____________________________

647

_______

BNA TESSATLARDA GRLT OLUUMU VE SES ZOLASYONU, ZELLKLE PS SU TESSAT SSTEM

Anja SCHOEMAKER Ali BIDI

ZET lkemizin srekli bir gelime iinde olmas ve insanlarmzn artk baz konfor artrc unsurlara dikkat ediyor olmas son zamanlarda pis su tesisatlarnn oluturduu sesin de minimum seviyelerde kalmasn salayacak malzeme talebini yaratmtr. Almanyada sesin insan sal zerindeki olumsuz etkileri nedeniyle (yksek tansiyon, ba ars) 70li yllarda bu konuda DIN 4109 normunu oluturulmutur. Bu norm gerei; - Shhi, Kalorifer ve Pis su tesisatlar ... - Asansr, Yryen Merdiven ... - Klima, Havalandrma ... gibi tesis ve tesisatlar insanlar rahatsz etmeyecek derecede ses karmal veya geirmelidirler. nsanlar rahatsz etmeyecek ses olarak da bu normda 35 dB (pis su, shhi ve kalorifer tesisat) belirlenmitir. Ksacas Almanyada hastane, otel, okul ve konutlarda, yani insanlarn dinlendii veya konsantrasyonun bozulmamas gerektii ortamlarda 35 dB snrn aan sistemler daha en bata proje kapsamna alnmamaktadr.

GR Grlt zolasyonu: Bouna grlt m ? Hayr. Almanlarn % 58i yaadklar ortamdaki sesin kendilerini en ok rahatsz eden konu olduunu belirtiyorlar. Bir ok durumda da bu rahatszlklarn sonu mahkemelerde bitmektedir. Alman naat Bakanl aratrmalarna gre de ses problemi ile ilgili en ok tesisat montajnn dava konusu olduu ortaya kmtr. i yaptran iin grltden korunma fazladan para demek demektir. Mteahhit ve yapmc firmalarda eilim mmkn olduu kadar hzl ve ucuz yaplaradr. Ama insanlar gn getike sese kar daha da hassaslamaktadr. Bir ok projeci ve tesisat ticareti devam ettirebilmek iin grltden korunma ilemlerini minimuma ekmektedir. Bazen de bunu armatr ve vitrifiye gibi grnen malzemelere daha ok para ayrabilmek iin zellikle yapmaktadrlar. Ancak zellikle temas sesi yle kolayca kenara atlabilecek bir konu deildir. Gelecekte tamiri ve giderilmesi neredeyse mmkn olmayabilir. i verenin bu durumda tazminat hakk olsa da sinirleri gerilecek ve tesisat da iinden olacaktr. Drt duvar arasndaki rahatlk ve konfora dorudan etken etraftaki ses seviyesidir. Konuma veya mzik uultu oluturur. Bu uultu bir nebze duvarlarda veya tavanlarda izole edilir. Ancak tesisattaki ses temas sesi olarak oluur. Dolaysyla tabiri caizse bu sva alt hoparlrler sabahtan akama kadar ses yayarlar. Unutmaynz ki kulaklar uyumaz.

____________________________
DIN 4109 NORMUNA GRE SES ZOLASYONU

648

_______

Etraftaki ses ve grlt insanlarn iinde bulunduu ruh haline ve yaptklarna gre farkl etki yaparlar. alma ve konsantrasyonu bozabilir, dinlenmeyi ve uykuyu blebilir ve devaml etki altnda kalnmas halinde de sal bozabilir. Sesin nedenleri D evre, trafik, endstri, insanlar Ayn binadaki komular, misafirler Ev ii teknik tesisatlar, asansr, mzik tesisat, mutfak makineleri, scak su, ime suyu ve pis su tesisatlar 1. Akustiin Temel Terimleri Ses, kulak zar tarafndan alglanan, gaz (imek), sv ve kat (an, boru cidar, cam, duvar, tavan) maddelerdeki mekanik titreimlerdir. nsan kula frekansla (ekil 1) 16 Hz (ok dk ton) ile yaklak 16000 (ok yksek ton) Hz aras sesleri duyabilir. 20000 Hzten yksek frekansl sesler ultrases olarak tanmlanr. Periyot Ses basnc

Zaman

ekil 1. 6 Hz = Frekansta bir dalgalanma inden getii araca gre ses; Uultu (Ses), (ekil 2a), hava iinde v 340 m / s sratle yaylr. Suda ses, (ekil 2b), su gibi svlarda meydana gelir. Armatrlerin daralan noktalarnda oluur ve v 1450 m / s sratle yaylr. Temas sesi, (ekil 2c), kat maddelerin iinde, yaylma hz rnein elikte v 5000 m / s, betonda v 4000 m / s, kpkte v 500 m / s

a) Uultu, ses

b) Suda ses

c) Temas sesi

d) Yrme

ekil 2. Ses trleri

____________________________

649

_______

DIN 4109, Yksek Yaplarda Ses zolasyonu, normu iinde, yrme sesi temas sesinin zel bir biimi olarak anlr. Tabanda yrnmesi ile oluur. Ksmen temas sesi olarak ksmen de uultu olarak aktarlr. Sesler (ekil 3): Ton, tek frekansta ayn dzeyde devaml titreimlerden oluan duyulabilir uultu (ses). Ahenkli ses, armonik olarak birlikte dalgalanan bir ok ton. Ses, armonik olmayan bir ok ksmi tonlar Grlt, Tonlarn, ahenkli seslerin ve sesin karm rahatsz edici

a) Ton

b) Ahenkli ses ekil 3. Havada dalgalanmalar

c) Grlt

Ses dalgalar halinde yaylr ve ses basncn oluturur. Ses basnc p, gazlar veya svlar iinde oluan ses dalgalarnn deiken basnlar halinde uultuya dnmesidir. Ses basnc tonun sesli veya sessiz olup olmadna ldr (ekil 4). bar olarak llr (1 bar = 1/1.000.000 bar). nsan kula 2/10.000 bar = 2 10-4 bar (alt duyma balangc) 200 bar = 2 102 bar (ar balangc) aras sesleri duyar. Bu ok dk basnlar olmasna karn, aralk ok genitir, 2 10-4 ... 2 102 = 106=1.000.000 birim. Bir cetvel zerinde kyaslayacak olursanz 1 mm ... 1.000.000 mm (1 km!). Ses basncn lmek iin logaritmik lek kullanlr ve ses basn seviyesi Lp olarak ifade edilir. Deerler desibel dB, (ekil 4), ile gsterilir.
Ses verimi

Ses basnc Ses basn seviyesi

ekil 4. Ses verimi, ses basnc, ses basn seviyesi Duyma balang basnc 2 10-4 bar 0 dB seviyesidir, ar balang basnc 2 102 bar 120 dBdir (f = 1000 Hzte). Ses basn seviyesinin 10 dB artmas sesin iki kat artt ekilde alglanr. 80 dB 40 dBle kyaslandnda iki kat deil, sekiz kat daha seslidir, (Tablo 1). 40 dBlik arta ulaabilmek iin 40 (ayn ses basnc seviyesinde) ses kayna daha ilave edilmelidir.

____________________________
Tablo 1. Farkl seslerin ses basn seviyesi Ses basn seviyesi L dB (A) olarak 10 15 ... 20 25 ... 30 40 50 ... 60 60 ... 65 70 ... 75 80 80 ... 90 90 ... 100 100 ... 110 110 ... 120 120 ... 130 Ses Duyulabilir ses, kol saati tklamas Sessizlik olarak kabul edilir, gece orman sessizlii Fsldama, okuma salonunda Sessiz konuma, sessiz sohbet Normal sohbet Sprge, al veri merkezi, grltl bro Ortalama cadde grlts Sesli barma, lk, metroda 1 metre yakndan geen kamyon Motorlu testere, yakndan geen tren imek, susturucusuz motosiklet Uak motoru 3 metreden Jet motoru

650

_______

Ses veriminin ikiye katlanmas yani ayn ykseklikte ses kaynann ilave olmas ses basnc seviyesini sadece 3 dB arttrr, rnein: 40 dB + 40 dB = 43 dB ( 10-8 W + 10-8 W = 2 10-8 W 43 dB). 2. Ses Yaylmas Ses zolasyonu a. Yap malzemeleri iinde ses yaylmas Klozetin sifonunun ekilmesi ile akan suyun iddeti, akma mekanizmasn, boruyu, klozet tan ve pis su borusunu titretirir, (ekil 5). Bu titreimler yap malzemeleri iinde temas sesi olarak yaylr ve daha sonra uultuya (ses) dnr, (ekil 6).

Gnderilen oda

Yansyan Alnan oda geirilen

Ses

absorbe edilen iletilen yanstlan

ekil 5. Klozet sifonunun ekilmesiyle oluan ses

ekil 6. Duvara arpmas sonucu ses enerjisinin blnmesi

Temas sesi, kat malzemeler iinde hzla yaylr, rnein metal tesisat, porselen salk gereleri. Yine duvar ve tavanlarda yaylr ve uultuya dnr. Temas sesi dorudan duyulamaz. Ancak maddelerin (boru, duvar) ses dalgalar ile titreerek uultuya dnmesi ile duyulur. Suda ses, temas sesi gibidir. Boru cidarlarn titretirir, bunlar da kelepe veya gei noktalarndaki temaslarla ses kprs oluturur ve duvar ve tavana ses yaylr.

____________________________

651

_______

Uultu (ses), oda iinde yaylr. Kulak zarna vurur. Odann duvarlarna da vurur. Buralardan bir ksm geri teper, bir ksm yaylarak devam eder, bir ksm emilir, bir ksm da duvar tekrar titretirerek yeniden uultu (ses) oluturur, (ekil 6, 7). Bunlarn miktarlar malzemeye, duvar kalnlna ve iletme yollarna gre deiir.

Yaln tavan

Alt yumuak tavan

Yzen apl tavan

Kat duvar

Bir ynde yumuak kaplamal duvar

ki tarafta yumuak kaplamal duvar

ekil 7. Duvarlarda ve tavanlarda ses aktarma yollar Ar malzemeler uultu (ses) ile neredeyse hi titremezler, yanstrlar. Uultu geiini engellerler, ancak temas sesini ok iyi iletirler. Mantar, elyaf, kuma, lastik gibi yumuak malzemeler ses dalgalarn sya dntrr. Sesi emerler. Ancak et kalnl ince olursa uultuyu geirirler. Temas sesi yumuak malzemeler tarafndan ok iyi izole edilir. Bu sebeple yumuak yap malzemeleri temas sesi izolasyonu iin kullanlr, rnein tavanlarda strafor plakalar, kelepelerde lastik contalar, tesisatta lastik kompansatrler veya astolan esasl borular, makinelerde lastik plakalar, strafordan duvar tayclar, asma klozet ve duvar arasnda ses izolasyon plakalar v.b. Ar yap malzemeleri ses iletimini engeller, yumuak yap malzemeleri sesi emer. b. Binalarda msaade edilen ses basn seviyesi DIN 4109 normunda sesin oluumunu ve dier odalara yaylmasn engelleyecek tedbirler belirlenmitir. Almanya Eyalet Yap Talimatnamelerine DIN 4109un alnmas ile bu norm yaptrm kazanmaktadr. Ykleniciler (mimar, projeci, mteahhit) DIN 4109a uymadklar taktirde tazminat gze almaldrlar ve sivil haklar asndan yarglanabilirler. Mahkemeler yksek tazminatlara karar vermektedir (binann bitmi deeri + arsa deeri = %100 ise bunun %10 - %30 aras). Tesisat iin DIN 4109 paragraf 4 (ev ii teknik tesisat ve tesislerin oluturduu sesin izolasyonu) ve DIN 4109 ek 2 zellikle nemlidir. DIN 4109 korunmas gereken (istirahat edilen) odalara geebilecek ev ii teknik tesisat ve tesislerden oluan msaade edilen en yksek ses seviyesini iermektedir (tablo 2). Yapmc ile i sahibi arasnda daha kat artlarda, yani daha dk ses seviyesinde, szleme yaplabilir.

____________________________
Tablo 2. DIN 4109 normunca msaade edilen ses geirgenlikleri

652

_______

Korunmas gereken oda eidi Oturma ve yatak odalar Snflar ve brolar Su tedarik ve atk su tesisatlar < 351) < 351) Dier ev ii tesisatlar < 302) < 352) 6-22 saatleri aras iletmeler < 35 < 352) 22-6 saatleri aras iletmeler < 25 < 352) 1) Armatr veya cihazlarn kullanlmas esnasnda bir defa ve ksa sreli yksek sesler dikkate alnmaz 2) Devaml ve dikkate ekmeyen tek ton olduu mddete havalandrma tesis ve tesisatlarna yukardaki deerlerden 5 dB (A) fazla sese msaade edilir. Klozet kapa veya du kabininin kapatlmas veya di fras bardann konmas srasnda ortaya kan kullanc sesleri dikkate alnmaz. Ses kayna

Norm gerei korunmas gereken odalar; Oturma odalar, yatak odalar, oturma salonlar, (ekil 8) Otel ve hasta odalar Okullarda snflar Muayene odalar, toplant odalar, brolar (byk brolar hari), ve benzeri alma odalar. Ev ii teknik tesisat ve tesislerce yabanc dinlenme odalarna tablo 2deki ses basn seviyesi alamaz. Ancak i akitlerinde istenirse kendi ev ii mekanlar iin de talimat konulabilir. Grlt yapan ev ii teknik tesisat ve tesisler; Shhi tesisat ve pis su tesisat Kalorifer, havalandrma ve klima tesisat Ortak ykama tesisleri Hastanelerde, iletmelerde, evlerde sabit mutfaklar Acil durum jeneratrleri dahil elektrik tesisleri.

Oturma odas

alma odas

Hol

Yatak odas Mutfak

ocuk odas

Kiler

Banyo

ekil 8. Konutlarda korunmas gereken odalar

____________________________

653

_______

Sabit olmayan ev aletleri, elektrik sprgeleri, bulak ve amar makineleri dahil edilmemitir. Ancak bulak ve amar makineleri temas sesi iletimini engelleyecek ekilde kurulmaldr. Armatrler ve cihazlar, su tesisat iin ancak kontrol simgesi varsa monte edilmelidir. Kontrol simgeleri ancak belirli enstitlerce belirli ses seviyesi almyorsa verilmektedir. Armatr monte edildikten sonra da batarya zerinde kontrol simgesi grnr olmaldr. 3. Ses zolasyon Tedbirleri a. Konut inaatnda koordinasyon DIN 4109da verilen talimatlar sadece tesisat tarafndan yerine getirilemez. Ancak yine de ses izolasyonu yapabilmek iin gerekli imkanlar var m diye kontrol etmelidir. Ancak inaatta taraf, mimar,, mhendis, i sahibi, satc ve mteahhit, yani herkesin birlikte almas ile ses izolasyonu asndan verimli tedbirler ve sonular alnabilir. Ses izolasyonu tecrbe de istemektedir. Sonrada alnacak tedbirler ou zaman ok yksek maliyet ve zahmet demektir ve genellikle de istenen sonucu vermemektedir. Mimar veya mhendis arsa zerine maliyeti dk planlama ve tesisat planlamasndan, tesisat ve yap malzemelerinin seiminden, duvar kalnlklarndan ve alanlarn koordinasyonundan sorumludur. Satc ses geirgenlii dk tesisat malzemesi, boru, alet, armatr ve verimi yksek ses izolasyon malzemeleri retmeli ve sunmaldr. Taeron ve ii teknik adan sorunsuz ve temiz i yapmaldr. Mteahhit harcamalarn dikkate almaldr, nk ses izolasyonu pahaldr. Olaanst ses izolasyonu talimat var ise ses uzman ie alnmaldr.

b. Akustik adan uygun ev ii planlama Banyo, tuvalet, mutfak gibi ses yapabilecek odalar yabanc dinlenme odalarna snr olmamaldr. Shhi tesisat ve pis su tesisat gibi ses iletebilecek tesis veya paralar sessiz odalarn duvarlarndan gememelidir. Bu tr tesisat ancak sesin nemli olmad oda duvarlarndan indirilmelidir. (ekil 9, 10)

____________________________

654

_______

Yabanc yatak veya alma odas Daire ayrc duvar

Yabanc yatak veya alma odas Daire ayrc duvar

b) Ses kayna dorudan yabanc dinlenme odalarna komu

c)

Armatr veya tesisat yabanc dinlenme odasna komu duvarda deil

Daire ayrc duvar

Yabanc yatak veya alma odas

Daire ayrc duvar

a)

Ses kayna dolayl olarak yabanc dinlenme odalarna komu

b) Armatr veya tesisat komu duvarda ancak yabanc dinlenme odasna komu deil

Yabanc yatak veya alma odas

Daire ayrc tavan

Yabanc yatak veya alma odas

Daire ayrc tavan

Yzeysel arlk >200kg/m2 Yabanc yatak veya alma odas Daire ayrc tavan
Yabanc yatak veya alma odas

Daire ayrc tavan

Yzeysel arlk >200kg/m2

Kendi yaam mekanlar

Kendi yaam mekanlar

c)

Armatrler, cihazlar veya tesisat yabanc dinlenme odasna komu duvarda

a)

Tesisat geen duvarlar kendi odalarna snr

ekil 9. Yap akustii asndan uygun olmayan planlama

ekil 10. Yap akustii asndan uygun olan planlama

____________________________
c. Sesi bloke edici duvar ve tavanlar ile korunma

655

_______

Grltl odalardan sesin dierlerine gememesi iin sesi bloke eden veya emen duvar ve tavanlara ihtiya vardr. (ekil 11)

a) Tek katmanl kat, yksek ktleli duvar uultuyu (sesi) engeller

b) ki katmanl, mineral elyaf dolgulu yumuak duvar uultuyu (sesi) emer

c) Yumuak izolasyon temas sesini engeller

ekil 11. eitli duvar yaplarnn ses izolasyonu ok katmanl yap paralar dk ktlelerine ramen sesi iyi izole etmekle birlikte uygulamas zahmetlidir. (ekil 12) kisi arasnda hava boluklu iki kat katman nnde yumuak n katman olan bir kat katman, rnein nnde strafor plaka olan tula duvar. ki yumuak katman, aras dolgulu, rnein iki alpan aras mineral yn dolgulu. Yzen ap ile masif tavanlar hem uultuyu (ses) hem de temas sesini emer.

Kat a) ki katmanl kat

yumuak

yumuak izolasyon c) ok katmanl

b) ok katmanl

ekil 12. ok katmanl duvarlar - alternatifler Tablo 3. Tek katmanl duvarlarn yzeysel ktlesi
Svasz malzeme 3 (kg/m olarak younluk) Beton plakalar (2400) Kireli kumta (2000) Dolu tula (1800) Delikli tula (1200) Bimsbeton Hafif betondan yap plakalar Al karton plakalar Gazbeton (800) Sva, iki tarafl 1) 2)
1)

cm olarak Kalnlk 10 20 11.5 24 11.5 24 11.5 11.5 6 8 1.25 10 Her biri 1.5

kg/m olarak duvar ktlesi 240 480 230 480 210 430 140 120 55 75 12.5 80 50

2)

Yap harc konmu duvar malzemesinin ham younluu Sva yapld taktirde ktle artar

zolasyon etkisi iki katman arasndaki mesafe arttka ve aralar yumuak izolasyon malzemesi ile doldurulduunda artar. aftlarda oluabilecek ses duvara yaplacak uygun kaplama ile bloke edilebilir.

____________________________
d. Tesisat seslerine kar tedbirler Armatrler ve boru sesleri

656

_______

Armatrlerde yksek ak hzlarnda ses, apn darald yerlerde oluur, rnein Selenoit valfli bataryalar, miks bataryalar gibi hzl kapanan armatrlerde basn vurmalar Geveyen vana dileri yznden titreimler Keskin armatr kenarlarnda su evrisi Daralmalarda kavitasyon. Kavitasyon yksek ak hzlarnda meydana gelir. Bu yksek hz bir dinamik basn oluturur. Dinamik basncn artmasyla statik basn der. Bazen de hava basncndan dk olabilir. Bu durumda vakum oluabilir. Vakum halinde duman baloncuklar oluturacak ekilde suyun kaynama scakl < 100C der. Ve byle bir durumda kaynama noktas pabs = 23.2 mbar 20C olur. ap tekrar genilediinde ak hz der ve baloncuklar paralanr. Bu da slk seslerini oluturur. Bu baloncuk oluumuna kavitasyon denir. (ekil 13)
Ylma basnc baloncuklar oluur ve patlar

rnein perlatrlerdeki yavalatma plakalar sayesinde daralma noktalarndaki basn dengelenir ve daralma nedeniyle meydana gelen kabarcklar olumaz.

ekil 13. Yksek akma hzlarnda kavitasyon Armatr sesleri suda ses olarak yaylr, zellikle metallerde boru cidarlarna geer ve temas sesi olarak devam eder (ekil 14). Bu sebeple de tavan ve duvarla yaplan her balantda ses kprsn engelleyecek ekilde kelepelerde temas sesi engelleyici conta, kaln lastik bant, duvar geilerinde yumuak ara beslemeli kaplama kullanlmas tavsiye edilir. Kaplama ile boru arasna mineral yn ile doldurulmas sayesinde hem s hem ses izolasyonu salanabilir.
zolasyon dolgu veya conta

Duvara temas sesi geiini elastik ara paralar, kavitasyonu perlatrler engeller.

ekil 14. Ses kayna armatr

____________________________

657

_______

Dier tedbirler; Sadece Grlt snf 1 simge armatrler kullanmak Boru aplarn iyi belirlemek 5 bardan yksek basnlarda armatrlerden nce basn drcler koymak, ok katl yaplarda basn zonlar oluturmak Son nokta armatrleri ak dzenleyicili (perlatr) olmal zerine tesisat sabitlenen duvarlarn ktlesi > 220 kg/m2 olmal. ou zaman tesisatta oluan ses armatrlerde oluan sese nazaran daha dk olduu iin nemsenmez. e. Pis Su tesisatnda ses izolasyonu Pis su tesisat sisteminin Avrupadaki genel geliimi: Avrupada pis su tesisat sistemleri konusunda zaman iinde farkllaan tercihler olumaktadr. zellikle o gne kadar yaanlan sorunlar ve pis su tesisat sistemlerinden beklentiler bu tercihlere yn vermektedir. 1956 ylnda PVC borularn gelitirilmesi bunlarn o zamana kadar kullanlan pik borulara kyasla montaj kolayl sayesinde daha ok satlmasn salamtr. Ancak teknolojik gelimeyle birlikte 60l yllarda icat edilen amar ve bulak makineleri, scak atklara dayanm gstermemesi nedeniyle PVC de sorunlar da beraberinde getirmi ve pik boruyu tekrar n plana karmtr. PVC borularn bu dezavantaj et kalnl artrlarak bertaraf edilmeye alld ise de tketici ayn sorunlar tekrar yaamak istemedii iin ve bu kez plastiin dier trevleri Polipropilen ve Polietilen pis su sistemlerinin retilmesi nedeniyle bunlar talep etmeye balamtr. 70li yllarda DIN 4109 gibi konfor artrc standartlarn olumas ok katl binalarda PP ve PE borularn ok ses geirmesi nedeniyle pik boruyu tekrar ne karmtr. Ancak ok katl binalarda yaklak 15 sene devam eden bu tek alternatif olma durumu 1989 ylnda Wavin firmasnn mhendislerinin gelitirdii hammaddesi Astolan diye adlandrlan molekler bazda mineral takviyeli, dolaysyla ktlesi yksek, et kalnl artrlm boru sistemi ile deimitir. Kolay montaj, korozyona uramamas, bakm gerektirmemesi ve benzerlerine gre ok dk ses geirgenlii sayesinde 1989 ylndan sonra mineral takviyeli borular bu alanda hzla artan bir talep grmtr. Grld gibi dnya zerinde insanlarn refah dorultusunda ortaya kan teknolojiler, sresi belli olmayan bir mre sahip olup, bir sre sonra yerini mutlaka yeni teknolojilere brakmaktadr. Atk su sistemlerinde gnmzdeki son teknolojik rn, sertlik derecesi yksek Polipropilen hammadde ile ses izole zellii olan malzemenin mineral halinde sktrlmas sonucu retilen ve gelitirilmi ses izolasyonu performansna sahip Astolan hammaddeli borulardr.
Tek veya iki dairelik ok katl binalar binalar Pik Kurun Asbestli Boru PVC Pik Kurun Pik PVC Polipropilen Polietilen Pik 70li yllarn ortas 1989dan sonra Polipropilen Polietilen Polipropilen ABS-ASA Pik Astolan Pik

1950ye kadar

1956dan sonra 60l sonu yllarn

1971den sonra

ekil 15. Pis su siteminin tarihi geliimi

____________________________
Genel olarak pis su sistemlerinde ses izolasyonu

658

_______

Pis su tesisat ses aktarmn engelleyecek ekilde planlanmal ve denmelidir. Pis su tesisatnda ses oluma ekilleri; (ekil 16) Salk gerelerinden birinin kullanlmas, WC, du gibi Kolona pis suyun akmas Kolonun iinde ve yn deitirmelerinde, alt toplamaya geerken Korunmas gerek odalarn zerinden geen toplamalarda

Asma tavan

ekil 16. Pis su tesisatnda ses kaynaklar Dme ykseklii ok nemli deildir, nk 12 metre dme yksekliinden sonra ak hz artmaz. arpma ve ak sesi tamamen engellenemez, sadece azaltlabilir. Tesisat malzemesini titretirirler ve Tesisatta temas sesi olarak yaylrlar Tesisattan uultu (ses) olarak yanstlrlar. Her ikisinin de engellenmesi gerekir. Pik, cam gibi ar ve sert borular temas sesini ok iyi iletirler ve duvarlara yayarlar (ekil 18), PVC ve PE gibi hafif ktleli plastikler temas sesini absorbe edebilirler ancak uultuyu (ses) geirirler (ekil 19), ancak mineral takviyeli plastikler dk elastisite modlleri, yksek et kalnlklar ve optimum ktleleri ile hem temas sesini absorbe ederler (ekil 17) hem de uultu (ses) geiini engellerler. Bu sebeple de her malzemeye gre ayr ayr ses tedbiri alnmaldr.

Temas sesi

Temas sesi

ekil 17. Mineral Takviyeli Boru Temas sesini absorbe eder.

ekil 18. Metal Boru Temas sesini kendi iinde ve kelepeler ile duvarlara yayar

____________________________

659

_______

Uultu (ses) nce etli plastik

Davul zar zerindeki el gibi, ar ktle titreimi engeller

Hafif boru cidar davul zar gibi titreir

ekil 19. Hafif plastiklerde uultu ses geirgenlii Pik ve cam gibi sert malzemelerden duvarlara temas sesi iletimini engellemek iin contal kelepeler kullanlmal ve duvar ve tavan geilerinde boru ve balant paralar elastik malzeme ile sarlmal ve gei noktalar mineral yn ile doldurulmaldr. Muflu sistemlerdeki contalar tesisat iinde temas sesi yaylmasn engellerler.(ekil 20)

ekil 20. Muflu sistemlerde contalar ses izolasyonuna katk salar Hafif plastiklerde ise uultu (ses) izolasyonu salamak iin bunlarn etrafna duvar rlmelidir ve ar ses izolasyonlar ile sarlmaldr. PVC, PP, PE trnde ince etli plastik borular duvardaki bir yara yerletirilecek ve n rlecekse etrafnn kum ile doldurulmas da sesi emecektir. Ses izolasyonu iin montaj tedbirleri; Kvet, du teknesi, klozet gibi salk gereleri temas sesi izolasyonu olacak ekilde monte edilmeli, yerletirilmelidir. Pis su tesisat aplar iyi bir ekilde hesaplanmal, talimatlara uygun havalklar yaplmaldr. Korunmas gereken odalardan serbest halde pis su tesisat geirilmemeli, aftlar 30 mm kalnlnda mineral yn ile kaplanmaldr. Geirilecekse bile mineral takviyeli et kalnl yksek pis su tesisat sistemleri tercih edilmeli.

____________________________

660

_______

Pis su tesisat > 220 kg/m2 ktleli duvarlara sabitlenmeli veya etraf bir yumuak kaplama ile kaplanmaldr. Ak rahatlatc balant paralar kullanlmal, rnein 87 yerine iki adet 45 dirsek Kelepeler mmkn olduu kadar arpma noktalarna konmamaldr.

YARGILAMA VE SESTEN KORUNMA Hak her zaman hak deildir. Eer mal sahibi ses seviyesinin ykseklii dolaysyla yapy teslim almazsa, yapmcnn (taeronun) mahkeme nnde her eyi DIN 4109 normunun istedii 35 dBlik ses seviyesine ve standartlara uygun yaptn iddia etmesi yeterli bir savunma deildir. Karar verme kriteri iin hatasz yaplmasdr. Bu sav 14 Mays 1998 tarihli bir mahkeme karar glendirmektedir. Karlsruheli hakimler DIN 4109 normuna uymann sivil haklar asndan yeterli olmadn sylemektedirler. Esas olan, devir teslimin yaplaca tarihteki kabul grm genel teknik seviyenin sz konusu yapda uygulanm olmas ve iin 633 BGB (Sivil Haklar Yasas) kanuna uygun olarak hatasz yaplmasdr. Kabul Grm Teknik Yaplarn planlanmasnda ve yaplmasnda bu teknikleri uygulayan ve belirleyen kiilerce ilmi adan teorik olarak kabul edilmi ve sabit olunan ve en son bilgilere sahip eitimli teknikerlerce tannan ve devaml gelimeler sebebiyle pratikte doru ve gerekli grlen tekniklerdir. DIN normlar birer kanun deildir, sadece tavsiye niteliinde zel teknik ayarlamalardr. Bunlar ulalan teknik seviyeye uygun da olabilir ama geri de kalabilirler. DIN normlarna uyulmas tesisatya kar alacak bir davada onun kurtaracak deildir. Devir teslimde ses seviyesinin yksek olarak ortaya kmas tesisatya bu hatay dzeltme imkan vermeyecektir. Kln Yksek Mahkemesinin 23 Eyll 1980 tarihli bir karar yle demektedir: Ses seviyesinin dzeltilmesi mmkn olmadndan hakediin drlmesine karar verilmitir.

KLN YKSEK MAHKEMESNN 10.06.1992 TARHL BR KARARI Davaclarn hatasz montaj sonucu elde edilmesi mmkn en dk grlt geirgenlii seviyesi haklar vardr. Burada hibir ekilde konu varolan DIN normlarna uyulmas deildir. Zira yksek mahkemece kabul edildii zere, eer hatasz montaj ile ses geirgenliini daha dk olarak elde etmek mmknse DIN normuna uyulmas firmalar yasal takibatlardan korumaz. Bu yksek ses seviyesinin nedeni davalnn sesten koruma teknii kurallarna uymamasdr. Senato iin esas olan, davalnn en yksek grlt deeri 30 dB (A) ses seviyesinden daha dk bir ses deeri borlu olduudur. Zira ayn artlarda ustaca yaplacak bu tesisatta bu seviyeye ulamak mmknd. (OLG, Kln, 10.06.1992)

WUPPERTAL MAHKEMESNN BR KARARI Almanlarn ses konusunda ne kadar hassas olduklarna dair bir rnek daha: Wuppertalda oturan bir ift komularnn tuvalette ayakta kk tuvaletini yapmas ve klozete idrarnn arpmas dolaysyla oluan sesten ikayeti olarak mahkemeye bavurmu ve mahkeme erkeklerin idrarlarn ayakta yapabileceklerini onaylayarak u karar vermitir: Bir kiracnn idrarn yapma tekniine karmak onun mahremiyetine saldrmak demektir. Zorunlu olarak tuvalete kmak neticesinde ses de oluacaktr.

____________________________
SONU

661

_______

zellikle pis su tesisatnda oluan sesin nlenmesi lkemizde de otel, hastane, i merkezleri, lks konutlar gibi zellikli yaplarda mineral takviyeli borular kullanlarak ve kullanlmas tavsiye edilerek dikkate alnmaya balamtr. Henz norm ve standart olmamasna karn mhendis ve mimarlarmz kendi imkan ve abalar ile bu konuda kendilerini gelitirmekte ve ses konusunda insanlarmzn duyarl olmas ve refahn artmasna katk salamaktadrlar.

KAYNAKLAR [1] [2] [3] [4] [5] Ganer, Alfons Der Sanitinstallateur, Verlag Handwerk und Technik G.m.b.H., 1995 SI, AT-Fachverlag G.m.b.H., 1999-4 Finke, Peter O., Pis Su Tesisatnda Bilinmesi Gerekenler, 1997 Geliim Teknik Ltd. ti. Bror ve Dokmanlar, 1991-1999 Wavin AS Bror ve Dokmanlar, 1991-1999

ZGEM Anja SCHOEMAKER 1966 yl Neuenhaus-Hilten Almanya doumludur. 1991 yl Wiesbaden Fresenius Yksekokulu Kimya Blmn bitirmitir ve ayn yl iindeki almalar ile Yksek Kimya Mhendisi nvann almtr. 19.12.1991 ylndan beri Wavin GmbH Almanyada ev ii teknik tesisat zerine blm yneticisidir. Ali BIDI 1949 yl Garipe (Antalya) doumludur. 1969 ylnda Almanyaya giderek 1987 ylna kadar almtr. Bu sre ierisinde 13 yl ii temsilcilii yapmtr. Yine Almanyada Sanat Okulunu bitirerek tekniker olarak alm, Konstanz niversitesinin dzenledii 6 aylk letme Kurslarna ve mteakiben de 6 aylk Shhi Tesisat ve Gne Enerjisi Kursuna katlmtr. Halen, 1987 ylnda Trkiyeye kesin dnnde kurduu, aquatherm orijinal ithal yeilboru, Wavin AS sessizboru, ideal standard armatr, vitrifiye ve akrilik kvetleri, Geesa banyo aksesuarlar, Schell WC ve pisuar bas sistemleri, Solvin manyetik kire nleyici ve Iqua Fotoselli bataryalarn Trkiye temsilcisi olan Geliim Teknik Ltd. ti.nin sahibidir ve genel mdrln yapmaktadr. Tesisat Mhendisleri Dernei yesidir. Evli ve ocuk babasdr.