NVERSTELERDE TRK DL RETMNN NEM Funda BUGAN *

zet
nsan, sosyal bir varlk olmas dolaysyla yaamn srdrebilmesi ve en temel ihtiyac olan iletiimi gerekletirebilmesi iin ana dilini iyi kullanmaldr. lkemizde ilkretimden niversite eitimine kadar bireylerin anlama ve kendini ifade etme kabiliyetlerinin gelimesi iin Trk Dili dersleri verilmektedir. zellikle niversitelerdeki Trke retiminin amac bireyin; kiisel, ruhsal ve sosyal ynlerinin aa karlmasn, ileride meslek hayatna atlan genlerin dili kullanma konusunda yetkin olmalarn amalamaktadr. niversitelerin amac sadece nitelikli deil, sorunlar karsnda alternatif zmler reten ve dncelerini ifade etmekte glk ekmeyen bireyler yetitirmektir. Szck daarcnda az sayda kelime olan, okuduunu anlamayan, topluluk karsnda konumaktan ekinen ksacas iletiim sorunu yaayan bireylerin ana dillerini iyi kullanmalarn salamann yan sra bireylere okuma alkanl da kazandrlmaldr. Bu sayede Trkenin nemini kavram, gerek gnlk hayatnda gerek meslek hayatnda Trke kelimeleri dzgn kullanmaya zen gsteren ve etkili iletiim becerisine sahip bireyler yetiecektir. Anahtar Szckler: Trk Dili, Trke retimi, niversiteler Abstract Because of being a social creature, human should use his own native language well to keep his life going and to carry out the communication which is the main need. In our country, Turkish Language lessons are given to develop the skills of individuals understanding and expressing themselves from the primary school to university. Especially, the aim of the teaching Turkish at universities is to display a persons personal, psychological, social sides and also to make the youth complete in every respect for their future professionals. The aim of the universities is not only to grow up qualified individuals but also to grow up individuals who produce alternative solutions to the problems and dont experience difficulty to express their opinions. In addition to providing to use their native language well, the habit of reading should be given to the individuals who have limited vocabulary, cannot understand what they read, hesitate to speak against the community shortly have communication problems. In this way, we can train the individuals who have understood the importance of Turkish, have the ability to communicate effectively and care to use the Turkish words correctly in their everyday life and also in their professionals life.

Key Words: Turkish Language, the Teaching of Turkish, Universities

*

Trk Dili ve Edebiyat / Gazi MYO / Gazi niversitesi / fundabugan@gmail.com

Giri Ulusal duygu ve dil arasndaki ba ok gldr. Dilin ulusal ve zengin olmas, ulusal duygunun gelimesinde balca etkendir. Trk Dili, dillerin en zenginlerindendir. Yeter ki bu dil bilinle ilensin. M. Kemal Atatrk (1930) nsanlarn fikirlerini paylamalar kelimeler ile gerekleir. Kelimelerle dnen insan yine kelimelerle dncelerini ifade eder. Dil sayesinde dnceler paylalr. Bir insan, iine doduu dili ailesinde renir ve eitim ile bu dil gelitirilir. Eitim, dilin doru kullanlmasn ve gelitirilmesini salayan en nemli aratr. Dil, gelimi bir toplumla ilkel toplumu birbirinden ayran, dnceleri gelitirmesinin yan sra o dncelere yn veren bir iletiim aracdr. Bu nedenle her millet kendi dilinde dnmeli ve konumaldr. Ayn dili oluturan ve konuan insanlar millet olarak varln korur. Dil ile millet birbirinden ayr dnlemez. Bu nedenle o dil ancak onu kullanan millet tarafndan korunur. Dil, kltr taycs olmas mnasebetiyle toplum hayatnda nemli bir yere sahiptir. Zira yaratlan ve yaatlan kltr, dil vastasyla fertlere aktarlr. Bylece fertler birbiriyle anlar, bir arada yaama arzu ve iradesi sergilerler (etin, ifti, stten ve dierleri 2010: 5). Gnmzden yzyllar ncesinde ilk yazl eserlerini veren, zengin kelime hazinesine sahip bir dil olan Trkenin sradan bir ana dilin dnda bir medeniyet dili olarak gen nesillere aktarlmas gerekmektedir. lkemizde ilkokuldan lisans eitimine kadar aralksz olarak Trk Dili dersleri verilmektedir. Bu dersler, dili kurallarna gre konuma amacnn yannda bireyin dier dersleri anlamasna ve yorumlamasna da katk salar. Dilin kurallarn renen renci, dncelerini gelitirmeye ve kendini dzgn bir ekilde ifade etmeye balar. Diline hkim olan bireyler sayesinde toplumun kltr miras gen nesillere aktarlr ve bireyler Trke konuan yurttalar hline gelir. 1. Ana Dili retiminin nemi Ana dili retimi, sadece konuma becerisiyle snrlandrlabilecek bir retim ekli deildir. Bunun yannda dnce ve kltr retimini de kapsamaktadr. Dnce ve kltr retimi ise bireyin kiilik zelliklerini belirleyen ve bireye karakteristik nitelikler ykleyen bir renme srecidir. Bunun yannda bireyin kendini bir topluma ait hissetme

duygusunu kazanm, o topluma zg deerler sistemini almlama, kendini ifade etme ve kabullenme sreci de ana dili retimi sayesinde olabilmektedir (Kavcar 1999: 143). Ana dilinin kurallarn bilen, daha iyi konuma ve ok ynl dnme becerisi kazanr. Kendini ifade etmekte glk ekmeyen bireylerin yetimesinde ana dili retiminin nemi olduka byktr. Dier derslerden farkl olarak Trk Dili dersleri rencinin sadece o dersle ilgili fikir sahibi olmasnn yan sra yaam renmesini ve kendini gerekletirmesini salar. Kendini gerekletiren birey ne istediini bilen, evresini tanyan, dncelerini aktaran ve kendini topluma kabul ettiren bireydir. Dil retimi okuma, dinleme, konuma ve yazma eklinde teekkl eder. zellikle dinleme eylemi bir insann dnyaya gelmeden gerekletirebildii tek eylemdir. ocuk anne karnnda iken ana diline zg sesleri dinleme yoluyla duymakta, buna bal olarak ana dili edinimine dnyaya gelmeden balamaktadr. Bu etkinlik ocuk doduktan konuma becerisini kazanana kadar devam eder. Bu dnemde ocukta dinlemeyle ilgili baz fiziksel ve fizyolojik skntlarn ba gstermesi, eitli konuma bozukluklarnn ortaya kmasna neden olurken, bu durum da ocuun hi konumamasna neden olabilir (Batur 2010: 176). Bu nedenle dinleme eylemi bir renci iin sadece Trke derslerinde deil dier derslerde de baarl olabilmesi iin olmazsa olmazdr. Dinlemeyi bilmeyen renci bilgi alveriinde bulunamaz ve bu durum da renme sreci iin byk bir engeldir. Dinleme becerisinin hemen ardndan gelen ve dinleme becerisini nemli derece etkileyen, ana dili retimi iin anahtar rol oynayan beceri ise konuma becerisidir. Bu beceride szckler anlaml bir sra ve tonlama ierisinde ifade edilmektedir. Konuma retimi, dinleme retimine nazaran daha fazla zerinde durulan bir beceri olup bu retimle ilgili birok etkinlik ve aratrma yaplmtr. Bu aratrmalara gre konuma, btn renme alanlarn etkileyen bir dil becerisi olarak tespit edilmitir (Akyol 2006: 20). Fiziksel eksiklikler veya psikolojik sorunlara sahip bireyler topluluk karsnda konumaktan ekinirler. Bu durum sadece eksiklii olan bireylerde grlmemektedir. lkokul andan itibaren snf iinde konumayan, derslerde sz almayan rencilerde grlen topluluk karsnda konuma korkusu ancak Trk Dili derslerinde, rencilere ayrm yapmadan metin okutarak ve yanl da olsa dncelerini sylemelerine izin verilerek giderilebilir. Ana dili retiminde zerinde durulmas gereken dier nemli eylem okumadr. Okuma eylemi birikimle gelitirilebilir. Dinleme ve konuma yetisi gelimi bireyler okuduklarn anlamakta glk ekmezler. Okuma, beynin komutuyla grme organ olan gzde

gerekleen bir eylemdir. ok okuyan bireyler gz koordinasyonu gelimi olduundan dier bireylere nazaran daha hzl okuma becerisine sahiptirler. Okuma alkanlnn gelitirilmesinde dinlemenin nemli rol oynad bir gerektir. Okuma eylemini gerekletiren bireyler daha nce duyduklar bir szc okurken daha hzl anlarlar. Fakat dinleme konusunda baarsz olan bireyler okuduklar metinlerde duyduklar kelimeleri anlamakta glk ekecekleri iin okurken de kolayca sklabilmektedir. Ana dili retiminde rencilere okuma ve okuduunu anlama alkanl kazandrlmaldr. Bu sayede okuma eylemi, renci iin klfet deil yeni bir ey renmeye ak olan beyinler iin elence hline gelecektir. Bu nedenle her bireye okuma grevi verilerek bireysel okumadan ziyade topluluk nnde metin okuma alkanl kazandrlmaldr. Ana dili retiminde nemli olan son eylem yazmadr. Bu becerinin dinleme, konuma ve okumaya gre sonda yer almas, fiziksel adan ocuklarn psiko-motor hareketlerinin ge gelimesine balanmaktadr. lk okuma-yazma dneminde ocuklarn fiziksel yaplarnn doal zayfl, bu becerinin etkinlikler arasnda zorunlu olarak sonlarda kalmasna neden olduu sylenebilir. ocuklarn yazmayla ilgili aralar (kalem) kullanmada yaadklar skntlar retimin doal bir sreci olarak yazma becerisinin kazanmnn en sona kalmasna neden olmaktadr. Yazma retimi ana dili retiminin nemli aamalarndan biridir. Yazma becerisi, dinleme, konuma ve okuma becerilerinin egdmn ve dzenli bir duruma getirilmesini salayan bir beceri olarak grlmektedir. Yazma altrmalar srasnda ocuk, dilin kurallarn, kullanmn grerek ve yaayarak renmektedir. Dilin kurallarn kavratmak ve doru kullanmn salamak, dilin zihinsel bir dizge ierisinde kda dklmesini kolaylatrmaktadr (zbay 2006: 123). Dinleme, konuma ve okuma eylemlerinde baarl olamayan bireylerden yazma konusunda baarl olmalar beklenemez. nk yazma bu srecin en zor ve birikim isteyen eylemidir. zellikle rencilerden orijinal metinler yazmalarn istemek onlarn kendilerinin farkna varmalarn salayabilir. Eline kalem almam bir insandan sayfalarca yaz yazmas beklenemez. nk yazma eylemi, gerekletirildike gelitirilen bir eylemdir. Trk Dili derslerinde zellikle metinler konusunda saatlerce o konuyu anlatmak yerine ana hatlarn belirlenerek rencilerden znel yazlar yazmalarn istemek hem rencinin o metni bizzat yazarak daha iyi renmesini hem de kalem oynatmaktan korkmamasn salayacaktr. rencilere grdklerini, izlediklerini, dinlediklerini, okuduklarn, tasarladklarn, incelediklerini ve bunlarla ilikili duygularn, dncelerini, hyllerini; anadillerini doru, akc, etkileyici bir ekilde kullanarak anlatma becerisi kazandrmak ve bu

becerilerini gelitirmek; rencilere kendilerini szl ve yazl olarak ifade edebilme hususunda zgven kazandrmak lazmdr (Gzel 2006: 101). rencilerin ana dillerini doru ve kurallarna uygun biimde kullanmalar konusunda retmen yol gsterici olmaldr. Ana dili retimi belli bal konularn dz anlatm yntemiyle anlatlaca bir alan deildir. rencinin konutuu dili ana hatlaryla renecei ve bu bilgileri gnlk hayatta kullanaca bir retim olmaldr. Bunun iin renciye dili kullanma konusunda grevler verilerek gerek okuma-yazma gerek konuma-dinleme konusunda rencinin kendini gelitirmesine imkn salanm olacaktr. Kendini gelitiren bireyler de sahip olduklar dil ve kltr gelecek nesillere aktaracak gvenilir bir kanal hline gelecektir. Bu bakmdan Trk Dili dersi, kltr tayc ve aktarcl hususunda nemli bir yere sahiptir. 2. Trk Dili retiminin Amalar 12 Temmuz 1932'de Atatrk'n talimatyla Trk Dili Tetkik Cemiyeti adyla kurulan ve 1936da Trk Dil Kurumu adn alan cemiyetin amac "Trk dilinin z gzelliini ve zenginliini meydana karmak, onu yeryz dilleri arasnda deerine yarar ykseklie eritirmek" tir. Atatrkn Trkeye verdii nem herkes tarafndan bilinmekle beraber gen nesillere bu konuda nemli grevler dmektedir. Trk dilinin geliimi hususunda nemli rol oynayan gen neslin ilkretimde Trke, lisede Trk Edebiyat, Dil ve Anlatm, hangi blm olursa olsun niversite eitiminin birinci snfnda Trk Dili adyla alm olduklar derslerin temelinde bu ama vardr. Trk milli eitiminin genel amalarna uygun olarak Trk Dili ve Edebiyat derslerinin amalar aada sralanmtr (MEB 1998: 7). 1) Mill birlik ve btnln vazgeilmez temel unsurlarnn banda gelen Trk dilini, zelliklerini bozmadan ve arya kamadan, edebiyatmzn sekin eserlerini okutarak retmek 2) Dilin millet hayatndaki yerini iyice belirterek, kkl kurallar kazanm bir dilin eitim ve retimdeki yerini kavramak 3) rencilere dinlediklerini, okuduklarn, incelik ve derinlikleriyle kavratmak; onlarn duyduklarn, grdklerini, dndklerini ve anladklarn, sz veya yaz ile planl, etkili, akc ve anlalr bir ekilde ifade etme kabiliyetlerini gelitirmek 4) Okumann vazgeilmez bir ihtiya olduunu benimsetmek, okuma zevk ve alkanln kazandrmak

5) Trk dilinin kurall, zengin, retken ve tarihi gemiinde eitli ekil ve trlerde stn seviyeli eserler veren kkl bir dil ailesinden geldii uurunu yerletirmek; bugn de Trk dilinde dnya apnda eserler verilmekte olduunu gstermek 6) Yazarken ve konuurken Trkenin imlasna, telaffuzuna ve estetik inceliklerine zen gsterilmesinin gerei benimsetilerek bunlarn yaygnlatrlmasn salamak 7) Ortak mill kltr tayan eserlerden faydalanmak suretiyle, Trk toplumunun temel deer hkmlerini retip benimsetmek 8) Trk edebiyatnn dn ve bugn ile dnya edebiyat ierisinde yerinin ve neminin kavranlmasna imkn ve zemin hazrlamak 9) Trk Dili ve Edebiyat retimi ve eitimi yoluyla rencilere dier alanlarda da salam, dengeli, hr ve sistemli dnme alkanl; aratrma, tartma, deerlendirme, yorumlama, sentez ve oluturma gc kazandrmak 10) Snf ve ya seviyelerine gre dinleme, okuma ve yazma faaliyetleri arasnda Trk dilinin btn zelliklerini renme, kullanma ve bu yolla bilgi edinme, kavrama, sentez ve analiz yapabilme alkanl kazandrmak 11) Szl ve yazl olarak metin tahlili ve metinler meydana getirme faaliyetleri srasnda, kltrmzn inan, bilgi ve zevk inceliklerine ait birikimi benimsetmek Trk Dili retimiyle genellikle rencilere eitli beceriler kazandrmak amalanmtr. Trk Dili derslerinin genel amalar ncelikle rencileri; okur, dinler, anlar, konuur, yazar hle getirmektir. Bunlara ilave olarak Trk dilinin inceliklerini bilir, uygular, Trk dilini sever, Trk kltrn benimser, kelime hazinesi ve dnceleri gelimi kiiler yetitirmek eklinde olan her biri sekin sfatlarla donatlm amalardr (Firengiz 1988: 96). rencilere bu zellikleri kazandrmak iin Trk dilinin retiminin genel amalar erevesinde yntemler belirlenmelidir. Trk Dili derslerinde btnlk ilkesinden yola klarak yaplacak her faaliyette rencinin okuma, dinleme, anlama ve konuma yetisini gerekletiren ve bu eylemleri dilbilgisi kurallarna uyarak yapan bireyler hline getirmek amalanmaldr. Bu ekilde belli zelliklere sahip, hak ve hrriyetlerini bilen ayrca milli ideolojimizi de gerekletiren bireyler yetiecektir. Trk Dili derslerinin belirtilen amalara hizmet etmesi iin renme-retme srecinde en nemli rol retmene dmektedir. ncelikli ama rencilerin bak alarn gelitirmektir. rencilere estetik bak asn kazandrmak ve bu bak alarn gelitirmek her haliyle zorunlu olmaldr. Bu cmleden yola karak; gzel sanatlarn bir dal olarak edebiyat bnyesinde tad estetik deer itibariyle rencilerin estetik duygularn ekillendirmeli; duygu, dnce ve hayallerini ynlendirebilen estetik ltleri,

dier bir ifadeyle estetik beeniyi ve incelmi zevki kazandrmaldr. Gzeli grebilen, beenebilen; nesneleri estetik ltlerle deerlendirebilen, tercihlerini incelmi zevkiyle yapabilen bireyler yetitirmelidir (Gzel 2006: 90). Trk Dili dersleri ile rencilerin duygu, dnce, hayal, yaratc g ve kiiliklerini gelitirmeleri, ruhsal zeklarn zenginletirmeleri, topluma uyum salamalar, kltrel deer kazanmalar, ktphane kullanma alkanl kazanmalar, Trkeyi sevmeleri ve korumalar salanmaldr. Bu sayede ne istediini bilen, okuduu metni kendine ait cmlelerde aklayabilen ksaca kendini ifade yetenei gelimi bireyler yetiecektir. 3. Trk Dili retiminde Karlalan Sorunlar ve zm nerileri Trk Dili eitim ve retimine rencinin uurunu katmadan onun beden, ruh ve zihn enerjisini, kazandrlacak bilgi ve beceri zerine toparlamadan bu eitim ve retim faaliyetini baarl bir ekilde gerekletirmek imknsz denilecek kadar zordur (Firengiz 1988: 102). lkokuldan beri Trke dersleri gren rencilerin niversitede bu derste zorluk ekmemeleri gerekmektedir; ancak niversite rencilerinin mahall syleyilerde srar etmeleri ve telaffuz bozukluklar bu dersin amacna uymamaktadr. Mahall syleyilerin olmas ortak bir telaffuzun teekkl etmesini engellemekte ve dil bilgisi kurallarnn gereini fark etmemelerine neden olmaktadr. Ortak telaffuzu yakalayabilmek iin ncelikle retmenin bu kurala uymas gerekmektedir. retmeni model alan rencinin bu ekilde renecei bilgiyi daha kolay renmesi salanabilir. niversite rencileri birok ders almakta ve bu bakmdan Trk Dili derslerinde de ezber yapmaktan sklmaktadr. Bu nedenle zellikle Trk Dili derslerinde rencileri ezbere srklemekten ok bu dersi yine dersin amalarna uygun etkinliklerle sslemek gerekmektedir. renciler fikirlerini sylemekten ekinmeyerek kendine ait bir metin yazmann vermi olduu hazz yaamaldr. rencilere okuma alkanl kazandrlmas iin retmenin tercihinden ok, renciler kendi istedii ve zevk duyarak okuyaca eserlere ynlendirilmelidir. renciler genellikle Trk Dili derslerini nemsememekte ve gereksiz bulmaktadr. Hlbuki niversitenin bu derse ihtiyac olduu gn gibi aikrdr. niversiteli mezun olduu faklteden k belgesini almak iin dileke yazacak durumda deildir (zarslan 1988: 160). rencilerin gnlk hayatlarn idame ettirebilecek ve prosedrleri yerine getirecek dzeyde Trke bilgisine sahip olmalar gerekmektedir. Bu sebeple rencilere dileke yazm retilmeli ve snav ad altnda bu beceriyi kazanp kazanmadklar llmelidir.

Gnmzde Trkenin nasl bir tehlike altnda olduu niversite genliine hissettirilmeli ve bu durum iin alnmas gereken nlemler hususunda onlarn fikirlerine bavurulmaldr. Bu durum rencilerde birey olarak deer verildikleri ve dili koruma konusunda onlarn da nemli grevleri olduu dncesini uyandrr. Sosyal medyann yararlarnn yannda zellikle dili kullanma konusunda ok fazla zararnn da olduu yadsnamaz. rencilere dili doru kullanma ve sosyal medyann dilimize verdii zararlar konusunda fikirlerini beyan edebilecekleri tartma ortamlar oluturulmaldr. Bu sayede kendi dncelerini kendi cmleleriyle ifade edebilmeleri salanm olacaktr. niversite rencilerinin Trkenin gramer kurallarn ve cmle yapsn bilmeleri dier derslerdeki baarsnn yan sra sosyal ve meslek hayatlarn da etkilemektedir. Eitim sistemindeki ezber ynteminden kurtulamayan renci Trk Dili dersini ve bu derste kazanmas gereken becerileri klfet olarak grmekte ve bu bilgilerin nemini kavrayamamaktadr. Bu konuda sadece renciyi sulamak yanltr. Genel amalar Trk dilinin esaslarn renmek ve kendi dilini koruyup gelitirmek olan bir dersin snavnn oktan semeli yntemle olmas da renciyi ezbere srklemektedir. Bu nedenle gerek Trk Dili derslerinde gerekse snavlarnda rencilere ynla bilgiyi ezberleterek retmeye almak yerine onlarn retmenin izdii snrlar dhilinde kendi dncelerini sylemeleri ve yazmalar istenmelidir. Ancak bu ekilde kendini ifade kabiliyeti gl, topluluk karsnda iki kelimeyi bir araya getirme endiesi tamayan ve kltrn doru bir ekilde gelecek nesillere aktaran vatandalar yetiecektir. Sonu Bir milletin bamszlk sembollerinden olan dili; korumak ve bilinli bir ekilde bu dile sahip kmak gibi amalara hizmet eden Trk Dili derslerinin, niversite rencilerini kiisel ve psikolojik adan meslee ve hayata hazrlamadaki rol inkr edilemez. Her Trk gencinin Trk dilini korumada sorumlu olduu gereini gz ard etmeden dersin amalarna uygun ekilde bireyler yetitirilmelidir. niversite retiminden sonra meslek hayatna atlacak olan genlerin kendilerini dzgn bir ekilde ifade etmeleri, estetik beeniye, kltrel birikim ve etkili iletiim becerisine sahip olmalar kendilerini gerekletirmelerinde ve toplumda saygn bir yere sahip olmalarnda olduka nemlidir.

Kaynaka

1. AKYOL, Hayati (2006), Yeni Programa Uygun Trke retim Yntemleri, Kk Yaynclk, Ankara. 2. BATUR, Zekerya (2010), Ana Dili retiminde Gsterge Biliminin Yeri: Ana Dili Ders Kitaplarndaki Szel Metinlerle Grsel Metinleri Btnselliinin Analizi, Turkish Studies, Volume 5/4 Fall. 3. ETN, Aye Ycel, Musa ifti, Aliye Uslu stten, Yasemin Uzun, Derya Eskimen, Halide Gamze nce, Hilmi Demiral (2010), Dil ve Edebiyat retim Yntemleri, Nobel Yaynlar, Ankara. 4. FRENGZ, Mustafa (1988), Trke Eitim ve retiminde nemli Drt lke, Trk Dilinin retim Toplants, Ankara. 5. GZEL Abdurrahman (2006), Edebiyat Eitiminde Amalar ve Bu Amalara Ynelik Yntem, Teknik ve rnek Uygulamalar, Milli Eitim Dergisi, S: 169, s.85 106. 6. KAVCAR, Cahit (1999), Edebiyat ve Eitim, nc Basm, Engin Yaynevi, Ankara. 7. Mill Eitim Bakanl (1998), Lise Ders Programlar, MEB Yaynevi, Ankara. 8. ZARSLAN, Ersin (1988), Yksekretimde Trk Dili retiminin Baz Meseleleri, Trk Dilinin retim Toplants, Ankara. 9. ZBAY, Murat (2006), Trke zel retim Yntemleri II, nc Kitap, Ankara.