T.C.

SLEYMAN DEMREL NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

AIK TARIMDA SULAMA OTOMASYONU

MUSTAFA BIAKLI DANIMAN YRD. DO. DR. M. CENGZ KAYACAN

YKSEK LSANS TEZ MAKNA ETM ANABLM DALI ISPARTA-2005

AIK TARIMDA SULAMA OTOMASYONU Mustafa BIAKLI Yksek Lisans Tezi MAKNA ETM ANABLM DALI ISPARTA 2005

T.C. SLEYMAN DEMREL NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

AIK TARIMDA SULAMA OTOMASYONU

Mustafa BIAKLI

YKSEK LSANS TEZ MAKNA ETM ANABLM DALI ISPARTA, 2005

Kabul ve Onay Fen Bilimleri Enstits Mdrlne Bu alma, jrimiz tarafndan MAKNA ETM ANABLM DALInda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir. Bakan ye ye : . (nvan, Ad ve Soyad) : . (nvan, Ad ve Soyad) : . (nvan, Ad ve Soyad) ONAY Bu tez .././20.. tarihinde Enstit Ynetim Kurulunca, belirtilen yukardaki

jri yeleri tarafndan kabul edilmitir. .././20 Prof.Dr. idem SAVAKAN Enstit Mdr

NDEKLER Sayfa NDEKLER. i ZET iii ABSTRACT. iv NSOZ ve TEEKKR.. v SMGELER DZN. vi EKLLER DZN.. vii ZELGELER DZN. ix 1. GR 1 1.1. Kuramsal Temeller. 4 1.1.1. Trkiyenin Su Kaynaklar Potansiyeli............................... 4 1.1.2. Sulama Yntemleri.. 7 1.1.2.1. Yzey Sulama Yntemleri........ 7 1.1.2.2. Basnl Sulama Yntemleri 10 1.1.3. Cihaz ve Sistemlerin Kontrol...............................18 1.1.3.1. Cihaz ve Sistemlerin Yakndan kontrol...18 1.1.3.2. Uzaktan Kumanda......... 18 1.1.3.3. ok Uzaktan Kontrol......... 19 1.1.3.4. Telefon Seti ve Balantlaryla Uzaktan Kontrol........... 21 1.1.3.5. Gsm Teknolojisi ile Uzaktan Alglamal Kontrol Sistemi Yaklam.. 23 2. KAYNAK BLGS.. 27 2.1. Tez'de Yaplan alma.. 29 3. MATERYAL VE METOD.. 30 3.1. Cep Telefonu...................... 30 3.2. Motor Kontrol Sistemi............................ 31 3.2.1. Motor Kontrol Sisteminin Zorunluluklar.. 32 3.2.2. Start/ Stop Devresi.. 33 3.2.2.1. Start/ Stop Devresi Elemanlar ve alma Prensipleri 34 3.3. Rtu (Tbox)...38 3.3.1. alma prensibi...40 3.3.1.1. Kontrol Program Yazm..40

ii

3.3.1.2. Kontrol Programnn RTU ya Gnderilmesi....42 3.4. Gsm Modem43 4. BULGULAR..44 5. TARTIMA ve SONU........... 45 5.1. Sistemin yiletirilmesi in zm nerileri.... 45 6. KAYNAKLAR.............. 47 7. ZGEM........... 50

iii

ZET (AIK TARIMDA SULAMA OTOMASYONU) Bu almada, ak arazi tarmnda sulama ileminin uzaktan yaplabilmesi iin GSM teknolojisinin kullanm planlanmtr. Yanl sulama yntemlerinin nne geerek, zaman, igc ve enerji tasarrufu salanarak retim maliyetlerinin drlmesi amalanmtr. Blgemizdeki tarmn byk bir ksmn meyve yetitiricilii oluturmaktadr. Meyve yetitiricilii, blgemiz iin ciddi bir gelir kaynadr. Meyve yetitiriciliinde corafik zelliklerin yan sra en nemli faktrler; sulama, gbreleme, ilalama ve budamadr. Uygulanan yanl sulama yntemleri sonucunda su kaynaklar bilinsizce tketilmekte, ar sulama sonucunda yer alt sular kirlenmekte, gbreler suyla ykanmaktadr. Bylece, topraklar yava yava fakirleerek topran oksijen damarlarnn tkanmas sonucunda bitki topraktan yeterince beslenememektedir. Her alanda olduu gibi tarmda da otomasyona gemek kanlamayacak bir

olgudur. Tarmda otomasyon iin GSM teknolojisinin kullanlabilirlii zerinde allm ve gelitirilen elektronik ekipman ile uzaktan sulama motorunun altrlp durdurulmas baarlmtr. Bylece reticilerin, fazla bir emek sarf etmeden daha fazla alan tarm alan olarak kullanabilmesine, daha fazla rn ve maksimum verim elde edilebilmesine imkan salanacaktr. Byle bir sistemin uzaktan alglama yntemi ile kontrol, tarm alanna gidilmeden gbreleme gibi ilemlerin gerekletirilebilmesini mmkn klacaktr. ANAHTAR KELMELER: Sulama, otomasyon, gsm, uzaktan alglama, plc, tbox sulama ve

iv

ABSTRACT (IRRIGATION AUTOMATION ON OPEN AGRICULTURE) In this study, the technology of GSM( Global System for Mobile Comminication) was planned through remote control to achieve irrigation of flat fields. The aim is to decrease production costs by getting rid of wrong irrigation methods and by economizing with time, labor, and energy. Most of the agriculture in our region consists of fruit harvesting and this is a considerable income. Besides geografical charecteristics, the most important, fertialization, insecticiding, and pruning. As a result of wrong irrigation methods, water recources are being used up without being unaware of what is happenning with the ecological balance. As a result of over-irrigation, waterground waters get contaminated, too. Thus the soil gradually lose its richness, and the flora cannot get nourishment from the soil. Like in every field automation in agriculture an inevitable progress. For automation in agriculture, studies have been made on GSM technoligies of their usability, and it has been achieved start and stop of the irrigation motor. Thus, without the producers spending much effort even individually it will be possible to have much more production and optimum fertility. The control of such a system with remote sensivity control, processes such as irrigation and fertilization, without individually being at the very agricultural area, can be realized.

KEY WORDS : Irrigation, automation, gsm, remote control, remote sensive, plc, tbox

NSZ ve TEEKKR Gelien teknoloji, ister evsel ister endstriyel olsun, birok cihazn uzaktan eriimi ile altrlmasn ve kontroln mmkn klmaktadr. Konvensiyonel cihazlar yava yava yerlerini, kablolu kablosuz bilgisayar alarnda alabilen cihazlara, radyo frekans yada yksek frekansl (900-1800 Mhz.) GSM cihazlar ile direk uydu balantl irridium sistemlerle alan cihazlara brakmaktadr. Evlerimizdeki tden buzdolabna, frndan tost makinesine kadar her trl cihaz, aydnlatma sistemleri, gvenlik sistemleri, TV, audio ve video sistemleri, medikal cihazlar, bugn hayal edebildiimiz yada hayal dahi edemediimiz pek ok cihaz, uzaktan altrlabilir ve kontrol edilebilir hale gelmitir. phesiz, tarmsal otomasyonda da uzaktan alglama yntemleri kullanlabilir. Bylece ok daha akll ve verimli sistemler tasarlanabilir. Bunun sonucu olarak da tarmsal retimde, iilik, enerji, gbre vb. maliyet unsurlar, drlerek buna bal olarak rn kalitesi artrlabilir. Bu da, her geen gn daha da kzan dnya pazarndaki rekabet edebilirlie katkda bulunacaktr. Tez almalarm boyunca bana yardmc olan ve yn gsteren danmanm Sayn Yrd. Do. Dr. M.Cengiz KAYACANa, huzurlu bir i ortam salayan Uluborlu S.Karasoy MYO Mdr Sayn Do.Dr. Hasan BAYDARa, gelitirilen Gsm Motor Kontrol Sisteminin yapmnda yardmlarndan dolay; Sayn Ok. Kasm DELKANLIya, Erkan ALMAZa, r. Gr. Burhan DUMANa, r.Gr. Engin DENZe, Hasan DEMRDAMARa, r. Gr. zdemir DENZe, tercmeler iin Sayn Ok. . Faruk CENGZe, manevi destek ve sabrlarndan dolay bata eim olmak zere ailem ve dostlarma ok teekkr ederim. Mustafa BIAKLI

vi

SMGELER DZN AC COM1,2,3 DC DS GSM Ha Mha Mhz PC PLC RL RS232 RTU SMS TCP/IP t1,2,3 TV V Alternatif Akm Seri haberleme portu Doru Akm Devlet Su leri Global System for Mobile Comminication Hektar Milyon Hektar Mega Hertz Kiisel Bilgisayar Programlanabilir Mantksal Kontrolr Yk Direnci Seri haberleme standard Uzaktan Eriimli Kontrol nitesi Ksa Mesaj Servisi nternet letiim Protokol Zaman Televizyon Volt

vii

EKLLER DZN Sayfa ekil 1.1. Damla Sulama Sisteminin Unsurlar .....12 ekil 1.2. Kontrol Birimi Elemanlar..................13 ekil 1.3. Hidrosiklon.....14 ekil 1.4. Kum-Filtre Tank............15 ekil 1.5. Gbre Tank....16 ekil 1.6. Elek Filtre...17 ekil 1.7. ok Uzaktan Kontrol..20 ekil 1.8. Yakn Telefon Balants..22 ekil 1.9. Uzak Telefon Balants...23 ekil 1.10. Cep Telefonu Gsm Modem Plc Balants.24 ekil 1.11. Cep Telefonu Gsm Modem Plc Balants.25 ekil 1.12. Motor Kontrol Sistemi Balants.............26 ekil 3.1. Ana Materyaller .........................................30 ekil 3.2. Kenwood EM608 ET cep telefonu.31 ekil 3.3. Kenwood EM608 ET Cep Telefonu Balants.....31 ekil 3.4. Motor Kontrol Sistemi.......31 ekil 3.5. Start/Stop Devresi..33 ekil 3.6. Start/Stop Devresi Ak emas.33 ekil 3.7. Yarm Dalga Dorultma Devresi ..34 ekil 3.8. Yarm Dalga Dorultma k Sinyali...35 ekil 3.9. Kondansatrl Yarm Dalga Dorultma Devresi...35 ekil 3.10. Yarm Dalga Dorultma Kondansatrl k Sinyali....35 ekil 3.11. RTU (Tbox)......38 ekil 3.12. RTU nun programlanmas...40 ekil 3.13. RTU Ladder Diyagram41 ekil 3.14. Kontrol Programnn RTU ya Gnderilmesi...42 ekil 3.15. GSM Modem-RTU Balants.43

viii

ZELGELER DZN izelge 1.1. Trkiyenin Yer alt ve Yerst Su Kaynaklar Potansiyeli ...4 (DS, 1999) izelge 1.2. Akarsu Havzalarnn Yllk Ortalama Su Potansiyeli ve Verimleri........5 (DS, 1997) izelge 1.3. Devlet Su leri Tarafndan Sulamaya Alan Alanlarn letme6 Durumuna Gre Dalm (x1000 ha) (DS, 1998 ve 1999b)

1. GR Blgemizdeki tarmn byk bir ksmn meyve yetitiricilii oluturmaktadr. Meyve yetitiricilii blgemiz iin ciddi bir gelir kaynadr. Meyve yetitiriciliinde corafik zelliklerin yan sra en nemli faktrler; sulama, gbreleme, ilalama ve budamadr. Blgemizde su kaynaklarnn ekonomik ve verimli bir ekilde kullanlmamas nedeniyle sulu tarm alanlarnda nemli sorunlar ortaya kmaktadr. zellikle ar su kullanm, yanl sulama yntemlerinin seilmesi ve iftilerimizin sulama konusunda yeterli bilgiye sahip olmamalar, yakn bir gelecekte toprak kaynaklarnn tarma elverili zelliklerinin yok olmasna sebep olacaktr. Bitkisel retimde ok nemli bir yere sahip olan sulama; retim aamasnda bitkinin su ihtiyacn tam olarak karlanmas sonucunda devaml ve kararl bir retim yaplmasn salar. Gbre ve ila gibi tarmsal girdilerin etkinliini artrr. Bu bahsedilen yararlarn salanmas iin uygun sulama yntemlerinin kullanlmas gerekir. Blgemizin nemli rnlerinin yetitirme sezonunda, adi salma sulama ve yamurlama sulama yntemleri uygulanmaktadr. ok az bir meyve alannda damla sulama vardr. Uygulanan sulama yntemleri sonucunda su kaynaklar bilinsizce tketilmektedir. Ar sulama sonucunda yer alt sular kirlenmekte, gbreler suyla ykanmakta ve topraklar yava yava fakirlemektedir. Topran oksijen damarlar tkanmakta ve bitki topraktan yeterince beslenememektedir.

Yukarda belirtilen sorunlar azaltmak, iftilerimizin retim maliyetlerini drmek ve topraklarmz korumak asndan damla sulama yntemi zm olarak yer almaktadr. Yzey ve yamurlama sulamaya gre ilk tesis aamasnda pahal bir yatrm gibi grnen damla sulama yntemi; birka ylda yatrm amorti etmektedir. Su kaynaklarnn kstl olduu, toprak yorgunluunun artt, yabanc ot kontrolnn ve hastalklarn youn grld meyve bahelerinde damla sulama byk nem arz etmektedir. Damla sulama, hem tketilen su hem de harcanan enerji asndan yamurlama sulamadan ve yzey sulamadan daha ekonomiktir. Uygulanan su miktar; ortalama olarak yamurlama sulamada tketilen suyun yars kadardr. Damla sulamada, verilen gbreden daha iyi yararlanlabilir, yabanc ot kontrol, nemli hastalk etmenlerinin azaltlabilir. Damla sulama, meyvecilik iin de gerekli bir uygulamadr. lkemiz meyveciliinde zellikle de elma ve kiraz retiminde nemli bir yeri olan ilimizde; reticilerimizin bilinli bir yetitiricilik yapabilmeleri, retim maliyetlerinde byk pay sahibi olan sulama giderlerinin azaltlabilmesi iin, damla sulamaya nem verilmesi gerekmektedir. Yukarda bahsedilen konularla beraber insan emeini en aza indirmek ve rekabet gcn artrabilmek iin, her alanda olduu gibi tarmda da otomasyona gemek gnmz teknolojileriyle kanlamayacak bir olgudur. ortadan kaldrlmas gibi yetitiricilikte karlalan skntlar

Otomasyon, bir imalat dizinini, her noktasnda insann ie karmasna gerek brakmakszn denetleyen ve zgn olarak negatif bir feedback sistemi kullanan kontrol sistemidir (Yule, 1998). Sulama cihazlarnn kontrol iin, uzaktan alglama yntemi ve kurulacak otomasyon sistemi ile, tarm alanna gidilmeden ilemler gerekletirilebilir. sulama ve gbreleme gibi

1.1. Kuramsal Temeller 1.1.1. Trkiyenin Su Kaynaklar Potansiyeli izelge 1.1. Trkiyenin Yer alt ve Yerst Su Kaynaklar Potansiyeli (DS, 1999)

Trkiye'de 26 su toplama havzas bulunmaktadr. Bu havzalarn yllk ortalama ak ve verim deerleri izelge 1.2 de verilmitir. Bu havzalarda, DS ve dier kurulular tarafndan bu gne dein yrtlen almalarla yllk yzeysel su potansiyelinin 186.05 km3 olduu saptanmtr (DS , 1997). Bu potansiyelin 95 km3 ' ekonomik olarak gelitirilebilir niteliktedir. klim koullarna bal olarak her yl nemli deiiklikler gstermesine karn, ortalama bir deeri gstermesi bakmndan Trkiyenin yenilenebilir tatl su potansiyelinin toplam 234 km3 dolaynda olduu sylenebilir (Kulga, 1994; Tekinel, 1999).

izelge 1.2. Akarsu Havzalarnn Yllk Ortalama Su Potansiyeli ve Verimleri (DS 1997)

izelge 1.1 ve izelge 1.2 deki veriler nda lkemiz yer alt ve yerst su rezervlerinin mevcut durumda yeterli olduu belirlenmitir. Ancak bu potansiyeli verimli ve etkin bir biimde kullanabildiimiz sylenemez. Kullanlabilir iyi nitelikli yzey sular potansiyelinin %33.15'i, yeralt suyu potansiyelinin %48.78'i kullanlmaktadr (izelge 1.1).

izelge 1.3. Devlet Su leri Tarafndan Sulamaya Alan Alanlarn letme Durumuna Gre Dalm (x1000 ha) (DS 1998 ve 1999b)

izelge 1.3 den grlecei gibi, DS tarafndan gelitirilmesi ngrlen 6.5 Mha alann brt 2.505 Mha' (net 2.164 Mha') 1950-1998 yllar arasnda sulamaya almtr. Buna gre, ekonomik olarak sulanabilir potansiyelin %29.47'si DS tarafndan sulamaya almtr. Kalan 3.995 Mha alann 2030 ylna kadar gelitirilecei beklenmektedir (Tekinel ve ark., 1992a; DS I , 1999a). Grld zere DS tarafndan yaplan almalar ile sulanabilir araziler her geen gn artmaktadr. Suyun etkin kullanlabilmesi iin, sulama proje ve yntemlerinin gelien teknolojiler nda yeniden gzden geirilmesi gerekir.

1.1.2. Sulama Yntemleri Sulama yntemi dediimiz zaman suyun toprakta bitki kk blgesine verili biimi anlalr. Su bitki kk blgesine farkl biimlerde verilir; dolaysyla farkl sulama yntemleri sz konusudur. Bu yntemleri, 1. Yzey Sulama (Adi salma sulama, Tava sulama, Uzun tava sulama ve Kark sulama yntemleri), 2. Basnl Sulama (Yamurlama sulama yntemi, Damla sulama yntemi, Toprakalt-Szdrma-sulama yntemi) olarak iki grupta deerlendirilebilir. Sulamann baarl olmas belli koullarn yerine getirilmesine baldr. ncelikle sulama yaplacak blgeye gre uygun sulama ynteminin seilmesi, sulama ynteminin gerektirdii sistemin planlanmas, unsurlarnn boyutlandrlmas, kurulmas ve iletilmesi ilkelerinin belirlenmesi gerekir.

1.1.2.1. Yzey Sulama Yntemleri Yzey sulama yntemlerinde temel ilke suyun toprak yzeyinden aktlmasdr. Yani su toprak yzeyi boyunca tarla bandan sonuna doru aktlrken bir yandan da infiltrasyonla toprak ierisine girer ve bitkinin kk blgesinde depolanr. Bu yzey sulama yntemleri ierisinde uygulan biimi farkl olan yntemler de vardr. rnein, son derece ilkel bir yntem olan salma sulama yntemi, maalesef lkemizde yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu yntemde su, sulanacak parsele, rasgele verilir. Su rasgele dalrken, bir yandan da infiltrasyonla bitkinin kk blgesinde depolanr. Ancak su uygulama randman dediimiz kavram bu yntemde son derece dktr. Yani sulanacak herhangi bir alana uygulanan sudan bitkiye den pay son derece dktr. Bu yntemde su

uygulama randman %20 lere kadar debilmektedir. Bu demektir ki, verilen suyun %80 inden bitki yararlanamamaktadr. Bunun yan sra eit olmayan bir su dalm sz konusudur. Bu da, arazinin baz kesimlerine gereinden fazla, baz kesimlerineyse gereinden dk su uygulanyor demektir. Dolaysyla her iki durumda da bitki geliimi olumsuz ynde etkilenmektedir. Bunun sonucunda, tuzlulama, alkalileme ve ynteminin kesinlikle hibir gerekir. Dier bir yzey sulama yntemi olan tava sulamada, alan tava ad verilen alt parsellere ayrlr. Yani, toprak setlerle snrlandrlarak tavalar oluturulur. Bu tavalarn ierisine su gllendirilmesi yaplr. Bu yntemi uygulamak iin bir n koul olarak, tava tabannn btnyle eimsiz olacak biimde tesviye edilmesi gerekir. Bu ilem yaplmazsa tava sulama yntemini de uygulamamak gerekir. Ayrca, bu yntemin uygulanabilecei koullar da olduka snrldr. Bitki asndan ele alnrsa, rnein hububatlarda ve yem bitkilerinde uygulanabilmektedir. Uygulanacak bitkinin, kk boaznn slanmasndan kaynaklanan hastalklara kar duyarl olmamas da gerekmektedir. Tava ynteminde topran kaymak tabakas balamama zelliinde olmas da gerekir. Kaymak tabakas, kil oran yksek olan ar bnyeli topraklarda sulama sonrasnda yada yalar sonrasnda topran en st katmannda, birka santimetre kalnlkta oluan bir tabakadr. Bu tabaka, topran suyunu kaybettikten sonra bzlp atlamas biiminde kendini gsterir. O halde, tava ynteminin uyguland alanlardaki topraklarn kil orannn yksek olmamas gerekir. Aksi durumda oluan kaymak tabakas bitki kk boazn skar ve bitkiye zarar verir. taban suyunun ykselmesi gibi sorunlar ortaya kltr bitkisinin sulanmasnda kullanlmamas kmaktadr. Bu yntemin modern bitkisel retimde yeri yoktur. Salma sulama

Uzun Tava sulama

yntemi, sk ekilen/dikilen, kk boaznn slanmasndan

kaynaklanan sorunlara duyarl olmayan bitkilerin sulanmasnda kullanlr. Arazi yzeyi tesviye ile btnyle eimsiz hale getirilemiyorsa ve sz edilen bitkilerin tarm yaplyorsa yzey sulama yntemlerinden uzun tava yntemi kullanlabilir. Bunun tava ynteminden fark, tavalarn daha dar, daha uzun ve tava sonunun ak olmasdr. Bu yntemde tava sonu ak olduu iin, mutlaka bir yzey drenaj sistemine gerek vardr. Yani su gllendirilmez, doal bir ekilde akan su tava sonuna kadar gider ve tavadan kan su bir yzey drenaj kanalyla mutlaka araziden uzaklatrlr. Kark sulama, sra bitkilerinin sulanmasnda uygulanr. Sra bitkileri derken sra halinde dikilen tarla bitkilerini, meyve ve sebzeler anlalmaldr. Yzey sulamann en sk kullan yntemidir. Bu yntem sayesinde, bitkinin kk boaz slanmasndan kaynaklanabilecek hastalklara duyarl olmas nem tamaz; nk bitkinin kk boaznn slanmas diye bir durum sz konusu deildir. Sralar arasna alan karklar arasnda srt sz konusu olduu ve bitkiler bu srta yerletirildii iin bitkinin kk boaz slanmaz. Bu yntemde bitki kk boaz ksmlarnn olduu yerde kaymak tabakasnn olumas diye bir sorun da yoktur. Kaymak tabakas oluursa, karklar ierisinde oluur ve bu durumda da bitkinin zarar grmesi sz konusu deildir. Yntem dahilinde deiik kark tipleri uygulanabilir. rnein sulama dorultusunda eim sz konusuysa, yani arazi tesviyesiyle sulama dorultusunda bir eimsiz koul yaratamyorsak, ak kark denen kark sonlarnn ald yntem kullanlr. Ak karklara su verili biimleri farkl olabilir: rnein, srekli olarak ayn debide su verilir ve bunlara sabit debili ak karklar denir. Bu yntemde karktan kan suyun tekrar kullanlmas gerekir. Karklardan kan suyu daha alt parsellere verme olanann oluturulmas gerekir. Bu olanak yoksa o zaman sulama verimini artrmak iin deiken debili karklar kullanlr.

10

1.1.2.2. Basnl Sulama Yntemleri Bu sistemde iki belirgin yntem vardr: Yamurlama sulama ve damla sulama. Yamurlama sulama ynteminde temel ilke, sulanacak alan zerine belirli aralklarla yamurlama balklarnn yerletirilmesidir. Su kaynaktan balklara kadar basnl borularla iletilir ve datlr. Yine basn altnda su, bu balklardan pskrtme yoluyla atmosfere verilir. Bu yntem, doal yaa benzer bir ortam oluturmak olarak da nitelendirilebilir. Atmosfere verilen su toprak yzeyine girer ve infiltrasyonla kk blgesinde depolanr. Bitki asndan baktmzda yamurlama yntemi, yapraklarn slanmasndan dolay kaynaklanan hastalklara duyarl olmayan tm bitkiler iin kullanlabilir. Ama bu duyarla sahip bitkilerde, yntemi dikkatle kullanmak, hatta mmknse hi kullanmamak gerekir. Tarla bitkileri dnlrse: Fasulye dndaki tm bitkilerin sulanmasnda yamurlama yntemi kullanlabilir. Ama sebzelerde yada meyve aalar ve bada durum daha farkldr. Sebzelerde, zellikle meyvesi yenenlerde yamurlama yntemi genellikle yaprak hastalklarna ve meyve rmelerine yol aabilir. Sebzeler konusunda genel kural olarak u sylenebilir: Yapra yenen spanak, marul gibi sebzelere yamurlama yntemi uygulanabilir. Ama domates, biber, patlcan gibi bitkilerde bu yntemin kullanlmamas gerekir. Meyve aalarndaysa bir tek muza, o da stten olmak kouluyla yamurlama yntemi uygulanabilir. Badada kesinlikle yamurlama yntemi kullanlmaz. Meyve aalar iin kullanlacak yamurlama yntemi, daha ok damla sulama yntemine benzeyen, aa alt mikro yamurlama yntemidir. Aalarn altna yerletirilen kk yamurlama balklaryla bu yntem uygulanr. Bu yolla kesinlikle yapraklar slatlmaz, hatta gerektiinde gvdeyi de slatmadan sulama yaplr. Bunun iin de kk ve al yamurlama balklar kullanlr.

11

Damla Sulama ynteminde su, sulanacak alan zerindeki bitkinin sralar boyunca, lateral boru hatlar denen ok kk apl, yumuak polietilen boru hatlar araclyla verilir. Bu boru hatlar zerinde damlatc denilen kk aralar yerletirilir. Su, kaynaktan itibaren basnl boru hatlar ile damlatclara kadar iletilir, datlr ve damlatclardan ok dk basn altnda ve ok dk debide, toprak yzeyine damla damla verilir. Su, toprak yzeyine geldii noktadan itibaren infiltrasyonla toprak ierisine girer ve buradan yerekimi ve kapiler kuvvetlerle toprak ierisinde bir slak hacim oluturur. Bitkiler de yalnzca slatlan bu hacim zerinde yetitirilir. Yani bitki kkleri, sz konusu slak hacimde geliir. Damla sulama ynteminde bitki sralar arasnda slatlmayan kuru alan kalr. Bu yntemde su uygulama randman son derece yksektir. Ancak yntemin ok nemli bir sakncas vardr. Bu da birim alan maliyetinin ok yksek olmasdr. Dolaysyla her bitkinin sulanmasnda damla yntemini ekonomik kullanmak, mmkn olmaz. Bu yntem, topraktaki nem eksikliine duyarl olan ve pazar deeri yksek bitkiler iin nerilir. rnein, sebzelerin birou, meyve aalarnn yine birou, balar ve rt altnda yetitirilen tm bitkilerin, damla yntemiyle sulanmas nerilir (Yldrm 2001). Bir damla sulama sistemi srasyla pompa birimi, kontrol birimi, ana boru hatt, manifold boru hatlar, lateral boru hatlar ve damlatclardan oluur (ekil 1.1).

12

ekil 1.1. Damla Sulama Sisteminin Unsurlar Damla sulama ynteminde her trl su kaynandan yararlanlabilir. Ancak suyun fazla miktarda kum, sediment ve yzc cisim iermemesi gerekir. Ayrca, fazla miktarda kalsiyum ve magnezyum bileikleri ile demir bileikleri ieren sular da damla sulama yntemi iin uygun deildir. Su kaynann yeteri kadar yksekte olmad koullarda, gerekli iletme basnc pompa birimi ile salanr. Su kaynann tipine bal olarak santrifj, derin kuyu yada dalg tipi pompalardan biri kullanlabilir. Damla sulamada, suyun ok iyi szldkten sonra sisteme verilmesi gerekir. Aksi durumda damlatclarn tkanmas sorunuyla karlalr. Bu ilem kontrol biriminde yaplr. Kontrol biriminde ayrca sisteme verilecek sulama suyunun basn ve miktar denetlenir ve bitki besin maddeleri sulama suyuna kartrlr. Kontrol birimi genellikle ana boru hattnn balangcna kurulur. Kontrol biriminde; hidrosiklon, kum-akl filtre tank, gbre tank, elek filtre, basn reglatr, su lm aralar, manometreler ve vanalar bulunur (ekil 1.2).

13

ekil 1.2. Kontrol Birimi Elemanlar Hidrosiklon, suda bulunabilecek kum paracklarnn sisteme girmeden nce tutulduu aratr. Hidrosiklonun kesiti ve suyun hidrosiklon ierisindeki hareketi ekil 1.3 de grlmektedir. ekilden izlenecei gibi, su hidrosiklonun st ksmndan epere doru girer ve eper boyunca bir girdap oluturarak aaya doru iner. Daha sonra aada daralan konik ksmda su ortadan yukarya doru ykselmeye zorlanr ve suyun bu ykselmesi srasnda kum paracklar ar olduundan tabanda kalr. Kumdan arnan su hidrosiklonun zerinden sisteme verilir. Tabanda biriken kum belirli aralklarla temizlenir.

14

ekil 1.3. Hidrosiklon Kum-akl filtre tanknda, sulama suyunda bulunabilecek sediment ve yzc cisimler tutulur. Tipik bir kum-akl filtre tanknn kesiti ekil 1.4 de verilmitir. Su tanka stten girer, kum ve akl katmanlarndan getikten sonra tankn altndan kar. Bu arada sediment ve yzc cisimler genellikle st kesimde tutulur. Tankn tabannda, etraf elek filtre ile sarlm delikli boru yada bir diyafram bulunur. Burada ama, tanktan su ile birlikte kumun kn engellemektir. Kum-akl filtre tanknda ayrca suyun alttan giriini ve stteki vanadan kn salayan geri ykama borusu bulunur. Bu boru araclyla, zaman zaman tankn st kesiminde biriken sediment ve yzc cisimler ykanarak tank temizlenir.

15

ekil 1.4. Kum-Filtre Tank Damla sulama sistemlerinde bitki besin maddeleri sulama suyuna kartrlarak uygulanr. Bu amala sv gbre kullanlr. Sulanacak alann byklne gre hesaplanan sv gbre miktar, kontrol birimindeki gbre tanknn ierisine konur. Gbre tank ana boruya zerinde vanalar bulunan hortumlarla iki noktadan balanr. Biri gbre tankna su girii, dieri ise su k iindir. Ana boru zerine ayrca, deinilen iki nokta arasnda basn farkll oluturmak iin bir vana daha yerletirilir. Gbre uygulanaca zaman ana boru zerindeki vana ksmen kapatlr, gbre tank giri ve k vanalar alr. Bylece, ana borudaki suyun bir ksm gbre tankna girer, sv gbre ile karr ve tekrar ana boruya dner (ekil 1.5).

16

ekil 1.5. Gbre Tank Kontrol birimine, gbre tankndan sonra elek filtre yerletirilir. Filtre genellikle silindir biimindedir (ekil 1.6). Tek yada i ie gemi iki filtreden oluabilir. D filtrenin elek numaras genellikle daha dktr. Elek filtre ile, kum-akl filtre tanknda szlemeyen sediment ve gbre tankndan gelebilecek gbre paracklar tutulur. Her sulamadan sonra elek filtreler sklr ve ykanarak temizlenir.

17

ekil 1.6. Elek Filtre Elek filtreden sonra, suyun boru hattna sabit basn altnda verilmesini salamak iin bir basn reglatr yerletirilir. Basn reglatr bazen manifold boru hatt giriine de yerletirilebilmektedir. Kontrol biriminde ayrca, kum-akl filtre tanknn giri ve k ile elek filtre kndaki basncn llmesi gerekmektedir. Bu amala, yollu bir manometreden yararlanlr. Bylelikle, basn farkllklarndan filtrelerin tkanma derecesi saptanr ve gerekli zamanlarda filtreler temizlenir.

18

1.1.3. Cihaz ve Sistemlerin Kontrol Kontroln amac kullanlan evre elemanlarna daha fazla hakim olmak ve onlar en az mdahale ile etkili bir ekilde kullanmaktr. Cihaz ve sistemlerin kontrol, ak dng veya geri beslemeli olduu gibi, uzaktan ve yakndan olabilir.

1.1.3.1. Cihaz ve Sistemlerin Yakndan kontrol

Cihazlarn ve sistemlerin kontrol zerinde gnmze kadar ok almalar yaplmtr. Teknolojik gelimelerden yararlanarak bu alandaki gelimeler her gn biraz daha hz kazanyor. Belirli bir ortam iinde, ev iyeri veya fabrikada sistemlerin ve cihazlarn salkl almas, bir otomasyon program ierisinde insan gcnn mdahalesi olmadan yerine getirilebilir. Hatta program ierisinde alp ve kapanmas belirli zamanlayc sistemlerine balanabilir. Ancak byle gelimi sistemleri program dnda devreye sokmak veya devre d brakmak iin bir kiinin yakndan mdahale etmesi gerekir. Bu ekilde mdahale yakndan kontrol kapsamndadr. Eer byle sistemlerin kontrol (ama, kapama) mesafe snr belirlemeden salanabilirse, bu cihaz ve sistemlerin kullanna bir stnlk daha eklemi olur.

1.1.3.2. Uzaktan Kumanda

Uzaktan kumanda sz konusu olunca, i l k akla gelen geleneksel olarak kullanlan TV, video gibi cihazlar olabilir. Snrl ortamda uzaktan kumanda

19

balantl veya balantsz olabilir. Ev veya iyerinde belirli mesafede bulunan cihazlarn kontrol dorudan balantl olarak bir kontrol nitesinden salanabilir. Dier ekilde nfra-red alc verici kullanarak snrl mesafede kontrol yaplabilir. Mesafe artnca ve snrl ortamn dna knca uzaktan kontrol yapabilmek iin daha etkili ve geerli yntemler gerekir. Bu mesafe ehir ii veya ehir d olunca konu daha da geni boyut kazanr.

1.1.3.3. ok Uzaktan Kontrol

Evden veya iyerinden uzak iken, gvenlik sisteminin kapal olduunu veya kapal olmas gereken stma sisteminin ak unutulduu fark edebilir ve o anda evde kimse yoktur. Uzaklk mesafesi ehir ii, ehirler aras veya daha fazla olabilir. Normalinde unutulan bu durumlara mdahale etmek iin kiinin kendisinin geri gelmesi veya problemi zebilmek iin baka birisinin grevlendirilmesi gerekir.

Gvenlik asndan, kapal veya ak unutulan cihazlar ve sistemler, kiiyi yangn ve hrszlk olaylaryla kar karya brakabilir. Bu durumlara bir kiinin bizzat mdahale etmesi enerji ve zaman kaybna neden olur. Halbuki kii ev veya i yerinden mesafe uzakl gzetmeden bir uzaktan kontrol sistemi ile kontrol etmek istedii sistem ve cihazlara ulaabilirse, sz konusu olan tehlikeler ve kayplar nlenir.

Byle uzaktan kontrol iin, Telsiz alc vericiden sz edilebilir. Bu neri belki zel durumlar iin ve belirli mesafeler iin geerli olabilir. Ama genel amal kullanm iin kiinin srekli verici aletini yannda bulundurmas gerekir. Ayrca

20

genel amal kullanmda mesafe ve maliyet sz konusu olunca, bu neri dikkate alnmaz.

Gnmzde teknolojik adan insanolunun yaam kalitesini ykseltmek iin ve daha fazla rahatlk salamak ve kulland evre elemanlarna daha fazla hakim olmas iin, her gn yeni olanaklar ve projeler sunulur. Tabi ki kii ev veya iyerinde bulunan cihaz ve sistemleri, mesafe uzakl gzetmeden istedii yerden en kolay ekilde kontrol edebilirse, bu onun iin byk kolaylk salar ve hareket zgrln artrr.

alan bir kii iyerinden kmadan nce uzaktan kontrol ile evdeki elektrikli oca veya frn altrabilir. Bylece bu cihazlarda daha nceden hazr bulunan yemek pimeye balar. Eer ev ve iyeri arasnda bilgisayar zerinden salkl bilgi alverii yaplsa ve birinden dier merkezdeki sistem ve cihazlar ister bilgisayar zerinden ister ondan bamsz yaplrsa, acil durumlarda kii iyerine gitmeden oradaki bilgilere ulaabilir veya sistemleri kontrol edebilir (ekil 1.7).

ekil 1.7. ok Uzaktan Kontrol

21

1.1.3.4. Telefon Seti ve Balantlaryla Uzaktan Kontrol

Gnmzde gelien Telekomnikasyon alar sayesinde telefon ebekesi her noktaya kadar ulamtr. Hemen hemen her yerde bir telefon cihaz bulunur. En son teknoloji kullanlarak, kk hacimli ve kullanl cep mobil telefonlar retilmitir.

nceki ksmlardaki sz edilen, ev ve iyerindeki uzaktan kontrolle ilgili problemleri azaltmak ve istenilen kolaylklar salamak iin telefon seti ve ebekelerinin zelliklerine dayanarak bir kontrol nitesinin gelitirilmesi dnlmtr. Mekan, yer ve mesafeye bal olmadan, ev ve iyerine ulamak ve oradaki cihazlarn durumunu kontrol etmek ancak telefon ebekesine dayanarak gerekletirilebilir. Byle bir kontrol iinde kii istedii yerden kontrol etmek istedii yere telefonla ular. Oradaki telefon setine paralel olarak balanm olan kontrol nitesi otomatik devreye girer. Kontrol eden kii elindeki elektronik tu takmndan verecei komutlarla, kontrol nitesine bal sistemleri kontrol eder (ekil 1.8, ve ekil 1.9) de byle bir kontrol yntemi gsterilmitir.

Kii ile kontrol ettii merkez arasndaki tek balant telefon hatt olduundan, cihazlarn ak veya kapal durumu, ses eklindeki geri besleme sinyalleri olarak kiiye ular. Telefonla cihazlarn kontrol iin gnmzden bir ka rnek verilebilir. Baz televizyon yarmalarnda, yarmac evinden yarmaya telefon tu takmn kullanarak katlabilir. Bu yarmalarda, kii tu takmn kullanarak izgi oyun kahramann ynlendirir veya elektro mekanik cihaz yardmyla televizyon stdyosundaki futbol oyununa katlarak, topu kaleye atabilir. Bu kontrol ynteminde, kiinin alaca geri besleme televizyondaki grntdr.

22

Grld gibi telefon sisteminin yaygnl, ekonomik adan byk bir avantaj saylr. Yani bu kontrol salamak iin sadece kontrol mekanndaki dzenin oluturulmas yeterli oluyor. Bunun dnda her yerde bulunan telefon alar yeni balantlarn oluturulmasn gerektirmiyor. Buda maliyetin byk lde azalmasna neden olur. Ayrca kiinin yannda herhangi bir kontrol aleti tamamas sistem avantajlarndan saylr.

ekil 1.8. Yakn Telefon Balants

23

ekil 1.9. Uzak Telefon Balants Yukarda saylan btn olanaklar ve avantajlar dikkate alndnda, bu yntemle tasarlanan uzaktan kumanda olumlu ve kullanl bulunur (Ardam, 1996).

1.1.3.5. Gsm Teknolojisi ile Uzaktan Alglamal Kontrol Sistemi Yaklam Gsm teknolojisi ile, cihaz yada cihazlarn uzaktan deiik yntemle altrlmalar mmkndr. Bunlar, 1. Cep Telefonu Gsm Modem- Plc balantl, 2. Bilgisayar Gsm Modem- Gsm Modem- Plc balantl, 3. Gelitirilen Motor Kontrol Sistemi balants iledir. Bu sistemlerin alma prensipleri aada aklanmtr. Cep Telefonu Gsm Modem Plc Balants ile oluturulan sistem, cep telefonu ile arazide kurulu bulunan Gsm Modemin aranmas ve modeme bal PLC nitesinin su pompasnn altrlmas esasna dayanr (ekil 1.10). PLC, Programlanabilen mikroilemci kontroll mantksal kumanda elemandr. Giri portlarndan alnan veriler, kullanc tarafndan yazlan bir program mant erevesinde mikroilemci tarafndan deerlendirilerek, elde edilen sonular k

24

portlarna aktarlmaktadr. PLC alma konumuna alndndan, durdurma konumuna alnncaya kadar, srekli olarak girileri denetler, deerlendirir ve ka aktarr. PLC Giri Portu: D ortamdan gelen sinyalleri PLC ierisindeki mikroilemci nin anlayabilecei sinyallere eviren nitedir. PLC k Portu: PLC ierisindeki mikroilemci nin retmi olduu sonu sinyallerini, d ortamdaki elemanlarn anlayabilecei sinyallere eviren nitedir. Sistemin durdurulmas, zamanlayclar (timer), sensrler, cep telefonundan gnderilecek mesaj yada ar ile salanabilir.

ekil 1.10. Cep Telefonu Gsm Modem Plc Balants Sistemin avantaj, birden fazla cihaz altrabilir olmasnn yan sra sadece ar ile deil ksa mesajlarla da kullanlabilir olmasdr. Dezavantaj ise maliyeti ve arazide byle pahal bir sistemin muhafaza gl olarak grlmektedir.

25

Bilgisayar Gsm Modem Gsm Modem - Plc Balants ile oluturulan sistemde ise, bilgisayara bal bulunan GSM modem ile, arazide kurulu bulunan GSM modemin aranmas ve buna bal PLC nitesinin kendisine bal su pompasn altrmas esasna dayanr. Sistemin durdurulmas ya zamanlayclar (timer) ile yada bilgisayardan ikinci bir arama ile salanr (ekil 1.11).

ekil 1.11. Bilgisayar Gsm Modem Gsm Modem - Plc Balants Sistemin avantajlar, sulama zamanlamas bilgisayar yardmyla programlanabilir (gnlk, haftalk, aylk, vs.), sisteme internet eriimi salanabilir, birden fazla cihaz altrlabilir, gemie dnk alma durum raporlar bilgisayardaki veri tabannda saklanabilir olmasdr. Dezavantajlar ise, maliyet ykseklii, kullanc iin uzmanlk gerektirmesi, pahal cihazlarn arazide muhafaza glkleridir.

26

Gelitirilen Motor Kontrol Sisteminin avantajlar, maliyetinin olduka dk olmas ve kullanmnn olduka kolay oluu, uzmanlk gerektirmemesidir (ekil 1.12).

ekil 1.12. Motor Kontrol Sistemi Balants Sistemin dezavantajlar ise, tek cihaz altrlabilmesi ve olmaydr. geri beslemenin

27

2. KAYNAK BLGS Telefonla uzaktan kontroln salanmas konusunda en basit alma telefonun zil uyar sinyaline gre olmutur. Kontrol eden kii ev veya i yerini arar, telefon hattna bal olmadan alan kontrol nitesi alan zilleri sayar saylan zillerin saysna gre bir anahtar alr ve daha nceden ayarlanm sre kadar anahtar ak tutulur. Daha sonra otomatik olarak kapanr. Bu cihazn ka zilden sonra al yapaca ayarlanabilir. Bu yntemle sadece bir cihaz kontrol edilebilir. Ayrca kontrol eden kii ilemin sonucundan bilgi alamaz (Velleman, 1995). Baka bir almada sabit iki nokta arasnda telefon hatlar zerinden kontrol salanmtr. rnein iyeri ve ev arasnda her iki merkezde uzaktan kontrol cihazlar arac devreler ile bilgisayara balanr. Kii, evden iyerindeki veya tersine iyerinden evdeki sistem ve cihazlara ulaabilir. Bilgi alverii yaplabilir. Burada sabit iki nokta arasnda komutlar bilgisayar zerinden verilir. Alnan komutlar ise yine bilgisayar zerinden sistemlere ulatrlr. Bu alma iki nokta arasndaki otomasyonu salama ve geni bilgi alverii asndan ok iyidir. Yalnz bu sisteme her yerden ulamak mmkn deildir (Wong, 1994). Dier bir almada, ev ve iyerinde otomasyonu uzaktan salamak iin bilgisayara bal yazlm ve donanm gelitirilmitir. Bu almada kii istedii yerden ev veya iyerini arayabilir. Verilen komutlar bilgisayar zerinden sistemlere ulatrlr. Bilgisayar bulunan ev veya iyerleri iin ok iyi bir almadr. Bilgisayar bulunmayan yerlerde kullanlamaz. Ayrca bir bilgisayarn maliyeti de, sisteme eklenmi olur (Koyuncu, 1995).

28

Bu almalara benzer bir aratrma, gelimi telefon sistemi olarak verilmitir. Bu sistemdeki telefon setinden iki cihazn kontrol salanabilir (Yamamato vd., 1989). Baka bir almada, mevcut telefon sistemi ele alnmtr. Bu telefon sistemine gre uzaktan kontrol olana aratrlmtr. Gelitirilen uygulama devresi ile haberleme gerekletirilmitir. Burada gelitirilen remote kontrol manuel olmasndan dolay her yerde kullanlabilir ve maliyet asndan dktr. Ayrca ilem says ykseltilebilir (Ardam, 1996). Veri toplama zaman alan ve bu esnada da hata orann arttran bir uygulamadr. Daha dk fiyatl, sonular tablolar halinde verebilen veri toplama ve analizinde tam otomasyonu salayacak bir aleti elde etme almalar sonulanm ve bu bilgisayar elde edilmitir. Bu tanabilir mikrobilgisayara eklenecek bir telefonla veya merkezi bilgisayara direk balantl hale getirilerek verilerin annda merkeze ulamas salanmaktadr. Bu sayede saatler sren veri toplama ii, ksa zamanda halledilmektedir (Gilreath, 1985). Kklendirme seralarnda, scaklk ve nem gibi evresel faktrleri bilgisayar kontroll olarak dzenleyen, internet zerinden uzaktan eriim destekli bir otomasyon gerekletirilmitir (nan, 2002). Otomasyon konusunda, mikroilemci kullanlarak da almalar yaplmtr. Mikroilemci tabanl scaklk kontrol de yaplmaktadr: Cam Seralara uygun Mekanik Bir Doal Havalandrma Projesi (Okursoy, 1993).

29

2.1. Tez'de Yaplan alma

Bu almada GSM telefon sistemi ele alnmtr. Bu telefon sistemine gre uzaktan kontrol olana aratrlmtr. Daha nceki almalar ve telefon sistemleri dikkate alnarak bir uygulama devresi gerekletirilmitir. Devre tasarlanm, devrenin almas anlatlmtr.

Yaplan uygulama devresinde, devreye bal cep telefonu arandnda rle araclyla 220 V. AC devreye bal prize gnderilmi, cep telefonunun ikinci aranmasnda prize gnderilen akm kesilmitir. Bylece prizden enerji alan sulama motorunun altrlmas ve durdurulmas baarlmtr. Altnc blmde uygulamada alnan sonular deerlendirilmi ve sistemin gelitirilmesi iin neriler sunulmutur.

30

3. MATERYAL VE METOD Be ana materyal ile allmtr. Bunlar, sistemin oluumunda uzaktan kontrol salayan titreimli cep telefonu, cep telefonu titreimini alglayan motor kontrol sistemi, elektrik motoru, PLC(RTU) nitesi ve GSM modemdir (ekil 3.1).

Cep Telefonu

Motor Kontrol Sistemi

Elektrik Motoru

RTU (Tbox)

GSM Modem ekil 3.1. Ana Materyaller

3.1. Cep Telefonu Motor kontrol sisteminde deney iin, Kenwood EM608 ET cep telefonu kullanlmtr. Titreim zellii olan btn cep telefonlar sisteme uyumludur (ekil 3.2).

31

ekil 3.2. Kenwood EM608 ET cep telefonu ekil 3.3te grld gibi, cep telefonunun titreim modlnden bir kablo ile motor kontrol sistemi ierisindeki start/stop devresine balanmtr.

ekil 3.3. Kenwood EM608 ET Cep Telefonu Balants 3.2. Motor Kontrol Sistemi Otomasyon sisteminin en nemli olan parasdr. Sulama motorunun altrlp durdurulmas, bu nite ile yaplmaktadr (ekil 3.4).

ekil 3.4. Motor Kontrol Sistemi Motor kontrol sisteminin kullanm kstlamalar ve devre analizi aada detayl olarak aklanmaktadr.

32

3.2.1. Motor Kontrol Sisteminin Zorunluluklar Kontrol sisteminin kullanlaca ortam, cep telefonu operatrnn kapsama alan ierisinde olmaldr. Cep telefonu srekli arja bal olarak tutulmaldr. Kontrol sistemi ierisindeki elektronik devre, telefona gelen ary, titreim mekanizmasnn harekete gemesi ile algladndan, nite ile kullanlacak cep telefonunda, titreim zellii bulunmaldr. Cep telefonu operatrnden ar kstlamas hizmeti alnmaldr. Bylece kontrol sistemine bal cep telefonunu sadece operatrce tanmlanan telefon yada telefonlar arayabilmelidir. Bu, sistemin kontrol d almamas iin nemlidir. Kontrol sistemine bal cep telefonu, titreim moduna ayarlanmaldr. Kontrol sistemine kesintisiz 220 V. AC enerji verilmelidir.

33

3.2.2. Start/ Stop Devresi

ekil 3.5. Start/Stop Devresi Sistemin almas, cep telefonunun titreim modlnden gelen enerji ile 12V. luk rlenin tetiklenmesi esasna dayanr. Sistem, telefonun birinci aranmasnda 220 V. AC ye yol vermekte, ikinci aranmada devreyi kesmektedir. (ekil 3.5,6).

Trafo
A

D1 1N4001

R1 2,2K

LED 2,2K

1N 4001

12V RLE 2 3

12V 220V C1 470pF 25V B R2 10K 7,5V 1,2K

16 6 5 10pF/16V

Vdd

J J-K FlipFlop 8 K 4027 4 3

Q 1 7

10K

Beyz

Kollektr T1
BC337

Emiter
1,2K 3,9K 1N4148

5,6K 12K 10pF 16V

1N4148

TTREML CEP TELEFONU

ekil 3.6. Start/Stop Devresi Ak emas

34

3.2.2.1. Start/ Stop Devresi Elemanlar ve alma Prensipleri Dijital elektronik devre elemanlar DC gerilimle almaktadrlar. Bu nedenle AC olan ebeke gerilimini DC gerilime evirme gereksinimi duyulmutur. Devrede ebeke gerilimini DC ye eviren yarm dalga dorultucu kullanlmtr (ekil 3.7).

Yarm Dalga Dorultucu: Dorultucuyu aklaman nce bir kural gz nnde bulundurmak gerekir. Bir diyottan akm geebilmesi iin anodunun katoduna gre pozitif olmas gerekmektedir.

ekil 3.7. Yarm Dalga Dorultma Devresi Dorultucunun a ve b ular arasna alternatif bir gerilim uygulandnda- t1 ve t2 zamanlar arasnda a ucu b ucuna gre pozitif, t2 ve t3 zamanlar arasnda a ucu b ucuna gre negatif olur- t1 ve t2 zamanlar arasnda a ucu b ucuna gre daha pozitif olur. a ucu pozitif olduu iin diyodun anodu da pozitif olur. b ucu negatif olaca iin c ucu yani diyodun katodu negatif olur. t1 ve t2 zamanlar arasnda diyodun anodu katoduna gre daha pozitif olaca iin diyot zerinden bir akm geer. Geen bu akm yk direnci RLnin st taraf pozitif, alt taraf negatif yapar. t2 ve t3 zamanlar arasnda a ucu b ucuna gre daha negatif olaca iin diyodun da anodu katoduna gre daha negatif olur ve diyot akm geirmez. Bunun sonucu olarak t2 ve t3 zamanlar arasnda yk direnci RL zerinde bir gerilim olumaz. Bylece alternatif akmn her pozitif blgesi geldiine yk direnci RL zerinde aadaki ekil 3.8 de gsterilen biimde bir gerilim oluur.

35

ekil 3.8. Yarm Dalga Dorultma k Sinyali Devreye ekil 3.9 deki gibi kondansatr ilave edilirse;

ekil 3.9. Kondansatrl Yarm Dalga Dorultma Devresi Diyottan akm getii zamanlarda yani t1 ve t2 zamanlar arasnda geen akm hem RL ykn besledii gibi ayn zamanda C kondansatrn doldurur. Diyottan akm gemeyen t2 ve t3 zamanlar arasnda kondansatr zerinde biriken elektrik yava yava RL yk zerinden boalr. Baka bir deile t2 ve t3 zamanlar arasnda RL ykn besleme iini kondansator stlenir. Bu ekilde devremizin kndaki dalga eklide aadaki gibi olur.

ekil 3.10. Yarm Dalga Dorultma Kondansatrl k Sinyali

36

ekil 3.10 dan da grld gibi dalga ekli DC ye ok yaklam olur. Devredeki kondansatrn deeri artrlarak dalgalanma azaltlabilir. Bu dalgalanma rnein bir ykseltete vnlama olarak duyulabilir. Kondansatr teorik olarak ok artrmak mmkndr. Fakat yksek deerli kondansatrler ok yksek akmlarla dolaca iin bunlara dayanacak diyotlar gerektirir. Bunun yerine dorulucu devrelerin klarna reglatr devreleri kullanlr. G Trafosu : ebekeden gelen 220V Alternatif Akm 12 volta dren yarm dalga dorultma devresinin ana elemandr. Elektronik devre iin gerekli kaynak gc salamaktadr. D1 : Yarm dalga dorultma eleman olarak kullanlan diyottur. Anod una(+) ucuna gelen pozitif alternanslar geirip negatif alternanslar krparak AC gerilimi DC gerilime yaklatrmaktadr. C1 : Dorultma devresinde besleyici olarak kullanlmtr. Bir nceki alternansla sonraki alternans arasn doldurarak k gerilimini olduka DC ye yaklatrmaktadr. R1: Zener devresi iin balanan seri direntir. R2 zerindeki zener diyot gerilimini sabit tutmak iin akm snrlayc olarak kullanlmtr. R2: Zener yk direncidir. Zener geriliminin sabit 7,5 voltta tutulmasn salayan akm dengeleyici direntir. Bu diren zerinde den 7,5V luk zener gerilimi J-K FlipFlop iin sabit besleme gerilimidir. Zener Diyot: paralel balanan yk direnci belirli snrlar ierisinde olduu mddete kendi gerilimini sabit tutan devre elemandr.

37

IC1(4027): J-K FlipFlop entegresidir. Bu devrede J-K ular birletirilerek her tetiklemede durum deitirmesi salanmtr. J-K FlipFlop k(Q) normal durumda dijital 0 (0V) dr. Tetikleme giriine gerilim uygulandnda durum deitirerek k dijital 1 (5V) olur. Tekrar tetikleme olursa yine durum deitirerek k dijital 0 olur. Bylece cep telefonunun birinci aranmasnda J-K FlipFlop tetikleme giriine gerilim uyguland iin, durum deitirerek k(Q) dijital 1 olur ve rlenin ekmesini salayan T1 Transistrn iletime geirir. T1 transistrnn iletime gemesiyle rlenin bobini enerjilenir. Bylece rle kontaklar yn deitirerek, anahtarlama yapar ve sulama motoruna enerji verilmesini salar. kinci aramada, yine J-K FlipFlop tetikleme giriine gerilim uyguland iin dijital 1 durumundaki k(Q) 0 olur ve T1 transistr yaltma geer. T1 transistrnn yaltma gemesiyle rle bobininin enerjisi kesildii iin rle kontaklar eski haline geri dner ve sulama motoruna enerji verilmesini salayan kontak ald iin motorun enerjisi kesilir. T1: Anahtarlama transistrdr. Beyz ucuna gerilim uygulandnda kolektr emiter ucu ksa devre olur (Kapal anahtar). Beyz ucunda gerilim olmad durumda kolektr emiter ular ak devredir (Ak anahtar). Rle: Rle, ierisinde bobin ve elik ubuk olan elektro mekanik bir paradr. Dk gerilimler ile yk kontrol yapld durumlarda kullanlr. Bilgisayar ve elektronik sistem standart olarak 5 volt ve 12 volt kullanmaktadr. Kontrol yaplacak ou cihaz 220 volt almaktadr. Bu nedenle otomasyon sistemi iinde rle kullanlmas gereklidir. Kullanlacak rlelerin gerilim ve akmlarna dikkat edilmelidir (nan,2002).

38

Bobini enerjilendiinde kontaklar yn deitiren devre elemandr. T1 transistr iletime getiinde, rle zerinden besleme gerilimi devresini tamamlar ve bobini enerjilendii iin kontaklar yn deitirir. Ak olan kontaklar kapanr, kapal olanlar alr. T1 transistr yaltma geince rle zerinden besleme gerilimi devresini tamamlayamadndan bobinin enerjisi kesilmi olur ve rle kontaklar eski haline geri dner. Sulama Motorunun besleme ucu rlenin kontaklar zerinden getii iin, rle konta kapandnda motor alr, aldnda ise durur.

3.3. Rtu (Tbox) Bu almada kullanlan PLC nitesi Techno Trade firmasnn TBOX 60 modelidir. ekil 3.11 de bu RTU nun giri/k birimleri gsterilmitir.

ekil 3.11. RTU (Tbox) Tbox 60 modelinde; adet seri port (COM1,COM2,COM3), sekiz saysal iki analog giri, saysal k bulunmaktadr.

39

GSM Modem, RTU nun COM1 portuna RS232 kablo ile balanmtr. Bu RTUdan alarm ve uyar hizmetleri alnabilir. Yerel veya uzak herhangi bir birime (cep telefonu, ar cihaz, yazc veya e-mail gibi) uyar ve alarm 16 deiik yere ve 256 deiik ekilde gnderilebilir. Alarmlar cep telefonuna mesaj olarak gnderilebilir. Bu mesaj, herhangi bir giriin durumuna, zamana, baka bir alarma veya girie bal olarak gnderilebilir. Zamana bal olarak gnderilen alarm mesajlar; rnek olarak saat 1000,1357,1628,.... eklinde olabilecei gibi deiik vardiyalarda deiik kiilere veya tatil gnlerine gre deiik kiilere eklinde de olabilir. Mesajda gnderilebilecek toplam karakter uzunluu 30 karakter ile snrldr. Mesaj ayn anda birden fazla kiiye gnderilebilecei gibi gnderilmek istenilen kiiye ulalamamas (cep telefonunun kapsama alan dnda olmas veya kapal olmas) durumun da ikinci, bu telefonuna da ulalamamas durumunda ise nc bir kiiye gnderilebilir. stendiinde alarmlar herhangi bir e-mail adresine mail olarak gnderilebilir. cep

Ayrca oluturulmu olan alarm tablosu, kronoloji ve rnekleme tablolar da e-mail ile gnderilebilir. Yine ayn anda birden fazla adrese e-mail gndermek mmkndr. RTU nitesinde bulunan web sayfasna dnyann herhangi bir yerinden gncel bir web-browser ile ulamak mmkndr. Alarmlar izlenebilir ve kabul edilebilir. Program iindeki baz deerleri de gerekletirmek mmkndr.

40

3.3.1. alma prensibi

Sahada belirli bir kontrol amacn gerekletirmek iin ladder diagram ile bilgisayarda hazrlanan kontrol program, RTU ya yklenir (ekil 3.12). COM1 portu aracl ile

ekil 3.12. RTU nun programlanmas Bu noktadan itibaren sahadaki RTU, GSM hattyla gelen kontrol isteklerine cevap vermektedir. RTU, GSM ile gnderilen SMS yi zmleyerek kontrol programnda tanmlanan ilemleri gerekletirir. Sahada oluan deerler geri dnm bilgisi olarak kullancya aktarlr.

3.3.1.1. Kontrol Program Yazm Kontrol htayacna ynelik RTU program, Techno Trade firmasnn Twinsoft yazlmnda Ladder diyagram vastas ile oluturulur. ekil 3.13 de kontrol programnn bir paras grlmektedir.

41

ekil 3.13. RTU Ladder Diyagram

42

3.3.1.2. Kontrol Programnn RTU ya Gnderilmesi Ladder diyagramnda hazrlanan kontrol program, Communication mensnden Send Program (Ctrl+F9) seenei ile RTU ierisindeki kalc hafzaya yazdrlr (ekil 3.14).

ekil 3.14. Kontrol Programnn RTU ya Gnderilmesi

43

3.4. Gsm Modem Cep telefonundan gnderilen komut SMS lerini alarak RTU ya iletir. RTU nun gnderdii, sahada oluan durum bilgilerini de SMS olarak cep telefonuna geri dndrr.

ekil 3.15. GSM Modem-RTU Balants

44

4. BULGULAR Gsm teknolojisi ile, cihaz yada cihazlarn uzaktan deiik yntemle altrlmalarnn mmkn olduu grlmtr. Bunlar, 1. Cep Telefonu Gsm Modem- Plc balantl, 2. Bilgisayar Gsm Modem- Gsm Modem- Plc balantl, 3. Gelitirilen Motor Kontrol Sistemi iledir (ekil 1.10,11,12). Gelitirilen motor kontrol sistemi ile, yaplan deneylerde sulama motorunun altrlmas ve durdurulmas baarlmtr. Tekrar deneyleri yaplm ve sistemin kararl bir biimde alt gzlenmitir. Sistemin iyiletirilmesi iin zm nerileri, altnc blmde sunulmutur.

45

5. TARTIMA ve SONU Evlerimizdeki tden buzdolabna, frndan tost makinesine kadar her trl cihaz, aydnlatma sistemleri, gvenlik sistemleri, TV, audio ve video sistemleri, medikal cihazlar yiyecek, iecek makineleri, arabalarmz, parkmetreler, bugn hayal edebildiimiz yada hayal dahi edemediimiz pek ok cihaz, uzaktan altrlabilir ve kontrol edilebilir hale gelmitir (ekil 1.7).

Tarmsal otomasyonda da Gsm teknolojisini kullanabilir, bylece ok daha akll ve verimli sistemler tasarlanabilir. Bunun sonucu olarak da tarmsal retimde, iilik, enerji, gbre vb. maliyet unsurlar drlebilir. rn kalitesi artrlabilir. Bu da, her geen gn daha da kzan dnya pazarndaki rekabet edebilirlie katkda bulunacaktr. Gelitirilen Motor Kontrol Sistemi, gnmzde geni corafi alanlar kapsayan GSM ebekesine yeni bir grev ekleyerek daha verimli duruma getirmektedir. Her zaman yanmzda tadmz cep telefonlar, birer telefon olmalarnn tesinde uzaktan kumanda arac olarak da kullanlabileceklerdir. Yeni teknolojiler ayn zamanda yeni frsatlar da getirmektedir. Bu almamn, uzaktan kontrol ve otomasyon konularna katkda bulunaca kanaatindeyim.

5.1. Sistemin yiletirilmesi in zm nerileri Araziye sensrler (nem, su seviye, basn, vb.) konularak, sistem daha akll hale getirilerek, arza halinde (su kesilmesi, borularda kaak, vb.) sistemin durmas salanabilir.

46

RTU, TCP/IP protokol ile, istenilen web sayfalarn arayc PC ye yklemekte ve online olarak verileri web sayfas eklinde kullancya iletebilir.

Web sayfalarnda sahadan gelen ve gerek zamanl olarak takip edilmek istenen analog giriler (seviye, basn, arlk vb.) vumetre veya gauge gsterim ekilleri ile gsterilebilir. Yine dijital girilerin durumlar da butonlar ile temsil edilebilir. Kullancnn gerekli ifreleri olduu durumlarda web sayfasndan sahadaki analog ve dijital deerleri deitirmesi de mmkndr. Bu tr komutlar butonlar ve saysal giri diyaloglar ile web sayfalarndan kolayca verilebilir. te yandan alarm sinyalleri bir tabloda grlebilir. Okunduklar ve iaretlendikleri taktirde ilgili alarm alnd bilgisi RTU nitesine otomatik olarak ulatrlabilir (Bilko,2004).

47

6. KAYNAKLAR Ardam, H., 1996, Ev veya yeri Otomasyonunun Uzaktan Telefon Araclyla Salanmas, Yksek Lisans Tezi, G., Elektronik-Bilgisayar Eitimi Anabilim Dal, Ankara. Bilko Bilgisayar Otomasyon ve Kontrol A.. Firmasnn stanbul. DS, 1997. Devlet Su leri Harital statistik Blteni. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, DS Genel Mdrl, APK Dairesi Bakanl, Ankara. DS, 1998. DS 'nin Tantm. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, DS Genel Mdrl, D likiler Mavirlii, Ankara, 29 s. DS, 1999. DS Teknik Ajandas: "zet Bilgiler". T.C. Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanl, DS Genel Mdrl, Ankara. DS, 1999a. Uzun Vadeli DS Stratejisi ve 2010 Eylem Plan. DS Blteni, Ek Say:451-452, Mart-Nisan 1999, Ankara, s. 53-65. Gilreath, J., 1985, Description of a Basic Program For Data Collection Using a Portable Microcomputer, American Society For Horticural Science Apr, 301 nan, S., A., 2002, Meyve Fidan oaltlmasnda Kullanlan Kklendirme Seralarnn Otomasyonu, Yksek Lisans Tezi, S.D., Bahe Bitkileri Anabilim Dal, Isparta Koyuncu, B., 1995, PC Remote Control Of Apliance By Using Telephone Lines Saudia, IEEE Transaction On Consumer Electronic. V41 N1 Feb Kulga, D., 1994. Su Kaynaklar Ynetiminde Dnyadaki Yeni Geli meler ve Trkiye deki Durum. T.C. Bayndrlk ve skan Bakanl, DS Genel Mdrl 40nc Kurulu Yl (1954-1994) Su ve Toprak Kaynaklarnn Gelitirilmesi Konferans Bildirileri, Ankara, Cilt 1, s. 93-106 rn katalou 2004,

48

Okursoy, R., 1993, Design of a Microprocessor Based Tempurature Control System. Doa-Tr. Journal of Agricultural and Forestry. Say:17. Sayfa:977-985 Tbitak, Ankara Tekinel, O., Kanber, R., zekici, B., 1992a. Water Reseources Planning and Development in Turkey. Workshop on Water Reseources: Development and Management in Mediterranean Countries. CIHEAM, IAM-B, 3-9 September1992, Adana, Turkey, p.5.1-5.16 Tekinel, O., 1999. Participatory Approach in Planning and Management of Irrigation Schemes (Turkish Experiences on Participatory Irrigation). Advanced Short Course on Integrated Rural Water Management: Agricultural Water Demands. CIHEAM, IAM-B, 20 September 2 October 1999, Adana, Turkey, p.189-217 Velleman Kit Firmasnn rn Katalou 1995, BELGUM Wong, E., 1994, Phone-Based Remote Control For Home And Office Automation Singaopor IEEE Transaction On Consumer Electronic V41 N1 FEB Yule, D., 1989, Temel Bilim Ansiklopedisi, Milliyet, stanbul, 313, 314 Yamamato, K., Shinohara, S., Yokuta, H., 1989, New Home Telephone System Using Japanese Home Bus System Standart Japan IEEE Transaction On Consumer Electronic, Vol 35 No:3 August

49

Yldrm, O., 2001. Sulamada Kullanlan Yntemler zerine Deerlendirme. Bilim ve Teknik Dergisi, Nisan Says

50

ZGEM Ad Soyad Doum Yl : Mustafa BIAKLI : 1970

Doum Yeri : Gelendost/ISPARTA Medeni Hali : Evli Eitim ve Akademik Durumu: Lise Lisans Y.Lisans Yabanc Dil : 1984-1987 Endstri Meslek Lisesi (Tesviye Blm) ISPARTA : 1987-1991 M. Teknik Eitim Fakltesi (Makine Eitimi Blm) : 2002: ngilizce SD Fen Bilimleri Enstits (Makine Eitimi Blm)

Deneyimi : 1991-1996 Teknik ve Endstri Meslek Lisesi (Tesviye ve CNC Blmleri) Teknik retmen K.MARA 1996SD Uluborlu S.Karasoy MYO r.Gr. Uluborlu/ISPARTA