DOAL GAZ LE ELEKTRK ENERJS RETM

VE EKONOMK ANALZ

Kadir KARAKA
Yksek Lisans Tezi
MAKNE ETM ANABLM DALI
ISPARTA 2002


i
NDEKLER

NDEKLER..............................................................................................................
ZET............................................................................................................................V
ABSTRACT.................................................................................................................V
NSZ........................................................................................................................V
SMGELER DZN...................................................................................................V
EKLLER DZN......................................................................................................X
TABLOLAR DZN.................................................................................................X
1.GR..........................................................................................................................1
2. ELEKTRK ENERJS RETM VE TRKYENN ENERJ POTANSYEL
2.1.Elektrik Enerjisi retiminde Kullanlan nemli Santrallar.....................................3
2.1.1. Hidrolik Santrallar...............................................................................................4
2.1.2. Fosil Yaktl Santrallar..........................................................................................5
2.1.3. Nkleer Santrallar.................................................................................................6
2.2. Trkiyenin Elektrik Enerjisi Potansiyeli................................................................8
2.2.1.Yerli Kaynaklar.....................................................................................................8
2.2.2. thal Kaynaklar....................................................................................................10
2.3. Trkiye Deki Elektrik Enerjisi Sektrnn Geliimi Ve Mevcut Durumu.......... 10
3.KOMBNE EVRM SANTRALLARI
3.1. Kombine evrimin Tanm.....................................................................................14
3.2.Kombine evrimin Avantajlar................................................................................15
3.2. Kombine evrim Santral Elemanlar......................................................................21
3.2.1. Gaz Trbinleri......................................................................................................22
3.2.2. Atk Is Kazan.....................................................................................................25
3.2.3. Buhar Trbini.......................................................................................................26
3.2.4. Jeneratr...............................................................................................................27
3.2.5. Kontrol nitesi.....................................................................................................27
3.2.6. Yardmc niteler.................................................................................................30
3.3. Kombine evrim Uygulamalar.............................................................................30
ii
3.3.1.lave Yanmasz Kombine evrim Santrallar.......................................................31
3.3.2 Tam Yanmal Kombine evrim Santrallar..........................................................33
3.3.3.Paralel G niteli Kombine evrim Santrallar.................................................34
3.4. Kombine evrim Dizaynlar...................................................................................35
3.5. Kombine evrim Santral Tipleri Ve Yaplar.........................................................37
3.6. Kombine evrim Santrallarnn Performanslar Ve Teknik Karakteristikleri........41
4. KOMBNE EVRMN TERMODNAMK ANALZ..........................................43
4.1. Gaz Trbinlerinin Termodinamik Analizi...............................................................43
4.1.1.Termodinamik Prensipler......................................................................................44
4.1.2 Brayton evrimi....................................................................................................45
4.2. Kombine evrimin Verim Ve Yakt Miktar Analizi.............................................47
5. KOMBNE EVRM SANTRALLARININ EKONOMK ANALZ
5.1 Analize Giri............................................................................................................48
5.2. Enerji retim Maliyetinin Kuramsal Analizi..........................................................49
5.2.1. Yllk Sermaye Masraflar...................................................................................51
5.2.1.1 naat Sresince Eskalasyon Ve Faiz Yk.......................................................53
5.2.2. letme Ve Bakm Masraflar...............................................................................55
5.2.3. Yakt Masraflar...................................................................................................56
5.3. Kombine evrim Ve Alternatif G retim Tesislerinde Enerji Maliyeti.............58
5.3.1.Teknik Ve Ekonomik Veriler................................................................................58
5.3.2. Kombine evrim Ve Alternatif G retim Tesislerinde Bir Deere Getirilmi
Birim Enerji Maliyeti Ve Duyarllk Analizi................................................................62
5.3.2.1. Duyarllk Analizi.............................................................................................64
6. ENERJ RETMNN EVRESEL ETKLER................................................... 68
6.1. Termik G retim Tesisleri..................................................................................68
6.1.1. Kmr Yaktl Santrallarn evresel Etkileri......................................................68
6.1.1.1 Atmosferik Emisyonlarn Etkileri:....................................................................68
6.1.1.2. Sv Atklar:......................................................................................................69
6.1.1.3. Kat Atklar.......................................................................................................70
6.1.2. Termik Santrallerin yiletirilme Yntemleri:.....................................................71
iii
6.1.2.1. Baca Gazlar......................................................................................................71
6.1.2.2. lkemizdeki Durum:........................................................................................72
6.2. Nkleer Enerji retimi...........................................................................................74
6.2.1. Nkleer Santrallerin evresel Etkileri Ve nlemler...........................................74
6.3. Hidroelektrik Enerji:...............................................................................................75
6.3.1. Hidroelektrik Santrallerin evresel Etkileri........................................................76
6.3.2. evresel Etkilerinin Giderilmesi Yntemleri......................................................77
6.4. Kombine evrim Santrallarnn evresel Etki Analizi..........................................78
6.4.1. CO
2
Emisyonu.....................................................................................................78
6.4.2. N0
2
Emisyonu......................................................................................................79
6.4.3 Yanmam Hidrokarbon Ve CO Emisyonu..........................................................79
6.4.4. SO
2
Emisyonu......................................................................................................80
6.4.5. Partikl Emisyonu................................................................................................80
7. MATERYAL METOT...............................................................................................81
7.1. Gaz evrimi Hesaplamalar....................................................................................82
7.1.1. Gaz evrimi in Elde Edilen Sonular...............................................................88
7.1.2. Yanma Denklemi Ve Hesaplamalar.....................................................................89
7.2. Buhar evrimi Hesaplamalar.................................................................................90
7.2.1. evrim Yaps......................................................................................................90
7.2.2. Isl G evrimi skeletinin Oluturulmas.........................................................91
7.2.3. Alnan Ara buhar Miktar.................................................................................... 96
7.2.4. Buhar evrimi Hesaplar......................................................................................96
7.3. Kombine evrim Sistem Yaps ve Hesaplamalar.................................................96
7.3.1. Yanma Odas Hesaplamalar................................................................................97
7.3.2. Buhar Ksm Hesaplamalar.................................................................................98
7.3.3. evrimin Verimi.................................................................................................101
7.3.4. Kombine evrim Tasarm Parametreleri............................................................102
7.3.4.1. Gaz Trbini evrim Tasarm Parametreleri.....................................................102
7.3.4.2.Buhar Trbini evrimi Tasarm Parametreleri.................................................103
7.4. Atk Is Kazanlar...................................................................................................104
iv
7.4.1. Atk Is Kazan tasarm zellikleri ......................................................................105
7.4.2. Atk Is Kazan Dizayn.......................................................................................106
7.4.2.1. Dearetr Isl Dengesi.........................................................................................108
7.4.2.2. Ekonomizerdeki Isl Denge...............................................................................108
7.4.2.3. Kzdrcdaki Isl Denge....................................................................................108
7.4.2.4. Evaporatrdeki Isl Denge.................................................................................108
7.5. Tasarm Yaplan Kombine evrim Santralinin Ekonomik Analizleri..................109
7.5.1. Mevcut Durumun Belirlenmesi............................................................................109
7.5.2. Santraln Kurulum Maliyeti................................................................................. 110
7.5.3. Yakt Tketimi ve Giderleri.................................................................................110
7.5.4. Amortisman Oran Ve Kar Zarar Durumu...........................................................112
8. ARATIRMA BULGULARI....................................................................................113
9. TARTIMA VE SONU..........................................................................................115
10. KAYNAKLAR........................................................................................................117
11.EKLER.............................................................................................................121
12.ZGEM..............................................................................................................147




















v


ZET


Gnmzde gerek nfus art gerekse doal kaynaklarn kstl oluu nedeniyle dnya
zerinde genel bir sorun oluturmaktadr.

Bu konuda yaplan almalar zellikle unsurun gz nnde bulundurulmas
gerekliliini ortaya koymutur. Bunlar srasyla: retilen enerjisinin ekonomik olmas,
evreye en az seviyede zarar vermesi ve uzun vadede enerji an karlayabilmesidir.

Kombine evrim santrallar, olduka yksek verimler elde edilebilir sistemler olduu
iin ve kullanlan yakt asndan da evresel etkilerinin kontrol edilebilir olmas
asndan gnmzde olduka deer kazanmtr.

Genel anlamda kombine evrim terimi,gaz trbin evrimi ve buhar evriminin bir sistem
iine alnarak birbirini tamamlayc ekilde altrlmasn ifade etmektedir.Bu anlamda
kombine evrim sistemlerinin ana niteleri gaz trbini, atk s kazan ve buhar trbini
olmaktadr

Bu almada, mevcut elektrik retim santrallar evresel etkileri ve bu sorunlarn
giderilme yntemleri belirtilmitir. Ayrca Kombine evrim Santrallarnn avantajlar ile
mevcut buhar kazan / trbin nitelerinin Kombine evrime dntrlmesi de dahil
olmak zere, eitli kombine evrim uygulamalar anlatlp, optimum artlarda bir
Kombine evrim Santral tasarlanmtr.


Anahtar kelimeler: kombine evrim, enerji,




vi
ABSTRACT


Nowadays, the increasing of population and to being restricted of the natural fountains
make a general problem on all over the world.

The studies about this subject have shown especially three important substances.
According to circumtanses these are: The produced energy must be economic, it must be
at least harmful for environmental and it must encounter the open space of energy at
long date.

Because of the combined cycle santralls are the systems which can be have at high
produces and about the used fuel, about the effects to evironment those can be controlled
are giving more importance to the combined cycles santralls on nowadays.

Generally the term , combined cycle, means the working together of the gas turbin cycle
and the cycle of steam as complementary for each other. For this, the main units of the
systems of combined cycles are gas turbin, churn heat cauldron and steam turbin.

In this study, the electric producer santralls, the effect of of this santralls on enviroment
and the solutions of problems have been explained.Also the advantages of combined
cycle santralls and transformation of the steam cauldroun turbins to the combined cycle
are explained at the same time and a combined cycle santral has been planned in
optimum conditions.

The key words: Combine cycle, energy.







vii


NSZ



Kombine evrim Santrallar , Enerji ihtiyac ok yksek olan ve kii bana enerji
tketiminde dnya ortalamasnn yarsn dahi yakalayamam olan lkemizde son
derece byk nem tamaktadr.

Kombine evrim Santrallar, fosil yaktl enerji retim sistemleri ierisinde en yksek
verimle alan ve evreye etkisi en az olan bir enerji retim teknolojisi olarak son
yllarda dnya apnda en ok tercih edilen enerji retim sistemi konumuna gelmitir.

Bu almamda bana yardmc olan, bata danmanm Sayn Do. Dr. Ali Kemal
YAKUT a, deerli arkadam Ar. Gr. Erkan DKMEN e, Ar. Gr. Arzu ENCAN
a ve manevi kardeim Elektronik Haberleme Mhendisi Dilek PAALI ya
teekkrlerimi bir bor bilirim.
















viii

SMGELER DZN


Verim

Carnot
Carnot evriminin termik verimi

Ericson
Ericson evriminin termik verimi

Brayton
Brayton evriminin termik verimi

ST
Buhar trbini izentropik verimi

SP
Pompa izentropik verimi

T
Toplam sl verim

YO
Yanma odas termik verimi

m
Mekanik verim

g
Jeneratr verimi

rbin verimi

e
Kompresr izentropik verimi

KT
Kombine tesis verimi

ak
Atk s kazan verimi

BT
Buhar trbini verimi
T
o,
T Mutlak scaklk
q, q
o
Transfer edilen s
P Basn
s Entropi
v zgl hacim
h Entalpi
h
b
Besleme suyu Entalpisi
h
w
Kazan suyu k Entalpisi


ix
R zel gaz sabiti
k Adyabatik s
C
pg
Sabit basnta doal gaz zgl ss
C
ph
Sabit basnta hava zgl ss
q

Gaz trbini ii


q
e
Kompresr ii
Q
YO
Yanma odasna verilen s
N
o,
N G
N
GT
Gaz trbini g kts
N
BT
Buhar trbini g kts
B
BT
Buhar trbini yakt miktar
B
YT
Kombine tesis yakt tasarrufu miktar
B
s
Sabit yakt miktar
Hu Kullanlan yaktn alt sl deeri
f Yakt azalma yzdesi
C
k
Sabit yllk sermaye masraf
C
pw
Tesisin g retimine balad tarihteki deeri
C
k
(t) Zamana baml yllk sermaye masraf
C
f
(t) Zamana baml yakt masraf
C
m
(t) Zamana baml iletme-bakm masraflar
C
aw
Edeer ve niform yllk masraf
C
mo
Referans tarihteki yllk iletme-bakm masraflar
C
fo
Referans tarihteki yllk yakt masraf
C
s
Spesifik yatrm bedeli
C
so
Referans gteki tesisin spesifik yatrm bedeli
r Iskonto oran
n Tesis mr
t Zaman
L naat sresi
E Yllk enerji retimi
x
i Yllk nominal faiz oran
e Yllk eskalasyon oran
e
g
Reel eskalasyon oran
e
m
leriye dnk eskalasyon oran
g Edeer ve niform birim enerji maliyeti
g
k
Bir deere getirilmi birim enerji sermaye maliyeti
g
f
Bir deere getirilmi birim enerji bana yakt maliyeti
J Enflasyon oran
r
g
Reel geri deme oran
I
k
retime balama tarihindeki toplam yatrm
I
do
naat balangcndaki No gcndeki tesisin direkt inaat bedeli
I
d
naat balangcndaki N gcndeki tesisin direkt inaat bedeli
I
p
Yatrmn inaata balama tarihindeki deeri
F Yakt miktar
b
t
Ana para
f
t
Faiz
m Spesifik yatrm bedelinin g ile deiimini karakterize eden sabit
O&M letme ve bakm masraflar
y (t) Zamana bal harcama yzdesi
mills Milyon dolar
LP Dk basn
IP Orta basn
HP Yksek basn










xi

EKLLER LSTES


ekil 3.1. Gaz trbini karakteristiklerinin kombine evrim performansna etkisi.............20

ekil 3.2. Gaz trbini performans karakteristikleri............................................................21

ekil 3.3. Buhar trbini seimi..........................................................................................24

ekil 3.4. ok aftl kombine evrim santralna ait dzenleyici kontrol sistemi emas...26

ekil 3.5. Tek aftl kombine evrim santralna ait dzenleyici kontrol sistemi emas...27

ekil 3.6. Kombine evrim genel dizaynlar.....................................................................34

ekil 3.7. 1350 MW Ambarl Doal GAZ evrim Santral genel dizayn.......................35


ekil 3.8. 1400 MW Bursa Doal Gaz evrim Santral genel dizayn..............................35

ekil 3.9. Tek kademe basnl ilave yakmasz evrim diyagram..................................37

ekil 3.10. ok basnl ilave yakmasz evrim diyagram.............................................38

ekil 3.11. kademe basnl ilave yakmal evrim diyagram.....................................39

ekil 4.1. a) Tipik bir basn evrim sistemine ait (P v) diyagram

b) Tipik bir basn evrim sistemine ait (T s) diyagram.................................44

ekil 5.1. Sabit yllk sermaye masraf............................................................................51

ekil 5.2. Lineer azalan yllk sermaye masraf.................................................................51

ekil 5.3. Alternatif g tesislerinde enerji maliyetinin yakt fiyat eskalasyonu ile

Deiimi..............................................................................................................64

ekil 5.4. Alternatif g tesislerinde enerji maliyetinin tesis gc ile deiimi................65

ekil 5.5. Alternatif g tesislerinde enerji maliyetinin faiz oran ile deiimi.................65

ekil 5.6. Kombine evrim tesisi / nkleer tesis ekonomiklik...........................................66

xii
ekil 5.7. Kmr yaktl buhar tesisi / nkleer tesis ekonomiklik blgeleri .....................67

ekil 5.8. Kombine evrim tesisi / kmr yaktl buhar tesisi ekonomiklik blgeleri.........67

ekil 7.1. Kombine evrim tesisi.........................................................................................82

ekil 7.2. Gaz evrimi ve T-s diyagram.............................................................................82











































xiii
TABLOLAR LSTES


Tablo 2.1. Trkiye elektrik enerjisi uzun dnem talep tahmini..................................9

Tablo 2.2. Trkiye elektrik sektr uzun dnem retim-tketim

dengesi....................................................................................................10

Tablo 2.3. 1996-2010 dneminde sisteme ilave edilecek santrallarn tip ve

kapasitesi................................................................................................11

Tablo 3.1. Baz tip gaz trbinleri iin basit ve kombine evrime ait deerler.........14


Tablo 3.2. Kombine evrim tiplerine ait net verim deerleri..................................15


Tablo 3.3. eitli k glerine gre yatrm bedelleri iletme bakm maliyetleri

bakmndan yaplm olan bir karlatrma...........................................17

Tablo 3.4. 600 MW kmr yaktl ve kombine evrim santrallarna ait emisyon

Deerleri................................................................................................19

Tablo 3.5. 60 Hz lik kombine evrim santral tiplerinin baz karakteristikleri..........40

Tablo 3.6. 60 Hz lik kombine evrin santral tiplerinin balca elemanlar ve

zellikleri.................................................................................................41

Tablo 5.1. Bir deere getirilmi birim enerji retim maliyeti.................................63




xiv






























xv









1
1.GR

Gelime yolunda hzl ilerleyen ve sanayileen, bymeye devam eden gelimekte
olan lkelerin enerji ihtiyalar da srekli olarak artmaya devam etmektedir. Elektrik
enerjisinin yksek verimlilii, kullanm alanlarnn ok eitli ve kolay olmas
nedeniyle, dnya elektrik enerjisi talebindeki art hz, genel enerji talebi artndan
daha yksek ve srekli olmaktadr.

lkemiz, ticari enerji retimi ve tketimi asndan tketimdeki daha hzl bir
gelimeye ramen halen dnya ortalamasnn yars dzeyindedir. nmzdeki
yllarda hzla artacak olan enerji ihtiyacmzn nasl karlanaca hususu en nemli
sorunlardan birisini oluturmaktadr. nk lkemizin enerji kaynaklar miktar ve
kalite bakmndan olduka yetersizdir. Dolays ile nmzdeki yllarda ithal
kaynaklara dayal elektrik enerjisi retimi kanlmaz bir ekilde artacaktr.

Bu nedenle, lkemiz ekonomisini yakndan ilgilendiren, yatrm ve retim
maliyetleriyle ekonomik geliimi, sanayi retimini ve toplumsal yaam olumsuz
ekilde etkileyen elektrik enerjisinin temini ve retimi ile ilgili projelerin yatrm
kararlar alnmadan nce ciddi ve salkl duyarllk analizlerine dayal ekonomik
analiz ve deerlendirmelerin yaplmas lkemizin yarar asndan byk nem arz
etmektedir (Gngr, 1996).

Bu almada, tm etken ve ekonomik parametreler gz nne alnarak, Kombine
evrim tesisi ve bu tesise alternatif olarak dnlen kmr yaktl klasik Buhar ve
Nkleer g retim tesislerinde enerji retim maliyetlerinin Bir Deere getirilmi
Masraflar Metodu ile belirlenmesi amalanmtr. Kredi faiz oran , tesis kurulu
gc ve yakt fiyat eskalasyonuna gre duyarllk analizi yaplarak her bir alternatif
ekonomik stnlk artlarnn tespiti amalanan dier bir husus olmaktadr
(Bekdemir ve ahin, 1994).


2
Elektrik enerjisi sektrnn Trkiye deki geliimi ele alnm, elektrik enerjisi
retiminde nemli yer alan nkleer, kmr ve doalgaz santrallarnn ekonomik ve
evre etkileri asndan analizleri yaplm ve olumsuz etkilerini nleme yntemleri
anlatlmtr.Kombine evrim terimi, esas itibariyle gaz trbin evrimi ve buhar
evriminin bir sistem iine alnarak birbirini tamamlayc ekilde altrlmasn
ifade etmekte olup, genel prensibi gaz trbin evriminden kan egzost gazlarnn
yksek dereceli ssnn su / buhar evriminde kullanlarak ek bir enerji retiminin
salanmasna dayanmaktadr.Kombine evrimlerde birincil olarak elektrik retimi
salamakla birlikte, istenirse evrimden ara buhar alnarak santral, birleik s-g
sistemi olarak da altrlabilir. Bu zellii ile kombine evrimler, s-g retiminde
gnmzde varolan en verimli yntem konumundadr.

evre etkileri asndan incelendiinde kombine evrim sistemlerinin mevcut
sistemler gre daha avantajl olduu grlmektedir. Gnmzde evreye verilen
nemin artm olmas ve bu nedenle zararl madde emisyonlar ile ilgili limit
deerlerin olduka kk deerlere ekilmesi sonucunda kombine evrim
teknolojileri byk rabet grmeye balamtr.

Bunda en nemli etken ise kombine evrim santrallarnda yksek verimle retilen
birim elektrik enerjisine karlk atlan CO
2
miktarnn dier termik santrallar gre
% 40-45 orannda daha az olmas ve zellikle doal gaz ile alan kombine evrim
santrallarnda kat madde emisyonunun sfr, NO
2
emisyonunun ise kabul edilebilir
limit deerlerin ok altnda olmasdr (zgrel ve Egeli, 1994)







3
2. Elektrik Enerjisi retimi ve Trkiyenin Enerji Potansiyeli
2.1.Elektrik Enerjisi retiminde Kullanlan nemli Santrallar

En genel anlamyla enerji maddenin i yapabilme gcdr. nsan yaamnda devaml
yer alm olan enerji, nce insan ve hayvan gleri ile ortaya km daha sonra
srasyla su gc, kmr gc, petrol ve nkleer g eklinde gnmze ulamtr.
Enerjinin modern tarihi ise 1800l yllarn ortalarnda balam olup, endstri
devrimiyle enerji kullanmnn nicelii, nitelii devaml deimi ve 20. yzyln
balarndan, zellikle ikinci yarsndan beri enerji tketimindeki srekli arta paralel
olarak gelimitir.

Genel enerji kaynaklar Birincil (Primer) ve kincil (Seconder) enerji kaynaklar
olarak iki ana ksm altnda snflandrlabilir. Birincil enerji kaynaklar, dorudan
kullanlamayan enerji kaynaklar olduu iin, Ham Enerji Kaynaklar olarak da
adlandrlabilir. Buna mukabil ikincil enerji kaynaklar, dorudan kullanlan enerji
kaynaklar olduklar iin, lenmi Enerji Kaynaklar olarak da yorumlanabilir.
Dier taraftan, birincil enerjiyi ikincil enerjiye dntrmek iin Enerji Dnm
sistemleri kullanlr.

Depolanmas mmkn olmayan, onun iin ok shhatli bir planlama ile retim-
Tketim dengesi kurularak kullanlan elektrik enerjisi teknolojileri, ok pahal
olmalarnn yannda, gelitirilmeleri iin de olduka uzun zaman gerektirmektedir.
Buna ramen, elektrik enerjisinin yksek verimlilii, kullanm alanlarnn ok eitli
ve kolay olmas nedeniyle, dnya elektrik enerjisi talebindeki art hz, genel enerji
talebinden daha yksek ve srekli olmaktadr.

Gnmzde en ok ve yaygn olarak kullanlan ikincil enerji trlerinden elektrik
enerjisi retiminde kullanlan santrallar;

-Hidrolik Santrallar ve
-Isl G Santrallar

4
olmak zere iki ana grupta snflandrlabilirler. Fosil Yaktl, Nkleer, Jeotermal ve
Gne santrallarndan oluan sl g santrallar, birincil enerjiyi nce s, daha sonra
mekanik ve en sonunda, ok kullanl ve kymetli bir ikincil enerji tr olan, elektrik
enerjisine evirirler.

Bu blmde, hidrolik santrallar ile birlikte, sl g santrallarndan en ok kullanlan
fosil yaktl ve nkleer santrallarn teknolojilerine genel hatlar ile deinilecektir.

2.1.1. Hidrolik Santrallar

Termik santralarda s enerjisinden elde edilen mekanik enerji, hidrolik santrallarda
suyun sahip olduu potansiyel enerjiden elde edilir. Potansiyel enerjiye yerekimi
enerjisi de denebilir, nk bu potansiyel enerji, suyun debisine ve trbin-generatre
gre bulunduu ykseklie baldr. Hidrolik santrallarda sudaki potansiyel
enerjinin elektrik enerjisine dntrlme oran ise % 90 lara varan ok yksek bir
dzeydedir.

Hidrolik santrallardan elde edilebilecek enerji, mevsime ve hidrolik duruma bal
olduu iin deiken bir zellik arz eder. Dolays ile, bu santrallardan retilen bir
yllk enerji, santraln tipi ve kullanlan suyun zelliklerine bal olduu iin,
genellikle Gvenilir ve Ortalama enerji olmak zere iki ekilde llr. Gvenilir
enerji, santraln bir yl boyunca tam kapasite ile srekli olarak almas durumunda
elde edilen enerjidir. Ortalama enerji ise, santraln bir yl boyunca, gelen suyun
durumuna gre deiik kapasitelerde almas ile retilen enerjidir. Gvenilir enerji
daima ortalama enerjiden daha kk veya en fazla ona eittir. rnein, kurulu gc
1000 MW olan bir hidrolik santral, gelen su miktarna bal ve srekli olarak ancak
200 MWta alabiliyorsa, bu santraln gvenilir gc 200 MW demektir.
lkemizde akarsu rejimlerinin dzensiz olmasndan dolay hidrolik santrallarn
gvenilir ve ortalama enerjileri olduka farkl olmaktadr.



5
Hidrolik Santrallar;
Barajl santrallar,
Akarsu santrallar ve
Pompal Baraj santrallar

olmak zere ana grup altnda toplanabilir.

Barajl santrallar, akarsu yataklarnn uygun yerlerine baraj yapmak suretiyle suyun
aknda deiiklik meydan getirilmesidir. Bylece, suyun barajda toplanmasyla
nehir rejimi dzenli hale getirilerek, enerji retiminin yalardan etkilenmesi
azaltlm ve enterkonnekte sistemin yk durumu ile ilgili bir kontrol imkan elde
edilmi olur. Bu tip hidrolik santrallar genellikle byk kapasiteli olmaktadr.

Akarsu santrallar, dorudan doruya nehir zerinde uygun yerlere kurulan, su
rejimine bal ve belirli bir gte srekli olarak alan kk kapasiteli santrallardr.

Pompal Baraj santrallar, farkl yksekliklerde olmak zere en az iki barajdan
meydana gelmi olup, pik saatlerindeki enerji talebini karlamak amacyla
kurulurlar. Bu santrallarda turbin-jeneratr vastasyla, enerji talebinin az olduu
saatlerde, sistemden alnan elektrik enerjisi kullanlarak daha yksekte bulunan baraj
(rezervuar)a su pompalanr; daha sonra pik saatlerinde, rezervuardan braklan bu
suyun potansiyel enerjisi ile yeniden elektrik retilir.

2.1.2. Fosil Yaktl Santrallar

Yakttaki kimyasal enerjinin, sras ile s ve mekanik enerjiye dnmesinden sonra,
jeneratrden sonra, jeneratrden elektrik elde edilmesi termik santrallarda yaplr.
Konvansiyonel termik santrallarda, yakt olarak kullanlan birincil enerjiden s
enerjisi vastas ile buhar elde edilir. Buharn trbini evirmesiyle de s enerjisi
mekanik enerjiye dnm olur. Trbinden alnan mekanik enerji, jeneratr vastas
ile ikincil enerji olan elektrik enerjisine dnr. Is enerjisinden buhar elde edilen
termik santrallara Buhar Santrallar da denebilir. Buhar santrallar, yksek verimi ve
6
gvenli iletme imkanlar ile termik santrallarn en nemli bir blmn tekil
ederler.

Bir ngiliz olan James-Watt tarafndan, 1769 ylnda ilk buhar makinasnn yaplmas
ile, s enerjisinden elektrik enerjisi retimi gerekletirilmitir. Buhar santrallarnn
gerek anlamda geliimi ise 19. asrn ikinci yarsndan itibaren trbinlerin gelimesi
ile balamtr.

Fosil yaktl santrallar kullandklar yakt cinsine gre;

Kat Yaktl (Kmr ve Linyit),
Sv Yaktl (Fuel-Oil) ve
Gaz Yaktl (Doalgaz)

Santrallar diye grup altnda toplanabilirler.

2.1.3. Nkleer Santrallar

Nkleer reaksiyon sonucu ortaya kan s, reaktr kabnda dolatrlan soutucuya
aktarlr. Elde edilen efektif s enerjisi de santral teknolojisinde nce mekanik sonra
elektrik enerjisi haline dntrlr.

Atom ekirdeklerinin birlemesi yoluyla meydana gelen reaksiyona fzyon
(Birleme), atom ekirdeklerinin paralanmas ile meydana gelen reaksiyona da
Fzyon (Paralanma) denir.

Bu gnk teknoloji ile fzyon olayn kontrol altna almak mmkn olamamtr.
Fakat kontrolsz olarak meydana gelen fzyon enerjisi ile hidrojen bombas
yaplmtr. Henz kontrol altna alnamayan fzyon reaksiyonundan enerji retecek
reaktrler yaplamamtr.
7

Fzyon enerjisinin kontrolsz olarak kullanlmas ile atom bombas yaplabilir.
Nitekim 1945 ylnda Amerikal, ngiliz ve Kanadal fizikilerin ortak almalar
neticesinde yaplan ilk atom bombas Japon adalarna atlmtr.

Fizyon enerjisi kontrol altna alnarak nkleer reaktrlerde elektrik enerjisi
retilebilir. Bu da, Uranyum atom ekirdeinin ntron bombardmanna tutulmas
ile elde edilir.

Fzyon enerjisi reten reaktrlerde tabii uranyumun iinde yaklak %0,7 orannda
bulunan uranyum izotop (bir elementin farkl ktle hallerinden her
biri )u kullanlr.

Reaktr kalbinde uranyumun paralanmas ile aa kan enerjinin %85 i sya
dnr. Bu s, yksek basnla dolatrlan soutucuya aktarlarak, dorudan veya
s deitirici ( heat exchanger) kullanlarak, trbine gnderilecek zelliklerde
buhar elde edilir. Dier fosil yaktl santrallerde olduu gibi, buhar iinde bulunan
enerji, trbinde mekanik ve jeneratrde elektrik enerjisi haline dnr. Trbinden
kan buhar, kondasrde younlatrlarak yeniden buhar retme sistemine
gnderilir. Paralanma srasnda kan radyoaktif maddeler, santral tipine gre
yeniden ilenir, ya da radyoaktif atk olarak atlr.

Dnyada, eitli tipte nkleer reaktrler olmasna ramen, ticari amal elektrik
enerjisi iki grup altnda toplanmaktadr.

( i ) Hafif Sulu Zengin Uranyum reaktrleri ( LWR )
Bunlar da kendi aralarnda,

-Basnl Su Reaktr ( PWR )
-Kaynar Su Reaktr ( BWR )
olmak zere iki ksma ayrlmaktadr.

8
( ii ) Ar Sulu Doal Uranyum Reaktrleri ( HWR )

Bunlar da,
-Basnl Kanal Tipi PHWR, ve
-Basnl Gvdeli PHWR
olmak zere ikiye ayrlr.

Bugn dnyada, yaygn bir ekilde kullanlan ve ticari elektrik enerjisi reten
denenmi reaktrlerin, yaklak %60 PWR , %25i BWR, %7si PHWR olup,
geriye kalanlarn byk bir ksm FBR,GCR,LWGR, vb.den olumaktadr.

Bugn ounluu gelimi olan 33 lkedeki, toplam kurulu gc 340347 MW olan
432 nkleer santraldan, dnya elektrik retiminin % 17 sini tekil eden 2130000
GWhlk enerji retilmektedir.

2.2. Trkiyenin Elektrik Enerjisi Potansiyeli

2.2.1. Yerli Kaynaklar

lkemiz, enerji kaynaklar bakmndan ok zengin saylmaz. Kaynaklarmz dnya
kaynaklar ile mukayese edildiinde, linyit ve hidrolik enerji potansiyeli bakmndan
iyi olduumuz grlmektedir. Linyitlerimizin kalorifik deerinin dk olmas, bu
kaynan zellikle sanayide ve konutlarda kullanmn gletirmektedir. Hidrolik
rezervlerimiz dnya hidrolik potansiyelinin %1i kadardr. Dier taraftan, petrol,
uranyum doalgaz gibi kymetli enerji kaynaklar asndan rezervlerimiz ese dnya
rezervlerinin yannda ihmal edilecek dzeyde bulunmaktadr.

Toryum yataklarmz zengin olmasna ramen, bugn mevcut teknoloji ile bu
kaynaklarn elektrik enerjisine evrimi mmkn olmamaktadr.

9
Geleneksel enerji kaynaklarmzdan takmr rezervlerimiz de dnya rezervleri
yannda ihmal edilebilir dzeydedir. Sanayideki nemi dikkate alnarak
takmrnn elektrik retimi iin kullanm dnlmemelidir.

Yerli kaynaklarmz arasnda, yenilenebilir enerji kaynaklarmzdan hidrolik enerji
potansiyelimiz olduka zengin saylabilir. 1995 ylnda 9864 MW olan hidroelektrik
santrallarmzdan 35540 GWh elektrik enerjisi retilmitir. Bu miktar ekonomik
hidrolik potansiyelimizin ancak %30 unu tekil etmektedir.

Dier yenilenebilir enerji kaynaklar arasnda gne, jeotermal, rzgar ve biyomas
saylabilir. Ancak bu kaynaklardan jeotermal enerji dndakilerden elektrik
retilememektedir. Jeotermal kaynaklarmzdan ise, bugnk mevcut dk
kapasiteye karlk, potansiyel olarak 4500 MWlk bir kapasiteye ulalmas
mmkn grlmektedir. nmzdeki yllarda bata gne ve rzgar olmak zere
dier yenilenebilir enerji kaynaklarndan da enerji arzna katklar beklenmektedir.
.
















10
2.2.2. thal Kaynaklar

Yakn gelecekte elektrik enerjisi retiminde nemli rol oynayacak olan hidrolik ve
linyit potansiyelimizin, 2000 li yllarda tamamna yakn bir ksmnn
deerlendirilmi olaca dnlmektedir. Yaplan planlama almalar altnda,
2003 ylndan itibaren ithal kaynaklar dayal santrallarn sisteme girecei
ngrlmtr. Enerji kaynaklar bakmndan zengin olmayan lkemiz, bulunduu
corafi konumu nedeniyle olduka avantajl olduu sylenebilir. nk
Kuzeyimizde, Birleik Devletler Topluluu lkeleri, Dou ve Gneyimizde, ran.
Irak, Krfez lkeleri gibi komularmz, zellikle doalgaz ve petrol bakmndan
dnyann en zengin rezervlerine sahiptirler. Trkiye, bu retim merkezleri ile
tketim merkezleri olan Bat Avrupa lkeleri arasnda bur kpr gibidir. Bu durum,
komularmzla oluturacamz shhatli siyasal, sosyal ve ekonomik ilikilerle,
gelecekteki enerji politikalarmz asndan ok iyi bir ekilde deerlendirilebilir.
Dier taraftan hem teknoloji transferi hem de enerji retim bakmndan nkleer
teknoloji de, ithal kaynaklar arasnda doalgaz ve ithal kmrle birlikte gz nnde
bulundurulmaldr.

2.3. Trkiye deki Elektrik Enerjisi Sektrnn Geliimi ve Mevcut Durum

ETKB tarafndan MAED program kullanlarak yaplan uzun dnem talep tahminine
gre ( Tablo ll-8), 1996 yl itibari ile 94605 GWh olan elektrik enerjisi talebinin,
yllk ortalama % 8 artla 2000 ylnda 130350 GWh, 2005 ylnda 189630 GWh ve
dnem sonu 2010 ylnda da GWh ylnda da 271450 GWh a ulamas beklenmekte
olup, buna mukabil ayn yllara karlk gelen puant yk taleplerinin ise sra ile,
15235 MW, 20990 MW, 30445 MW ve 43590 MW olaca tahmin grlmektedir.

Dier taraftan TEA tarafndan WASP-III modeli ile yaplan uzun dnem yatrm
planna gre, tahmin edilen enerji ve puant g talebini karlamak iin, 1996 ylnda
22549 MW olan Trkiye kurulu gcnn, 15 yllk plan dneminde yaklak 3 kat
artarak 2010 ylnda 60034 MWa erimesi gerekmektedir.(Tablo 2.1.)

11


Tablo 2.1. Trkiye elektrik enerjisi uzun dnem talep tahmini (1996-2010)



YILLAR


PUANT G
(MW)

G ARTI
(%)

ENERJ
(Gwh)

ENERJ ARTII
(%)
1996 15235 8.3 94605 8.5
1997 16505 8.3 102500 8.3
1998 17880 8.3 111050 8.3
1999 19375 8.4 120310 8.3
2000 20990 8.3 130350 8.3
2001 22610 7.7 140850 8.1
2002 24360 7.7 151720 7.7
2003 26240 7.7 163430 7.7
2004 28260 7.7 176040 7.7
2005 30445 7.7 189630 7.7
2006 32710 7.4 203675 7.4
2007 35745 7.4 218835 7.4
2008 37760 7.4 235130 7.4
2009 40570 7.4 252635 7.4
2010 43590 7.4 271450 7.4


KAYNAK: TEA, APK-364














12
Tablo 2.2. Trkiye elektrik sektr uzun dnem retim-tketim dengesi
(1996-2010)


1996 2000 2005 2010
Termik Kurulu G (MW):
Hidrolik Kurulu (MW):
Toplam Kurulu G (MW)
11595
10954
22549
16725
12522
29247
23785
18802
42387
36985
23049
60034
Talep (MW) 15235 20990 30445 45590
Yedek (MW)
Yedek (%)
Termik retim (GWh)
Hidrolik retim (GWh)
Toplam retim (GWh)
7314
48
71023
39108
110131
8257
39
104368
44598
148966
11942
39
150758
63778
214536
16444
38
236558
77355
313913
Lin.+Tak./Top.r.) (%)
D.Gaz r./Top.r. (%)
th. Km.r./Top.r. (%)
Nk.r./Top.r. (%)
F.Oil+Mot. (%)
Top.th./Termr (%)
Top.th./Top. r. (%)
Hidro.r./Topl.r. (%)
Toplam Arz (GWh)
36
20
0
0
9
44
28
36
110131
37
26
0
0
6
47
33
30
148966
33
27
3
3
4
53
37
30
214536
30
25
12
4
3
60
45
25
313913
Talep (GWh) 94605 130355 189630 271450
Yedek (GWh)
Yedek (%)
15526
16
18616
14
24906
13
42463
16


KAYNAK: TEA Yaynlarndan Derleme


Yine Tablo 2.2.e gre, 1996 ylnda 110131 GWh olan toplan retimin % 36s
hidrolik ve % 64 termik santrallardan retilirken, uzun dnem plan sonu 2010
ylnda ise, toplam enerji retiminin 313913 GWh olaca ve hidroelektrik payn %
25e decei, buna karlk termik payn % 75e kaca grlmektedir.

Ayrca 1996 ylnda 110131 GWh olan toplam retimin % 36 sn tekil eden yerli
kaynak linyit ve takmrnn, plan dnemi sonunda %30a decei, buna mukabil
dnem banda %20 olan doalgazdan retilen elektrik enerjisinin dnem sonunda %
25e 2005 ylnda % 3 olan ithal kmr ve nkleer santrallardan retilen enerjinin
13
2010 ylnda sra ile % 12 ve % 4 e ykselmesi ile, plan dnemi banda % 28 olan
elektrik retimindeki ithal yakt pay, dnem sonunda % 45e km olacaktr.

Hzla artan nfusumuzun yannda gelime yolunda hzla ilerleyen, sanayileen ve
bymeye devam edene lkemizin elektrik enerjisi ihtiyac da byk bir hzla srekli
olarak artmaya devam etmekte olup, yerli kaynaklarmzn tm deerlendirilse bile,
nmzdeki yllarda ithal kaynaklara dayal elektrik enerjisi retimi kanlmaz bir
ekilde artacaktr. 1996-2010 yllarn kapsayan elektrik enerjisi retim planlamas
dneminde, ithal kaynaklara dayal herbiri 680 MW gcnde 14 adet doalgaz, 500
MW gcnde 12 adet ithal kmr, 2000 MW gcnde 2 adet nkleer ve bunlarn
dnda, 9051 MWlk yerli linyit ve takmr ile, 12767 MWlik hidrolik olmak
zere toplam 39338 MW gcnde santraln iletmede olmas ngrlmektedir.(
Tablo 2.3.)

Tablo 2.3. 1996-2010 dneminde sisteminde ilave edilecek santrallarn tip ve
kapasiteleri

Birim: MW
Yllar Linyit ve
TaKmr
Doalgaz thal
Kmr
Nkleer Toplam
Termik
Toplam
Hidrolik
Top.Kap.
lavesi
1996 501. 680. 0. 0. 1181. 672. 1853.
1997 0. 680. 0. 0. 660. 529. 1209.
1998 1130. 680. 0. 0. 1810. 0. 1810.
1999 300. 1360. 0. 0. 1680. 0. 1660.
2000 980. 0. 0. 0. 980. 1039. 2019.
2001 680. 680. 0. 0. 1360. 1299. 2659.
2002 340.. 680. 0. 0. 1020. 1580. 2600.
2003 680. 680. 0. 0. 1380. 1087. 2447.
2004 490. 680. 0. 0. 1170.. 1594. 2764.
2005 150. 0. 1000. 1000. 2150. 520. 2870..
2006 680. 680. 1000. 0. 2360. 450. 2810.
2007 830. 680. 1000. 0. 2510. 452. 2962.
2008 450. 680. 1000. 1000. 3130. 194. 3324.
2009 640. 680. 1000. 0. 2320. 1894. 4214.
2010 1200. 680. 1000. 0. 2880. 1457. 4337.
Toplam
ni. Say
33. 14. 12. 12.
Plan.d.i.
Kapasite
9051. 9520. 6000. 2000. 2657. 12767. 39338.
Kaynak: Tea Apk-364,
14
3.Kombine evrim Santrallar
3.1. Kombine evrimin Tanm

Kombine evrim terimi, esas itibariyle gaz trbin evrimi ve buhar evrimin bir
sistem iine alnarak birbirini tamamlayc ekilde altrlmasn ifade etmekte olup,
genel prensibi gaz trbin evriminden kan egzost gazlarnn yksek dereceli
ssnn su/buhar evriminde kullanlarak ek bir enerji retiminin salanmasna
dayanmaktadr. Kombine evrimlerde birincil olarak elektrik retimi salanmakla
birlikte, istenirse evrimden ara buhar alnarak santral, birleik s-g (cogeneration
) sistemi olarak da altrlabilir. Bu zellii ile kombine evrimler, s-g
retiminde gnmzde var olan en verimli yntem konumundadr.
Genel olarak kombine evrimin alma prensibi yle zetlenebilir;
Atmosferden alnan hava, bir filtre sisteminden geirildikten sonra gaz trbinin
kompresr ksmna girer ve burada sktrlarak yanma odasna iletilir. Yanma
odasna pskrtlerek verilen yakt da bu sktrlm hava ile kararak yanar.
Burada oluan yksek basnl scak gazlar gaz trbini kanatlarndan geerek trbini
dndrr ve trbine bal generatrden elektrik enerjisi retilir.gaz trbinden kan
scak atk gazlar bir egzost kanal ile atk s kazanna iletilir. Egzost gazlar, slarn
burada su/buhar evrimine transfer ederek sour ve daha sonra kazan bacasndan
atmosfere atlrlar.

Atk s kazanlarda, genel olarak ayr s eanjr blm bulunur. Su/buhar
evriminde, su/kondensat ilk nce kazann ekonomizer blmne girer ve doyma
scaklnn ok az altnda bir scakla kadar stlr, daha sonra evaparatr
blmnde buhar haline dnr ve bu doymu buhar kzdrc blmnde tekrar
stlarak kzgn buhar olarak buhar trbinine verilir. Yukarda tek basn kademeli
bir kazan/buhar trbini grubu iin su/buhar evrimi basit olarak izah edilmitir.
Ancak, kazan/buhar trbini gruplarnn tekrar kzdrmal veya tekrar kzdrmasz, iki
ya da basn kademeli olmalar durumunda; ekonomizer, evaporatr ve kzdrc
blmleri de her bir basn kademesi iin kazan iinde ayr ayr yer alrlar ve bu
15
basn kademelerine bal olarak su/buhar evrimi de kendi iinde ayr evrimler
oluturulur.

Atk s kazannda retilerek trbine verilen buhar, trbin kademelerinde genleir ve
bylece termik enerji mekanik enerjiye dntrlm olur. Trbinin tahrik
edilmesiyle de trbine bal generatrden elektrik enerjisi retilir.

Buhar trbininden kan dk basn ve scaklktaki buhar kondensere gelir ve
burada soutma sistemi vastasyla youturularak su haline dnr. Daha sonra
kondensat pompalar ile, ilerindeki youmam gazlarn alnmas iin
degazr/besleme suyu tankna gnderilir. Su, besleme suyu tankndan besleme suyu
pompalar ile tekrar atk s kazanna baslr. Bu ekilde su/buhar kapal evrimi;
kazan, buhar trbini ve kondenser arasnda sirkle eder.

3.2.Kombine evrimin Avantajlar

Kombine evrimin en byk avantaj, fosil yaktl santrallar iinde en yksek verime
sahip olmasdr. Gnmzde, 200 MW n stnde glere haiz gaz trbinlere dayal
tekrar kzdrmal ve basn kademeli kombine evrimlerde net % 55 civarnda
verime ulalmtr.

Bu tip gaz trbinlerine dayal niteler ile basit evrimde ve kombine evrimde elde
edilen net verimler ile dier teknik deerler Tablo 3.1.de gsterilmitir





16
Tablo 3.1. Baz tip trbinleri iin basit ve kombine evrime ait deerler

retici Firmalar MIII-Fiat- ABB General Electric-GEC Siemens-
Westinghause Alsthom (GEGT) Ansaldo
Gaz Trbin Modeli 701 F GT26 9FA V94.3
Basit evrim
Brt k gc, MW 237 240 226.5 219
Verim, % 37 37.8 35.7 36.1
Egzost gaz debisi, t/h 2397 1951 2213 2246
Trbin giri scakl, C 1150 1235 1290 1160
( Yanma Scakl )
Egzost gaz scakl, C 558 608 589 550
Sktrma oran 16 30 15 16
lk devreye giri yl 1992 - 1992 1993
Kombine evrim ( basn kademeli ), 1 GT + 1 BT
Tekrar-kzdrmal Tekrar-kzdrmasz Tekrar-kzdrmal Tekrar-kzdrmal
Net k Gc, MW 349.4 361.5 348.5 328
Net Is Sarfiyat, kJ / kWh 6569 6218 6560 6569
Net Verim, % 54.8 56.9 54.8 54.8
Kombine evrim ( basn kademeli ), 2 GT + 1 BT
Tekrar-kzdrmal Tekrar-kzdrmasz Tekrar-kzdrmalTekrar-kzdrmal
Net k Gc, MW 702.4 723.6 700.8 657
Net Is Sarfiyat, kJ/ kWh 6533 6220 6530 6557
Net Verim, % 55.1 56.9 55.1 54.9
17

Kombine evrimlerle ulalan verimler, Tablo 3.2. den grlecei zere, sper
kritik basnl tekrar kzdrmal buhar trbin verimlerinden de yksektir.

Tablo 3.2 Kombine evrim tiplerine ait net verim deerleri

NTE NET VERM
ISO AID (%)
Gaz Trbini
( Doal gaz yaktl- Trbin giri scakl: 1042 C )
( Ambarl 5 nolu GT nitesi performans deeri 1989 )
33.9
Buhar Trbini ( Buhar artlar: 60 bar / 530 C ) 34
Buhar Trbini ( Buhar artlar: 120 bar / 530 C) 37
Tekrar Kzdrmal Buhar Trbini Buhar artlar: 190 bar /530
C /530 C )
41
Sper Kritik Basnl-Tekrar kzdrmal Buhar Trbini ( 254
bar / 541C / 569 C )
42
Akkan Yatakl Kombine .S. ( 140 bar / 540 C / 540 C ) ( 2
x 80 MW Shidongkou TS / in- Performans deeri 1992 )
44.1
Kmr- gaz Kombine evrim Santral (110 bar/520 C/520C )
( Kobra 300 MW Demonstrasyon Santral- Goldenberg / FRG )
45
ki basn kademeli- Tekrar kzdrmasz Kombine evrim
(1350 MW Ambarl K..S. 1.Blok Performans deeri-1991)
52.5
basn kademeli- Tekrar kzdrmal Kombine evrim
1400 MW Bursa Kombine evrim Santral Garanti Deeri- 1995
55
18

Yksek veriminin dnda kombine evrim santrallarnn daha birok avantaj
bulunmaktadr. Bunlardan bir tanesi de kombine evrimlerin birok deiik alana
hizmet verebilecek esnekliine sahip olmasdr. Kombine evrim santralllarnda
yalnzca elektrik retimi yaplabildii gibi, ayn zamanda ister kazandan isterse buhar
trbininden alnacak ara buharn blgesel stmada ya da prosesde kullanlmasyla
santral, %85-90 civarnda bir sl verimlilik ile birleik s-g ( cogeneration )
sistemi olarak da hizmet verebilir.

Kombine evrimlerde doal gazn her eidi, ham petrolden motorin ve fuel-oil e
kadar tm likit yaktlar ile gazlatrma yntemi ile kmr dahil olmak zere ok
geni bir yakt kullanm olana mevcuttur. Ayrca istendii takdirde gaz trbin
brlrleri ift yakt yakabilecek ekilde de dizayn edilmektedir. rnein Ambarl
Kombine evrim Santrallarnda doal gazn yansra gerektiinde fuel-oil de
kullanlmaktadr.

Kombine evrim santrallarnn soutma suyu ihtiyac dier konveksiyonel tip
santrallardan daha azdr. Zira kombine evrimlerde toplam elektrik retiminin
yalnzca te bir mertebesindeki ksm buhar trbinlerce yaplmaktadr. Bu nedenle
sistemle ilgili masraflar ve evreye yaplan s dearj da dahil olmak zere soutma
suyu ile ilgili bir ok sorun byk lde azaltlm olmaktadr.

Kombine evrim santrallarnn tercih edilme nedenlerinden biri de ekonomik
olmasdr. Zira herhangi bir kazan/ buhar trbin nitesine gre birim ( kW ) yatrm
maliyetleri daha azdr. rnein 680 MW lk bir kombine evrim santralnn yaklak
birim yatrm maliyeti 1995 yl fiyatlar ile 650-700 $/ kW iken, 320 MW lk
konveksiyonel termik santraln baca gaz artma sistemi dahil birim yatrm maliyeti
1575 $/ kW civarndadr.

19
Ayrca % 55 civarndaki yksek verimi nedeniyle, yakt fiyatlarna gre deikenlik
gstermesine karn genel anlamda konveksiyonel buhar santrallarna gre kombine
evrimlerin santrallarn birim ( kWh ) maliyeti daha azdr. rnein, birim fiyat
12,46 US$/1O
6
kcl olan dogal gaz kullanan 680 MW gcnde %52.5 verimli bir
kombine evrim santralnda retim maliyeti yaklak 3 cent / kWh olurken,birim
fiyat 6.92 US$ / 10
6
kcal olan linyit kullanan 2 x 340 MW gcnde % 35.5 verimli
konveksiyonel bir termik santralda retim maliyeti 4,27 cent / kWh olmaktadr.

Tablo 3.3. eitli k glerine gre, yatrm bedelleri ve iletme-bakm maliyetleri
bakmndan yaplm olan bir karlatrma


Kapasite
MW
Is
Sarfiyat
Kca/kWh
Verim
%
Yatrm
bedeli
$/kWh/Y
Sabit
l.Bak.Gider
$/kWh/Yl
Deiken
l.Bak.Gid.
Cent7kWh/Yl
Plverize kmr
yaktl Termik Santral
500
150
75
2429
2447
2459
35.4
35.1
35.0
1120
1404
1720
27.00
36.48
52.56
0.21
0.49
0.60
Baca gaz artma ile
beraber plverize
kmr yaktl Termik
Santral
500
150
75
2459
2497
2523
35.0
34.4
34.0
1250
1742
2135
33.00
42.00
60.12
0.38
0.66
0.83
Atmosferik akkan
yatakl
Termik Santral
150
75
2447
2447
35.1
35.1
1633
1979
44.04
63.68
0.85
1.04
Kmr gazkatrmal
Kombine evrim
500
250
2169
2169
39.6
39.6
1300
1600
35.00
41.00
0.26
0.30
Doal gaz yaktl
Kombine evrim
Santral
500
150
1841
1993
46.7
43.1
60
675
10.00
14.00
0.32
0.36
Gaz trbini
( Heavy-duty)

150 2775 30.9 480 5.50 0.12
Gaz trbini
( Aeroderivative)

75 2396 35.9 700 4.00 0.16


20
Kombine evrim santrallarnn verimlerinin yan sra emre amadelik ve gvenilirlik
oranlar da yksektir.Gerek verim ve retim kapasitesinin gerekse emre amadelik ve
gvenilirlik oranlarnn yksek olmas nedeniyle toplam yatrmn geri deme sresi
de ok ksa olmaktadr.1993 ylnda yaplan bir fizibilite almasnda,%100 kredili
olarak tesis edilecek ve ylda 7000 saat alacak bir kombine evrim santralnn geri
deme sresi 30 ay olarak bulunmutur.
Kombine evrim santrallarnn en nemli avantajlarndan birisi de konuya evresel
adan bakldnda ortaya kmaktadr.Gnmzde evreye verilen nemin byk
lde artm olmas ve bu nedenle zararl madde emisyonlarna ilikin limit
deerlerin olduka dk seviyelere ekilmesi sonucunda kombine evrim
teknolojileri byk rabet grmeye balamtr.Bunda en nemli etken ise kombine
evrim santrallarnda yksek verimle retilen birim elektrik enerjisine karlk atlan
CO
2
miktarnn dier termik santrallara gre %40-45 orannda daha az olmas ve
zellikle doal gaz ile alan kombine evrim santrallarnda kat madde
emisyonunun sfr NOx emisyonunun ise kabul edilebilir limit deerlerinin ok
altnda olmasdr.
Doal gaz yaktl bir kombine evrim santrali ile kmr yaktl bir buhar santral iin
Tablo 3.4de gsterilen emisyon deerleri,kombine evrim santrallarnn nemini bu
anlamda daha ak olarak ortaya koymaktadr.









21
Tablo 3.4 600 MW kmr yaktl ve kombine evrim santralna ait emisyon deerleri


600 MW Doal Gaz Yaktl

Kombine evrim Santral
600 MW Kmr Yaktl

Buhar Santral
Verim % 53 42

CO2 (g/kWh ) 375 830

NO2 ( mg/kWh ) 125-300 600

CO ( mg/kWh ) 33 75

SO2 ( mg/kWh ) - 600



Bunlarn yansra, zellikle ilave yanmasz kombine evrim santrallar ele
alndnda dier avantajlarda yle zetlenebilir;
Konveksiyonel termik santrallara gre tesis sresi daha ksa ve modler
yaps daha basit olan kombine evrim santrallarnn iletmesi daha kolaydr.
Bundan dolay iletme personeli ihtiyac daha az olmaktadr.
Santraln btn iin ihtiya duyulan alan konveksiyonel termik
santrallardan daha kktr.rnein kl stok sahas hari santral ana yaplar

3.2. Kombine evrim Santral Elemanlar

Bir kombine evrimli elektrik santralnn balca niteleri; gaz trbini- jeneratr
nitesi, yakmasz atk s kazan, buhar trbini- jeneratr nitesi ve kontrol nitesidir.
22
Bu niteler, kalitesi ispatlanm, gvenilir niteler iseler kombine evrim
sisteminden mkemmel bir performans alnabilir. Bu nitelerden gaz trbini-
jeneratr, buhar trbini jeneratr niteleri ncelikli imal edilirler. Atk s kazanlar
ve kontrol niteleri bu ikisine uyum gsterecek form ve llerde imal edilirler.

3.2.1. Gaz Trbinleri

Gaz trbinlerinin yapsndaki baz nemli uygulamalar unlardr. Gaz trbininin
karakteristii,yaps,performans,kombine evriminin verimine, performansna etki
eder.Gaz trbininden nce, kullanlan hava bir niteden geer ki buras gaz trbinin
kompresr ksmdr.Gaz trbinin art ile evrim veriminin art ekil 3.1de
verilmitir.




ekil 3.1 Gaz trbini karakteristiklerinin kombine evrim performansna
etkisi
Gaz trbininin performansna etki eden karakteristikler ise ekil 3.2de
verilmitir.
23




ekil 3.2 Gaz trbini performans karakteristikleri

Bu grafik zel trbin gcnn grld ateleme scakln
vermektedir.Kombine evrim veriminin iyiye doru artmas baz eylere
baldr.Bunlar,ateleme scaklnn artmas, basnca ve korozyona dayankl
malzeme kullanlmas ve soutma teknolojisinin gelimesidir.Kombine evrim
gelirinin ticari olarak gelimesi gaz trbin teknolojisinin gelimesine baldr.

Kombine evrim sistemlerinde kullanlan MS 7001 FA ve MS 9001 FA tipi
gaz trbinlerinde termik verim % 54den fazladr.Bu trbinlerde 1288 Cye
varan ateleme scakl ve 14 sktrma oran deerlerine
ulalmaktadr.retilen en yksek gce sahip trbin ateleme scakl ekil
3.3.de verilmitir.

24
- Egzost gaz scaklnn 538C-566C arasnda deimesi kombine evrim
performans iin en uygun deerlerdir.nk bir minimum scaklk fark buhar
evrimine transfer olan ekzost gaz ssnn zerine klmasna imkan verir.Bu
scaklk aral buhar evriminin en yksek scaklk ve verimlilik deerini verir.

- Uygun soutmal birok tip yanma odas,tm dnyada evreye de uyumlu, gvenli
yakma scaklklar salarken,doal gazn en iyi ekilde kullanlmasn ve atk yakt
ayarlarlar.

- Trbin malzemesi,soutma sistemine gvenli bir iletme imkan verirken yksek
trbin gcne ve yksek kombine evrim verimine de imkan verir.

- Dk imalat deeri ve ksa imalat sresi fabrikadan kk paralar halinde gemiye
yklenmesine imkan verir.

- Gvenilir iletme,paralarnn ve elemanlarnn gelimesi ile olur.Yksek kaliteli
imalat program; gaz trbininin ve yardmc sistemlerin test edilmesi takiben
tecrbeli personel tarafndan montaj ve bakm ve yedek para tedarik ile olur.

-Dayankl bir gaz trbini olarak trbin elemanlar, yakma sistemi ve yardmc
sistemler geni bir sv-gaz yakt eitliliine imkan verir.Alt sl deeri 150-400
kJ/Nm arasnda deien gaz ve sv yaktlardan neft ya,az ve ok damtlm
petrol, ham petrol ve yakt artklar kullanlabilir.Fakat en uygunu doal gazdr.





25

3.2.2. Atk s kazan
Artk s kazanlar yakmasz,standart bir konstrksiyonda olup, boru yzeylerinden
( egzost gazlarnn getii ) suya s transferi salarlar ve tabi veya pompal
sirklasyonla kombine evrime girerler.

MS6001FA, MS7001FA,MS9001FA, MS7001EA ve MS9001EA tipi gaz
trbinlerinde yalnz bir atk s kazan bulunur.MS6001B ve LM6000 tipi gaz trbini
bulunan kombine evrim sistemlerinde iki gaz trbininin egzost gaz bir atk s
kazanna verilir. Artk s kazan ve yardmc elemanlar, kombine evrimin zel
ihtiyalar iin dizayn edilirler.
Dizayn ekli unlar ierir:

- Egzost gaz by-pass sistemi,hzl altrmay ve kapamay ve iletme hassasiyetini
ok aftl kombine sistemlerde salarlar.Egzost gaz by-pass sistemine tek aftl
sistemlerde ihtiya yoktur:

- Gaz trbininin optimum performans iin dk basn tarafnn azalmas gerekir.

- Fabrika testlerinden geenleri ksa montaj sresi ve maliyeti salarlar.

- Yakt eitlilii, gvenilir iletme ve verimli bir yanma salarlar.





26
3.2.3. Buhar trbini

Buhar trbini-jeneratr nitesinde kombine evrimin bir parasdr. ki veya daha
fazla buhar trbini retim iin kullanlr.Buhar trbininin farkl egzost kanallarnn
(daire kesitli) olmas uygun bir soutma sistemine izin verir.Buhar trbininin geni
kesitli egzostlarnn olmas onlarn pahal olmasna neden olur.Fakat kapasitenin
artmasn salar ve dk basnl egzost nedeniyle ekonomik ynden tercih nedeni
olabilirler.O yzden bu iki tip karlatrmal ihtiyaca gre hesab yaplmaldr.ekil
3.3 tip buhar trbini seimi imkan vermektedir (107FAevrimi iin). Buhar
trbininin genilii 363 ile 1219 mm arasndadr.


ekil 3.3. Buhar trbini seimi

Bir buhar trbini; eksenel egzosta, ift tarafl egzosta veya aaya doru egzostlu
ekillere sahiptir.Eksenel egzostlar, tek akl buhar trbinleri iin tercih edilirler ve
kk kapasiteli sistemler iin tercih edilirler.

27
Buhar trbininden nce stmann olduu kombine evrim sisteminde zellikle
MS7001FA ve MS9001FA tipi gaz trbinleri kullanlr.

Tek aftl 107FA ve 109FA tipi kombine evrim sisteminde buhar trbini ve gaz
trbini dnda u makinalara ve nitelere sahiptir. Trbin- jeneratr aras balanty
salayan rijit kaplinler, yalama sistemi, hidrolik ve kontrol sistemi vs.

Buhar trbinlerinde ince profili trbin imalat hem sreyi hem de maliyeti drr.

3.2.4. Jeneratr

Jeneratr gaz trbinlerine ve buhar trbinlerine bal elektrik enerjisi reten
aygtlardr. Hava soutmal jeneratr kk kapasiteli MS6001B, MS6001FA,
MS7001EA veya LM6000 tipi gaz trbinlerinin bulunduu kombine evrim
sistemlerinde kullanlrlar. Bunlar tamamen hava veya hava- su soutmal olabilirler.
Eer hava soutmal iseler bunlar havay filtre ederler. Hidrojen soutmal
jeneratrler tek aftl ve byk ok aftl kombine sistemlerinde kullanlrlar.
Hidrojen soutmal jeneratrler, tesis soutma suyu veya onu evreleyen hava/ su s
deitirgeleri ile kullanlabilirler.

3.2.5. Kontrol nitesi

Kombine evrim santrallar, birimlerinden aldklar verileri sunan kontrol nitelerine
sahiptirler. Operasyon nitesinde, tm santraldaki durum renkli grafik gibi
yntemlerle verilmekte ve santraln en uygun ekilde iletilmesi salanmaktadr.ekil
3.5de tipik ok aftl kombine evrim santralnn kontrol sistemi emas
verilmektedir.


28














Dier Santral
Birimleri letiim letiim
hatt hatt



Dzenleyici Sistem










ekil 3.4. Tipik ok aftl kombine evrim santralna ait kontrol sistem ema










Atk Is
Kazan
G.Trbini
Jeneratr
B.Trbini
Jeneratr
Yardmc
niteler
Den.
nitesi
Gaz Trbini-
Jeneratr
Buhar Trbini-
Jeneratr
Operatr
29
Bir kontrol nitesinin balca elemanlar unlardr: Buhar trbini- jeneratr kontrol
birimi, gaz trbini-jeneratr kontrol birimi, tesis kontrol birimi, detayl bilgi veren
birim ve tm ilemlerin yrtld kontrol nitesi. Tek aftl kombine evrimine ait
kontrol sisteminin emas aada verilmiti








Dier Santral Birimleri iletiim
hatt







ekil 3.5. Tek aftl kombine evrim santralna ait kontrol sistem emas

En iyi kombine evrim santral kontrol nitesi sadece bir kontrol odasna ve bir
operatre sahiptir. Kontrolr konsolu sayesinde santraln tm alan birimini grr
ve ilemesini kontrol eder. Dier bir konsol tipi de renkli grafik olarak alr ve
klavye ile komut girii yaplabilir. Bu sayede istenen deiiklikler salanabilir.

Bir multi-aftl kombine evrim kontrol nitesi otomatik altrma ve isletme, sonra
da tesis yardmc nitelerinin uzaktan mekanik olarak altrlmasn salar. Gaz
G.Trbini B.Trbini Jeneratr Atk Is
Kazan
Yardmc
niteler
Dengeleme
nitesi
Kombine evrim Kontrol nitesi
Dzenleyici Sistem
Operatr
30
trbini-jeneratr grubu ise yerel kontrol nitesi ile kontrol edilebilir. Mekanik kontrol
iin ek bir odaya gerek yoktur.
Tek aftl kombine evrimde ise kontrol sistemi daha basittir. Kontrol yerel kontrol
sistemleri ile yaplmakta ve bu da merkezi kontrol odasndaki operatre baldr. Tek
kontrol odasndan kontrolr bir veya daha fazla tek aftl kombine evrim sistemini
kontrol edebilir. Yerel kontrol sistemleri de buna yardmc olarak allabilir.

3.2.6. Yardmc niteler

Balcalar tek geili ( deniz veya nehir suyu kullanan ) buhar trbini soutma
sistemi ve hava soutmal soutma kuleleridir. Bunun seiminde santraln kapasitesi
gz nnde tutulmaldr.

3.3. Kombine evrim Santrallar Uygulamalar

Kombine evrim santrallarnn aadaki ana grupta uygulanmalar mmkndr.

lave yanmasz kombine evrim
Tam yanmal kombine evrim
Paralel- g niteli kombine evrim

Bu uygulama eklinden birinin seilmesi tamamen yaktn mevcudiyeti ile mevcut
bir santraln iyiletirilmesi veya yeni bir santraln kurulmas durumlar iin yaplacak
planlama almalarna bal olmaktadr.



31
3.3.1.lave yanmasz kombine evrim santrallar

lave yanmasz kombine evrim santrallanda,yanma tamamen gaz trbininde olur ve
trbinin egzost gaz bir atk s kazanna gnderilir.Basit konveksiyon tip s
eanjrleri olan atk s kazanlarnda ise,herhangi ilave bir yakt yaklmadan sadece
gaz trbini egzost gazlarnn yksek ssndan yararlanlmak suretiyle buhar elde
edilir.Genel olarak gaz trbinleri ile ayn saydaki atk s kazanlar,buhar
kapasitesine bal olarak bir veya daha ok buhar tribinine balanr.

Bu tip kombine evrim santrallarnda buhar evrimi,"iki basn kademeli / tekrar
kzdrmasz" veya " basn kademeli / tekrar kzdrmal" eklinde olmaldr.ki
basn kademeli kombine evrimler,basit tekrar kzdrmasz buhar evrimleri
olmasna karn olduka iyi bir termik performans gstermektedirler.lkemizde
doal gaz ile alan bu tipte iki kombine doal gaz evrim santral bulunmaktadr.

Hamitabat ( Lleburgaz )da kurulmu olan 1200 MW Trakya Doal Gaz Kombine
evrim Santralarnn 2+2+1 konfigrasyonundaki drt kombine evrim blogunda
toplam 8 adet gaz trbin nitesi,8 adet atk s kazan ve 4 adet buhar trbin
nitesi,bulunmaktadr.Gaz trbinlerinin nominal kapasitesi 95 MW,buhar
trbinlerinin nominal kapasitesi ise 110 MWdr.Santraln ilk gaz trbin
nitesi,szlemenin yrrle girmesinden 12 ay sonra Aralk1985 tarihinde
iletmeye alnmtr.lk kombine evrim blou szlemenin yrrle girmesinden
29 ay sonra iletmeye alnan santralda yaplan performans testlerinde elde edilen en
dk verim % 50,23 ve en yksek verim ise %52,20 olmutur.

stanbuluun 40 km batsnda kurulmu olan 3150 MW Ambarl Doal Gaz Kombine
evrim Santralnn yine 2+2+1 konfigrasyonundaki kombine evrim blounda
isetoplam 6 adet gaz trbin nitesi,6 adet atk s kazan ve 3 adet buhar trbin nitesi
bulunmaktadr.Gaz trbinlerinin kapasitesi 138,80 MW,buhar trbinlerinin nominal
kapasitesi ise 172,40 MWdr.Santraln ilk iki gaz trbin nitesi,szlemenin
32
yrrlge girmesinden 8 ay sonra Austos 1988 tarihinde paralel alnmlardr.lk
kombine evrim blounun orijinal tesis sresi 26 ay olan santralda yaplan
performans testlerinde elde edilen en dk verim %52 ve en yksek verim ise
%52,50 olmutur.

TEA Genel Mdrl tarafndan taplan Bursada tesis edilecek olan 1400 MW
gcndeki kombine evrim santralnda ise; her biri 200 MWnn zerinde glere
haiz iki gaz trbini ile bir buhar trbini bulunan 700 MWlk iki blok olacaktr.F
tipi olarak adlandrlan ve gnmzde ticari iletmeye alnm en gelimi gaz
trbinlerinin kullanlaca santraln atk s kazanlar/buhar trbini grubu, basn
kademeli/tekrar kzdrmal olacak ve bylece santraldan %55 mertebesinde net
verim elde edilecektir.

Ayrca, dz-buhar evrimli ya da dz-gaz evrimli termik santrallarda,mevcut buhar
trbin nitelerine gaz trbinleri veya mevcut gaz trbinlerine buhar trbinleri
eklenmek suretiyle,ilave yanmasz kombine evrim santralna dntrlp,daha
yksek verim ve k gleri elde edilebilir.

Buhar trbinlerine gaz trbinleri ilavesi ile g verim artrmnda ;mevcut santraln
buhar trbinin orijinal veya baz deiikliklerle revize edilmi buhar parametrelerine
cevap verebilecek yeni atk s kazanlar,buhar kazanlar ile deitirilir ve s
kazanlar ile ayn sayda gaz trbini sisteme ilave edilir.Bu dnm zellikle buhar
trbinlerinin hizmet mrnn kmr yaktl kazanlardan daha uzun olmas nedeniyle
uygulanabilir olmaktadr.

Bu ekilde santral veriminin %37-38 seviyelerindeki yaklak %50 gibi olduka
yksek bir seviyeye karlmasnn yan sra; kombine evrim sistemlerinde takribi
60:40;65:35 mertebelerinde olan gaz trbini/buhar trbini kapasite oranlar dikkate
alndnda santral toplam kapasitesi de iki hatta kat artrlm olmaktadr.

33
Gaz trbinlerine buhar trbinleri ilavesi ile g ve verim artrmnda;basit evrimde
alan mevcut gaz trbin niteleri,at s kazan ve buhar trbini ilavesi ile kombine
evrim santralna dntrlebilir.Bu durumda gaz trbini egzostunun ss tm ile
atk s kazannda kullanlacandan dolay mmkn olan en yksek verim elde
edilmi ve santral kapasitesi de yakt tketimi artrlmakszn en az %50 orannda
ykseltilmi olacaktr.

Bu tip bir uygulama 1975-1976 yllarnda iletmeye alnm olan zmir-Aliaa gaz
trbinlerinde yaplm ve mazotla alan her biri 30 MWlk drt gaz trbin
nitesine 1980-1983 yllarnda ayn sayda atk s kazan ve her biri 30 MWlk
buhar trbin nitesi ilave edilerek santral verimi yaklak %28 mertebesinden %44
mertebesine ykselmitir.

3.3.2 Tam yanmal kombine evrim santralar

Bu tip santrallar 1960l yllarn ortasndan 1979li yllarn sonuna kadar Orta
Avrupadaki elektrik retim tesislerinde bugnn artlarna gre daha dk giri ve
egzost scaklklarna sahip gaz trbinlerinden oluan nitelerin verimini ykseltmek
amacyla yaygn olarak uygulanmtr.

Tam yanmal kombine evrimlerinde gaz trbini egzostu,cebri eki fanlar
tarafndan atmosferden alnan hava ile kararak,buhar kazanlarnda ana yaktn
(genellikle kmr)yaklmasnda gereken yanma havasnn n-stmasn salar.Bu
ilem ile tam bir yanma salanm olmaktadr.Zira gerek atmosferden alnan
havadaki gerekse gaz trbin egzostundaki hemen hemen tm oksijen ana yaktn
yaklmasnda kullanlmakta,yanlzca%3-5 mertebesinde bir oksijen miktar baca gaz
ile atlmaktadr.Bylece NO
x
konsantrasyonu da daha dk bir seviyeye
ekilmektedir.

34
Ayrca herhangi bir konvensiyonel buhar kazan/trbin nitesinin,gaz trbini ilavesi
ile tam yanmal kombine evrim santralna dntrlmesi mmkndr.Bu durumda
gaz trbin egzostu ve ilave fanlarla alnan hava kazanlarda kullanlacandan mevcut
nitenin n stclarnn ve cebri k fanlarnn kaldrlmas gerekmektedir.

3.3.3.Paralel g niteli kombine evrim santralar

Paralel g niteli kombine evrim santrallarnda buhar trbinleri iki ayr bamsz
g kaynandan beslenmektedir.

Genellikle ana kaynak konvensiyonel bir buhar kazan,ikinci kaynak ise gaz
trbinine bal bir atk s kazan olmaktadr.Bu manada paralel g niteli kombine
evrim,tam yanmal evrim ile ilave yanmasz evrimin birleimi olarak da
dnlebilir.

Bu sistemde gaz trbini egzost gaz,niteye bal atk s kazanna verilir,dier buhar
kazannda yaktn yanmasna destek amal olarak kullanlmaz.Sistemin en byk
avantaj;dizayn,yakt ve iletme ynnden salad esnekliktir.Gaz trbini ve buhar
trbini kapasiteleri ile buna bal olarak gaz ve likit yaktlarn kat yaktlara oran
serbeste tayin edilebilmektedir.Bununla birlikte,kmr yaktl kazann baca gaz
emisyonlarnn kabul edilebilir limitlerin altna ekilebilmesi iin artma tesislerine
de ihtiya duyulabilir.Mevcut buhar trbin niteleri de iki ayr yntemle paralel g
niteli kombine evrim santrallarna dntrlebilir.Birinci yntemle,niteye gaz
trbini ve atk s kazan ilave edilerek buradan elde edilen buhar ile mevcut
kazandan elde edilen buharn takviye edilmesi neticesinde buhar trbininin tam
kapasitede kullanlmas salanlabilir.

35
Genelde buhar kazanlarnn hizmet mrnn buhar trbinlerinden daha ksa olmas
nedeniyle zamanla kazanlarn daha dk ykte almalarnn zorunlu hale gelmesi
durumunda bu sistem uygulanabilir olmaktadr.

kinci yntemde ise,niteye eklenen gaz trbini ve atk s kazan yalnzca mevcut
sistemin kondensat ve/veya besleme suyu stlmasnda kullanlr.Bylece hem
santral verimi hem de k gc ykseltilmi olur.

3.4. Kombine evrim Dizaynlar

Genel olarak kombine evrim dizaynlar aadaki ekilde verilmitir.



ekil 3.6. Kombine evrim genel dizaynlar
36

(a) durumunda gaz trbini ve buhar trbini tek aftla bir jeneratre
balanmtr.Tek atk s kazan mevcuttur.(b) durumunda (a) durumundan farkl
olarak jeneratr buhar trbini arasnda deil yine tek afta bal olarak
trbinlerden sonra yer almtr.Burada da tek atk s kazan mevcuttur.(c)
durumunda ok aftl sistem sz konusudur.ki gaz trbinine bal iki atk s
kazan ve iki jeneratr balanmtr. ki atk s kazanndan elde edilen buhar
trbininde deerlendirilir. Bu buhar trbinine de bal bir jeneratr mevcuttur. (d)
durumunda ise bir gaz trbini, bir buhar trbini, bir atk s kazan, iki jeneratr
vardr. Sistem ok aftldr.

lkemizde kombine evrim santrallerinden 1350 MW Ambarl Doal Gaz
evrim Santrali ve yapm devam eden 1400 MW Bursa Doal Gaz evrim
Santralinin yaps yukardaki dizaynlardan genel olarak (c) durumuna
uymaktadr.Ancak arasnda konum fark vardr.Aadaki ekillerle bunlar
gsterilmitir.



ekil 3.7. 1350 MW Ambarl Doal Gaz evrim Santral genel dizayn



37




ekil 3.8. 1400 MW Bursa Doal Gaz evrim Santral genel dizayn.


3.5. Kombine evrim santral tipleri ve yaplar

Bu tesislerde ilave yakmasz, su geri beslemeli buhar evrimi uygulanmtr. lave
yakmal kombine evrimler zel uygulamalar iindedir. lave yakmasz sistemler
daha verimli, paralar daha ucuz, daha ekonomik g satrallardr. Buhar, buhar
trbininde younlatrlp atk s kazanna verilen ve orada retilen buhardr.
Buharn yeniden elde edilebilmesi iin gaz trbininden kan yksek scaklktaki
gazlarn kullanlmas gerekir. Atk s kazanna baslan besleme suyunun stlmas
iin ek bir enerji harcanmaz. Bunun iin gaz trbininden kan yksek scaklktaki
gazlar yeterlidir. Bununla hem buhar trbinine gnderilecek olan buhar retimi hem
de besleme suyunun stlmas salanabilir.

Bir kombine evrim santral, dzenli bir buhar evrimine, kullanlabilir yakt
eitliliine yakt ekonomikliliine ve dier ekonomik durumlara sahip olmaldr.
38

Genel olarak kombine evrim santral tipleri ve yaplar u ekildedir:

a ) Tek basnl ilave yakmasz evrim ekil 3.10de grld gibidir. Atk s
kazannda stc borular, evaporatr ve ekonomizer blmleri mevcuttur.







ekil 3.9. Tek basnl ilave yakmasz evrim diyagram

39
Enerji, egzost gazlarnn konveksiyonel s transferi geri kazanlmas ile elde
edilir. Bu evrim tipinin geni bir uygulama alan vardr. Maliyeti dk bir tesis
olsa da yksek termik verim elde edilemez. Bu evrimde kullanlan buharn
eldesinde gaz trbininden kan gazlarn scakl yaklak 538 C veya bundan
daha dktr. Atk s kazanndan baca gaz olarak atmosfere verilen gazlarn
scakl ise yaklak 171Cdir.

b ) ok basnl ilave yakmasz evrimi ; iki veya kademe basnl olup, bu
buhar evriminde tek kademe evrime gre daha yksek verim alnr. nk
tesisi daha kaliteli ve pahaldr. ok kademede buhar basnc elde edildiinden
yakt kullanmnda pahall getirir. Bu evrim ekil 3.11de grlmektedir.



ekil 3.10. ok basnl ilave yakmasz evrim diyagram

40
ok kademe basnl evrimlerde atk s kazanndaki s transfer yzeyleri
artrlm ve bylece santral performans da artmtr. Atk s kazanndan
atmosfere verilen baca gaznn scakl 93 C-127C arasndadr.

c ) kademede basnl evriminin emas ekil 3.12de verilmitir. 593C ye
yaklaan egzost gazlarnn scakl, atk s kazannda kullanl buharn
salanmas iin yeterlidir. Bu tip evrimde MS6001FA,MS7001FA ve
MS9001FA tipi gaz trbinleri tesis edilmitir.bunlar en yksek verimli g
retim tesisleridir.


ekil 3.11. kademe basnl ara kzdrmal evrim diyagram



41
3.6. Kombine evrim Santrallarnn Performanslar ve Teknik
Karakteristikleri

Temel kombine evrimli santrallar doal gaz veya damtlm yakt kullandklarnda
en yksek verime ularlar. Aadaki tabloda bu tip santrallarn baz karakteristik
deerleri verilmitir.

Tablo 3.5. 60 Hz Kombine evrim santral Tiplerinin Baz Karakteristikleri

Kombine evrim
eitleri
Net Tesis Gc
( MW )
Net Tesis Is Oran
( KJ/kWh )
Verim
(% )
S 106B 59.2

7410 48.6
S 206B 119.5

7950 49.1
S 106FA 108.4

6810 52.8
S 206FA 219.3

6730 53.4
S 406B 248.0

7310 49.3
S 107EA 128.7

7180 50.2



Burada rnek olarak S 106B kombine evrim tipinde; ( S ) evrimin kombine
evrim olduunu, ( 1 ) rakam gaz trbini saysn, ( 0 ) rakam evrimin
42
zelliini, ( 6 ) rakam gaz trbininin bykln, ( B ) gaz trbininin modelini
ifade etmektedir
Yine bu evrim tiplerinin balca elemanlar ve bunlarn zellikleri aadaki
tabloda verilmitir.



Tablo 3.6. 60 Hz lik kombine evrim santral tipleri balca elemanlar ve bunlarn
zellikleri

Kombine .
Tipleri

Gaz Trbini

Atk Is Kazan

Buhar Trbini
Says

ekli Says Tipi Eg.
Say
ap
( mm )
Eg.
Diz.
S106B 1 PG6541B 1 Istmasz 1 584 Eksenel
S 206B 2 PG6541B 1 Istmasz 1 762 Eksenel
S106FA 1 PG6101FA 1 Istmal 1 762 Eksenel
S 206FA 2 PG6101FA 1 Istmal 2 762 Dikey
S 406B 4 PG6541B 2 Istmasz 2 762 Dikey
S 107EA 1 PG7111EA 1 Istmasz 1 762 Eksenel
S 207EA 2 PG7111EA 2 Istmasz 2 762 Dikey
S 107EC 1 PG7161EC 1 Istmal 1 1016 Dikey
S 207EC 2 PG7161EC 2 Istmal 2 1016 Dikey
S 107FA 1 PG7221FA 1 Istmal 2 762 Dikey
S 207FA 2 PG7221FA 2 Istmal 4 762 Dikey




43
4. Kombine evrimin Termodinamik Analizi

Kombine evrim genellikle bir veya birka gaz trbini ile bunlarn ardnda meydana
gelen atk sdan buhar trbinlerinde kullanlmak iin buhar,eitli prosesler iin s
veya bunlarn bileimlerini reten bir atk s kazan bulunan bir bileik sistem olarak
tanmlanr. Gaz trbinlerinin tek bana kullanm ile yakt enerjisinin %30-35i
trbin aftnda k gcne evrilebilirken, kalan enerjinin tamamna yakn egzost
gaz eklinde atmosfere atlr. Kombine evrim sistemindeki mantk bu atk snn bir
kazan araclyla buhar retilerek bunun elektrik enerjisi veya dier bir faydal
enerji ekline dntrlmesidir. Bu ekilde girdi olarak kullanlan yakttaki
enerjinin %50-55i, hatta baz daha karmak ek kullanm sistemleri yardmyla
%80lik blmnn faydal enerjiye evrilmesi mmkndr. Burada sadece elektrik
enerjisi elde etmek iin kullanlan kombine evrim sistemleri %50-55lik termik
verimlilie ulaabilmektedir. Kombine evrim uygulamalar yannda gaz trbininin
tek olarak kullanld basit evrim sistemleri de mevcuttur. Bunlar daha basit
kontrol ve szdrmazlk sistemlerinin kullanlmasna imkan verdikleri iin tercih
edilirler. Ancak atk sdan faydalanma iman faydalanma im iin termik verimleri
gaz trbini verimi ile snrldr.

4.1. Gaz Trbinlerinin Termodinamik Analizi

Gaz trbinleri termodinamik olarak Brayton evrimi ad verilen diyagramlarla
karakterize edilebilirler.Basn, scaklk, spesifik hacim ve s, entropi, sktrma
katsays, verim gibi deikenlerin yardmyla bir analiz, gaz trbinlerinin k gc
ve verimi arasndaki balanty ortaya koyar.

Gaz trbinine verilen hava debisinin birim arl bana den k gc deerini
bilmek, bu deer ile ayn k gcn salamak iin gereken gaz trbininin
bykl arasnda ters bir bant olduu iin nem kazanr. Gaz trbininin termik
verimi sabit scaklktaki basn oran artlaryla doru orantldr. En yksek k
44
gc ve en yksek verimi salayan basn oran yakma scakl ad verilen
parametrenin bir fonksiyonudur. Basn oran ne kadar artarsa buna karlk artan
yakma scakl verimin daha fazla olmasn salar. Benzer ekilde, herhangi bir
basn orannda yakma scaklnn artmas verimlilii azaltrken gc artrr.

Kombine evrimlerde ise basn oranndaki artn verimlilik zerindeki etkisi basit
evrimdekine nazaran daha azdr. Bunun nedeni basn oran artnn atk sdan elde
edilen verim zerine nemli bir katkda bulunmamas, dier bir deyile sadece basit
evrim ksmnn verimini etkilediinden toplam verimdeki katk orannn daha dk
olmasdr. Ancak kombine evrimlerde yakma scaklnn artmas atk sdan elde
edilebilecek enerjiyi arttrdndan genel termik verimi de olumlu etkiler.

4.1.1.Termodinamik prensipler

Termodinamik analizin kolayl asndan basit evrimin, bir gaz trbininin drt
blmnden olutuu dnlebilir. Bu blmler eksenel ak tip kompresr, yanma
odas, trbin ve atmosferdir.Atmosfer, srekli olarak kompresre temiz hava salayp
trbinden kan egzost gazlarn ald iin gerekte yle olmad halde sistemin gir
paras olarak kabul edilir.

Hava eksenel ak tipindeki kompresre ak hava artlarndaki zellikleri tayarak
girer. Ancak bu artlar sabit olmayp, gnlk veya anlk olarak deitii iin belli bir
standarda oturtulmas gerekir. Gaz trbini endstrisinde trbin performansn
belirlemek iin esas alnacak artlar 15 C, 1,013 bar ve % 60 bal nemlilik olup
ISO artlar olarak isimlendirilirler. Kompresre 1 atmosferlik basnla giren havann
basnc imalatnn dizaynna bal olarak 15 ile 30 kat arasnda arttrlr. Burada
adyabatik bir ilem olduu kabul edilir, yani s transferi olmaz ancak sktrmadan
dolay scaklk ykselir bu ekilde kompresrden yksek basn ve scaklkta kan
hava yanma odasna girer. Buras yaktn enjekte edilerek yksek basnl havayla
bulutuu ve yanmann meydana geldii yerdir. Buradaki yanma ileminin de sabit
45
basnta meydana geldii kabul edilir. Yanma blgesinde ok yksek scaklklara
ulald iin bu sistem yanma yannda seyreltme ve soutma yapacak ekilde
tasarlanmtr.

Yanma odasndan kan yksek enerjili yanm karm, trbin ksmna girer ve
burada kinetik enerjiye dnm olur. Bu evrim iki aamada gerekleir. Trbinin
enjektr ksmnda scak gazlar genleir ve s enerjisinin bir blm kinetik enerjiye
dnr. Trbinin kanat blmnde ise kinetik enerjinin bir ksm kanatlar
dndrerek ie evrilir. Trbinde elde edilen kinetik enerjinin bir ksm da
kompresr altrmak iin kullanlr. Bu oran tipik bir sistemde %50den fazladr.

4.1.2 Brayton evrimi

Tm gaz trbinlerinin Brayton ad verilen sisteme gre alt ifade edilmiti.
Aadaki diyagramlar tipik bir basn evrim sistemine ait basn-spesifik hacim ve
scaklk - entropi grafikleridir.



ekil 4.1 a)Tipik bir basn evrim sistemine ait ( p V ) diyagram
b)Tipik bir basn evrim sistemine ait ( T s ) diyagram
46

1 den 2 ye giden yol kompresrdeki sktrma ilemini, 2-3 aral yanma
sisteminde sabit basnta s ilave edilmesini, yani gaz trbininin yanna hcresinde
hava gaz karmnn yanmasn, 3-4 hatt da trbindeki genlemeyi yani yksek
scaklk ve basntaki yanm gaz karmnn trbin kanatlarn evirerek enerjilerini
nakletme ilemini temsil eder.

4-1 arasndaki yol, sabit basnta soutma ilemini gsterir. Basit evrim sisteminde
bu ilem atmosfer tarafndan, 4 noktasnda yani trbin knda atmosfere verilen
yanm scak gazlarn yerine, 1 noktasndaki sisteme srekli ekilde taze serin hava
salayarak yaplr. Gerek sistem diyagramda gsterildii gibi kapal deil ak bir
sistemdir. Ancak atmosferin de bu sistemin bir paras olarak kabul edildii ifade
edilir.

Tm Brayton evrimleri iki nemli deikenle tanmlanr. Bunlar, basn oran ve
yakma scakldr. Basn oran, kompresr k basncnn kompresr giri
basncna olan orandr. Ancak gerek bir sistemde yanma ilemi srasnda az da olsa
bir basn kayb olduundan 3 noktasndaki basn 2 noktasndakinden dktr.

kinci nemli deiken ise evrim esnasnda eriilen en yksek scaklk olduu
dnlen yakma scakl dr. Bu scakln belirlenmesinde deiik imalatlar,
farkl yollar kullanrlar. Bunlardan biri ISO nun 2314 sayl standardnda tanmlanan
yntem olup burada alnan yakma scakl, gaz trbini evriminde gerekte mevcut
olmayan bir scaklktr. Bu scaklk bir saha testinde gaz trbini zerinde elde edilen
parametreler kullanlarak yanma sistemi zerinde kurulacak bir s dengesinden elde
edilir. Bir dier yntem ise General Electric firmasnn uygulamas olup burada
alnan scaklk, trbin birinci kademe kanadnn hareket eden kanat dzleminde
akkann debi arlkl ortalama toplam scakldr. Birinci kademe trbin
kanatlarnn soutmas olmayan bir sistemde, kanadn hemen kndaki toplam
scaklk, kanadn hemen giriindeki scakla eittir. Trbin kanad soutmal bir
47
sistemde, bu soutma havas kanatlar boyunca genleen scak gazlarla karr.
General Electric firmas yakma scakl olarak, T-s diyagramnda 3 noktasyla
gsterilen scakl kullanr.

4.2. Kombine evrimin Verim ve Yakt Miktar Analizi

Kombine sisteme gemeden basit bir gaz trbinli tesisin T-s diyagram dikkate
alndnda tesisin toplam verimi;


( ) ( )
( )
g m
b
Yo
c t
T
T T
T T T T
Q
q q

. .
2 3
1 2 4 3

= ( 4.1 )




g m Yo
k
k
r
c
k
k
r
c
k
k
r
t
T
P T T
P
T
P
T

. . .
1
1
1
1
1
1 .
1
3
1
1
1
3
(

|
.
|

\
|
+
(
(
(

|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|

( 4.2 )

bantsndan hesaplanr.






48
5. Kombine evrim Santrallarnn Ekonomik Analizi

5.1. Analize Giri

Gaz trbinli g retim tesislerinde, termik verim arttrlmasna ynelik aratrma-
gelitirme almalarnn en nemli sonularndan birisi tartmasz Kombine evrim
Tesisleridir. Termik g retim tesislerinde, i akkannn alt alt ve st scaklk
snrlar fark bydke termik verimin artt bilinen bir gerektir. Gaz trbinli
tesislerde yksek trbin giri scaklklarna ulalabilmesi bu bakmdan bir avantaj
tekil ederken, gazlarn trbinden k scaklnn da yksek olmas termik verimi
olumsuz ynde etkilemektedir. te yandan, Buhar Trbinli g retim tesislerinde,
buharn trbine giri scaklnn dk olmas termik verim ynnden bir dezavantaj
iken trbin knda ulalan dk scaklk bir avantaj salamaktadr.Gnmzde
Gaz Trbinli tesislerde elde edilebilen termik verim deeri, termodinamik artlara
bal olarak %26 - %33, Buhar Trbinli tesislerde ise %30- %40 arasnda
deimektedir. Gaz Trbinli ve Buhar Trbinli g retim tesislerinin yukarda
belirtilen termodinamik avantajlarnn birletirilmesi ile oluturulan Kombine Gaz/
Buhar evrim Tesisleri nde ise %45- %52 mertebesinde bir termik verime ulamak
mmkn olabilmektedir.

G retim tesislerinin seiminde termik verim, yakt masraflar ynnden etkin bir
parametre olmakla beraber, tek bana bir lt kabul edilemez. Doru bir
deerlendirme iin dier teknik ve ekonomik parametrelerin de dikkate alnmas
gerekmektedir. Alternatif g retim tesislerini deerlendirmede kullanlan en
nemli kstas birim enerji retim maliyetidir. G retim tesisi ile ilgili tm teknik ve
ekonomik parametrelerin etkisi bu ltle deerlendirmeye alnmaktadr. Birim
enerji retim maliyetini etkileyen faktrleri;

49
Termik verim, yakt cinsi ve fiyat, tesis gc, yllk iletme saati veya yk faktr,
tesis mr, inaat sresi ve inaat sresi boyunca harcama dalm, yatrm bedeli,
faiz, eskalasyon ve iskonto oranlar ile geri deme sresi olarak zetleyebiliriz.

Bu almada, etken teknik ve ekonomik parametreler gz nne alnarak, kombine
evrim tesisi ve bu tesise alternatif olarak dnlen kmr yakt klasik buhar ve
nkleer g retim tesislerinde enerji retim maliyetlerinin bir Deere Getirilmi
Masraflar Metodu ile belirlenmesi amalanmtr. Kredi faiz oran, tesis kurulu gc
ve yakt fiyat eskalasyonuna gre duyarllk analizi yaplarak her bir alternatifin
ekonomik stnlk artlarnn tespiti amalanan dier bir husus olmaktadr.

5.2. Enerji retim Maliyetinin Kuramsal Analizi

Enerji retim maliyeti yatrm veya sermaye, yakt, iletme ve bakm maliyetleri
olmak zere ana ksmda toplanabilir. Belirli bir sre iinde yaplan bu
masraflarnn tamam ayn srede retilen elektrik enerjisi miktarna blnerek, birim
enerji bana retim maliyeti hesaplanabilir. Ancak tesis inaatnn bandan
mrnn sonuna kadar yaplan tm masraflar farkl tarih ve miktarlarda
yaplmaktadr. Ayrca yllk elektrik enerjisi retimi de yldan yla deiebilir. Bu
durumda birim enerji retim maliyeti, imdiki Deer ve Yllk Ortalama Deer
Metodu birlikte kullanlarak aadaki gibi ifade edilebilir.

Tesis inaat balangcndan mrnn sonuna kadar yaplan deiken yllk yatrm,
yakt, iletme ve bakm masraflarnn referans olarak kabul edilen tesisin g
retimine balad tarihteki deeri,

| |
t
n
L t
m f k pw
r t C t C t C C

=
+ + + =

) 1 .( ) ( ) ( ) ( ( 5.1 )

50
olmaktadr. Burada; C
k
(t), C
f
(t), ve C
m
(t), srasyla zaman baml yllk sermaye,
yakt, iletme ve bakm masraflarn, r skonto orann, n tesis mrn L ise inaat
sresini gstermektedir.

(4.1 ) denklemi ile L t n zaman aralnda yaplan tm masraflarn iletmeye
balama tarihindeki ( t = 0 ) deeri yani imdiki deeri elde edilmitir. Elde edilen
C
pw
deeri, tesisin mr boyunca edeer ve niform yllk masraf serisine,

| |

+
+ + +
=
+
n
t
t
n
L t
t
m f k
n
t
t
pw
aw
r
r t C t C t C
r
C
C
1 1
) 1 (
) 1 ( ) ( ) ( ) (
) 1 (
( 5.2 )

ifadesi ile dntrlr.
Tesiste her yl ayn miktarda enerji retiliyorsa ( 5.2 ) denklemi yllk enerji
retimine blnerek,


| |

=
+
+ + +
=
n
t
t
t
n
L t
m f k
r E
r t C t C t C
g
1
) 1 (
) 1 ( ) ( ) ( ) (
( 5.3 )

eklinde tesisin mr boy edeer ve niform birim enerji retim maliyeti elde edilir.
Yllk enerji retimi zamann fonksiyonu ise, yani yldan yla deiiyorsa edeer
birim enerji retim maliyeti.


51

| |

=
+
+ + +
=
n
t
t
t
n
L t
m f k
r t E
r t C t C t C
g
1
) 1 )( (
) 1 ( ) ( ) ( ) (
( 5.4 )

ifadesi kullanlarak hesaplanmaldr.

( 5.3 ) veya ( 5.4 ) denklemleri kullanlarak yaplan enerji retim maliyeti hesaplama
metoduna, Bir Deere Getirilmi Maliyet Metodu ad verilir ve alternatif tesislerin
enerji retim maliyetlerini ulusal ve uluslararas dzeyde mukayese etmek iin en
yaygn kullanlan bir metottur. Bu metotla parann zaman deeri dikkate alnarak
edeer bir enerji retim maliyeti elde edildii iin, retilen enerji tesisin mr
boyunca bu maliyet deerin den satlrsa, gelirlerin imdiki deeri, retim yaplan
tm masraflarn imdiki deerine eit olacaktr.

En genel formda ( 5.4 ) denklemi ile ifade edilen Bir Deere Getirilmi Maliyet
Metodunu uygulayabilmek iin inaat sresince yaplan masraflar ile bu masraflarn
tesis mr boyunca herhangi bir yntemle yllk masraf serisine dntrlerek yllk
sermaye ( amortisman ) masraflar ile yllk yakt ve yllk iletme-bakm
masraflarnn belirlenmesi gereklidir.

5.2.1 Yllk Sermaye Masraflar

Enerji retim maliyeti hesabnda, tesisin inaat sresince yaplan masraflarn yllk
masraflara intikalinde kullanlan yntemler nemlidir. Bu maksatla seilen
yntemlere gre elde edilen sonular biraz farkl olabilmektedir. Yllk sermaye
masraflarnn belirlenmesinde, yaygn olarak sabit ve lineer azalan yllk sermaye
masraf yntemleri kullanlmaktadr. ( ekil 5.1. ve ekil 5.2.)

52



ekil 5.1. Sabit Yllk Sermaye ekil 5.2. Lineer Azalan Yllk
Masraf Sermaye Masraf

Tesisin inaat sresince eskalasyon ve faiz ykleri de dahil olmak zere yaplan
toplam yatrmn retime balama tarihindeki deeri k ile gsterilirse, tesisin n
yllk mr boyunca sabit yllk sermaye masraf,


(

+
+
= + =
I i
i i
I f b C
n
n
k t t k
) 1 (
) 1 (
( 5.5 )

Lineer azalan sermaye masraf ise,


(

+
|
.
|

\
|
= + =
n
I
i
n
t
I f b t C
k t n k
1
1 ) ( ( 5.6)

eklinde ifade edilir. Burada; i, yllk nominal faiz orann gsterir.
53
Yllk sermaye masraflarnn hesaplanabilmesi iin, inaatn biti tarihindeki toplam
yatrm bedeli k nn belirlenmesi gereklidir. Bu yatrm bedeli ise, inaatn
balangcnda bilinen direkt tesis bedeline inaat sresince eskalasyon ve faiz yk
gibi indirekt masraflarn ilavesi ile elde edilir.

5.2.1.1 naat Sresince Eskalasyon ve Faiz Yk

Tesis inaat sresince kullanlan malzeme, tehizat ve iilik fiyatlarndaki artlar
eskalasyon olarak adlandrlr. naat sresi boyunca yaplan harcamalar, deiken
yllk harcama yzdeleri ile zam yayldndan, inaat periyodunda yaplmas
gereken toplam harcama eskalasyon etkisi ile inaatn balang tarihi iin geerli
olan direkt inaat bedelinden daha yksek olacaktr. Yllk eskalasyon oran e, inaat
balangcndaki direkt inaat bedeli I
d
ve inaat sresi boyunca zamana bal harcama
yzdesi y(t) ise, inaat, sresi boyunca eskale edilmi toplam harcama ve eskalasyon
yk srasyla,


t
L
t
d
e t y I ) 1 ( ) (
1
+

=
, ( ) | | 1 1 ) (
1
+

=
t
L
t
d
e t y I ( 5.7 )

eklinde ifade edilebilir.

naat sresi boyunca yaplan yllk eskale edilmi harcama miktarnn kredi
olarak alnd dnlrse inaat periyodunun sonunda eskale edilmi harcama
miktarna ilave olarak faiz yknn de geri denmesi gerekmektedir.


Eskalasyon ve faiz ykleri de dahil olmak zere, inaatn bitimindeki toplam
yatrm bedeli,
54


t L t
L
t
d k
i e t y I I

=
+ + =

) 1 ( ) 1 ( ) (
1
( 5.8 )

olmaktadr.
Yatrmn inaata balama tarihindeki deeri ise, skonto oran r kullanlarak,


L
k p
r I I

+ = ) 1 ( ( 5. 9 )
eklinde ifade edilir.

( 5.8 ) denklemi ile bulunan I
k
deeri, (54.5 ) veya ( 5.6 ) denkleminde yerine
konarak yllk sermaye maliyeti elde edilir ve Bir Deere Getirilmi Maliyet Metodu
kullanlarak tesis mr boyunca bir deere getirilmi birim enerji sermaye maliyeti,

+
+
=
n
t
t
n
t
t
k
k
r t E
r t C
g
1
1
) 1 )( (
) 1 )( (
( 5.10 )
denklemi ile hesaplanr.

Enerji maliyetinin hesabnda geri deme oran veya skonto orannn seimi
nemlidir. ayet r=i ise, hesaplanan maliyete parann o ylki deerine gre
bulunmu maliyet ad verilir. Daha salkl bir hesap yaplmak istenirse, para
piyasasndaki geerli faiz oran i yerine gerek bir geri deme veya skonto oran
r kullanlr. Geri deme oran olarak tipik bir yatrmdan elde edilebilecek geri
deme oran seilebilecei gibi, yatrm risk derecesi ve sermaye artrm gibi
faktrlerde dikkate alnabilir. nemli olan dier bir hu susta enflasyon
faktrnn hesaba katlmasdr.
55

Enflasyon oran j dikkate alnarak, reel bir geri deme oran aadaki bant ile el
de edilir.

j
j r
r
g
+

=
1
( 5.11 )


Baz lkelerde, enerji reten kurumlar hesaplarn o tarihte geerli para deerine gre
yapmay tercih etmekle birlikte, uluslararas mukayeselerde reel deerle hesaplarn
yaplmas daha uygundur.

5.2.2. letme ve Bakm Masraflar

Referans tarih olarak tesisin retime balang tarihi seildiinde, Bir Deere
Getirilmi Maliyet Metodu kullanlarak, mr boyunca bir deere getirilmi birim
enerji bana iletme ve bakm masraflar,


t
n
t
t
n
t
k
m
r t E
r t C
g

=
+
+
=

) 1 ( ) (
) 1 ( ) (
1
1
( 5.12 )

ifadesi ile elde edilir.

( 5. 12 ) denklemi kullanlarak hesaplarn yaplabilmesi iin yllk iletme ve bakm
masraflar ile bu masraflarn zaman ile fonksiyonel ilikisinin belirlenmesi
gerekmektedir. Referans tarihteki yllk iletme-bakm masraflar C
mo
, ileriye ynelik
eskalasyon oran e
m
ise, yllk iletme - bakm masraflarnn zaman iindeki deiimi,
56


t
m mo m
e C t C ) 1 ( ) ( + = ( 5.13 )

eklinde ifade edilir. Maliyet hesaplar reel para deeri ile yaplyorsa em reel
eskalasyon oran olarak dnlmelidir. Reel eskalasyon oran ise, ( 5.11 )
ifadesine benzer ekilde;



j
j e
e
g
+

=
1
( 5.14 )

olmaktadr.

5.2.3. Yakt Masraflar

Kmr, Fuel-oil, linyit ve doal gaz gibi fosil yaktlarla alan klasik tesislerde
retilen birim enerji bana yakt maliyeti aadaki gibi bulunur.


Hu
q F
c
f

= ( 5.15 )

Burada; F yakt fiyatn, q tesisin zgl s sarfiyatn, Hu ise kullanlan yaktn alt sl
deerini gstermektedir.



57
Tesisin termik verimi ise zgl sl sarfiyat,


T
q

3600
= ( kJ / kWh ) ( 5.16 )
ifadesi ile hesaplanr.

( 5.15 ) denklemi ile hesaplanacak birim enerji bana yakt maliyeti, kullanlan yakt
fiyatnn ait olduu yl iin geerlidir. Ancak dier maliyet ksmlarnda olduu gibi
Bir Deere Getirilmi Maliyet Metodu ile yakt fiyatlarndaki deiiminde gz nne
alnmas gerekir. letme mr boyunca deiken yllk yakt maliyeti C
f
(t) ise, bir
deere getirilmi birim enerji bana yakt maliyeti ;



t
n
t
t
n
t
f
r
r t E
r t C
g

=
+
+
=

) 1 ( ) (
) 1 ( ) (
1
1
( 5.17 )

ifadesi ile hesaplanmaldr.

Referans tarihindeki yllk yakt masraf C
f
ileriye ynelik eskalasyon e
f
ise,


t
f fo f
e C t C ) 1 ( ) ( + = ( 5.18 )

olmaktadr. Reel para deeri ile yaplan hesaplarda e
f
reel eskalasyon oran olarak
hesaba katlmaldr.

58
Nkleer tesislerde yllk yakt masraflarnn hesab klasik tesislere gre daha
komplekstir. Kullanlan yakt evrimi modeline gre, yakt reaktre yklenmeden ve
enerji retimi balamadan nce, zaman iinde deiik noktalarda yaplan masraflar
sz konusu dur. Ayrca kullanlm yakt reaktrden karldktan sonra da bu
masraflar devam etmektedir. Farkl tarihlerde yaplan bu masraflar, seilen bir
skonto oran ile referans tarihe getirilir ve Bir Deere Getirilmi Maliyet Metodu
kullanlarak birim enerji bana yaktn maliyetine geilir.

5.3. Kombine evrim ve Alternatif G retim Tesislerinde Enerji Maliyeti

Kuramsal analiz erevesinde alternatif g retim tesislerinin ekonomik
deerlendirilmesi ve mukayesesinin anlaml olabilmesi iin teknik ve ekonomik
verilerinin salkl bir ekilde belirlenmesi gerekmektedir. Bu prosedr enerji
maliyeti hesabnn en nemli ksmn tekil etmektedir. Bu amala, 20 civarnda
OECD ve IAEA yesi lkelerin uluslararas kaynaklar iin referans gsterdikleri
mevcut, inaat veya ett halinde olan 16 adet kombine evrim tesisi, 30 adet kmr
yaktl buhar trbini tesisi ve 22 adet nkleer tesisin teknik ve ekonomik
spesifikasyonlar deerlendirilerek veriler elde edilmitir.

5.3.1.Teknik ve Ekonomik Veriler

Spesifik Yatrm Bedeli ve Tesis Gc ile Fonksiyonel likisi :

G retim tesislerinde spesifik yatrm bedelinin g ile deiiminin genel karakteri,


m
so s
N
N
C C |
.
|

\
|
=
0
( 5.19 )

59
denklemine uymaktadr. Burada; C
so
, N
o
referans gcndeki tesisin spesifik
yatrm bedelini, C
s
herhangi bir N gcndeki tesisin spesifik yatrm bedelini, m
ise spesifik yatrm bedelinin g ile deiimini karakterize eden bir sabiti
gstermektedir.

OECD ve IAEA yesi lkelerin referans gsterdikleri tesislerle ilgili olarak
Tablo Ek 4.l.de verdikleri yatrm bedelleri deerlendirilerek, N = 300-1500
MW aralnda kombine evrim tesisi iin m = 0.30, kmr yaktl buhar tesisi
iin m = 0.35, nkleer tesis iin m = 045 olarak belirlenmitir.


Spesifik yatrm bedelinden hareketle, direkt inaat bedelinin g ile ilikisi;


m
o
do d
N
N
I I

|
.
|

\
|
=
1
( 5.20 )

eklinde ifade edilebilir.

N
o
= 600 MWlk referans g iin spesifik yatrm bedeli, 1991 USD ($) deeri
ile, kombine evrim tesisi iin 600 $ / kW, kmr yaktl buhar tesisi iin 1400 $
/ kW, nkleer tesis iin 1800 $ / kW gibi ortalama bir deerde olmaktadr

naat Sresi ve Harcama Dalm:

OEC ve IAEA yesi lkelerin gsterdikleri referans tesis deerlerinin ortalamas
olarak inaat sresi, kombine evrim tesisi iin 4 yl, kmr yaktl buhar tesisi
iin 5 yl, nkleer tesis iin 7 yl olmaktadr. Harcama dalm ise aadaki gibi
belirlenmitir.
60
Tesis mr ( n ) ve Ykleme Faktr ( LF )

Enerji maliyeti hesaplarnda kullanlan ve uluslararas kabul grm tesis mrleri
srasyla; kombine evrim tesisi iin 25 yl, kmr yaktl buhar tesisi ve nkleer tesis
iin 30 yl kabul edilmektedir.

Ykleme faktr olarak uluslararas mukayeselerde, 1.Yl %57, 2.Yl %68, 3.Yl ve
sonras %75 deerleri kullanlmaktadr. Tesis mrnn 30 yl ve skonto orannn %
10 olmas halinde mr boyu bir deere getirilmi ykleme faktr %73, mr 25 yl
ise %72 kadardr.

skonto, Faiz ve Eskalasyon Oranlar

OECD ve IAEA yesi lkelerde kullanlan reel skonto oranlan %5 - %13 arasnda
deimektedir. Trkiye iin %10 deeri hkmet tarafndan tavsiye edilmektedir.
Uzun sreli kredi faiz oranlar lkeden lkeye deimektedir. OECD lkelerinde
ortalama faiz oran %5,3tr. Trkiye iin yabanc kredi faiz oran %8 alnabilir.
naat sresince eskalasyon oran olarak da %6 uygun bir deerdir.

letme ve Bakm ( 0&M ) Masraflar:

OECD ve IAEA yesi lkelerin referans gsterdikleri tesisler iin birim g bana
yllk 0&M masraflar Tablo Ek 4.2.de grlmektedir. Bu tablolar incelendiinde,
kmr yaktl buhar tesislerinde OSLM masraf 1.7.1991 USD ( $ ) deeri ile 26,6 $ /
kW yl ( Hindistan ) - 97,8 81kW yl ( Almanya ) arasnda deimektedir.
lkeler ortalamas ise 40 $ / kW yl olmaktadr. Referans gsterilen nkleer tesisler
iin 0 8 M masraf 33 $ / kW yl ( Kanada ) - 108 $ / kW yl ( ABD ) arasndadr.
lkeler ortalamas 55 $ / kW yldr. Referans gsterilen kombine evrim tesisleri iin
0&M masraf 14,2 $ / kW yl ( Kanada ) - 37,8 $ / kW yl ( spanya ) arasndadr.
61
lkeler ortalamas ise 26 $ / kW yldr. Enerji retim mali yet hesaplarnda ortalama
deerlerin kullanlmas uygun olacaktr.

O&M masraflarnn 2030 ylna kadar olan projeksiyonunda, kmr yaktl tesisler
iin Fransa, in ve ekoslovakya dndaki lkelerde, kombine evrim tesisleri iin
Fransa dndaki lkelerde nkleer tesisler iin ise Fransa, ngiltere ve in dndaki
lkelerde deimeyecei varsaylmaktadr. Trkiye bu projeksiyonda bir gr
bildirmemitir.

Yakt ve Yakt evrimi Masraflar:

Yakt fiyatlarnda ve gelecek yllara ait fiyat projeksiyonunda lkeden lkeye nemli
farkllklar sz konusudur. Kombine evrim tesislerinde kullanlan doal gazn fiyat
OECD ortalamas olarak 3,7 $ / GJ civarndadr ve bu lkelerde 2030 ylna kadar
lkelere gre %20 - %200 arasnda deien reel fiyat eskalasyonu ngrlmektedir.
2030 ylna kadar olan projeksiyonda, OECD lkeleri ortalamas olarak yllk fiyat
eskalasyonu %2,1 civarndadr. Trkiyede doal gazn fiyat 95 $ / 1000 m
3
( 2,60 $
/ GJ ) ( TEA verileri ), 100 $ / 1000 m
3
( 2,74 $ / GJ ) kadardr ve 2010 ylna kadar
bir fiyat eskalasyonu ngrlmemitir. Kmr fiyatlar ise OECD yesi lkeler
ortalamas olarak 2 $ / GJ civarndadr. 2030 ylna kadar olan projeksiyonda lkelere
gre %6 - %56 arasnda deien reel fiyat eskalasyonu sz konusudur. OECD yesi
lkeler ortalamas olarak yllk eskalasyon %0,7 civarndadr. Trkiyede ise ithal ve
yerli kmrler iin iki ayr fiyat mevcuttur. Avustralyadan ithal edilecek ve sl
deeri 27500 kJ / kg olan kmrn fiyat 50 $ / ton ( 1,8 $ / GJ ) ve 2010 ylna kadar
ngrlen yllk ortalama fiyat eskalasyonu %2,1 kadardr . Isl deeri 8300 - 16700
kJ / kg arasnda deien yerli kmrn fiyat ise 11 - 20 $ / ton veya 1,1 - 1,32 $ / GJ
arasnda deimektedir ( TEA Genel Mdrl verileri ). Birim enerji yakt
maliyeti hesabnda termik verim olarak kombine evrim tesisinde %47, kmr yaktl
tesiste %37 deeri kullanlmtr.

62
Nkleer yakt evrimi maliyeti hesabnda kullanlan teknik ve ekonomik veriler 0-
ECD ve IAEA yesi lkeler ortalamas esas alnarak aadaki gibi belirlenmitir.

Teknik veriler srasyla, reaktr tipi : PWR, yakt giri zenginlii : %3,25, kuyruk
malzemesi zenginlii : %0,322, yanma oran : 33000 MW / ton, zgl g : 36 kW /
kg, termik yerini : %33, ebeke yk Faktr : %73

Yakt evrimi masraflar ile ilgili ekonomik veriler ve evrim zamanlama plan
aadaki gibidir.

OECD ve IAEA yesi lkelerin ou 2030 ylna kadar reel bir fiyat eskalasyonu
ngrmemektedir.

5.3.2. Kombine evrim ve Alternatif G retim Tesislerinde Bir Deere
Getirilmi Birim Enerji Maliyeti ve Duyarllk Analizi

Yukardaki gibi belirlenen teknik ve ekonomik veriler, Blm 4.3 de yaplan
kuramsal analiz erevesinde tantlan Bir Deere Getirilmi Maliyet Metodu ile
ilgili olarak elde edilen denklemlerde kullanlarak tablo 5.1. deki gibi elde edilmitir.
Tablodaki maliyet byklklerinin hesabnda tm alternatif tesisler iin inaat
balangc 1.7.1991 ve imdiki deer referans tarihi inaatn biti tarihleri olarak
kabul edilmitir. Ayrca O & M ve yakt fiyatlarnda ileriye ynelik reel eskalasyon
olmad durumda ve OECD lkeleri tarafndan ngrlen ortalama yakt fiyat
eskalasyonlar ( doal gaz iin % 0.7, nkleer yakt iin % 0 dikkate alnarak elde
edilen sonularn her ikisi de tabloda yanstlmtr.



63
Tablo 5.1. bir deere getirilmi birim enerji retim maliyeti (1.7.1991 $ )

N = 600 MW, = %8, e = %6, r =% 10, em = 0, ef = 0
TESS TP

KOMBNE EVRM
TESS
KMRYAKITLI
BUHAR TESS
NKLEER TESS
Yatrm maliyeti
O M maliyeti
Yakt maliyeti



12.70 mills/kWh
4.13 mills/kWh
19.91 mills/kWh





27.00 mills/kWh
6.25 mills/kWh
12.65 mills/kWh
( yerli kmr )
17.51 mills/kWh
( ithal kmr )


40.00 mills/kWh
8.59 mills/kWh
9.00 mills/kWh





Toplam (Trkiye)



Toplam ( OECD

36.74 mills/kWh


45.13 mills/kWh
45.90 mills/kWh
(Yerli kmr)
50.80 mills/kWh
(thal kmr)
52.74 mills/kWh

57.60 mills/kWh
ef (Gaz ) = %2.1, ef ( kmr ) = %0.7, ef ( Nkleer ) = % 0
TESS TP

KOMBNEEVRM
TESS
KMRYAKITLI
BUHAR TESS
NKLEER TESS
Yatrm maliyeti
O M maliyeti
Yakt maliyeti


12.70 mills/kWh
4.13 mills/kWh
23.42 mills/kWh


27.00 mills/kWh
6.25 mills/kWh
13.40 mills/kWh
( yerli kmr )
18.55 mills/kWh
( ithal kmr )

40.00 mills/kWh
8.59 mills/kWh
9.00 mills/kWh





Toplam( Trkiye)



Toplam ( OECD
40.25 mills/kWh



50.17 mills/kWh

46.65 mills/kWh
(Yerli kmr)
51.80 mills/kWh
(thal kmr)
53.91 mills/kWh

57.60 mills/kWh

64
5.3.2.1.Duyarllk Analizi

Tablo 5.2.de 600 MW lk referans bir g iin mevcut ekonomik parametreler ve
gelecee ynelik fiyat projeksiyonlar gz nne alnarak alternatif g retim
tesislerin de birini enerji retim maliyetleri hesap sonular verilmitir. Ancak enerji
maliyeti zerinde etkin olan baz ekonomik parametrelerin n grlen deerlerin
dna kmas halinde, alternatif tesisleri enerji retim maliyeti ynnden
deerlendirme sonular da deiecektir. Bu nedenle, birini enerji bana yakt
maliyeti zerinde etkin olan gelecee ynelik reel yakt fiyatlarndaki eskalasyon ile
birim enerji bana yatrm maliyeti zerinde etkin olan tesis gc ve kredi faiz
oranndaki deiimin enerji maliyeti zerindeki etkileri, Trkiye ve OECD lkeleri
iin incelenmi, sonular ekil 5.3., ekil 5.4. ve ekil 5.5. de verilmitir.




ekil 5.3. Alternatif g tesislerinde enerji maliyetinin yakt fiyat eskalasyonu
ile deiimi
65


ekil 5.4. Alternatif g tesislerinde enerji maliyetinin tesis gc ile deiimi



ekil 5.5. Alternatif g tesislerinde enerji maliyetinin faiz oran ile deiimi

OECD lkelerinin ounluu tarafndan doal gaz ve kmr fiyatlarnda ileriye
ynelik bir eskalasyon ngrlmekle birlikte nkleer yakt fiyatlarnda nemli bir
eskalasyon olmayaca varsaylmtr. Bu varsaymn Trkiye iin de geerli
olduunu kabul ederek, alternatif g retim tesislerinin, doal gaz ve kmr fiyat
eskalasyonu ile tesis gcne gre ekonomiklik blgeleri aratrlm ve sonular N-e
f

66
koordinat sistemin de ekil 5.6., ekil 5.7. ve ekil 5.8.deki gibi zetlenmitir.
ekillerde grlen eriler eit maliyet erileridir. Bu erilerin st ve alt blgeleri
mukayese edilen tesisler iin ekonomiklik blgeleridir.

ekil 4.6.da mevcut lke fiyatlar ve OECD ortalama fiyatlaryla doal gaz kullanan
kombine evrim tesisi ile nkleer tesis ekonomiklik blgeleri grlmektedir.
Erilerin alt tarafndaki blge kombine evrim tesisinin, st tarafndaki blge ise
nkleer tesisin ekonomiklik blgesidir. ekil 5.7.de kmr yaktl buhar tesisinin ve
nkleer tesisin ekonomiklik blgesi yerli, ithal ve OECD ortalama fiyatlarnda kmr
kullanma durumuna gre belirlenmitir. Erilerin st tarafndaki blge nkleer
tesisin, alt tarafndaki blge ise kmr yaktl buhar tesisinin ekonomiklik blgesidir.
ekil 5.8.de ise doa! gaz yaktl kombine evrim tesisi ve kmr yaktl buhar
tesisinin ekonomiklik blgeleri alternatif yakt fiyatlarna gre verilmektedir. Eit
maliyet erilerinin alt tarafndaki blge kombine evrim tesisinin, st tarafndaki
blge ise kmr yaktl buhar tesisinin ekonomiklik blgesidir.



ekil 5.6. Kombine evrim tesisi / nkleer tesis ekonomiklik blgeleri
67


ekil 5.7. Kmr yaktl buhar tesisi / nkleer tesis ekonomiklik blgeleri








ekil 5.8. Kombine evrim tesisi / kmr yaktl buhar tesisi ekonomiklik
blgeleri


68
6. Enerji retiminin evresel Etkileri

6.1. Termik G retim Tesisleri

Termoelektrik g retimi en genel anlamyla kmr, petrol ve doalgaz yaktl
olarak yaplmaktadr. 1993 ylnda, termik santrallerin toplam kurulu g iindeki
pay % 52.4 (10653,4 MW) civarndadr. Bu balamda, kmr yaktl santrallerin
evresel etkilerine ksaca deinmek ve alnmas gereken tedbirler ile maliyetleri
zerinde durmakta byk yarar vardr.

6.1.1. Kmr Yaktl Santrallarn evresel Etkileri

letme aamas evresel etkileri bir termik santraln toplam etkileri iinde yaklak
% 85 lik bir paya sahiptir. Ad geen etkiler, tesisin tipi ve kapasitesine, kullanlan
yaktn zelliklerine, baca karakteristiklerine, proje alan ve yakn evresinin
topografik, meteorolojik artlar ile alc ortam zelliklerine baldr.

6.1.1.1 Atmosferik Emisyonlarn Etkileri:

Lokal ve blgesel etkilerine ek olarak termik santrallerin sera etkisine %6598
(CO2 baznda katks bulunmaktadr ( Yurteri, 1993 ).

Bitki rts zerindeki fitotoksik etkiler, gaz 502 nin 8 saat boyunca 0.05-0.5 ppm
dozuna maruz kalnmasyla ortaya kmaktadr. Ya ve kuru kelme ile tarmsal
alanlar, doa bitki rts ve orman rts kavrulma ve asit yamuru olarak
tanmlanabilecek bir etki ile karlamaktadr. Ekonomik, deere sahip bitkilerin
verimi dmektedir. Uzun vadede topraklarn asitlenmesi, besin maddesi miktarn
ve mikrobiyolojik faaliyeti azaltmakta ve dolayl olarak zerindeki bitki rtsne
zarar vermektedir( Yurteri, 1993 ).

Atmosferik emisyonlar, hem santral personeli hem de baca gaznn ulaabildii
alanda bulunan halkn zellikle solunum yollar zerinde tahribat yapmaktadr:
69

Suda olduka iyi znen SO
2
ortamn nem durumu ve risk grubunun daha nce bir
rahatszla sahip olmasna bal olarak karlalan kroner sistem hastalklarna da
sebep olmaktadr. NO
x
, alt solunum yolu enfeksiyon riski ile kandaki methemogiobin
dzeyini artrmaktadr. CO, Kan O
2
transfer hzn azaltarak bata kalp, akcier
olmak zere dokularn ve kaslarn zayflamasna neden olur (MD, 1992).

Partikl Madde, Uucu Kl:

Atmosferde tanma ve kelme ile toprak ve su ortamna giren ya da dorudan bitki
rtsne ulaan kl ve tad eser element ve/veya radyoaktif madde, doal ortamn
fiziko kimyasal dengesini bozarak verimsizlie sebep olabildii gibi ayrca, biyolojik
besin zincirine de girebilmekte ve hatta solunum yolu hastalklarna yol
aabilmektedir.

Bacadan kan partikl madde yakn ortamda gr mesafesini azaltmakta ve koku
problemine yol amaktadr (MD, 1992).

6.1.1.2. Sv Atklar:

Termik santralden kaynaklanabilecek atk sular; soutma sular, santral binas
atklar, hava kirlilii nleme sstemi atksular, kazan sular, filtre-demineralizasyon
ve dejenerasyon sular, kmr-kl-cruf depolama alan drenaj sular ve evsel atk
sulardan olumaktadr (MD, 1992).

Soutma Sistemi:

Soutma sistemi iin kullanlan su alc ortamn scakl 8-12 C artrarak termal
krli1 sebep olabilmek snma, alc su ortamnn fiziksel,kimyasal ve biyoloji
reaksiyonlarn deitirerek sudaki hayati gaz O
2
nin miktarn azaltmaktadr. Bu
ekilde sudaki trafik seviye deierek ekolojik zincirde farkllama olmaktadr.
70
Ayrca, su alma yaps iin kullanlan mekanik ekipman ve biyolojik geliimi
nleyen kimyasal maddeler de eko zincire zarar vermektedir.

Kazan, Demineralizasyon Tesisi ve Filtre Rejenerasyon sular:

Bu tip sular korozyonu ve biyolojik geliimi nleyici HCI sitrik asit. EDTA,
formaldehit vb. asidik-alkali karakterli kimyasal iermektedir. Bu tip atk su alc
ortamn kimyasal yapsn bozmak hem canl yasama zarar verir hem de su kalitesini
deitirir.

Baca Gaz Artm Sistemi Sular:
Kullanlan teknolojiye bal olarak pH ve bulankl yksek atk su retilmektedir.

Kmr leme-depolama, Kl-cruf Depolama Alan Atk sular
Bulank, ar metaller ve siyanr ieren bir yapya sahiptir. Kolayca yeralt ve yer
st sularna karabilir.

6.1.1.3. Kat Atklar

Termik santrallerde uucu kl ve kazan atklar ile baca gaz artm tesisi kat
atklarnn dalar seklinde akta depolanmalar durumunda ierdikleri metaller veya
dier bileiklerin yamur ile su kaynaklarna szmalar veya rzgar ile atmosferde
srklenmeleri evreye zarar vermektedir. Buna ek olarak, akta depolanan termik
santral atklar, yrede peyzaj deerleri bozmakta. araznn deerini drmekte ve
arazi kullanm nceliklerini termik santrallerin ou 1974-1964 tarihleri arasnda
evreye ait kanunlarn etkisiz o bir dnemde planlanms ve projelendirilmistr.
Aradan geen yllarda bu tip tesislerin evresel etkileri somut hale gelmi ve nlem
alnmas yere domutur.




71
6.1.2. Termik Santrallerin yiletirilme Yntemleri:

6.1.2.1. Baca Gazlar

Artc akkann baca gazlar ile temasa geirilerek SO2 artc bnyesinde tutulmas
prensibine dayanan gnmzn yaygn yntemlerine burada detayl bir teknik
aklama getirilmemi, bunun yerine daha ok lkemizdeki planlar ve maliyetleri
zerinde durulmutur.

SO
2
Artma Yntemleri (MD, 1992).

- Ya yntemler:
- Yenilenemeyen artc akkanl
- Kireta
- Dengelenmis Kiretas (SHL)
- Birleik Pe-EDTA
- Birleik amonyak (WALTHER)
- Yenilenebilen artc akkanl
- WETLMAN-LORD (NaOH)
- Kuru ve Yar Kuru Yzeysel Artm Yntemi

NO
x
Artma Yntemleri

- Kuru yntemler
- Katalizrl NO
x
artma yntemi
- Semeli katalizrl 3x indirgeme (8CR)
- Semesiz katalizrl indirgeme yntemi
- Katalizrsz semeli indirgeme yntemi (Nc)
- Ya yntemler
- Birleik NOx/SO
2
artma yntemi
- Kuru birleik NO
x
SO
2
artma yntemi
- Bakroksit yntemi
72
- NOx/SO
2
kuru absorbsiyon yntemi
- Karbon adsorplama yntemi
- Sodyum karbonat yntemi
- Katalizrl birleik tutma yntemi
- Ya birleik NOxOs artma yntemi
- Walther yntemi
- EDTA yntemi

CO
2
, Artma Yntemi

CO
2
Artma yntemi henz pratikte yaygn ekilde olamayacak kadar pahal
teknolojilerin kullanlmasn gerektirmektedir.

Partikl Madde Emisyonlarnn Artlmas:

Termik santrallerde partikl madde emlsiyonu genelde elektro filtre ile
nlenmektedir.

6.1.2.2. lkemizdeki Durum:

evre mevzuatna gre yaplan termik santrallerin evre zerindeki tahribatnn
azaltlmas iin ilk olarak baca yksekliklerinin artrlmas dnlm ve bu amala
270-300 m UR bacalar inaa edilmitir. Yeterli olmad sonradan anlalan bu
nlemlere ek olarak partikl madde emisyonlarnn azaltlmas iin birok santrale
verimi 99.499.82 olan elelctrofiltreler tehiz edilmistir (Esin, 1993). evresel
tahribattan sorumlu tutulan SO2 gaz iin Baca Gaz Artma (PGD) tesisleri
planlanm ve 1987 fiyatlar ile 1.5 Milyar US $ maliyet karlmtr. Planlanan
FGD tesislerinden ilki ayrhan Termik Santral monte edilmi ve 1986 fiyatlaryla
89.3 Milyon DM a mal olmutur. Aada eitli nceliklere dayandrlarak
belirlenen santraln planlanan FGD tesislerine ait veriler sunulmutur (Esin,
1993).

73
Santral Kapasitesi ve FGD tesisi tipi Yatrm Bedeli
Orhaneli (210 HWe) Limestone scrubbng
Kemerky (3x210 MWe) Limestone scrubbng
Yataan (3x210 MWe) Limestone scrubbing
60 Milyon US $
140 Milyon US $
140 Milyon US $

Bunlara ek olarak Soma (6x165 MWe) termik santral iin FGD almalarn srd
belirtilmektedir. Genel olarak FGD tesislerinin santral maliyetini %15-20 dzeyinde
arttrd belirtilmektedir. ABD inde FGD tesisleri 16.6 US$ / kWh toplam yllk
maliyete sahiptir.

Su kirlilii ile ilgili ynetmelikler erevesinde sv atklarn dearj ve depolanmas
srasnda evresel problemlere yol almamas iin eski tesislerde rehabilitasyon
almalarnda, planlanan tesislerde ise projelendirme aamasnda atk su artm
tesislerinin tehiz edilecei konunun yetkilileri tarafndan mteakip defalarca
vurgulanmtr. Bu konuda Seyitmer termik santral iin adm atlm ve 1986
fiyatlaryla ile 9.5 milyon DM lk bir artma tesisi anlamas yaplmtr.
Linyitle alan termik santrallerimizde dk kalorifik deer ve yksek kl ierii
nedeniyle ortaya kan kat atk miktar da fazla olmaktadr. Yataan Termik
Santralnda karlalan koullarn iyiletirilmesi iin 1991 de yeni kl depolama
alan ve bitki rts almalar balatlmtr (Esin, 1993).

Gerekte termik santrallerin evresel etkilerinin somut olarak tespiti, izlenmesi ve
fiyatlandrlmas hidroelektrik tesislere oranla daha kolaydr. Termik santrallerin
evresel etkilerinin giderilmesi iin gerekli baca gaz ritim, atk su artm ve kat atk
depolama-bertaraf etme tesislerinin tehiz edilmesi sonras proje alan ve uzak-yakn
evresinin tarmsal alan, orman, mal ve insan sal zerindeki faydalarnn
belirlenmesi modelleme ve ekonomik analz ile mmkn olabilmektedir.





74
6.2. Nkleer Enerji retimi

Nkleer enerji 1990 yl itibaryla dnyada 27 lkede ve toplam 433 santralde
elektrik retmek iin kullanlmaktadr. Bu santrallerin toplam kapasitesi 318 GWe,
retilen elektrik miktar 1795 TWdir Ayn(Gktepe, 1990) yl itibaryla 98 santraln
inaat halinde olduu belirtilmitir. Nkleer teknoloji ile elektrik retiminin
gnmzn dikkati eken evre problemlerinin banda gelen kresel snma olayna
etkisi 1000 MWe lik nkleer ve kmr yaktl termik santralarn karlatrlmas ile
bulunabilir. 1000 MWe gcndeki bir nkleer santral termik santral yerine
konduunda bir ylda 6.5 Milyon ton C0
2
emisyonu nlenebilir ve 1.4 Milyar ton
fosil yakt tasarrufu salanabilir (Gktepe, 1990).

Nkleer santrallerin kamuoyunda tepki yaratmasnn sebebi kukusuz 1956-1987
yllar arasnda olan Three Hile Adas ve Chernobil reaktr kazalardr. Nkleer
teknoloji ile elektrik retmenin halk ve evre zerindeki etkisine genel olarak doal
radyoaktiviteyi ykseltmek eklinde baklr Normalde kozmik nlar, tbbi
mdahale, binalar, yer kabuu, atklar ve denemeler sebebiyle alnan dozun 2.5
milisevert olduu belirtilmektedir. ICRP, kaza haricinde bir santraln 5 msv/yl dan
fazla doz almamasn ngrmektedir ve ngilterede bu gne kadar halktan hi kimse
bu dozun zerine maruz kalmamtr. Buna ramen, kaza annda doz 120 msvye
kmaktadr. Ancak, kaza dnda da bir nkleer santralm evresel etkileri mevcuttur
(Aybers, 1990).

6.2.1. Nkleer Santrallerin evresel Etkileri ve nlemler

evre zerimdeki etkiler uranyum karma. yakt hazrlama ve zenginletirme
(zenginletirilmesinde krozif uranyum kaa), retim, soutma (heterojen
sistemlerde soutucu olarak hava kullanlan yaktn yeniden depolanmas ve bertaraf
edilmesi ile ekonomik mr biten santraln sklmesi srasnda ortaya
kmaktadr(Ylmaz, 1989)


75
28 m 10k yakt ubuklar, bir ylda 26730 kg
340 kg , 700 kg fzyon rnleri ve 230 kg uranyum tesi atk madde retmektedir.

Nkleer santrallerde evresel problemleri nlemenin temel prensibi, radyoaktif
fisyon rnlerinin szmasn nlemektir. Kademeli bariyer sistemi ile risk azaltlmaya
allan Yakt, U geirgenlii az ve erime noktas yksek seramik formuna getirilip,
korozyona dayankl malzeme ile kaplanr. Ayrca, f isyan rnlerinin tutulmas iin
yakt aras inen gaz ile doldurulmaktadr. Reaktrde kapal soutma ve filtreleme
sistemi mevcuttur. Reaktr kalbin basn zrh ile kapl olup sznt riski nlenmeye
allmtr. Ayrca tm ekipman ve kalp zel beton rt ile kaplanmtr(Glay,
1990). Sznt risk reaktrn iletilmesi haricinde kullanlan yakt ubuklarndan ve
sv atklardan da gelmektedir. Bu konudaki yaygn uygulama atklarn
katlatrlarak 10 yl stratosfere ve yeralt suyuna szmayacak formda tutulmasdr.
Alternatif teknolojiler ise yksek ve dk radyoaktif atklar deniz dibinde uygun
jeolojik formasyonlara veya kaln kaya tabakalar altna gmmek, uzayda depolamak,
kullanlan yakt n bombardmanna tutup ksa yarlanma mrne sahip izotoplara
evirip saklamaktr.(Hileman, 1982) Nkleer atk ynetiminin ok zor bir i olduu
ABDde retilen atklarn depolanmas iin yer bulma glkleri, yeniden isleme
maliyeti ve eitli riskler neticesinde anlalm ve konu ile ilgili programlara byk
bteler ayrlmtr(Hileman, 1982)

6.3. Hidroelektrik Enerji:

Genelde, hidroelektrik enerji bilinen enerji teknolojileri iinde evresel riski en az
olan sistem olarak kabul edilmektedir. Her ne kadar toplumsal risk asndan 1923
ten bu yana meydana gelen 13 hidrolik santral kazas neticesinde hidro-elektrik
enerji nkleer enerjiden 7-37 kat daha tehlikelidir sonucu karlmsa da hidrolik
enerji kazalarnn etkilerinin snrl bir blgede gerekletii ve etkilerin nesilden
nesile gemedii unutulmamaldr. Ancak, yenilenebilir kaynaklardan saylan
hidrolik enerjinin de doal ve sosyo-ekonomik evre zerinde boyutlar projeden
projeye deien etkileri mevcuttur. Yzeysel su kaynaklar yalnzca hidrolik enerji
retmek iin ayrlm deildir. Bunun yannda, bir lkenin yaam kayna olan su
76
potansiyeli zerinde gelecek nesillerinde hakk bulunmak tadr. Su kaynaklarnn
eitli amalar dahilinde planlanmas-yn salkl ve aklc olarak
gerekletirilebilmesi iin doal yaplarn bozabilecek projelerin etkilerinin
zamannda tahmini ve gereken nlemlerin alnmas zorunludur. Bu balamda
hidroelektrk tesislerin evresel etkilerine deinmekte yarar vardr.

6.3.1. Hidroelektrik Santrallerin evresel Etkileri

Hidroelektrik santraller mikroklimatik, hidrolojik, biyolojik, sosyo-ekonomik ve
kltrel etkilere sahiptir. ( TEK, 1993)

klimsel etkiler; baraj glnn yzey alan itibaryla nehre gre daha geni olmas ve
bu sayede buharlamann artmasndan kaynaklanmaktadr. Bu ekilde havadaki nem
oran artmakta, hava ktlesel hareketleri deimekte, scaklk-ya-rzgar olaylar
farkllamaktadr. Bu durum doal evre parametreleri zerinde dinamik ve
zincirleme etkiler oluturmaktadr. Yredeki doal bitki rts (orman, ayr,
endemik trler), ekonomik trler (tarm bitkileri) ile sucul-karasal hayvan varl ani
bir deiim iine girmekte, adapte olabilen trler yaamlarn srdrmektedir.
Hidrolojik etkiler; akarsuyun ak rejimi ve fiziko-kimyasal parametrelerinin
deimesiyle ortaya kmaktadr. Akarsudan gle geite su hz, difzyon ve oksijen
alma kapasitesinin dmesine bal olarak doal temizleme kapasitesi dmekte ve
gl membadan gelen azot-fosfor ykne bal olarak trofikasyon srecine
girmektedir. Gl su kalitesinde meydana gelen de hem gldeki hem de mansaptaki
sucul canl yaamn ve su kullanm alkanlklarn deitirir.

Ekolojik etkiler, barajn fiziksel yapsnn su ve kara ortamnda g yollarn
kesmesi, yaama alanlarnn su altnda kalmas ve baz nemli trlerin yok olmas
neticesinde ortaya kmaktadr. lk bakta iki- baln veya bitkinin yok
olmasnn enerji retiminin faydas yannda bir deer tekil etmeyecei ekonomi
asndan doru olarak gze arpsa da, uzun vadede bu doal yaam potansiyelinin
azalmas anlamna gelmektedir.

77
Sosyo-ekonomik ve kltrel barajn inaat asa itibaren ortaya kmakta ve barajn
mr boyunca olumlu-olumsuz ekilde hissedilmektedir. Yap aamasnda sualtnda
kalan arazinin nitelii ve Byk bal olarak yaplan kamulatrma neticesinde g
olaylar yaanmak arazinin kymeti deimektedir. Yine yapm aamasndaki igc
akm sebebiyle yresel ekonomi canlanmakta, alt yap hizmetleri (yol, su ebekesi
vb) ile sosyal hizmetler (okul, salk tesisi vb) zellikle entegre projelerde olumlu
etki yapmaktadr. Baraj gl ayrca, rekreasyon ve su rnleri iin bir kaynaktr.
Ancak, yredeki tabiat ve tarih varlklarnn) korunamamas neticesinde kltrel
deerlerin kayb sz konusu olmaktadr. Bu balamda, hidrolik enerji retim
tesislerinin tamamen etkisiz ve temiz olduunu sylemek zordur. Dnyada ve
lkemizdeki Asuan ve Atatrk Barajlarnn varl olayn boyutunu aa
kartmakta olup projenin niteliine gre nlem alnmas gereini iaret etmektedir.

6.3.2. evresel Etkilerinin Giderilmesi Yntemleri

Dnyada hidroelektrik tesislerin etkilerinin giderilmesi yntemleri, daha ok
mansaptaki su kullanm haklarn gze alarak eitlilik gstermekte ve gl-mansap su
kalitesini ile canl yaamnn korunmas iin projelendirilmektedir.

Terauchi Baraj ve HES (Japonya, 18 hm ile Htokura Baraj ve HES (Japonya, 33
hm) trofkasyon neticesinde koku ve tat problemine sahip iken akslarndan yaklak
250 m membaya yerletirilen hipolimnion havalandrma sr ator verilen O2 sayesinde
oksijen satrasyonu termok % 40 seviyesine ulamtr. Yine ayn lkede, kk ara
iin trofikasyon o ve mansaba souk su al salamak iin pilot ekilde su stnde
mobil fskiye havalandrclar denenme Japonya, su rnlerini ayr bir nem
tamas sebebiyle nehir tipi balk geitleri ile birlikte projelendirmektedir.
Vaiparaiso Baraj ve HES (spanya,y alan 12.33 km depolama hacmi 168.5 hm
,yllk ortalama enerji 67.90 GWh) planlama aamasnda trofikasyon modeli
kullanlan ve yapm srasnda ciddi evresel nlemler alnan bir tesistir. naat
aamasnda evsel ve kaz alanlarnda gelen atk su artlm, su altnda kalan Pyreaica
ormannn % 94 ve allk arazinin % 60 bir ylda temizlenerek organik
rmenin nlenmesi salanmtr. Mansap canl yaam korumak iin mm. 3 m/sn
78
lik bir debi braklmtr. Trnavka, Slapy, Stechovice Barajiar nda (ekoslavakya)
nehir ekolojisinin dengesi ve kirlenme yknn hafifletilmesi iin trbinlerinden
geen suyu Howell-Bunger Vanalar ile havalandrlmakta ve kta 6 mg/lt 02 elde
edilebilmektedir. svire deki Ilanz-I ve Ilanz-II projelerinde entegre bir alma
yntemi izlenmi, yapm aamasndan iletme aamasna dek turistik bir yrede yer
alan bu tesisler zinciri evresel ynden desteklenmitir. Bu amala, ulam yollar dar
tutulmu, sulanm, peyzaj deerlerin zarar grmemesi iin mm aa kesilmi,
mansaba yeterli su braklm ve yok olan trlerin canlandrlmasna allmtr
(ICOLD, 1991).

6.4. Kombine evrim Santrallarnn evresel Etki Analizi

Yakt karakteristikleri kombine evrimin performansn farkl yollarla etkilemektedir.
Doal gazda olduu gibi yaktlardaki yksek hidrojen oran, yanma rnlerinde su
orannn fazla olmasna neden olmaktadr. Su, havadan ya da dier yanma
rnlerinden daha scaktr. Yaktlarn atklar gaz trbinine ve atk s kazanna zarar
vermektedir. Bundan dolay tehizata nem verilmeli, bu zararlar en aza
indirilmelidir.

Gaz yaktl bir kombine evrim santralnda elde edilen verim, ayn yakt kullanan
tekrar kzdrmal bir buhar santralndan en az % 8 daha yksek olmaktadr. Ulalan
yksek verim sayesinde kombine evrim santrallerinde zararl madde emisyonu bu
tip termik santrallere gre %15 daha az olmaktadr

6.4.1. CO
2
Emisyonu

Her ne kadar karbondioksitin, azot oksitler ve kkrtdioksitler gibi havay kirleten
bir etki olmasa da sera etkisi yaratmas nedeniyle santrallardaki CO
2
emisyonunun
asgariye indirilmesi bir zorunluluk olmaktadr. Elektrik santrallarnda net verimin
ykseltilmesi yani yakttaki kimyasal enerjinin en yksek oranda elektrik enerjisine
dntrlmesi CO
2
miktarnn azaltlmasnda en etkin yntemdir.

79
Kmr yakan termik santrallarda doal gaz kullanan kombine evrim santrallarna
oranla yaklak iki kat daha fazla CO
2
emisyonu olurken bu deer % 44 verimli
modern bir buhar santralnda 800 g / Wh olmaktadr.

6.4.2.NO
x
Emisyonu

Gaz trbini egzostunda azot oksitler iki ekilde meydana gelmektedir.

Baz NO
x
bileimleri, yaktta bulunan organik azot bileiklerinin oksidasyonu
neticesinde ( yakttaki NO
x
) oluurken, dier NOx bileimleri de yanma havasndaki
azot ve oksijen yakc alevindeki yksek scaklk nedeniyle reaksiyona girmeleri
neticesinde ( termik NO
x
) ortaya karlar.

Doal gazdaki azot bileimleri normalde ok az olduu iin yakttaki NOx oluumu
ihmal edilecek miktardadr. Termik NOx oluumu ise, yakc alevindeki scakln
ykselmesine bal olup, ancak alevin yksek scaklk blgesinin azaltlmas ile
drlebilir. Alev scakl genelde su veya azot gibi katklarn yakta ilavesiyle
drlebildii gibi direkt olarak aleve pskrtlmeleriyle de azaltlabilir. Ayrca,
aleve buhar veya suyun pskrtld " slak metot " ile de olduka tatmin edici
sonular alnmaktadr.

6.4.3.Yanmam Hidrokarbon ve CO Emisyonu

Ambarl Kombine evrim Santralnda ise kullanlan zel yakclar sayesinde NOx
emisyonu 30 ppm ( %15 oksijende ) civarnda tutulabilmektedir. Premix yanma
olarak adlandrlrlar. Bu yntemde, yanmadan nce yakt byk miktarda hava ile
kartrlmakta ve bylece alev scakl 1400 C nin altna indirilmektedir.Bu
yntem ile termik NOx emisyonu deeri, hava kirlilii kontrol ynetmeliklerindeki
limitlerin ok altnda bir seviyeye ekilmektedir.

Bursa Kombine evrim Santralnda da mevcut olan zel tip brlrler ile elde
edilen %99,99luk bir yakma verimi neticesinde yanmam hidrokarbon emisyonu en
80
az seviyeye indirilebilmekte, CO emisyonu ise hemen hemen hi
olmamaktadr.Doal gaz yaklmas durumunda %40ykn zerinde egzost
gazndaki yanmam hidrokarbon konsantrasyonu yalnzca 4 ppm ( 15 oksijende )
civarnda olmaktadr.Ambarl Kombine evrim Santralnda yaplan lmlerde CO
emisyonu da 2 ppmin altnda olduu grlmtr.

6.4.4. SO
2
Emisyonu

Doal gazda ve distile yaktlarda genellikle kkrt bulunmad iin SO
2

emisyonuda olmamaktadr.

6.4.5. Partikl Emisyonlar

Doal gaz kl ihtiva etmedii iin kombine evrim santrallarnda herhangi bir
partikl emisyonu da sz konusu deildir

Distile yaktlarda ise kl oran yalnzca % 0,01 mertebesinde olduundan ayrca
herhangi bir filtrasyona gerek duyulmamaktadr. Fuel-oil yaktl kombine evrim
santrallarndaki uucu kl miktar ise 0,02 g / kWh mertebesinde olmaktadr













81
7.Materyal Metot

Tasarm yaplacak olan Sistemin tasarm yaplrken mevcut sistemler gz nnde
bulundurularak gerek ve uygulanabilir deerlere ulalmaya allmtr. Gaz
evrimi 30 MW, buhar evrimi ise sistemden alnacak buhar miktarna gre
tasarlanmtr.
Gaz evrimi blmnde basn oran eitli deerler denenerek seilmitir. Yaplan
hesaplar sonunda verim %36,6 kmtr. Bu da uygulama snrlar arasndadr. Buhar
ksm tasarmlar daha ok ihtiyaca gre yaplmtr.
Gaz evrimlerinin verimlerini artrmann en etkili yolu trbin giri scakln
artrmaktr. Trbin giri scaklnn artrlmasnda kanat sorunu ortaya kar. Gaz
trbininde en yksek scaklk kanat malzemesinin dayanabilecei scaklkla snrldr.
Son zamanlarda kanatlarn seramik kaplanmas ve kanatlarn kompresrden alnan
hava ile soutulmas gibi ilemlerle trbin giri scakl 1425 C ye
kabilmektedir. leriki almalarda rejeneratrl, ara stmal, ara soutmal gaz
evrimi uygulamalarnn incelenmesi uygun olacaktr.

Trkiyede u ana kadar 3 adet kombine evrimli g santrali kurulmutur.
Bunlardan Bursa Doal Gaz Kombine evrim Santrali ve Hamitabat Termik
Santrali verileri incelenmitir. Hamitabat termik santralinin genel verimi %47,3tr.
Gaz trbini evrim verimi %32,2, buhar trbini verimi de %32,2 dir. Tasarm
yaplan kombine santralin toplam verimi %65.6, arabuhar alnmam haldeki verimi
%45,1, gaz trbini evrim verimi %36,6 kmtr. Toplam verimin yksek
kmasnn sebebi atk s kazanndan proses buhar olarak buhar alnmasdr

Kombine sistemde iki gaz trbininin egzost gazlar birletirilerek bir atk s kazanna
verilir. Bu kazandan elde edilen kzgn buhar bir Back-pressure buhar trbinine
gnderilmektedir. Buhar trbini de bir jeneratr tahrik ederek elektrik retmektedir




82

7.1.Gaz evrimi Hesaplamalar



ekil 7.1. Kombine evrim Tesisi Ak



ekil 7.2. Gaz evrimi ve T s diyagram




YO
C GT
G

A.I.K
BT G
83


Gaz evrimi tasarm parametreleri

Kompresr giri scakl 288
1
= T K ) 15 (
0
C
Kompresr giri basnc =
1
P 1 bar
Trbin giri scakl 15 . 1573
3
= T K ) 1300 (
0
C
Kompresr verimi 88 , 0 =
K

Trbin verimi 91 , 0 =
T

Jeneratr verimi 97 , 0 =
J

Yanma odas verimi 98 , 0 =
YO

Mekanik verim 99 , 0 =
M

Elektrik gc Pel = 30 MW

ropt. (1573,15 K)

1
1 2

=
k
s
r T T (7.1)
) 1 (
/ ) 1 (
1 1 2
=
k k
s Ks
r T T T T (7.2)
) (
/ ) 1 ( 1 k k
K K
Ks
K
r
T T
T

=

=

(7.3)
) 1 1 (
/ ) 1 (
3 4 3 4
=
k k
s s
r T T T T (7.4)
C Pe T PG K T
T C T C W W Wnet = = (7.5)
) 1 (
1
) 1 (
/ ) 1 (
1
/ ) 1
3
=
k k
Pe
k
k k
PG T
r T C r T C Wnet

(7.6)

Maksimum verim iin 0 =
dr
dW
net
koulu salanmaldr.
ekilde basn oran verim grafii verilmitir. Optimum bir deer iin basn
oran 21 = r alnmtr. Bu deer pratik uygulamalara da uygundur.

84



Kompresr k scakl

k
k
s
P
P
T T
1
1
2
1 2

|
|
.
|

\
|
=
(7.8)
(
(
(

|
|
.
|

\
|
=

1
1
1
2
1
k
k
Ks
P
P
T T
(7.9)

,
K
Ks
K
T
T

=
1
1
P
P
r
p
=
(7.10)
K x K
Ks
34 , 399
1 4 , 1
4 , 0
) 21 ( 288 =
(

=
K T 79 , 453
88 , 0
34 , 399
= =
K T T T
K
79 , 741 79 , 453 288
1 2
= + = + =

Hava fazlalk katsays
Yanma odasna gnderilen fazla hava miktarn gsterir. Gerek gaz miktar
Ht Gt Gr
V n V V ) 1 ( + =
(7.11)
DG Nm
H Nm
V
Ht
3
3
481 , 9 =

Teorik yanma gaz miktar
DG Nm
G Nm
V
Gt
3
3
469 , 10 =
85

Gerek gaz miktar iin
| | K xT
K Nm
kJ
xc
DG Nm
DG Nm
V
DG Nm
kJ
Hu
p Gr
(

=
(

3 3
3
3

(7.12)

Daha nceki blmlerden akland yntemle T = 1573 Kdeki cp deeri
KgK
kJ
223 , 1 dir. Bunun yukardaki birimlere evrilmesi gerekir.

K Nm
kJ
x c
p
3
9037 , 0 7389 , 0 223 , 1 = =
DG Nm
DG Nm
x V
Gr
3
3
559 , 25 1573 9037 , 0
74 , 36336
= =
Bu deerler (6.11) denkleminde yerine konursa
59 , 2
841 , 9 ) 1 ( 469 , 10 559 , 25
=
+ =
n
x n

bulunur. Buradan
6 , 2 = n alnr.
6 , 2 = n ile 3. blmde hesaplanmas gereken yanma rnleri oranlar bulunabilir.
(

+ =
DG Nm
G Nm
V n V V
Hth Gth G
3
3
) 1 (
denklemi
(

=
DG Nm
G Nm
V
Gth
3
3
469 , 10
(

=
DG Nm
H Nm
V
Hth
3
3
481 , 9
481 , 9 ) 1 6 , 2 ( 469 , 10 x V
G
+ =
(

=
DG Nm
G Nm
V
G
3
3
638 , 25
buradan yanma rnleri oranlar:
86
| |
| |
| | % 203 , 29 100
638 , 25
487 , 7
100
% 731 , 7 100
638 , 25
982 , 1
100
% 900 , 3 100
638 , 25
00 , 1
100
2
2
2
2
2
2
= = =
= = =
= = =
x x
V
W
N
x x
V
V
O H
x x
V
V
CO
G
N
G
O H
G
CO


Kompresr ii
Kompresr ii aadaki ekilde ifade edilebilir.
(
(
(

|
|
.
|

\
|
= = = =

1
1
) (
1
1
2
1 1 2 12 1 2
k
k
p
K K
Ks
P K
P
P
T C
W
T T C h h W

(7.13)
Kompresr verimi
1 2
1 2
h h
h h
s
K

= (7.14)

(
(

=

1 ) 21 ( 288 005 , 1
88 , 0
1
4 , 1
1 4 , 1
x x W
K

06 , 456 =
K
W kJ/kg

Trbin ii
(
(
(

|
|
.
|

\
|
= = =

k
k
s
s p s s p s Ts
P
P
C T T C h h W
1
3
34
34 4 3 34 4 3
1 ) ( (7.15)
(
(
(

|
|
.
|

\
|
= = = =

k
k
T Ts T p T
P
P
C W T T C h h W
1
3
4
34 4 3 34 4 3
1 ) ( (7.16)
82 , 892
21
1
1 1573 223 , 1 91 , 0
306 , 1
1 306 , 1
=
(
(

|
.
|

\
|
=

x x W
T
kJ/kg

Net i
87
76 , 436 06 , 456 82 , 892 = = =
K T net
W W W kJ/kg

Yanma odasna verilen s
2 2 3 3 2 3 23
) ( T C T C T T C q
P p p Yo
= = (7.17)
97 , 1122 79 , 741 08 , 1 1573 223 , 1 = = x x q
YO
kJ/kg

Isl verim
j m YO
YO
K T
G
n
q
W W


= (7.18)
366 , 0 98 , 0 97 , 0 99 , 0
97 , 1122
76 , 436
= = x x x
G


Verim % 36,6dr. Bu da gaz evrimi iin ideal bir verimdir.

Yakt tketimi
Gaz evriminden toplan 30 MW elektrik retilecektir. Buna gre
hesaplamalar yaplrsa aadaki sonular elde edilir.

G
MyHu Pel = (7.19)
366 , 0 49177 10 . 30
3
x Myx =
667 , 1 = My kg/s
Eksoz gaz debisi
J M G K T
M W W Pel ) ( = (7.20)
97 , 0 99 , 0 76 , 436 10 30
3
x x xM x
Y G+
=
527 , 71 =
+Y G
M kg/s
860 , 69 667 , 1 527 , 71 = = =
Y Y G G
M M M kg/s




88
Trbin k scakl
k
k
s
P
P
T T
1
3
4
3 4

|
|
.
|

\
|
= (7.21)
(
(
(

|
|
.
|

\
|
=

k
k
s
P
P
T T
1
3
4
3
1 (7.22)
966 , 804
21
1
1 1573
308 , 1
1 306 , 1
=
(
(

|
.
|

\
|
=

x T
s
K
s T
T T = (7.23)
| |
s T
T T T =
3 4

| | 48 , 840 966 , 804 91 , 0 1573
4
= = x T K
48 , 840
4
= T K = 567,33 C
0


Ekonomik olarak 500 C
0
ve daha yksek scaklkta bulunan duman gazlar
uygundur. Scaklk buhar trbininin giri scaklnn kabul edilecei 540 C
0
ve
ekonomiklik snr 500 C
0
den byktr. leriki blmlerde de aklanaca gibi
ekilen buhar gc 30 MW civarndadr.

7.1.1. Gaz evrimi in Elde Edilen Sonular
Gaz evriminden elde edilecek toplam g MW Pel 30 =
Kompresr hava giri scakl K T 288
1
=
Kompresr k scakl K T 79 , 741
2
=
Trbin giri scakl K T 1573
3
=
Trbin k scakl K T 48 , 840
4
=
Kompresr ii 06 , 456 =
K
W kJ/kg
Trbin ii K W
T
87 , 895 =
Net i 81 , 439 =
net
W kJ/kg
Sktrma oran 21 = r
Yanma odasna verilen s 1122397 =
yo
q kJ/kg
89
Gaz evrimi sl verimi | | % 6 , 36 =
G

Hava fazlalk katsays 6 , 2 = n
akkan debisi 031 , 71 =
+Y G
M kg/s
Yakt tketimi 657 , 1 =
Y
M kg/s
Yanma gaz debisi 374 , 69 =
G
M kg/s
Yakt-hava oran 024 , 0 = f

7.1.2. Yanma Denklemi ve Hesaplamalar
Metan yzdesi ) (
4
CH 0,9690
Etan yzdesi ) (
6 2
H C 0,0090
Propan yzdesi ) (
8 3
H C 0,0024
Btan yzdesi ) (
10 4
H C 0,0010
Petan yzdesi ) (
12 5
H C 0,0004
Karbondioksit yzdesi ) (
2
CO 0,0023
Azot Yzdesi ) (
2
N 0,1590
st sl deer (Ho) 9840
3
/ m kcal
Alt sl deer (Hu) 8593
3
/ m kcal
Teorik yanma zgl
2
O gereksinimi )
min 2
O 1,991
3 3
/ Nm Nm
Teorik yanma zgl yakma havas gereksinimi ) (
Hth
V 9,481
3 3
/ Nm Nm

Gerek zgl yakma havas gereksinimi ) (
H
V 24,650
3 3
/ Nm Nm
Teorik zgl yanma gaz miktar ) )( 1 (
Hth
V n = 10,469
3 3
/ Nm Nm
Karbondioksit yzdesi ) (%
2
CO 3,6311
Su buhar yzdesi ) (%
2
O H 7,1954
Azot yzdesi ) (%
2
N 76,1506
Oksijen yzdesi ) (%
2
O 13,0229


90
7.2.Buhar evrimi Hesaplamalar
7.2.1.evrim Yaps

Gaz evriminden elde edilen yanma gazlarna atk s kazannda bir miktar yakt
gnderip yakarak istenilen scaklk elde edilir. Burada elde edilen kzgn buhar bir
buhar trbininden geirilerek i elde edilir.
Isl g santrallerinden elde edilen net elektrik santralin gcn oluturmaktadr.
Santralin gcn hesaplarken toplam kayplar karmak gerekir. Toplam kayplar;

TR T J M H K GS
= (7.2.1.)

Kazan verimi, :
K
Kazan verimi kazanda i akkanna aktarlan snn
kullanlabilen yakt oranna denir. Kazan kayb u ekilde hesaplanr.

4 ..... 1 100
100
1
= |
.
|

\
|
=

=
n V
n
I
Ki K
(7.2.2.)

Kazan kayplar
Ki
V genel olarak yanma kayb ,
1
V V
Y
= kazan kabuu kayb
,
2
V V
K
= baca kayb ,
3
V V
B
= ve iletme kayb
4 1
V V = olmak zere drt grupta
toplanabilir.
Hat verimi, :
H
Hat verimi kazan k ve trbin girii arasnda ana buhar hatt s
kayplarn iermektedir. ok kk olduundan
H
genelde 1 alnabilir.
evrim verimi, :

Bir g evriminde en etken verimdir. Isnn mekanik enerjiye

dnmnde esas olan evrim verimini belirlemektir. evrim verimi aada gibi
yazlabilir.

=
=

=
n
I i
v
n
I i
T

k Mq
i hts M
) (
) (
(7.2.3.)

91
Burada M akkan debilerini, hts izentropik trbin iini,
T
trbin verimini,
V
ise
i akkanna aktarlan sy gstermektedir.
Meknik verimi, :
M
Trbin jeneratr grubundaki srtnme kayplarn
iermektedir. 99 , 0
m

Jeneratr verimi, :
J
Elektrik jeneratrnde oluan tm kayplar iermektedir.
99 , 0 ....... 97 , 0 =
J

tketim verimi, :
T
Santralde retilen elektriin bir blm kendi iinde
tketilmektedir. Santral ile ilgili i tketim devreleri belirlenmelidir. Bu termik
santrallerde byktr. 99 , 0 ....... 096 =
T


7.2.2. Isl G evrimi skeletinin Oluturulmas
Burada uygulamaya konu olan kombine evrim santralinin buhar ksm kurulu gc
20 MW civarnda kacaktr. Tasarm buna gre yaplmtr. Burada gereken buhar
gc maksimum 30,9 MWdr.
Basn kademesi :3
Trbin giri scakl : 540 C
0

Trbin giri basnc : 60 bar
n stc says : 1

ngrlen santralin kurulun gc iin temel tasarm parametreleri ayrca,

Pompa verimi : 1
p

Trbin verimi : 91 , 0 =
T

Jeneratr verimi : 97 , 0 =
J

Meknik verim : 99 , 0 =
M

Kazan verimi : 90 , 0 =
K

olur.
Soutma sistemi giri ve k scakl C T
SA
0
10 .... 6 = civarnda olmaldr.


92
Buna gre
C T
SA
0
8 =
seildi.

Santralin souk ucunu oluturan youturucudaki youturucu basnca, soutma
suyu youturucu giri scaklna ) (

T , soutma suyu soutma aralna ), (
G
T T
ve youturucu yaklam scaklna ) (
Y
T , baldr. ekil 6.4de grld gibi i
akkan youturucu scakl, ani basn deimelerinde buharlamay nlemek iin
youturma basncnda, doyma scaklnn yaklak 2 C
0
altnda soutulmaktadr.

Trbin Giri Deerleri ve n Istclar

Besleme suyunun n stlmas iin trbinden ekilen arabuhar miktarlarnn ve bu
arabuhar miktarlarnn elektrik retimine katklarnn hesaplanmas gereklidir. n
sayda bir n stc olan sistem nxn boyutunda bir matris denklemi biimine
getirilerek zlebilir. Enerji dengesi ile ilgili denklemlerin zm ile 1 kg/s
kondens iin her n stcda trbin arabuhar kademelerinden ekilmesi gereken
zgl arabuhar verdileri bulunur. Yaklam scaklklar alak basn n stclarda
, 5
0
C T
YA
= yksek basn n stclarda , 2 1
0
C T
YA
= karml n stclarda
C T
Ya
0
2 = alnabilir. Bu yaklam scaklklar n stclardaki i akkan
scaklklar ve entalpi deerlerinin bulunabilmesi iin tanmlanmlardr. n stc
souk akkan giri-k scakl ve yaklam scaklna bal olarak herbir n
stma iin arabuhar basnc, arabuhar entalpisi, enerji ve ktle dengesi zerinden de
arabuhar miktarlar hesaplanr. n stclarn enerji ve ktle dengeleri, sistem yaps
nedeni ile birbirleri ile etkileimli olduundan, n adet n stc iin gerekli arabuhar
miktar, n adet cebirsel denklem sisteminin zlmesiyle bulunabilir. 1 kg kondens
iin, besleme suyu n stclarna gnderilecek trbin arabuhar miktarlar, her n
stc kontrol hacmi iin uygulanan enerji dengesi zerinden hesaplanr.

Bir adet degazr kullanlmtr. Yaklam scaklklar yukarda verilmitir. Bu
yaklam scaklklar n stclardaki i akkan scaklklar ve entalpilerinin
93
bulunabilmesi iin tanmlanmlardr. n stc souk akkan giri k scakl ve
yaklam scaklna bal olarak herbir n stma iin arabuhar basnc arabuhar
entalpisi, enerji ve ktle dengesi zerinden de arabuhar miktarlar hesaplanr. 1 kg/s
kondens iin santralde retilen zgl elektrik yk;
T j M T
W Pel = (7.2.4)
olur. Kazanda retilmesi gereken taze buhar verdisi
T j m
B
T
Wt
Pel m
m

= (7.2.5.)
ile hesaplanr.
Kondenser ile ilgili hesaplamalar

Soutma suyu giri scakl :15 C
0

Soutma suyu k scakl : 23 C
0

Besleme suyu scakl : 23 C
0

Youturucu basnc : 0,04 bar

n stc hesaplamalar

Besleme suyu giri scakl : 25 C
0

Besleme suyu kazan giri scakl : 35 C
0

n stma iin alnan arabuhar says : 1

Trbin giri entalpisi 3517
14
= h kJ/kg
Trbin giri entropisi 99 , 6
14
= s kJ/kgK

Denklem 4.30 yardmyla;

S S
T
h h
h h
W
W
1 14
18 17

= = (7.2.6.)

h-s diyagramnda
94
04 , 0
18
= P bar
2112
18
=
S
h kJ/kg bulunur.
2112 3517
3517
91 , 0
18

=
h

45 , 2238
6
= h kJ/kg

13
22
= P bar
323
22
T C
0

3114
19
= h kJ/kg
3048
22
=
S
h kJ/kg
Yine yukardaki gibi hesaplamalar yaplrsa;
3048 3517
3517
91 , 0
22
22 17
22 17

=
h
h h
h h
S
T

21 , 3090
22
= h kJ/kg
322
22
= = T T
B
C
0

Maksimum basn olan 15
13
= P bar basnca gre hesaplanmtr. Bu deer
uygulamalara uygun bir deerdir.
15
13
= P bar
3085
13
=
S
h kJ/kg
S
T
h h
h h
13 17
13 17

=
3085 3517
3517
91 , 0
13

=
h

88 , 3123
13
= h kJ/kg

5
9
= P bar iin hesaplar yaplrsa
5
9
= P bar
95
2827
9
=
S
h kJ/kg
S
T
h h
h h
9 17
9 17

=
2877 3517
3517
91 , 0
13

=
h

1 , 2889
9
= h kJ/kg

n stc degazr iin trbinden ekilen arabuhar entalpisi h-s diyagram yardmyla
bulunur.
40
21
= T C
0
de 21 noktasnn zellikleri;
2179
21
=
S
h kJ/kg
S
T
h h
h h
21 17
21 17

=
2179 3517
3517
91 , 0
13

=
h

42 , 2299
9
= h kJ/k
bulunur. Arabuhar ksm da
40
21
= T C
0

35
25
= T C
0

25
23
= T C
0

Trbinden ekilen arabuhar entalpisi ve dier entalpiler
2299
21
= h kJ/k
6 , 146
20
= h kJ/k
5 , 104
19
= h kJ/k
04 , 0
18
= P bar
073 , 0
21
= P bar
70
6
= P bar



96
7.2.3. Alnan Arabuhar Miktar
Proses buhar olarak 13 bar ve 323 C
0
de trbinden 36 =
B
m t/h buhar alnacaktr.
Birim kondens bana n stclar iin trbinden alnmas gereken arabuhar
miktarlar daha nce aklanan ekilde hesaplanabilir. Arabuhar says az olduundan
aadaki ekilde uyarlama yaplabilir. Bir adet degazr kullanlmtr.

) 5 , 104 3 , 146 ( ) 1 ( ) 3 , 146 42 , 2299 (
) )( 1 ( ) (
7 7
19 20 7 20 21 7
=
=
x m x m
h h m h h m

0190 , 0
7
= m kg/kg

7.2.4. Buhar evrimi Hesaplar
Daha nce gaz debisi, yanma odas 1 yakt miktar, atk s kazan maksimum
scakl bulunmutu. Atk s kazan k yani baca gaz scaklnn belirlenmesi
gerekmektedir. Baca gaz scaklnn baca knda ileme noktasnn yani 56
C
0
nin altna dmemelidir. Bu scaklk da kazan knda 90-15 C
0
civarndadr.
Burada 140 C
0
alnmtr.
Trbin ii, trbinden alnan gerek buhar miktarlar, verimler ve dier hesaplamalara
tasarmn zelliinden dolay bir sonraki ksmda deinilecektir.
Atk s kazanndan maksimum 10 kg/s, minimum 1,7 kg/s buhar alnacaktr. Bu da
atk s kazan gcnn en az 30,9 MW olmas demektir.

7.3. Kombine evrim Sistem Yaps, Hesaplamalar

Kombine evrim, gaz ve buhar evrimin karm melez bir evrimdir. Yksek sl
verim salayabilmek iin allm santrallere yeni dzenlemeler yaplmtr.
Kombine evrim uygulanmas ok nemli bir yeri olan bu uygulamalardan biridir.
Burada gaz akkanl bir g evrimi buhar akkanl bir g evriminin st evrimi
olarak kullanlmtr. ounlukla gaz evrimi olarak Brayton evrimi Buhar evrimi
Buhar evrimi olarak Rankin evrimi kullanlr. Toplam verim her iki evrimin ayr
ayr veriminden daha yksektir. Gaz trbininde yan gazlar 500 C
0
nin zerinde bir
scaklkta kar. kan bu gazlardan bir alt evrim olan buhar evriminde bir atk s
97
kazan kullanlarak yararlanlr. Burada bir miktar yakt yanma sonu gazlar iinde
bol miktarda bulunan oksijenle yaklr. Gnderilen yakt miktar istenilen zelliklere
gre ayarlanr.

Kombine santralin en byk avantaj yksek verim ve yksek g verdisidir. Ayrca
kombine evrim esneklik, abuk devreye alnabilme, temel ve tepe yklerde stabilite
gibi avantajlar da vardr. kombine evrimli santrallerde sentetik ve fosil yaktlar
kullanlabilir. Dezavantaj ise iletmesidir. Bir santral yerine birbirine karm iki
santral sz konusudur ve daha kompleks bir yapya sahiptir.

7.3.1. Yanma Odas le lgili Hesaplar

Gaz trbini gc 30 MW dr. Kazandan 323, 13 bar basnta 10 kg/s buhar
alnacaktr. Bu da

10| | | | MW kg kJ x s kg 902 , 30 / 21 , 3090 / =

gibi bir g demektir. lave brlr kullanmadan elde edilebilecek maksimum g
20MWdr. Bu s gcn elde etmek iin ilave brlr kullanlmaldr. 70 MW lk bir
kazan gc dnlmtr. Tm hesaplar buna gre yaplacaktr.
II.yanma odas yakt tketimi;

| | ) 15 , 373 015 , 1 ( ) 48 , 840 104 , 1 ( 527 , 71 49177 10 . 70
3
x x x m
T mxc xHu m Q
YII
p II
+ =
+ =

63 , 0 =
YII
m kg/s
II.yanma odas maksimum scakl yaklak bir
p
c deeri seip, denenerek bulunur.
| |
(

+
(

kgK
kJ
Hu
s
kg
m K T
kgK
kJ
C
s
kg
m
Y PG G 2 1 1 1

| | K T
KgK
kJ
C
s
kg
m
PG G 2 2 2 (

= (7.3.1)
2
T yaklak deeri iin 17 , 1 =
p
c kJ/kgK olsun. Buna gre
98
2
17 , 1 15 , 72 49177 63 , 0 48 , 840 105 , 1 527 , 71 xT x x x x = +
1150
2
= T C
0

Atk s kazan scakl 600 C
0
ye drlecektir. Bunu salamak iin atk s
kazanna yakt ile hava gnderilecektir. Atk s kazan maksimum scakln
600 C
0
ye drmek iin gerekli hava miktar;
SON PSON SON H PH H PG G
xm xC T xT xC m xT xC m =
2 2 2
(7.3.2)
) 15 , 72 ( 111 , 1 873 288 05 , 1 1150 17 , 1 151 , 42
H H
m x x x x m X X + =
3 , 21 =
H
m kg/s
Toplam gaz miktar
2 1 y H GYO Gtop
m m m m + + = (7.3.3)
63 , 0 527 , 71 3 , 21 + + =
Gtop
m
45 , 93 =
Gtop
m kg/s
7.3.2. Buhar Ksm Hesaplamalar

Baca knda baca gaz scaklnn doalgazn ileme noktas scakl olan
56 C
0
nin altnda olmamaldr. Buna gre baca giriinde scakln 90-150 C
0

civarnda olmas gerekir. Pratikte bacada scakln her 10 metrede 0,5 C
0
azald
kabul edilmektedir. Hesaplamalara bir nceki ksmdan devam edilecektir. Bilinen
veriler aaya tekrar edilip h-s diyagram ve hesaplar yoluyla dier hesaplar
yaplrsa;
60
17
= P bar
540
17
= T C
0

15
13
= P bar
339
13
= T C
0

13
22
= P bar
323
22
= T C
0

073 , 0
21
= P bar
40
21
= T C
0

99
C T
0
20
35 =
C T
0
6
35 =
75
6
= P bar
04 , 0
18
= P bar
C T
0
18
28 = bar
5
9
= P bar
3517
17
= h kJ/kg
45 , 2238
18
= h kJ/kg
88 , 3123
13
= h kJ/kg
1 , 2889
9
= h kJ/kg
21 , 3090
22
= h kJ/kg
42 , 2299
21
= h kJ/kg
bulunur.

Soutma suyu debisi

) 627 14 , 96 ( ) 5 , 104 5 , 2238 ( 883 , 21
) ( ) (
18
=
=
x m x
h h m h h x m
ss
SS SSg SS B Bg

1393 =
ss
m kg/s

Trbin ii
) ( ( ) ( ) ( ) (
9 22 4 5 22 13 4 5 13 17 5
h h m m m h h x m m h h x m
pel
B
T m
+ + + + =


) )( (
21 9 5 5 3
h h m m m m
B
+ + +
) ( ) (
18 21 7 5 4 3
h h x m m m m m
B
+ + + (7.3.6)

6
4
= m kg/s
12
5
= m kg/s
426 , 0
7
= m kg/s
100
26 , 4
3
= m kg/s
3517
17
= h kJ/kg
45 , 2238
18
= h kJ/kg
88 , 3123
13
= h kJ/kg
1 , 2889
9
= h kJ/kg
21 , 3090
22
= h kJ/kg
42 , 2299
21
h kJ/kg

Bu deerler (7.3.6) da yerine konursa, trbinden elde edilen g bulunmu
olur.

) 1 , 2889 21 , 3090 ( 8 ) 21 , 3090 88 , 3123 ( 18 ) 88 , 3123 3517 ( 12
91 , 0 99 , 0
+ + = x x x
x
Pelt

) 45 , 2238 42 , 2299 ( 83 , 11 ) 42 , 2299 1 , 2889 ( 26 , 12 + + x x
21 , 13408 = Pel kW 41 , 13 MW

evrimin buhar ksmndan elde edilen elektrik gc 13,41 MW dr.

Pompa k entalpisi ve pompa gc

) (
20 6 20 6
P P x V h h
YOG
+ = (7.3.7)
75
6
= P bar = 75.10
2
kPa
1
20
= P bar = 1.10
2
kPa
35
6
= t C
0

3 , 146
20
= h kJ/kg
74 , 153 ) 10 . 1 10 . 75 ( 001006 , 0 3 , 146
2 2
6
= + = x h kJ/kg
) (
20 6 2
h h x m P
pompa
=
61 , 165 ) 3 , 146 74 , 153 ( 26 , 22 = = x P
pompa
kW
101
7.3. evrimin Verimi
Kombine evrimin toplam verimi:

xHu M M
P Q Pel Pel
MyxHu
P Q Pel Pel
YII YI
pompa B B G pompa B B G
K
) ( +
+ +
=
+ +
= (7.3.8)


49177 ) 63 , 0 667 , 1 (
166 30902 13408 10 . 30
3
x +
+ +
=
) 6 , 65 % ( 656 , 0 = =
K


Atk s kazanndan buhar alnmadn kabul edilerek bir elektrik verimi elde
edilecek olursa, (7.3.6) ve (7.3.8) denklemi yeniden dzenlenir.
) ( ( ) ( ) ( ) (
21 9 4 5 9 13 4 5 13 17 5
h h m m m h h x m m h h x m
pel
B
T m
+ + + + + =


) )( (
17 21 7 5 5 3
h h m m m m + + + (7.3.9)
) 42 , 2299 1 , 2889 ( 26 , 22 ) 1 , 2889 88 , 3123 ( 18 ) 88 , 3123 3517 ( 12
91 , 0 99 , 0
+ + = x x x
x
Pel

) 45 , 2238 42 , 2299 ( 83 , 21 + x
Pel = 21081,72 MW

MyxHu
P Pel Pel
pompa B G
K
+
=

49177 ) 63 , 0 667 , 1 (
166 21081 10 . 30
3
x +
+

) 1 , 45 % ( 451 , 0 = =
K


Bu kombine evrimden buhar alnmad zamanki verimidir. Bu deer kombine
evrim santrali verimi iin biraz dktr. Bu da sadece sistemin dizayn zelliine
bal bir zelliktir. Optimum artlara gre deil de ihtiya duyulan buhara ve
elektrie gre bir dizayn yaplmtr. Sistem ilave brlr kullanarak verimi dk
olan buhar evrimi zelliine kaymtr.
102

7.3.4. Kombine evrim Tasarm Parametreleri

Kurulu g (elektrik gc) : 43 MW
Kurulu g (maksimum elektrik gc) : 51 MW
Yllk retim (Fy = 1) :
8
10 80254 , 3 x kWhe
Kullanlan yakt : Doalgaz
Ylk yakt ihtiyac (Fy = 1) : 98,035 x 10
6

3
m
Yakt alt sl deeri : 49177 kJ/kg
Kombine santral verimi (s+elektrik) : % 65,6

7.3.4.1. Gaz trbini evrimi tasarm parametreleri

retilen elektrik : 30 MW
Yakt tketimi : 1,667 kg/s
Trbin giri scakl : 1573,15 K
Trbin k scakl : 840,48 K
Kompresr giri scakl : 288 K
Kompresr k scakl : 741,79 K
evrim verimi : %36,6
Kompresr ii : 456,06 kJ/kg
Trbin ii : 892,82 kJ/kg
Net i : 436,76 kJ/kg
Yakt-hava oran : 0,024
Sktrma oran : 21
Hava fazlalk katsays : 2,6
Yanma gaz debisi : 71,527 kg/s
II. yanma odas yakt tketimi : 0,63 kg/s
Toplam yakt tketimi : 2,297 kg/s
Kompresr verimi : 0,88
Trbin verimi : 0,91
Jeneratr verimi : 0,97
103
Yanma odas verimi : 0,98
Mekanik verim : 0,99

7.3.4.2. Buhar trbini evrimi tasarm parametreleri

Elektrik gc : 13 MW
Elektrik gc (maksimum) : 21 MW
Atk s kazan yakt tketimi : 0,63 kg/s
Trbin giri scakl : 540 C
0

Trbin giri basnc : 60 bar
Besleme suyu atk s kazan giri scakl : 35 C
0

Trbin k basnc : 0,04 bar
Trbin orta basn giri basnc : 15 bar
Trbin orta basn giri scakl : 339 C
0

Trbin dk basn giri basnc : 5 bar
Trbin alak basn giri scakl : 216 C
0

Trbinden alnan proses buhar miktar : 36 ton/h
Trbinden alnan proses buhar scakl : 323 C
0

Trbinden alnan proses buhar basnc : 13 bar
Trbinden alnan degazr buhar scakl : 40 C
0

Trbinden alnan degazr buhar basnc : 0,073 bar
Trbinden alnan degazr buhar miktar : 0,427 kg/s
evrimde dolaan toplam buhar miktar : 22,26 kg/s
Trbin orta basn buhar giri miktar : 6 kg/s
Trbin dk basn buhar giri miktar : 4,26 kg/s
Trbin yksek basn buhar giri miktar : 12 kg/s
Trbin verimi : % 91
Jeneratr verimi : % 97
n stc says : 1
Baca gaz k scakl : 140 C
0

Soutma suyu miktar : 1393 kg/s

104
7.4. ATIK ISI KAZANLARI

Sistemin gereksinimlerine gre scaklk ve basn deerlerinde optimum buhar
retimini salamak iin egzost gaz devresine konulan atk s kazan yatrm
maliyetini, iletme maliyetini ve toplam evrim verimini etkileyen en nemli
elamandr.

Doal yada cebri dolaml, tek, ikili yada ok basn sistemli ve ilave yanmal yada
yanmasz sistemler gibi farkl kombinasyonlarda kullanlr.

Doal dolaml sistemlerde borular dikey konumda olup gaz ak ynne diktir.
Dolam orannn yaklak olarak 15:1 ve daha yksek olmas borularn uzun mrl
olmasna, borulardaki suyun aralk derecesindeki hassasiyetin azalmasna ve yk
deiikliklerinde dolamn kendini kompanse etmesini salar.

Cebri dolaml kazanlarda ise dolam oran daha dktr. Borular yataydr ve gaz
ak borulara dik olacak ekilde yukarya dorudur. Bu sistemler daha dar alan
kaplarlar ve souktan devreye girileri daha ksadr.

Tek basnl sistemde egzost gazndan alnabilen enerji gaz scaklnn buharn
doyma scaklnn altna indirilememesinden dolay snrldr. ok basnl
sistemlerde ise deiik doyma scaklklarna bal olarak s ekildii iin daha fazla
enerji geri kazanlabilir.

Gaz trbinleri egzost gaznda genellikle % 13-17 civarnda oksijen bulunur. Atk s
kazanna yerletirilen bir brlr ile egzost gaznn scakl ykseltilerek buhar
retim kapasitesi 3-4 kat artrlabilir.

Boru demetleri arasndan geen egzost gaznn yksek diren kayp neden olacak
ekilde tasarmlar, atk s kazannn maliyetini drr ancak ayn zamanda, trbin
performansn da drr. Her 25 mmss diren kayb, trbinin g knda
105
% 0,25lik bir performans kaybna neden olur. Genelde egzost gaz diren kayb
250-305 mmssdur
.
7.4.1. Atk Is Kazan Tasarm zellikleri

Scaklk Profili : Ksaca, atk s kazannn scaklk dalm gsterir. Tek basn
sistemli bir atk s kazannn scaklk profili .

Yakalama scakl ( Pinch ) : Yakalama scakl, buhar retim demeti
blmnden kan gazn scakl ile buharn doyma scakl arasndaki farktr.
Sistem tasarmnda nemli rol oynar. Dk yakalama scakl deerleri, buhar
retim miktarn arttrmakla birlikte s yzeylerinin ve sistemin maliyetinin
artmasna neden olur. Optimum bir deere ulamak iin elde edilecek buhar miktar
ile sistem maliyetinin birlikte dnlp iterasyon yaplmas gereklidir.

Yaklama Scakl ( Approach ): Kzdrc iin bu deer gazn giri scakl ile
kzdrcdan kan buhar scakl arasndaki farktr. Ekonomayzer iin ise buharn
doyma scakl ile ekonomayzerden kan suyun arasndaki farktr. Dk kzdrc
yaklama scakl yada yakalama scakl gibi yzey alanlarnn artmasna ve
dolaysyla da maliyetin artmasna neden olur. Ekonomayzer yaklama scaklnn
belirlenmesinin en byk yarar ise ekonomayzerde buhar retilmesini engelleyecek
ekilde bir tasarma olanak salamasdr. Ekonomayzerde buhar oluumu, boru
demetleri ierisinde suyun dengesiz dalm, borularn buhar tarafndan bloke
edilmesi, dram seviyesi dengesinin bozulmas gibi istenmeyen durumlara neden olur.
Bu da ekonomayzerin dolaysyla da sistemin performansn etkiler.

Aadaki yakalama ve yaklama scaklk deerleri tecrbelerle elde edilmi olup
ekonomik ve teknik olarak olumlu sonular vermektedir. Bu deerler tasarma gre
daha dk yada daha yksek alnabilir.
Yakalama Scakl ( Pinch ) :11-28 C
Kzdrc Yaklama Scakl ( Approach ) : 2O-3O C
Ekonomayzer Yaklama Scakl ( Approach ) :6-15 C
106

Ekonomayzer Girii Suyu Scakl : Ekonomayzer giri suyu scakl dk
scaklk korozyonunu engelleyecek ekilde belirlenmelidir. Eer suyun scakl gaz
ilenme noktasndan dk ise boru yzeyinde slfirik asit yada hidrokrolik asit
oluur ve korozyona neden olur. ilenme noktas gaz ierisindeki kkrt miktarna
bal olarak deiir.

Gaz Kanallar ve Kazan Duvarlar : Atk s gaz kanallar ve duvardaki basn
yaklak 380 mmss basnca kadar kabilir. D yzey scaklklar,25 C ortam
scaklnda 60 Cnin altnda olacak ekilde dnlr ve buna gre izole edilirler.
yzeyleri ise izolasyon malzemesinin egzost gaz tarafndan sprlmesi iin anma
plaklar ile kaplanr.

7.4.2. Sistemdeki Atk Is Kazan Dizayn

Kombine sistemde iki gaz trbininin egzost gazlar birletirilerek bir atk s kazanna
verilir. Bu kazandan elde edilen kzgn buhar bir Back-pressure buhar trbinine
gnderilmektedir. Buhar trbini de bir jeneratr tahrik ederek elektrik retmektedir.
( 2,21 ) Sistemin teknik verileri s hesaplar aada grlmektedir.

Egzost gaz debisi :42,2 kg/s
Egzost gaz scakl :486 C
Egzost gaz entalpisi :524,88 kjkg
Dram artlar :40 bar, 250 C artlarnda buhar seildi.
Buhar debisi :4,5 kg/s
Kzdrc yaklam ( Approach ) scakl :30 C ( kabul )
Yakalama ( Pinch ) scakl :12 C ( kabul )

Bu deerlere gre ,


107
Kzdrcda bir miktar basn kayb olacaktr. Buna gre kzdrcdan kan buharn
artlar ;

T= 486 30 = 456 C , 37 bar ve 3346,62 kJ/kg

Dramdan kp kzdrcya giden doymu buharn artlar ;

T = 250 C, 40 bar ve 2800,34 kJ/kg

Evapotrdeki ve dramdaki basn kayplar gz nne alndnda ekonomayzerden
suyun k artlar ;

T = 250 C, 48 bar 108,76 kJ/kg

Kzdrcdan kan kzgn buharn trbine gidinceye kadar basncnda ve scaklnda
bir miktar dme olacaktr. Bu miktar buhar da dearetr e gnderilecektir.buna gre
trbine giden buhar artlar ;

T = 450 C, 35 bar ve 3337,970kj/kg, 4,41 kg/s, k artlar ise

P = 0,2023 bar, 60,3 C 2608,69 kJ/kg

Bu deerlere gre trbin k 3214 kW tr.

Dili sistemi verimi
g
= 0,98 ve jeneratr verimi
j
= 0,965 olduuna gre elektik
k

BT = 3214 x 0,98 x 0,965 = 3039,95 kg/s

Trbinden kan buharn younlatrlmas gereklidir. Younlaan buharn artlar ;

P = 0,2023 bar, 57,3 C ve 239,95 kJ/kg 4,41 kg/s
108

Buharn kullanlmas iin kullanlan soutma kulesinin artlar ;

Giri : 5 bar, 34,3 C ve 144,23 kj/kg
k :5 bar, 54,3 C ve 227,81 kj/kg

Q = m
sk
. ( 227,81 -143,68 ) = 4,41 x ( 2608,69 239,95 )

m
sk
= 447 t/h Soutma kulesi suyu debisi.

7.4.2.1. Dearetr Isl Dengesi

Dearetr scakl genelde bu tip sistemlerde 102 -108 C civarndadr. Dearetrden
kan su, dearetre giden suyu bir s deitiricide str. Dearretre giden suyun 90 C
de stld kabul edilirse . Dearetrden kan suyun scakl ;

( 0,3 x 3337,97 +15,87 x 377,82 ) / 16,17 = 432,2 kJ/kg => 103 C

( 377,28 240,28 ) x 4,41 = ( 435,5 h
gs
) => h
gs
= 300,1 kJ/kg = > 71 C

7.4.2.2. Ekonomayzerdeki Isl Denge

Q = (1085,76 300,1 ) x 4,5 = 42,2 x ( 283, 7 h ) => h =199,9 kJ/kg

7.4.2.3. Kzdrcdaki Isl Denge

Q = ( 3346,62 -- 2800,34 )x 4,5 = 42,2 x ( 524,88 h) => h= 466,63 kJ/kg =>431 C

7.4.2.4. Evaporatrdeki Isl Denge

Q = ( 2800,4 1085,8 ) x 4,5 = 42,2 x ( 466,3 h ) => h = 283,7 kJ/kg => 263 C

109
Trbin k :3040 kW
tketim :30 kW
Net Elektrik retimi : 3010 kW
Senelik net Elektik retimi:25.284.000 kWh/yl
Toplam retilen Elektrik :104.092.800 kWh / yl
Trbin Ya Tketimi :0,2 Lt/ h

Trbin soutma sularndan da alan stmasnda yararlanlmaktadr. Bu deer 5200
kWh tr. Baca gaz scakl da 120C ye drldnde elde edilen s ;

Q = 42,2 x 1,08 x ( 196-120 ) = 3464 kWh

Is gc : 5200 + 3464 = 8664 kWh


7.5.Tasarm Yaplan Kombine evrim Santraln ekonomik Analizler

7.5.1. Mevcut Durumun Belirlenmesi

Ekonomik analizler alnn verilerin birbirleri arasnda zaman fark olduu ve daha
geerli ve salkl sonu alnacandan Amerikan Dolar olarak yaplacaktr. Mart
2000 tarihinde elektrik fiyatlar aadaki gibidir.

06.00-17.00 aras elektrik fiyat : 27 220 TL/kWh = 0,047435 $kWh
17.00-22.00 aras elektrik fiyat : 43 160 TL/kWh = 0,075212 $kWh
22.00-06.00 aras elektrik fiyat : 17 250 TL/kWh = 0,030061 $kWh
Toplam elektrik gideri
MTEG = 33163884 x 0,047435 + 12138204 x 0,075212 + 16757478
X 0,030061 = 2989814 $



110
Mevcut durumdaki buhar gideri
1 kg buhar maliyeti
BG = 0,014761 $/kg
Buna gre yllk toplam buhar gideri
KYTBG = 1472528 $

7.5.2. Santralin Kurulum Maliyeti

Kombine evrimli bir santral iin kurulum ve iletme maliyeti iin 600 $/kW
alnarak hesaplar yaplacaktr. Bursa doalgaz santrali 512 000 000 $a kurulmutur.
Santralin gc 1410 MWdr. Bu santralin kurulum maliyeti 363,1 $/kWdir. Yalnz
bu santral tasarm dnlen santrale gre ok byk bir santraldir. Yaplan
aratrmalar neticesinde 600 $/kW kurulum ve iletme maliyeti iin uygun bir deer
olur. sistemin arabuhar alnmad haldeki durumu gznne alnacaktr. Daha
nceki blmlerden;

3 3
10 . 51 21081 10 . 30 = + =
K
P kW

Toplam yatrm maliyeti
| |
$ 30600000
10 . 51
$
600
3
=
=
(

=
TYG
kw x
kW
x TYG


7.5.3.Yakt tketimi ve giderleri
Fy = 0,8 alarak ilemler yaplrsa yllk yakt tketimi

| |
(

+ =
kg
Nm
xv xFyx
s
kg
M M TY
YII YI
3
) (
| |
(

+ =
a
s
x
kg
Nm
x x
s
kg
31536000 3534 , 1 8 , 0 ) 1667 63 , 0 (
3

(

=
a
DG Nm
TY
3
78430280
111
olarak bulunur.

BOTAn elektrik retimi iin kesintisiz, yllk 50.10
6
- 100.10
6

3
Nm doalgaz
iin verdii tarife 0,14755
3
$
Nm
dr. Buna gre yllk yakt gideri,
TYYG = 78 430 280x0,14755 = 11 572 614 $
olur.
Buhar almal durumda santralin toplam gc
3
1
10 . 30 = Pel +13408,21 166 = 43242,21 tW
Buhar almal durumda yllk elektrik retimi
=
1
E 43242,21x8760 = 378 801 760 kWh
Buhar alnmad durumda santralin toplam gc
3
1
10 . 30 = Pel +21081,72 166 = 50915,72 kW
Buhar alnmad durumda yllk elektrik retimi
2
E = 50915,72x8760 = 446 021 707 kWh
Yllk elektrik tketimi
ET = 99 373 440 kWh
Elektrik fazlal
EF =
1
E -ET = 378 801 760 99 373 440
EF = 279 428 320 kWh

Bu elektrik fazlal TEDAa %8 indirimle satlacaktr. TEDAn tarifesi 0,06840
$/kWh dir ki bu tarif mterilerine uygulad en ucuz tarife idi. Satlacak elektrik
fiyat 0,06293 $/kWh dr. Yllk kr ise
YEK = 0,06293x279 428 320 = 17 584 424
a
$







112

7.5.3.Amortisman Oran ve Kr Zarar Durumu
Yllk faiz % 7 ile amortisman oran
A
n = 15 yl ile
1098 , 0
1 ) 07 , 0 1 (
) 07 , 0 1 ( 07 , 0
1 ) 1 (
) 1 (
15
15
=
+
+
=
+
+
=
x
F
F Fx
AO
A
A
n
n


Geri deme sresi 15 yl dnlmtr. Yllk amortisman
a YA
x AOxTY YA
/ $ 3359715
10 . 6 , 30 1098 , 0
6
=
= =


Yllk net gider
TYNG = YYG + YA YTG
TYNG = 11 572 614 + 3 359 715 4 462 906
TYNG = 10 469 423 $/a
Toplam elektrik ve buhar gideri
TG = 2 989 814 + 1472528 = 4 462 242
di. Buna gre yllk toplam net kar
YTNK = YEK TYNG
YTNK = 17 584 424 10 469 423
YTNK = 7 115 001 $
Santralin geri deme sresi
SGZ = TYG/YTNK
= 30 600 000 / 7 115 001
SGZ = 4,3 yl








113

8. ARATIRMA BULGULARI

Trkiye giderek artan bir enerji darboazna girmektedir. Enerji kaynaklarnn
byk bir ksm ithal edilmektedir. Gerek ekonomik , gerek evresel sebeplerden
dolay enerji kaynaklarnn en verimli bir ekilde kullanlmas gerekir. Trkiyenin
ksa vadede elektrik enerjisinin karlanmas sorununa en nemli zm kombine
santraller kurmaktr. Bunun temel yakt da doalgazdr. Doalgaz ise ithal edilen bir
yakttr. Bu yaktn en verimli ekilde kullanlmas gerekir. Bu yzden yakttan en
fazla nasl yaralanlabiliyorsa o ekilde kullanlacak tasarmlar yaplmaktadr.
Sistemin tasarm yaplrken mevcut sistemler gz nnde bulundurularak gerek ve
uygulanabilir deerlere ulalmaya allmtr. Gaz evrimi 30 MW, buhar evrimi
ise sistemden alnacak buhar miktarna gre tasarlanmtr.
Gaz evrimi blmnde basn oran eitli deerler denenerek 21 seilmitir.
Yaplan hesaplar sonunda verim %36,6 kmtr. Bu da uygulama snrlar
arasndadr. Buhar ksm tasarmlar daha ok ihtiyaca gre yaplmtr.

Gaz evrimlerinin verimlerini artrmann en etkili yolu trbin giri scakln
artrmaktr. Trbin giri scaklnn artrlmasnda kanat sorunu ortaya kar. Gaz
trbininde en yksek scaklk kanat malzemesinin dayanabilecei scaklkla snrldr.
Son zamanlarda kanatlarn seramik kaplanmas ve kanatlarn kompresrden alnan
hava ile soutulmas gibi ilemlerle trbin giri scakl 1425 C ye
kabilmektedir. leriki almalarda rejeneratrl, ara stmal, ara soutmal gaz
evrimi uygulamalarnn incelenmesi uygun olacaktr.

Trkiyede u ana kadar 3 adet kombine evrimli g santrali kurulmutur.
Bunlardan Bursa Doal Gaz Kombine evrim Santrali ve Hamitabat Termik
Santrali verileri incelenmitir. Hamitabat termik santralinin genel verimi %47,3tr.
Gaz trbini evrim verimi %32,2, buhar trbini verimi de %32,2 dir. Tasarm
yaplan kombine santralin toplam verimi %65.6, ara buhar alnmam haldeki verimi
%45,1, gaz trbini evrim verimi %36,6 kmtr. Toplam verimin yksek
kmasnn sebebi atk s kazanndan proses buhar olarak buhar alnmasdr. Eklerde
114
Hamitabat Termik Santrali ve Bursa Doal Gaz evrim Santrali verileri
gsterilmitir. Enerjinin en verimli ekilde kullanlmas lkemize yetecek enerjinin
en ksa zamanda salanmas birinci hedeftir. Tasarruf, verimliliin arttrlmas, ksa
srede enerji retim hatlarnn kurulmas gerekir. Mevcut sistemlerimizin verimi
dk kayplar fazladr.verimi ykseltmek iin mevcut santrallara kombine evrim
dnm yaplabilir. Bu almada da grld gibi bu tr santrallarn verimlilii
yksek ve ksa srede iletmeye alnabildiinden avantajldr.

























115
9. TARTIMA VE SONU

lkemiz ekonomisini yakndan ilgilendiren, yatrm ve retim maliyetleriyle
ekonomik geliimi, sanayi retimini ve toplumsal yaam olumsuz ekilde etkileyen
elektrik enerjisinin temini ve retimi ile ilgili projelerin yatrm kararlar alnmadan
nce ciddi ve salkl duyarllk analizlerine dayal ekonomik analiz ve
deerlendirmelerin yaplmas lkemizin yarar asndan byk nem arz etmektedir.

Bir deere getirilmi birim enerji retim maliyetinin kredi faiz oranlaryla deiimi
ekil 5.5.de grlmektedir. Grlecei zere i % 2 durumunda alternatif tesisler
iinde en ekonomik olan lkemizdeki fiyatlarla doal gaz kullanan kombine evrim
tesisidir. Ancak, doal gaz fiyatlarnn OECD ortalamasna ulamas durumunda i
% 8 artnda yerli kmr, i %4,5 artnda ithal kmr,i %3 artnda OECD
ortalama fiyat ile kmr kullanan buhar tesisi, i % 4 artnda ise nkleer tesis,
kombine evrim tesisine gre daha ekonomik grlmektedir. Kmr yaktl ve
nkleer tesis aralarnda mukayese edildiinde, yerli kmr kullanan buhar tesisi daha
ekonomiktir. Ancak ithal kmr kullanan buhar tesisi daha ekonomiktir. Ancak ithal
kmr kullanlmas halinde i %3 artnda, OECD ortalama fiyat ile ithal kmr
kullanlmas halinde ise %5 artnda nkleer tesis daha ekonomiktir denilebilir.

Yaplan duyarllk analizi erevesinde,gz nne alnan ekonomik parametrenin
enerji retim maliyeti zerindeki etkisi incelenirken dier parametreler Tablo 5.1. de
ngrlen deerler olarak alnarak sabit tutulmutur. Ancak tm etken parametrelerin
e zamanl etkileri dikkate alnarak daha kapsaml ve aklayc sonular elde
edilebilir. Bu amala, her bir alternatif iin yakt fiyat eksalasyonu ve tesis gcnn
etkilerinin birlikte grld ekonomik alma blgelerinin belirlenmesi ile
yetinilmitir. ( ekil 5.7. ve ekil 5.8. ) Ekonomik blge aratrmasnn sonularn
zetleyen bu ekiller yardmyla, tesis gc ve yakt fiyat eskalasyonuna gre birim
enerji retim maliyeti ynnden hangi alternatif g retim tesisinden daha
ekonomik olduu kolaylkla tesbit edilebilir.

116
Son yllarda zellikle gelimi ve gelimekte olan lkelerde evreye kar
duyarlln artmas neticesinde oluturulan reglasyonlar nedeniyle fosil yaktl
termik santrallarda yeni araylara girilmi ve bir yandan evreyi en az kirletecek
yeni teknolojiler uygulanmaya konulurken dier taraftan yksek verimle alarak
Avrupa lkelerinde birok mevcut kmr yaktl buhar santral kombine evrim
santralna dntrlmtr.
Yksek verim nedeniyle retilen birim elektrik enerjisine karlk CO
2
emisyonu
daha dk olmaktadr. Kat madde emisyonu sfr, NO
x
emisyonu her trl limt
deerin altnda, ok dk konsantrasyonlarda tutulabilmektedir. SO
x
emisyonu ise
doal gaza bal olarak sfr veya ihmal edilebilecek kadar dk
konsantrasyonlardadr. Bu nedenle fosil yaktl santrallar ierisinde kombine evrim
santrallar evreyi en az kirleten santrallar olarak kabul edilmektedir.
Bununla birlikte, doal gazn yeterli miktarda temin edilmesi durumunda gerek ilk
yatrm maliyetinin dk olmas , gerek yksek verimi ve ekonomiklii, gerekse
evreye dost zellikleri nedeniyle kombine evrim santrallar tercih edilmelidir.
Trkiyede u ana kadar 3 adet kombine evrimli g santrali kurulmutur.
Bunlardan Bursa Doal Gaz Kombine evrim Santrali ve Hamitabat Termik
Santrali verileri incelenmitir. Hamitabat termik santralinin genel verimi %47,3tr.
Gaz trbini evrim verimi %32,2, buhar trbini verimi de %32,2 dir. Tasarm
yaplan kombine santralin toplam verimi %65.6, arabuhar alnmam haldeki verimi
%45,1, gaz trbini evrim verimi %36,6 kmtr. Toplam verimin yksek
kmasnn sebebi atk s kazanndan proses buhar olarak buhar alnmasdr.






117



KAYNAKLAR

Acar, H.., Keeciler, A., Duman, N., 2000. Doal Gazn Tantm, Rezervleri,
zellikleri ve Kullanm Alanlar. Termodinamik Dergisi, Say: 90, 74-79, stanbul.

Aliaa zelinde Termik Santraller ve evre, MD Bilimsel Teknik Aratrma
Komisyonu, Nisan 1992.

TEK, 1987, 1350 MW Ambarl Doalgaz Kombine evrim Santral.
Aybers N., 1990 Nkleer Enerji evre ve Ekonomiye likileri , Trkiye 5. Enerji
Kongresi Teknik Oturum Teblileri No.4.

Batl, M., 2001. Sektr Deerlendirilmesi. Tesisat Dergisi, Say:61, 28s, stanbul.

Bozkurt, G., 1994. Elektrik Sektrnde Nkleer Santrallarn Yeri, Alternatifleri le
Ekonomik Ve evre Asndan Karlatrlmas, zmir.

Byktr , A.R., 1995, Termodinamik, Uygulama Esaslar , Cilt 2, Birsen
Yaynevi, 3, Bask stanbul.

Durmaz, A., 1983. Bileik Is G Santralleri ve Enerji Tasarrufundaki nemi
ODT Islmaren Yaynlar, No.2, Ankara.

ENERJ STATSTKLER, 1994. Trkiye 6. Enerji Kongresi, ZMR.
Enerji Dergisi, Yl:3, Say:9,kasm 1998

Enerji Dergisi, Yl:3, Say:10,kasm 1998

Enerji Dergisi, Yl:3, Say:11,kasm 1998

118
Enerji statistikleri, Trkiye 5. Enerji Kongresi, 22-26 Ekim 1990, Ankara.

1988 Enerji Raporu Mays 2000., Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi
Eriten, N., 1997 Aratrlmas. S.D.. Fen Bilimleri Enstits,Yksek Lisans Tezi,
89s.Isparta.

Esin J.,1993 Refurishement of Power Plants Considering Enviromental
Requirements- Turkish Case, Workshop on Possibilities of Refurbishing Fossil
Fired Power Station Taking Into Acount Env. Requirements

Forsberk C.W., 1982 Regional Waste Treatment with Underground Monolith
Disposal for All LHG Nuclear Wastes ,Nuclear Technology Vol.59 Oct.

Genceli, O.F., Buhar Kazanlar, Konstrksiyon ve Yardmc Elemanlar, Birsen
Yaynevi

Gktepe G., 1990. Enerji ve evre Politikalarnn Etkileimi, Trkiye 5. Enerji
Kongresi Teknik Oturum Teblileri No.4.

Glay Y. ve Ark., 1990. Enerji retiminde evre Sorunlar ve Nkleer Enerji,
Trkiye 5. Enerji Kongresi Teknik Oturum Teblileri No.4.

Hileman B., 1982, Nuclear Waste Disposal, Environmental Sci. Tekhnol, Vol.
16, No.5
ICOLT 17., 1991. Congress on Large Dams. Proposal Book.
Kalina A.I., 1983. Combinet Cycle and Waste Heat Recovery Power System Based
on a Novel Thermo Dynamic Energy Cycle Utilizing Low Temparature Heat for
Power Generation, ASME (pap.) No. 83-JPGC-GT-3

Kalina A.I.,1984. Combinet Cycle System with Novel Botottoming Cycle,
ASME(pap.) No. 84-GT-173, Kaya Ouz, Gaz trbini Atk Is Kazanlar, Babcock

119
Wilcox Gama Kazan Teknolojisi A.., 1995

Kln, C., Buhar Trbinleri, TEK Eitim Dairesi Bakanl

Nkleer Santraller Belgeseli, TV1, 1989.

Onat, K., Arsoy, A., Genceli, F., 1996. Buhar Kazanlarnn Isl Hesaplar stanbul.

ahin, B., Tekin, N., 1993. Gaz Trbinlerinde Su Buhar Enjeksiyonun Termal
Verime Etkisi, YT Dergisi.
TEK Trkiye Kurulu Gc-retimi-Tketimi 1993 Geici Deerleri Nisan 1993.

TEKNK OTURUM TEBLLER 2, Trkiye 6. Enerji Kongresi, ZMR,17-22
Ekim 1994

TEKNK OTURUM TEBLLER 5, Trkiye 6. Enerji Kongresi, ZMR,17-22
Ekim 1994

TMMOB, 1994. Halkn Kullanm iin Doal Gaz Temel Bilgileri Kitab. TMMOB
Makine Mhendisleri Odas Yayn no: 167 1s, stanbul.

Trakya Doalgaz Kombine evrim Santrali, Fizibilite Raporu, TEK,
Ref. No. 15.34/TDES,1984

Van Waylen, J.G., 1985 Fundementals of Clasical Thermodynamics Jhon Wlay
and Sons, 3
rd
ed.
Ylmaz ., Koeri A.., 1994. evre ile Dost Sistem: Hidroelektrik Enerji, 1.
Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu.

Ylmaz ., 1989. Radioactivite in Atmosphre, ODT Aratrma almas.

120
Yurteri C. , 1993. Environmantel Impcats of Thermal Power Plants, Workshop on
Possibilities of Refurbishing Fossil Fired Power Station Taking Into Acount Env.
Requirements





























121


121
EK 1
HAMTABAT TERMK SANTRAL VERLER

SANTRAL HAKKINDA BLGLER
letmenin ad - Trakya D.gaz Kom. evrim Santr.
Bunduu yer - Hamitabat/Lleburgaz
nite adedi Adet 8 GT+4 BT
Kurulu gc MW 8x100 GT + 4 x 100 BT = 1200
Yllk retim kapasitesi KWh 7 400 000 000
Ana yakt cinsi - Doalgaz
Ana yakt alt sl deeri kcal/Nm3 8060
Yllk yakt ihtiyac Nm3/yl 1 500 000 000
Yakt temin ekli Doalgaz Boru Hatt le
Santral genel verimi % 47,3


122
EK 1

ATIK ISI KAZANI KARAKTERSTKLER
nite No - STA3(A1-A2) STB3 (B1-B2)
STC3 (C1-C2) STD3 (D1-D2)
Yapmc firma - CMI
Kazan tipi - k basnl atk s kazanlar, cebr
sirklasyonlu
Nominal debi (Y.B) ton/saat 155
Maksimum debi ton/saat 165
Buhar k scakl (Y.B) C 480
Buhar k basnc (Y.B) kg/cm2 52
Alak basn buhar scakl C 210
Alak basn buhar basnc kg/cm2 5,2
Alak basn buhar debisi ton/saat 40
Besleme suyu eko giri scakl C 51
Dizayna esas yakt cinsi - Baca gaz
Su ve buhar devresine katlan
kimyasal maddeler
- Sodyum hidroksit,
amonyak
Yakt devresi kimyasal madde - -
Baca gaz giri scakl C 500
Baca gaz k scakl C 100

123
EK 1
Trbin tipi - Reaksiyon Tip
Nominal g kW 91 000
Maksimum g kW 100 000
Yanma odas says adet 1
Kompresr basnc kg/cm2 11,9
Trbin kanat kademe says adet 5
Kompresr kanat kademe says adet 18
Baca gaz k C 490/520
Yakt cinsi - Doalgaz
Nominal gde yakt tketimi Nm3/saat 27 000
Devir says devir/dakika 3 000
Trbin Verimi % 32,2

Trbin tipi - ki basn kademeli kondenserli
reaksiyon tipi
Nominal g kW 102 000
Maksimum g kW 118 000
Buhar giri scakl C 477
Buhar giri basnc kg/cm2 49,4
Tekrar kzdrlm buhar basnc - -
Tekrar kzdrlm buhar scakl - -
Nominal ykte buhar tketimi t/h 380
Devir says devir/dak. 3 000
Kondens vakumu ata 0,081
Soutma suyu miktar t/h 18 340
Soutma suyu scakl C 54
Is sarfiyat kcal/kWh 2866
Trbin verimi % 32,2



124
EK 1
SOUTMA KULES KARAKTERSTKLER
Meknik ksm imalats - EGI-Transalektro, Macaristan
naat ileri - ENKA
Tipi - Parabolik, betonarme, tabii ekili
Adedi adet 2
st ap m 70
Alt ap m 121
Ykseklik m 135
Soutma deltalar adet 148

125
EK 2
BURSA DOALGAZ EVRM SANTRAL VERLER
GENEL BLGLER
Net g MW 1409,8
Yllk retim kapasitesi KWh 9.87 milyar
Yllk yakt ihtiyac
m
3

1.99 milyar
Yeri Bursa/Ovaaka
Szleme bedeli $ 512 000 000
Santral yllk alma saati Saat 7 000
Net s sarfiyat Kcal/kWh 1.564
Verim % 55
Yakt Doalgaz
Yakt alt sl deeri Kcal/Nm3
nite adedi 2 GT + 1 BT

Yapmc firma
Mitsubishi Heavy ndustires Ltd.
Enka naat ve Sanayii A..
Mitsubishi Corporation
tochu Corporation

126

EK 2
GAZ TRBN KARAKTERSTKLER
malat firma Mitsubishi-Japonya
Tipi Aksiyal akl 701 F
Kanat kademe says 4
Kanat says
I. kademe 46
II. kademe 64
III. kademe 54
IV. kademe 56
Giri scakl
C
0

1350
Ekosz scakl
C
0

558
Devir says Rpm 3 000
Yanma odas tipi Multi-can
Yanma odas says 20
Basn oran 16
Hava ak kg/s 649
Kompresr tipi Aksiyal akl

BUHAR TRBN KARAKTERSTKLER
malat firma Mitsibushi-Japonya
Tipi Tandem compound double flow
exhaust
k gc MW 237.5
Is sarfiyat kcal/kWh 2384
Devir says d/d 3 000
Geri basn ata 0.0775
Taze buhar basnc/scakl/debisi
119.6 kg/cm2/535 /750,5 t/h C
0
IP taze buhar basnc/scakl/debisi
33.2 kg/cm2/535 /563 t/h C
0
LP taze buhar basnc/scakl/debisi
4.6 kg/cm2/249.8 /96.76 t/h C
0

127
EK 2
ATIK ISI KAZANI KARAKTERSTKLER
Ykseklik m 17.6
Genilik m 17.9
Derinlik m 20.3
GT eksoz gaz basnc mbar 1.047
Kazana giri basnc mbar 1.043
Atk gaz k debisi kg/h 2 391 900
HP/IP/LP buhar debisi kg/h 239100/53300/48300
HP/IP/LP buhar scakl
C
0

527/275/251
HP/IP/LP buhar basnc mbar 1.017
Tekrar kzdrc buhar debisi kg/h 281 700
Tekrar kzdrc buhar scakl
C
0

537
Tekrar kzdrc buhar basnc Bar 33.3
LP/IP/HP besleme suyu debisi kg/h 121.2/36/5.5
Pskrtme suyu debisi kg/h 200
Pskrtme suyu scakl
C
0

137
Toplam LP/IP/HP basn dm Bar 3.9/0.98/1.0
HP kzdrc buharlatrc eko
toplam s yzeyi
m
2
22 300/29 400/58 800
LP kzdrc buharlatrc eko
toplam s yzeyi
m
2
900/26 600/7 300

128
EK 2
malat firma GEA-AGI
Tipi DC JET
Kasa malzemesi Karbon elii
Msaade edilebilir basn kg/cm2 1.0
Msaade edilebilir scaklk
C
0

120
Su kapasitesi
m
3

130
Gc MJ/s 420
Soutma suyu debisi
m
3
/s
8.6
Soutma suyu giri scakl
C
0

28.3
Soutma suyu k scakl
C
0

40
Buhar debisi kg/s 190
Kondensat basnc bar/A 4.3
Nozul says 4992

129
EK 3
AMBARLI DOALGAZ ve KOMBNE EVRM SANTRALI





1. Teknik zellikleri
Ambarl Doalgaz ve Kombine evrim Santral 1350 MW olup blok halindedir.
Santral, bir kombine blounda, iki gaz trbini ve bir buhar trbini ile 450 MW baz
yk kna sahiptir. 15 C ortam scakl ve soutma suyu scaklna % 51.37
verim ile net 442 MW garanti edilmitir.
2.Gaz Trbinleri
Santral gaz trbinleri yakt yakma kapasiteli 16 hibrid yakcya sahiptir. Yakclar
doal gaz, motorin, no.6 fuel yakabilir,ayrca gaz ve motorini kark yapabilir
tiptedir. Rusyadan ithal edilen doal gaz, basnc 50 60 bardan 17-20 baras
drlp, filtre edilerek gaz trbinlerine gelir.
130
Ambarl doal gaz kombine evrim santral gaz trbinleri tek aftl olup 16 kademe
kompresr ve 14 kademe trbin kanatlarnda oluur. Her gaz trbini bir ift byk
silo tip oklu yakcl yanma odas ile donatlmtr. Tm gaz trbinleri 16 adet, doal
gaz ile yanma olduunda dk NO
x
emisyonu salayan hibrit yakcya sahiptir.
Doal gaz ile yanma olduunda tm yakclar baz ykn % 40na ulaldnda
difzyon yanma modundan premix yanma moduna geer. Premix yanma moduyla
dk NO
X
emisyonu yannda minimal dzeyde CO emisyonuna da ulalabilir. Gaz
trbinleri yanma havas ve generatr soutma havas iki aamal filtreleden geerek
sisteme gelir. Gaz trbinleri 138.8 MW ykte iken 500Kg/sn hava ve 10Kg/sn gaz ile
yanma gerekleir.

2.1. Gaz Trbinleri Teknik zellikleri :


malat SIEMENS
Model V94
Says 6
Nominal ISO baz/ Pik MWe) 150.2/159.7
Baz yk kapasitesi Doalgaz ile :138.8
Fuel oil ile : 115.6
Egzos gaz debisi (Kg/sn) 510
Egzos gaz scakl (C)
(doalgaz ile)
538
Gaz trbini verimi (%) 33.02








131




2.2. Gaz Trbini Generatr (Nominal Yk-Dizayn Deerleri)
malat SIEMENS AG, UB KWU
retim yl 1988
Tipi TLRI 108/41
Generatr nominal gc 160000 kVA
G faktr 0.8
Nominal hz 3000 d/dk
Ar hz 3300 d/dk
Frekans 50 Hz
Voltaj 10500 V. % 5
kaz voltaj 378 V
Stator akm 8798 A
Verimlilik % 98.45
zolasyon snf F
Soutma Filtre edilmi hava ile.
Soutma havas girii 40 C
Stator arl 147 ton
Komple rotor 36.3 ton









132
2.3. Gaz Trbini Ana Trafosu (Dizayn deerleri)

malat AEG - ET
Tipi TLUM 8352
Nominal g 180000 kVA
Nominal voltaj 154 / 10.5 kV
Vektr grubu ynd 1




2.4. Gaz Trbini Yardmc Trafosu (Dizayn Deerleri)

malat AEG - ET
Tipi TSNN 6341
Nominal g 2000 kVA
Nominal voltaj 10.5 % 8 x 1.25 / 6.3
Vektr grubu dyn 11


2.5. Gaz Trbini By- Pass Bacas zellikleri

By- Pass baca ykseklii 47 m
Damper imalat firma Stober & Morlock
ap 7.8 m
Yeri Baca temelinden
Yerleim Pozisyonu Yatay





133
3. Atk Is Kazanlar
Ambarl Doal gaz ve kombine evrim santralinde 6 adet birbirinin ayn iki basnl
doal sirklasyonlu ve domlu tip, atk gaz stmal kondensat n stcl atk s kazan
bulunmaktadr.
Her kombine blok iin besleme suyu birleik dearetr ve besleme suyu tankndan
yksek basn ve alak basn besleme suyu pompalar ile kazanlarn alak ve
yksek basn ksmlarna pmpalanr.
Kazan yksek basn tarafnda buhar debisi alak basn tarafndan daha yksek
olduu iin, yksek basn besleme suyu her zaman iin ayr ayr iki ekonomayzer
blmnde stlr.




ekil 1: By pass bacalar atk s kazanlar







134
3.1. Atk Is Kazanlar Teknik zellikleri

malat Simmerink- Graz- Pauker
Says 6
Tipi ki basnl, doal
sirklasyonlu, donlu, atk gaz
stmal,kondensat n stcl
YB. Super heater k debisi (kg/sn) 64.2
YB. Super heater k buhar parametreleri
(bar/ C).
78.5 / 526
AB . Super heater k debisi (kg/sn) 12.9
AB. Super heater k buhar parametreleri
(bar/ C).
7.2 / 199
Kazan giri gaz scakl (C) 538
Baca k gaz scakl (C) 98
Kazan verimi % 93


4. Buhar Trbinleri
Santral buhar trbinleri 3 adet ift egzoslu, iki silindirli kondensasyon tip trbinler.
Tek akl yksek basn ksm 26 kademeli reaksiyon tipli kanatlardan oluur.Alak
basn ksm ift akl ve son kademe kanatlar 1.05 m uzunluundadr. Kazan alak
basn kzdrclarndan gelen buhar Yksek basn trbininden gelip alak basn
trbinine giden buhara ilave etmek amacyla kontrol valfleri ile techiz edilmitir.
Alak basn trbininden iki ayr basnta buhar alnabilir. Yksek basnl ksm n
stlm kondensatn deaerasyonunda, alak basnl ksm ise gaz trbinlerinde fuel
oil yandnda kondensat n stmada kullanlabilir.



135



4.1. Buhar Trbini Teknik zellikleri

malat SIEMENS AG
Says 3
Tipi ift egzostlu, iki silindirli, kondensasyon
Kapasitesi (MWe) 172.2
YB. Trbin buhar debisi (kg/sn). 128.4
YB. Trbin buhar giri parametreleri
(bar/C).
74.6/524
AB. Trbin buhar debisi (kg/sn) 153.6
AB. Trbin buhar parametreleri
(bar/C).
6.5/203
Kondesant basnc(bar) 0.029



136




4.2. Buhar Trbini Generatr (Nominal Yk-Dizayn Deerleri)

malat GANZ ELECTRIC WORKS
Tipi ORG 587
Generatr Nominal G 216 MVA (Max.35 C Soutma suyu gir.sc.)
248.75 MVA (12 C Soutma suyu gir.sc.)
G faktr 0.8
Nominal hz 3000 d/dk
Ar hz 3300 d/dk
Frekans 50 Hz
Voltaj 15750 V % 5
kaz voltaj 465 V
kaz akm 1315 A
Stator akm 7918 A
Verimlilik % 98.80 (Garanti deeri % 98.65)
zolasyon snf F
Rotor arl 42 ton
Stator arl 135 ton
Soutma Hidrojen ile
Soutma sistem kodu ICW37H71
Hidrojen basnc 3 BAR (g)
Hidrojen safl % 97 (min. %95)






137
4.3. Buhar Trbini Ana Trafosu (Dizayn Deerleri)

malat AEG - ET
Tipi TLUM 8352
Nominal g 200000 kVA
Nominal voltaj 154 %2 x 2.5 / 15.75 kV
Vektr grubu Dyn 11

4.4. Buhar Trbini Yardmc Trafosu (Dizayn Deerleri)

malat AEG - ET
Tipi TSNN 7042
Nominal g 10000 kVA
Nominal voltaj 15.75 % 2x 2.25 / 6.3
Vektr grubu Dyn 11


4.5. Kondenser

malat SIEMENS AG
Yeri - Konumu AB.trbini alt trbin eksenine dik al
Tipi Tek geili yzey tip
Malzemesi Titanium
Temizleme sistemi Topragge top sistemi

5. Su Hazrlama Tesisleri

Su- buhar evrimindeki kayplarda ortaya kan katma suyu ihtiyacn karlamak
amacyla Demineralizasyon sistemi bulunmaktadr.
Azatl kaynak suyu iki adet 800 m
3
lk beton tankta toplanr. Bu iki tank acil
durumlarda yangn sndrme suyu sistemi deposu olarak da kullanlmaktadr. Bu
tanklardan alnan su kum filtreleri ve aktif karbon filtrelerinde hat iinde flokulasyon
138
yntemi ile n artma yaplarak santral sahas iinde ime suyu olarak kullanma
hazr hale gelir. n artlan su iki bamsz 50 m
3
/ saat kapasiteli hattan oluan
demineralizasyon sistemine beslenir. Her hat katyon, anyon, filtreleri ve mixed-bed
iyon deitirici filtreler ile tehiz edilmitir.
Ayrca kondensatn iletkenliine bal olarak iletilmek amacyla Kondensat
Polishing Sistemide Demineralizasyon sistemiyle ayn bina iinde tesis edilmi
durumdadr. Sistem katyon ve mixed-bet iyon deitirici filtrelerden oluur.
Tm Demineralizasyon sistemi ve kondensat polising sistemi atklar iki adet
ntralizasyon havuzunda ntralize edilip soutma suyu dn hattna verilerek
denize dearj edilir.








139




ekil 3: Demineralizasyon ve kondensat polishing sistem binas

140



ekil 4: Soutma suyu Pompalar



6. Soutma Suyu Sistemi
Deniz soutma suyu sistemi trbin konderserlerine ve tesisat souma suyu
sistemlerine temizlenmi soutma suyu salar. kombine blou iin gerekli 3x10
m/s sirkilasyon suyu 1km uzandaki Marmara denizinde 335 mlik boru ile alnr.
Yap ift (alt adet) yar kapasiteli sirkilasyon suyu pompasndan ve 3 adet
1kmlik 2.5m apl beton boru hatt ve 235m boaltm borusuyla geri dner.
Soutma suyu sistemi aadaki ana blmlerden oluur.
1. 335 m uzunluundaki deniz soutma suyu pompa tesisat giri hatlar
A. Kapaklar (10 adet)
B. Emi haznesi
C. Deniz suyu temizleme sistemleri
141
1.kum pompas (1adet)
2. trmk (1 adet)
3.elekler (6 adet)
D. Soutma suyu pompalar (6 adet)
E. ek valfler (6 adet)
2. yaklak 1000 m uzunluundaki beton menfez soutma suyu geli hatt
3. midye filtre sistemi
4. iki blmeli kondenser ve kondenser borular temizleme sistemi
5. su kasas (kondenser) hava atma giri sistemi
6. yaklak 1000m uzunluktaki menfez soutma suyu geri dn
7. 235 m uzunluktaki Marmara denizine denen hat

6.1. Soutma Suyu Pompalar Teknik zellikleri
Debisi 18000 m
3
/ saat
Pompa akm 106 Amp
Pompa devri 485 rpm
Younluu 1.03 gr/cm
3

Basnc 3 kg/cm
3

Voltaj 6 kV %66
Basma ykseklii 21.9m
Kapasitesi 2x%50

7. Fuel-Oil Artma nitesi
Ambarla doal gaz ve kombine evrim santrali iki yakt yakabilecek ekilde dizayn
edilmitir. Doal gaz ile bir sorun olduunda No.6 fuel oil ile enerji retimi
gerekletirilebilir. Fakat No.6 oil motorin gibi hibir artma ilemden
geirilmeksizin gaz trbinlerinde yaklamamaktadr. Bu amala sisteme bire de No.6
fuel oil artma nitesi dahil edilmitir.
No.6 fuel oil eski Ambarl fuel oil santrali yakt salama sisteminden iki santral
arasndaki boru hatt ile santrale gelmektedir. No.6 veya Bunker C tipi fuel oil %3.5 -
%4.5 kkrt (arlka) iermekte ve 155000 m
3
depolama kapasiteli tank sahasnda
142
toplanmakta ve kombine evrim santrali sahasnda artma nitesi yanndaki 5000m
3

tanka transfer edilmektedir.
Fuel oil artma nitesi toplam Na+K konsantrasyonunu 50ppmden 0.5ppme
drecek ekilde iki aamal santrafj sistem olarak Alfa Laval firmas tarafndan
projelendirilip montaj yaplmtr. 50 Cde 380 cst vizkozitede fuel oili 240 ton/saat
artma kapasitesine sahiptir. Bu toplam kasitesi 60 ton/ saat lik drt yoldan salanr
her yolda 6 sentrifj bulunmaktadr. Artlm ve artlmam fuel oilin depolama
scaklklarn salamak ve artma ssna ulalabilmesi iin artlmam fuel oili
stmak amacyla 3 tane 14.5 ton/saat 11 bar/184C buhar kapasiteli kazan
bulunmaktadr. Bu kazanlardan alnan s ile yanmadan nce artlm fuel oil ile
iletmesini salamak mmkndr.
No.6 fuel oile artma nitesinde ncesu/ya emlsiyonunu krmak amacyla
emlsiyonunu krmak amacyla emlsiyon krc (demlsifier) dozaj yaplr ve 98
o
C
ye kadar stlr. Mikserde ykama suyu ile fuel oil 5000m
3
lk depolama tankna
alnr. Sentrefjlerden kan yal ve Na+K ieren su ve amur Fuel oil Artma
nitesi iindeki atk artma blmne transfer edilir.
Artlm fuel oil depolama tanknda pompalarla her gaz trbininde bulunan fuel oil
enjeksiyon pompolarna gelir. Bu pompalardan nce Vanadyumum sebep olduu
scak gaz yollarnda yksek scaklk korozyonu amacyla Magnezyum bazl
Vanadyum inhibitr dozaj yaplr.
.
143


ekil 5: Fuel oil artma nitesi ve depolama tanklar

2.8 KONTROL SSTEM
Ambarl doal gaz ve kombine evrim santralinde her bloun kendi PCC yani g
kontrol merkezi bulunmaktadr. Gaz trbinleri iin TELEPERM-ME otomasyon
sistem l kopartmanlar halinde konteynr iine yerletirilmi PCC konteynrlar
bulunmaktadr. Merkezi kumanda nitesi ise 1. buhar trbini yanndadr ve her blok
iki ift VDU renkli ekranl iki operatr konsolu ile kumanda edilmektedir. Her
konsolun arkasnda kontrol panosu bulunmaktadr.
144


ekil 6: alt sahas

Ayrca santral standart SF
6
SIEMENS devre kesicilerle techiz edilmitir, 154 kV ve
380kV alt sistemi ile ebekeye baldr. lk iki bloktaki 6 generatrn 154 kV alt
sistemine, dier iki gaz trbini ve bir buhar trbini generatr k ise 380 kV alt
sistemine baldr. Sistemde ayrca 2070 kVA gcnde herhangi bir gaz trbinin gaz
veya fuel oil ile ilk start-up amacyla acil dizel generatr bulunmaktadr.














145





146

147
ZGEM


Ad Soyad : Kadir KARAKA
Doum Yeri : Tokat
Doum Yl : 1974
Medeni Hali : Evli

Eitim ve Akademik Durumu

Lise : 1988 1992 Tokat Teknik Lise, Makine Blm

n Lisans : 1992 1994 Krkkale niversitesi Krkkale M.Y.O. Makine Blm

Lisans : 1995 1999 Sleyman Demirel niversitesi Teknik Eitim Fakltesi.

Makine Eitimi Blm, Tesisat retmenlii


Yabanc Dil : ngilizce


Deneyimi:


1999 2001 stanbul, Nevzat Pisak Mesleki Eitim Merkezi, Tesisat Teknolojisi

retmeni.

2001 Isparta Mesleki Eitim Merkezi, Tesisat Teknolojisi retmeni.




149
9. TARTIMA VE SONU
lkemiz ekonomisini yakndan ilgilendiren, yatrm ve retim maliyetleriyle
ekonomik geliimi, sanayi retimini ve toplumsal yaam olumsuz ekilde etkileyen
elektrik enerjisinin temini ve retimi ile ilgili projelerin yatrm kararlar alnmadan
nce ciddi ve salkl duyarllk analizlerine dayal ekonomik analiz ve
deerlendirmelerin yaplmas lkemizin yarar asndan byk nem arz etmektedir.

Bir deere getirilmi birim enerji retim maliyetinin kredi faiz oranlaryla deiimi
ekil 5.5.de grlmektedir. Grlecei zere i % 2 durumunda alternatif tesisler
iinde en ekonomik olan lkemizdeki fiyatlarla doal gaz kullanan kombine evrim
tesisidir. Ancak, doal gaz fiyatlarnn OECD ortalamasna ulamas durumunda i
% 8 artnda yerli kmr, i %4,5 artnda ithal kmr,i %3 artnda OECD
ortalama fiyat ile kmr kullanan buhar tesisi, i % 4 artnda ise nkleer tesis,
kombine evrim tesisine gre daha ekonomik grlmektedir. Kmr yaktl ve
nkleer tesis aralarnda mukayese edildiinde, yerli kmr kullanan buhar tesisi daha
ekonomiktir. Ancak ithal kmr kullanan buhar tesisi daha ekonomiktir. Ancak ithal
kmr kullanlmas halinde i %3 artnda, OECD ortalama fiyat ile ithal kmr
kullanlmas halinde ise %5 artnda nkleer tesis daha ekonomiktir denilebilir.

Yaplan duyarllk analizi erevesinde,gz nne alnan ekonomik parametrenin
enerji retim maliyeti zerindeki etkisi incelenirken dier parametreler Tablo 5.1. de
ngrlen deerler olarak alnarak sabit tutulmutur. Ancak tm etken parametrelerin
e zamanl etkileri dikkate alnarak daha kapsaml ve aklayc sonular elde
edilebilir. Bu amala, her bir alternatif iin yakt fiyat eksalasyonu ve tesis gcnn
etkilerinin birlikte grld ekonomik alma blgelerinin belirlenmesi ile
yetinilmitir. ( ekil 5.7. ve ekil 5.8. ) Ekonomik blge aratrmasnn sonularn
zetleyen bu ekiller yardmyla, tesis gc ve yakt fiyat eskalasyonuna gre birim
enerji retim maliyeti ynnden hangi alternatif g retim tesisinden daha
ekonomik olduu kolaylkla tesbit edilebilir.


149
Son yllarda zellikle gelimi ve gelimekte olan lkelerde evreye kar
duyarlln artmas neticesinde oluturulan reglasyonlar nedeniyle fosil yaktl
termik santrallarda yeni araylara girilmi ve bir yandan evreyi en az kirletecek
yeni teknolojiler uygulanmaya konulurken dier taraftan yksek verimle alarak
Avrupa lkelerinde birok mevcut kmr yaktl buhar santral kombine evrim
santralna dntrlmtr.

Yksek verim nedeniyle retilen birim elektrik enerjisine karlk CO
2
emisyonu
daha dk olmaktadr. Kat madde emisyonu sfr, NO
x
emisyonu her trl limt
deerin altnda, ok dk konsantrasyonlarda tutulabilmektedir. SO
x
emisyonu ise
doal gaza bal olarak sfr veya ihmal edilebilecek kadar dk
konsantrasyonlardadr. Bu nedenle fosil yaktl santrallar ierisinde kombine evrim
santrallar evreyi en az kirleten santrallar olarak kabul edilmektedir.

Bununla birlikte, doal gazn yeterli miktarda temin edilmesi durumunda gerek ilk
yatrm maliyetinin dk olmas , gerek yksek verimi ve ekonomiklii, gerekse
evreye dost zellikleri nedeniyle kombine evrim santrallar tercih edilmelidir.

Trkiyede u ana kadar 3 adet kombine evrimli g santrali kurulmutur.
Bunlardan Bursa Doal Gaz Kombine evrim Santrali ve Hamitabat Termik
Santrali verileri incelenmitir. Hamitabat termik santralinin genel verimi %47,3tr.
Gaz trbini evrim verimi %32,2, buhar trbini verimi de %32,2 dir. Tasarm
yaplan kombine santralin toplam verimi %65.6, arabuhar alnmam haldeki verimi
%45,1, gaz trbini evrim verimi %36,6 kmtr. Toplam verimin yksek
kmasnn sebebi atk s kazanndan proses buhar olarak buhar alnmasdr.