HY NHN B NG CON M T KINH I N

V Qu c B C n Bi vi t s 1. K thu t thm - tch - b t trong b t ng th c Cauchy-Schwarz Hm th hai, ngy 25/10/2009, ang h c th th y Nam Dng g i cho ti, th y b o ti so n m t bi v b t ng th c ch nh t ln gi ng cu l c b ton h c. So n m t bi gi ng th khng kh nhng so n lm sao h c sinh n m b t c i u mnh mu n ni th qu th t khng d cht no, ti ph i m t m y ngy ngh v v n ny. Ti ngh, cu l c b , cc b n h c sinh c cc th y d y cho r t nhi u phng php r i, ch ng l gi mnh l i ln gi ng v cc phng php n a, SOS, hay d n bi n, hay EV, . . . chnh l v n khi n ti au u. Sau m y ngy suy ngh, ti quy t nh so n m t bi v b t ng th c kinh i n. L do l g th ti ngh cc b n cng hi u, cc phng php SOS, d n bi n, . . . c tnh thi t th c cao trong gi i ton nhng n u ta c dng chng gi i trong thi h c sinh gi i th th t khng hay. Thi h c sinh gi i l ch n nh ng ng i c sng t o ch khng ph i ch n nh ng ng i gi i dao ba. V n ny xin khng bn nhi u y. V b t ng th c kinh i n, chng ta bi t r t nhi u b t ng th c lo i ny nh: AM-GM, Cauchy-Schwarz, Chebyshev, . . . M i lo i trong chng u c nh ng k thu t s d ng ring, i h i ph i c s t duy t t. N u c th , ti s c g ng gi i thi u h t cc k thu t ny vo nh ng d p khc. Cn trong bi ny, ti xin c gi i thi u m t k thu t m ti v n hay dng - K thu t thm - tch - b t trong b t ng th c Cauchy-Schwarz. Tr c h t xin c nh c l i v b t ng th c Cauchy-Schwarz, n c pht bi u nh sau: V i hai b s th c b t k a1 , a2 , . . . , an v b1 , b2 , . . . , bn , ta c (a2 + a2 + + a2 )(b2 + b2 + + b2 ) (a1 b1 + a2 b2 + + an bn )2 . 1 2 n 1 2 n ng th c x y ra khi v ch khi ai bj = aj bi v i m i i = j. Ta c m t d ng khc c a b t ng th c ny r t hay c s d ng, n c pht bi u nh sau: V i hai b s th c b t k a1 , a2 , . . . , an v b1 , b2 , . . . , bn th a mn bi dng, ta c a2 a2 a2 (a1 + a2 + + an )2 1 + 2 + + n . b1 b2 bn b 1 + b2 + + bn ng th c cng x y ra khi v ch khi ai bj = aj bi v i m i i = j. (Lu l s d ng t t d ng ny, cc b n c n c ci nhn hai chi u) Chng ta b t u b ng v d n gi n sau 1

V d

1. Cho a, b, c l ba s th c dng ty . Ch ng minh r ng bc ca ab a+b+c + + . b + c + 2a c + a + 2b a + b + 2c 4

L i gi i. L i gi i c a bi ton th t n gi n nh sau: S d ng b t ng th c Cauchy-Schwarz, ta c 12 (1 + 1)2 12 + , a+b a+c (a + b) + (a + c) suy ra 1 1 2a + b + c 4 Theo nh gi ny, ta c 1 bc 2a + b + c 4 chnh l i u ph i ch ng minh. L i gi i ny tuy n gi n nhng vi c tm ra n th t khng d . i m c bi t y chnh l vi c pht hi n ra h ng ng th c ab ab + a+b a+c = a + b + c, bc bc + a+b a+c = a+b+c . 4 1 1 + a+b a+c .

c th tm cch tch thch h p cho cc m u s c a cc i l ng bn v tri, t a n l i gi i Cauchy-Schwarz nh trn. y l m t t ng hay v ta c th s d ng n gi i m t s bi ton khc. Sau y l m t v d khc V d 2. Cho a, b, c l cc s th c dng c t ng b ng 3. Ch ng minh r ng 1 1 1 1 + 2 + 2 . 4a2 + b2 + c2 4b + c2 + a2 4c + a2 + b2 2 L i gi i. S d ng t ng nh trn, ta s tm m t h ng ng th c thch h p c th gip ta ch ng minh b t ng th c cho. Cc b n hy n h ng ng th c sau c2 b2 + 2 = 3. a2 + b2 a + c2 T , ta ngh n cch tch 4a2 + b2 + c2 = 2a2 + (a2 + b2 ) + (a2 + c2 ) v s d ng b t ng th c Cauchy-Schwarz nh sau (a + b + c)2 a2 b2 c2 2+ 2 + 2 . 4a2 + b2 + c2 2a a + b2 a + c2

Theo nh gi ny, ta c 9 1 + b2 + c2 a2 + 2a2 b2 c2 + 2 2 +b a + c2 = 9 . 2

4a2

a2

V nh th , b ng cch chia c hai v c a b t ng th c cu i cho 9, ta thu c ngay k t qu c n ch ng minh. Qua hai v d trn, chng ta c th th y k thu t tch nhm n u bi t s d ng kho lo s cho ra nh ng l i gi i hay v c o. Tuy nhin, i khi ta khng th tm ra nh ng h ng ng th c thch h p c th gip ta gi i bi ton. V y lc ny ta nn lm th no? K thu t tch nhm khng cn hi u qu ? Th t ra, ta khng nh t thi t ph i tm cc h ng ng th c m ta cng c th tm cc b t ng th c thch h p (t t nhin l ph i ch t v d ch ng minh) sau khi s d ng Cauchy-Schwarz, ta c th s d ng cc b t ng th c ny hon t t l i gi i. Hai b t ng th c m ti v n th ng s d ng l K t qu 1. V i ba s th c khng m a, b, c ty , ta c b2 c2 a2 + 2 + 2 1; (a) 2a2 + bc 2b + ca 2c + ab ca ab bc + + 1. (b) a2 + 2bc b2 + 2ca c2 + 2ab Vi c ch ng minh hai b t ng th c ny kh n gi n, cc b n c th t ch ng minh. By gi , chng ta hy cng xt v d sau V d 3. Ch ng minh r ng v i m i s th c dng a, b, c, ta u c a2 b2 c2 1 + + . (2a + b)(2a + c) (2b + c)(2b + a) (2c + a)(2c + b) 3 L i gi i. r ng (2a + b)(2a + c) = (2a2 + bc) + a(a + b + c) + a(a + b + c). Do , s d ng b t ng th c Cauchy-Schwarz, ta c (1 + 1 + 1)2 1 1 1 2 + + , (2a + b)(2a + c) 2a + bc a(a + b + c) a(a + b + c) suy ra a2 1 (2a + b)(2a + c) 9 1 = 9 a2 a +2 + bc a+b+c 2 a +2 . 2a2 + bc 2a2

V y, chng ta ch c n ch ng minh b t ng th c sau n a l 2a2 a2 b2 c2 + 2 + 2 1. + bc 2b + ca 2c + ab

chnh l K t qu 1a. M t v d khc cho k thu t tch ny l bi ki m tra cu l c b ton h c nm ngoi V d 4. Cho a, b, c l ba s th c khng m ty . Ch ng minh r ng 1 a2 b2 c2 1 2 + 2 + 2 . 2 2 2 3 3a + (b + c) 3b + (c + a) 3c + (a + b) 2 L i gi i. B t ng th c bn tri kh n gi n, n c suy ra tr c ti p t b t ng th c (x + y)2 3x2 + 3y 2 v i m i x, y 0. By gi , ta s xt n b t ng th c bn ph i, hy phn tch sau 3a2 + (b + c)2 = (a2 + b2 + c2 ) + (2a2 + 2bc). Theo , b t ng th c Cauchy-Schwarz cho ta 3a2 (1 + 1)2 1 1 1 1 2 + 2 2 + 2 . + (b + c)2 a + b2 + c2 2a + 2bc a + b2 + c2 2a + bc

S d ng nh gi ny, ta thu c 1 a2 3a2 + (b + c)2 4 1 = 4 Bi ton c a v ch ng minh b2 c2 a2 + 2 + 2 1. 2a2 + bc 2b + ca 2c + ab chnh l K t qu 1a. K thu t tch nhm th ng cho ta nh ng l i gi i r t p v g n gng. Nhng n u trong tr ng h p ta khng tm c c h ng ng th c l n b t ng th c thch h p tch v nh gi th sao? Lc ny, ta c th s d ng m t k thu t khc l thm - b t. 4 a2 + a2 + b2 + c2 a2 1+ . 2a2 + bc a2 2a2 + bc

V d 5. Cho a, b, c l ba s th c ty th a mn a2 + b2 + c2 = 0. Ch ng minh r ng b2 ca c2 ab a2 bc + 2 + 2 0. a2 + 2b2 + 3c2 b + 2c2 + 3a2 c + 2a2 + 3b2 L i gi i. V i vi c xu t hi n a ph n cc i l ng a2 , b2 , c2 cho ta th y r ng cc i lng bc, ca, ab tr nn l loi. T ta n y ra t ng s d ng nh ng nh gi thch h p lm tri t tiu nh ng i l ng l loi ny. n gi n nh t l s d ng b t ng th c AM-GM, bc b2 + c2 , 2 ca c2 + a2 , 2 ab a2 + b2 . 2

Nh v y, ta ch c n ch ng minh b t ng th c sau l 2y z x 2z x y 2x y z + + 0, x + 2y + 3z y + 2z + 3x z + 2x + 3y trong x = a2 , y = b2 v z = c2 . Ta mu n s d ng b t ng th c CauchySchwarz ch ng minh b t ng th c ny. Nhng c th lm c i u , tr c tin cc t s c a cc phn th c ph i l nh ng s khng m, m y th ta cha bi t ch c c tnh ch t ny (c th l trong ba t s lun c m t s khng dng!). Cho nn c th p d ng c b t ng th c Cauchy-Schwarz, ta nn c ng vo m i phn s m t l ng thch h p m i t s u l s khng m. Ta nn ch n l ng thm vo sao cho cc t s cng nh cng t t d v n 1 khng m. M t cch t nhin, ta ch n c l s thch h p thm vo. Khi 2 , ta vi t l i b t ng th c trn nh sau 1 2x y z + x + 2y + 3z 2 + 2y z x 1 + y + 2z + 3x 2 + 2z x y 1 + z + 2x + 3y 2 3 , 2

5y + x 5z + y 5x + z + + 3. x + 2y + 3z y + 2z + 3x z + 2x + 3y By gi , s d ng b t ng th c Cauchy-Schwarz, ta c 5x + z x + 2y + 3z 36(x + y + z)2 (5x + z)(x + 2y + 3z) .

V y, ta ch c n ch ng minh b t ng th c sau n a l 12(x + y + z)2 (5x + z)(x + 2y + 3z).

Khai tri n ra v thu g n, ta th y r ng b t ng th c ny tng ng v i x2 + y 2 + z 2 xy + yz + zx. M t k t qu quen thu c. 5

V d

6. Cho a, b, c l di ba c nh c a m t tam gic. Ch ng minh r ng a b c + + 1. 3a b + c 3b c + a 3c a + b

L i gi i. Cc t s c a cc phn th c trong b t ng th c u l nh ng s dng, c v nh n u ta p d ng tr c ti p b t ng th c Cauchy-Schwarz th s ra. Nhng n u cc b n th tr c ti p s th y sau khi p d ng l b ng c chi u. By gi , ta hy th b b t m i phn s m t l ng nhng v n m b o t s c a chng dng (ngha l dng nhng cng nh cng t t). V i r ng 4a (3a b + c) = a + b c > 0, ta c th ch n ngay c l ng b b t thch 1 h p l . Khi , ta vi t l i b t ng th c c n ch ng minh nh sau 4 1 a 3a b + c 4 + 1 b 3b c + a 4 + 1 c 3c a + b 4 1 , 4

a+bc b+ca c+ab + + 1. 3a b + c 3b c + a 3c a + b n y, s d ng b t ng th c Cauchy-Schwarz, ta c th a bi ton v ch ng minh (a + b + c)2 (a + b c)(3a b + c). Nhng b t ng th c ny th c ch t chnh l m t h ng ng th c! Cc k thu t thm - tch - b t l nh ng k thu t c b n c a b t ng th c Cauchy-Schwarz hay c s d ng trong thi olympic ton. Tuy nhin, c th s d ng b t ng th c Cauchy-Schwarz hi u qu hn, cc b n khng nn dng ring l t ng k thu t m nn k t h p chng l i. Sau y l hai v d minh h a cho t t ng m vi c bnh lu n xin c dnh cho cc b n V d 7. Cho a, b, c l cc s th c khng m. Ch ng minh r ng a b c 1 + + . 4a + 4b + c 4b + 4c + a 4c + 4a + b 3 L i gi i. Nhn c hai v c a b t ng th c cho 4(a + b + c) v r ng 3ca a(4a + 4b + 4c) = + a, 4a + 4b + c 4a + 4b + c ta c th vi t l i n d ng tng ng l ca a+b+c . 4a + 4b + c 9 Ti p theo, v i phn tch

4a + 4b + c = (2a + b) + (2a + b) + (2b + c), 6

s d ng b t ng th c Cauchy-Schwarz, ta c (1 + 1 + 1)2 1 1 1 + + . 4a + 4b + c 2a + b 2a + b 2b + c Do 1 ca 4a + 4b + c 9 1 = 9 2ca ca + 2a + b 2b + c 2ca bc + 2a + b 2a + b

a+b+c . 9

y chnh l k t qu c n ch ng minh. V d 8. Cho a, b, c l ba s th c ty th a mn a2 + b2 + c2 = 0. Ch ng minh r ng a2 bc b2 ca c2 ab + 2 + 2 0. 4a2 + 4b2 + c2 4b + 4c2 + a2 4c + 4a2 + b2 L i gi i. r ng (2b + c)2 4(a2 bc) 1= 2 . 2 + 4b2 + c2 4a 4a + 4b2 + c2 Do , b t ng th c c n ch ng minh c th vi t l i d i d ng (2b + c)2 (2c + a)2 (2a + b)2 + 2 + 2 3. 4a2 + 4b2 + c2 4b + 4c2 + a2 4c + 4a2 + b2 By gi , s d ng phn tch 4a2 + 4b2 + c2 = (2a2 + 4b2 ) + (c2 + 2a2 ) k t h p v i b t ng th c Cauchy-Schwarz, ta c (2b + c)2 (2b)2 c2 2 + 2 . 4a2 + 4b2 + c2 2a + 4b2 c + 2a2 Theo , ta c 4a2 (2b + c)2 + 4b2 + c2 = Bi ton c ch ng minh xong. Cu i cng, xin nu ra m t s bi t p b n c c th t rn luy n thm 7 2b2 c2 + 2 2 + 2b c + 2a2 2b2 a2 + 2 2 + 2b2 a a + 2b2 a2

= 3.

1. Cho a, b, c l cc s th c khng m. Ch ng minh r ng ab bc ca a+b+c + + . a + 3b + 2c b + 3c + 2a c + 3a + 2b 6 2. Ch ng minh r ng v i m i s th c khng m a, b, c, b t ng th c sau y lun ng 5a2 b2 c2 1 a2 + 2 + 2 . 2 2 + (b + c) 5b + (c + a) 5c + (a + b)2 3 ca ab 3 bc + 2 + 2 . +1 b +1 c +1 4

3. Cho a, b, c l cc s th c ty th a mn a2 + b2 + c2 = 1. Ch ng minh r ng a2

4. Cho a, b, c l cc s th c ty th a mn a2 + b2 + c2 = 1. Ch ng minh r ng 1 1 1 9 + + . 1 bc 1 ca 1 ab 2 5. Cho a, b, c l cc s th c khng m. Ch ng minh r ng 2a2 bc 2b2 ca 2c2 ab + 2 + 2 3. b2 bc + c2 c ca + a2 a ab + b2 6. Cho a, b, c l cc s th c dng. Ch ng minh r ng 2a + b 2b + c 2c + a + + 3. 2a + c 2b + a 2c + b 7. Cho a, b, c l ba s th c ty th a mn a2 + b2 + c2 = 0. Ch ng minh r ng b2 ca c2 ab a2 bc + 2 + 2 0. 2a2 + b2 + c2 2b + c2 + a2 2c + a2 + b2 8. Cho a, b, c, d l cc s th c khng m. Ch ng minh r ng bc cd da ab + + + 0. a + 2b + c b + 2c + d c + 2d + a d + 2a + b 9. Cho a, b, c, d l cc s th c ty th a mn a2 + b2 + c2 + d2 = 1. Ch ng minh r ng 1 8. 1 ab sym 10. V i m i s t nhin n 3, ta t an = n2 n1 . 2n 1 1 , an . Ch ng minh r ng b t ng an

Xt cc s th c ty x1 , x2 , . . . , xn

th c sau lun c th a mn x1 x2 xn n + + + . x2 + x3 x3 + x4 x1 + x2 2

Ti li u
[1] [2] [3] [4] [5] [6] Ph m Kim Hng, Sng t o b t ng th c, nh xu t b n Tri Th c, 2006. Titu Andreescu, Vasile Cirtoaje, Gabriel Dospinescu, Mircea Lascu, Old and New Inequalities, GIL publishing house, 2004. Vasile Cirtoaje, Algebraic Inequalities: Old and New Methods, GIL publishing house, 2006. Vasile Cirtoaje, V Qu c B C n, Tr n Qu c Anh, Inequalities with Beautiful Solutions, to be published. V Qu c B C n, Cosmin Pohoata, Old and New Inequalities, volume 2, GIL publishing house, 2008. V Qu c B C n, Tr n Qu c Anh, B t ng th c v nh ng l i gi i hay, nh xu t b n H N i, 2009.