AMERKAN MLL ARVLER BELGELERNE GRE ALTMILI YILLARDA TRK BASINI lkelerini Trkiyede temsil eden yabanc diplomatik

misyonlarn birinci grevleri Trk siyasetindeki gelimeleri an be an merkezlerine aktarmak ve temsil ettikleri lkelerle Trkiye arasndaki ilikilerin gidiatn etkileyebilecek her trl hususu rapor etmektir. Ancak sanlann aksine bu raporlar sadece ve sadece Trk siyasi hayatn kapsamayp gnlk hayattan, kltr faaliyetlerine, kltr faaliyetlerden basn yayn lemine kadar son derece geni bir konu yelpazesini ierir. Bu makale ile yaynlanmakta olan belgeler altml yllarn popler gazetelerinden Yeni stanbul, Akam, Tercman gazeteleri ve Yn, Akis dergileriyle ilgilidir. Yeni stanbul ve Tercman ile ilgili belgelerin ilgin yanlar gazete ynetimlerinin ileriye dnk planlarn Amerikan Bakonsolosluu yetkilileri ile paylamalardr. Bu belgelerin dier bir ilgin yan Amerikan Bakonsolosluunun bu dergi ve gazetelerle ilgili yorum ve tespitleridir.

TERCMAN LE LGL BELGE1

Amerikan Bakonsolosluu, stanbul 12 Nisan 1967 Konu: Tercman Tiraj Arttrmak in Presler Satn alyor Tercman' yaynlayan 33 yandaki alkan iadam Kemal Ilcak 11 Nisan tarihinde ngiltere'den be yeni Web Ofset bask makinesi aldn syledi. Makineler Mays aynda teslim edilecek ve muhtemelen Haziran ay ortasnda iler durumda olacak. Presler saatte sekiz sayfalk 25.000 gazete basma kapasitesine sahipler. Preslerden iki tanesi halihazrda kullanlan kiralk makinelerin yerine gazetenin stanbul'daki merkez tesislerine yerletirilecek. Dier Ankara, zmir ve Adana'ya yerletirilecek
1

NARA, RG 59 General Records of the Department of State-General Foreign Policy Files 1967-1969 Box 394, 12 Nisan 1967 tarih PPB 9 TUR POL 12 TUR sayl belge.

ve stanbul'da hazrlanan plakalardan bask yapacak. Bu yeni blgesel tesisler hem datm maliyetlerini azaltacak, hem de Tercman'n uzak ky ve ehirlerde, zellikle Dou Anadolu'da yaayan okurlara, Hrriyet hari, rakiplerinden nce erimesini salayacaktr. Bu tevsii uzun zamandan beri planlanmt ancak finansman salamadaki glkler nedeniyle gecikmiti. Ilcak'a gre, gerekli finansman Ziraat Bankas'ndan alnan iki milyon Lira kredi ile Ilcak ailesinin orta Henri Maoro'nun ayn tutardaki sermaye yatrm ile nihayet saland. En son aklanan resm tiraj rakamlarna gre (ubat 1967 rakamlar) Tercman 200.000lik snr at ve 206.317lik bir tirajla mill gazeteler arasnda ikinci sraya ykseldi. Ilcak, gazetenin grnmn iyiletirecek ve datmn hzlandracak yeni presler sayesinde tiraj daha da arttrlabileceine ve bir yl iinde iki prese daha ihtiyac olabileceine inanmaktadr. Tercman 539.401 nshalk bir tiraj ile Hrriyet'in imdilik elinde skca tuttuu bir numaral mevkiiyi hedeflemektedir. Trkiye'de faaliyet gsteren Amerikan irketlerinin Tercman'a yeterli ilan vermediklerinden daima ikyet eden Ilcak imdi ise ykselen tirajnn ayn irketleri reklam btelerinden daha geni bir pay Tercman'a ayrmaya zorlayacan mit etmektedir. Bu arada Ilcak gazetecilik dndaki faaliyetlerine devam etmektedir. Bunlar arasnda bir ithalat-ihracat irketi ve gayrimenkul yatrmlar var. Hepsi de gayet baarl. YORUM: Ilcak Babakan Demirel'i yaklak ayda bir kere Ankara'da ziyaret etmekte, gazetesi Demirel hkmetine kuvvetli destek vermeye devam etmekte. Bylece gazetenin tirajndaki bir art basnn hkmete verdii destei arttracaktr. Mamafih Tercman okurlarnn her halkrda APyi destekledikleri de ok muhtemel. Tercman' dier hkmet yanls stanbul gazetelerinden ayran zellik AP'nin poplaritesinin dayand Menderes mistiini galiba kapm olmasdr. AP'nin yarresm yayn organ Son Havadis'in aksine Tercman AP izgisini mdafaa etme 2

amacyla polemiklere girmekten srekli kanmakta;

en byk rakibi Hrriyet'in

aksine ke yazarlar kullanmakta; Haber'in aksine muhafazakr bak geni bir ekilde ortaya koyan durumlardan kanmakta; Yeni stanbul, [Babalide] Sabah ve Bugn'n aksine din konulara nem vermekte ancak dengeli bir tutum izlemekte. Bu gazetenin belirgin vasflarndan olan slm fanatizmi ve Trk rkl eilimlerinden bilinli bir ekilde kanmakta. Tercman'n yayn siyasetinin baarl olmasn salayan forml tekil eden esas unsurlar unlar: mill ve uluslararas haberleri stanbulun en ciddi gnlk gazeteleri olarak kabul edilen Cumhuriyet, Yeni Gazete ve Milliyet kadar ciddi bir ekilde deerlendirme; kanunlarn msaade ettii lde Menderes'ten ara sra saygl bir ekilde sz etme; din konulara saygl ancak fazla gze batmayacak bir ekilde yer verme ve bayazlarda ara sra din konular tartma; Atatrk'n dil inklb ile din inklplarna olduka zeki ve ll bir ekilde muhalif olma; CHP ve zellikle partinin lideri smet nn'y iddetli eletirme; AP'yi destekleme; zel sektr destekleme ve Komnizme muhalefet yapma. Tercman'n Birleik Amerika'ya kar dostane bir tavr var. Sk sk Amerika yanls haberlere yer vermekte ancak ou zaman Amerika aleyhtar bir karikatr dizisini de devam ettirmekte. Genel olarak Tercman'n forml, Trk terimlerine gre, lml muhafazkar olarak tanmlanabilir. Daha fazla okur elde etmedeki baars da geni saydaki okur yazar Trklerin halihazrdaki durumlar hakknda byk lde fikir vermektedir.

YEN STANBUL LE LGL BELGELER2

Amerikan Bakonsolosluu stanbul 27 Austos 1968 Grme Notu tirak edenler: Erol Dall, Genel Yayn ve Yaz leri Mdr, Yeni stanbul, W. Demitz, Enformasyon Memuru Vekili, Richard G. Brown, Siyaset Memuru.

Dall, Kayhan Salamerle birlikte Genel Yayn ve Yaz leri Mdrln yrtt Yeni stanbulun gelecei iin yaptklar planlar tartt. Tirajn 90.000e ulatn (hatta Ruslar sayesinde belki bu ay 150.000), gazeteye daha ciddi bir vasf vermeden nce bir dereceye kadar sansasyonel bir yayn izgisi srdrerek nmzdeki birka ay iinde tiraj daha da ykseltmeyi mit ettiklerini syledi. ekoslovakyann SSCB tarafndan igal edilmesi nedeniyle Trkiyenin, ilikilerinde belki baz dzenlemeler gerektirse de, NATO yesi kalmas gerektiini vurgulayan bugnk bayazy tarttk.3 Dall bayazlara bazen katkda bulunduunu, fakat bu bayaznn (eski Akis mensubu ve imdi ke yazar Kurtul Altuun bro amiri olduu) Ankarada yazldn ima etti. Dall Yeni stanbulun Cumhuriyet kadar ar solda olmayacan fakat daha ok lml solcu Milliyetle rekabet edeceini syledi. Milliyetle hkmet yanls sansasyoncu Hrriyet arasnda bir boluk mevcut olduuna mutabkt. Bu boluu Yeni stanbul baarl bir ekilde doldurabilirdi. Sonra byle bir boluu bilinli olarak aradn ve orada bulduunu ekledi. (phesiz Yeni stanbulu hem siyasi renk, hem de tiraj asndan Milliyet ile Hrriyet arasnda 200.000 600.000 bir yere getirmek istiyor)

NARA, RG 50 Box 394, State Dept Records, Central Foreign Policy Files 1967-1969, 10 Eyll 1968 tarih PPB 9 TUR sayl belge ve ekindeki 27 Austos 1968 tarihli grme tutana. 3 Paktlar ve lkeler, Yeni stanbul, 27 Austos 1968.

Dall bu sabah Cumhuriyetten Ylmaz etinerin kendisini ziyaret ettiini syledi. etiner kendisine uzun yllar Yaz leri Mdr olduu Cumhuriyeti zlediini syledi. Bulunduu yeni mevkiinin kendisine verdii imknlardan ok memnun olmasna ramen, eski gazetesinin kilit mevkilerinde bulunan birok alann kaybetmesinden dolay glklerle kar karya olmasndan dolay zlmt. Cumhuriyetin editrlk mesuliyetlerinin birounun Genel Yayn Mdr Ecvet Gresinin zerinde olduunu, gen ve nispeten tecrbesiz Mehmet Barlasn ise D Haberler Mdr Salamerin mesuliyetlerini devraldn syledi. Dallya gre, Trk Dileri Bakanlnn teleksini kullanarak Pragdan Yeni stanbula haber gnderen Salamer ekoslovakya krizini izlemekte ok baarl olmutu. Dall, Yeni stanbulun Cumhuriyetten gelen kendisi, Salamer ve dier gazetecilerin dnda daha fazla tecrbeli gazetecilere ihtiyac olduunu syledi. Dall Yeni stanbulun sahibinin tam desteiyle, bata Tercmann mkemmel spor blmnden olmak zere, dier gazetelerden gazeteci toplamaya altn da ekledi. Dall sendika tarafndan belirlenen artlar yznden gazetecilik okullarndan yeni mezun olanlarn ie alnmalarnn ok zor olduunu syledi. Dallnn dediine gre Yeni stanbul uzun vadede baarl olmay hedefliyor. Bu yzden gazeteyi hanmlarn okumas iin kocalarn gazeteyi eve getirmelerini salayacak tefrika romanlar yaynlamaya devam edecek. Bylece ocuklar Yeni stanbulu evlerde de grebilecekler. Tefrikalar ayn zamanda Anadoludaki kyller gibi bo vakitleri ok ve elence imknlar az olanlar iin de cezbedicidir. Dallya gre Hrriyet basit ve dzgn yaz slbu, cinayet ve seks haberlerinin bolluu nedeniyle Anadoluda ok baarl olmutu. Anadoluda en abuk byyen gazete ise fanatik din grleri nedeniyle bir tehlike tekil eden Bugnd. Yeni stanbulun lml bir etkisi olacan ummaktadr. Eer Trabzonda ve daha sonra dier Dou illerinde ilk baslan gazete olabilirse, sabah sokaklarda sata kan ilk gazete olarak piyasay ele geirecektir. Dall, Yeni stanbulu gerek bir mill gazeteye dntrmeyi istediini syledi.

YEN STANBUL LE LGL BELGE4 Amerikan Bakonsolosluu 10 Eyll 1968 Konu: Yeni stanbul Ar Sadan Ortann Soluna Yeni stanbul, bir yl nce stanbulda yaynlanan ar sa grl gazeteden biriydi. O zaman bir yanda olan Bugn (3 Eyll 1968 tarihinde 80.000 tiraj olduunu iddia ediyordu. Halbuki %30 iadesi vard ve amac tiraj 150.000e kartp komnist gazeteleri amakt) ve (geen yl 15.000in zerine kamayan) Babalide Sabah gibi slm ycelten Yeni stanbul (geen seneki 26.000lik tirajn imdi mislinden fazlaya katlad) aznlklara, masonlara ve Trkiyeye kar dzenlenen yabanc komplolara kar sansasyonel saldrlarda uzmanlamt. Gazete zaman zaman Amerika, zaman zaman da AP aleyhtaryd; yabanc dmanl rengini tayan bir tepki gazetesiydi. Trk hayatn etkileyen neredeyse her ey, aralarnda ban slma gre rten bir kadn yazarn da yer ald, Yeni stanbul yazarlar tarafndan slma gre tefsir ediliyordu. Solcu Cumhuriyet gazetesinden Yeni stanbula transfer olan mini etekli bir gen bayana gre yeni Yeni stanbulun sahibi, hl tiraj arttrmann sihirli formln arayan ayn adam: Kemal Uzan. Bu bayann raporu dzenleyen Konsolosluk yetkilisine sylediine gre, Uzan eski alanlar tarafndan masonlar tehir eden tefrikalarn gazete iin iyi olacana kolaylkla ikna edilen lgn bir adam. Bu bir ie yaramaynca gazeteyi daha nce muhafazakr Tercman gazetesinde alan (ve imdi Tercmana dnen) CHP yesi Oktay Verelin ynetimine teslim etti. Verel, Konsolosluk yetkilisine Yeni stanbulda daha lml bir siyaset gdeceini syledi ve bir sre byle bir siyaset gtt. Geri mason aleyhtar tefrikalar devam etti ancak bunlar zamanla azald ve sonra terk edildi, fakat sansasyonel yazlar devam etti. Bunlar arasnda zaman zaman aznlk, hkmet veya Amerika aleyhtar lezzetli yazlar da vard. Uzun bir Ermeni aleyhtar tefrika daha yeni sona erdi.5 Ankara
4

NARA, RG59, Box 394, State Department Records, Central Foreign Policy Files, 1967-1969, 10 Eyll 1968 tarih ve PPB 9 TUR sayl belge ve ekindeki 27 Austos 1968 tarihli grme tutana. 5 Ermeni Meselesi ve Perde Arkas, Yeni stanbul, 8 Temmuz - 16 Austos 1968.

kkenli, CHP yanls Akisler stunu balkl stunun yazar Kurtul Altu APyi ve onu destekleyen Amerikan Bykeliliini eletiren baz yazlar yaynlad. Yeni stanbul daha sonra 8 Temmuz 1968 tarihinde Amerikan Bykelisi Parker Hartn Amerikann en byk casusluk ajans CIAe gnderdii gizli belgeleri yaynlad. Belgeler yldz ykselen popler genlik lideri, eski TMTF D Mnasebetler Mdr Deniz Gkkla yaplan Amerikay ziyaret teklifi ile ilgiliydi.6 Elbette ngilizce okuyabilen Yeni stanbul okurlar, bu belge fotokopilerinin Birleik Amerikann Kltr ve Eitim Mbadelesi program erevesinde bir yabanc ziyaretinin ABDye davet edilmesi konusunda Dileri Bakanl ve dier kurumlara gnderilen tasnif d (mahrem olmayan) telgraflar olduunu grebilirler. Fakat Yeni stanbul [bu haber sayesinde] iki veya gn sreyle aynen ar solcu Akam gazetesi kadar okundu. Bu olaydan az sonra Cumhuriyetin D Haberler Mdr Kayhan Salamer Konsolosluk yetkilisine, Cumhuriyetin Sorumlu Yaz leri Mdr Erol Dall ile kendisine altar bin lira maa gibi mstesna bir cretle Yeni stanbulun ortak Genel Yayn Mdrlnn teklif edildiini syledi. Gazete sahibi kendilerine, tiraj arttrdklar srece, personel almada ve gazetenin izgisini belirlemede tam serbesti veriyordu.7 Salamer Yeni stanbulun gizli belgeleriyle alay etti ve kendi idaresinde bu gibi samalklarn meydana gelmeyeceine sz verdi. Salamer ve Dallya gre Yeni stanbul eskisine kyasla daha sorumluluk sahibi olacak ve Cumhuriyet kadar ar solcu olmayacak. Gazete halen AP aleyhtar izgidedir fakat Salamer ve Dall ynetimi devraldklarndan beri Amerikan aleyhtar bir eilim yoktur. 5 Eyll 1968 tarihinde de Yeni stanbulun Amerikay tenkit eden yazar Nizamettin Nazif Tepedelenliolu, zmir limannda bulunan USS Chelton sava gemisinde dzenlenen basn toplantsnda scak bir ekilde karlandktan sonra Amerikan donanmas ve denizcilerini ven, donanmaya ve denizcilere ho geldiniz eklinde seslenen bir yaz yazd.8

Erdoan Arpnar, Amerika, Trk Genlik Kurulularna el atm, Yeni stanbul, 8 Temmuz 1968 / Genlik CIAy telin etti, Yeni stanbul, 9 Temmuz 1968 / Bu irkin Amerikal oyunudur, Yeni stanbul, 10 Temmuz 1968 / Gizli Tekilat CIA, TMTFyi sabote etti, Yeni stanbul, 11 Temmuz 1968. 7 Gazete bu ynetim deiikliini 9 Austos 1968 tarihinde ilan etti. 8 Nizamettin Nazif Tepedelenliolu, Amerikann Chelton gemisi, Albay Gibson ve Denizcileri, Yeni stanbul, 5 Eyll 1968.

Yeni stanbul yn deitirdi

Bundan yl nce idi. Yeni stanbul Gazetesi el deitirmi, gazete, karsnn paras ile servet yapm Kemal Uzann mal olmutu. Kemal Uzan gen yanda eline emek sarfetmeden pek ok paralar getii iin kendini pek zeki addediyordu. Bu zan ile perde arkasnda kalmay tercih etmi, kudurduu brakmt. Kemal Uzan gazeteyi aldktan ksa bir sre sonra, eitli ticari oyunlarla Yeni stanbulun kurucusu Habib Edip Trehandan gazetenin tesislerini de ele geirmei baarm, o tarihlerde gazetede alan gazetecilerin ilerine teker teker son vermiti. Ancak bu temizlik srasnda fikir iilerine kanuni haklar olan kdem tazminatlarnn kuruunu demedi. Babliye yerleen sonuncu mteahhit patron Kemal Uzan, bylece daha ilk admda mahkemelere dt, hkimlerin huzuruna karak kdeme hak kazanm gazetecilerin haklarn vermeye mecbur edildi. Zaman ilerliyor, balangta kendisini eski bir Demokrat Partili ve milliyeti mukaddesat olarak gsterme abas iinde bulunan Kemal Uzan, daha sonralar, iktidar partisini ypratmak gayretiyle Babakan Demirel ve hkmetine en akla gelmez sulamalarda bulunuyor, hkmeti ve Adalet Partisini merhum Babakan Menderes ile eski Demokrat Partilerine kar imi gibi tantmak istiyordu. Kemal Uzan kendisine uzun bir sre milliyeti, muhafazakr ve mukaddesat bir gazete patronu hviyeti vermiti. Bu hviyeti ile de okuyucuyu belirli bir zaman iin aldatmay baarmt. Ancak ne var ki bir sre sonra Uzann maskesi aaya decek ve hakiki ehresi ortaya kacakt. Nitekim de yle oldu. Yeni stanbulda temizlik tekrar balad. Gen bir milliyeti yazar

Yeni Gazetecilik Limited

irketinin bana kardei Yavuz Uzan getirerek gazetenin imtiyazn ona

Fikirleri ve yazlar ahsi menfaatlerim ile badamyor gerekesi ile Kemal

Uzan tarafndan gazeteden uzaklatrld. Bu gen yazar, Bayazar Prof. Orhan Turan ile Atiye Keskin, Osman Yksel Serdengeti ve Tark Burann ayrlmalar takip etti. Kemal Uzan bu ayrlmalarla da yetinmedi. Gazetenin Genel Yayn Mdr

Ahmet G. Elgin ile Yaz leri Mdr Ycel Hacalolunun iine de son verdirdi. O Ycel Hacalolu ki Uzann kaprisi ile neredilen tedbirler kanununa aykr bir yazdan dolay on ay hapis cezasna arptrlmt, imdi gznn yana baklmadan kap dar ediliyordu. Temizlik mteahhit patrona gre bitmemiti. stanbuldan muhabir Hulusi Yavalarn, Ankaradan parlmento muhabiri Tanzer Grsunun ilerine son verildi. MP Genel dare Kurulu yesi olan Ankara temsilcisi stikll Yaradl, rtbe tenzili suretiyle dare Mdrlne getirildi. Uzaklatrlan bu fikir iilerinin yerlerine CHPli Oktay Verel, Kurtul Altu, TPli Teoman Erel, Gneri Cvaolu, Erdoan Tokmakolu, Necdet ardak gibi gazeteciler getirilirken, yazarlardan Hce Mnevver Ayal da gazeteden uzaklamak mecburiyetinde brakld. Artk Yeni stanbul, karsnn serveti ile zengin olan mteahhit patron Kemal Uzann ellerinde, zellikle CHP ve sola kaymt. Ve bundan sonra bir Son Havadisin deil, bir Ulusun rakibi olacakt. Baln kenarnda Muhafazakr, mukaddesat ve Milliyeti gazete slogan bulunan Yeni stanbulun devaml yn deitiren mteahhit patronu Kemal Uzann midesinden ve kesesinden baka bir ideoloji tanmad anlalyordu Yakn bir gelecekte Kemal Uzann yeni yeni oyunlarna ahit olacak, hatta Yeni stanbul gazetesinin

Ulus

Gazetesi

matbaasnda

baslmaya

baladn

grdmzde hi hayret etmememiz gerekecektir.9

Biz Neyi Savunuyoruz?

Yeni stanbul Gazetesi, Trk basnnda hibir yayn organna nasip olmayan bir okuyucu kitlesinin, sevgisini, sempatisini zerinde toplayarak, sekiz ay gibi ksa bir sre iinde Trkiyenin en yksek tiraj yapan gazetelerinden biri haline gelmi bulunuyor.

Yeni stanbul yn deitirdi, Politika, 5 ubat 1968.

Trk basnnda, okuyucudan bu derece, ksa bir sre iinde, bylesine olumlu not alan yayn organnn elbette okuyucularnn zihinlerinde dmlenmi bir takm sorulara cevap bulmas gerekmektedir. Yeni stanbul Gazetesi, Bablinin en eski gazetelerinden biri, ama en ok satan gazetelerinden biri deildi. Son sekiz ay iinde ard ardna sralanan hamleler, kadrolarda yaplan deiiklikler, Yeni stanbulu bir bakma fikir platformunda hkmleri tartlan, kamuoyunu etkileyen ve artk baa green gazete mertebesine ulatrd. Bir kere, kesin olarak belirtmek zorundayz ki, Yeni stanbul Gazetesinin teden beri bilinen deimez nitelii, milliyetiliidir. Bu gazete, Trk basnnda demode olmu, 19. asr milliyetiliini deil, ama, modern milliyetilik anlaynn altnda ulusumuzun karlarn kaytsz, artsz, ve hi taviz vermeden savunmaa kararl ve srarl bulunmaktadr. Bilinmelidir ki, Yeni stanbul Kemalizmin dnda tm

zm lere

sempati

beslememekte. Trk ulusunun karlarn ancak ve ancak, Atatrklk, prensipleri ve demokratik yntem Anayasa ilkeleri iinde korunabileceine inanmaktadr. Bu gazete, Trkiyenin kaderini bugn ellerinde bulunduranlar yeteneksiz, samimiyetsiz bulduu iin belirgin nitelii muhalefet olan ama tarafsz bir halk gazetesidir. Yayn politikasnda Yeni stanbul iin nemli olan okuyucularna, en taze, en renkli haberleri ulatrmak, bunun yan sra lkenin sorunlarna zm yolu gstermektir. Yeni stanbulu ynetenler sosyal adalete, lkenin bamszlna, demokratik rejime, insan haklarna yrekten inanmlardr. Dinimizin, siyaset pazarnda bir ticari meta gibi kullanlmasna asla rza gstermezler. Atatrkn koyduu Laiklik ilkesini uurlu bir ekilde savunurlar. Yeni stanbulun d politika grleri, yle sanyoruz ki, ulusumuzun ounluunu tekil edenlerin dncelerini yanstmaktadr. lkemizin bamszlna kar, 10

nereden gelirse gelsin, her trl harekete byk bir cesaretle kar konulacaktr. Gerek Doulu, gerekse Batl komularmzla olan ilikilerimizin, yararlarmz asndan deerlendirilmesini yapmay ve ona gre vaziyet almay prensip kabul ediyoruz. rnein, Batl antlamalar iinde NATO bizim iin, ok yan slh edilmesi gereken Batl bir ittifaktr, ama NATO olmasa da, Trkiye var olmakta devam edecektir. Bu ksa, fakat Ana noktalarn okuyucularmz tarafndan bilinmesinde, saysz faydalar grmekteyiz. Yeni stanbul, milliyeti, devrimci, Atatrk, sosyal adaleti, bir gazete olarak fikir pltformunda, tarafsz haber, renkli muhteva, Albenisi olan tertibiyle gazetecilik alannda, mcadeleci kiilii iinde, savaa devam edecektir. yle sanyoruz ki, Yeni stanbul okuyucular, bu satrlar okuduktan sonra, Yeni stanbulun istikrarl bir politika iinde, kendi hizmetlerine devam edeceine byk inan hissi duyacaklardr...10

10

Yeni stanbul, Biz Neyi Savunuyoruz, Yeni stanbul, 13 Austos 1968.

11

AKS LE LGL BELGE11

AMERKAN BYKELL, ANKARA 5 Ocak 1968 Konu: Akis'in lm Trkiye'nin haftalk siyaset dergisi Akis 1968 yl ba itibariyle yaynn durduracan ilan etti. Akise ilginin azalmasnn birok nedeni vardr. Daha nce olduu gibi smet nn [artk] haber deeri olan bir ahsiyet deil. Akis ou zaman [smet] Paa'nn ne dndn renmek iin satn alnyordu. Genellikle Paa'nn Akis'i yaynlayan damad Metin Toker'e bilgi szdrd veya dergiyi balon haber uurmak iin kulland kabul edilirdi. Gnlk basnda siyasi yorumlarn oalmasyla birlikte haftalk siyasi dergiler gittike daha az popler olmakta. Toker, etkili Milliyet gazetesinde stun sahibi olmasndan ve Demirel hkmetinin Akis'in ac tenkitlerine maruz kalan Menderes hkmeti kadar kolay bir hedef olmamasndan etkilenerek yayna son vermi olabilir. Hem CHP, hem de AP'deki siyasi gzlemciler (CHP Genel Sekreteri Blent Ecevit dahil olmak zere) Akis'in halihazr tirajnn on binin altnda olduuna inanmaktalar. Baz gzlemciler Akis'in kapanma sebebini Toker'in daha krl bir geim ekli aramas, Kim (ortann solu CHP) ve Ant'n (TP yanls) Akis'in okur kitlesine derin bir ekilde nfuz etmelerine balamaktalar. Akis'in 31 Aralk 1967 tarihli son nshasnda derginin hikyesi yer almakla.12 Akis zlenecektir. Kim, Ant, Yn ve Yarn dergileri gibi sadece bir haftalk siyaset dergisinden tesinde bir eydi. Bir messeseydi. Dedikodu stunu daima az sulandrc ve genellikle doru idi. Tiyatro ve mzik tenkitleri yksek vasfl yazlard.
11

NARA, RG General Records of the Department of State General Foreign Policy Files 1967-1969 Box 394, 5 Ocak 1968 tarih PPB 9 TUR sayl belge. 12 Akisin Hikayesi, Akis, say 12, 31 Aralk 1967, s. 16-20.

12

Trk liderleriyle ilgili biyografik bilgiler de faydal idi. Time modeline gre hazrlanm dikkati eken bir format ve gazetecilik slbu vard. Konu sorumsuz gazetecilik bile olsa bile hibir zaman hassas konulara parmak basmaktan kanmad. En son saldrlar genellikle TPe ve liderlerinden Behice Borana karyd. Borana kar dmanlarn sevince boacak bir slpla yaplan saldrlar ahsi kapitalist eilimlerini tehir eden yazlard. Amerikan hkmeti ve Trkiyedeki Amerikan varl favori hedefleri arasndayd. Zaman zaman Akisin yorumlar muzip iftiralar lemine de indi. zellikle Kbrs krizinin cereyan ettii 1964 yaznda, nc nn Koalisyonunun istifa ettii 1965 ylnn ubat aynda ve Dickson mektubu olaynn ortaya kt 1966 ylnn Temmuz aynda.13 Derginin sk sk stnde durduu konulardan biri elde ok zayf delil olmasna ramen Amerikan hkmeti-CIAnin Trkiyenin iilerine kt bir ekilde kart iddiasyd. Bir yl kadar nce Metin Toker ve kars ciddi bir trafik kazas geirmi, Amerikan TUSLOG Hastanesine kaldrlm ve Bayan Tokerin hayat burada kurtarlmt. Ertesi hafta Toker Amerikan Hastanesinin etkinliini lykyla takdir ettiini ancak bunun Amerikan Hkmetinin siyasetini beendii anlamn tamadn ifade eden bir yaz yaynlamt. Byle bir beyann drstlnn kant olduuna inanyordu. Gelecek hafta Akisin son saysn kartyoruz ve 1968ten itibaren [kan] bu derginin yaynna son veriyoruz. Bu haberi bildirirken iimde hissi bir ezikliin bulunduunu tahmin etmek zor deildir. Bata Metin Toker, benim ve arkadalarmzdan bir ounun ilk ocuumuz AKStir. AKS, ocuklarmzn hepsinden evvel dodu, bizim elimizde byd. Genliimiz uzun yllarn o ald bize ok meakkat taddrd, fakat verdii eref, iftihar vesilesi, mutluluk bunlarn hepsinden stn oldu. AKS ile Trkiyede ciddi aktalite dergisi eidinin temelini attk, 100 bin tirajn stne kan ilk Trk dergisi olduk, bir derginin memleket siyas hayatnda yerini gsterdik ve kamuoyu zerindeki tesirini belli ettik.

Dickson mektubu olay udur. Tabii senatr Haydar Tunkanat bir Trk ajannn Trkiyede grevli E.M. rumuzlu bir Amerikalya verdii, onun da Trkiyede ayrlm olan Amerikan Bykelilii Kara Ataesi Albay Dicksona bir mektup ekinde yollad Trkiyedeki gelimelerle ilgili bir raporu ele geirmi ve bunu kamuya aklamt. Bkz. Bir Zabta Vakas!, Akis, Cilt XXXVI, say 630, 16 Temmuz 1966, s. 4-7.

13

13

Bugn AKSin yaynna son vermemizdeki sebep ne ilgisizlik, ne satszlktr. AKSin son aylardaki tiraj ortalamas 23 bindir. Ancak bu ve buna eklenebilen reklm portfy AKSi arzuladmz bir dergi olarak karabilmemize yeterli deildir. inde yaadmz devrin bir zellii, basnn bir byk endstri haline gelmi olmasdr. Bir derginin tek bana bir messese olarak yaayabildii gnler geride kalmtr. Dnmek lzmdr ki Colliers kapand zaman tiraj buuk milyondu. Fakat reklm kifayetsizlii, sat tesirsiz klmaktadr. AKSin bugnk halinde aylk masraf 100 bin lira stndedir. Halbuki AKS yeni hamlelere ihtiya gsteriyordu. Trkiyedeki dergiler artk ancak ofset baskyla yaayabilecekler, geliebileceklerdir. Bir ofset rotatif tesisi ise en az 2 milyon liralk sermayeyi gerektirmektedir. AKSin yaynn tatil ederken byle bir dergiyi karabilmenin madd artlarn hazrlama yolunda almalara balanm bulunulmaktadr. AKSin gelecek son saysnda AKSin Hikyesini bulacaksnz. Bu hikye daima, Trk Basnnn en ilgi ekici sayfalarn tekil edecektir.14

14

Kurtul Altu, Akisden size, Akis, say 11, 25 Aralk 1967.

14

YN LE LGL BELGE15

AMERKAN BYKELL, ANKARA 12 Temmuz 1967

Konu: Ynn lm

Ar solcu Yn dergisi Temmuz aynn ilk haftasnda haftalk yaynna son verdiini ve bundan byle gnlk yaynlanacan ilan etti.16 Gnlk olarak yeniden yaynlanmas ile ilgili hibir iaret yok, birok siyasi gzlemci de derginin siyaset sahnesinden silindiine inanyor. Dergiye sk sk katkda bulunan yazarlardan lhan Seluk bile Ynden yeni kavramlar topluma sokmu ve fazlasyla eskimi tabularn itibarn yok eden gemie ait bir yaratk olarak bahsetti.17 CHP yanls Kim ise Ynn daha iyi sosyal ve ekonomik artlarn yerlemesi iin yn belirleyici baz kavramlarn nc kolu olarak Trkiyenin siyasi tarihinde istisnai bir yere sahip olduunu yazd. AP ve GP yanls Yarn ise Ynn kapann okur saysnn azalmasna ve sol harekette bir blnme olmasna balad. APli kaynaklar Yn olarak bilinen grubun Kim gibi kanallardan ortann solu CHPye nfuz etmeye ve CHPyi gerek bir sosyalist parti haline dntrmeye alacan bildirdi. Byle beyanlar CHP ve ortann solu liderlerinin saygnln ypratmay amalayabilir ancak gemite Ynn Genel Sekreter Blent Ecevite verdii destein nda bylesi bir gelime muhtemeldir. Yn grubu mensuplarnn siyasi grlerini ifade etmeye ve faaliyetlerini bir ekilde yrtmeye devam edecekleri muhakkak beklenebilir. Bu grup, solun Trkiyede kabul edilebilmesi iin belirleyici bir rol oynad. Aralk 1961de yaynlanan Ynn ilk says 20.000 nsha basld ve tamam ilk gn satld. kinci says 50.000 nsha basld. Be yl boyunca Yn rencilerin popler bir maskotuydu. renciler dergiyi otobslerde tar, halka ak yerlerde okumay tercih
15

eder

veya

konumalarda

dergideki

yazlardan

atflarda

bulunurlard.

NARA, RG 59 General Records of the Department of State-General Foreign Policy Files 1967-1969 Box 394, 12 Temmuz 1967 tarih PPB 9 POL 12 TUR sayl belge. 16 Bir derginin hikayesi, Yn, 30 Haziran 1967, s. 8-9. 17 lhan Seluk, YN iin, Cumhuriyet, 1 Temmuz 1967.

15

Poplaritesi 1967 ylnda hzla dmeye balad. En son tiraj 15.000in altnda olduu tahmin ediliyordu. yle olmasna ramen derginin kapan allmam ekilde ani oldu. Birok siyasi gzlemci kapanla ilgili tam hikyenin henz bilinmedii konusunda ihtiyatllar. Ynn arptlm haberciliinin en gzde hedefleri olan Amerikallarn Ynn lm karsnda yas tutmalar pek zordur. Ancak Yn sola bir ses ve bir ortam vermek suretiyle Trkiyenin daha ak bir topluma dnmesine giden yolda katkda bulundu.

16

AKAM LE LGL BELGE18 Amerikan Bakonsolosluu Ar Solcu Akam: Amerikallarn Dostu GR Bir Bakonsolos ya da USIS grevlisi, stanbulun gnlk gazetelerinden ar solcu Akam gazetesinin sahibini, yayn veya Yaz leri Mdrn her aradnda veya ziyaret ettiinde gazete yetkilileri hemen hemen her zaman gazetelerinin komnizm yanls ve Amerikan aleyhtar olduuna dair isimsiz dmanlarn ortaya att iddialardan sz etmekteler. Bu iddialar, haberleri nesnel bir ekilde yanstmak istediklerini belirterek protesto etmekteler ve yaplm herhangi bir hata varsa bunlar dikkatlerine sunmamz bizlerden srarla istemekteler. Cevabmz yaynlanm bir hatay dzeltmenin imknsz deilse bile zor olduu eklindedir. Buna ek olarak Akamdan daha dengeli bir habercilik anlay ve haberlerin yaynlanmasndan nce kaynaklarn daha iyi kontrol edilmesini grmeyi umut ettiimizi aktarmaktayz. PEVA Ltd. ti.nin 1967 ylnda yapt aratrmada rencilerin yzde 30.8inin, hkmet grevlilerinin yzde 25.8inin Akam okuduu grldnden gazetenin haberleri doru bir ekilde vermesinde salanacak gelime ABD karlar asndan faydal olacaktr. ZET Akam izledikleri siyasetin ve sorunlarnn tarafmzdan anlalmas iin yeniden arda bulundu ve bizleri gazetenin btn haberleri nesnel bir ekilde yanstmaya altna tekrar ikna etmeye alt. Yayn Mdr (Akamdaki gerek patron) ile Yaz leri Mdrne yaplan son iki ziyaretin her birinde, Amerika ile ilgili haberleri yaynlamadan nce bunlar kontrol etmeyi denemeye mutabk oldular. Bu trdeki ilk denemeleri ABDin Hanoiye bir arabulucu gnderdiini belirtir 13 ubat tarihli raporu
18

NARA, RG59 Records of the Department of State Central Foreign Policy Files 1967-1969, Culture and Information 1969, 20 ubat 1968 tarihli PPB 9 TUR sayl belge.

17

teyit edip etmeyeceimizi renmek iin telefon etmeleriydi. Hi phesiz bekledikleri cevab aldlar ve imdi artk Ne yapalm, bir kere denedik, deil mi? diyebilme ansna kavutular. Ne var ki, ayn zamanda ikinci sayfadaki Dnceye sayg stununa (etin Altann Amerikan aleyhtar Ta kesinin yanndaki) Amerikan siyaseti hakknda makaleler yazmamz teklif ettiler. Yaz sadece Akama verildii takdirde, ayda bir defa imzal bir makaleyi (virglne dokunmadan) yaynlayacaklarna sz verdiler. Eer makale Trkiyede yaamayan bir Amerikal tarafndan yazlmsa, bu kiinin iyi bilinen bir isim olmas gerekmekte. USIS bu teklif zerinde almakta. Sadece Akam okurlarna gazetede hi grmedikleri baz gerekleri ve grleri gstermek iin bile olsa bu teklifin bizim amzdan kimi faydalar olabilir. ZET SONU 8 ubat tarihinde rapor veren grevlinin, stanbulda yaymlanan Amerikan aleyhtar Akam gazetesi (145.000 tirajl) Yayn Mdr Malik Yola ile grmek zere randevusu vard. O sabah gazetede Amerikan Dostluu balkl sra d bir bayaz yaymlanmt. Bayaznn konusu Akamn Amerikal liderleri ve siyasetlerini TrkAmerikan dostluu adna eletirdii ve bu nedenle Akam Amerikan aleyhtar olmakla sulamann hakszlk olduuydu. 19 Raporu veren grevli, Yola ve Makale ve Fkralardan Sorumlu Mdr Doan Kololu ile birlikte bayazy ve Akamn ABDyi tenkit ettii konuyu, ikili antlamalar, Kbrs ve Viet-Nam konularn tarttlar. kili Antlamalar Yola, Trk hkmetinin antlamalar kendi karlar dorultusunda imzaladn kabul etti. Ancak Trkiyenin karlarnn deitiini ve NATOun zorlamas nedeniyle Trkiyenin hazr bulundurmay kabul ettii byk bir ordunun getirdii ykn altndan kalkamayacan vurgulad. Raporu veren grevli ne NATOnun, ne de ABDnin Trk hkmetine zorla bir antlama kabul ettirmediini; eitli Trk hkmetlerinin Trkiyenin karlarna uygun olduunu dndkleri antlamalara imza attklarn ve demokratik yollardan i bana gelen Trk hkmetinin halihazrda bu ikili

19

Amerikan dostluu, Akam, 8 ubat 1968.

18

antlamalarn resmiletirilmeleri amacyla ABD ile mzakerelerde bulunduunu ne srd. Yola, demokratik yollardan seilen Trk hkmetlerinin ittifaklar ve antlamalar Trkiyenin karlar asndan uygun grdkleri iddiasn reddetti: Yalnzca Amerika ile ngiltere gibi medeni toplumlarda demokratik hkmetler olabilir; Trkiye henz medeni bir toplum deil. Solcu aydnlarn sklkla sz ettii, Trkiyeyi, cahil ynlarn oylarn elde etmek iin dini istimar eden siyasetilerin deil kendilerinin ynettiini tekrar etti. ABD bunu idrak edemeyerek byk bir hata yapt dedi. Rapor veren grevli ise bu szlere, Yola ziyaret etmesinin ABDnin yalnzca tek bir Trk hkmetini tanyor olsa da muhalefet szclerini grmezden gelmediinin bir iareti olduunu belirterek karlk verdi. Kbrs Yola, ABDnin Kbrs ihtilafyla ilgili siyasetinin Trk halkn ABD ile olan ittifakn deeri hakknda genel olarak hayal krklna uratt eklindeki alldk argman gndeme getirdi. Yola, rapor veren grevlinin ABDnin Kbrs ile ilgili siyasetini ve eylemlerini genel hatlaryla aklad argmana itiraz etmedi. Sadece Johnsonun nnye yollad patavatsz mektubun ardndan, mesnetli veya mesnetsiz, ABDnin Trkiyeye kar sadakatsiz olduu, Altnc Filonun mdahalesi vb., sulamalarna genellikle inanldn syledi. O mektup alndnda hkmetteydim ve okuduktan sonra kendimizi hasta hissettiimizi hatrlyorum dedi.20 Bu olay son Kbrs krizi ve Vance misyonu ile karlatrd ve ABDnin Trkiye ile ilikilerini nasl yrtmesi gerektii konusunda bir eyler rendiini syledi. Bu noktada Kololu sze girerek rapor veren grevliye, son kriz esnasnda hkmet yanls Hrriyet gazetesinin taknd Amerikan aleyhtar tutumu hatrlatt. Hrriyetin Johnson, Yeter Artk! manetinden bahsetti ve kimi dier gazetelere gre Akamn nisbeten daha lml ve nesnel bir tutum izlediini ne srd. Viet-Nam

Tarihe Johnsonun Mektubu olarak geen ABD Bakan Lyndon Johnsonun Babakan smet nnye gnderdii mektup Trkiye Cumhuriyetinin Kbrsa asker mdahale yaplmasn nlemek iin kaleme alnmt. Bu konuda bir aratrma iin bkz. Halk ahin, Gece Gelen Mektup, Cep Kitaplar, stanbul, 1987.

20

19

Konuma sresince Yola ile Kololu rapor veren grevliyi Akamn aslnda Amerikan aleyhtar olarak deerlendirilmemesi gerektiine ikna etmeye alarak gazetenin nesnelliinin altn izdiler. Rapor veren grevli, etin Altann Amerikan aleyhtar kesi bir kenara braklsa dahi, Akamn Viet-Nam sava konusundaki haber ve ke yazlarnn birounun Amerika aleyhinde olduunu syledi. Kololu Akamn yalnzca Amerikan gazeteleri, Associated Press, Reuters ve Anadolu Ajans gibi Amerikan kaynaklarn kullandn syleyerek buna kar kt. Rapor veren grevli yakndaki o gnk nshay ald ve Associated Pressin tank kullananlarn Kuzey Vietnaml birlikler olduunu bildirmesine ramen, Akamdaki Vietkong Tanklarla Saldrd manetinin21 Yolan Vietkongun bir avu baldr plak zgrlk savasndan olutuuna ynelik iddiasyla elitiine dikkat ekti. Kololu mazeret beyan ederek manette Kuzey Vietnamllar yazabilmek iin yeterli yer olmadn syledi, ancak saldrganlarn gerekte Kuzey Vietnaml olduklarnn haberin iinde aklandn belirtti! Yola daha sonra bu tr tahrifatlara dair tuhaf bir aklama yapt: Halk savan karmaasn anlamyor; bunu byk bir g ile kk bir kurtulu hareketi arasndaki mcadele olarak gryor. Rapor veren grevli, gazete okurlarnn savan karmaasndan bihaber olsa da gazete yazarlarnn bihaber olmadklarn syleyerek buna itiraz etti. Yola ile Kololu daha sk bir araya gelinmesi teklifinde bulundu ve tekrar Akamn haberlerinde grlebilecek hatalarn dzeltilmesi iin kendileriyle irtibata gememizi istedi. 12 ubat tarihinde USIS Enformasyon memuru ile rapor veren grevli, Huede kullanlann gzya gaz olduuna ilikin Associated Pressin haberini gzard ederek TP Genel Bakan Mehmet Ali Aybarn ABDnin (Kuzey Vietnaml kaynaklara gre) zehirli gaz kullanmasn knayan haberi yaynladklarna22 ikyet etmemiz zerine Akamn tepkilerini snamak iin Yola ile Kololunu arad. Yola ve Kololu Associated Press haberinde kullanlann gzya gaz olduunun net bir ekilde belirtilmediini ve sadece bir Trk siyasi parti bakannn aklamasn yaymladklarn, bunun yannda Amerikann dostu Hrriyetin nkleer sava ihtimalini manetine tadn syleyerek zarar telafi etmeye altlar ve zrlerini
21 22

Vietkong tanklarla saldrd, Akam, 8 ubat 1968. Vietnama zehirli gaz kullanlyor, Akam, 12 ubat 1968.

20

bildirdiler. Associated Pressin ayn olayla ilgili yazsndan haberdar edilmeyen Akam okurlarnn kafalarnda uyanan izlenimin ABDnin zehirli gaz kulland olduunu hatrlattk; Yola ile Kololuna Associated Presse mi yoksa Aybara m inandklarn sorduk. Tereddt ettiler, daha sonra ise bunun, zellikle tarafsz kaynaklar olmak zere, dier kaynaklar deerlendirmelerine bal olacan sylediler. Eer, rnein kendilerine zehirli gaz kullanldn inkr eden General Westmorelandn23 bir beyanatn ve bir Fransz gazetecisinin makalesini gsterebilirsek bunu kesinlikle yaynlayacaklar. Yaynlandktan sonra kendilerini kusurlarla ilgili olarak rahatsz etmek istemediimizi, ancak haberlerini dengeli vermeye uraacaklarn umduumuzu vurguladk. Ellerine zellikle Trkiyede cereyan eden, kimi szde ABD plan veya eylemi hakknda teyit edilmemi bir haber ulatnda bu haberi teyit veya inkr edip edemeyeceimizi, ya da hakknda aklama yapp yapamayacamz renmek iin bizi aramalarn teklif ettik. Bir gazeteyi yaynlarken [yaanan] zaman sknts meselesinden ikyeti oldular. Sorumluluk sahibi gazeteci olmak ve haberleri yaymlanmadan nce mmkn olduunca kontrol etmek istediklerini bildiimizi syledik. Yola, tamam imzal makalelerden oluan ikinci sayfaya dokunamadn belirttiinde ikinci sayfada yer alan (hemen hemen tamamiyle Amerikan aleyhtar bir ierik tayan talama kesi) eytann Gr Dediini kimin yazdn sorduk. Yola kenin tm gazete alanlarnn rn olduunu ve bu nedenle yoldan saptnda dzeltilebileceini syledi. te yandan, etin Altan veya lhami Soysal imzal makalelere dokunulamayacan belirtti. Yola, Altann kesinin yanndaki Dnceye sayg stununda eitli gnll yazarlarn imzal makalelerinin yer aldn syledi ve eer biz de Amerikan siyaseti hakknda bir yaz yazmak istiyorsak [yaznn] virglne dokunmadan o sayfada yaynlanacan ekledi. Westmoreland veya McNamara24 gibi tannm bir Amerikal tarafndan kaleme alnm zel bir yaz olursa bunun ok daha da iyi olacan telkin etti. O zaman n sayfaya koyarz! Yolaa General Westmoreland ile McNamarann ok megul olduklarn hatrlattk, ancak yetkili bir Amerikaldan byle bir makalenin teminini aratracamz da ekledik.

23

General William Westmoreland 1964-1968 yllar arasnda Vietnamdaki Amerikan Asker Yardm Komutas Komutan idi. 24 Robert S. McNamara Savunma Bakan idi.

21

O gn leden sonra Kololu rapor veren grevliyi arayarak Anadolu Ajansnn ABDnin Hanoiye bir arabulucu gnderdiine ilikin bir haber getiini syledi. Kololu ivedi bir teyit istedi. Bunu kendisine [hemen] salayamayacamz biliyor olmalyd. Rapor veren grevli konuyu aratrarak kendisini arayacan sylediinde Kololunun cevab hazrd: Mesleimizin artlarn anlamyorsunuz! Yine de, bildiimiz kadaryla, bunun Akamdan birinin arayp da bir haberi kontrol ettii ilk durum olmas kayda deerdir. Gemite verilen buna benzer szler annda unutulmutu. Akamn 1 ubat tarihli Savan Eii ile 15 ubat tarihli Dnya Bar bayazlarnn her ne kadar hatal olsalar da, arasndaki kartlk da ayrca dikkate deerdir ve ABDye kar pek az iyileen tutum iki bayaznn balnn dolayl olarak anlatt kadar arpc deildir. Akamn komnizm yanls ve Amerikan aleyhtar olduuna ynelik ithamlara kar Yola ile Kololunun grnrde sergiledikleri endie ilgintir. Akamn mal sorunlar yaad sylentileri mevcuttur. Ne var ki rakibi Cumhuriyet ile karlatrldnda basksnn kt ve zelliklerinin yetersiz olmasna ramen Trkiyede faaliyet gsteren baz Amerikan irketleri de dahil olmak zere Cumhuriyet kadar reklam ald grnmektedir. (Yolan borlarndan kurtulmasn salamak amacyla gazeteyi bir yl nce Yolatan satn alan ancak izlenen siyaset konusunda kararlar ona brakan gazetenin imtiyaz sahibi) Nur kten (bata [etin] Altan ve [lhami] Soysal kastederek) yazarlar nedeniyle gazetenin sol kesime hitap ettiini aka syledi. kten gazetenin ayakta kalabilmek iin kendi piyasas iin yazmak zorunda olduunu belirtti. Bununla beraber, ar u olarak nitelendirilmek Yola ile Kololu gibi gazetecilerin meslek haysiyetlerine dokunuyor olabilir. Hkmetin gazetenin para cezasna mahkm edilmesine yol aacak bir mahkeme kararndan daha ciddi sonular dourabilecek herhangi bir teebbste bulunmas pek mmkn deilse de, byle bir giriinde bulunulmas ihtimalinden dahi korkuyor ve bylesi bir teebbsn ABDnin basksyla abuklaabileceini bile bekliyor olabilirler. Kololu yakn bir zamanda Cumhurbakan [Cevdet] Sunaya hakaret ettii gerekesiyle dava konusu olan etin Altana ait bir yazy yaymlad iin mahkeme karsna kt. Zamann almas dnda bundan dolay ok rahatsz olmu gibi grnmyor. Akamn dostane eletiri yaklamnn arkasnda baka emeller olabilecei gibi, virglne dokunmadan imzal bir makale yaymlama teklifi ciddi ekilde dikkate alnmaldr. USIS Enformasyon memuru, Bykeli Harlan Clevelandn NATO hakknda 22

yazaca

makaleyi

yaymlayp

yaymlamayacaklarn

renmek

zere

USIS

Ankarann nerisiyle 20 ubat tarihinde Yola tekrar ziyaret etti. Yola bunu artl olarak kabul etti. Makale [konuya] Trkiyenin NATO iinde oynad rol ve yeliinin [NATOya] getirdii avantajlar asndan yaklamaldr. Akam okurlarnn ilk defa baz NATO yanls olgular ve argmanlar okumalar kesinlikle zarar getirmeyecek, aksine kimi faydalar salayabilecektir.

23

Amerikan Bakonsolosluu 1 Nisan 1968 Konu: Solcu basn ok Gizli ABD Belgeleri yaynlad25 Solcu Akam gazetesinin 8 Mart tarihinde NATO lkelerinde bulunan ABD komutanlarna olaanst hallerde gerekli blgeleri igal etmeye yetki veren USCINCEUR OPLAN baln tayan gizli ve ok gizli damgal belgeleri yaynlamasyla birlikte Trk solcular ABD ve NATO aleyhtar kampanyalarnda yeni bir fasl atlar.26 Bu fasln en son sayfas 26 Mart tarihinde ok gizli ibareli iki belgenin daha (biri Akam gazetesinin yaynlad fotokopilerin tpks gibiydi) haftalk solcu Ant dergisi tarafndan yaynlanmasyd. Ant bu belgelerin Amerikal komutanlara Avrupa ve Trkiyeyi l e dntrecek kimyasal ve biyolojik silahlar kullanmalarna ilikin talimatlar veren belgeler olduunu ileri srd.27 Kendileriyle konutuumuz Akam gazetesi editrleri 8 Mart tarihli haber, Ankara muhabiri lhami Soysal tarafndan yazldndan nihai kaynan bilmediklerini sylediler. Yazda belgelerin ilk nce Belika Parlamentosunda ve ismi verilmemi bir Norve gazetesinde ortaya ktklar yazlyd. Ant makalesinin bir ksm ise talyan ABC dergisinin 17 Mart tarihli nshasndan alnmt. stanbulda irtibatta olduumuz kiilerin hibirinden imdilik her iki makale iin yorum veya soru gelmedi. Baka hibir gazete Akam ve Ant makalelerinden sz etmedi. phesiz bu haberler genelde TPin Trkiyenin NATO yeliine ve ABD ile imzalad ikili antlamalara kar srdrd kampanyann bir paras olarak kabul edilmekte. Dahas, Akam ve Antta yaynlanan fotokopileri okuma zahmetine katlanan herhangi biri, zgnlklerine inansn veya inanmasn, makalelerde varlan sonularn mesnetsiz olduunu grecektir. Akam Bu belgeler Dileri Bakanlmzn dosyalarnda m? sorusuna bir cevap istedi. Ertesi gn, 9 Mart gn, bir Dileri Bakanl szcsnn hibir yanl
25

NARA, RG 59 General Records of the Department of State-Central Foeign Policy Files, 1967-1969, Culture an Information 1969, 1 Nisan 1968 tarih ve XRR-DEF 4, NATO sayl belge. 26 lhami Soysal, kili Antlamay aklyoruz, Akam, 8 ubat 1968. 27 Amerikann Trkiyeyi ve Avrupay Mahvetme Planlar, Ant, 26 Mart 1968, Say 65.

24

anlamaya mahal vermeyen tekzibini yaynlad.28 Ancak tekzibin yksek dzeyde Dileri brokratlarnn sabahn erken saatlerinde tertip ettikleri toplantlardan ve Dileri Bakan ile Amerikan Bykelisi arasndaki uzun ve gizli bir mzakereden sonra yaynlandn belirtti. Ant ise her trl tenkide kar ANT bu belgeleri Trkiyede de yaynlanmak suretiyle Trkiye halkna kar grevini yerine getirmitir; bu belgeleri yalanlama gayretleri ise, o gayretlerin sahiplerinin ihanetini ortaya koyacaktr satrlaryla kendini savundu.29 YORUM: stanbulda yaynlanan gnlk antikomnist Haber gazetesinin 7 ve 9 Mart tarihli nshalar Ar solun kk darda olduuna dair ilgin kantlar getirmekte. Ayn kapak tasarm - bir gerilla etesi tarafndan havada tutulan silahlar - Antn 28 Kasm 1967 nshasnda ve haftalk talyan dergisi La Sinistrann 13 Ocak (yl belirtilmemi) tarihli kapanda yer alm. Haber her iki kapa yaynlad. 9 Mart tarihinde Haber Lenini bir grup ii ile birlikte grntleyen bir fotoraf yaynlad. Bu fotoraf Moscow News ile 14 Kasm 1968 tarihli Ant dergilerinin kapaklarnda yer alyordu. TPin 1968 ylnn Ocak aynda Romada dzenlenen Akdeniz lkeleri komnist ve sosyalist partilerinin toplantsna itirak etmi olmas phesiz NATO ve ABD aleyhtar kampanyalarda kullanlacak malzemeler iin yeni kanallar at.30 Akam ve Antn tamam deilse bile baz yazarlar bu kampanyada TP ile birlikte altklar kukusuz. Onlarn dier NATO lkelerinin solcularyla malzeme dei tokuunda bulunmalarn bekleyebiliriz. Bu tr malzemelerin dier NATO lkelerinde ilk ortaya ktklarnda haberdar edildiimiz takdirde, Batnn emperyalist komplolarnn ifaasna kar daha iyi hazrlkl olabileceiz.

kili anlama sorunu Senatoya getirildi, Akam, 9 Mart 1968. Amerikann Trkiyeyi ve Avrupay mahvetme planlar, Ant, 26 Mart 1968, say 65. 30 Burada sz edilen toplant Akdeniz lerici Partiler Toplantsdr. Dnemin ileri Bakan Faruk Skann TPin Komnist partiler ile ilikili olduunu beyan etmesi zerine TP Genel Bakan M. Ali Aybar bu demeci knamt. Bkz. Aybar: TPin yabanc partilerle iliii yok, Akam, 7 ubat 1968.
29

28

25