? Boulma nedeni ortadan kaldrlr, Bilin kontrol yaplr, Hastann yaamsal bulgular deerlendirilir, Temel yaam destei salanr, Derhal tbbi yardm istenir (112), Yaam bulgular izlenir.

(13) HASTA/ YARALI TAIMA TEKNKLER Hasta/yaral tanmasnda genel kurallar nelerdir? Hasta/yaral tanmasnda ilkyardmc kendi saln riske sokmamaldr, Gereksiz zorlama ve yaralanmalara engel olmak iin aadaki kurallara uygun davranmaldr; Hasta/yaralya yakn mesafede allmal, Daha uzun ve kuvvetli kas gruplar kullanlmal, Srtn gerginliini korumak iin dizler ve kalalar bklmeli (Omurilik yaralanmalar riskini azaltr), Yerden destek alacak ekilde her iki aya da kullanarak biri dierinden biraz ne yerletirilmeli, Kalkarken, arl kala kaslarna vererek dizler en uygun biimde dorultulmal, Ba her zaman dz tutulmal, homojen ve dzgn bir ekilde hareket ettirilmeli, Yava ve dzgn admlarla yrnmeli ve admlar omuzdan daha geni olmamal, Arlk kaldrrken karn muntazam tutulup kala kaslmal, Omuzlar, leen kemiinin ve omuriliin hizasnda tutulmal, Yn deitirirken ani dnme ve bklmelerden kanlmal, Hasta/yaral mmkn olduunca az hareket ettirilmeli, Hasta/yaral ba-boyun-gvde ekseni esas alnarak en az 6 destek noktasndan kavranmal, Tm hareketleri ynlendirecek sorumlu bir kii olmal, bu kii hareketler iin gereken komutlar (dikkat, kaldryoruz gibi) vermelidir. Bu kii genellikle arln en fazla olduu ve en fazla dikkat edilmesi gereken blge olan ba ve boyun ksmn tutan kii olmal, Hasta/yaral tanrken mkemmel bir ekip almas gerekmektedir.
54

Acil tama teknikleri nelerdir? Genel bir kural olarak, hasta/yaralnn yeri deitirilmemeli ve dokunulmamaldr. Olaanst bir tehlike sz konusuysa, tad her trl riske ramen acil tama zorunludur. En ksa srede yarallar gvenli bir yere tanmaldr.

Srkleme yntemleri nelerdir? Hasta/yaralnn srklenmesi, olduka faydal bir yntemdir. zellikle, ok kilolu ve iriyar kiilerin tanmas gerekiyorsa; dar, bask ve gei gl olan bir yerden karmalarda herhangi bir yaralanmaya neden olmamak iin seilebilecek bir yntemdir. lkyardmcnn fiziksel kapasitesi gz nnde bulundurulmaldr. Mmknse battaniye kullanlmaldr. Srkleme yntemleri unlardr; Ayak bileklerinden srkleme, Koltuk altndan tutarak srkleme.

ARA NDEK YARALIYI (RENTEK) TAIMA YNTEM DKKAT: Ara iindeki yaraly (Rentek Manevras) tama; kaza geirmi yaral bir kiiyi eer bir tehlike sz konusu ise omurilie zarar vermeden karmada kullanlr. Bu uygulama solunum durmas; yangn tehlikesi, patlama gibi tehlikeli durumlarda uygulanacaktr. 1- Kaza ortam deerlendirilir; patlama, yangn tehlikesi belirlenir, evre ve ilkyardmcnn kendi gvenlii salanr, 2- Hasta/yaralnn omuzlarna hafife dokunarak ve iyi misiniz? diye sorarak bilinci kontrol edilir, 3- Hasta/yaralnn solunum yapp yapmad gzlemlenir (gs hareketleri izlenir). Eer solunum yok ise, 4- Hasta/yaralnn ayaklarnn pedala skmadndan emin olunur; emniyet kemeri alr, 5- Hasta/yaralya yan tarafndan yaklalr ve bir elle kolu dier elle de enesi kavranarak boynu tespit edilir ( Hafif hareketle), 6- Ba-boyun-gvde hizasn bozmadan aratan dar ekilir, 7- Hasta/yaral yavaa yere veya sedyeye yerletirilir.

55

Ksa mesafede sratli tama teknikleri nelerdir? 1-Kucakta tama: Bilinci ak olan ocuklar ve hafif yetikinler iin kullanl bir yntemdir. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr. Bir elle yaral dizlerinin altndan tutularak destek alnr, Dier elle gvdenin arl yklenerek srtndan kavranr, Yaralya kollarn ilkyardmcnn boynuna dolamas sylenebilir. Bu yaralnn kendini gvende hissetmesini salar, Arlk dizlere verilerek kalklr.

2-lkyardmcnn omzundan destek alma: Hafif yaral ve yryebilecek durumdaki hasta/yarallarn tanmasnda kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr. Bu yntem iki kii ile de uygulanabilir. Yaralnn bir kolu ilkyardmcnn boynuna dolanarak destek verilir, lkyardmc bota kalan kolu ile hasta/yaralnn belini tutarak yardm eder.

3-Srtta tama: Bilinli hastalar tamada kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr. lkyardmc hasta/yaralya srt dnk olarak melir ve bacaklarn kavrar, Hasta/yaralnn kollar ilkyardmcnn gsnde birletirilir, Arlk dizlere verilerek hasta/yaral kaldrlr. 4-Omuzda tama ( tfaiyeci yntemi) : Yryemeyen ya da bilinci kapal olan kiiler iin kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr. lkyardmcnn bir kolu bota olacandan merdiven ya da bir yerden rahatlkla destek alnabilir. lkyardmc sol kolu ile omzundan tutarak hasta/yaraly oturur duruma getirir, melerek sa kolunu hasta/yaralnn bacaklarnn arasndan geirir, Hasta/yaralnn vcudunu sa omzuna alr, Sol el ile hasta/yaralnn sa elini tutar, arl dizlerine vererek kalkar, Hasta/yaralnn nde bota kalan bilei kavranarak hzla olay yerinden uzaklatrlr. 5-ki ilkyardmc ile ellerin zerinde tama (Altn Beik Yntemi) : Hasta/yaralnn ciddi bir yaralanmas yoksa ve yardm edebiliyorsa iki, , drt elle altn beik yaplarak tanr.
56

ki elle: ki ilkyardmcnn birer eli bota kalr, bu elleri birbirlerinin omzuna koyarlar, dier elleri ile bileklerinden kavrayarak hasta/yaraly oturturlar. elle: Birinci ilkyardmc bir eli ile ikinci ilkyardmcnn omzunu kavrar, dier eli ile ikinci ilkyardmcnn el bileini kavrar. kinci ilkyardmc bir el ile birinci ilkyardmcnn bileini, dier eli ile de kendi bileini kavrar. Drt elle: lkyardmclar bir elleri ile dier el bileklerini, br elleri ile de birbirlerinin bileklerini kavrarlar. 6-Kollar ve bacaklardan tutarak tama: Hasta/yaral bir yerden kaldrlarak hemen baka bir yere aktarlacaksa kullanlr. ki ilkyardmc tarafndan uygulanr. lkyardmclardan biri srt hasta/yaralya dnk olacak ekilde bacaklar arasna melir ve elleri ile hasta/yaralnn dizleri altndan kavrar. kinci ilkyardmc hasta/yaralnn ba tarafna geerek kollar ile koltuk altlarndan kavrar. Bu ekilde kaldrarak tarlar. 7-Sandalye ile tama: Hasta/yaralnn bilinli olmas gereklidir. zellikle merdiven inip karken ok kullanl bir yntemdir. ki ilkyardmc tarafndan uygulanr. Bir ilkyardmc sandalyeyi arka taraftan, oturulacak ksma yakn bir yerden, dier ilkyardmc sandalyenin n bacaklarn aa ksmndan kavrayarak tarlar. Sedye zerine yerletirme teknikleri nelerdir? 1-Kak teknii: Bu teknik hasta/yaralya sadece bir taraftan ulalmas durumunda ilkyardmc tarafndan uygulanr. lkyardmclar hasta/yaralnn tek bir yannda bir dizleri yerde olacak ekilde diz kerler, Hasta/yaralnn elleri gsnde birletirilir, Birinci ilkyardmc ba ve omzundan, ikinci ilkyardmc srtnn alt ksm ve uyluundan, nc ilkyardmc dizlerinin altndan ve bileklerinden kavrar. Daha sonra kendi ellerini hasta/yaralnn vcudun altndan geirerek kavrarlar, Ban ve omzunu tutan birinci ilkyardmcnn komutu ile tm ilkyardmclar ayn anda hasta/yaraly kaldrarak dizlerinin zerine koyarlar, Ayn anda tek bir hareketle hasta/yaraly gslerine doru evirirler, Sonra uyumlu bir ekilde ayaa kalkar ve ayn anda dzgn bir ekilde sedyeye koyarlar. 2-Kpr teknii: Hasta/yaralya iki taraftan ulalmas durumunda drt ilkyardmc tarafndan yaplr. lkyardmclar bacaklarn ap, hasta/yaralnn zerine hafife melerek yerleirler, Birinci ilkyardmc ba koruyacak ekilde omuz ve ensesinden, ikinci ilkyardmc kalalarndan, nc ilkyardmc da dizlerinin altndan tutar,
57

 Birinci ilkyardmcnn komutu ile her ilkyardmc hastay kaldrrlar, Drdnc ilkyardmc sedyeyi arkadalarnn bacaklar arasna iterek yerletirir ve hasta/yaral sedyenin zerine konulur. 3-Karlkl durarak kaldrma: Omurilik yaralanmalarnda ve phesinde kullanlr. ilkyardmc tarafndan uygulanr. ki ilkyardmc hasta/yaralnn gs hizasnda karlkl diz kerler, nc ilkyardmc hasta/yaralnn dizleri hizasnda diz ker, Hasta/yaralnn kollar gsnn zerinde birletirerek, dz yatmas salanr, Ba ksmdaki ilkyardmclar kollarn hasta/yaralnn srtna yerletirirler, ba-boyun eksenini koruyacak ekilde

Hasta/yaralnn dizleri hizasndaki nc ilkyardmc kollarn aarak hasta/yaralnn bacaklarn dz olacak ekilde kavrar. Verilen komutla, tm ilkyardmclar hasta/yaraly dz olarak kaldrarak sedyeye yerletirirler. Sedye ile tama teknikleri nelerdir? Sedye ile tamada genel kurallar unlardr; Hasta/yaral battaniye ya da araf gibi bir malzeme ile sarlmaldr, Dmesini nlemek iin sedyeye balanmaldr, Ba gidi ynnde olmaldr, Sedye daima yatay konumda olmaldr, ndeki ilkyardmc sa, arkadaki ilkyardmc sol aya ile yrmeye balamaldr (Srekli deitirilen admlar sedyeye salam tama salar), Daima sedye hareketlerini ynlendiren bir sorumlu olmal ve komut vermelidir, Gl olan ilkyardmc hasta /yaralnn ba ksmnda olmaldr. 1-Sedyenin iki kii tarafndan tanmas: Her iki ilkyardmc melirler, srtlar dz, bacaklar kvrk olacak ekilde sedyenin iki ucundaki i ksmlarda dururlar, Komutla birlikte sedyeyi kaldrrlar ve yine komutla dnml admla yrmeye balarlar, nde yryen yoldaki olas engelleri haber vermekle sorumludur. 2-Sedyenin drt kii tarafndan tanmas: Yaralnn durumu ar ise ya da yol uzun, zor ve engelli ise sedye 4 kii ile tanmaldr. lkyardmclarn ikisi hasta/yaralnn ba, dier ikisi ayak ksmnda srtlar dik, bacaklar bkl olarak sedyenin yan ksmlarnda melirler. Sedyenin sapndan tutarlar ve yukar komutu ile sedyeyi kaldrrlar,

58

 Sedyenin sol tarafndan tutan ilkyardmclar sol, sa tarafndakiler sa admlaryla yrmeye balarlar, Dar blgeden yrrken ilkyardmclar srtlarn sedyenin i ksmna vererek yerleirler, Merdiven, yoku inip karken sedye mmkn olabilecek en yatay pozisyonda tutulmaldr. Bunun iin ayak tarafndakiler sedyeyi omuz hizasnda, ba tarafndakiler uyluk hizasnda tutmaldr.

3-Bir battaniye ile geici sedye oluturma: Tek bir battaniye ile sedye oluturmada ise battaniye yere serilir kenarlar rulo yaplr. Yaral zerine yatrlarak ksa mesafede gvenle tanabilir. 4-Bir battaniye ve iki kirile geici sedye oluturma: Yeterli uzunlukta iki kiri ile sedye oluturmak mmkndr. Bir battaniye yere serilir, Battaniyenin 1/3'ne birinci kiri yerletirilir ve battaniye bu kiriin zerine katlanr, Katlanan ksmn bittii yere yakn bir noktaya ikinci kiri yerletirilir, Battaniyede kalan ksm bu kiriin zerini kaplayacak ekilde kiriin zerine doru getirilir, Hasta/yaral bu iki kiriin arasnda oluturulan blgeye yatrlr.

59

60