KIYILARDA MLKYET SORUNU: AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMESNN PTAL KARARLARI IIINDA BR ZM NERS

Suat MEK ZET

Gnmzde yrrlkte bulunan mevzuata gre kylar Devletin hkm ve tasarrufu altndadr, bu nedenle zel mlkiyete konu olamamaktadr. Ancak gerek Osmanl mparatorluu dneminde ve gerekse Cumhuriyet dneminde (1972 ylna kadar), yrrlkteki mevzuat, kylarn zel mlkiyete konu olabilmesine imkan tanmtr. 1972 ylndan sonra yrrle giren mevzuat kylarn zel mlkiyete konu olmasn yasaklad iin, 1972 ylndan nce olumu bulunan tapu kaytlarnn iptali iin Hazinece tapu iptali davas almaya balanmtr. Tapu kaytlarnn bedel denmeksizin iptal edilmesi ise AHM tarafndan mlkiyet hakkna aykr bulunmutur. AHMne gre tapularn bedel denmeksizin iptal edilmesi, bireysel menfaat ile toplumun genel menfaati (kamu yarar) arasnda bulunmas gereken adil dengeyi bozmutur. AHMnin bu kararlar zerine Yargtay 1. ve 4. Hukuk Daireleri de itihatlarn deitirerek, kyda kalmas nedeniyle iptal edilen tanmazlar iin tanmaz malikine tazminat denmesine karar vermilerdir. Fakat bu durum dahi, gerek yarglama sresinin uzunluu ve gerekse tanmaz malikine vekalet creti ve yarglama gideri yklemesi nedeniyle sorunu tam anlamyla zememitir. Bu almada kylarda herhangi bir ekilde oluan zel mlkiyetteki tanmazlarn, kamunun ortak kullanmna alnmas iin AHM kararlar nda bir zm nerisi sunulmaktadr. Anahtar Kelimeler: Ky, Mlkiyet Hakk, Kamusal Mallar, Ky Ynetimi, Tapu ptali

OWNERSHIP ISSUES AT COASTS: A SOLUTION IN THE LIGHT OF CANCELLATION DECISIONS BY EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS ABSTRACT
According to the legislation in force, coasts are under the sovereignty and disposal of the state, and thus, cannot be subject to private ownership. However, both

Maliye Bakanl Milli Emlak Kontrolr

SAYITAY DERGS SAYI: 77

87

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

during the Ottoman and Republican (until 1972) periods, applicable legislation allowed private ownership of coasts. Later on, though, the Treasury (Ministry of Finance) filed a lawsuit for annulment of land registrations related to dates before 1972, since the legislation that entered into effect after 1972 prohibit private ownership of coastal lands. However, annulment of title deeds without compensation was deemed to be against the right to property by European Court of Human Rights (ECHR). According to ECHR, annulment of title deeds without compensation disturbed the fair balance that needs to exist between individual interests and general interest of the public (public interest). Upon mentioned decisions of ECHR, 1st and 4th Chambers of the Court of Appeals amended their case law and ruled payment of compensation to the owner of real estate, land registrations of whom were rendered annulled as they were falling within coastal lands. However, even this could not solve the issue wholly due to long prosecution times as well as attorneys fee and litigation expenses incumbent on the real estate owner. In this study, a solution for the expropriation of private property at coasts is presented in the light of the cancellation decisions by ECHR. Keywords: Coast, Right of Property, Public Goods, Coastal Administration, Cancellation of Title Deeds

1. GR Bilindii zere kylar Devletin hkm ve tasarrufu altnda bulunan yerlerdir ve bu zellikleri gerei zel mlkiyete konu olamazlar. Gnmzde kylarn kamunun ortak kullanmna ayrlan yerler olduunun kabul edilmesine ve kylar zerinde zel mlkiyet kurulmasna izin verilmemesine ramen lkemizde 1972 ylna kadar yrrlkte olan yasal mevzuat, kylarda zel mlkiyet olumasna izin vermi, hatta tevik etmitir. Fakat 1982 Anayasasnn 43. maddesi ve 3621 sayl Ky Kanunu, kylarn Devletin hkm ve tasarrufu altnda olduunu, dolaysyla zel mlkiyete konu olamayacan hkm altna ald iin 1990 ylndan sonra, kyda kalan tanmazlar hakknda tapu iptali davas almaya balanmtr. Alan davalar neticesinde kyda kalan tanmazlarn tapular bedel denmeksizin iptal edilmekte, bu durum da zellikle tanmazlar bir baka kiiden bedel deyerek satn alan kiilerin maduriyetine neden olmaktadr. stelik bu kiilerin atklar davalar neticesinde Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM/Mahkeme) Trkiyeyi tazminata mahkum etmektedir.

88

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

Bu almada kylarda alan tapu iptali davalar, AHMnin kararlar nda mlkiyet hukuku ynnden incelenecek ve sorunun zm ynnde bir neri sunulacaktr. Bu kapsamda ilk olarak ky kavram aklanacak, daha sonra kylarda zel mlkiyet olumasna neden olan durumlar incelenecektir. Bir sonraki blmde kyda kalan tanmazlar hakknda alan tapu iptal davalar hakknda Yargtay ve AHM tarafndan verilen kararlar incelenecek, son blmde ise kylardaki mlkiyet sorununun zm iin nerilerde bulunulacaktr. 2. KIYI KAVRAMI ve TARHES 2.1. Ksa Tarihe 2.1.1. Osmanl Dnemi Osmanl mparatorluunda hem kylar zerinde bugnk anlamda mlkiyet talebi douran bir bask bulunmamas, hem de kylarn ekonomik, toplumsal adan bugnk kadar deer tamamas (Duru, 2003:182) nedeniyle kylarn kullanm ve hukuki statsyle ilgili zel yasal ve idari dzenlemeler sz konusu deildir (Cin, 1981: 97). Kylarn hukuki stats ile dorudan ilgili olmamakla beraber, ky konusunu etkileyen ilk dzenleme 1858 tarihli Arazi Kanunnamesidir. Ayrca 1876 tarihli Mecellede de kylar ilgilendiren baz hkmler yer almtr. Ancak gerek Arazi Kanunnamesinde ve gerekse Mecellede kylarn nitelii ve hukuki stats ile ilgili olarak herhangi bir hkm yer almamtr. Bu anlamda, bugn iin ky olarak nitelendirilen alanlarda zel mlkiyeti yasaklayan bir hkm bulunmad gibi bu alanlar ile dier arazi trleri arasnda belirgin bir ayrm yaplmamtr. Hangi arazi tr ierisinde deerlendirilirse deerlendirilsin Osmanl toplumunda kylarda yaplamay nleyen, kyy toplumun ortak kullanmna ak tutmay hedefleyen bir hukuki rejim sz konusu olmam, kyda zel mlkiyet olumasna ve kylarda yaplamalara ses karlmam, hatta tevik edilmitir (Anal, 2001: 13). 2.1.2. Cumhuriyet Dnemi 17.02.1926 tarihli (mlga) 743 sayl Trk Medeni Kanununun 641. maddesinde Sahipsiz eyler ile menfaati umuma ait olan mallar Devletin

SAYITAY DERGS SAYI: 77

89

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

hkm ve tasarrufu altndadr. hkm yer almasna ve kylarn da 641. madde kapsamnda menfaati umuma ait olan mallar kapsamna girdii (Pala, 1975: 9) kabul edilmesine ramen Cumhuriyet dneminin uzunca bir blmnde de kylarn hukuki stats, dzenlemeye muhta durumda kalmtr. Kylar korumaya ynelik bir yasal dzenlemenin bulunmay dolaysyla ortaya kan yasal boluk, yargnn doktrinden de esinlenerek yapt yorum ve verdii kararlarla doldurulmaya allm (Duru, 2003: 253), ancak gerek ak bir mevzuatn olmay ve gerekse mevcut hukuk normlarnn gerei gibi yorumlanp uygulanmamas nedeniyle kylarda zel mlkiyet konusu tanmazlar ortaya kmasna ilikin sre, Cumhuriyet dneminde de uzunca bir sre devam etmitir. stelik Medeni Kanunun 641. maddesindeki hilaf sabit olmadka ibaresinin yakt yeil k sayesinde (Duru, 2003: 254), yrrle konulan baz kanunlarla, kylarda zel mlkiyet kazanlmas mmkn klnmtr. Bunlardan ilki olan 1515 sayl Tapu Kaytlarndan Hukuki Kymetlerini Kaybetmi Olanlarn Tasfiyesine Dair Kanunun salad imkan sayesinde Osmanl dneminde gerek mlk ve gerekse miri arazi olarak kyda oluan tanmazlarn Cumhuriyet dneminde idari yoldan tescili gereklemitir. 1930 ylnda karlan 1580 sayl (mlga) Belediye Kanununun 159. maddesi, belediyeler tarafndan denizden doldurulan yerlerin tasarruf, idare ve nezaretinin belediyelere devredileceini hkm altna almtr. 1933 ylnda yrrle giren 2290 sayl Belediye ve Yap Yollar Kanununun 4. maddesinin (F) bendinde su kenarlarnda rhtmdan veya rhtm yaplacak noktadan 10 m. geniliinde bir mahal umumun istifadesine mahsus olarak serbest braklacaktr hkm yer almsa da bu hkm yalnzca rhtmda veya rhtm yaplacak noktada kyy snrlandrm ve koruma altna almtr. stelik bu Kanunu, 1957 ylnda yrrlkten kaldran 6785 sayl mar Kanunu da bu ynde bir hkm ihtiva etmemitir (Pala, 1975: 14). 1934 ylnda karlan 2613 sayl (mlga) Kadastro ve Tapu Tahriri Kanunu kylarla ilgili zel bir hkm ihtiva etmedii gibi 22. maddesinin (g) bendi imar ve ihya yoluyla tanmaz edinilmesine imkan tanmtr.

90

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

1934 ylnda karlan bir baka kanun olan 2644 sayl Tapu Kanununun 8 ila 14. maddeleri deniz, gl ve nehirlerden doldurma ve kurutma yoluyla arazi elde edilmesine izin vermitir. 1956 tarihli ve 6785 sayl mar Kanunu yaplarn, yol ve su kenarlarna olan mesafelerini belirleme yetkisini ynetmelik ve tzklere brakm; mar Tz de imar plan bulunmayan su kenarlarnda yaplarn su kenarna en fazla 30 m. yaklaabileceini hkme balamtr (Sesli ve Akyol, 1999: 104). 1961 Anayasas sosyal ve iktisadi hak ve devleri ieren nitelii ile yenilik getiren bir anayasa olmasna karn, kylar ile ilgili bir dzenlemeye yer vermemitir. Sadece sz konusu Anayasann 38. maddesinde 1971 ylnda yaplan deiiklikle, kylarn korunmas amacyla kamulatrma yaplmasna ve bedelinin 10 ylda denmesine cevaz verilmitir. Her ne kadar 38. maddede yaplan bu deiiklik baz yazarlarca (Pala, 1975: 4) kylarn herkesin serbest ve eit kullanmna almasn ve zel mlkiyetin sona erdirilmesini salayacak dzenlemelerin yaplmasn zorunlu kld eklinde yorumlanmsa da 1961 Anayasas dneminde kylarn hukuki statsn dzenleyen zel bir kanun karlmamtr. Bu yllarda zellikle Yargtay, kylarn 743 sayl Medeni Kanunun 641. maddesi anlamnda yarar kamuya ait mallar ve 766 sayl Tapulama Kanununun 2. maddesi1 anlamnda sahipsiz yerler kapsamnda olduu, bu alanlarn denizlerin devam ve btnleyici paras olduu, bu nedenle kylarn da denizler gibi Devletin hkm ve tasarrufu altnda bulunduu, bundan dolay kylarn hi kimsenin zel mlkiyetinde olamayaca vurgulanmtr2 Yargtayn bu yndeki kararlarnn ve toplumda ky bilincinin yava yava ortaya kmasnn etkisiyle 6785 sayl (mlga) mar Kanununa 1972 ylnda 1605 sayl Kanun ile eklenen ek 7. maddeyle deniz, gl ve nehir kenarlarnn hukuki stats dzenlenmeye allm ve kylarda denizi
1

Sz konusu maddenin konumuzu ilgilendiren ksm u ekildedir: Tarma elverili olmayan sahipsiz yerler ile ayn nitelikte olan sahipsiz kayalar, tepeler, dalar ve Orman Kanunu uyarnca orman saylan yerler, tapulamaya tabi tutulmaz. 2 Kylarn bu zellikleri ile ilgili olarak Yargtay Hukuk Blm tihad Birletirme Genel Kurulu'nun 13.03.1972 tarihli ve E:1970/7, K:1972/4 sayl; Yargtay Hukuk Genel Kurulunun 17.07.1968 tarihli ve E:1968/1559, K:1968/575 sayl kararlarna baklabilir.

SAYITAY DERGS SAYI: 77

91

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

doldurmak veya batakl kurutmak suretiyle zel mlkiyet adna arazi ve arsa kazanlmas yasaklanmtr. 1982 ylnda yrrle giren Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 43. maddesi, kylarn hukuki durumunu dzenlemitir. 43. maddeye gre kylar Devletin hkm ve tasarrufu altnda olduu iin, bu nitelikleri gerei zel mlkiyete konu olmalar mmkn deildir. 1984 ylnda 3086 sayl Ky Kanunu yrrle girmitir. Ancak bu Kanun, kyda daha nceden oluan zel mlkiyetin kazanlm hak olarak kabul edilemeyecei gerekesiyle Anayasa Mahkemesinin 25.02.1986 tarihli ve E:1985/1, K:1986/4 sayl karar ile iptal edilmi, 3621 sayl yeni Ky Kanunu kncaya kadar ortaya kan boluk Bayndrlk ve skn Bakanlnn 110 sayl Genelgesi ile doldurulmaya allmtr. 04.04.1990 tarihli ve 3621 sayl Ky Kanunu kylarn hukuki stats ile ilgili nemli hkmler ihtiva etmektedir. Bunlardan konumuz asndan en nemlisi ise kylarn devletin hkm ve tasarrufu altnda olmasdr. Anayasann 43. maddesiyle paralel olan bu hkm, kylarda zel mlkiyet kurulmasn imkansz hale getirmektedir. Ky Kanunundan sonra yrrle giren 4721 sayl Trk Medeni Kanununun 715. maddesine gre yarar kamuya ait mallar, Devletin hkm ve tasarrufu altndadr. Kylar da, bu maddede belirtilen yarar kamuya ait mallar kategorisine girdii iin Medeni Kanun da kylarn zel mlkiyete konu olmasn yasaklamaktadr. 2.2. Ky Kavram ve Nitelii 3621 sayl Kanun, ky kavramn tanmlayabilmek iin ky izgisi ve ky kenar izgisi kavramlarndan yararlanm ve kyy, bu iki snr izgisi arasnda kalan doal bir yzey biimi olarak tanmlamtr (Ferudun, 2009: 77). Gerek Anayasann 43. maddesi ve gerekse 3621 sayl Ky Kanunu kylarda mlkiyet durumu ile ilgili olarak nemli ilkeler ortaya koymutur. Buna gre kylar, Devletin hkm ve tasarrufu altndadr. Kylarn Devletin hkm ve tasarrufu altnda olmas, bu alanlarn zel mlkiyete konu olamamasn ifade eder ki bu husus kylarn, 4721 sayl Trk Medeni Kanununun 715. maddesinde (743 sayl Kanunun 641. maddesi) ifadesini

92

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

bulan yarar kamuya ait mallar (menfaati umuma ait mallar) statsnde olduunu ve kimsenin mlkiyetinde olamayacan gsterir. Nitekim ky alanlarnn nitelii konusunda Yargtay tihad Birletirme Hukuk Genel Kurulunun 13.3.1972 tarihli ve E:1970/7, K:1972/4 sayl itihad birletirme kararnda kylarn, Devletin hkm ve tasarrufunda olan karasularnn devam (mtemmim cz = btnleyici paras) olmas dolaysyla, devletin hkm ve tasarrufu altnda bulunduu, bu nedenle kimsenin mlkiyetinde olamayaca ifade edilmitir. Anayasa Mahkemesi ky ile ilgili kararlarnda kyy doal servet olarak nitelendirmi ve 1961 Anayasasnn tabii servet ve kaynaklar, Devletin hkm ve tasarrufu altndadr hkmn tayan 130. maddesi kapsamnda deerlendirerek kyya, 43. maddeye ilave anayasal bir dayanak salamtr. 3. KIYILARDA ZEL MLKYET OLUMASININ NEDENLER Kylarda zel mlkiyetin olumasnn kklerini Osmanl mparatorluunun arazi rejiminde aramak gerekir. nk, 1980li yllara kadar Trkiye Cumhuriyeti tarafndan srdrlen kysz ky rejimi, Osmanl toprak hukukunun izlerini tamaktadr. 3.1. Osmanl mparatorluu Dnemi Osmanl mparatorluu dneminde kylarda zel mlkiyet olumasn salayan hukuki messese sz konusudur. Bunlardan birincisi denizden doldurma, ikincisi ise ihya, ncs ise deniz ve nehir kylarnda doal nedenlerle oluan arazinin satdr. Bu yollarla elde edilen ve mlk arazi statsne tabi klnan bu tanmazlar, 864 sayl Tatbikat Kanununun 18. maddesi3 gerei Cumhuriyet dneminde de korunmu ve zel mlkiyete tabi arazi olarak kabul edilmitir.
3

Tam ad Kanunu Medeninin Sureti Meriyet ve ekli Tatbiki Hakknda Kanun olan ancak uygulamada ve doktrinde Tatbikat Kanunu olarak adlandrlan bu Kanunun 18. maddesi u hkm ihtiva etmektedir: Kanunu Medeninin meriyeti zamannda mevcut olan ayni haklar, gayrimenkul sicillerine mtaallik hkmler meri olmak artiyle mahfuzdur. Maamafih ibu kanunda bir istisnai hkm mevcut olmadka hakk mlkiyetin ve dier ayni haklarn umul, meriyeti balar balamaz yeni kanuna tabidir. Yeni kanuna nazaran tesisleri kabil olmayan filhal mevcut ayni haklar, eski kanuna tabi kalrlar.

SAYITAY DERGS SAYI: 77

93

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

3.1.1. Denizden Doldurma Denizden doldurma ve kurutma yoluyla arazi kazanlmas imkan ilk olarak 1858 tarihli Arazi Kanunnamesiyle getirilmitir. Bu Kanunun 132. maddesine gre, padiahtan izin almak artyla denizden doldurulan yerler, dolduran kii adna tescil edilebilmekteydi. Bu ekilde doldurulan alanlar mlk arazi statsnde olduu iin kyda zel mlkiyet domasna neden olmaktayd. 132. maddeye gre kiilerin izinsiz olarak denizden doldurduklar yerlerin mlkiyeti Hazineye ait olmaktayd. Bu yerler Hazinece ncelikle izinsiz olarak doldurma ilemini gerekletiren kiiye satlabilmekteydi. Eer bu kii, bu alan satn almaktan imtina ederse bu alan ihale yoluyla satlmaktayd. Bu ekilde satlan araziler de zel mlkiyetin ortaya kmasna neden olmutur. Eer izinsiz doldurulan yer kimseye satlamaz ise miri arazi statsne girer. Bu araziler ise Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan sonra zel mlk haline gelmitir. 3.1.2. hya Kylarda zel mlkiyet olumasn salayan ikinci messese, Mecellenin 1051. maddesinde ziraata elverili olmayan arazinin ziraata elverili hale getirilmesi olarak tanmlanan ihyadr (Cin, 1981: 87). Arazi Kanunnamesi ve Mecelle incelendiinde deniz, gl, rmak kylarnda ya da bu tr yerlerin etkisi altnda kalan ve masraf/emek harcanarak tarma elverili duruma getirilen yerlerin mlkiyet konusu yapld, tapu senetlerinin verildii grlmektedir. hya edilen tanmazn mlkiyeti konusunda ise Arazi Kanunnamesi ile Mecelle arasnda farkllk sz konusudur. Arazi Kanunnamesi kapsamnda yaplan ihyada rekabe (kuru ya da plak mlkiyet) devlete, menfaat mlkiyeti (kullanma hakk) ihya edene ait olur. Buna karlk Mecellenin 1272. maddesi kapsamnda yaplan ihyalarda ise iki farkl durum sz konusudur. Eer ihya izni bizzat padiah tarafndan verilmi ise ihya eden, arazinin sadece kullanma hakkn deil, kuru mlkiyetini de elde eder. Buna karlk grevli memurun verdii izinle yaplan ihyalarda ihya eden sadece kullanma hakkna sahip olur.

94

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

te Mecellenin 1272. maddesi kapsamnda yaplan ihyalar sonucu kylarda zel mlkiyetin olumas mmknd. stelik Cin (1981: 88) sadece Mecelle kapsamndaki ihyalarda deil, Arazi Kanunnamesi kapsamnda yaplan ihyalarda da arazinin ihya edenin mlkiyetine gemesine bir engel olmad grndedir. Bunun yan sra grevli memurun verdii izinle yaplan ihyalar ile Arazi Kanunnamesi kapsamnda yaplan ihyalarda, ihya eden sadece kullanma hakkna sahip olduu iin bu tr araziler miri arazi statsne tabi olmulardr. Bu araziler Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan sonra zel mlk haline gelmitir (Cin, 1981: 98), bu da kyda zel mlkiyet domasnn bir dier nedenini tekil etmektedir. 3.1.3. Doal Nedenlerle Oluan Arazinin Sat Arazi Kanunnamesinin 123. maddesi kadim bir gln ya da nehrin sularnn ekilmesi sonucu oluan arazilerin ihale ile satlmasn ngrmektedir. Her ne kadar ayn maddeye gre bu araziler hakknda miri arazi hkmleri uygulanm ise de miri arazi statsndeki bu alanlar Cumhuriyet dneminde mlk arazi haline dnt iin 123. madde kapsamnda yaplan satlar kyda zel mlkiye olumasna neden olmutur. 3.2. Cumhuriyet Dnemi Osmanl mparatorluu dneminde balayan kyda zel mlkiyet oluturma sreci, Cumhuriyet dneminde de ayn hzda devam etmitir. Aslnda 1926 ylnda yrrle giren 743 sayl Trk Medeni Kanununun 641. maddesinde yarar kamuya ait olan mallarn Devletin hkm ve tasarrufu altnda olduunun hkm altna alnmasna ramen bu madde gerei gibi yorumlanmam ve kylarda zel mlkiyet elde edilebilmesi uygulamasna devam edilmitir (Anal, 2001: 25). stelik 641. maddede yer alan "hilaf sabit olmadka" deyimi, Devletin hkm ve tasarrufu altnda bulunan yerler hakknda baka trl bir dzenlemenin konusu olabilecei, bir baka ifadeyle bu yerlerde zel mlkiyet hakknn tesis edilebilecei veya bu yerlerde daha nceden kazanlm olan zel mlkiyetin korunaca eklinde yorumlanmtr (Cin, 1981: 98).

SAYITAY DERGS SAYI: 77

95

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

Bu dnemde kyda zel mlkiyet olumasnn sebepleri, Osmanl dnemindeki ile ayndr: Doldurma ve ihya. Buna bir de kadastro ilemlerini, Devletin hkm ve tasarrufu altndaki yerlerin satn ve idari yoldan tescili ilave etmek gerekir. 3.2.1. Denizden Doldurma ve Kurutma Denizden doldurma konusu ilk olarak 1580 sayl Belediye Kanununda dzenlenmitir. Sz konusu Kanunun 159. maddesi belediyeler tarafndan denizden doldurulan yerlerin tasarruf, idare ve nezaretinin belediyelere devredilmesini ngrmtr. Her ne kadar Yargtay ve Dantay, 159. maddenin belediyelere mlkiyet hakk bahetmedii ynnde karar vermise de Trkiye Byk Millet Meclisinin 17.05.1934 tarihli ve 808 sayl yorum kararnda belediyelere devrolunan hususun yalnz idare ve nezaret hakk olmayp tasarruf hakkn da kapsad belirtildii iin kyda doldurulan alanlar belediyeler adna tescil edilmitir. 1933 ylnda yrrle giren ve Arazi Kanunnamesi ile getirilmi bulunan dzenlemenin geniletilmi hali olarak nitelendirilen (Anal, 2001: 25) 2644 sayl Tapu Kanununun 8 ila 14. maddeleri deniz, gl ve nehirlerin doldurulmas konusunda Arazi Kanunnamesine gre daha esnek davranarak, denizin doldurulmas suretiyle elde edilen kylarn zel mlk olmasn aka kabul etmi ve denizden doldurulan bu yerlerin dolduran kii adna tesciline imkan tannmtr (Cin, 1981: 101). Bu maddeler, doldurulan yerlerin dolduran kii adna tescilini ngrd iin kyda zel mlkiyet domasna neden olmutur. Bu maddelerden 8. madde izin alnarak doldurulan yerlerin, dolduran kii adna tescilini; 9. madde izinsiz doldurulan yerlerin doldurulmu olduu halindeki bedelinin onda biri alnarak dolduran kii adna tescilini dzenlemektedir. Gel-git hareketleri ya da birikme-kme sonucu oluan yerler ise 10. madde kapsamnda bitiik tanmaz malikine satlabilmektedir. Bu gibi yerler aslnda Medeni Kanun (743 sayl Kanunun 636. ve 4721 sayl Kanunun 708. maddesi) gerei devlete ait olmaktadr. Fakat 2644 sayl Kanunun 10. maddesi bu yerlerin satlabilmesine imkan tanmaktadr. 11. madde ise sahipli bir tanmazn n ya da bitiiinin dolduran kii adna tescilini ngrmektedir.

96

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

Tapu Kanunu'nun 13. maddesi ise, Devlete veya vilyet ve belediyelerce yaplan liman, dalgakran inaatyla temizleme ve taramadan meydana gelecek arazinin zel kanunlarndaki hkmlere bal olacan hkm altna almtr. Bu kapsamda devlet, il zel idareleri ve belediyeler tarafndan yaplan liman, dalgakran inaatyla temizleme ve taramadan meydana gelecek arazinin sat baz zel kanunlarla dzenlenmitir. rnein Mersin Liman alannda bu ekilde oluan bir arsann Toprak Mahsulleri Ofisine sat iin, 1962 ylnda karlan 86 sayl Kanunla Maliye Bakanlna yetki verilmitir (Pala, 1975: 12). 5516 sayl Bataklklarn Kurutulmas ve Bundan Elde Edilecek Topraklar Hakknda Kanunda4 deniz, gl ve nehir kenarlarndaki bataklk niteliindeki yerlerin, kurutanlar adna tesciline imkan tanyarak kylarda zel mlkiyet olumasna neden olmutur (Cin, 1981: 103). 3.2.2. hya Cumhuriyet dneminde ihya ilk olarak 2644 sayl Tapu Kanununun 6. maddesinde dzenlenmitir. Bu madde, Devletin hkm ve tasarrufu altnda bulunan ve kamu hizmetine tahsis olunmam olan ham topran, bu topra ileyerek tarma elverili hale getiren kii adna bedelsiz olarak tescilini ngrmekteydi. stelik talk ve prnallk olup da masraf ve emek sarf edilerek ihya edilmi yerler miktar ne olursa olsun ihya eden adna bedelsiz olarak tescil edilmekteydi. Kylarn da baz ksmlarnn talk, prnallk niteliinde olduu dikkate alndnda kyda kalan tanmazlarn bu madde kapsamnda ihya eden adna tescil edilmesi ve dolaysyla kyda zel mlkiyet tesis edilmesi mmkn olmaktayd (Cin, 1981: 99). Tapu Kanununun 6. maddesi 4753 sayl iftiyi Topraklandrma Kanunu ile yrrlkten kaldrlm ise de 4753 sayl Kanunun geici maddesi, bu gibi alanlarda daha nceden yaplm bulunan ihyalar korumu ve bunlarn ihya edenler adna tescil edilebileceini ngrmtr. Bu nedenle iftiyi Topraklandrma Kanununun karld 1945 ylna kadar kylarda ihya yoluyla tanmaz edinilmesi mmkn olmutur (Pala, 1975: 9). 1934 ylnda karlan 2613 sayl Kadastro ve Tapu Tahriri Kanununun 22. maddesinin (g) bendi de imar ve ihya suretiyle tanmaz
4

Bu Kanun, 26.04.2007 tarih ve 5637 sayl Kanunun 1. maddesi ile yrrlkten kaldrlmtr.

SAYITAY DERGS SAYI: 77

97

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

edinmesine imkan tanmtr. 2613 sayl Kanunun bu maddesi, kylarda ihya ve igal yoluyla zel mlkiyet olumasna neden olmutur. 28.06.1966 tarihli ve 766 sayl Tapulama Kanununun 37. maddesi, ihyay yasaklam ve bu gibi yerlerin Hazine adna tescil edileceini ngrm ise de bu Kanunun yrrle girmesinden nce yaplm olan ihyalar korumu ve bunlar hakknda 4753 sayl Kanunun geici maddesinin uygulanacan hkm altna almtr. Bundan dolay 1966 ylna kadar kylarda ihya nedeniyle tesciller yaplabilmitir. 3.2.3. Kadastro Kylarda zel mlkiyet olumasnn bir dier nedeni ise ihya dnda kalan kadastro ilemleridir. Yargtay tarafndan kylarn zel mlkiyete konu olacak ekilde tespit ve tescil edilemeyecei ifade edilse de arazi kadastrosu almalarnda kylarn ahslar, hatta baz durumlarda Hazine adna tespit ve tescil edilerek kyda zel mlkiyet oluturulduu bilinmektedir. Bu durumun sebeplerini u ekilde aklamak mmkndr: Her eyden nce Medeni Kanunun 641. maddesi kylarda zel mlkiyeti aka yasaklamamaktadr. Kylarda zel mlkiyetin mmkn olamayaca ynndeki gr, 641. maddenin ak anlatm yerine, madde metnine dayanlarak yaplan ve zerinde bu konuda inceleme yapan herkesin anlat bir yoruma dayanmaktadr (Anal, 2001: 21). Bu da kynn zel mlkiyete konu olup olmayacan, uygulayclarn insafna terk etmitir: Uygulamaya bakldnda uygulayclarn takdir haklarn, kylarn zel mlkiyete konu olmasna imkan tanyacak ekilde kullandklar grlmektedir. kinci olarak kadastro ilemlerini dzenleyen kanun ve dier mevzuatta ky kenar izgisi belirlenmemi alanlarda tespit ilemlerinin nasl yaplacann aka belirtilmemesi, kadastro almalarnda kyda kalan tanmazlarn ahslar adna tespit ve tesciline imkan tanmtr. Bir dier nemli sebep de tapulama ya da kadastro tutanaklarnn dzenlenii esnasnda tanmazn snrlarnn dousu leb-i derya, bats ay, gneyi deresi eklinde deniz, gl ve nehir olarak belirtilmesidir. (Pala, 1975: 10).

98

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

3.2.4. Devletin Hkm ve Tasarrufu Altndaki Yerlerin Sat Kyda zel mlkiyetin ortaya kmasnn bir dier nedeni ise 13.05.1953 tarihli ve 6086 sayl (mlga) Turizm Endstrisini Tevik Kanunudur.5 Bu Kanunun 1972 ylnda karlan 1605 sayl Kanunun 3. maddesiyle yrrlkten kaldrlan 8. maddesi; turizm messesesi belgesi alm olanlarn tesis, ina ve geniletilmesine gerekli olan ve Devletin hkm ve tasarrufu altnda bulunan yerlerin Bakanlar Kurulundan izin alnmak artyla zel hukuk kiilerine satna imkan tanmaktayd. Bu hkme dayanlarak, Devletin hkm ve tasarrufu altndaki yerlerin (bu arada kylarn) turizmi zendirmek amacyla, zel hukuk kiilerine satlmas salanmtr (Anal, 2001: 26). 3.2.5. dari Yoldan Tescil 1515 sayl Tapu Kaytlarndan Hukuki Kymetlerini Kaybetmi Olanlarn Tasfiyesine Dair Kanun da, bu Kanunda aranan artlarn gereklemesi halinde zilyetlikle iktisaba ve idari yoldan tescile izin vermekteydi. 1515 sayl Kanunun tapu dairelerine verdii idari tescil yetkisi (tescil iin sadece ahit gstermenin yeterli olmas nedeniyle) baz durumlarda ktye kullanlm ve Medeni Kanunun 641. maddesi kapsamna giren yerler (bu arada kylar) de bu Kanuna dayanlarak zel mlk olarak tapuya balanmtr (Anal, 2001: 22). 3.3. Kylarda zel Mlkiyetin Yasaklanmas 1970li yllardan itibaren kylarn sosyal ve bata turizm olmak zere ekonomik hayatta arz ettii nemin ve kyda oluan mlkiyetin, kynn salad olanaklar zerinde tekelci bir egemenlik, ayrcalkl bir kullanm gc yarattnn (Geray, 1979: 4) anlalmaya balanmas, kylar zerinde herkesin serbeste faydalanmasn temin edecek, zel mlkiyete cevaz vermeyen bir hukuki dzenleme zorunluluunu ortaya koymutur (Cin, 1981: 104). Bu amala ilk olarak 6785 sayl (mlga) mar Kanununa 1605 sayl Kanunla eklenen ek 7. ve 8. maddelerle, kyda zel mlkiyet oluturulmas yasaklanmtr. Kanun koyucu bu maddelerle; deniz, gl ve nehir
5

Bu Kanun, 1982 ylnda karlan 2634 sayl Turizmi Tevik Kanununun 38. maddesi ile yrrlkten kaldrlmtr.

SAYITAY DERGS SAYI: 77

99

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

kenarlarnda 10 metreden az olmamak zere mar ve skn Bakanlnca tespit edilecek mesafe ierisinde bulunan kamu tanmazlarnn zel mlkiyete geirilemeyeceini, ayrca bu yerlerde denizden doldurma ve bataklk kurutma suretiyle zel mlkiyet konusu arazi ve arsa kazanlamayacan hkme balanmtr. Ancak Kanun, kylarda daha nceden olumu bulunan zel mlkiyetin sona erdirilmesine ilikin bir hkm ihtiva etmemitir. Kanunun bu tutumu, daha nceden oluan zel mlkiyetin korunmasnn zmnen kabul edildii ve ek 7. maddenin yrrle girme tarihi olan 20.07.1972 tarihine kadar kazanlm haklarn sakl tutulduu eklinde yorumlanmtr (Yargtay 1. Hukuk Dairesinin 27.03.2005 tarihli ve E:2005/2931, K:2005/3645 sayl karar). 4. KIYILARDA AILAN TAPU PTAL DAVALARI 4.1. Genel Olarak Mlkiyet hukuku ynnden bakldnda kylar; Anayasann 43. maddesinde ve Trk Medeni Kanununun 715. maddesinde ifadesini bulan Devletin hkm ve tasarrufu altndaki yerlerdendir. Bu gibi alanlarn zel mlkiyete konu olmalar mmkn deildir. Bu nedenle ky kenar izgisi tespit edildikten sonra kyda kalan tanmazlar iin defterdarlk ve malmdrlkleri tarafndan herhangi bir bedel ya da tazminat denmeksizin tapu iptali davas almaktadr. Bu uygulamann yasal bir dayana bulunmamaktadr. Gerek Anayasada ve gerekse Ky Kanununda kyda kalan tanmazlar iin tapu iptali davas alacan ngren bir hkm yer almamaktadr. Yalnzca Ky Kanununun Uygulanmasna Dair Ynetmeliin 10. maddesinde, Tesbit sonucunda, kyda kalan zel mlkiyete konu arazilerle ilgili tapu iptal ilemleri ilgili defterdarlka yrtlr hkm bulunmaktadr. Kanunda, tapu iptali davalar konusunda herhangi bir hkmn yer almamasna ramen, Ynetmelikle Kanunda olmayan bir hususun dzenlenmesi Ky Kanununa aykrlk tekil etmektedir (Akko, 1999: 56). Genel kabul grm hukuk normlarna gre, alt dzenleme st dzenlemelere aykr olamaz ve kanunda yer almayan temel bir hkm hakknda ynetmelikle dzenleme yaplamaz.

100

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

Elbette ki gerek Anayasann 43. maddesine ve gerekse Ky Kanununa gre; kylarn Devletin hkm ve tasarrufu altnda olduu, bu nedenle tapu iptali davas almas iin ayrca yasa hkm bulunmasna gerek olmad sylenebilir. Ancak tapu iptali davas alncaya kadar ortada hukuki adan geerli bir mlkiyet bulunmaktadr ve Anayasann 35. maddesine gre mlkiyet hakk kamu yararnn gerektirdii hallerde ancak kanunla snrlanabilir. stelik Anayasann 13. maddesi de temel hak ve zgrlklerin ancak kanunla yine Anayasada ilgili maddelerde belirtilen sebeplerle ve zlerine dokunulmakszn snrlanabileceini ngrmektedir. Bu nedenle mlkiyet hakknn zellikleri dikkate alndnda, kylardaki tapularn iptal edilerek kynn, toplumun ortak kullanmna almas hususunun bir kanunla dzenlenmesi daha uygun olacaktr (Akko, 1999: 56). 4.2. Tapu ptali Davalar le lgili nemli Hususlar Yargtayn 1950lerden sonra kylarn zel mlkiyete konu olamayaca ynnde verdii kararlar, 1982 Anayasasnn ve 3621 sayl Ky Kanununun kabulnden sonra daha da derinleerek devam etmitir. Bu kararlarn tapu iptali davalar ile ilgili olarak ihtiva ettii belirgin hususlar aada aklanmtr. 4.2.1. Kadastro Kanununda Yer Alan Hak Drc Sreye Tabi Olmama Yargtay tarafndan yakn zamana kadar verilen kararlarda (rnein Yargtay Hukuk Genel Kurulunun 24.03.1999 tarihli ve E:1999/1-170, K:1999/167 sayl kararnda) kyda kalan tanmazlar hakknda Hazinece alan tapu iptali davalarnda Kadastro Kanununun 12. maddesinde6 yer alan hak drc srenin uygulanmayaca vurgulanmtr. Ancak kyda oluan tapularn 10 yllk zamanam sresine tabi olmakszn iptal edilebilmesi, Trkiyenin AHM tarafndan tazminata mahkum edilmesine neden olunca 5841 sayl Kanunla 12. maddeye eklenen
6

Kadastro Kanununun 12. maddesinde Bu tutanaklarda belirtilen haklara, snrlandrma ve tespitlere ait tutanaklarn kesinletii tarihten itibaren on yl getikten sonra, kadastrodan nceki hukuki sebeplere dayanarak itiraz olunamaz ve dava alamaz hkm yer almaktadr.

SAYITAY DERGS SAYI: 77

101

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

cmle ile 10 yllk hak drc srenin iddia ve tanmazn niteliine yahut Devlet veya dier kamu tzel kiileri dahil, taraflarn sfatna baklmakszn tm tanmazlar hakknda uygulanaca hkm altna alnmtr. 5841 sayl Kanunun genel gerekesinde; 10 yllk srenin, tapuya gvenerek tanmaz satn alan iyi niyetli kiilerin tapularnn herhangi bir bedel denmeksizin iptalinde tapuya gven ilkesini ilemez hale getirdii ve AHSne Ek 1 Nolu Protokoln 1. maddesini ihlal ettiinden Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tarafndan Trk Devleti aleyhine ihlal karar verilmesine sebep olduu belirtilmitir. Bu madde hakknda hem ilk derece mahkemeleri, hem de Yargtay Hukuk Daireleri tarafndan Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine bavurulmusa da Anayasa Mahkemesi henz bir karar vermemitir. Bavurular zerinden 5 ay getii iin de Anayasann 152/3. maddesinde yer alan emredici hkm gereince hem ilk derece mahkemeleri hem de Yargtay Hukuk Daireleri davalar karara balamaya balamlardr. Bu konuda Yargtay 1. Hukuk Dairesi tarafndan verilen kararlarda kylarda oluan tapularn iptali istemiyle alacak davalarda Kadastro Kanununun 12. maddesinde yer alan hak drc srenin uygulanmas gerektii ynnde kararlar verilmektedir (Akbaba, 2010: 13). 4.2.2. yi Niyet ddiasnn ve Tapu Siciline Gven lkesinin Geerli Olmamas Yargtayn yakn zamana kadar verdii kararlarnda (rnein Hukuk Genel Kurulu tarafndan verilen 27.02.1980 tarihli ve E:1980/1-967, K:1980/1365 sayl kararda) kamu mal niteliinde olduu iin tescile tabi olmayan kylarda oluan tapularn kynn zel mlkiyete konu olmasn salamayaca, Devlet adna hareket eden tapu memurlarnn dahi kynn bu niteliini deitirmeye yetkili olmadklar, dolaysyla kyda oluan tapulara hukuki bir deer atfedilemeyecei vurgulanmaktayd (elik, 2005: 36). Bu kararlarn doal bir sonucu olarak kyda herhangi bir ekilde oluan tapulara hukuki olarak deer verilemeyecei ve kyda oluan tanmazlar, herhangi bir ekilde edinen kiinin Trk Medeni Kanununun

102

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

1023. maddesi7 anlamnda iyi niyet iddiasnda bulunamayacana karar verilmekteydi. Fakat Yargtay AHMnin Trkiye aleyhine verdii tazminat kararlar sonrasnda grn deitirerek Devlet tarafndan verilen tapulara hukuki deer atfedilmesi gerektii ynnde karar vermektedir. (Bu konu, AHM kararlarnn i hukukumuza etkisi ksmnda aklanmtr.) 4.2.3. Zamanam Hkmlerine Tabi Olmama Yargtay tihatlar Birletirme Hukuk Genel Kurulunun 28.11.1997 tarihli ve E:1997/5, K:1997/3 sayl kararnda da ifade edildii gibi, kylar doal nitelikleri itibariyle herkesin kullanmna ak, dier taraftan bu nitelikleri nedeniyle zel mlkiyet alan dnda ve zel mlkiyete konu olamayacak yerlerdir. Bunun sonucu olarak kynn zamanam yoluyla kazanlmas mmkn deildir. 4.2.4. Tapusu ptal Edilen Tanmazlar in Tazminat Talebi Kyda kalmas nedeni ile tapusu Hazinece alan dava neticesinde iptal edilen tanmaz malikinin i hukukta tazminat davas ama hakk var mdr? Bu konuda gerek Ky Kanununda ve gerekse Ky Kanunu Uygulama Ynetmeliinde hkm bulunmamaktadr. Yargtay 1. Hukuk Dairesi tarafndan verilen 23.10.2007 tarihli ve E:2007/6214, K:2007/9985 sayl karara kadar, Yargtayn istikrarl kararlar kyda kalmas nedeni ile tapusu iptal edilen tanmaz malikinin herhangi bir tazminat davas aamayaca ynnde idi. Ancak aada aklanaca zere AHMnin kylarda iptal edilen tapulara karlk olarak herhangi bir tazminat denmemesini mlkiyet hakknn ihlali olarak nitelendirmesi zerine Yargtay 1. ve 4. Hukuk Daireleri de grn deitirerek kylarda tapusu iptal edilen tanmaz maliklerinin tazminat davas aabileceini benimsemitir.

Sz konusu madde u hkm ihtiva etmektedir: Tapu ktndeki tescile iyiniyetle dayanarak mlkiyet veya bir baka ayni hak kazanan nc kiinin bu kazanm korunur.

SAYITAY DERGS SAYI: 77

103

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

5. TAPULARI PTAL EDLEN TAINMAZLAR HAKKINDA AHM KARARLARI Avrupa Konseyine ye lkeler tarafndan 1950 ylnda kabul edilen Avrupa nsan Haklar Szlemesi (AHS/Szleme), temel hak ve zgrlklerin korunmas konusunda i hukukun yan sra ikinci bir koruma sistemi salamaktadr. Mlkiyet hakk Szlemeye Ek 1 Nolu Protokoln 1. maddesi ile korunmaktadr. Mlkiyetin korunmas baln tayan madde u ekildedir: Her gerek ve tzel kii, maliki olduu eyleri barl bir biimde kullanma hakkna sahiptir. Kamu yarar gerektirmedike ve uluslararas hukukun genel ilkeleri ile hukukun arad koullara uyulmadka, hi kimse mlkiyetinden yoksun braklamaz. Ancak yukardaki hkmler hi bir biimde, mlkiyetin genel yarara uygun olarak kullanlmasn denetim altna almak, vergiler ile dier har veya cezalarn denmesini salamak iin Devletin gerekli grd yasalar yrrle koyma yetkisini ortadan kaldrmaz. Kyda kalmas nedeni ile tapusu iptal edilen tanmaz sahipleri, i hukuktan sonu alamamalar nedeni ile AHMnde Trkiye aleyhine tazminat davas amaktadrlar. Bu konuda alan davalarda Mahkeme konunun esasna girmeden nce bavuruyu kabul edilebilirlik kriterleri asndan deerlendirmektedir. Sonrasnda davann esasn inceleyerek mlkiyet hakkna yaplan mdahalenin Szlemeye uygun olup olmadna karar vermekte, son aamada ise (eer ihlal karar verirse) tazminata hkmetmektedir. 5.1. Kabul Edilebilirlik Kriterleri Kabul edilebilirlik kriterlerinden ilki alt ay kuraldr. Bu kurala gre AHMne, i hukuktaki nihai karardan itibaren alt ay iinde bavurulmas gerekmektedir. AHM, alt aylk bavuru sresinin tapu iptaline ilikin Yargtay kararnn, tapusu iptal edilen tanmaz malikine tebli tarihinden itibaren ilemeye baladn vurgulamaktadr. Zorunlu olmamakla beraber, eer karar dzeltme talebinde bulunulmu ise karar dzeltmeye ilikin kararn

104

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

tebli tarihi, alt aylk srenin balangcnda dikkate alnr (AHMnin 30.01.2007 tarihli Aslan ve zsoy/Trkiye karar, Adalet Bakanl, NHAK BB, 2010). Eer tapu iptaline karlk olarak Hazine aleyhine tazminat davas alm ise bu durumda, bu davaya ilikin olarak Yargtayn kesinlemi kararnn tanmaz malikine tebli tarihi esas alnmaktadr (AHMnin 16.12.2008 tarihli Terziolu ve Dierleri/Trkiye karar, NHAK BB, 2010). Eer kyda kalan tanmazlarn tapularnn iptaline ya da tazminat talebine ilikin nihai mahkeme karar tanmaz malikine tebli edilmemise, alt aylk sre tanmaz malikinin nihai mahkeme kararn itiraza mahal brakmayacak ekilde rendii tarihte balar (AHMnin 03.06.2008 tarihli Kutluk ve Dierleri/Trkiye karar, Adalet Bakanl, NHAK BB, 2010). Ancak bu durumda daval hkmet; davaclarn ya da avukatlarnn Yargtay karar hakknda bilgi sahibi olduktan alt aydan daha fazla bir sre sonra AHMne bavuru yaptklarn itiraza mahal brakmayacak nitelikte bir kantla ispatlamak durumundadr (AHMnin 03.06.2008 tarihli Kutluk ve Dierleri/Trkiye karar, Adalet Bakanl, NHAK BB, 2010). Aksi takdirde bavurunun alt aylk sre kuralna uyularak yapld karine olarak kabul edilir. Trk Hkmeti tarafndan kabul edilebilirlie ilikin olarak ileri srlen ikinci itiraz ise i hukuk yollarnn tketilmemi olmasdr. rnein Berber/Trkiye davasnda (Adalet Bakanl, NHAK BB, 2010) Trk Hkmeti Yargtayn kylarda iptal edilen tapular iin tanmaz malikine tazminat denmesi gerektii, bu kapsamda tapusu iptal edilen tanmaz maliklerinin Hazine aleyhine tazminat davas aabilecekleri yolundaki kararlarn hatrlatarak, i hukukta Hazine aleyhine tazminat davas amayan davaclarn i hukuk yolunu tketmi saylamayacan ileri srmtr. AHM, bu n itiraz kabul etmemitir. Mahkemeye gre Hkmetin gsterdii medeni ve idari hukuk yollar bavurann tapusunun ancak kanuna aykr olarak iptal edilmesi halinde kullanlabilecek yollardr (AHMnin 30.05.2006 tarihli Dorusz ve Aslan/Trkiye karar, Adalet Bakanl, NHAK BB, 2010). Oysa tapu iptaline ilikin kararlar Anayasann 43. maddesine ve Ky Kanununa gre alnmaktadr. Bundan dolay AHM, Trk Hkmetinin sunduu i hukuk yolunun etkin olduunun kantlanamadna, bu yolun tketilmesinin tanmaz maliklerinden beklenilemeyeceine karar vermitir

SAYITAY DERGS SAYI: 77

105

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

(AHMnin 13.01.2009 tarihli Berber/Trkiye karar, Adalet Bakanl, NHAK BB, 2010). Kanaatimizce Mahkemenin Yargtay tarafndan verilen tanmaz maliklerinin Hazine aleyhine tazminat davas aabilecekleri yolundaki kararlar etkin bir i hukuk yolu olarak grmemesi hataldr. nk Yargtay 1. ve 4. Hukuk Daireleri aada aklanaca zere AHMnin Trkiye aleyhine verdii kararlardan sonra; kyda kalan ve tapusu iptal edilen tanmazlar iin i hukukta tazminat yoluna bavurulabileceini kabul etmitir. AHM, bu kararlarn tapunun ancak kanuna aykr olarak iptal edilmesi halinde kullanlabileceini iddia etmise de Yargtay Daireleri, kararlarnda kyda kalmas nedeniyle tapusu iptal edilen tanmazlardan ve hatta AHMnin kyda kalmas nedeniyle tapusu iptal edilen bir tanmazla ilgili olarak verdii Dorusz ve Aslan/Trkiye kararndan aka bahsetmitir. Dolaysyla bu kararlar (AHMnin iddiasnn aksine) tam da kyda kalmas nedeniyle tapusu iptal edilen bir tanmazla ilgilidir. Bundan dolay bu i hukuk yolu, tketilmesi gereken bir i hukuk yoludur ve AHMnin bunu kabul etmemesi ciddi bir talihsizlik olmutur. 5.2. Kylarda Bulunan Tapularn ptal Edilmesinin AHSne Aykrl Mahkeme, kabul edilebilirlik testini geen mdahaleleri eitli kriterlere gre deerlendirmekte ve ihlalin bulunup bulunmadna karar vermektedir. Bu konuda dikkate alnan ilk kriter mdahalenin kamu yararna olup olmaddr. nk Ek 1 Nolu Protokoln 1. maddesinin birinci fkras herhangi bir kimsenin ancak kamu yarar sebebiyle mal ve mlknden yoksun braklabileceini; ikinci fkras ise devletlerin, mlkiyetin genel karlara uygun olarak kullanlmasn dzenlemek iin gerekli grdkleri kanunlar karabileceklerini ngrmektedir. AHM, bu konuya ilikin olarak yapt deerlendirmede, kyda kalan tanmazlarn tapularnn iptal edilmesinin kamu yararna olduuna karar vermektedir. Mahkeme, kyda bulunan tanmazlarn herkesin kullanmna ak tutulmas gerektiine, bu nedenle tapularn iptal edilmesinin kamu yarar amacna hizmet ettiine ve keyfi olarak deerlendirilemeyeceine karar vermitir (AHMnin 11.10.2005 tarihli N.A ve Dierleri/Trkiye karar, HAM, 2010).

106

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

Dikkate alnan ikinci kriter hukuk tarafndan ngrlme dir. Ek 1 Nolu Protokoln 1. maddesi, herhangi bir kimsenin, hukuk tarafndan ngrlen koullara8 uygun olarak mal ve mlknden yoksun braklabileceini ngrmektedir. Mahkeme bu konuya ilikin olarak yapt deerlendirmede mdahalenin Anayasann 43. maddesine, Ky Kanunu hkmlerine ve Kadastro Kanununun 16. maddesine dayanlarak yapldn, dolaysyla hukuk tarafndan ngrlme artnn gerekletii kanaatine varmtr (AHMnin 30.05.2006 tarihli Dorusz ve Aslan/Trkiye karar, Adalet Bakanl, NHAK BB, 2010). AHMnin mlkiyet hakkna yaplan mdahaleleri incelerken kulland bir dier kriter uluslararas hukukun genel ilkelerine uygunluktur. nk Ek 1 Nolu Protokoln 1. maddesinin 1. paragrafnn 2. cmlesine gre mlkiyet hakkna yaplacak mdahalelerin uluslararas hukukun genel ilkelerine uygun olmas gerekmektedir. Ancak AHM itihatlarna gre uluslararas hukukun genel ilkelerine uygunluk kriteri yalnzca vatanda olmayanlar asndan uygulanabildii, bir devletin kendi uyruunda bulunan kiilerin mlkiyet hakkna yapm olduu mdahaleler bu kriter kapsamna girmedii iin Trk vatandalar tarafndan alan davalarda bu kriter uygulanmamaktadr. Henz Trk vatanda olmayan bir kii tarafndan alan ve karara balanan bir dava bulunmad iin Mahkemenin buradaki yorumu bilinmemektedir. Bir dier kriter ise lllktr. Bu ilkeye gre; mdahalede kullanlan yntem, elde edilmek istenilen ama bakmndan uygun bir ara olmaldr. Birden ok yntemin bulunmas halinde mlkiyet hakkna en az mdahalede bulunacak yntemin seilmesi gerekir. AHM tarafndan u ana kadar karara balanan davalarda lllk ilkesi konusuna henz

Szlemenin, 6366 sayl Kanunla onaylanan metninde ve bu metne dayal olarak kullanlan Trke tercmelerinde kanunun derpi ettii (kanunun ngrd) ifadesi yer almakta ise de bunu hukuk tarafndan ngrlen eklinde alglamak gerekir. Szlemenin ngilizce metninde geen provide for by law ifadesi de hukuk tarafndan ngrlmeyi ifade ettii gibi, AHM de provide for by law ibaresinde geen law kelimesinin sadece kanunlar deil, tzk, ynetmelik gibi mevzuat da kapsadn belirtmektedir.

SAYITAY DERGS SAYI: 77

107

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

deinilmedii grlmektedir. Bu, bir anlamda Mahkemenin, mdahalenin lllk ilkesine uygunluunu zmnen kabul olarak da yorumlanabilir. Son ve en nemli kriter olan orantsallk ise kyda kalan tanmazlarn tapularnn iptal edilmesi nedeniyle Trkiyenin tazminat demesine neden olmaktadr. AHM itihatlarna gre; mdahale meru bir amaca hizmet ediyor olsa bile mdahalede kamusal yarar ile bireysel yarar arasndaki dengenin de gzetilmesi gerekir. Bu makul denge ancak tanmazn deeriyle orantl bir tazminat denmesi ile kurulabilecektir. Her ne kadar denecek tazminatn mlkn tam deerini yanstmas art deilse (AHMnin 20.05.2008 tarihli Edip Uslu/Trkiye karar Adalet Bakanl, NHAK BB, 2010) de Mahkeme, mlkn deeriyle makul orantda bir deme yaplmadan mlkn elden alnmasnn, orantsz bir mdahale oluturacana karar vermitir. Tazminat demesi olmadan tanmazn tapularnn iptal edilmesinin ancak istisnai durumlarda hakl olarak kabul edilebileceini vurgulayan AHM, kyda alan tapu iptali davalarnn bu istisnai duruma girmediine, bundan dolay kiiye tanmazn deeriyle orantl uygun bir tazminat denmesi gerektiine karar vermitir. (AHMnin 30.05.2006 tarihli Dorusz ve Aslan/Trkiye karar, Adalet Bakanl, NHAK BB, 2010). Mahkemeye gre, kyda bulunan tanmazlarn tapularnn tazminat denmeksizin iptal edilmesi bireysel ve kamusal yararlar arasndaki dengeyi bozmakta, bu da mlkiyet hakknn ihlali anlamna gelmektedir. 5.3. AHMnin Tazminat Standard AHMnin, ky iptalleri konusunda verdii ihlal kararlarnda belirgin bir tazminat standard bulunmamaktadr. Bu kararlar arasndaki tek ortak nokta; mlkiyet hakkna yaplan mdahalenim kamu yararna olduu durumlarda tazminatn mlkn tam deerini yanstmas zorunluluunun bulunmamasdr. Tazminatn, mlkn tam deerini yanstmad byle bir durumda, kanlmaz sonu, tanmaz malikine denecek tazminatn tamamen takdire dayal ya da Mahkeme tarafndan ifade edildii ekilde gtr ekilde belirlenmesidir. Gerekten de Mahkeme, kylar konusunda alan davalarda ihlale hkmettikten sonra, tanmaz malikine denecek tazminat tamamen takdiri olarak belirlemektedir.
108

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

Ky davalar asndan, tanmaz malikleri tarafndan talep edilen tutar ile Mahkeme tarafndan hkmedilen tazminat tutarlar aadaki tabloda gsterilmitir: Tablo 1: Kylarda Tapu ptalleri Nedeniyle AHMde Alan Davalara likin Tazminat Tutarlar
Malik Tarafndan Talep Edilen Tutar (Avro) 37.390 29.000 50.300 56.300 100.000 144.651 78.300 291.000 Mahkemece Hkmedilen Tazminat Tutar (Avro) 29.000 26.000 50.300 50.000 10.000 15.500 15.000 150.000 Fark (Avro) 8.390 3.000 0 6.300 90.000 129.151 63.300 141.000

Dava Ad Gmolu ve Dierleri/Trkiye Dorusz ve Aslan/Trkiye Berber/Trkiye Edip Uslu/Trkiye Kalyoncu/Trkiye Kutluk/Trkiye M. Ali Mioullar/Trkiye Aslan ve zsoy/Trkiye

Kaynak: AHM Kararlarndan derlenmitir. Tablodan da aka anlald zere Mahkemenin tazminat konusunda belirgin bir standard bulunmamaktadr. Mahkeme, baz durumlarda tanmaz maliklerinin taleplerine yakn bir tazminat tutarna hkmederken bazen de hkmedilen tazminat miktar tanmaz maliklerinin taleplerinin ok uzanda kalmaktadr. 6. AHMNN KIYILARDAK TAPU PTALLER KARARLARININ HUKUKUMUZA ETKS KONUSUNDAK

Daha ncede belirtildii zere Yargtay, AHM tarafndan verilen Dorusz ve Aslan/Trkiye kararna kadar kyda tapusu iptal edilen tanmazlar iin tazminat davas alamayacan kabul etmekte idi. Ancak 2006 ylnda verilen Dorusz ve Aslan/Trkiye kararndan sonra Yargtay 1. ve 4 Hukuk Daireleri tarafndan verilen kararlarda kyda kalan tanmazna

SAYITAY DERGS SAYI: 77

109

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

ait tapu kayd iptal edilen tanmaz malikinin tazminat davas aabilecei vurgulanmtr. Bu kararlarda9; mlkiyet hakknn temel haklardan olduu, bu hakkn kamu yararnn bulunduu hallerde snrlandrlabilecei veya tamamen kaldrlabilecei, ancak bu snrlandrma veya kaldrma gerekletirilirken, kamu yarar ile mlkiyet hakkndan ksmen veya tamamen yoksun braklan kiinin hakk arasnda hak ve adalet dengesini salayacak bir dengenin kurulmas gerektii, bundan dolay tanmaz malikinin tazminat hakknn bulunduu ifade edilmitir. Yargtayn bu ynde karar vermesinde, AHMnin kyda oluan tapulara hukuki deer atfedileceini kabul etmesinin nemli bir etkisi olduu grlmektedir. Gerekten de Yargtay tarafndan daha nceden verilen kararlarda kyda oluan tapulara hukuki deer verilemeyecei belirtilmekteyken AHMnin kararlarlarndan sonra kylarda her naslsa oluan tapularn kynn kamu mal niteliini deitirmeyecei, ancak Devlet tarafndan verilen tapu ile salanan mlkiyet hakkna deer verilmesi ve kiinin sz konusu tapuya dayal hakknn korunmas gerektii ifade edilmitir (Yargtay 1. Hukuk Dairesinin 18.1.2010 tarihli ve E:2009/12967, K:2010/165 sayl karar, Akbaba, 2010: 6). Bu nedenle kylarda daha nceden oluturulan tapu kaydnn iptalinde kamu yarar bulunduu, bu tapularn iptal edilmesi gerektii ak olmakla birlikte kiinin mlkiyet hakk sona erdirilirken karlkl hak dengesinin salanmas iin mlkiyet hakk sahibine tazminat niteliinde bir bedelin denmesi gerektii, tapunun iptal edilmesinin yasa d bir ilemden deil, kamu yararn gerekletirme amacn tayan bir ilemden kaynaklanmas nedeni ile, tazminatn tanmazn tam deerini karlamasnn zorunlu olmad ynnde karar verilmektedir. Bu kararlardan sonra, kyda kalmas nedeniyle tapusu iptal edilen tanmaz maliklerinin atklar tazminat davalar Yargtay tarafndan kabul grmekte ve kamu yarar nedeniyle mlkiyet hakkndan yoksun braklan kiinin makul, kabul edilebilir hak dengesini salayacak bir oran kurularak adil
9

Yargtay 1. Hukuk Dairesinin 17.09.2009 tarihli, E:2008/7384, K:2008/9364; 26.03.2009 tarihli, E:2009/1914, K:2009/3745; 18.01.2010 tarihli, E:2009/12967, K:2010/165 sayl kararlar, Akbaba, 2010)

110

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

bir tazminat denmesi gerektii vurgulanmaktadr (Yargtay 1. Hukuk Dairesinin 17.09.2008 tarihli ve E:2008/8822, K:2008/11033; Yargtay 4. Hukuk Dairesinin 14.01.2009 tarihli ve E:2008/11535, K:2009/402 sayl ilamlar, Akbaba, 2010). 7. NER 7.1. nerinin Gerekesi Yukarda yaplan aklamalar dikkate alndnda, kyda kalan ve bu nedenle tapusu iptal edilen tanmaz sahiplerine tazminat hakk tannmas gerektii deerlendirilmektedir. Elbette ki kylar devletin hkm ve tasarrufu altnda ve herkesin ortak kullanmna ak olmas gerektii iin Devlet, kynn bu zelliklerinin salanabilmesi ve kynn topluma ak tutulabilmesi iin gerekli nlemleri almak zorundadr (Akkaya, 2004: 35). Ancak gerek Osmanl mparatorluu ve gerekse Cumhuriyet dneminde verilmi olan tapular tamamen geersiz sayarak hibir bedel demeksizin iptal edilmesi de hakkaniyete uygun dmedii gibi 864 sayl Tatbikat Kanununun eski hukuk dneminde kazanlm ayni haklarn korunmas ynndeki hkmne de aykr dmektedir. Bu alanlarda gerek Osmanl dneminde ve gerekse Cumhuriyet dneminde 1972 ylna kadar zel kanunlarla kazanlm olan haklar sakl tutmak gerekir (Cin, 1981: 105). Zaten 43. maddenin Danma Meclisine sunulan gerekesinde Fakat daha nce domu olan zel mlkiyet haklarnn da korunmas hukuk devleti ilkesinin tabii sonularndan bulunmaktadr. Bylece kylardan kamunun yararlanmas ve Kylardaki domu bulunan mlkiyet haklarnn telif edilmesi gerekmektedir. () Devlet, kylarda domu olan mlkiyet haklarn kamu yarar mlahazasyla sona erdirmek istiyorsa () kamulatrma yoluna bavurarak bunu salayabilir denilerek kylarda daha nceden olumu bulunan mlkiyetin korunmas gerektii ifade edilmitir. Bu gereke dikkate alndnda, Anayasa koyucunun, kyda devletin sahip olduu yetkilere karlk kiilerin de baz haklarnn bulunduu gereini gz nnde tutarak, kamu yarar ile kii haklarn badatrmaya alt ve bu madde ile ulalmak istenen amalardan birinin kyda Anayasann yrrle girmesinden nce hukuka uygun olarak kazanlm haklar korumak

SAYITAY DERGS SAYI: 77

111

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

olduu grlmektedir (Anayasa Mahkemesinin 25.02.1986 tarihli ve E:1985/1, K:1986/4 sayl karar). Trkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir ve hukuk devleti ilkesi gerei Devlet tarafndan verilen tapularn, sonradan geersiz olduu ileri srlerek tazminat denmeksizin iptal edilmemesi gerekir. Bedel denmeksizin tapularn iptal edilmesi bu kiilerin maduriyetine neden olduu (Saytay, 2006: 36) gibi, bu davalar sonucunda tapusu iptal edilen kiiler tarafndan denen vekalet creti ve yarglama gideri de sorunun vahametini artrmaktadr. Herhangi bir tazminat denmeksizin kyda kalan tapularn iptal edilmesi, AHM tarafndan AHSne Ek 1 Nolu Protokole aykr bulunmaktadr. Bu ise, Trkiyenin tazminat demesine ve uluslararas sitemde itibar kaybetmesine neden olmaktadr. Ayrca AHMnin tazminat konusunda belirgin bir standard bulunmamaktadr. Mahkeme, dosyada yer alan bilgi ve belgelere gre tamamen takdiren karar vermekte, bu da kiilerin tazminat umudunu krklemektedir. AHMnin ihlal kararlarndan sonra Yargtay 1. ve 4. Hukuk Daireleri tarafndan verilen kararlarda kyda kalan tanmazna ait tapu kayd Hazinece alan tapu iptali davas sonucunda iptal edilen tanmaz malikinin tazminat davas aabileceinin aka vurgulanmasna ramen Mahkemenin i hukuk yolu tketilmesi artn (ky davalarnda olduu zere) ok esnek ekilde yorumlamas da, Trkiye aleyhine daha ok dava almasn krklemektedir. Bunun yan sra AHMnin tazminat denmeksizin tapularn iptal edilmesini mlkiyet hakknn ihlali olarak nitelendirmesi zerine Yargtay Hukuk Dairelerinin tapusu iptal edilen tanmaz maliklerine tazminat denmesi gerektii ynnde karar verdikleri bilinen bir gerektir. Ancak bu durum hem vatanda, hem de Devlet asndan baz skntlar ortaya karmaktadr. Bu sistemde Devlet tapunun iptali iin, tanmaz maliki de tazminat iin dava amaktadr. Bu davalarn uzun yllar devam etmesi bir yana her iki taraf da vekalet creti ve yarglama gideri demeye mahkum olmaktadr.

112

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

7.2. neri Yukarda saylan gerekelerle; yasal dzenleme yaplarak kylarn kamunun ortak kullanmna geirilmesinin ve karlnda bedel denmesi konusunun dzenlenmesi faydal olacaktr. Burada u soru akla gelebilir: 1982 Anayasasnn 46. maddesi ve 2942 sayl Kamulatrma Kanunu kylarn korunmas amacyla kamulatrma yapmaya, hatta kamulatrma bedelinin taksitle denebilmesine imkan tandna gre kylarn kamu mlkiyetine geirilmesinin, bir yasal dzenlemeyle ayrca dzenlenmesine gerek var mdr? Bu soruya evet demek mmkndr, nk gerek idarenin kamulatrmay alglama mant ve gerekse kyda oluan zel mlkiyetin bedel denmeksizin iptal edilebileceine dair yaygn inan, bu ynde bir dzenlemeyi zorunlu klmaktadr. Bu konu hakknda tarafmzca yaplan nerinin detaylar aada aklanmtr: neriye gre kynn kamu ortak kullanmna gemesinin iki temel arac olacaktr. Bunlardan birincisi tazminat karl tapu iptali, ikincisi ise Hazine tanmazlar ile takastr. Kyda kalan tanmazlarn Hazine zel mlkiyetindeki tanmazlarla takas, kynn herhangi bir nakdi bedel denmeksizin kamunun ortak kullanmna alnmas bakmndan byk faydalar salayacaktr. Takas, ana hatlar itibar ile tescilli tanmaz kltr ve tabiat varlklarnn Hazine tanmazlar ile deitirilmesindeki esaslara dayanacaktr. Tazminat karl tapu iptali ise, nitelik olarak kamulatrma ilemine benzemekle beraber baz farkl ynleri bulunmaktadr. Burada kamulatrma yerine tazminat karl tapu iptali ifadesinin kullanlmasnn temel nedeni, Anayasann 46. maddesine ve Kamulatrma Kanununa gre kamulatrma bedelinin rayi bedel esas alnarak tespitinin zorunlu olmasdr. Oysaki AHMnin de kylarla ilgili kararlarnda ska vurgulad zere kylarn kamunun ortak kullanmna alnmasnda denecek tazminatn, her zaman iin tanmazn gerek deerini yanstmas zorunlu deildir. Bu ekilde bir ayrm yaplarak, idareye kamulatrma bedelinin tespiti konusunda belli bir esneklik salanmas amalanmtr.

SAYITAY DERGS SAYI: 77

113

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

nerilen bu sistemde kyda kalan tanmaz iin Hazinece tespit edilen bedel tanmaz malikine teklif edilerek tapusunun tapudan terkini talep edilecektir. Tanmaz malikinin kabul etmesi halinde, tapunun iptal edilmesinden sonra bedel malike denecektir. Tanmaz malikinin kabul etmemesi durumunda, Hazinece tanmazn bulunduu yer asliye hukuk mahkemesine bavurularak tanmazn tapusunun iptali ile Hazinece malike denecek tanmaz bedelinin tespit edilmesi istenecektir. Sonu olarak kylarn kamunun ortak kullanmna alnmas iin Ky Kanununda aadaki ekilde bir dzenleme yaplmasnn uygun olaca deerlendirilmektedir: Kynn Kamunun Ortak Kullanmna Alnmas Madde Kyda kalmas nedeni ile tapusunun iptal edilmesi gereken tanmazlar Hazine zel mlkiyetinde olup herhangi bir kamu hizmetine tahsis edilmemi tanmazlarla takas edilebilir. Takas edilecek tanmazlarn deeri 2886 sayl Devlet hale Kanununa, tanmaz zerinde yer alan yaplarn deeri ise 1319 sayl Emlak Vergisi Kanununa gre belirlenir. Bu hkmn uygulanmas ile ilgili usul ve esaslar, Maliye Bakanlnca karlacak bir ynetmelikle belirlenir. Maliki tarafndan takas kabul edilmeyen tanmazlarn tapular, Hazinece 2886 sayl Devlet hale Kanununa gre tespit edilecek bedelin denmesi kayd ile iptal edilir. kinci fkra gerei yaplacak iptaller iin ncelikle Hazinece tanmazn deeri 2886 sayl Devlet hale Kanununa gre tespit edildikten sonra resmi taahhtl bir yazyla malike bildirilir. Malik ya da yetkili temsilcisi tarafndan tebliden itibaren 15 gn ierisinde bavurulmas halinde, idare tarafndan tespit edilen tarihte 2886 sayl Devlet hale Kanununun 13. maddesinde belirtilen komisyon ile malik arasnda idarece tespit edilen bedelin stnde olmamak zere pazarlk grmeleri yaplr. Anlamaya varlmas halinde durum bir tutanakla tespit edilir. Tutanak dzenlendikten ve imzalandktan sonra bedele ve tapudan terkin ilemine kar dava alamaz. darece, anlama tutanann tanzim tarihinden itibaren en ge krk be gn iinde, tutanakta belirtilen bedel denmeye hazr hale getirilerek, bu durum malike veya yetkili temsilcisine yazyla bildirilerek belirtilen gnde

114

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

tapu kaydnn terkin edilmesi istenilir. Malik veya yetkili temsilcisi tarafndan tapuda terkinin yaplmas zerine, tazminat kendilerine denir. Malik ya da yetkili temsilcisi tarafndan tebliden itibaren 15 gn ierisinde bavurulmamas ya da anlama salanamamas durumunda idarece bedele ilikin belgeler ve dier belgelerle tanmazn bulunduu yer asliye hukuk mahkemesine bavurularak tanmazn deerinin tespiti ile tanmazn tapu kaydnn terkin edilmesi istenir.Bu durumda tanmazn deeri, 2886 sayl Kanuna gre belirlenir. Bu madde gereince yaplan terkinler, hibir ekilde har ve dner sermaye cretine tabi deildir. Bu madde uyarnca kamunun ortak kullanma alnan yerler paftasnda ky olarak gsterilir. 7.3. Finansman htiyac Kyda kalan tanmazlarn Hazine zel mlkiyetinde bulunan tanmazlarla takas edilmesi, herhangi bir finansman ihtiyac dourmayacaktr. Buna karlk tazminat karl tapu iptali, belirli bir finansman ihtiyac douracaktr. Bu finansman ihtiyacnn karlanmas iin (bte kaynaklar dnda) iki yol akla gelmektedir. Bunlardan birincisi emlak vergisi oranlarnda bir miktar art yaplarak artrlan miktarn tapu iptalleri iin kullanlmasdr. Ancak 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununa 5226 sayl Kanunla eklenen ve 5835 sayl Kanunla deitirilen ek 6. fkra ile emlak vergisinin % 10 fazla alnmas ngrld iin, bu yolun baar ansnn fazla olmad deerlendirilmektedir. Bir dier yol ise Hazine tanmazlarnn satndan elde edilen gelirden belediyelere ve il zel idarelerine verilen paylarn kslarak kylarn kamu ortak kullanmna gemesi iin oluturulacak zel hesaba aktarlmasdr. Bilindii zere Hazineye ait tanmazlarn satndan elde edilen gelirlerin bir ksm 4706 sayl Hazineye Ait Tanmaz Mallarn Deerlendirilmesi ve Katma Deer Vergisi Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun 5. maddesinin 5. fkras kapsamnda belediyelere ve il zel idarelerine aktarlmaktadr. Aktarlan bu tutarn bir ksmnn kylarn

SAYITAY DERGS SAYI: 77

115

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

kamunun ortak kullanmna alnmas amac ile alacak zel hesaba aktarlmas, kaynak temin edilmesi bakmndan faydal olacaktr. Bu amala Hazineye ait tanmazlarn sat bedellerinden bykehir belediyelerine, belediyelere ve il zel idarelerine verilen paylarn azaltlarak elde edilecek tutarn kylarn kamunun ortak kullanmna alnmas iin Maliye Bakanlnca alacak hesaba aktarlmas konusunun dzenlenmesi gerektii dnlmektedir. Byle bir yolun, hem uygulama kolayl salamas, hem de ahslar zerinde ek bir vergi ykmll meydana getirmemesi nedeni ile daha uygun olaca deerlendirilmektedir. 8. SONU Kylarn Devletin hkm ve tasarrufu altndaki yerlerden olmas dolaysyla zel mlkiyete konu olmamas gerektii phe gtrmemekle birlikte gerek Osmanl mparatorluu dneminde ve gerekse Cumhuriyet yllarnda oluan zel mlkiyetin bedeli denmeksizin ortadan kaldrlmas, mlkiyet hakkna aykrlk tekil etmektedir. Devlet tarafndan verilen tapu kaytlarnn, sonradan geersiz olduu iddia edilerek iptal edilmesi, hukuk devleti ilkesine aykrlk tekil etmektedir. zellikle bu tanmazlar bedel deyerek satn alan kiiler, tapu kaytlarnn bedel denmeksizin iptal edilmesini kabullenememektedirler. stelik tapularn bedel denmeksizin iptal edilmesi kiilerin devlete olan gvenini zayflatt gibi, Trkiyenin AHM tarafndan tazminata mahkum edilmesine de neden olmaktadr. Her ne kadar Yargtay Hukuk Daireleri, AHM tarafndan verilen ihlal kararlarndan sonra, kyda iptal edilen tapulara kar tanmaz malikinin tazminat alma hakkna sahip olduuna karar verseler de Hazinenin tapu iptali davas amasna, buna karlk tanmaz malikinin tazminat davas amasna dayanan bu sistem hem yarglama sresinin uzunluu, hem de yarglama gideri ve vekalet creti sorunu ortaya karmas nedeniyle sorunu tam anlamyla zmemektedir. Bundan dolay, kyda daha nceden oluan zel mlkiyette bulunan tanmazlarn kamunun ortak kullanmna alnmas hususunun yasal bir dzenlemeyle zme kavuturulmas elzem grnmektedir.

116

SAYITAY DERGS SAYI: 77

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

KAYNAKA Akbaba, F. (2010) Orman Kanunu 2/B - Ky Kanunu Uyumazlklar ve Trk Yargtay tihatlar, Yargtay Bakanl nternet Sitesi, Eriim Adresi: http://www.yargitay.gov.tr/abproje/belge/sunum/rt3/Akbaba_2BKiy iKanunu.doc, Eriim Tarihi: 05.07.2010 Akkaya, M.A. (2004) Trkiyede Ky Alanlar Ynetimi ve Hukuksal Rejimi, stanbul niversitesi, Deniz Bilimleri ve letmecilii Enstits, Denizel evre Anabilim Dal, Doktora Tezi Akko, A. K. (1999) Kylarn Hukuki Durumu ve Mlkiyet Hakk, Mali Klavuz Dergisi, Yl: 1999, Say: 6 Akyol, N., ve Sesli, F.A. (1999) Trkiyede Ky Alanlar Konusunda Gemiten Gnmze Ulusal Mevzuat, T.M.M.O.B. Harita ve kadastro Mhendislii Dergisi, Temmuz 1999, say: 86, Anal, A. A. (2001) Ky Mevzuatnn Dn-Bugn, Maliye Bakanl, Milli Emlak Kontrolrleri Kurulu Bakanl, Yaynlanmam Ders Notu, Ankara Cin, H. (1981) Osmanl Devletinde Kylarn Hukuki Rejimi, Seha L. Meraya Armaan, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, Ankara elik, H. (2005) Yargtay rnek Kararlar ile Aklamal Ky Kanunu ve Uygulamas, Bilge Yaynevi, Ankara Doan, E ve Erginz M. (1997) Trkiyede Ky Alanlar Ynetimi ve Yaplamas, Arion Yaynevi, stanbul Duru, B. (2003) Ky Ynetiminde Btnleik Yaklamlar ve Ulusal Ky Politikas, Mlkiyeliler Birlii Vakf Yaynlar, Ankara Esener, H. (2005) Kylarda Bulunan Tapulu Tanmazlarn Hukuki Durumu Yaklam Dergisi, Say: 156 (Aralk 2005) Ferudun, A. (2009) Ky Alanlarnn Hukuki Stats, Deniz Harp Okulu Deniz Bilimleri ve Mhendislii Dergisi, Cilt: 5, Say:1

SAYITAY DERGS SAYI: 77

117

Kylarda Mlkiyet Sorunu: AHM Kararlar Inda Bir zm nerisi

Geray, C. (1976) Kylarn Toplum Yararna Kullanlmasna likin Sorunlara Genel Bak, Mimarlk Dergisi, Say: 147 (1976/2) Geray, C. (1979) Kamu Tanmazlar, Kylar ve Saytay, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt: 34, Say: 1-4, Pala, K. (1975) Trkiye'nin Ky Sorunlar ve Politikas, Harita ve Kadastro Mhendislii Dergisi, Yl: 10, Say: 33-34 nternet Kaynaklar Adalet Bakanl, NHAK BB: Adalet Bakanl nsan Haklar Bilgi Bankas, http://www.inhak-bb.adalet.gov.tr, Eriim Tarihi: 25.07.2010 HAM: Anadolu niversitesi Hukuk Fakltesi nsan Haklar Hukuku Projesi, nsan Haklar Avrupa Mahkemesi tihatlar, http://ihami.anadolu.edu.tr, Eriim Tarihi: 25.07.2010

118

SAYITAY DERGS SAYI: 77