Prenijeta ili utroena vrijednost sredstava za rad u ekonomiji se naziva amortizacija.

Amortizacija sredstava za rad se izraunava na osnovu: 1) vijeka trajanja sredstava za rad ili 2) radnog uinka sredstava za rad.

Vremenska amortizacija je metod obrauna prenijete vrijednosti sredstava za rad koja se zasniva na predvienom vijeku trajanja sredstava.

U sluaju vee amortizacije od stvarno utroene vrijednosti sredstava za rad uslijedie smanjenje dobiti i stvaranje latentnih rezervi. Obrnuto je pri odreivanju niske amortizacije. Ako je amortizacija manja od stvarno utroene vrijednosti sredstava za rad, uslijedie poveanje dobiti i skriveni gubitak koji se, najkasnije, mora pokriti pri potpunom otpisu sredstava. Vremenska amortizacija, kao obraunski postupak utvrivanja prenijete vrijednosti sredstava za rad, moe biti: 1) ravnomjerna, 2) progresivna, 3) degresivna.

(1) Ravnomjerna vremenska amortizacija pretpostavlja da se sredstva za rad ujednaeno troe u vijeku trajanja. To znai da se u svakoj godini vri jednako godinje optereenje amortizacijom. Ona je, dakle, konstantna po vremenu, ali se po jedinici proizvoda mijenja obrnuto proporcionalno promjeni obima proizvodnje u vijeku trajanja sredstava za rad. Prednost ravnomjerne vremenske amortizacije je u jednostavnom metodu obrauna.

Nabavna vrijednost drobilice za drvni otpad iznosi 980.000, a planirani vijek trajanja je 5 godina. Godinja stopa amortizacije iznosi 20 %. Godine Nabavna vrijednost 1 2 1 980.000 2 980.000 3 980.000 4 980.000 5 980.000 Stopa (%) amortizac. 3 20 20 20 20 20 Amortiza-cija Otpisana vrijednost 4 5 196.000 196.000 196.000 392.000 196.000 598.000 196.000 784.000 196.000 980.000 Sadanja vrijednost 6 784.000 598.000 393.000 196.000 0

(2) Progresivna vremenska amortizacija znai rast amortizacije iz godine u godinu. Pretpostavka je da u svakoj narednoj godini svog trajanja sredstvo za rad ostvaruje vei uinak. Nabavna vrijednost vielisnog cirkulara iznosi 516.000, a planirani vijek trajanja je 5 godina. Primjenjuje se progresivna amortizacija. U prvoj godini stopa amortizacije iznosi 10 %, a zatim raste 5% godinje. Godine Nabavna Stopa (%) Amortiza- Otpisana Sadanja vrijednost amortizac. cija vrijednost vrijednost 1 1 2 3 4 5 2 516.000 516.000 516.000 516.000 516.000 3 10 15 20 25 30 4(2*3) 51.600 77.400 103.200 129.000 154.800 5 51.600 129.000 232.200 361.200 516.000 6(2-5) 464.400 387.000 283.800 154.800 0

degresivna vremenska amortizacija znai opadanje amortizacije iz godine u godinu

Degresivna amortizacija se moe utvrditi na dva naina: 1) primjenom degresivne stope na istu osnovicu ili 2) primjenom iste stope na opadajuu osnovicu ( na sadanju - neotpisanu vrijednost sredstava za rad). Obraun amortizacije primjenom degresivne stope na istu osnovicu Nabavna vrijednost pneumatskog ureaja za usisavanje praine, gasova i piljevine iznosi 2.750.000. Planirani vijek trajanja je 6 godina. Stopa amortizacije u prvoj godini je 30%, a svake naredne godine se smanjuje. Godine Nab. Stopa Amortizacija Otpisana Sad. vrije(1) vrijednost amort. (3) 4(2*3) vrijednost (5) dnost 6(2-5) (2) 1 2.750.000 30 825.000 825.000 1.925.000 2 2.750.000 25 687.500 1.512.500 1.237.500 3 2.750.000 20 550.000 2.062.500 687.500 4 2.750.000 15 412.500 2.475.000 275.000 5 2.750.000 7 192.500 2.667.500 82.500 6 2.750.000 3 82.500 2.750.000 0

Obraun amortizacije primjenom iste stope na opadajuu vrijednost (sadanja vrijednost sredstava za rad).

Nabavna vrijednost maine iznosi 1.890.000, a planirani vijek trajanja je 7 godina. Stopa amortizacije iznosi 50%, primjenjuje se na sadanju vrijednost maine God. Nabavna Stopa Amortizacija Otpisana Sadanja vrijednost amort. vrijednost vrijednost 1 2 3 4 (2x3) 5 6 1 1.890.000 50 945.000 945.000 945.000 2 1.890.000 50 472.500 1.417.500 472.500 3 1.890.000 50 236.250 1.653.750 236.250 4 1.890.000 50 118.125 1.771.875 118.125 5 1.890.000 50 59.063 1.830.938 59.062 6 1.890.000 50 29.531 1.860.469 29.531 7 1.890.000 50 29.531 1.890.000 0

Funkcionalna amortizacija

Kod funkcionalne amortizacije osnov za odreivanje amortizacije jeste aktivni radni vijek sredstava za rad. Ovim metodom obrauna amortizacije prioritet se daje fizikom troenju sredstava za rad, koje je proporcionalno obimu proizvodnje. Vee fiziko troenje maine = vea koliina proizvoda = vea amortizacija

S obzirom da je koliina proizvoda koja se izrauje jednim sredstvom za rad u direktnoj proporciji s aktivnim radnim vijekom, amortizacija se odreuje po jedinici proizvoda. I ovo je, kao i vremenska amortizacija, pretpostavljena veliina prenijete vrijednosti sredstava. Zakonitost: Amortizacija sredstava po jedinici proizvoda prema nabavnoj vrijednosti sredstava za rad u istoj je srazmeri u kojoj je osvareni obim proizvodnje u jedinici vremena u odnosu na moguu proizvodnju u aktivnom vijeku sredstava za rad. Odnosno: Tiq : Ki = Qj : Q Tiq - amortizacija sredstava po jedinici proizvoda Ki nabavna vrijednost sredstava za rad Qj - ostvaren obim u posmatranoj jedinici vremena Q - mogui obim proizvodnje u aktivnom vijeku sredstava za rad Na osnovu navedenog odnosa, iznos amortizacije po jedinici proizvoda se utvruje kao kolinik nabavne vrijednosti sredstva za rad i mogueg obima proizvodnje tim sredstvom u radnom vijeku:

Tiq = Ki Q

Trokovi sredstava za rad (trokovi ukupne amortizacije) u odreenom vremenskom periodu (u toku mjeseca ili godine) utvruju se kao proizvod ostvarenog obima proizvodnje u tom periodu i amortizacije sredstava po jedinici proizvoda:

Ti = Tiq Qj

Nabavna vrijednost krana iznosi 2.480.000. Kran moe da prenese 100.000 km/tona (100.000 km tereta od jedne tone ili 50.000 km tereta od dvije tone itd.). Odreivanje amortizacije u sluaju da je kran u toku mjeseca prenio 1t tereta 250 km, 2t tereta 180 km i 3t tereta 60 km. Dakle: 1) Amortizacija po jednoj toni/km iznosi: Q Tiq = Ki = 2.480.000 = 24,80 100.000 2) Amortizacija u sluaju prenoenja tereta od 2 tone/km iznosi:

Tiq = 2.480.000 = 49,60 50.000 3) Amortizacija u sluaju prenoenja tereta od 3 tone/km iznosi: Tiq = 2.480.000 = 74.40 33.333 Amortizacija u toku mjeseca iznosi: 1. 250 km/t 24,80 = 6.200 2. 180 km/t 49,60 = 8.928 3. 60 km/t 74,40 = 4.464 Svega 19.592

Efektivnost uspjenost organizacije u sticanju i efikasnom korienju raspoloivih resursa radi postizanja postavljenih ciljeva; Efektivnost zavisi od toga: koliko tano organizacija percipira svoje okruenje (1), predvidivosti promjena okruenja (2) i stepena racionalnosti ponaanja organizacije (3). Efikasnost odnos inputa i autputa, kojim se izraava stepen uspjenosti transformisanja inputa u autput. Efektivnost i efikasnost organizacije - nijesu sinonimi!

Efikasnost moe da bude shvaena kao jedan aspekt efektivnosti Odnos ekonomike preduzea i informatike Informacioni sistemi se mogu podijeliti na informacioni sistem za menadere, informacioni sistem proizvodnje, informacioni sistem marketinga, finansijski informacioni sistem, personalni informacioni sistem. Svi navedeni informacioni sistemi treba da omogue jednostavniji i bri protok informacija, s osnovnim ciljem - efikasnijeg donoenja operativnih i, posebno, poslovnih odluka, radi ostvarivanja to veeg ekonomskog uspjeha mezoekonomije. U tom smislu, govorimo o implementaciji informatike u ekonomiku preduzea.

Prema Zakonu o privrednim drutvima postoje etiri oblika privrednih drutava: o o ortako drutvo, komanditno drutvo, drutvo s ogranienom odgovornou i akcionarsko drutvo.

o o

Osim navedenih oblika privrednih drutava u naem privrednom sistemu postoje i drutvena preduzea, javna preduzea i preduzetnici. Ortaka drutva Po svojim karakteristikama, ortako drutvo se ubraja u drutva lica. Karakteriu ga personalna svojstva, poznanstvo i povjerenje lanova. Ulog ortaka u ortako drutvo moe biti u novcu, stvarima i pravima, kao i u radu ili uslugama. Za obaveze ortakog drutva solidarno i neogranieno odgovaraju svi lanovi drutva. Ortako drutvo prestaje da funkcionie u sluaju likvidacije, steaja, otkazom ili iskljuenjem lana drutva. Komanditna drutva Privredno drutvo koje osnivaju dva ili vie fizikih i/ili pravnih lica u svojstvu ortaka, radi obavljanja odreene djelatnosti, pod zajednikim poslovnim imenom, od kojih najmanje jedno lice odgovara neogranieno za njegove obaveze (komplementar), a najmanje jedno lice odgovara ogranieno do visine svog ugovorenog uloga (komanditor). Komanditor ne moe vriti poslovoenje drutva. Ubraja se u drutva lica. Komanditno drutvo za svoje obaveze odgovara cjelokupnom imovinom. Komanditori i komplementari uestvuju u diobi dobiti i snoenju gubitka drutva, srazmerno procentu udjela u drutvu. Komplementar komanditnog drutva ne moe prenijeti cio ili dio svog udjela bez saglasnosti svih komanditora i komplementara. Komanditor komanditnog drutva moe prenijeti dio ili cio svoj udio prodajom, poklonom, nasleem ili na drugi nain. Drutva s ogranienom odgovornou Drutvo s ogranienom odgovornou je privredno drutvo koje osniva jedno ili vie pravnih i/ili fizikih lica radi obavljanja odreene djelatnosti i odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom. Moe imati najvie 50 lanova. Ako se broj lanova drutva s ogranienom odgovornou povea iznad ovog broja ali ne vie od 100 lanova, i ako se taj broj odri u periodu duem od godinu dana, to drutvo se mijenja u formu zatvorenog akcionarskog drutva. Ulog u drutvo s ogranienom odgovornou moe biti novani ili nenovani, ukljuujui i izvreni rad i pruene usluge drutvu. Pravo glasa lanova drutva s ogranienom odgovornou, kao i imovinska prava prema drutvu, ukljuujui i uee u dobiti i raspodjeli likvidacionog vika, srazmerni su udjelima lanova u ukupno uplaenom osnovnom kapitalu drutva, ako osnivakim aktom nije drukije odreeno. lanovi drutva s ogranienom odgovornou ine skuptinu. Drutvo s ogranienom odgovornou moe da ima direktora ili upravni odbor, to se odreuje osnivakim aktom drutva.

Akcionarska drutva (korporacije) Akcionarska drutva su privredna drutva - drutva kapitala, koje osniva jedno ili vie pravnih i/ili fizikih lica u svojstvu akcionara radi obavljanja odreene djelatnosti iji je osnovni kapital utvren i podijeljen na akcije. Akcionari svoje HOV mogu da kupe, prodaju, daju ili primaju kao poklone ili pak da ih nasljeuju. U SAD na korporacije otpada 85% ukupnih prodaja i 66% prihoda. Odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom. Moe biti: o zatvoreno i otvoreno.

Zatvoreno akcionarsko drutvo je drutvo ije se akcije izdaju samo osnivaima ili ogranienom broju drugih lica. Ono moe imati najvie 100 akcionara; Akcionarsko drutvo se smatra otvorenim ako osnivai uine javni poziv za upis i uplatu akcija. Na taj nain se omoguava poveanje osnovnog kapitala drutva. Javna preduzea

Javno preduzee osniva drava ili jedinica lokalne samouprave, a obavlja djelatnost od opteg interesa. Djelatnosti od opteg interesa su djelatnosti u oblasti: proizvodnje, prenosa i distribucije elektrine energije, proizvodnje i prerade uglja, istraivanja, proizvodnje, prerade, transporta i distribucije nafte, prirodnog i tenog gasa, prometa nafte i naftnih derivata, eljeznikog, potanskog i vazdunog saobraaja, telekomunikacija, informisanja, izdavanja udbenika, korienja, upravljanja, zatite i unapreivanja dobara od opteg interesa (vode, putevi, mineralne sirovine, ume, plovne rijeke, jezera, obale, banje, divlja ), kao i komunalne djelatnosti. Organi javnog preduzea su: upravni odbor (kao organ upravljanja), direktor (kao organ poslovoenja) i nadzorni odbor (kao organ nadzora). Statutom preduzea se moe predvidjeti i formiranje izvrnog odbora direktora. Predsjednika i lanove upravnog i nadzornog odbora javnog preduzea imenuje i zareava osniva.

Tipovi tokova reprodukcije Ostvarivanjem ukupnog prihoda omoguuje se otpoinjanje novog toka reprodukcije, koji moe biti zasnovan na: 1) proirenoj osnovi, 2) prostoj osnovi i 3) suenoj osnovi. Normalni tokovi - reprodukcija na proirenoj osnovi:

Normalni tok reprodukcije je zasnovan na proirenoj osnovi kada se ostvaruje dobit i ako se u raspodjeli preduzimake dobiti (neto dobit)(Don) izdvaja kvota za akumulaciju (Da) kao izvor formiranja sopstvenog novanog kapitala (KNS).

Reprodukcija, na proirenoj osnovi, ima svojstvo normalnih tokova, jer su zasnovani na ostvarivanju dobiti kao konanom i ciljnom rezultatu i uslovu rasta proizvodnje Poremeeni tokovi - reprodukcija na prostoj i suenoj osnovi

Reprodukcija, na prostoj osnovi, ako su dobit i gubitak ravni nuli (Do = 0; G = 0), ima svojstvo poremeenih tokova, jer nije zasnovana na ostvarivanju dobiti. Pri reprodukciji na prostoj osnovi ukupan prihod je jednak trokovima, odnosno C=T. Reprodukcija, na suenoj osnovi, ima svojstvo dublje, odnosno duboko poremeenih tokova, jer je zasnovana na ostvarivanju gubitka (G = T - C). Razlikuju se tzv. redovni gubitak i gubitak u supstanci.