T.C.

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES

MAKNA MHENDSL BLM

STRAIN GAGE DENEY FY

HAZIRLAYAN Prof. Dr. Erdem KO Yrd.Do.Dr. brahim KELE Yrd.Do.Dr. Kemal YILDIZLI

MAYIS 2011 SAMSUN

STRAIN (GERNM,UZAMA) GAGE DENEY

1. DENEYN AMACI Bir cisme kuvvet olarak etkiyen arln, cisimde meydana getirdii ekil deiikliini deneysel olarak strain gageler yardmyla llr. Bu deneyde ekme ve eilme durumlarnda birim uzamalar(ekil deitirmeleri), burulma durumunda ise burulma momenti tespit edilir. Ayrca her durum iin strain gagelerin nasl kullanldnn ve lmlerin nasl yapldnn gsterilmesi hedeflenmektedir. 2. DENEY DZENE Strain gageler makine paralarnn yzeylerinde oluan birim uzamalar (strain) lmek iin kullanlan sensrlerdir. Deney dzenei eilme, burulma ve ekme durumlarnda strain gageler araclyla ekil deiimleri llr. ekil 1.de deney dzeneinin genel bir grn verilmitir.

ekil 1. Strain (gerinim, uzama) lme yntemleri deney dzenei

ekil 2. Ykleme erevesi ve elemanlar Ykleme erevesi hafif alaml olarak yaplmtr ve farkl deney modllerini birletirmek iin hizmet etmektedir(ekil 2). ereve zerindeki yatay olarak hareket eden ve hzl bir ekilde kenetleme ilemini yapan tutacak (1) ekme durumunda kullanlmaktadr. Dey olarak hareket eden ve kenetleme ilemini yapan tutacaklar (2-3) eilme ve burulma durumlarnda, birim uzama ve burulma momentlerinin tespiti iin strain gageleri zerinde barndran deney aparatlarnn takld yerlerdir. Eilme deneyinde kk arlklar (4) 1-6 N(0.55 N aralklarla) kullanlr. Burulma ve ekme deneyinde ise daha byk olan ve 5-50 N (5 N aralklarla) deien arlklar (5) kullanlr. 1

3. STRAIN GAGE TEKN LE LM ESASLARI Strain gageler, kesiti ok kk iletken bir telin ok ince bir erit zerine tekrarl sarmlar eklinde yerletirilmesinden oluur. Strain gageler zerine yaptrlan para ile birlikte deformasyona urarlar. Bu srada strain gageler zerindeki tellerin ap da deiir. ap deien tellerin direnci de deierek zerinden geen akmn voltajn deitirir. Bu voltaj deiimi llerek tellerdeki ve dolaysyla zerine yaptrlan paradaki ekil deiimi llm olur. Daha sonra elastisite teorisinin bilinen denklemleri kullanlarak llen ekil deiimi gerilmeye dntrlr. ekil 3. de yaprak tipi strain gage gsterilmektedir.

ekil 3. Yaprak tipi strain gage

Her bir strain gage, retici firma tarafndan belirlenmi olan ekil deitirme ile diren arasnda uygunluu salayan ve gage faktr (k ) denilen, hassasiyet faktrne sahiptir.
/0

(3.1)

Burada = Uzama , 0 = Sfr noktasndaki diren (yk yok) (Ohm) , =Yk uygulandktan sonra direnteki deiim (Ohm). Metalik strain gageler iin gage faktr (k) genel olarak 2 civarndadr. Btn deneylerde strain gage faktr k =2.05 alnacaktr. lm Amplifikatr
lm amplifikatrnn n panelinde dijital gsterge (1) ile ykleme yapldnda ekil deiimini mV/V olarak okunur. Potansiyometre (2) araclyla sistemin balangtaki kalibrasyon ayar yaplr. Amplifikatr ile strain gage arasndaki veri aktarmn salayan yedi toplu ine bal soket (3) ve balant kablosu (4) ile salanmaktadr(ekil 4).

ekil 4. lm Amplifikatr

4. EKME DURUMUNDA STRAN GAGE LE LM 4.1. Temel Esaslar ekme kuvveti F (N)ve kesit alan A(mm2) alnrsa, ekme gerilmesi (N/mm2) aadaki forml ile bulunur.

(4.1)

Hooke kanuna gre llen birim uzama(ekil deitirme) ile elastisite modl E (N/mm2) arplarak gerilme (N/mm2) elde edilir.

= .

(4.2)

ekme kuvveti altndaki dikdrtgen plaka eklindeki deney numunesinin n ve arka yzeylerine ikier tane strain gage yerletirilmitir(ekil 5).

ekil 5. ekme ykne maruz braklan bir ubuk zerindeki strain gagelerin konumlar lme kprsnn k sinyali , besleme voltajna gre referans alnr. Strain gagecin duyarll k ile tam kpr iin llen ekil deitirme aadaki ekilde hesaplanr:

= 2(1+ )

(4.3) ) birimi mV/V olduundan

Ancak burada strain gage yardmyla ampfilikatrden okunan deer (

boyutsuzlatrmay salamak amacyla okunan deerler 10-3 ile arplmaldr. Burada Poisson oran olup elastisite modl E =210000 N/mm2 olan elik iin = 0.28 olarak alnacaktr. Ancak farkl malzemelere ait elastisite modlleri ve Poisson oranlar Tablo 1.de verilmitir.

Tablo 1. Farkl malzemelere ait elastisite modlleri ve Poisson oranlar Malzeme Tipi elik CrNi 18,8 Bakr Pirin Elastisite modl (E ) N/mm2 191000 123000 88000 Poisson oran 0.305 0.33 0.33

4.2. Deneyin Yapl erevedeki tutucuyu sabitleyerek, strain gagelerle taklm olan ekme ubuu tutucudaki ilgili yere taklr(ekil 6). Ampfilikatr aarak deney dzenei ile balants salanr. Dijital gstergeyi sfrlayarak dengeleme ayar yaplr. Kk arlklarla ubua ykleme yaplarak ampfilikatrden okuma yaplr.

ekme ubuu

ekil 6. ekme yk altndaki sistemin ematik konfigrasyonu Tablo 2. ekme durumunda farkl ykler iin tespit edilmi ekil deitirme miktarlar ekme ykne maruz elik CrNi18.8 ubuk iin deney sonular Yk (N) llen deer mV/V 0 0 10 0.004 20 0.008 30 0.012 40 0.015 50 0.019

ekil 7. Farkl ykler iin llen deer-yk grafii

ekil 8. 10 x 2 mm olan elik numune iin teorik ve llen ekme gerilmesi-yk diyagramlar rnek: Kesit alan 20 mm2 , 50 N yk iin ekme durumunda strain gage yardmyla ampfilikatrden okunan deer (

) 0.019x10-3 ve k =2.05 llen uzama aadaki ekilde hesaplanr;

1 4 0,019. 103 = 14,48. 106 2(1 + 0,28) 2,05

olarak bulunur. Buradan da llen gerilme hesab;

= . = 210000.14,2. 106 = 3,04116 /2 dir.

Teorik olarak hesaplanan gerilme deeri ;

50 = = 2.5 olarak elde edilir. 20 2

5. ELME DURUMUNDA STRAN GAGE LE LM 5.1. Temel Esaslar Bir utan mesnetli eme ykne maruz ubuk eklindeki deney numunesinin n ve arka yzeylerine ikier tane strain gage yerletirilmitir(ekil 9).

ekil 9. Eme ykne maruz ubuk zerindeki strain gagelerin konumlar Eilme ubuunun yzeyindeki gerilme ,eilme mukavemet momenti We ve eilme momentini Me kullanarak hesaplanabilir.

(5.1)

Utan ykl bir eilme ubuundaki eilme momenti(Me), F yknn bir fonksiyonudur. Ykn bulunduu nokta ile lm yaplan nokta arasndaki mesafe L alnrsa, eilmeye maruz braklan bir ubuktaki eilme momenti (Me) u ekilde hesaplanr(ekil 10). Burada ubuun boyu L=250 mm alnacaktr. = . (5.2)

ekil 10. Bir utan mesnetli eme ykne maruz ubuk Eilme mukavemet momenti We, b geniliinde ve h yksekliine sahip dikdrtgen kesitli bir malzeme iin aadaki formlle hesaplanr. Eilmeye maruz ubuun genilii b = 19,75 mm ve ykseklii h = 4,75 mmdir.

. 2 6

(5.3)

k faktrne bal olarak tam kpr iin eilme durumunda llen kme (sehim) aadaki ekilde
hesaplanr:

(5.4) 6

5.2. Deneyin Yapl erevedeki tutucu sabitlenir. Ampfilikatr alr. Yklemenin yapld aparat 250 mm uzunluuna gre ayarlanr. Dijital gstergeyi sfrlayarak dengeleme ayar yaplr. Kk arlklarla ubua ykleme yaplr ve arlklar 1,1er aralklarla artrarak ekrandan okuma yaplr(ekil 11).

ekil 11. Eilme ykne maruz sistemin ematik konfigrasyonu Tablo 3. Eilme durumunda farkl ykler iin tespit edilmi kme miktarlar Eilme ykne maruz elik ubuk iin deney sonular (L=250 mm) Yk (N) llen deer mV/V 0 0 1 (sadece tutucu) -0.035 2.1 -0.073 3.2 -0.112 4.3 -0.150 5.4 -0.188 6.5 0.227

ekil 12. Farkl ykler iin llen deer-yk grafii

ekil 13. 4,75 x 19,75 mm elik numune iin teorik ve llen eilme gerilmesi-yk diyagramlar rnek: 6.5 N yk iin emeye maruz bir ubuk iin strain gage yardmyla ampfilikatrden okunan deer (
)

-0,227. 10-3 ve k =2,05 llen kme aadaki ekilde hesaplanr; = 1 0,227. 103 = 0,0001107 2.05

elik iin elastisite modl 210000 N/mm2 alnrsa llen gerilme deeri (e ) Hooke kanununa gre; = . = 0,0001107.210000 = 23,25 /2 dir. Dikdrtgen kesit iin eilme mukavemet momenti u ekilde hesaplanr; = Teorik gerilme ; = 19,75. 4,752 = 74,26 3 6

6,5.250 = = 21,88 /2 74,26

6. BURULMA DURUMUNDA STRAN GAGE LE LM 6.1. Temel Esaslar Burulma deneyini deerlendirebilmek iin, burulma momenti ve etkileri, ii dolu bir ubuk malzeme zerinde ekil 14.de gsterilmitir. ekil 14.a da grlen, bir ucu ankastre L uzunluunda r yarapl bir ubukta, burulma momenti (Mb) etkisi ile balangta ubuk zerindeki A noktas, B konumuna; A-A lifi ise, A noktas sabit olduu iin AB eklini alr. Bu durumda, A noktasnn B noktasna hareketi sonucu, bu noktalarn, ubuun O merkezine gre konumlar arasnda taranan a, burulma as (); A-A lifi ve AB lifi arasnda oluan a, kayma as () olarak ifade edilir.

ekil 14. Burulma momentine maruz bir ubuk Kayma gerilmesi (), burulma momenti (Mb) ve burulma mukavemet momentinden (Wb) aadaki forml ile hesaplanlr.

=
i dolu dairesel kesitlerde(d =10 mm);

(6.1)

3 16

(6.2)

Maksimum kayma gerilmesi (maks), maksimum burulma momentinden (Mmaks) hesaplanr:

(6.3)

Birim uzama () ile kayma as () arasnda aadaki gibi bir iliki vardr. = 2 (6.4)

Hooke kanununa gre kayma gerilmesi (), kayma modl (G) ile arasndaki bant u ekilde yazlr. = . = 2 . (6.5)

Burada kayma modl G = 80000 N/mm2 alnacaktr. Burulma momenti ( ), burulma ubuunun yzeyindeki kayma gerilmesi () ve burulma mukavemet momentinden ( )aadaki forml ile hesaplanr.

= .
k faktrne bal olarak tam kpr iin llen burulma momenti aadaki ekilde hesaplanr:

(6.6)

(6.7)

Bir utan mesnetli burulma momentine maruz ubuk eklindeki deney numunesine 450lik alarla drt tane strain gage yerletirilmitir(ekil 15). 9

ekil 15. Burulmaya maruz ubuk zerindeki strain gagelerin konumlar 6.2. Deneyin Yapl Burulma ubuu ekil 16daki gibi ereveye yerletirilir. Ampfilikatr alr. Dijital gstergeyi sfrlayarak dengeleme ayar yaplr. Kk arlklarla ubua ykleme yaplr ve arlklar 5er aralklarla artrarak ekrandan okuma yaplr(ekil 16).

ekil 16. Burulma ykne maruz sistemin ematik konfigrasyonu Tablo 4. Burulma durumunda farkl ykler iin tespit edilmi burulma moment deerleri Burulma ykne maruz ubuk iin deney sonular (kol seviyesi 100 mm) Yk (N) 0 5 10 15 Burulma Momenti 0 0.5 1.0 1.5 (Nm) llen deer 0 -0.035 -0.073 -0.112 mV/V

20 2.0 -0.150

10

ekil 17. Farkl ykler iin llen deer-yk grafii

ekil 18. 10 x 100 mm elik numune iin teorik ve llen burulma momenti-yk diyagramlar rnek: G = 80000 N/mm2 ve Wb = 196,3 mm3 2 N yk iin burulmaya maruz bir ubuk iin strain gage yardmyla ampfilikatrden okunan deer ( aadaki ekilde hesaplanr; = 2 80000.196,3.0,150.103 = 2298,15 2,05
)

0,150. 10-3 ve k = 2,05 llen burulma momenti

Teorik olarak hesaplanan burulma momenti ; = 20.100 = 2000 7. STENENLER 1- Deneysel verilerden yararlanarak, ekil 7.dekine benzer bir birim uzama-yk diyagramn oluturunuz. 2- llen deerleri ve deney verilerini kullanarak her bir yk iin llen ekme gerilmesi ve teorik ekme gerilmelerini hesaplayarak ekil 8.dekine benzer teorik ve llen ekme gerilmesi-yk diyagramn iziniz. 3- Elde edilen deneysel sonular ile ekil 12.dekine benzer bir kme(sehim)-yk diyagramn oluturunuz.

11

4- llen deerleri ve deney verilerini kullanarak her bir yk iin llen eilme gerilmesi ve teorik eilme gerilmelerini hesaplayarak, ekil 13.dekine benzer teorik ve llen eilme gerilmesi-yk diyagramn iziniz. 5- ekil 17.deki gibi burulma momenti-yk grafiini oluturunuz. 6- llen deerleri ve deney verilerini kullanarak her bir yk iin llen burulma momentlerini ve teorik burulma momentlerini hesaplayarak, ekil 18.dekine benzer teorik ve llen burulma momenti-yk diyagramlar iziniz. 7- ekme ve eilme durumlarndaki llen gerilmeler ile teorik gerilmeler arasndaki farkn nedenini aklaynz. 8- Burulma momentinin teorik olarak hesaplayarak deneysel sonu ile arasndaki fark irdeleyiniz. 9- Burulma momenti ve burulma mukavemet momentini kullanarak kayma gerilmesini hesaplaynz. KAYNAKLAR [1]. G.U.N.T. FL 100 Strain Gauge Training System, Hamburg 2010.

12