GNE ENERJ L NEME DUYARLI TOPRAK SULAMA S STEM TASARIMI

aban YILMAZ*

A. Serdar YILMAZ**

Etem KKLKAYA***

*Kahramanmara St mam niversitesi, Meslek Yksek Okulu, Kahramanmara , sabanyilmaz1@hotmail.com, **Kahramanmara St mam niversitesi, Elektrik Elektronik Mh Blm, Kahramanmara asyilmaz@ksu.edu.tr, ***Sakarya niversitesi Elektrik Elektronik Mh. Blm, Adapazar , ekaya@sakarya.edu.tr

ZET
Yenilebilir enerji kaynaklar n n her alanda oldu u gibi tar msal sulama alan nda kullan lmas nemli bir gereksinimdir. zellikle Gneydo u Anadolu Blgesinde ba ta gne olmak zere tm yenilenebilir kaynaklar n kullan lmas n n nceli i vard r. Bu al mada uygulamada byk bir yarar olabilecek, gne enerjisinin sulamada kullan labilirli inin bir uygulamas gerekle tirilmi tir. Prototip olarak laboratuar ortam nda gerekle tirilen sulama sisteminin byk lekli uygulamas n n enerji tasarrufuna katk s olaca a kt r. Geli tirilen prototip ile istenilen nemi sabit olarak koruyabilecek bir sulama dzene i sa lanm t r. Topra a gml nem sensrleri ile nem bilgisinin kontrolre girildi i prototipte neme duyarl bir sulama denetimi gerekle tirilmi tir. Anahtar Kelimeler: Gne Enerjisi. Tar msal Sulama. Gne Enerjili Sulama Sistemleri

1. G R
Gne enerjisi gnmzde so utma, s tma yan nda elektrik retiminde kullan lan bir alternatif enerji kayna d r. Bu kayna n tar mdan sanayiye ve gndelik hayat n her noktas nda kullan lma imkn vard r. Elektrik retimin yayg nla t r lmas , konvansiyonel kaynaklara ba ml l azaltacakt r.[1] Canl hayat iin nemli kaynaklardan biri olan suyun tar msal sulamalarda tasarruflu ve verimli biimde kullan lmas nemli bir evre problemidir. Gnmzde tar m alanlar nda bitkilerin ihtiyac kadar ve topra a zarar vermeyecek lde sulama suyu kullan m nemli al ma konular ndand r. Fazla sulama sadece su israf na yol amamakta, ayn zamanda topraktaki tuz oran n n artarak, verimli tabakalar n erozyona u ramas na yol amaktad r. Bu amala geli tirilen pek ok denetim yntemi [2,3,4] olmakla birlikte bu al mada topra n nem oran ve slakl k kuruluk durumuna gre geli tirilmi bir sulama kontrol sistemi geli tirilmi tir. nerilen ve kk lekte modeli yap lan sulama sisteminin zellikle k rsal kesimde kullan m n n ekonomik faydalar olaca ngrlmektedir.

Geli tirilen sulama sistemine ait bir mikro prototip imal edilmi ve kk lekli uygulamas gerekle tirilmi tir. Geli tirilen sistemin gerek sulama alanlar nda da ba ar yla kullan labilece i ve hem suyun hem de elektrik enerjisinin verimli biimde kullan labilece ini ngrlmektedir. Geli tirilen mikro prototipte 10 W gcnde nominal 12 V k veren bir gne pili ile batarya nitesi kullan lm t r. Topra n nemine gre istenilen (ayarlanabilen) nem de erlerinde kal nabilmesi iin sulama fonksiyonun devreye girmesi eklinde zetlenebilir.

2. NER LEN S STEM N TARIMSAL RET ME VE ELEKTR K TKET M NE KATKISI

Kk lekli prototipi retilen sulama sistemi, byk boyutlu tar m arazileri iin kullan lmaya elveri lidir. Bu amala Kahramanmara ekonomisinde nemli yere sahip k rm z biber retiminin nerilen sistem ile yap lmas n n mali getirisi u ekilde hesaplanm t r. Kahramanmara blgesinde biber iin salma sulamada metrekareye 1033 mm su verilmelidir.

218

V. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI SEMPOZYUMU 2009 - DYARBAKIR

20000 m2 arazi iin 20663 m3 yani 20660 ton suya gereksinim duyulmaktad r. Bir retim sezonu iin ortalama 15 kez salma sulama yap lmaktad r. Ayr ca 20 dekarl k bir alan n sulanmas 30 saat srmektedir. Bu durumda bir rn dneminde 15x30 yani 450 saat sreyle su pompas n n al mas gerekecektir. Il man iklime sahip Kahramanmara ta y lda 2 hatta 3 rn al nabilmektedir. Y lda 2 rn al nd varsay l rsa, y lda 900 saat pompan n al t r lmas gerekmektedir. Tipik bir su pompas n n bir saatlik al mas nda 3 kWh l k enerji tketilmektedir. Bu durumda y ll k 900 saat iin 2700 kW l k elektrik enerjisinin

tketilmesi sz konusudur. zm olarak, elektrik enerjisinin gne panelleri ile kar land n varsay lmaktad r. Her biri 200W l k 8 adet gne panelinden olu an sistemin kurulu maksimum gc 1600 Wp olacakt r. Bu ekilde yakla k 12m2 lik bir panel alan gerekecektir. Kahramanmara ta EIE verilerine [5] gre ( ekil.1) 12 m2lik bir polikristal panel grubunda y lda 3000 kWh l k enerji retilmesi mmkn gzkmektedir. Bu durumda kurulmas gereken 1600 Wp lik panel grubu ile 20 dekarl k bir arazide y lda 3 rne kadar gerekli sulama iin enerjinin gne ten kar lanmas mmkn gzkmektedir.

ekil 1. Kahramanmara ta Y ll k Gne ten Enerji retme Kapasitesi (EIE)

3. PROTOT P SULAMA S STEM

Geli tirilen prototip, gne enerjisi paneli ve bu panelin arj etti i kur un asit ak zerinden do ru gerilimde 12 V l k enerji almaktad r. Ayr ca topra a yerle tirilen nem sensrleri ile toprakta tutulan su miktar n n anolog olarak takibi yap lmaktad r. Geli tirilen kontrol sistemi ile nem durumuna gre pompa al t r lmakta ve toprak sulanmaktad r.

stendi inde kontrol sisteminde gerekli ayarlar yap labilmektedir. Geli tirilen denetleyici sayesinde retilen rne gre topra n nem oran n sabit bir seviyede tutmak mmkn olabilmektedir. nerilen dzene in byk lekli sistemler d nlerek i leyi emas ekil.2de verilmektedir.

V. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI SEMPOZYUMU 2009 - DYARBAKIR

219

ekil 2. Geli tirilen Prototip Sulama Sisteminin leyi

emas

Geli tirilen prototip ekil.3te verilmektedir. Kk apl bir toprak paras nda mevcut bir su deposundan istenen nem durumuna gre sulama yapan bu sistemde gne panellerinden aklerin arj edilmesi s ras nda arj reglatr kullan lm t r. Sistem iin 10 Wp maksimum g veren polikristal gne paneli kullan lm t r. ekil.4de bu panelin grnts verilmi tir. ekil 5te ise depodan suyu topra a pompalayan pompa grlmektedir. Sisteme ait elektrik kayna n n emas ekil 6da verilmektedir. arj reglatr de i ken panel ak mlar n ve gerilimlerini dzenleyerek akye uygun arj ak m sa lamakta ve ayn zamanda akden beslenen yke sabit gerilim ve ak m vermektedir.

ekil 3. Prototip Sistemin Genel Grn

220

V. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI SEMPOZYUMU 2009 - DYARBAKIR

Geli tirilen sistemdeki kontrol i lemleri iin ekil.7de verilen devre tasarlanm t r. Bu devre tipik bir bitki suyu lme devresidir. Toprakta su oran n , nem sensr ile alg layan bir devredir.

ekil 4. Polikristal Gne Paneli

ekil 6. Prototipin Elektrik emas

ekil 5. Depodan Su Pompalayan Motor

ekil 7. Toprak Su Seviyesi len Devre emas

V. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI SEMPOZYUMU 2009 - DYARBAKIR

221

4. GEL T R LEN SULAMA S STEM N N STNLKLER

Klasik sistemlerde yani elektrik ebekesinin kylere, uzak arazilere ta narak gerek ayd nlatma gerekse sulama iin kullan ld durumlarda en ba ta elektrik enerjisinin nakil problemi ve maliyetleri ortaya kmaktad r. Bu blgelere enerji nakli iin bir orta gerilim ebekesinden ilave trafo ile nakil yap lmaktad r. Bu durumda hem ebeke maliyetleri hem de hat kay plar artmaktad r. Gnmzde zellikle k rsal kesimde bunun neticesi olarak gerilim d klkleri ve kesintiler s ka meydana gelmektedir. Yani k rsal kesimde maliyeti yksek ama kalitesi d k elektrik enerjisi sa lanmas problemi kar m za kmaktad r. Geli tirilen sistem ile ba ta sulama olmak zere her alanda kullan lan elektrik enerjisinin yerinde retimin daha yararl ve ucuz olaca ngrlmektedir. Akdeniz ve Gneydo u Anadolu gibi y ll k gne lilik oranlar n n ok yksek oldu u blgelerde ba ta tar msal sulama olmak zere ayd nlatma ve di er amalar iin gerekli elektrik enerjisinin gne ten kar lanmas nerilmektedir. Gne enerjisi sistemlerde ilk kurulum maliyeti d nda bir maliyet yoktur. Bu tr tesislerin kendini birka y lda amorti edebilece i tahmin edilmektedir.

Bu ayn zamanda uzak kylerde kalitesiz elektrik enerjisi kullan m n da nleyecektir. Elektrik enerjisinin uzak noktalara orta gerilim veya alak gerilim hatlar ile da t lmas n n getirdi i gerilim d kl , kesintiler ve hatlarda meydana gelecek kopma, direklerin devrilmesi gibi sorunlar olmak zere pek ok sorunun stesinden gelinecektir. Daha ucuz elektrik enerjisi kullan m sa lanacakt r. lke ekonomisine katk s n n olaca tart lmayacak bir sonutur.

6. KAYNAKLAR
[1] Do an, I, Gne Enerjisi Uygulamalar , Bile im Yay nevi, [2] Geno lu, MT, Cebeci M, ve Gne , M, Gne Enerjisi le al an PLC Kontroll Su Pompas Sistem Tasar m , 3e ELECTROTECH, 94, 90-96, Mart, 2002 [3] Geno lu, MT., Gne Enerjisi le al an Su Pompalama Sistemleri, 3e ELECTROTECH, 134, 94-97, A ustos, 2005 [4] Geno lu, MT., Gne Enerjisi le al an Su Pompalama Sistemleri/2, 3e ELECTROTECH, 137,102-106 , Kas m, 2005 [5] Elektrik leri Etd daresi, (http://www.eie.gov.tr) , giri tarihi 14/04/2009.

5. SONULAR VE NER LER

Bu al mada gerekle tirilen kk apl sulama sisteminde yenilenebilir enerjinin uygulanabilirli i ve bu prototip in byk boyutlu sulama sistemlerinde kullan ld nda ekonomiye ve tar ma nemli katk lar sa layaca vurgulanm t r. Kurulumu ve kullan lan devrelerin ok zor olmad bu sistemde laboratuar artlar nda yap lan denemelerde ayarlanan nem de erine gre depodan pompa ile ekilen suyun israf edilmeden kullan ld anla lmaktad r. Gne enerjisinden elde edilen elektrik enerjisinin ba ta tar msal sulama tesisleri olmak zere ehir merkezlerinden uzak yerle im birimlerinde di er elektrik tketimlerinde kullan laca nerilmektedir. en Gnmzde da t m irketlerinin kar la t nemli problem olan kay p ve kaaklar n nlenmesi iin gne enerjisi ile yerinde retimin te vik edilmesi gerekmektedir.

222

V. YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI SEMPOZYUMU 2009 - DYARBAKIR