10 Adımda Sonuç Odaklı İzleme Ve Değerlendirme Sistemi

Kalknma Uygulayclar iin El Kitab
Sonu Odakl zleme Deerlendirme Sistemi

ve
On Admda
DNYA BANKASI Kresel HIV/AIDS Program ve Operasyonlar Deerlendirme Dairesi ISBN: 978-975-19-4782-6 Dnya Bankas Ofisi Uur Mumcu Cad. 88, Kat 2, 06700 Gaziosmanpaa, Ankara Tel: (+90-312) 459-8300 Faks: (+90-312) 446-2442 www.web.worldbank.org e-posta: turkeywebfdbk@worldbank.org
On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Ankara: Dnya Bankas, 2010.
EVR Can MEK HAZIRLIK ve BASKI Fersa Matbaaclk Ltd. ti. Ostim 36. Sk. 5/C-D Yenimahalle/ANKARA Tel: 0.312.386 17 00 www.fersaofset.com BASKI YER, TARH Ankara, 2010.
Kalknma Uygulayclar iin El Kitab
Sonu Odakl zleme Deerlendirme Sistemi

Jody Zall Kusek Ray C. Rist
On Admda ve
DNYA BANKASI
DEVLET PLANLAMA TEKLATI

Resmi olmayan eviridir. eliki olduu durumda ingilizce asl geerlidir. Kitabn orjinali Dnya Bankas yayn olarak baslmtr.
indekiler
Trke nsz ........................................................................................... xi nsz ........................................................................................................ xiii Yazarlar Hakknda ................................................................................. xvi Giri
Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma .......................... 1

Blm I
Kamu Sektr Ynetiminde Yeni Zorluklar ......................................... 2

Uluslararas ve D Giriimler ve Deiimi Salayan Kuvvetler ................. 3 Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejisi Yaklam .......................................... 8 Giriimler ve Deiimi Salayan Kuvvetler ............................................ 10
Blm 2
Etkili Bir Kamu Ynetimi Arac Olarak Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme ......................................................... 11
zleme ve Deerlendirme nedir, neleri kapsar?.......................................... 12 Geleneksel Uygulamaya Dayal ve Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemlerinin Temel zellikleri .................................. 15 Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme iin Farkl Uygulamalar ............ 17 Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi naasnda Karlalan Politik ve Teknik Zorluklar ............................................... 20 Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurmak iin 10 Adml Modele Giri .......................................................................... 23 Nereden Balamal: Devletin Tamam, Tek Bir Kademe veya Karma Yaklam ...................................................................................... 25
Blm 3
Gelimi ve Gelimekte Olan lkelerde zleme ve Deerlendirme Deneyimleri ................................................................. 27

Gelimi lkelerde ve OECD lkelerinde zleme ve Deerlendirme Deneyimleri ................................................................... 27 Gelimekte Olan lkelerin Kar Karya Olduklar zel zleme ve Deerlendirme Zorluklar ...................................................... 32 Gelimekte Olan lkelerde zleme ve Deerlendirme Deneyimleri ........ 36
Ksm 1
Adm 1: Hazrllk Deerlendirmesinin Yrtlmesi.............................. 39

Blm 1
Neden Hazrllk Deerlendirmesi Yapmal? ................................................... 40
vi
indekiler
Blm 2
Hazrllk Deerlendirmesi: Sekiz Kilit Soru.................................................... 43

Blm 3
Gelimekte Olan lkelerde Hazrllk Deerlendirmesi: Banglade, Msr ve Romanya ................................................................ 49

Blm 4
karlan Dersler ................................................................................................ 49

Ksm 2
Adm 2: zlenecek ve Deerlendirilecek Neticeler Konusunda Hemfikir Olunmas ............................................................... 56

Neticelerin nemi ............................................................................................. 56 zlenecek ve Deerlendirilecek Neticelerin Seiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ........................................................ 57 Ana Paydalar Srece Dahil Eden Katlmc ve stiari Yaklamn nemi ................................................................................... 58 Neticelerin Belirlenmesi ve zerinde Hemfikir Olunmas Sreci ........... 59 rnekler ve Muhtemel Yaklamlar ............................................................ 61
Ksm 3
Adm 3: Neticeleri zlemek iin Kilit Performans Gstergelerinin Seimi .............................................................................. 65

Gstergelere Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sisteminin Tm Dzeylerinde Gerek Duyulmaktadr ......................... 66 Neticelerin Netice Gstergelerine Dntrlmesi .................................. 66 yi Performans Gstergelerinin zellikleri ................................................ 68 Vekil/Temsili Gstergelerin Kullanm ....................................................... 70 nceden Tasarlanm Gstergeleri Kullanmann Artlar ve Eksileri ..... 72 Gstergelerin Oluturulmas ....................................................................... 74 Gstergelerin Belirlenmesi: Gelimekte Olan lkelerin Deneyimleri ..... 75
Ksm 4
Adm 4: Referans Noktalarnn Belirlenmesi ve Gstergelerle lgili Veri Toplanmas ......................................................... 80

Gstergelerlerle lgili Referans Verilerinin Oluturulmas ....................... 81 Referans Bilgilerinin Toplanmas ................................................................ 82 Gstergeler in Veri Kaynaklarnn Saptanmas....................................... 83 Veri Toplama Yntemlerinin Tasarm ve Kyaslamas ............................. 84 Pilot Uygulamalar Yrtmenin nemi ...................................................... 86 Veri Toplama: Gelimekte Olan lkelerden ki rnek ............................. 89
Ksm 5
Adm 5: lerlemenin PlanlanmasSonulara Dair Hedeflerin Seimi ....................................................................................... 90

Hedeflerin Tanm ......................................................................................... 90 Performans Gstergesi Hedefleri Seilirken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar .................................................................................... 91 Kalknma Konularyla lgili Hedef rnekleri ............................................. 93 Performansa Dayal erevenin Tamam ................................................... 94
indekiler
vii
Ksm 6
Adm 6: Sonular iin zleme Yapmak ...................................................... 96

1. Fasl
nemli zleme Trleri ve Dzeyleri .................................................... 98
Uygulamann zlenmesiyle Sonularn zlenmesi Arasndaki Balantlar ...........................................................................101
2. Fasl
zleme Sistemi Kurmann Kilit lkeleri..............................................103
Sonulara Ortaklk Yoluyla Ulalmas......................................................105 Her Sonu Odakl zleme Sisteminin htiyac Olan Hususlar ................106 Veri Kalitesi geni: Gvenilirlik, Geerlilik ve Zamanndalk ..............108 Performans Verilerinin Analizi ..................................................................111 Veri Toplama Aralarnn ve Usullerinin ntestlerinin Yaplmas ........112
Ksm 7
Adm 7: zleme ve Deerlendirmenin Dsi - Sonu Odakl Ynetim Sisteminin Desteklenmesi in Deerlendirme Bilgisinin Kullanlmas.............................................................................113
Deerlendirmenin Kullanm .....................................................................115 Deerlendirmenin Zamanlamas ..............................................................118 Deerlendirme Trleri ................................................................................121 Kalite Deerlendirmelerinin zellikleri ...................................................126 Politika, Program ve Proje Dzeylerinde Deerlendirme rnekleri......................................................................128
Ksm 8
Adm 8: Bulgularn Rapor Edilmesi ........................................................129
zleme ve Deerlendirme Bulgularnn Kullanm ...................................130 Hedef Kitlenin Tannmas ve Hedeflenmesi ............................................130 Performans Verilerinin Ak ve Anlalr Biimde Sunumu ...................132 zleme ve Deerlendirme Sistemi Performansa Dair Kt Haberler Verirse Ne Olur? ....................................................................136
Ksm 9
Adm 9: Bulgularn Kullanm .................................................................138
Performans Bulgularnn Kullanm ..........................................................138 Bulgularn Kullanmnn Douraca Ek Faydalar: Geri Bildirim, Bilgi ve renme ...................................................................................140 Bilgi Paylam Stratejileri ...........................................................................146
Ksm 10
Adm 10: zleme ve Deerlendirme Sisteminin Kurum inde Srdrlebilirlii ...........................................................................151
zleme ve Deerlendirme Sisteminin Srdrlebilirlii in Alt Kritik Bileen ..................................................................................152 zleme ve Deerlendirme Sistemlerinin Srdrlebilirliinin Temininde Teviklerin ve Engelleyici Faktrlerin nemi ................155 Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sisteminin Srdrlebilirliini Teminde Karlalabilecek Engeller ..................155
viii
indekiler
zleme ve Deerlendirme Sistemlerinin ve Bilginin Dorulanmas ve Deerlendirilmesi ....................................................160 zleme ve Deerlendirmenin Devletler ve Kurumlarda Olumlu Kltrel Deiimi Harekete Geirmesi..................................160 Son Uyarlar .................................................................................................160
Ksm 11
Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sisteminin Sizin ve Kurumunuz in Faydal Olmasnn Salanmas ..................................162
Neden Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme? .....................................162 Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemleri Nasl Oluturulur? ...........................................................................................164 zet ..............................................................................................................170
Ekler I-VI .................................................................................................173
Ek I .............................................................................................................174 Ek II ...........................................................................................................178 Ek III ..........................................................................................................200 Ek IV ..........................................................................................................204 Ek V ...........................................................................................................211 Ek VI ..........................................................................................................223 Notlar .......................................................................................................230 Kaynaklar ................................................................................................231 Faydal nternet Siteleri ......................................................................235 Ek Kaynaklar ..........................................................................................236
Kutular
i.i i.ii i.iii. i.iv i.v i.vi i.vii i.viii i.ix i.x 1.1 1.2 1.3
Binyl Kalknma Hedefleri .......................................................................... 4 Binyl Kalknma Hedefleri, Ama ve Gsterge rnekleri ........................ 5 Uluslararas effaflk rgt (Transparency International) ................... 6 Sonular lmenin Gc......................................................................... 11 Uygulamaya Dayal zleme ve Sonu Odakl zlemenin Temel zellikleri ........................................................................................ 17 Avustralyann Devletin Tm Kurumlarn Kapsayan Modeli .............. 29 Fransa: Geride Kalmasna Ramen Devlet Reformunda Artk Tam Yol lerlemeye Balamtr ...................................................... 30 Kore Cumhuriyeti: zleme ve Deerlendirme Yolunda Kaydedilen nemli Aamalar................................................................... 31 Malezya: Netice Odakl Bteleme, Ulus Kurma ve Kresel Rekabet Edebilirlik ...................................................................... 36 Uganda ve Yoksulluu Azaltma-zleme ve Deerlendirme Yolunda Hzl lerleme .............................................................................. 37 Banglade rnei-Sfrdan Balamak ...................................................... 50 Msr rnei-zleme ve Deerlendirme Dorultusunda Yava ve Sistematik Admlar ............................................................................... 51 Romanya rnei-zleme ve Deerlendirme Yolunda lerlemek iin baz Frsatlar Mevcuttur .................................................................... 52
indekiler
ix
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 4.1 4.2 5.1 6.1 6.2 7.1 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5
Gsterge Amazlar ................................................................................... 71 Afrika Blgesinin Temel Refah Gstergeleri .......................................... 76 Sri Lankann Ulusal Deerlendirme Politikas....................................... 77 Arnavutlukun Yllk Eylem Plan ....................................................... 78 Program ve Proje Dzeyindeki Sonu Gstergeleri: Sulama Sektrnden Bir rnek ............................................................... 79 Netice: iftilerin Yerel Pazarlara Artan Katlm................................... 79 Arnavutlukun Veri Toplama Kapasitesini Glendirme Stratejisi ....... 88 Lbnan: IMF Veri Sistemine Katlm....................................................... 89 Kalknma Hedeflerine rnekler............................................................... 94 Meksikadaki Sonularn zlenmesi iin Yaplan almalar................101 Brezilyada Sonularn zlenmesi iin Yaplan almalar ....................102 Deerlendirme Hangi Konularda Bilgi Salar? .....................................117 Sonu Bulgularnn On Ayr Kullanm .................................................139 New Yorkta Su Orann Takip Etmek ve Azaltmak iin Performans Verilerinin Kullanm .........................................................141 A.B.D. alma Bakanl-Eksiksiz ve ler Durumda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemine Sahip Kurum rnei .................142 Alman Yardm Kurumlarnda Deerlendirmeye Dayal renme iin Gerekli Koullarn yiletirilecei Sinyalleri...................................144 retmenin nndeki Engeller ............................................................145 renme, Bilgi Oluturma ve Performans Bulgularnn Daha Fazla Kullanm iin Tevikler ................................................................146 Sonu Bilgilerinin Kullanmna Etken ve Edilgen Yaklamlar ...........147 Kanada Hkmetinin Parlamentoya Sunduu Performans Raporlar ...................................................................................................149 Birleik Krallktaki Vatanda Haklar Belgeleri ....................................155 1993 Tarihli A.B.D. Hkmet Performans ve Sonular Yasas ..........156 renmeye Ynelik Katlmc zleme ve Deerlendirme iin Personel Teviklerinin Kontrol Listesi ..................................................158 renmeye Ynelik Katlmc zleme ve Deerlendirmeyi Engelleyen Faktrlerin Kontrol Listesi..................................................158 Deerlendirme Kltr ve birliine Dayal Ortaklklar Kurumlarn Kapasitelerini Gelitirmelerine Yardmc Olur ................161 Sonu Odakl zleme ve Deerlendirmenin Tamamlayc Rolleri ......... 14 Referans Bilgilerinin Oluturulmas ........................................................ 82 Veri Toplama Balca Yntemlerin Karlatrlmas .............................. 87 Neticeleri Raporlama Format: Gerekleen Neticelere Kar Hedefler ..........................................................................................133 Betimleyici Veriler iin rnek Raporlama Tablosu ..............................135 Deerlendirme Kapasitesinin Gelitirilmesi ve Kurumsallatrma-Kolombiya, in ve Endonezyada Ele Alnan nemli Konular ....................................................................157 Ulusal Kalknma Nihai Amacna rnek Model ...................................... 18 Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sisteminin Tasarm, Kurulumu ve Srdrlebilir Kullanm iin 10 Adm ............................ 25
Tablolar
i.i 4.1 4.2 8.1 8.2 10.1
ekiller
i.i i.ii
indekiler
1.1 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 3.1 3.2 3.3 4.1 4.2 4.3 5.1 5.2 5.3 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 6.10 6.11 6.12 6.13 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 8.1 8.2 9.1 10.1
Hazrllk Deerlendirmesi........................................................................ 39 zlenecek ve Deerlendirilecek Neticeler Konusunda Hemfikir Olmak ......................................................................................... 56 Sonu Tanmlarnn Gelitirilmesi ........................................................... 60 Belirlenen Sorunlar veya Konulardan Elde Edilen Tketilen Sonular ................................................................................... 62 Netice Tanmlar Nasl Oluturulmamaldr? ......................................... 63 Bir Politika Alan iin Belirlenmesi .......................................................... 64 Sonular zlemeye Ynelik Kilit Gstergelerin Seimi .......................... 65 Bir Politika Alan iin Netice Gstergeleri Kmesinin Gelitirilmesi .............................................................................................. 68 nerilen Gstergelerin Deerlendirilmesi iin Kontrol Listesi ............ 71 Gstergelere likin Referans Verileri u An Hangi Noktadayz? ...... 80 Bir Politika Alan iin Referans Verilerinin Gelitirilmesi ..................... 81 Veri Toplama Yntemleri .......................................................................... 85 lerlemenin Planlanmas Hedeflerinin Seimi...................................... 90 stenen Sonu Dzeylerinin Saptanmas iin Performans Hedeflerinin Seilmesi Gerekmektedir ................................................... 91 Bir Politika Alan iin Hedeflerin Gelitirilmesi ..................................... 95 Sonularn zlenmesi ................................................................................. 96 rnek Gant emas ................................................................................... 97 Sonu Odakl zleme ................................................................................. 99 Sonu zleme rnekleri ..........................................................................100 Uygulama zleme ve Sonu zleme arasndaki Balantlar ..................103 Uygulama zlemenin Sonu zlemeye Balanmas...............................104 Sonulara Ortaklklar Vastasyla Ulamak ...........................................106 Her zleme Sistemi Aadakilere htiya Duyar ..................................107 Nitelikli Performans Verilerinin Toplanmasnda Temel Kriterler ......109 Veri Kalitesi geni: Gvenilirlik ...........................................................109 Veri Kalitesi geni: Geerlilik ...............................................................110 Veri Kalitesi geni: Zamanllk.............................................................110 Sonu Verilerinin Analizi ........................................................................111 Deerlendirmelerin Rol ........................................................................113 Performans Sapmalarn Aklamak iin Deerlendirmenin Kullanm .................................................................118 Tasarmn ve Uygulamann Neticeler zerindeki Etkileri Belirlemek iin Deerlendirmenin Kullanm .......................................119 Yedi Farkl Deerlendirme ......................................................................121 Kaliteli Deerlendirmelerin zellikleri .................................................126 Deerlendirme rnekleri .......................................................................128 Bulgularn Rapor Edilmesi......................................................................129 Grafiksel Mkemmeliyetin lkeleri ........................................................137 Bulgularn Kullanm ...............................................................................138 zleme ve Deerlendirme Sisteminin Kurum inde Srdrlebilirlii......................................................................................151
Trke nsz
Son yllarda; hesap verebilirlik, effaflk, daha iyi ynetiim ve taleplere daha hzl ve etkin cevap verme konularnda kamu kesimine i ve d paydalar tarafndan yneltilen talepler, kresellemenin de etkisiyle btn lkelerde olduu gibi lkemizde de her geen gn daha da artmaktadr. Gelimi ve gelimekte olan lkelerde kamu kesimini daha hesap verebilir ve effaf hale getirmek ve kamunun somut sonular retmesini salamak iin plan, program ve projelerin hazrlama aamasndan balayarak Sonu Odakl Ynetim teknikleri yaygn olarak kullanlmaktadr. Bir ynetim arac olan Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme, kamu kesiminin baar seviyesi hakknda ok nemli bilgiler salamakta, programlarn ve projelerin sonularn raporlayarak kamu kesiminin kredibilitesinin artmasna ve kamuoyunun gvenini kazanmasna katkda bulunmaktadr. lkemizde, 5018 sayl Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanununun yrrle girmesi ile uygulanmaya balanan ok yll bteleme, kurumsal stratejik planlama, performans esasl bteleme ve i kontrol ve denetim fonksiyonlar ile sonu odakl ynetime doru sistemli bir yneli balamtr. Dnya Bankas ve Trk Hkmeti tarafndan ortaklaa yrtlen Kamu Harcama Analizi ve Mali Ynetim Program (Programmatic Public Expenditure Review and Financial Management Study) kapsamnda evirisi yaplan bu almann, kamu kurulularna Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi kurma konusunda nemli katklar salayacana inanyoruz. almann tm kullanclara yararl olmasn dileriz. Devlet Planlama Tekilat Mstearl Ankara, Nisan 2010
xi
nsz
Srdrlebilir sosyo-ekonomik kalknmaya ulamada etkili bir devletin varl esastr. Kresellemeyle birlikte dnya genelindeki hkmetler ve kurulular zerindeki basklar artmakta, iyi ynetiim; hesap verebilirlik ve effaflk; kalknma etkililiinin artrlmas ve somut sonularn ortaya konmas ynnde i ve d paydalarn taleplerine daha fazla duyarl olmalar beklenmektedir. Performansn iyiletirilmesi hususuna nem veren paydalar arasnda hkmetler, parlamentolar, zel sektr, STKlar, sivil toplum, uluslararas kurulular ve donrler bulunmaktadr. Daha fazla hesap verebilirlik ve gerek sonulara olan talepteki arta bal olarak politikalarn, programlarn ve projelerin daha gelimi sonu odakl izleme ve deerlendirme srelerine tabi tutulmalarna ihtiya vardr. zleme ve deerlendirme; devletlerin ve kurulularn sonulara ulama noktasnda kullanabilecekleri gl bir kamu ynetimi aracdr. Devletler nasl ki mali ve beeri kaynaklara ve de hesap verebilirlik sistemlerine ihtiya duyuyorlarsa, iyi performans geri bildirim sistemlerine de ayn ekilde ihtiya duymaktadrlar. zleme ve deerlendirme alannda yaanan evrim neticesinde, uygulamaya dayal geleneksel yaklamdan uzaklalarak sonu odakl yeni bir yaklama gei ortaya kmtr. Bu yeni yaklam ne olmu yanisorusuna cevap vermeye yardmc olmaktadr. Bir baka ifadeyle, hkmetler ve kurulular bir program veya politikay baaryla uygulam olabilirler ancak acaba gerekten de istenilen sonular retebildiler mi? Hkmetler ve kurulular paydalarna verdikleri szleri gerekten de yerine getirebildiler mi? rnein; salk alannda sadece belli programlar uygulayarak, baarl bir uygulamann halk salnda gerek iyiletirmelere denk olduunu varsaymak yeterli deildir. Neticelerin ve etkilerin de incelenmesi gerekir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin uygulamaya konmas nihai amalarn zaman iinde gerekletirilip gerekletirilmediini ve de nasl gerekletirildiini deerlendirebilme noktalarnda karar alclar bir adm ileri tayacaktr. Szkonusu sistemler ok nemli olan ne
xiii
xiv
nsz
olmu yani sorusunun cevaplanmasna yardmc olacak, paydalarn sonular grme ynnde artan taleplerine karlk verilmesini salayacaktr. Bu el kitab esasen sonular elde etme ynetimi zorluuyla kar karya olan yetkililer iin kaleme alnmtr. Bilhassa gelimekte olan lkelerin, izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmasnda, amalar gereken birok engel mevcuttur. Ancak, ilerleyen sayfalarda da grlecei zere, sonu odakl izleme ve deerlendirme hem gelimi hem de gelimekte olan lkeler iin srekli gelitirilmekte olan bir sre niteliindedir. Gemi rneklerin iaret ettii zere szkonusu sistemlerin hakkyla uygulanmalar halinde sisteme srekli geri bildirim ak salanmakta ve bu sayede arzulanan sonulara ulama noktasnda politika yapclara yol gsterecek bir destek salanabilmektedir. Gelimi lkelerdeki ve uluslararas kurululardaki sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin halihazrda yrrlkte olduu deneyimli program yneticileri ilgili kurumlarnn performanslarn kavrayabilmek iin bu yaklam kullanmaktadrlar. Bu el kitab, tek bana, kamu sektrnde sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin nasl tasarlanaca ve yaplandrlaca konusunda bir rehber olarak kullanlabilir. Ayn zamanda, Dnya Bankas tarafndan gelitirilen Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sisteminin Tasarm ve Kurulumu: Kamu Sektr Ynetimi iin Bir Ara isimli altayla balantl olarak da kullanlabilir. El kitabnn amac sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin kurumunuzdaki planlama, tasarm ve uygulama aamalarnda sizlere yardmc olmaktr. yi kamu ynetiminin desteklenmesinde sonu odakl izleme ve deerlendirmenin nasl deerli bir ara olduunu da ayrca gsterecektir. El kitab kapsaml nitelikte on adml bir modele odaklanmaktadr ve sz konusu model sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin tasarm ve kurulumunda sizlere rehberlik salamak suretiyle yardmc olacaktr. Bu admlar bir Hazrllk Deerlendirmesi ile balamaktadr ve de izleme ve deerlendirme sisteminizin tasarm, ynetim ve en nemlisi srdrlebilirlik boyutlarnda sizlere destek salayacaktr. El kitabnda sz konusu admlar ayrntlaryla tanmlanacak, admlarn gerekletirilmesi iin gerekli grevler anlatlacak ve srete sizlere yardmc olacak aralar anlatlacaktr. Eklerde bulunan ek materyallere de nem vermenizde fayda var zira bu materyaller kendi sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminizi olutururken el kitabnda anlatlan stratejiyi daha iyi anlamanza yardmc olabilecek niteliktedirler.
nsz
xv
Hollanda Dileri Bakanlnn Politika ve Operasyonlar Denetim Dairesine, bilhassa Rob D. Van den Berg ve Hans Slota, ncelikle kranlarmz sunmak isteriz. Saladklar mali destek vastasyla (Dnya Bankasndaki bir Hollanda Trust Fonu kanalyla) ve entellektel tevikleriyle bu giriimin birincil destekileri oldular. Bu el kitabnn amacna ulamas esasen sergiledikleri kararllk ve vizyon sayesinde gereklemitir. El kitabnn hazrlanmasnda emei geen Dr. Barbara Balaja da zel olarak teekkrlerimizi sunmak isteriz. Analitik bak as, dikkatli eletirileri ve hi esirgemedii destei bizler iin son derece deerliydi. Srece katlm bu el kitabn nemli oranda glendirdi. Dnya Bankasndan aada isimleri verilen meslekdalarmza da gr ve eletirileri iin teekkrlerimizi sunmak isteriz: Osvaldo Feinstein ve Laura Rawlings. Jonathan Breaul ve Frans Leeuwe de yapc deerlendirmeleri iin teekkr ederiz. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin oluturulmas zaman alan bir sretir. Bu ynde ilerlerken birok sorun ortaya kabilir, ancak yolculuun kendisi ve sonular tm bu skntlara deecektir. Jody Zall Kusek Ray C. Rist Washington, D.C
Yazarlar Hakknda
Jody Zall Kusek Dnya Bankas Afrika Blgesi Sonu izleme ve Deerlendirme Koordinatrdr. Hem Bankann hem de ye organizasyonlarn zleme ve Deerlendirme kapasitelerinin gelitirilmesi iin izlenecek stratejiler konusunda tavsiyeler retmektedir. Bundan nce, Dnya Bankasnda, Banka apnda sonu odakl izleme ve deerlendirme alanndaki giriimlerin gelitirilmesi konusunda, Kdemli Deerlendirme Uzman olarak almtr. Dnya Bankasnda almaya balamadan nce, Jody Zall Kusek, Amerika Enerji Sekreterlii leri ve Ana Ynetimi Danmanl Amerika Performans Planlamas Direktr olarak almtr. Daha nce, Eski Amerika Bakan Clinton iin Doal Kaynaklar Ynetimi Performans Gzden Geirmesini ynetmitir. Ulusal izleme ve deerlendirme sistemlerinin gelitirilmesini desteklemek zerine, Arnavutluk, Msr, Krgz Cumhuriyeti, Mozambik, Romanya ve Zambiyada almtr. Yakn bir zamanda yoksulluk izleme sistemi gelitirilmesi ve ynetimi alannda 10 makalesi yaynlamtr ve ayn zamanda bir Amerikan Hkmeti bilgi ve eitim dergisinin editr kurulunda almaktadr. Ray C. Rist Dnya Bankas Operasyon Deerlendirme Blmnde Kdemli Deerlendirme Uzman olarak almaktadr. Bunda nce Bankada Deerlendirme Danman ve Dnya Bankas Enstitsnn Deerlendirme ve Burslar Blm Bakan olarak almtr. 1996da Bankada almaya balamadan nce, 15 yl Amerikan Devletinde Yrtme ve Yasama Organlarnda eitli grevlerde bulunmutur. retim grevlisi olarak Johns Hopkins niversitesi, Cornell niversitesi ve George Washington niversitesinde almtr. Dr. Rist 1976 ve 1977de Berlin, Almanyadaki Max Planck Enstitsnde Kdemli Fulbright Akademi yesi olarak bulunmutur. 24 kitabn yazarln ya da editrln yapmtr, 125 makale yazmtr ve 60dan fazla lkede konferans vermitir. Dr. Rist dokuz profesyonel derginin editr kurulunda yer almaktadr ve deerlendirme ve ynetiim konusunda aratrma ibirlii yapan uluslararas bir alma grunun bakandr.
xvi
Giri
Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma
Yakn gemite devletin rolnde gerekleen deiim ve evrime paralel olarak srdrlebilir sosyoekonomik kalknmann hayata geirilmesinde iyi ynetiimin nemi artk aka grlmektedir. Devletler; kresel ekonominin talepleri, yeni bilgi ve teknolojiler ve daha fazla katlmclk ve demokrasi arlar karsnda, hi olmad kadar, zorlanmaktadr. Dnya genelindeki hkmetler ve kurulular, kamu ynetimi alannda iyiletirme ve reformla ilgili i ve d talepler ve basklarla boumaktadr. Szkonusu talepler; aralarnda ok tarafl kalknma kurumlarnn, donr hkmetlerin, parlamentolarn, zel sektrn, STKlarn, sivil toplumun ve medyann da bulunduu; farkl kaynaklardan gelmektedir. Daha fazla hesap verebilirlik ve effaflk, d yardmlar karlnda kalknma programlarnn etkililiinin artrlmas ya da verilen politik vaatlerin neticesinde gerek sonularn elde edilmesi gibi hususlarda yaplan bu arlar karsnda hkmetlerin ve kurulularn i ve d paydalara daha duyarl yaklamalar ve somut sonular ortaya koyabilmeleri gerekmektedir. Devletin mlkiyet haklar, yol ve temel salk ve eitim hizmetleri gibi asli kamu hizmetlerini dahi sunmada yetersiz kald bir ok gelimekte olan lkede hkmetlerin daha etkili olmalar ynndeki haykr ve talepler kriz boyutuna varmtr (Dnya Bankas 1997, s. 2). Ksacas, hkmet performans kavram artk kresel bir olgu haline gelmitir. Gl bir kamu ynetimi arac olan sonu odakl izleme ve deerlendirme politika yapclara ve karar alclara, eldeki proje, program ve politikalarn kaydettikleri ilerlemeyi takip etme ve etkilerini ortaya koyma noktalarnda yardmc olmak iin de kullanlabilir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme, uygulama odakl geleneksel izleme ve deerlendirmeden farkldr ve girdiler ve ktlara yaplan vurgunun tesine geerek netice ve etki boyutlarna daha fazla odaklanmaktadr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulumu ve srdrlebilirlii kolay bir sre deildir. Bunu yapmak iin srekli taahht, zaman, aba ve kaynaa ve de uygulayc kurumlarda srece
yi bir devlet yaps lks deil, kalknma iin hayati bir gerekliliktir.
(Dnya Bankas 1997, s. 15)
On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi
inanan nclere ihtiya vardr. Tm bu ihtiyalara ramen sistemi kurma ve srdrebilme yine de baarlabilir. Szkonusu sistemlerin kurulum aamalarnda, gelimi ve gelimekte olan lkelerde, almas gereken bir ok politik, kurumsal ve teknik glkle karlalacaktr. Sistem kurulumu ve srdrlebilirliin temini teknik bir sreten ziyade ncelikle politik bir sre iermektedir. Bu sistemlerin kurulmas iin tek bir doru yoktur ve de bir ok lke ve kurulu, genelde iyi kamu ynetimi uygulamalar ve zelde izleme ve deerlendirme uygulamalar bakmndan, farkl aamalarda olacaktr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin zerinde srekli allmas gereken yaplar olduu unutulmamaldr. Gelimi lkeler, bilhassa Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD) lkeleri, izleme ve deerlendirme alannda 20 yl akn deneyime sahiptir. Bir ok gelimekte olan lke ise bu kilit neme sahip kamu ynetimi aracn henz kullanmaya balamtr. Gelimi lkelerin deneyimleri yol gsterici niteliktedir ve gelimekte olan lkeler iin nemli dersler salayabilir. Gelimi lkeler sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerini uygulamak iin farkl balang noktalar semitir. Bu yaklamlar arasnda tm devlet kurumlarnda uygulamann balatlmas, bir kademe zelinde uygulamalarn gelitirilmesi ve karma yaklamlar saylabilir. Bu tercihler gelimekte olan lkelere de uygulanabilir. Gelimekte olan lkeler asndan bakldnda, ne olmu yani sorusuna cevap araylarnda bir dizi zgn zorlukla kar karya olduklar grlmektedir. Ne olmu yani: Devletin faaliyetlerinin sonular ve etkileri nelerdir? Kitabn girii blmden olumaktadr. lk olarak; kamu sektr ynetiminde yeni zorluklara, yani hkmetlerin ve kurulularn sonu odakl ynetim hususunda kar karya olduklar bir ok i ve d baskya, odaklanlmaktadr. kinci olarak; izleme ve deerlendirme sisteminin sonular takip etme ve gsterme noktalarnda bir kamu ynetimi arac olarak nasl kullanlabilecei incelenmektedir. Son olarak ise gelimi lkelerdeki izleme ve deerlendirme deneyimleri belgelenmekte ve gelimekte olan lkelerin kar karya olduu zel zorluklara deinilmektedir. BLM 1 Kamu Sektr Ynetiminde Yeni Zorluklar eitli i ve d kuvvetlerin hkmetleri ve kurulular paydalarna kar daha fazla hesap verebilir hale getirme noktasnda birlemeleri neticesinde kamu sektr ynetiminde kresel bir kkl deiim yaanmaktadr. Hkmetler, artan oranda, sonular kantlaryla ortaya koymaya arlmaktadr. Paydalar, artk, sadece organizasyonel faaliyetler ve ktlarla ilgilenmemekte; asl sonulara, hi olmad
Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma
kadar, nem vermektedir. Uygulanan politikalar, programlar ve projeler istenen sonular ve rnleri ortaya kartt m? Doru yolda olduumuzu nasl bilebiliriz? Bizi bekleyen sorunlarn varlndan nasl haberdar olabiliriz? Bu sorunlar ilerleyen dnemdeki herhangi bir noktada nasl dzeltebiliriz? lerlemeyi nasl lebiliriz? Baary, baarszlktan nasl ayrt edebiliriz? te, i ve d paydalar tarafndan dile getirilen endieler ve sorular bu konulara odaklanmaktadr ve dnya genelinde hkmetler bu sorular ele almak ve cevaplayabilmek iin aba sarfetmektedir. Uluslararas ve D Giriimler ve Deiimi Salayan Kuvvetler Artan sayda uluslararas giriim ve g hkmetlere, reformlara ve her eyin tesinde sonulara ynelik kamu ynetim sistemleri benimseme hususunda, bask uygulamakta ve tevik etmektedir. Szkonusu giriimler arasnda aadakiler de yer almaktadr: Binyl Kalknma Hedefleri (MDG) Ar Borlu Yoksul lkeler Giriimi (HIPC) Uluslararas Kalknma Ajans (IDA) fonlar Dnya Ticaret rgt (WTO) yelii Avrupa Birlii (EU) genileme ve katlm sreleri Avrupa Birlii Yapsal Fonlar Uluslararas effaflk rgt (Transparency International).
OECD lkelerindeki ve gelimi lkelerdeki 25 yl akn deneyimden karlan kamu ynetimi derslerinden biri de devlette hesap verebilirliin artrlmasnn devletin tm ileyiini gelitirecei gereidir. Bu husus gelimekte olan dnya iin de geerlidir.
Binyl Kalknma Hedefleri, yoksulluun azaltlmas ve yaam standartlarnn iyiletirilmesi amacyla sonu odakl bir yaklamn benimsenmesi iin hayata geirilmi olan en iddial kresel giriimler arasnda yer almaktadr. Bu balamda sekiz adet kapsaml binyl kalknma hedefi (kutu i.i), Birlemi Milletler yesi 189 lke ve bir ok uluslararas kurulu tarafndan 2000 ylnda kabul edilmitir. Bu hedefler uluslararas topluluk iin gerek gelimi gerekse gelimekte olan lkeler 2015 ylna kadar gerekletirilmesi gereken bir dizi amac iermektedir.1 Bu yeni kalknma gndemi yardm amal salanan finansmann sonularnn llmesi gerekliliini vurgulamaktadr. Kalknma giriimleri bir fark ve etki yaratabiliyor mu? Devletler ilerleme kaydettiklerini ve bu amalara ulatklarn nasl anlayabilir? Baary baarszlktan ya da ilerlemeyi gerilemeden nasl ayrt edebilirler? Engelleri ve manialar nasl saptayabilirler? Dahas, en basit dzeyde, nihai amalarna ulamak iin ne kadar yol katetmeleri gerektiiyle ilgili olarak balang ve referans noktalarn biliyorlar m? Binyl Kalknma Hedefleri sonu odakl bir izleme ve deerlendirmenin baz unsurlarn barndrmaktadr. rnein; Binyl Kalknma Hedefleri kapsamndaki hedefler ilerlemeyi lmek iin
Kutu i.i
Binyl Kalknma Hedefleri

1. Ar yoksulluu ve al ortadan kaldrmak 2. Herkes iin evrensel ilkretim salamak 3. Toplumsal cinsiyet eitliini tevik etmek ve kadnn glendirilmesini salamak 4. ocuk lmlerini azaltmak 5. Anne saln iyiletirmek 6. HIV/AIDS, stma ve dier hastalklarla mcadele 7. evresel srdrlebilirlii salamak 8. Kalknma iin kresel ortaklk kurmak.
Kaynak: Birlemi Milletler
Binyl Kalknma Hedefleri sonulara odaklanmay sembolize etmektedir... Yeni kalknma paradigmas sonulara, ortakla, egdme ve hesap verebilirlie vurgu yapmaktadr... Sonulara ynelik alma; iyiletirilen politikalarn yurt iinde sahiplenilmesi; hkmetler, zel sektr ve sivil toplum arasnda ortaklklar ve kalknma sektrleriyle temalar arasndaki etkileimin nemini tanyan uzun vadeli ve btncl yaklam kombinasyonu, bu paradigmann temel niteliidir.
kullanlabilecek bir dizi gstergeye dntrlmtr. Kutu i.iide bu amalarn bir dizi hedef ve gsterge eklinde nasl ifadelendirildiine dair rneklerden bir tanesi bulunmaktadr. Daha genel ifade etmek gerekirse, lke ve donr kurulu dzeyinde kapsaml sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmas ve srdrlebilirliinin temini Binyl Kalknma Hedeflerinin gerekletirilme dzeyini lme ve izlemede kilit rol oynayacaktr. 2002 ylnda Monterrey, Meksikada dzenlenen konferansta Binyl Kalknma Hedeflerine hangi yollarla ulalaca konusu zel olarak ele alnmtr. Bu konferansta uluslararas bir uzlama biimlenmitir. Buna gre gelimi lkeler; gelimekte olan lkelerin daha iyi ynetiim, reform politikalar ve kalknma etkililii ve sonularna daha fazla odaklanmalarna bal olarak sunduklar yardm artracaktr.
Binyl Kalknma Hedefleri uluslararas deerlendirme camias iin de zel zorluklar iermektedir. Artk yeni bir deerlendirme mimarisine gerek duyulduu aikardr. lke dzeyinin tesinde sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmas iin bir temel atlmas gerekmektedir. lkelerin bu sistemleri; BM kurumlar, ok tarafl ve ikili donr kurulular, sivil toplum ve benzeri yaplarla uluslararas dzeyde uyumlu hale getirilmeli ve egdm salanmaldr. zleme ve (Picciotto 2002, s. 3) deerlendirmenin geliiminde almas gereken bir sonraki zorluk bu olacaktr. Bir ok lkenin, bilhassa gelimekte olan lkelerin, artk uluslararas giriimler, kurulular ve bloklarn bir paras haline gelerek arzu edilen sosyoekonomik, politik ve gvenlik alanndaki faydalardan yararlanmak iin rekabet etmesi gerekmektedir. Kukusuz bu pazarlk srecinin bir ksm belirli gereklere, koullara ve amalara - izleme ve deerlendirme
Kutu i.ii
Binyl Kalknma Hedefleri, Ama ve Gsterge rnekleri

Hedef: Ar Yoksulluu ve Al Ortadan Kaldrmak
Ama l. Gsterge 1. Gsterge 2. Gsterge 3. Ama 2. Gsterge 4. Gsterge 5.
1990 ve 2015 yllar arasnda gnde bir dolarn altnda geinen insanlarn orann yarya indirmek Gnlk geliri bir dolarn altnda olan nfusun oran Yoksulluk a oran (insidans x yoksulluk younluu) En yoksul yzde 20lik nfusun toplam tketimden ald pay 1990 ve 2015 yllar arasnda alk eken insanlarn orann yarya indirmek Be ya altndaki ocuklar arasnda dk arlkl ocuk oran Asgari besleyici enerji tketiminin altnda kalan nfusun oran
Kaynak: Birlemi Milletler 2003.
dahil olmak zere - bal kalmay iermektedir. Bu devletler kresel camiann bir paras olmak istiyorlarsa kendilerini daha fazla denetlemeye amal, paydalarna kar daha effaf ve hesap verebilir olmaldrlar. Bu balamda, sonulara ynelik ynetim anlayn benimsemeleri gerekmektedir. Uluslararas effaflk rgt (TI) hesap verebilirlii hedefleyen hareketin ncln stlenmitir. Aada uluslararas kurululara ve bloklara katlm ve de yelik ve dahiliyetin getirdii faydalardan yararlanabilmek iin ortaya konmu olan uluslararas giriimlere ve artlara dair rnekler yer almaktadr. Bu giriimler kamuda hesap verebilirlik ve kanta dayal sonular konularnda kresel bir g oluturmutur: Ar Borlu Yoksul lkeler Giriimi. Bu giriimin kuruluu 1996 ylnda Dnya Bankas ve Uluslararas Para Fonu (IMF) tarafndan teklif edilmitir. Ar Borlu Yoksul lkeler Giriimi (HIPC), dnyann en yoksul ve en ar borlu lkelerinin d borlarn azaltmak iin hayata geirilmi olan ilk kapsaml yaklamdr. HIPC, ayn zamanda, yoksulluun azaltlmas, zel sektr nderliinde bymenin tevik edilmesi ve bir lkenin sosyal gstergelerinin iyiletirilmesi srelerini de desteklemeyi amalamaktadr. Bor yknn azaltlmas iin bir art olarak - Binyl Kalknma Hedeflerine benzer biimde - alc lkeler reform abalar ve yoksulluun azaltlmasnda kaydedilen ilerleme noktalarnda izleme, deerlendirme ve raporlama yapmaldr. rnein; Uganda izleme ve
Kutu i.iii
Uluslararas effaflk rgt (Transparency International)

Uluslararas effaflk rgt sadece yolsuzluklarn engellenmesi iin alan tek uluslararas kurulutur (TI 1997). Uluslararas effaflk rgtnn (TI) yllk Yolsuzluk Alglama Endeksi - kamu yetkilileri arasndaki alglanan yolsuzluk dzeyine gre 102 lkeyi sralamaktadr - dnya medyas tarafndan bu alanda en nde gelen endeks olarak anlmaktadr. TInn Rvet deyenler Endeksi, nde gelen ihracat lkeleri rvet eilimlerine gre sralamaktadr. TI politik olarak tarafszdr ve yolsuzlukla mcadele misyonunu ulusal dzeyde yrtmek zere 88 lkede birimi bulunmaktadr. Bu birimler yolsuzluk konularnda ve yolsuzluun kalknma zerindeki olumsuz etkileri hakknda kamuoyunda farkndalk yaratlmasna yardmc olmaktadr. Yolsuzluk iyi ynetimi zayflatmakta; kamu politikalarn temelden bozmakta; kaynaklarn yanl tahsis edilmesine neden olmakta; zel sektre ve zel sektrn geliimine zarar vermekte ve bilhassa yoksulllar etkilemektedir (TI 2002). TI yolsuzlukla mcadele iin blgesel uluslararas kurumlarla ve aktrlerle koalisyonlar oluturmaktadr. Ulusal dzeyde ise TI devletin sistem btnln glendirmek maksadyla tm toplumsal gruplar arasnda koalisyonlar kurmaktadr. TI, ayn zamanda, ok uluslu irketler dzeyinde de performansn izlenmesi konusunda etki yaratmaktadr. Uluslararas effaflk rgtnn ykselii irketlerin sosyal sorumluluk anlamnda birok lkedeki imajlarn iyiletirme ihtiyacnn farkna vardklar bir dneme denk gelmitir. Bu durum rgtn desteklenmesine ve kresel yolsuzlukla mcadele savanda nemli bir oyuncu haline gelmesine neden olmutur (Crawford 2003, s. 1). Kapsaml uluslararas eriimi ve medyayla yakn ilikileri sayesinde TI devletlere ve ok uluslu irketlere, daha fazla hesap verebilirlik ve paydalar iin daha somut sonular retme konularnda bask uygulayan bir dier nemli kresel g haline gelmitir.
Kaynak: TI 1997, 2002.
deerlendirme alannda kaydettii ilerleme neticesinde ileri dzey HIPC bor erteleme srecine katlma hak kazanmtr. Ancak, baka rneklerde, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmas ve srekliliini teminde yaanan kapasite yetersizlikleri, HIPCe katlan lkeler iin sorun tekil etmitir. Bu lkelere rnek olarak Arnavutluk, Madagaskar ve Tanzanya gsterilebilir. Uluslararas Kalknma Ajans (IDA) fonlar. IDA 13 yenileme mzakereleri neticesinde o tarihe kadar gerekleen en byk donr katks salanmtr (yaklak 23 milyar$). Bu yardm erevesinde 39 donr taraf, dnyann en yoksul 79 lkesine salayacaklar destei belirli sonulara dayandrmtr. Bata salk, eitim ve zel sektrn gelitirilmesi olmak zere eitli alanlarda belirlenen amalara doru elde edilen sonular takip edebilmek maksadyla net sonu gstergeleri oluturulmutur.
IDAnn uygulad Performansa Dayal Kaynak Tahsisat sistemi sayesinde donr kaynaklarnn iyi politikalar ve kurumlara sahip lkelere, bir baka deyile iyi ynetiime, ynlendirilmesi salanmtr. Performans ve donr kaynaklarnn tahsisat arasnda daha sk balantlar oluturulmutur. Yaplan deerlendirmeler ve neticede gerekleen kaynak tahsisatlar lkelerle kurulan diyaloun btnleik bir paras haline gelmektedir. IDA 13 kapsamnda, ayrca, balatlan bir giriimle kalknma sonular odakl lme, izleme ve ynetim srelerini ieren kapsaml bir sistem de kurulmutur. Szkonusu sistem mevcut giriimlerle balantldr ve IDAdan bor alan lkelerin Ulusal Yoksulluu Azaltma Strateji Belgeleri erevesinde kurduklar lme sistemleriyle ve de Binyl Kalknma Hedefleri dorultusunda yaptklar almalarla uyumludur. Bu yaklamn yaygn kabul grmesi ve donr camias tarafndan gerekletirilen dier eylemlerle egdml yrtlebilmesi iin de almalar devam etmektedir (IDA 2002). Dnya Ticaret rgt yelii. Kresellemeyle birlikte ortaya kan oyunun yeni kurallar beraberinde baka basklar da getirmitir. Ticaret engellerinin azaltlmas iin artan talepler, finansal sermaye ve zel sektrn istikrarl yatrm ortam talepleri, hukukun stnl ve bir lkeye yatrm yapmadan nce mlkiyet ve patent haklarnn gvence altna alnmas bu kapsamda deerlendirilebilir. Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamasnn (GATT) halefi olan Dnya Ticaret rgt bu srelere rnek tekil etmektedir. 1995 ylnda kurulan rgt, uluslararas ticaretin serbest akn kolaylatrmaktadr. rgtn 147 yesi vardr ve 26 lkeyle de yelik mzakereleri srdrlmektedir. Dnya Ticaret rgt yelerinin drtte nden fazlas gelimekte olan veya az gelimi lkelerdir. ye lkelerin uymalar gereken belirli kurallar mevcuttur. Aada verilen kurallar erevesinde ye lkelerin uygulamalar, izleme ve deerlendirmeye tabi tutulur: Mtekabiliyet ve eit muamele, ticaret ve yasal rejimlerde effaflk, ticaret engellerinin azaltlmas, fikri ve snai haklar mevzuatnn uygulanmas ve evrenin korunmas taahhd. Avrupa Birlii genileme sreci. Avrupa Birlii (EU) gemite 5 ayr genileme sreci yaam, ye says 6dan 25e ulamtr. Avrupa Birlii (AB), dier lkelerle de AB yelii iin katlm mzakereleri srdrmektedir ve srdrmeye devam edecektir. yelie talip olan lkelerin katlm iin temel kriteri yerine getirmesi gerekmektedir: istikrarl ve demokratik kurumlar ve insan haklar ve aznlk haklarnn gvence altna alnmas; AB ierisindeki
rekabeti basklarla baa kabilecek kapasiteye sahip faal bir piyasa ekonomisinin varl; ve siyasi, ekonomik ve parasal birlikle alakal yelik ykmllklerini yerine getirebilme. Bu balamda; Avrupa Birlii aday lkelerin AB mevzuatn benimseme, uygulama ve kullanma noktalarnda kaydettikleri ilerlemeyi izlemektedir. Ulusal sanayilerin de AB normlarn ve standartlarn karlamas gerekmektedir. AB Yapsal Fonlar. AB Yapsal Fonlar, AB ye devletlerinin daha az gelimi blgelerinin sosyo-ekonomik kalknmas desteklemek amacyla kullanlmtr. AB ierisinde daha fazla sosyo-ekonomik uyumu tesis etmek maksadyla yapsal fonlar kullanlm, mali kaynaklar daha yoksul blgelere yeniden datlmtr. Bu kaynaklardan istifade eden blgelere izleme ve deerlendirme sreleri kurmalar art koulmutur. AB genileme sreci devam ettike, Yapsal Fonlarn kapsam da yeni yelerdeki daha az gelimi blgeleri de iine alacak biimde geniletilecek, bylece bu blgelerin de deerlendirme sistemine girmeleri salanacaktr. Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejisi Yaklam ok Tarafl Kalknma Bankalar (MDB), srdrlebilir kalknma ve yoksulluu azaltma stratejileri ve yaklamlar gelitirmitir. Bu giriimler, ayn zamanda, nihai amalar belirleme, gstergelerin seimi ve bu nihai amalar dorultusunda kaydedilen ilerlemenin izleme ve deerlendirilmesi srelerini de iermektedir. Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejileri. Ar Borlu Yoksul lkeler Giriimi de Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejileriyle balantldr. 1999 ylnda uluslararas kalknma camias tarafndan Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejilerinin ayrcalkl kredilendirme ve bor yknn azaltlmas sreleri iin temel tekil etmesi kararlatrlmtr. Yoksulluu Azaltma Strateji Belgeleri bir lkenin bymeyi salama ve yoksulluu azaltmak iin kullanaca makroekonomik, yapsal ve sosyal politika ve programlar ve de bunlarla balantl d finansman ihtiyalarn tanmlamaktadr. Strateji Belgeleri hkmetler tarafndan, sivil toplumu ve kalknma ortaklarn da ieren katlmc bir srele hazrlanmaktadr. . . (Dnya Bankas2003b). Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejileri yllk bir dnem iin belirlenen ve zerinde mutabk kalnm olan kalknma amalaryla balantl olmaldr. Bu kalknma amalar bir politika matrisine ve bal llebilir gstergelere ve de ilerlemeyi lmek iin kullanlacak bir izleme ve deerlendirme sistemine dayanmaldr. Daha belirgin biimde ifade etmek gerekirse; Yoksulluu Azaltma Strateji Belgesi, (parasal ve parasal olmayan yoksulluu
azaltma sonular) iin orta ve uzun vadeli amalar tanmlamak, ilerleme gstergeleri oluturmak ve yllk ve orta vadeli hedefler koymak iin yrtlen bir almadr. Gstergeler ve hedefler, yoksulluk konusunda yaplan deerlendirmelerle ve kurumsal izleme kapasitesiyle uyumlu olmaldr. Strateji Belgesi, ayn zamanda, o lkenin izleme ve deerlendirme sistemlerinin de bir deerlendirmesini ierecektir. . . (Dnya Bankas 2003b). Dolaysyla, Ar Borlu Yoksul lkeler Giriiminin yesi olmak iin abalayan lkeler, llebilir sonularn izlenmesi, deerlendirilmesi ve gerekletirilmesine dayal bir hesap verebilirlik ve effaflk srecini taahht etmek zorundadr. Kapsaml Kalknma erevesi (CDF). Kapsaml Kalknma erevesi drt temel ilkeden olumaktadr: uzun vadeli ve btnsel bir kalknma erevesi; sonulara ynelim; uygulayc lkenin sreci sahiplenmesi; ve uygulayc lke nderliinde ortaklk tesisi. CDF ve Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejileri birbirlerini karlkl olarak desteklemektedir ve her ikisi de sonular karsnda hesap verebilirlie vurgu yapmaktadr. CDFnin kabul edilmesi ve uygulanmas - sistematik, uzun vadeli (genellikle 10 yl) ve tm paydalar dahil eden bir kalknma yaklam - payda katlmnn ve ekonomik ve kalknma alanlarndaki ilerlemenin izlenmesi ve deerlendirilmesi iin de bask yaratmtr. CDF, bir lkenin ulusal kalknma stratejisinde orta ve uzun vadeli yoksulluu azaltma hedeflerinin aka resmedilmesini ierir. lerlemeyi lmede kullanlacak gstergeler de bu resmin bir parasdr ve bylece politikalarn iyi tasarlanmas, etkin biimde uygulanmas ve gereince izlenmesi temin edilmi olur. rnein; STKlar gibi srece dahil olmu paydalar, Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejisi ve Ulusal Kalknma Plan erevesinde kendi performanslarn izlemek iin yol arayndadr. Ulusal Kalknma Plan artk bir ok lkede uygulanmakta, bu yaklamn, referans noktalar belirleme ve kalknma sonularn lmede deerli bilgiler salayaca umulmaktadr. rnein; Krgz Cumhuriyetinde sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi gelitirmek iin Ulusal Kalknma Plan temel tekil etmitir. CDFnin yakn zamanda yrtlen deerlendirme almalarnda u bulguya ulalmtr: Programdan yararlanan lkelerin, sahiplenecekleri izleme ve deerlendirme sistemlerini nasl kurabilecekleri hususunda daha fazla aratrma ve deneyim paylamna ihtiyalar vardr . . . (Dnya Bankas 2003a, s. 4).
10
Giriimler ve Deiimi Salayan Kuvvetler Hkmetler; i paydalardan gelen reform arlaryla da yzyzedir. Bu talepler, rnein, hesap verebilirlik ve effaflk, eit ve hakkaniyetli kamu politikalar ve de somut mal ve hizmet sunumunun zamannda ve etkili gerekletirilmesi alanlarnda ortaya kmaktadr. Bu alanlardaki basklar devlet yetkililerinden, parlamentodan, muhalefet partilerinden, program yneticilerinden ve personelinden, vatandalardan, i dnyasndan STKlardan ve medyadan gelebilir. Sorumluluklarn paylalmas ve yerinden ynetim, serbestletirme (dereglasyon), ticariletirme ve zelletirme. Bir ok lkede yukarda bahsi geen reformlara ynelim neticesinde blgesel ve yerel hkmetler dzeyinde izleme ve deerlendirmeye olan ihtiya artmtr. Gemite devlet tarafndan sunulan ve artk hkmet d hizmet salayclar (STKlar, zel sektr ve sivil toplum gruplar gibi) tarafndan stlenilen baz kamusal hizmetler iin de izleme ihtiyac artmtr. Bu giriimler hayata geirildii mddete deiik devlet ve hkmet d yap kademelerinde ve de yeni payda gruplar arasnda performans izleme ve deerlendirmeye olan ihtiya da varln koruyacaktr. rnein; Kolombiya, ili ve Endonezya, mali yerinden ynetim srelerinden gemekte, deerlendirme imkanlarn yerel dzeye kadar yerletirebilmenin yollarn aratrmaktadr. Kamu mallarnn ve hizmetlerinin sunumunda baz devletler rollerinde klmeye gitmektedir; ancak yine de devletin, politika ve programlarnn - uygulayc kim olursa olsun - etkilerini izleme ve deerlendirmeye ihtiyac vardr. Devlet bykl ve kaynaklarndaki deiimler. Devletlerin klmeleri ve reformdan gemeleri ynnde bir ok i bask mevcuttur. Yaanan btesel kstlardan tr devletler zorlu tercihler ve dnleme yapmak durumunda kalmakta, snrl kaynaklar en iyi ekilde nasl kullanabileceklerine karar vermeye abalamaktadr. Daha azyla daha fazla i yapma - ve sonular yine de ortaya koyabilme - ynndeki basklar artmtr. Devletler, artk, performanslarn kantlayabilmek adna sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri kurma ve srdrlebilir klma ihtiyacnn ayrdndadr. ok sayda ulusal, ok tarafl ve uluslararas g; giriim ve paydalar daha fazla hesap verebilir olma ve effaflk ve sonular kantlayabilme noktalarnda devletlere ar yapmaktadr. Eer gelimekte olan lkeler kreselleme trenini yakalamak ve nimetlerinden yararlanmak
11
istiyorlarsa belirli artlara, standartlara ve amalara uymalar gerekecektir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi, ite bu noktada, performanslarn lme ve istenen amalar dorultusunda kaydedilen ilerlemeyi takip etmeleri iin etkili bir kamu ynetimi arac niteliindedir. BLM 2 Etkili Bir Kamu Ynetimi Arac Olarak Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Bu blmde performans lmenin (kutu i.iv) gc, izleme ve deerlendirmenin tarihesi ve tanmlar, yakn zamanda ortaya kan sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri ile geleneksel uygulamaya dayal izleme ve deerlendirme sistemleri arasndaki farklar ve izleme ve deerlendirmenin tamamlayc rolleri incelenecektir. Bu blmde, ayrca, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemine dair farkl uygulamalar ortaya konacaktr. Sonu odakl bir izleme ve deerlendirme sisteminin inaasnda karlalan teknik, organizasyonel ve bilhassa politik zorluklar da ele alnacaktr. Son olarak, bu tarz sistemlerin belirli bir lkede tasarm, inaas ve srdrlebilirliiyle alakal on adml modelleme konusuna giri yaplacaktr. Performansn llmesi byk bir g yaratmaktadr. Eski Msrda, 5000 yl nce, hububat ve hayvanclk retimindeki ktlar izlenmekteydi. Bu adan yaklaldnda izleme ve deerlendirme kesinlikle yeni bir olgu deildir. Modern devlet yaplar da geride kalan yllarda geleneksel izleme ve deerlendirme almalarna girimitir. Bu almalardaki ama gelirleri ve giderleri, personel dzeylerini, kaynaklar, program ve proje faaliyetlerini ve mal ve hizmet retimini belirli bir zaman srecinde takip etmek olmutur.
Kutu i.iv
Sonular lmenin Gc
Eer sonular lmezseniz, baaryla baarszl ayrt edemezsiniz. Baary gremezseniz, dllendiremezsiniz. Eer baary dllendirmiyorsanz, muhtemelen baarszl dllendiriyorsunuzdur. Eer baary gremezseniz, ondan ders karamazsnz. Eer baarszl farketmiyorsanz, dzeltemezsiniz. Sonular kantlayabildiinizde, kamuoyu desteini kazanrsnz.
Kaynak: Osborne & Gaeblerden uyarlanmtr 1992.
12
Devletlerin, ynetim aralarnn bir paras olarak, ok farkl izleme sistemleri mevcuttur. Her devletin insan kaynaklar sistemleri, mali sistemler ve hesap verebilirlik sistemlerinden oluan ayakl yapya ihtiyac vardr. Bir dier nemli ihtiyalar ise iyi geri bildirim sistemleridir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi, esasen, zel amal bir kamu ynetimi aracdr ve devletler tarafndan sonular lmek ve deerlendirmek, akabinde elde edilen bilgilerle devam eden ynetim ve karar alma srelerini beslemek iin kullanlabilir. zleme ve Deerlendirme nedir, neleri kapsar? Ne olmu yani sorusuna verilecek inandrc cevaplar paydalarn hesap verebilirlik konusundaki kayglarna yant veren, belirlenen hedeflere ve nihai amalara ulama noktasnda kaydedilen ilerleme hakknda kamu sektr idarecilerine bilgi veren ve srecin ortasnda gerek grlen her trl politika, program veya proje dzeltmeleri iin maddi kant sunabilen niteliktedir. zleme ve deerlendirme sisteminin kurulmas yukarda bahsi geen ayakl ynetiim yapsna drdnc aya ekleyecektir. Devlet sistemlerinde gemite eksik olan husus devletin eylemlerine dair sonular hakknda geri bildirim bileeninin olmamasyd. te bu yzden izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmas karar alclar iin yeni ve nemli bir kamu ynetimi aracnn kullanlmas anlamna gelmektedir. OECDnin (2002a) izleme ve deerlendirme tanm aadaki ekildedir: zleme; belirli gstergeler zerinden sistematik veri toplayarak, devam etmekte olan bir kalknma mdahalesinin idarecilerine ve paydalarna, ilerlemenin boyutu ve amalara ulama ile tahsis edilen kaynaklarn kullanmna dair ilerleme konularnda bulgular sunan ve de sreklilik arzeden bir fonksiyondur (s. 27). Deerlendirme ise devam eden veya tamamlanm proje, program veya politikalarn - tasarm, uygulama ve sonu boyutlar dahil olacak ekilde - sistematik ve tarafsz deerlendirilmesini kapsamaktadr. Bu noktada hedeflerin geerlilii ve ifas, kalknma verimlilii ve etkililii, mdahalenin yaratt tesir ve srdrlebilirlik saptanmaktr. Deerlendirme sreci gvenilir ve kullanl bilgiler sunabilmeli, karlan derslerin yardm alan ve salayan taraflarn karar alma srelerine dahil edilmesine imkan vermelidir (s. 21). (Deerlendirme ve sonu odakl ynetim konularndaki nemli terimler iin bkz. Ek 6 - OECD szlkesi).
13
Yukardaki iki tanm yanyana konduunda ayr, ancak birbirlerini tamamlar nitelikte olduklar hemen anlalmaktadr. zleme; bir politika, program veya projenin ilgili hedefler ve neticeler asndan herhangi bir dnemde (ve zaman ierisinde) nerede olduu bilgisini vermektedir. Betimleyici zelliktedir. Deerlendirme ise; szkonusu hedefler ve neticelerin neden gerekletirildii veya gerekletirilmedii konusunda kant sunmaktadr. Nedensellik ilkesi dorultusunda bilgi vermektedir. Burada asl zerinde durulmas gereken husus, geleneksel izleme ve deerlendirme ilevinin geniletilmesi ve neticelere ve etkilere daha fazla odaklanmasnn salanmasdr. Deerlendirme sreci izleme srecini tamamlar niteliktedir. Bir izleme sistemi tarafndan almalarn hedeften sapt iareti verilirse (rnein; hedef kitle hizmetlerden yararlanmamaktadr, maliyetler ykselmektedir, yeniliin benimsenmesinde direnle karlalmtr vs.) nitelikli deerlendirici bilgi kullanlarak, izleme sisteminin dikkati ektii gerekler ve eilimlere aklk getirilebilir. rnein; Yllk performans bilgisinin destekleyici bilgiler olmadan (izole biimde) sunulmas halinde program yneticileri, kanun koyucular ve dierleri belirli tedbirlere ilikin ilerleme veya dler konusunda yanl sonulara varabilir... Sadece eilim bilgisine bavurmak devletin program mdahalelerinin ne kadar etkili olduunu anlamamzda yeterli olmayacaktr (ChannahSorah 2003, s. 7). Uygulanan bir giriimin tm yaam dngs sresince - sadece sonunda deil - nedensellik ilikisini kurmak iin nitelikli deerlendirme bilgisine gerek duyulacaktr. Tablo i.ide izleme ve deerlendirmenin sistem ierisinde stlendii farkl - ancak tamamlayc - roller gsterilmektedir. zleme; proje, program veya politika aamalarnda yrtlebilir. Mesela bebek sal konusunda proje aamas, hedeflenen alt kydeki doum ncesi bakm hizmetlerine dair farkndalk takip edilerek izlenebilir. Program aamasnda ise doum ncesi bakm hizmetlerine dair bilgilerin lkenin bir blgesinin tamamndaki hamile kadnlara ynelik olarak sunulmasnn temini izlenebilir. Politika izleme aamasnda hedeflenen ise ayn blge iin toplam bebek hastalk ve lm oranlarn izlemek olabilir. Deerlendirme de, tpk izleme gibi, proje, program veya politika aamalarnda yrtlebilir. Su sistemlerinin zelletirilmesi rneini aldmzda bir proje deerlendirmesi, iki ildeki su kullanm bedeli tahsilat oranlarnda kaydedilen ilerlemeyi deerlendirmede kullanlabilir. Program aamasnda ise devletin sunduu sistemlerin mali ynetim sreleri deerlendirilebilir. Politika aamasnda ise kamunun sunduu su temini hizmetinin zelletirilmesinde farkl model yaklamlar deerlendirilebilir.
14
Tablo i.i
Sonu Odakl zleme ve Deerlendirmenin Tamamlayc Rolleri

zleme Deerlendirme
Program amalarn netletirir stenilen sonulara neden ulaldn veya ulalmadn analiz eder Faaliyetleri ve kaynaklar amalarla ilikilendirir Amalar performans gstergelerine dntrr ve hedefleri belirler Szkonusu gstergelerle ilgili rutin veri toplar ve asl sonularla hedefleri kyaslar lerlemeyi yneticilere rapor eder ve sorunlar hakknda uyarr. Faaliyetlerin sonulara olan nedensel katklarn deerlendirir Uygulama srecini inceler
stenmeyen sonular aratrr
Ders karlmasna yardmc olur, nemli baarlar veya program potansiyelini vurgular ve iyiletirilecek alanlara dair neriler getirir
Bir izleme ve deerlendirme sistemi balamnda deerlendirmeye atfta bulunulduu zaman tek kastedilen projelerin, programlarn veya politikalarn uygulama sonras deerlendirilmesinde olduu gibi klasiklemi nitelik ykleme yaklam deildir. Etki deerlendirmeleri nitelik ykleme konusuna eilmektedir (en azndan denemektedir). Ancak; bizim deerlendirme yaklammz daha geni bir balama sahiptir ve program yneticilerinin yaptklar iin tm taraflarna dair - tasarmdan uygulamaya ve tamamlanmadan akabinde ortaya kan sonulara kadar - srekli kullanlacak bir analiz biimi olarak dnlmektedir. Kitabn ilerleyen sayfalarnda, ayrca, yneticilerin esas ihtiya duyduklar eyin birer ek olarak hazrlanan ayr ve aralkl deerlendirme almalarndan ziyade srekli deerlendirme bilgisi aknn temini olduu kavram da tartlacaktr. Yllar ierisinde deerlendirmenin farkl amalarla kullanld da gzlemlenmitir. OECD lkelerinde, rnein, 1960lar ve 1970lerde yrtlen ilk deerlendirme almalar sosyal programlarn nasl gelitirilebilecei konusuna odaklanmt. lerleyen dnemde, 1980ler ve 1990larda ise devletler btesel ynetim iin deerlendirmeyi kullanmaya balamtr. Bir baka deyile, harcamalar ksmak ve kamu programlarnda kesintiye gitme yollarn incelemek iin deerlendirme
15
srelerinden yararlanmlardr. Daha nce de ifade edildii zere, izleme ve deerlendirme sistemlerini kurma almalar gelimekte olan lkelere de sramtr. Bir ok gelimekte olan lkeyi buna iten neden, donr kurulularn belirli artlarn karlama ve uluslararas kalknma hedeflerine uygun hareket etme isteidir. Baz durumlarda ise gerek d gerekse i sosyal ve ekonomik basklar bu araylara nayak olmutur. Bir kez daha yinelemek gerekirse deerlendirme; planlanm olan, devam eden veya tamamlanm olan bir mdahalenin mmkn olan en sistematik ve tarafsz biimde deerlendirilmesidir. Burada amalanan belirlenen amalarn geerliliini, etkililii ve verimlilii, yaratlan etkiyi ve srdrlebilirlii tespit etmek suretiyle karar alma srelerine karlan derslerin yanstlmasdr. Bu tarz bir deerlendirme u sorular ele almaktadr: neden, yani izlenen deiikliklere ne neden oldu; nasl, yani baarl (veya baarsz) sonulara gtren olaylar silsilesi veya sre neydi; ve uygunluk ve hesap verebilirlik, yani vaat edilen faaliyetler gerekten de planland gibi hayata geirildi mi? Geleneksel Uygulamaya Dayal ve Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemlerinin Temel zellikleri Geleneksel uygulamaya dayal izleme ve deerlendirme sistemleri yapld m sorusu ile uyumluluu belirlemek iin tasarlanmtr. htiya duyulan girdiler seferber edildi mi? Kararlatrlan faaliyetler yrtld ve tamamland m? stenen ktlar retildi mi (rnler ve hizmetler)? Uygulama yaklam bir proje, program veya politikann ne kadar iyi yrtldnn izleme ve deerlendirilmesine odaklanr ve genellikle uygulamay belirli bir sorumluluk birimiyle ilikilendirir. Ancak, bu yaklam, politika yapclara, yneticilere ve paydalara szkonusu proje, program ya da politikann baars ve baarszln anlamada bilgi sunmamaktadr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri ne olmu yani sorusuna cevap vermek zere tasarlanmtr. Peki bu ktlar retilince ne oldu? Bu faaliyetler hayata geirilince ne oldu? Bu faaliyetlerden retilen ktlar hesaplannca ne oldu? Sonu odakl bir sistem devletin uygulad eylemlerin gerek sonular ve amalar hakknda geri bildirim sunar. Sonu odakl sistemler aadaki sorularn cevaplanmasna yardmc olur: Kurumun nihai amalar nelerdir? Bu nihai amalara ulald m? Baar nasl kantlanabilir?
16
Kutu i.vde geleneksel uygulamaya dayal izleme ve deerlendirme sistemleriyle, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri arasndaki baz temel farklar gsterilmektedir. Sonu odakl izleme, srekli bir bilgi toplama ve zmleme srecidir. Bu bilgiler bir proje, program veya politikann beklenen sonulara kyasla ne kadar iyi uygulandn gsterir. ekil i.ide ulusal kalknma hedeflerinin izleme ve deerlendirilmesinin sadece geleneksel uygulama odakl yaklam deil, ayn zamanda sonu odakl yaklam da benimsemesi gereklilii gsterilmektedir. ekilde, ayn zamanda, sonu odakl sistemlerin, geleneksel uygulamaya dayal sistemlere ne ekilde dayal olduu ve hangi noktalarda ek bilgiler sunduu da gsterilmektedir. ekil i.ide alt izilmesi gereken nokta, kt retim srelerini, bir sonutan ziyade bir uygulama almas olarak grmemiz nedeniyle OECD szlkesinden az da olsa farkl bir yaklam sergilememizdir. OECD szlkesinde sonu kavram netice ve tesirle birlikte ktlar da kapsamaktadr. Bizim vurgulamak istediimiz esas konu ne olmu yani sorusuna odaklanmaktadr. Bir okul inaas, yol yapm veya krsaldaki salk oca alanlarnn eitimi; bize gre; ne olmu yani sorusuna cevap vermemektedir. Bu okullarn inaa edilmesinin, yollarn yaplmasnn veya salk oca alanlarnn eitilmesinin sonular nelerdir? ekil i.ide grlecei zere ulusal hedefler dorultusunda ilerlemenin izlenmesi tm sonu dzeylerinden, farkl zaman erevelerinden ve farkl payda ihtiyalarndan bilgi tretilmesine dayal bir mantksal model gerektirir.Yaygn olarak kullanlan bir strateji de ktlarn llmesi (eitim alan salk personeli says), ancak performansdaki iyilemelerin llmemesidir (ocuklarda ishale kar azdan sv tedavisinin daha fazla kullanm). Kurumsal performansta iyileme yaand varsaylr ancak nadiren belgelenir. Sonular llmeden uygulanan almann, beklenen neticeleri (azdan sv tedavisinin daha fazla kullanm) ve nihayetinde ilgili ulusal nihai amac (ocuk lmlerinin azaltlmas) gerekletirip gerekletiremedii belgelenemez. Peki tm bu sylediklerimiz hkmetin yrtecei sonu odakl izleme ve deerlendirme balamnda ne anlama gelmektedir? Devletlerin harcama erevesini politika neticeleriyle ayn eksene getirme abalar dnldnde neticelere ulama noktasnda organizasyonun performansnn llmesi nem tamaktadr. Hizmet sunumunun verimlilii, programn ve politika uygulamalarnn kalitesi ve de kaynaklarn etkili ynetimi bu balamda verilebilecek bir ka rnektir. Filipinlerde, rnein, hkmet kurumsal ana neticeler iin
17
Kutu i.v
Uygulamaya Dayal zleme ve Sonu Odakl zlemenin Temel zellikleri

Uygulamaya Dayal zleme Unsurlar
(geleneksel olarak projeler iin kullanlr)
Sorunun veya mdahale ncesi durumun tanm Faaliyetler ve ilk ktlar iin temel ltler Girdiler, faaliyetler ve ilk ktlarla ilgili veri toplama Girdilerin salanmasna dair sistematik raporlama ktlarn retimine dair sistematik raporlama Belirli bir mdahaleyle (veya mdahaleler serisiyle) dorudan balantl Daha geni kapsaml kalknmann etkililii konular yerine idari, uygulamaya dair ve ynetsel konularda bilgi salayacak biimde tasarlanmtr.
Sonu Odakl zleme Unsurlar

(farkl mdahaleler ve stratejiler iin kullanlmaktadr)
Sorunu veya mdahale ncesindeki durumu aklamak iin referans verileri Sonular iin gstergeler ktlar ve neticeler dorultusunda nasl katk saladklar ve katk salayp salamadklar konusunda veri toplama Paydalar arasndaki deiim algsna daha fazla odaklanma Sonular dorultusunda kaydedilen ilerlemeye dair daha fazla niteliksel ve niceliksel bilgi ieren sistematik raporlama Stratejik ortaklarla beraber yrtme stenen neticelere ulamada ortaklk stratejisinin baarl ve baarsz alanlarna ilikin bilgileri yakalama
Kaynak: Fukuda-Parr, Lopes, ve Malikten uyarlanmtr 2002, s. 11.
gstergeler belirleme srecinin balangcndadr. Bu ana neticelere gre harcama kararlar alnabilecektir (Dnya Bankas 2001e). Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme iin Farkl Uygulamalar Sonu odakl izleme ve deerlendirme iin saylar giderek artan bir ok uygulama mevcuttur. Hesap verebilirlik ve kantlanabilir sonulara olan artan ihtiya dorultusunda sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kullanm ve uygulamalarnda da art yaanmtr.
Proje, Program ve Politika Uygulamalar Sonu odakl izleme
ve deerlendirme sistemleri; proje, program ve politikalar her dzeyde izlemek ve deerlendirmek zere baaryla tasarlanm ve uygulanmtr. Belirli bir zaman diliminde farkl dnemlerde yukarda bahsi geen dzeylerin birinde veya tamamnda geri bildirim salamak
18
ekil i.i
Ulusal Kalknma Nihai Amacna rnek Model
Nihai Ama
Be ya alt lm orann azaltmak
Sonular
Sonu
ocuklarda ishale kar azdan sv tedavisi ynteminin daha etkili kullanm
ktlar
- Tamamlanm 15 medya kampanyas - 100 salk personeline eitim - Azdan sv tedavisi hakknda annelerin bilgilendirilmesi - Azdan sv tedavisine daha iyi eriim
Uygulama
Faaliyetler
- Annelerin eitimine ynelik medya kampanyasnn balatlmas - Azdan sv tedavisi konusunda salk alanlarnn eitimi
Girdiler
Eiticiler Azdan sv tedavisi iin malzemeler Parasal kaynaklar Katlmclar
Kaynak: Binnendjik 2000.
19
amacyla bilgi ve veri toplama ve analizi gerekletirilebilir. Bu sayede elde edilen bilgi, karar alclar, genel kamuoyunu ve dier paydalar daha iyi bilgilendirmek zere kullanlabilir. zleme ve deerlendirme bir proje, program veya politikann yaam dngsnn her aamasnda ve tamamlanmasndan sonra belirgin olmaldr. zleme ve deerlendirme; salad srekli veri ve geri bildirim akyla; tasarmdan uygulama ve etkiye kadar her aamada katma deer yaratmaktadr. Her dzeyde farkl konuya zel bilgiler toplanacak, veri toplama zorluklar farkl olacak ve bilginin kullanlma ekli dzeyler arasnda farkllk tayabilecektir (Kusek ve Rist 2001, s. 17).
ve D Uygulamalar zleme ve deerlendirme yerel, blgesel
veya ulusal hkmet dzeyinde de yrtlebilir. Dolaysyla, izleme ve deerlendirme idari zorluklara (proje, program ve politika) veya corafi dalma gre dnldnde dahi uygulamalar, birebir ayn olmamakla birlikte, benzer zellikler tayacaktr. Spesifik gstergelerin farkl olmas gerekebilir zira paydalarn bilgi ihtiyac devlet yapsnn her dzeyinde farkl olacaktr. Unutulmamas gereken bir dier nokta da ilevsel bir izleme ve deerlendirme sisteminin gerek isel gerekse dsal anlamda faydal olan srekli bilgi akn salad gereidir. Kurum ii faydalar, izleme ve deerlendirme sisteminden gelen bilgilerin kamu ynetimince sonulara ve belirli hedeflere ulamada nemli bir ynetim arac olarak kullanlmas aamasnda ortaya kmaktadr. Sonulara ulama abasnda olan her kamu yneticisi iin ilerleme, sorunlar ve performans hakkndaki bilgiler kilit nem tamaktadr. Ayn ekilde; bir izleme ve deerlendirme sisteminden gelen bilgiler sonular grmek isteyen, devletin eylemlerinden (ve vergi mkelleflerinin parasnn kullanm biiminden) kantlanabilir etki bekleyen ve devletin vatandalarnn daha iyi bir yaam srmesi iin abaladna gvenmek isteyen kamu sektr haricindeki taraflar iin de nem tamaktadr. zleme ve deerlendirme sistemi, esasen, nihai amalar ve hedefleri tasarlamaya ve netletirmeye yardmc olmaktadr. Hkmetler ve paydalar, izleme ve deerlendirme sistemlerini btesel talepler oluturmak ve gerekelendirmek iin de kullanabilir. Daha nce uygulanmakta olan uygulamaya dayal yaklamn aksine, sonu odakl izleme ve deerlendirme bir kurum ve i ve d paydalar iin nemli olan neticelerin hayata geirilmesine odaklanmaktadr. zleme ve deerlendirme sistemleri gelecei parlak muhtemel programlar ve uygulamalar saptama konusunda da yardmc olabilir. Ayn ekilde, amalanmam ancak faydal olmas muhtemel proje, program ya da politika sonularnn belirlenmesinde de yardmc
20
olabilir. Dier taraftan, izleme ve deerlendirme sistemleri, yneticilerin program zayflklarn belirlemelerine ve dzeltici eylemleri gerekletirmelerine de yardm edebilir. zleme ve deerlendirme stratejisi, kurumlarda ve hkmetlerde korkuyu azaltmak ve bunun yerine insanlarn hatalarndan ders karabilecekleri, iyiletirmeler yapabilecekleri ve bu srete bilgi retebilecekleri ak bir alma ortam oluturmak iin de kullanlabilir. Bilgi Sermayesi yi izleme ve deerlendirme sistemleri, ayn zamanda, bilgi sermayesi kayna niteliindedir. Devletlerin ve kurulularn baarl olan projeler, programlar ve politikalar; bir baka deyile neyin ie yarayp neyin yaramadna ve nedenlerine dair; konusunda bir bilgi taban oluturmalarna imkan verir. zleme ve deerlendirme sistemleri, ayrca, belirli bir ama dorultusunda izleme ve deerlendirmede kaydedilen ilerlemenin ynetim sreci hakknda da srekli geri bildirim salar. Bu balamda kurum ii renme srelerini gelitirir. zleme ve deerlendirme sistemlerinden tretilen bilgilere kamuoyunun geni eriiminin salanmas da lke ii ve lkeler aras ekonomik kalknmaya yardmc olmada nem tamaktadr. Bilgiye eriim baarl bir kalknma stratejisinin temel bileenlerinden biridir. Eer gerekten kresel yoksulluu azaltmak istiyorsak bilgiye eriimi serbest brakmal ve bilginin kalitesini iyiletirmeliyiz (Stiglitz ve Islam 2003, s. 10). effaflk ve Hesap Verebilirlik zleme ve deerlendirme sistemleri, ayn zamanda, kurumlar ve devlet ierisinde daha fazla effaflk ve hesap verebilirlik gelitirmek iin kullanlabilir. Sonulara k tutmas sebebiyle de ortaya faydal alm etkileri karabilir. Sistemler sayesinde i ve d paydalar projelerin, programlarn ve politikalarn durumu hakknda daha net bir gre sahip olacaktr. Olumlu sonular kantlayabilme becerisi daha fazla politik ve halk destei kazanmay da salayabilir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin uygulanmas beraberinde kurumsal ve politik maliyetler ve riskler getirmektedir. Ancak; szkonusu sistemlerin uygulanmamas neticesinde de ortaya kacak kritik maliyetler ve riskler mevcuttur. Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi naasnda Karlalan Politik ve Teknik Zorluklar Sonu odakl sistemlerin kurulum aamasnda farkl politik ve teknik zorluklar szkonusudur. Politik zorluklar, genellikle, almas en zor olanlardr. zleme ve Deerlendirmenin Politik Taraf Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin uygulanmas OECD lkelerinde ve gelimekte olan lkelerde bir ok benzer politik zorlukla karlamtr.
21
Her eyden nce bu tarz bir sistemin kurumsallatrlmas iin gl ve tutarl politik liderlie ve iradeye - genellikle sreci sahiplenen politik bir ncye - ihtiya vardr. Sonu odakl bilgilerin kamuoyuna yanstlmas kurumsal ilikilerin dinamiklerini, bteleme ve kaynak tahsisi uygulamalarn, kiisel politik gndemleri ve devletin etkililiine dair kamuoyu algsn deitirebilir. Gl ve yerleik menfaat gruplar saldr altnda olduklar algsna kaplabilir. Devlet ierisinde ve darsnda bu tarz abalara kar duran reform kartlar olabilir. te bu noktada sreci sahiplenen politik ncnn rol, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurumsallatrlmasn ve srdrlebilir hale getirilmesini temin etmek olacaktr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri ynetiim yapsnn temel bileenleridir ve bu yzden, devletin politik ve iktidar sistemleriyle yakndan balantldr. zleme ve deerlendirme sistemleri sunduklar kritik bilgilerle politika yapclar, daha iyi bilgilendirilmi kararlar alabilmeleri iin glendirir. Ayn zamanda, szkonusu bilgilerin sunumu politikaclarn nndeki seenekleri azaltarak, politikalar dahilinde manevra alanlarn daraltabilir.
Birok kurulu ilerini glgeler ardnda yrtmeyi tercih edecektir. Performanslar ve sonular hakknda verileri yaymlamak istememektedirler. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin kurulmas, kurumsal performansa dair konulara k tutacaktr. Bu tarz kamuya ynelik aklamalar her paydan houna gitmeyecektir. zleme ve deerlendirme sisteminin politik zorluklar - teknik sorunlardan ziyade - yaratt konulardan biri de ite budur.
Demokrasilerde proje, program ve politikalarla ilgili bilgi sunumu giderek artan bir neme sahiptir ve devletin normal ileyiinin bir paras olmas beklenmektedir. Bu tarz bilgilerin politika yapm srelerine yardmc olaca ve yol gsterecei dnlmektedir. Ancak; daha ncesinde merkezi ve otoriter politik rejimlerle idare edilen lkelerde izleme ve deerlendirme sistemleri zel zorluklar yaratabilir. Sonulara vurgu yapan - baar ve baarszlklar - ve daha fazla effaflk ve hesap verebilirlik salayan izleme ve deerlendirme sistemleri bu tip lkelerde zellikle zorlu ve hatta tamamen yabanc kavramlar olabilir. Politik zmrenin, vatandalarn ve kltrel yapnn bu sisteme uyum salamas ve deimesi zaman alabilir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin Son olarak, zayf devlet yaplar zerine gl ekonomilerin kurulumunun ierdii politik kurulamayacann alt izilmelidir. Sonu odakl izleme ve boyutla kyaslandnda deerlendirme sistemleri kantlanabilir sonulara yaplan vurguyu teknik konular nispeten daha pekitirmek suretiyle devletlerin glenmesine yardmc olabilir. az karmak ve zm daha Ekonomik programlarn ve devlet programlarnn ileyiinin ve kolay niteliktedir. sonularnn daha iyi ele alnmas yoksulluun azaltlmasna, daha fazla ekonomik bymeye ve farkl kalknma amalarnn hayata geirilmesine katkda bulunabilir.
zleme ve Deerlendirmenin Teknik Taraf - Kurumsal Kapasite Oluturma Devletin projeleri, programlar ve politikalar
hakknda gvenilir, zamannda ve geerli bilgileri retebilecek bir raporlama sisteminin tasarlanmas ve kurulumu, deneyim, beceri ve gerek kurumsal kapasite gerektirmektedir. Sonu odakl raporlama
22
sistem kapasitesi en azndan baaryla gsterge oluturmay iermelidir. Gsterge oluturabilmeden kastedilen; gstergelere ve referans noktalarna gre performans verilerinin toplanmas, birletirilmesi, zmlenmesi ve rapor edilmesi; yneticilerin kendilerine ulaan bilgilerle ne yaplmas gerektiine dair beceri ve kavraya sahip olmasdr. Devletlerde bu sistemler iin kapasitenin oluturulmas uzun vadeli bir almay gerektirmektedir. Baz gelimekte olan lkelerde girdileri, faaliyetleri ve ktlar baaryla lmek iin gereken temel kapasite halihazrda mevcut deildir. Ancak tm lkelerin nihayetinde sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin her aamasnda - girdi, faaliyet, kt (uygulama), netice ve etki (nihai ama) aamalar - teknik izleme ve takip becerisine ihtiyac etki olacaktr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin temel bileenlerinden biri de istatistiki kapasitedir. Bilgi ve verilerin geerli, dorulanabilir, effaf ve devletin ve ilgili paydalarn - genel kamuoyu da dahil - kullanmna ak olmas gerekmektedir. Bu yap, politik nedenlerle veya yolsuzluklar rtmek amacyla bilgi ifa etme ve paylamay tercih etmeyen baz devletler iin zor olabilir. Teknik eitime sahip personel ve yneticiler ve de en azndan temel dzeyde bilgi teknolojileri de nemli bir gerekliliktir. Baz durumlarda, bir lkenin asgari dzeyde bilgi ve veri retebilmesi ve de bir izleme ve deerlendirme sistemi kurmaya balayabilmesi iin ilk olarak donr taraflarca sunulacak teknik destee ve eitime ihtiyac olacaktr. rnein; yakn zamanda yrtlen bir deerlendirmenin sonularna gre Msr Arap Cumhuriyetinde nemli ulusal yetkililer iin sonu odakl izleme ve deerlendirme ve performansa dayal bteleme konularnda kapasite oluturmaya ihtiya olacaktr (Dnya Bankas 2001c). Kolombiya rneinde ise devlet makamlar tarafndan ana projelerin d deerlendirilmesi iin hizmet alm gerekletirilmi, ayn zamanda i deerlendirme kapasitesinin oluturulmas iin almalar balatlmtr. Bazen de bir lkede ok sayda veri toplanmakta, ancak verilerin ne ekilde kullanlaca konusunda bir netlik olmamaktadr. Yneticiler iin ar bilgi toplama ve yma bir fayda salamayacaktr. Ynla veri sunmak ve analizini yapmamak, programlar gelitirmek iin gereken bilgileri retmeyecektir. Peki ne kadar bilgi ve veri yeterli olacaktr? Akas, karar alclar ihtiya duyduklar bilgiye nadiren zamannda ulaabilir. Bu durum her kurum ynetiminde rastlanan yaygn bir ikilemdir. Mkemmel veri toplanamadnda bile izleme ve deerlendirme sisteminin belli dzeyde analitik geri bildirim salamas durumunda politika yapclar iin, yine de, daha bilgilendirilmi kararlar alma frsat doacaktr.
23
Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurmak iin 10 Adml Modele Giri Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurulurken takip edilecek admlarn sralamas konusunda uzmanlarn farkl grleri mevcuttur, ancak hepsi genel ama konusunda hemfikirdir. rnein; farkl uzmanlar drt veya yedi adml modeller nermektedir. Admlarn says ne olursa olsun izleme ve deerlendirme sistemi kurulurken dikkate alnmas gereken temel eylemler unlardr: Neticelerin ve nihai amalarn ak ve kesin biimde belirlenmesi zlenecek olan netice gstergelerinin seilmesi Mevcut duruma dair referans/balang bilgilerinin toplanmas Ulalacak belirli hedeflerin ve bu hedeflerin gerekleme tarihlerinin belirlenmesi Hedeflere ulama srecinin deerlendirilmesi iin dzenli olarak veri toplanmas Sonularn analizi ve raporlanmas. yi bir sistemin neler iermesi gerektiine dair bir fikir birlii olduuna gre neden bu sistemler devlet kurumlarnn, paydalarn, kredi kurulularnn ve kredi kullanclarnn normal uygulamalarnn bir paras haline gelememitir? Bunun en belirgin sebeplerinden biri izleme ve deerlendirme sistemi tasarlayanlarn lke, devlet veya sektr balamnda varolan glkleri ve incelikleri atlamalardr. stelik; nihai kullanclarn ihtiyalar genellikle izleme ve deerlendirme kurma srecine balamaya hazr taraflarca tam olarak anlalmamaktadr. Kurumsal, politik ve kltrel faktrlere yeterince nem verilmemektedir. Bu balamda, bu kitapta sunulan 10 adml model (ekil i.ii) dier modellerden; sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin nasl kurulaca, iletilecei ve en nemlisi nasl srdrlecei hususlarnda kapsaml ayrntlar sunmas itibariyle; ayrlmaktadr. Bu modelin bir dier fark da barndrd zgn hazrllk deerlendirmesidir. Bu deerlendirmenin sistemin fiilen tesisinden nce yrtlmesi gerekmektedir. Hazrllk deerlendirmesi, esas olarak, izleme ve deerlendirme sisteminin temelini tekil etmektedir. Tpk bir bina inaasna temelinden balanmas gibi, izleme ve deerlendirme sisteminin yapmna da temelden, yani hazrllk deerlendirmesinden balamak gerekmektedir. Temelin tam olarak anlalmamas halinde ilerleme zorluklarla dolu olacak, neticede baarszlk ortaya kacaktr. Bu deerlendirme, 1. adm oluturmaktadr. Modelin genelinde, izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmas ve srdrlebilirlii aamalarna dahil olan politik, katlmc ve ortakla dayal srelere vurgu yaplmaktadr. Bir baka deyile, danlacak olan ve sonularn, gstergelerin ve hedeflerin belirlenmesi srelerine dahil i ve d paydalara olan ihtiyaca deinilmektedir. Modelin 2. adm, izlenecek ve deerlendirilecek sonularn seilmesini
24
iermektedir. Sonular izlenecek yolu gsterir. 3. adm ise girdilere, faaliyetlere, ktlara, neticelere ve etkilere gre kaydedilen ilerlemeyi izlemek iin kullanlacak kilit performans gstergelerinin belirlenmesidir. Gstergeler srekli geri bildirim salayarak, performans konusunda nemli bilgiler sunabilir. Srete yardmc olacak gstergelerin seiminde kullanlabilecek eitli ynergeler mevcuttur. yi gstergelerin oluturulmas, nihayetinde, tekrarlanan bir sre olacaktr. Modelin 4. adm, performansla ilgili niteliksel veya niceliksel referans noktalar belirlemekle ilgilidir. Szkonusu referans noktalar izleme dneminin balangcnda kullanlabilir. Performans referanslar daha sonra sonular izleme ve deerlendirmede kullanlacak bir balang noktas oluturmaktadr. 5. adm, nceki admlarn temelinde, sonulara dair hedeflerin seilmesini iermektedir. Bir baka ifadeyle, daha uzun vadeli neticeye giden yoldaki ara admlarn belirlenmesini kapsamaktadr. Hedefler, referans gsterge seviyeleri ve arzu edilen gelime seviyeleri incelenerek seilebilir. Sonular iin izleme yani modelin 6. adm, gerek uygulama gerekse sonularn izlenmesini iermektedir. Sonular iin izleme sreci, verilen ynergeler dorultusunda nitelikli performans verilerinin toplanmasn kapsar. 7. adm ise deerlendirmenin kullanm alanlar, trleri ve zamanlamasyla alakaldr. Bulgularn raporlanmasn kapsayan 8. adm, karar alclarn projeler, politikalar ve programlarda gerekli iyiletirmeleri yapmalarna yardmc olmak iin verilerin analizine ve raporlanmasna dair sreleri ele alr. Bulgularn kullanmna dair 9. adm ise bilgi retme ve paylamada ve devlet ve kurumlar ierisinde renme srelerinin gereklemesinde nem tamaktadr. Son olarak, 10. admda izleme ve deerlendirme sistemlerinin srdrlebilirlii konusunda yaplmas gerekenler ele alnmaktadr. Bunlar arasnda talep, aka tanmlanm roller ve sorumluluklar, gvenilir bilgi, hesap verebilirlik, kapasite ve uygun tevikler gibi konular yer almaktadr. 10 adml sistem, projeler, programlar ve politikalar iin kullanlabilir. lk bakta dorusal bir sre gibi gzkse de aslnda bu doru deildir. Admlar arasnda ileri ve geri gitme veya bir ok adm ezamanl olarak kullanma kanlmaz olarak ortaya kacaktr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kullanm, kurumlarn ve devletin ileyiinde nemli kltrel deiimlere vesile olabilir. Doru biimde kurulmalar ve srdrlebilir klnmalar halinde bu sistemler daha fazla hesap verebilirlie ve effafla, performans iyilemesine ve bilgi retimine imkan salayacaktr.
25
ekil i.ii Sonu
Odakl zleme ve Deerlendirme Sisteminin Tasarm, Kurulumu ve Srdrlebilir Kullanm in 10 Adm

Sonular zlemeye Ynelik Kilit Gstergelerin Seimi lerlemenin Planlanmas Hedeflerinin Seimi
Hazrllk Deerlendirmesi
Deerlendirmelerin Rol
Bulgularn Kullanm
2
zlenecek ve Deerlendirilecek Sonular Konusunda Hemfikir Olmak
4
Gstergelere likin Referans Verileri u An Hangi Noktadayz?
6
Sonularn zlenmesi
8
Bulgularn Rapor Edilmesi
10
zleme ve Deerlendirme Sisteminin Kurum inde Srdrlebilirlii
Nereden Balamal: Devletin Tamam, Tek Bir Kademe veya Karma Yaklam Dnya genelindeki devletlerin sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerini benimseme yaklamlar farkllk gstermektedir. Temel olarak yaklam szkonusudur. Birincisi, izleme ve deerlendirmeye nclk yapan lke uygulamalarnda kabul grm olan devletin tamamnda sistem inaasdr. Devletin tamamn ieren bu yaklamda, izleme ve deerlendirme devletin tm kurumlarnda geni ve kapsaml biimde tesis edilir. Binyl Kalknma Hedeflerinin kabul edilmesiyle birlikte bir ok gelimekte olan lkede, farkl sektrler ve politikalar iin kapsaml sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri tasarlama ve uygulama almalar balamtr. Ayrca; uluslararas yardm amal kredilendirme srelerinde de artk sonulara nem verilmekte; daha fazla sayda donr devlet ve kurulu, gelimekte olan lkelere geni kapsaml izleme ve deerlendirme sistemleri kurmada destek olmaktadr. Baz donr kurulular ve devletlerde yaygnlaan eilim neticesinde kredi kullanan lkelerin faal katlmyla ortak deerlendirme almalar yrtlmektedir. Bir izleme ve deerlendirme sistemi oluturma noktasnda farkl bakanlklar, genellikle, farkl aamalarda olmaktadr. Sistemi devletin tamamnda tesis etme stratejisi tm bakanlklarn e zamanl ilerlemesine yetmeyebilir; szkonusu sistemler kurulurken bakanlklar arasnda bir sralama yapmak gerekebilir. ou zaman devletin bir kademesinde gerekletirilen yenilikler, yatay ve dikey olarak devletin dier kademelerine de yansyacaktr.
26
Bu yzden ikinci yaklam daha snrl veya tek bir kuruma odaklanm durumdadr. Bir ok lkede - zellikle gelimekte olan lkelerde - bu tarz bir deiimi kapsaml biimde uygulayacak koullar olmayabilir. Kapsaml bir deiim yerine daha hedeflenmi yaklamlar da mevcuttur. Yerel, federal veya blgesel dzeylerde sistem kurulmasna balamak veya izleme ve deerlendirme sistemlerinin ncelikle bir ka kilit bakanlk veya kurumda pilot uygulamalarn gerekletirmek bu yaklama rnektir. lgintir ki rlanda gibi baz lkelerde nc bir yaklam, yani karma izleme ve deerlendirme yntemi benimsenmitir. Baz alanlarda kapsaml izleme ve deerlendirme yrtlrken (AB Yapsal Fonlar tarafndan finanse edilen projeler gibi), dier alanlara nadiren dikkat edilmektedir. rlanda hkmeti, kamu harcamalar programlar erevesinde daha kapsaml bir deerlendirme yaklamn benimsemitir (Lee 1999). Karma yaklam baz gelimekte olan lkeler iin de makul bir alternatif olabilir. zleme ve deerlendirme sistemlerinin, hangi yaklam benimsenirse benimsensin, ncelikle pilot uygulamalarnn gerekletirilmesi nerilmektedir. Bir lkede izleme ve deerlendirme sistemleri kurmann en iyi yolu ncelikle iki veya daha fazla pilot bakanlkta ilgili programlar test etmektir. rnein Arnavutluk, sonu odakl izleme ve deerlendirme programyla yeni uygulamaya koyduu orta vadeli harcama erevesini uyumlatrma almalar yrtmektedir. Bu uyumlatrma almas drt kilit bakanlkta test edilmektedir. Msr ise alt adet performans pilotu semek suretiyle performansa dayal btelemenin, tm devlet kurumlarna yaygnlatrlmadan nce, nasl iletilebileceini saptamaya almaktadr. Sonu odakl bir program uygulamada nc stratejinin bir dier eidi ise belirli bir mteri grubuna odaklanmay iermektedir. Msr hkmeti kadn konularnda ilerleme kaydetmek iin ilgili programlarn ve hizmetlerini gelitirmek istemekteydi. lgili her bakanln toplumsal cinsiyet konusundaki mevcut programlarn saptamas ve bu programlarn performanslarn deerlendirmesi beklenmekteydi. Ayrca, Ulusal Kadn Konseyi - yakn gemite devlete bal olarak kurulan ve devletin kadnlara salad destei gelitirmeyi hedefleyen bir yap - bir dizi kilit performans gstergeleri belirleyerek, hkmetin toplumsal cinsiyet alanndaki amalar dorultusundaki almalar takip etmesini ve izlemesini salayacakt. Kendi kontrollerindeki programlar iin gstergeleri takip etmek ve izlemek ilgili bakanlklarn sorumluluudur. Bu bakanlklar, ayn zamanda, istenen sonulara ulaabilmek iin ilgili devlet programlarn da yakndan izleme ve deerlendirme sorumluluu tamaktadr (Dnya Bankas 2001c).
27
Performansn llmesi nemli bir gtr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri, gl birer kamu ynetimi aralar olmalar nedeniyle, devletlere ve kurumlara ilgili paydalar iin etki ve sonular kantlama ve kamuoyu destei alma imkan vermektedir. Sonu odakl sistemler, geleneksel izleme ve deerlendirme sistemlerine benzer niteliktedir. Ancak, onlarn da tesine geerek sadece girdilere, faaliyetlere ve ktlara yani uygulamaya odaklanmak yerine neticelere ve etkilere de odaklanrlar. zetle, szkonusu sistemler farkl uygulamalara sahiptir ve proje, program veya politika dzeylerinde kullanlabilir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurulmasnda sreleri bir ok politik, kurumsal ve teknik zorluk barndrmaktadr. stelik; szkonusu sistemlerin kurulum aamasnda lkelerin hangi yaklam benimseyeceklerine karar vermeleri gerekmektedir. Devletin tamamnda uygulamaya gemek, devletin tek bir kademesinde uygulamaya gemek veya tek bir bakanlk ya da kk bir bakanlklar kmesinde uygulamay balatmak arasnda bir tercih yapmaldrlar. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri kurulurken benimsenen yaklamlar konusunda gelimi lkelerin ve gelimekte olan lkelerin farkl deneyimleri mevcuttur. BLM 3 Gelimi ve Gelimekte Olan lkelerde zleme ve Deerlendirme Deneyimleri Bu blmde, gelimi ve gelimekte olan lkelerin sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerine dair deneyimlerine yer verilmektedir. Bu tarz sistemlerin inaasnda tek bir doru yoktur. Farkl lkeler gelimi ve gelimekte olan lkelerin hepsi iin geerlidir - izleme ve deerlendirme sistem kurulumunun farkl aamalarndadr. Benzer biimde, bir lkedeki farkl bakanlklar veya devlet kademeleri de izleme ve deerlendirme kapasitesinin gelitirilmesi noktasnda farkl aamalarda olabilir. Bu blmde, zellikle, gelimekte olan lkelerin sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerini kurma, iletme ve srdrlebilir klma konularnda kar karya kaldklar baz zel zorluklara da deinilecektir. Gelimi lkelerde ve OECD lkelerinde zleme ve Deerlendirme Deneyimleri 30 OECD lkesinin byk ounluunda sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi mevcuttur. Bu srece giden yolda szkonusu lkeler zorluklar yaam ve dorusal bir yol izlememilerdir. Bu lkelerdeki uygulamalarn farkllklar - genellikle nemli farklar szkonusudur - izledikleri yol, yaklam, tarz ve sistem gelimilik dzeyi noktalarnda ortaya kmaktadr. Yakn zamanda yaplan bir aratrmaya gre, Avustralya, Kanada, Hollanda, sve ve Amerika Birleik Devletleri
Etkili bir izleme ve deerlendirme sistemi kurmak sylendii kadar kolay deildir. Gelimi lkelerde iler durumda olan birok rnek mevcuttur, gelimekte olan lkelerde ise bu rneklerin says daha azdr. Bu rneklerin saysnn azalmas devletlerin aba sarfetmedii anlamna gelmemelidir nk birok devlet bu alanda almalar yapmaktadr. Ancak byle bir sistemin oluturulmas zaman, kaynak ve istikrarl bir politik ortamla cesaretini yitirmeyen gl ncler gerektirmektedir.
28
OECD lkeleri arasnda deerlendirme kltr anlamnda en st srada yer almaktadrlar (Furubo, Rist, ve Sandahl 2002). OECD lkeleri eitli derecelerdeki i ve d basklar neticesinde deerlendirme kltrlerini oluturup, izleme ve deerlendirme sistemlerini kurmutur. rnein; Fransa, Almanya ve Hollanda gl i ve d (zellikle AB sreciyle alakal) basklar neticesinde bu kltr oluturmuken; Avustralya, Kanada, Kore Cumhuriyeti ve Amerika Birleik Devletleri gibi lkeler daha ziyade kuvvetli i basklarla harekete gemitir. Burada ilgin olan husus, nc OECD lkelerinin, deerlendirme kltrn benimseme srecinde en ok gl i basklardan etkilenmi olmalardr. Bu nc lkeler,ayn zamanda, deerlendirme fikirlerini ve bilgilerini yaymak; deerlendirme kurulular amak; kurumlar, alar ve danmanlk firmalarn eitmek suretiyle deerlendirme kltrnn dier lkelere de yaylmasna n ayak olmutur. Buna karlk, szkonusu kltr daha sonra benimseyen lkelerin ou (rnein; talya, rlanda ve spanya) ncelikle gl d basklar sebebiyle deerlendirme konularn ele almaya balamtr. Bu ikinci gruptaki lkeler, ayrca, nc lkelerin deerlendirme kltrnden ve etkileimde olduklar uluslararas kurulularda kklenen deerlendirme anlayndan da youn biimde etkilenmitir. .vi, i.vii, ve i.viii kutularnda OECD lkesindeki - Avustralya, Fransa ve Kore - sonu odakl izleme ve deerlendirme deneyimlerinin ksa bir erevesi sunulmaktadr. Bu lkelerin motivasyon kaynaklar, yaklamlar ve stratejileri birbirlerinden farkldr. Bu deneyimlerden nemli sonular ve dersler karlabilir.
Bugne Kadar OECD lkelerinde Kaydedilen lerleme Gstergeleri Yakn gemite gerekletirilen bir OECD almas,
OECD lkelerinin bte ve ynetim sistemlerine ve uygulamalarna sonu odakl yaklamn ne kadar nfuz ettii ve yerletii konusunda faydal bir genel ereve sunmaktadr. rnein; bugn artk bir ok devlet performans bilgilerini bte belgelerine dahil etmektedir ve szkonusu bilgiler lkelerin yarsnda bir ekilde denetime tabi tutulmaktadr. Uluslararas kamu ynetimi ve bteleme camiasnda neticeler ve ktlar arasndaki ayrma ilikin tartmalar nispeten yeni olmakla birlikte, 27 lkenin 11indeki kurumlarn ounda veya tamamnda bu iki kategori arasndaki ayrm kullanlmaktadr (OECD 2002b, s. 12). OECD lkelerinde bir ok alanda nemli ilerleme kaydedilmi olmasna ramen hala iyiletirilmesi gereken konular mevcuttur. OECD aratrmasna gre; Sadece snrl sayda lke performans hedeflerini tm devlet programlarndaki harcamalarla ilikilendirmektedir. ye
29
Kutu i.vi
Avustralyann Devletin Tm Kurumlarn Kapsayan Modeli

Avustralya izleme ve deerlendirme sistemi gelitirme konusunda 1987 ylnda balatt almalarla nc lkeler arasnda yer almaktadr. Salam bir deerlendirme kltr ve yapsnn oluturulmasnda Avustralyann bir takm kendine zg avantajlar mevcuttur: Kamu sektrnde gl beeri, kurumsal ve ynetsel kapasite Btnl, drstl ve profesyonelliiyle tannan kamu hizmetleri Gelimi mali, bte ve muhasebe sistemleri Hesap verebilirlik ve effaflk gelenei Gvenilir ve meru politik liderler. Avustralyann gl izleme ve deerlendirme sistemleri oluturma baarsna bir dizi faktr katk salamtr. Balangta; yaanan bte kstlar devleti parann karln daha iyi almak zere araya yneltmitir. Avustralya, ayrca, iki nemli kurumsal deerlendirme ncsne sahipti - Maliye Bakanl ve Avustralya Ulusal Denetim Dairesi. Avustralya devletin tm kurumlarn kapsayan bir modeli uygulamay semitir. Bu tarz bir stratejinin amac tm bakanlklar - nclk eden ve tereddtl olan - srece dahil etmektir. Yaplan almalar, karar alma srelerini daha iyi bilgilendirecek deerlendirme yaklamnn kullanlmasna nem veren, kabine yeleri ve kilit bakanlar tarafndan desteklenmitir. Avustralyann deerlendirme sistemi Maliye Bakanl tarafndan empoze edilen sk ve merkezi kontrollerden daha ihtiyari ve yetki paylam ilkesine dayal bir yaklama doru evrilmitir. Bu ikinci yaklam program dzeyinde deerlendirmeye olan balln ve sahiplenmenin artmasna yardmc olmutur. Gnmzde izleme ve deerlendirme bireysel dairelere ve kurumlara braklm durumdadr. Resmi izleme ve deerlendirme artlar nemli oranda gevetilmitir ve birimler izleme ve deerlendirmeyi kendi ncelikleri temelinde yrtmektedir. Bununla birlikte; szkonusu birimlerin performans bilgilerini bte belgelerinde rapor etme ve uygun olan hallerde deerlendirme bulgularn rapor etme ykmllkleri halen varln korumaktadr. Ayrca; baz deerlendirme almalar kabine direktifleriyle yrtlmeye devam etmektedir. Daha byk devlet daireleri ise resmi deerlendirmeleri grevlendirme yoluyla yaptrtma ve bulgular kullanma yoluna gidebilmektedir.
Kaynak: Mackay 2002.
lkelerin yarya yaknnda ise baz programlarla performans arasndaki balantlar kurulabilmitir. Az sayda lkede ise performans hedefleri, harcamalarla hi bir ekilde ilikilendirilmeden, kullanlmaktadr (OECD 2002b, s. 12). OECD lkelerinde dikkati eken bir dier zayflk ise ye lkelerin sadece yarsnn bte srelerinde kaynak tahsisat iin performans bilgilerini kullanmas ve performans bilgisini kullanan lkelerin de bakanlklar ve programlar ierisindeki bte tahsisleriyle kendilerini snrlamalardr (OECD 2002b, s. 12). Dolaysyla; sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin ve usullerinin
30
Kutu i.vii
Fransa: Geride Kalmasna Ramen Devlet Reformunda Artk Tam Yol lerlemeye Balamtr
Dier OECD lkelerinin aksine Fransa sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi dorultusunda en yava hareket eden grup ierisinde yer almaktayd. Fransa, aslnda, bir ok gei lkesi ve gelimekte olan lkenin bile gerisinde kalmt. 1980lerin sonunda ve 1990lar sresince eitli reform giriimleri artarak devam etmitir. Ancak; 2001 ylnda Fransz hkmeti, 1959 tarihli mali ve anayasal ynetmeliin yerine, kapsaml bir yasa kartarak ilgili kalemlere blnm btelemeyi ortadan kaldrm ve yeni bir program yaklam kurmutur. Be yllk bir dneme yaylan (2001-2006) yeni anayasal ynetmelik iki ncelikli amaca sahiptir: kamu ynetimi erevesinde reform yaparak sonu ve performans ynelimli hale gelmesini salamak ve parlamenter gzetimi glendirmek. Eski Babakanlardan Lionel Jospin srece dair u noktalarn altn izmitir: Btenin ana kamu politikalarna gre harcamalar gruplandran programlar biiminde sunumu, hem parlamento yelerine hem de vatandalara devletin ncelikleri ve eylemlerinin maliyeti ve sonular konusunda ak bir resim sunacaktr. Yaklak 100 ila 150 program saptanm, mali kaynaklar bu programlara gre btelenmitir. Parlamentoya sunulan her program btesi, amalarn ve performans gstergelerinin ak tanmlarn iermelidir. Kamu yneticileri kaynaklarn tahsisat konusunda daha fazla zgrle ve zerklie sahiptir. Ancak; bunun karlnda sonularla ilgili hesap verebilirlikleri de artmtr. Yeni bte sreci tamamen sonu odakldr. Gelecekteki bte nergeleri yllk performans planlarn kapsayacak, her program iin beklenen sonularla gerekleen sonularn ayrntlarn karlatrmal olarak verecektir. Yllk performans raporlar da bte gzden geirmelerine dahildir. Bylece parlamento yelerinin szkonusu hkmet programlarnn performansn deerlendirebilmeleri mmkn olacaktr. zleme ve deerlendirmenin politik doasna dair daha nce yaplan gzlemler dorultusunda bahsedilen reform giriimi, Fransz devletindeki politik ve kurumsal ilikilerin bazlarn deitirmitir. Bu balamda parlamentoya daha fazla btesel yetki verilmitir. Anayasann 40. maddesi uyarnca parlamento yelerinin, nceden, harcamalar artracak ve gelirleri azaltacak ekilde tadilat yapma yetkileri yoktu. yelerin, artk, belirli bir misyon erevesinde deneklerin programlar arasndaki datmn deitirmeleri mmkndr. Parlamento, gelir tahminleri ve her misyon iin denekler konusunda; devletin yaratt i olanaklarnn snrlar hakknda ve de zel hesaplar ve belirli bteler konusunda oylama yapabilir. Ayrca; parlamentodaki maliye komisyonlar bteyle ilgili olarak izleme ve gzetim sorumluluklarna sahiptir.
Kaynak: Republique Franaise 2001.
31
Kutu i.viii
Kore Cumhuriyeti: zleme ve Deerlendirme Yolunda Kaydedilen nemli Aamalar

Kamu politikalarnn deerlendirilmesi asndan Kore devleti iki yaklam kullanmaktadr: 1962de hayata geirilen performans deerlendirme sistemi ve 1948te oluturulmu olan denetim ve tefti sistemi. Performans deerlendirmesi babakanlk dahilindeki veya babakanla bal kurulular tarafndan yrtmektedir. Denetim ve tefti ise Denetleme Kurulu, yksek denetim kurumu, tarafndan gerekletirilmekte ve kamu hesaplarnn denetimini ve devlet kurumlarnn teftiini iermektedir. Denetleme Kurulu zellikle son yllarda byyerek glenmi, denetim ve teftilerin verimlilii ve effafl konularnda yaplacak ilerlemelere odaklanmaya balamtr. 1990larn sonunda Asyada yaanan ekonomik kriz icra organnn deerlendirme uygulamalarnda deiikliklere neden olmutur. Koredeki yeni hkmet; dviz rezervlerinden kaynaklanan ulusal ekonomik krizin kamu sektr ynetimindeki verimlilik eksikliinin bir sonucu olduunu ileri srmtr. Bu deerlendirme Korede hkmet kavramnn yeniden kefedilmesi iin bir frsat yaratm ve devlet kurumlarnda ve sivil toplum kurulularnda daha nce benzeri grlmemi bir yeniden yaplandrma balamtr...(Lee 2002, s. 194). Korede kamu sektrnn deerlendirilmesi uygulamalarnda sekiz farkl yaklam mevcuttur: Ana politika tedbirlerinin ve politika uygulama kapasitesinin deerlendirilmesi ve devlet hizmetlerinden memnuniyete dair kamuoyu yoklamalarn da ieren kurum deerlendirmeleri Ana program ve projelerin; bakanlk iin tadklar neme, devlet politikalaryla tutarllklarna ve kamuoyu iin tadklar neme gre seilmi belirli saydaki kilit projeler de dahil; deerlendirilmesi Bakanlklarda yrtlen z deerlendirme ve bir kurumun reform yapma, yenilik ve hizmetleri iyiletirme becerilerinin deerlendirilmesi de dahil olmak zere politika uygulama kapasitesinin deerlendirilmesi Ana politika tedbirleri ve idari hizmetler ve hkmetin yrtt balca politikalar, programlar ve projeler konusunda memnuniyete dair kamuoyu yoklamas Devletin grevleri ve serbestleme projeleri de dahil zel proje deerlendirmeleri Bakanlklarn i veya z deerlendirmeleri - ana hedefler arasnda yer alan politika tedbirlerinin ve programlarn ve devletin yenilik giriimlerinin her bakanlk baznda deerlendirilmesi de dahil Ana politika tedbirlerinin ve programlarn deerlendirilmesi Devletin yenilik giriimlerinin her bakanla gre deerlendirilmesi. Kore izleme ve deerlendirme alannda nemli ilerlemeler kaydetmitir, ancak halen almas gereken zorluklar mevcuttur. zleme ve deerlendirme kurumlar arasndaki ibirlii ve egdmn glendirilmesine ihtiya vardr. Politika analizi ve deerlendirmeler konusunda ve denetim ve tefti uygulamalarnda ar merkeziyeti bir yaklam benimsenmitir. Korede halen izleme ve deerlendirme alannda eitilmi yeterli sayda profesyonel ve beceri sahibi personel bulunmamaktadr. Son olarak; deerlendirme sonras tekliflerin etkililii ile ilgili olarak bunlar halen yasal balayclk tamamaktadr, daha fazla alma yaplmas gerekmektedir.
Kaynak: Lee 2002.
32
kuruluunda bir ok OECD lkesinde kaydedilen ilerlemeye ramen halen yaplmas gereken ok ey vardr.
OECD lkelerindeki Uygulamalardan karlan Sonular ve Dersler nc lkelerde deerlendirme kltrnn benimsenmesinde
etkili olduu dnlen bir takm faktrler szkonusudur. zleme ve deerlendirme sistemini uygulamaya ilk koyan lkelerin ounda demokratik politik sistemlerin, gl ampirik alma geleneklerinin, sosyal bilimlerde eitimli devlet memuru kadrolarnn (sadece yasal konularda eitimle snrl kalmann aksine) ve de etkin idari sistemler ve kurumlarn varl sistem ncesi hazrlklarn zaten tamamlanm olduu anlamna gelmekteydi. Gerekten de sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmas ncelikle politik bir faaliyettir ve baz teknik boyutlar da ierir. Eitim, salk ve sosyal yardm alanlarnda yksek harcama dzeylerine sahip lkeler de deerlendirme mekanizmalar kurmu, bu mekanizmalar daha sonra kamu politikalarnn dier alanlarna dalmtr. Deerlendirme bir ihtiyac karlamak iin yaplmaldr. Bu sre; kurumsal n koullarn, politik kltrn, entellektel geleneklerin etkilerinin ve politik tartmalarn gndemini oluturan sektrel endielerin karmak bir karmn iermektedir. . . (Furubo, Rist, ve Sandahl 2002, s.16). Gelimekte Olan lkelerin Kar Karya Olduklar zel zleme ve Deerlendirme Zorluklar Gelimekte olan bir lkede sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi tasarlama ve kurma zorluklar iermektedir ve bu zorluklar hafife alnmamaldr. Bu tarz bir sistemin kurulmas ciddi bir giriimdir ve bir gecede gereklemesi mmkn deildir. Ancak yine de gelimekte olan bir lke iin ok zor, ok aba gerektiriyor veya ok karmak gibi gerekelerle de sistemden vazgeilmemelidir. Btn lkeler, kendi performanslarn izleyebilmek iin, nitelikli bilgi sistemlerine ihtiya duyar. Gelimekte olan lkeler iin de ayn durum geerlidir. Kendi sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerini kuran gelimekte olan lkeler, gelimi lkelerin ayn srete yaadklar zorluklara hem benzer hem de farkl zorluklarla yzleir. Bu tarz bir sisteme olan talep ve sistemi sahiplenme - en temel koul - gelimekte olan lkelerde daha zor ortaya kabilir. rnein; Dnya Bankas ve Afrika Kalknma Bankas tarafndan ksa bir sre nce yaplan almada u bulguya ulalmtr: . . . Sahara Alt Afrika lkelerinde baarl izleme ve deerlendirme kapasitesinin oluturulmasndaki temel kst talep yokluudur. Talep yokluunun kkleri gl bir deerlendirme kltrnn olmayna dayanmaktadr ve bu durum kamu sektrnde performans yneliminin olmamasyla kendini gstermektedir (Schacter 2000, s. 15). Bu durumda, talep boyutundan
33
bakldnda, sistemin kurulabilmesi ve lkede tutunabilmesi - gelimi veya gelimekte olan lkeler - iin asgari sayda ilgili paydaa ve kararlla gerek vardr. Gelimi lkelerin aksine, gelimekte olan lkeler iin ekonomi, yatrm ve politika alanlarnda uzun vadeli stratejik planlar yapmak zor olabilir. Yetersiz politik irade ve kurumsal kapasite ilerlemeyi yavalatabilir. Bakanlklar aras ibirlii ve egdmdeki zorluklar stratejik planlama dorultusunda ilerlemeyi de engelleyebilir. Aslnda devlet ierisinde yeterli ibirlii ve egdmn olmay hem gelimi hem de gelimekte olan lkeler iin nemli bir etmen olabilir. Yksek makamlarda yer alan ve sonu odakl izleme ve deerlendirme iin savunuculuk yapmann getirecei politik riskleri stlenmeye hazr nclere de kukusuz ihtiya olacaktr. Bu da sistem kurulumunun politik doasn gsteren bir dier husustur. Bu ncler baz durumlarda ortaya kmtr; Msr (Maliye Bakan), Zambiya (Devlet Bakan) ve Krgz Cumhuriyeti (Salk Bakan) bu ncle rnek tekil etmektedir. Banglade gibi dier lke rneklerinde ise bu ncler ortaya kmamtr. Ulusal bir ncnn varl, bir lkenin izleme ve deerlendirme sistemleri kurmasna ve srdrlebilir klmasna yol aabilir. Bir ok gelimekte olan lke, halen, gl ve etkili kurumlar oluturmada sorun yaamaktadr. Bu lkelerin bazlarnda kamu hizmeti reformuna ya da yasal ve dzenleyici erevelerde reforma gerek olabilir. Uluslararas kalknma camias, szkonusu temel yap talarnn gelitirilmesinde, gelimekte olan lkelere destek olmaktadr. Kurumsal yaplar oluturmak, idari ve kamu hizmeti reformlarn hayata geirmek, yasal ve dzenleyici ereveleri yenilemek ve bir de, izleme ve deerlendirme sistemlerini e zamanl tesis etmek olduka zorlu bir sre olabilir. Ancak unutulmamaldr ki izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmas devletlere, yukarda bahsi geen alanlarda yaplacak reformlarn tamamnda, daha fazla bilgi ve ynlendirme sunabilir. Gelimekte olan lkeler ilk olarak bir temel oluturmal, geleneksel ve uygulamaya dayal bir izleme ve deerlendirme sistemi kurmaldr. Baz gelimekte olan lkeler bu dorultuda almaya balamtr. Temelin inaas iin belli bal istatistiki sistemlere ve veriye ve de kilit btesel sistemlere gerek olacaktr. Verilerin ve bilgilerin yeterli nitelik ve nicelik tamas gerekmektedir. Gelimekte olan lkelerin tpk gelimi lkeler gibi - referans noktalarn ve koullarn bilmeye, yani belirli bir program veya politika balamnda mevcut durumlarn grmeye ihtiyalar vardr. Bu sistemlerin gelitirilmesi, desteklenmesi ve srdrlebilir olmas iin insan kaynaklar kapasitesine ihtiya vardr. alanlarn modern veri toplama, izleme yntemleri ve analiz konularnda eitilmesi
34
gerekmektedir. Bu kapasite ve eitim ihtiyac, bir ok gelimekte olan lke iin gerekletirilmesi zor bir durum olabilir. rnein; Sahara Alt Afrika lkelerinde ciddi bir ulusal kapasite eksiklii szkonusudur ve bu durum nitelikli personelin blge dna gitmesiyle daha da ktlemektedir (Schacter 2000, s. 8). Kapasite artrm ve kurumsal gelime iin teknik yardma ve eitime gerek olabilir. Donr taraflar, genellikle, bu tarz faaliyetleri finanse etmeye ve desteklemeye ve de iyi uygulama rneklerini paylamaya2 scak bakmaktadr. Donr taraflarn, ayn zamanda, deerlendirme artlarn alc lkelerin durumlarna uyumlu hale getirmeyi denemesi gerekmektedir. Donr taraflarn gelimekte olan lkelerdeki yerel kapasiteyi destekleme almalarnn bir paras olarak kalknma alar oluturulmaktadr. Yeni bilgisayar tabanl evrim ii alar ve katlmc gruplar oluturularak deneyim ve bilgi paylam salanmaktadr. . . . Banglade, in, Kosta Rika veya Malideki artlarn zgn ve birbirlerinden ayr olduu, bir lke deneyimlerinin her zaman baka bir lkeye aktarlamayaca savunulabilir. Ancak kalknma alanna zg bilgilerin snrl olduu ve tm bilgilerin derlenmesine ve analizine, modifiye edilmesine, paralara ayrlmasna ve yerel ihtiyalara uyacak ekilde yeniden birletirilmesine gerek olduu kabul edildiinde bilginin kayna o kadar nemli olmayacaktr. Yeni slogan artk udur: Taramay kresel yap ama her eyi yerelde yeniden icat et (Fukuda-Parr, Lopes, ve Malik 2002, s. 18). Gelimekte olan lkelerin, hesap verebilirlik ve effaflk, etik kurallara uyum ve menfaat atmalarnn nlenmesi niteliklerini tayan politik ve idari kltr oluturmaya ihtiyalar olacaktr. Reformcularn farknda olmalar gereken nokta, bir izleme ve deerlendirme sistemi kurmak suretiyle kaynak tahsisat ve rettii sonulara k tutma giriiminin politik diren, husumet ve muhalefetle karlaabilecei gereidir. Ayrca, gelimekte olan lkelerin bir oundaki devlet yaplarnn doas dnldnde, bir izleme ve deerlendirme sisteminin kurulmas politik ilikilerde ciddi boyutlu bir yeniden ekillenmeye yol aabilir. Daha gelimi bir izleme ve deerlendirme sistemi kurmak iin deiik devlet kademeleri arasnda dayanma, uyum ve egdme ihtiya olacaktr. Bu oklu yapnn tesisi zor olabilir zira bir ok gelimekte olan lkede devlet kademeleri arasndaki balantlar ok gl deildir. Bu lkeler, halen, gl idari kltr ve effaf mali sistemler kurma noktasnda almalarn srdrmektedir. Bu nedenle, baz hkmetlerin kullanlabilir mali kaynaklarn miktar ve tahsisat hakknda ve szkonusu kaynaklarn gerekten amalarna uygun kullanlp kullanlmad konusunda sadece mulak bilgileri olabilir. Buna benzer bir ortamda hkmetin performansn lmek ancak tahmini sonular veren bir alma olacaktr.
35
Gerek gelimi gerekse gelimekte olan lkelerde performansla kamu harcamalar erevesi arasnda balant kurma almalar halen devam etmektedir. Bu balantlarn kurulamamas halinde programlar desteklemek iin bteden yaplan tahsisatlarn neticede bir baary m yoksa bir baarszl m destekledii sorusunu cevaplamak mmkn olmayacaktr. Ayrca; projelerin veya programlarn mali dzenlemelerle tadil edilmesi suretiyle istenen sonulara ulama ihtimalini ykseltmeye yarayacak geri bildirimlerin uygulama ara dnemlerinde sunulmas da mmkn olmayacaktr. Baz gelimekte olan lkeler bu alanda ilerleme kaydetmeye balamtr. rnein; Endonezya, 1990larda, deerlendirme sreleriyle yllk bte tahsisat sreleri arasnda balant kurmaya balamtr. Deerlendirme; Ulusal Kalknma Plan ve kaynak tahsisat sreciyle daha dorudan balantlar kurmak suretiyle politikalar ve kamu harcama programlarn dzeltecek bir ara olarak nitelendirilmektedir (Guerrero 1999, s. 5). Buna ek olarak aralarnda Brezilya, ili ve Trkiyenin bulunduu baz gelimekte olan lkeler de harcamalarla ktlar ve neticeler dzeyindeki hedefler arasnda kurulan balantlarda ilerleme kaydetmitir. Brezilya Hkmeti, ayn zamanda, netice dzeyindeki hedeflerle ilgili ayr resmi raporlar yaynlamaktadr (OECD 2002b). Bir ok gelimekte olan lkede halen ikili bte sistemleri kullanlmaktadr - tekrarlayan giderler iin ve sermaye yatrmlaryla ilgili giderler iin birer bte. rnein Msrda yakn zamana kadar tekrarlayan giderler btesinin gzetimi Maliye Bakanl tarafndan, sermaye yatrmlaryla ilgili giderlerin gzetimi ise Planlama Bakanl tarafndan yrtlmekteydi. Bu btelerin tek bir bakanlk ats altnda konsolide edilmesiyle hkmet, lkenin hedeflerine ve amalarna ulamasnn temini iin, sonu odakl bir izleme ve deerlendirme sistemi kurmay daha rahat deerlendirir hale gelmitir. Avustralya, Kanada ve Amerika Birleik Devletlerinde olduu gibi devletin tamamnda izleme ve deerlendirme sistemini kurma giriimleri baz gelimekte olan lkeler iin fazla iddial bir alma olabilir. Gelimekte olan lkelerde izleme ve deerlendirme sistemleri kurmann barndrd zel zorluklar dnldnde ksmi veya tek kademede sistem kurma yaklamnn izlenmesi, yani izleme ve deerlendirme sistemlerinin ilk olarak az sayda bakanlk veya birimde pilot uygulamasnn yaplmas, daha tercih edilir bir yol olabilir. rnein; Krgz Cumhuriyetinde 2002 ylnda yrtlen bir hazrllk deerlendirmesinde Salk Bakanlnn - varolan belli dzeydeki deerlendirme kapasitesi nedeniyle - ilerleyen dnemlerde devletin tamamnda uygulanacak sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi iin bir model olarak desteklenmesi nerilmitir (Kusek ve Rist 2003).
36
Gelimekte Olan lkelerde zleme ve Deerlendirme Deneyimleri Bir ok gelimekte olan lkede izleme ve deerlendirme alannda ilerleme kaydedilmitir. Gelimekte olan lkelerin kar karya olduklar zorluklar da dikkate alarak i.ix ve i.x kutularnda iki rnek verilmitir: Malezya ve Uganda. Her iki lkede bte srelerinde yeni - dolaysyla farkl - tedbirleri hayata geirerek, daha effaf, hesap verebilir ve sonu odakl yaplar oluturmutur.
Kutu i.ix
Malezya: Netice Odakl Bteleme, Ulus Kurma ve Kresel Rekabet Edebilirlik

Gelimekte olan lkeler arasnda Malezya, kamu idaresi reformlar alannda - bilhassa bte ve finans konularnda - en nde giden lkelerden biri olmutur. Szkonusu reformlar, 1960larda, devletin lkeyi stratejik kalkndrma giriimlerinin bir paras olarak balatlmtr. Kamu sektr kalknmann ana arac olarak deerlendirilmi ve neticede idari reform yoluyla devlet memuriyetini glendirme ihtiyacna vurgu yaplmtr. Bte reformu, lke iin sosyoekonomik kalknma planlarn uygulamakla grevlendirilmi deiik devlet kurumlarnda daha fazla hesap verebilirlik ve mali disiplin konularna odaklanmtr. Kamu sektrnde daha fazla hesap verebilirlik ve bte sistemlerinin performansnn iyiletirilmesinin yan sra devlet tarafndan birtakm ek reformlar da hayata geirilmitir. Mali uyumluluun gelitirilmesi, kalite ynetimi, verimlilik, devletin ileyiinde etkinlik ve ulusal kalknma abalarnn ynetimi bu ek reformlar arasnda bulunmaktadr. Ksa bir sre nce Malezyann bte reformu Vizyon 2020 erevesinde - Malezyay 2020 ylna kadar tamamen gelimi bir lke yapmay hedefleyen bir program - ulus kurma ve kresel rekabet edebilirlikle yakndan balantl hale getirilmitir. Bte reformu konusunda Malezya, Performans Esasl Bteleme Sistemini (PPBS) 1969 ylnda kabul etmi ve 1990lara kadar kullanmaya devam etmitir. PPBS ilgili kalemlere blnm bteleme uygulamasnn yerine netice odakl bteleme sistemini getirmitir. Kurumlar program - faaliyet yapsn kullanmaya balam, ancak uygulamada ilgili kalemlere blnm bteleme ve aamall yaklama benzer yap varln korumutur. 1990 ylnda ise PPBS yerine Dzenlenmi Bteleme Sistemi (MBS) hayata geirilmitir. Bu sistemle devletteki programlarn ve faaliyetlerin ktlarna ve etkilerine daha fazla odaklanlmtr. PPBS uygulamasnda ktlar ve girdiler arasndaki balantlar asgari dzeydeydi. Sonular sistematik olarak llmemesine ramen politikalar finanse edilmeye devam etmekteydi. MBS yaklam 2001 ylnda, lkede balatlan iki yllk bteleme sistemine gei reformu erevesinde, daha da gelitirilmitir. Bu sistemin etkileri ilerleyen yllarda ortaya kacaktr. Malezya, her ne kadar kamu idaresi ve bte alanlarnda yaplan reformlarn ncleri arasnda olsa da, szkonusu reform abalarnda sorunsuz ve tutarl bir izgi izleyememitir. Yine de MBS Malezya devleti iin cesur bir giriimdir ve uygulanan projeler ve politikalarda parann karln elde etme konusunda ileri grlln, yenilikiliin, dinamizmin ve kararlln bir kantdr.
Kaynak: Dnya Bankas 2001b.
37
Gelimekte olan lkelerin kar karya olduklar bir ok zorluk vardr. lkelerin farkl yaklamlar szkonusu olabilir ve sonu odakl izleme ve deerlendirme yaklamna sahip olmak iin uzun sre gerekebilir. Ancak, dnya genelinde konuya dair edinilen deneyimler, bir ok gelimekte olan lkede deerlendirme temelinin oluturulmakta olduuna iaret etmektedir. (zleme ve deerlendirme alannda gelimekte olan lkelerin almalar iin bkz. Ek 4 ve 5.)
Kutu i.x
Uganda ve Yoksulluu Azaltma zleme ve Deerlendirme Yolunda Hzl lerleme

Uganda devleti, yoksulluu azaltma nceliklerine destek olarak kamu hizmetlerinin etkili sunumuna kararllkla yaklamaktadr. Ulusal kalknma srecinin ynetiminde hizmet sunumu etkililiinin ne kadar gerekli olduunun farkna varlmas sonulara olan taahhdn gl bir kantdr. Bu durum kamu ynetiminde belirlenen ncelikler ve halen uygulanmakta olan faaliyetlerde de kendini gstermektedir (Hauge 2001, s. 16). Son on yl iinde Uganda kapsaml bir ekonomik reform srecinden gemi, makro-ekonomik istikrar salamtr. Kapsaml Kalknma erevesine karlk Yoksulluu Ortadan Kaldrma Plan (PEAP) gelitirilmitir. Szkonusu plan Yoksulluu Azaltma Strateji Belgesine eklenmitir. PEAP, mutlak yoksulluun 2017 ylna kadar yzde 44ten (1990larn sonu itibariyle) yzde 10a drlmesini hedeflemektedir. Uganda, Yksek Borlu Fakir lke (HIPC) tedbirlerinden yararlanma hakkn elde eden ilk lkedir. Uganda, ksa bir sre nce, yoksulluu azaltma stratejisinin etkililii; sivil toplumu srece dahil eden istiari yaklam ve devletin makroekonomik istikrar koruma kararll neticesinde HIPC kapsamnda daha fazla bor yardm uygulamalarndan istifade etmeye hak kazanmtr. Bte srecini i ve d paydalar iin daha ak ve effaf hale getirmek zere Uganda tarafndan yeni tedbirler hayata geirilmitir. Devlet mali sistemlerini modernletirmekte ve yerel idarelere planlama, kaynak ynetimi ve hizmet sunumu anlamnda yetki devrini ieren bir program uygulamaya hazrlanmaktadr. Maliye, Ekonomik Planlama ve Kalknma Bakanl (MFPED) da kt ynelimli btelemeyi uygulamaya koymaktadr. Ayrca; devlet kurumlar glendirilecek ve kamuoyu nezdinde hesap verebilirlikleri artrlacaktr. lkede halen izleme ve deerlendirme ve PEAP konularnda egdm ve uyumlatrma glkleri yaanmaktadr. PEAP izleme ve deerlendirme rejiminin en belirgin zellii yoksulluun izlenmesi ve kaynak izlenmesinin ayr tutulmasdr. Her iki sre de MFPED tarafndan yrtlmektedir. zleme ve deerlendirmenin iki kolu ayr aktrlere ve raporlara sahiptir ve farkl deerlendirme kriterleri kullanmaktadr. Mali kaynaklarn izlenmesi girdiler, faaliyetler ve giderek artan biimde ktlarla ilikilendirilmitir. Yoksulluun izlenmesi ise toplam yoksulluk neticelerinin analizine dayanmaktadr(Hauge 2001, s. 6). zleme ve deerlendirmenin egdm konusunda gndemde olan dier konular arasnda yeni bir Ulusal Planlama Tekilatnn kurulmas ve sektr alma gruplarnn oluturulmas yer almaktadr. zleme ve deerlendirme alannda gelecekte karlalacak zorluklar asndan dnldnde Ugandann PEAP/Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejisi vastasyla kaydettii ilerlemeyi takip edebilmesi ve dersler kartmas gerekmektedir. zleme ve deerlendirme; ulusal kalknma sistemlerinin ve srelerinin temelini oluturan karar alma uygulamalarndan ve teviklerinden ayr tutulamaz.
Kaynaklar: Hauge 2001; Dnya Bankas 2002b.
38
Gelimekte olan lkeler de en az dierleri kadar iyi ynetiimi haketmektedir.
Hesap verebilirliin kantlanmas ve somut sonularn ortaya konmas ynnde gelien kresel hareket neticesinde daha fazla gelimekte olan lkenin, gelecekte, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri kurmas beklenebilir. Uluslararas donr camias kalknmann etkileri konusuna odaklanmtr. Daha fazla sayda donr tarafn gelimekte olan lkelere, bu sistemlerin kurulma aamasnda, ihtiya duyulan destei sunmas gerekecektir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulumu gerek gelimi gerekse gelimekte olan lkeler iin zorlu bir sre olmaktadr. Kukusuz gelimekte olan lkeler farkl ve zel zorluklarla kar karyadr. Sistem inaasnda tek bir doru yol veya yaklam szkonusu deildir. Sistemi kurmak taahht, aba, zaman ve kaynak gerektirmektedir. Ayn zamanda, unutulmamas gereken bir dier husus da bu tarz sistemlerin kurulmamas ve de i ve d paydalarn hesap verebilirlik, effalk ve sonular ynndeki taleplerine cevap verilmemesi halinde doabilecek maliyetlerdir.
Ksm I
Adm 1: Hazrllk Deerlendirmesinin Yrtlmesi
ekil 1.1
Sonular zlemeye Ynelik Kilit Gstergelerin Seimi
lerlemenin Planlanmas Hedeflerinin Seimi
Bulgularn Kullanm
2
4
6
Sonularn zlenmesi
8
10
Giri blmnde kamu ynetiminin kar karya olduu yeni zorluklara deinmi; daha fazla kamu hesap verebilirlii, daha iyi ynetiim ve kantlanabilir sonularn nemini vurgulamtk. STKlarn; sivil toplumun; ulusal, ok tarafl ve uluslararas paydalarn daha iyi performans ynndeki arlarna cevap verme noktasnda politika yapclara yardmc olabilecek yeni bir kamu ynetimi aracn da sizlere tantmtk: Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi. Son olarak ise, gelimi ve gelimekte olan lkelerdeki izleme ve deerlendirme deneyimlerini gzden geirmi, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulumunda gelimekte olan lkelerin karlatklar zel zorluklara deinmitik. Bu ksmda, 10 adml modelimizin birinci adm olan hazrllk deerlendirmesine odaklanacaz (ekil 1.1). Bu adm, varolan bir ok izleme ve deerlendirme modelinde daha nce olmayan yeni bir yaklamdr. Bu admn sunduu analitik ereveyle bir lkenin amalarn izleme ve deerlendirme ve de performansa dayal bir ereve oluturma noktalarndaki kurumsal kapasitesini ve politik
39
40
istekliliini deerlendirmek mmkn olacaktr. Kilit nem tayan bu ilk adm, ne yazk ki, gelimekte olan lkelere kendi izleme ve deerlendirme sistemlerini kurmalar iin sunulan yardm srelerinde genellikle atlanmakta veya srecin dnda braklmaktadr. Bu ksmda zellikle ele alnacak konular unlardr: (a) hazrllk deerlendirmesi yrtmenin nemi; (b) hazrllk deerlendirmesinin ana blm; (c) tm hazrllk deerlendirmelerinde dikkate alnmas gereken sekiz kilit tansal alan; (d) gelimekte olan lkelerde halihazrda yaplm olan hazrllk deerlendirmelerinden baz rnekler; ve (e) bu deneyimlerden karlan dersler. Ek Ide hazrllk deerlendirmesi admnn ayrntl bir versiyonu bulunmaktadr: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Kapasitesinin Deerlendirilmesi: lkeler, Kalknma Kurumlar ve Ortaklar iin Bir Deerlendirme Anketi. Bu anket lkeler tarafndan kendi almalarn deerlendirmek amacyla kullanlabilir. BLM I Neden Hazrllk Deerlendirmesi Yapmal? Uzmanlar tarafndan izleme ve deerlendirme sistemleri kurmak iin farkl modeller gelitirilmi, ancak ounlukla bir lke balamnn tamamndaki glkler ve nanslar atlanmtr. Teknik destek alan lkelerin ihtiyalar, destei sunmay deneyen uzmanlarca ancak belli belirsiz anlalabilmitir. zleme ve deerlendirme sistemlerinin tasarm, oluum ve kullanm boyutlarn ilerletmek iin iyi niyetle yaplan tm almalara ramen sistemin varolaca mevcut politik, kurumsal ve kltrel etmenlere ve balamlara yeterince vurgu yaplmamtr. Mevcut modellerin bir ounda - ilgili lkedeki kurumsal roller, sorumluluklar ve imkanlar; sistem kurmak iin varolan tevikler ve Sonu odakl izleme ve sisteme olan talep boyutu ve de kurumlarn sistemleri srdrebilme deerlendirme sistemi becerisi gibi kritik faktrler dikkate alnmadan - dorudan sonu odakl kurmann hereyden nce bir izleme ve deerlendirme sistemi kurma almalar balatlmaktadr. politik bir faaliyet olduu ve Kilit nem tayan hazrllk sorularn ynelten az sayda model vardr teknik boyutlarnn daha sonra (Bkz. Mackay 1999 ve Dnya Bankas 2003a.) geldii bu el kitabnda srekli ou uzman sadece ne sorusuna cevap arar - amalar nelerdir? vurgulanan bir tema olacaktr. gstergeler nelerdir? - ve neden sorusuna odaklanmaz: Neden bir eyi lmek istiyoruz? Bu lkede neden bu konular ele alma ihtiyac var? Neden srdrlebilir bir sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurmak istiyoruz? Neden sorularna cevap verebilmek iin sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemini kurmaya balamadan nce yaplmas gereken
Hazrllk Deerlendirmesinin Yrtlmesi
41
bir ok hazrlk almas vardr. Hazrlk almasndan kastedilen bu Hazrllk deerlendirmesi bir kitapta sunulan hazrllk deerlendirmesidir. Bir izleme ve deerlendirme sistemi kurmaya balamadan nce dikkate alnmas gereken baz nemli binann temelinin inaasna benzer. yi bir temel yap, hususlar, endieleri ve sorular burada adm adm ele alacaz. zerinde ykselecek sreleri Bazlarmzn aklna hemen u soru gelebilir: Hazrllk destekleyecektir. Temel yerin deerlendirmesinin ihtiya analizinden fark nedir? Bu ikisi ayn anlama altndadr ve grnmez, ancak gelmiyor mu? Aslnda bu iki alma birbirinden olduka farkldr. htiya kritik nem tar. analizi srecinde devletlerin bu tarz sistemlere gerekten de ihtiya duyup duymad temel sorusu zerinden varsaymlar yrtlr. Hazrllk deerlendirmesinde ise devletlerin bu sistemlere ihtiya duyduu varsaymndan hareketle mevcut yaplarn gerekten de bu sistemleri kurmaya, kullanmaya ve srdrlebilir klmaya hazr olup olmadklar sorusu ele alnr. rnein; devletin genel izleme ve deerlendirme kapasitesi ne durumdadr? Sadece ktlar m llmektedir, yoksa ktlarn tesine geerek neticeleri lme noktasna ulamak iin gerekli kapasite mevcut mudur? (Unutulmamaldr ki, kurumsal kapasitenin incelenmesi bu noktada yeterli olmayacaktr. Baz kilit sorulara ve kayglara ancak bir hazrllk deerlendirmesi yrtlerek cevap bulunabilir) Hazrllk deerlendirmesi; bir lkenin belirledii kalknma amalarna ulama yolundaki ilerlemesini izleme ve deerlendirme becerisini lmek iin analitik bir ereve sunar. Bunu yaparken de o lkedeki mevcut izleme ve deerlendirme sistemlerinin hangi anlayla oluturulduunu, kapasitesini ve kullanmn deerlendirir. Hazrllk Deerlendirmesinin Ana Blm Hazrllk deerlendirmesi, bir lkenin sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurma noktasnda ne aamada olduunu belirlemeye yardmc olacak bir tansal yardm srecidir3. Bu deerlendirme ana blmden oluur.
Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sisteminin Tasarm ve Kurulumunda Varolan Tevikler ve Talepler Sonu odakl izleme
ve deerlendirme sistemi tasarmna ve kurulumuna balamadan nce politik, kurumsal veya kiisel teviklerin olup olmadn belirlemek nem tamaktadr. Tevikler konusunda dikkate alnmas gereken be kilit soru vardr: zleme ve deerlendirme sistemini kurma ihtiyacnn arkasndaki itici g nedir - Hukuki veya yasal gerekler mi, vatandalarn talebi mi, donr taraflarn artlar m (Ulusal Kalknma Plan, Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejisi vs.), yoksa politik veya kamu sektr reformu mu? zleme ve deerlendirme sistemini kurma ve kullanma aamalarnda kimler nclk etmektedir - hkmet mi, parlamento mu, sivil toplum mu, donr taraflar m veya bakalar m?
42
zleme ve deerlendirme sisteminin kurulmasna nclk edenleri ne motive etmektedir - politik reform gndemi mi, donr taraflardan gelen basklar m, kiisel bir politik gndem mi, veya politik bir direktif mi? Sistemden kimler faydalanacak - politikaclar m, idareciler mi, sivil toplum mu, donr taraflar m veya vatandalar m? zleme ve deerlendirme sisteminin kurulmas kimlerin yararna deildir - politikaclar m, idareciler mi, sivil toplum mu, donr taraflar m veya vatandalar m? Politik sistemin iinde veya dnda reform kartlar mevcut mu?
Hkmetin Performansnn Deerlendirilmesinde Roller ve Sorumluluklar ve Mevcut Deerlendirme Yaplar
Hazrllk deerlendirmesi, kalknma amalarnn izlenmesi ve deerlendirilmesine ynelik mevcut yaplarn ve ilgili rollerin ve sorumluluklarn ayarlanmasna imkan verecektir. Merkezi ve ilgili bakanlklarn performans deerlendirmesine dair rolleri ve sorumluluklar nelerdir? Parlamentonun rol nedir? Yksek denetim kurumunun rol nedir? Bakanlklar ve kurumlar birbirleriyle bilgi paylayor mu? retilen veriler belirli bir politik gndemle alakal m? Sivil toplumun rol nedir? lkede verileri kim retmektedir? - Ulusal hkmet dzeyinde; merkezi ve ilgili bakanlklar, ihtisas birimleri ve daireleri - ulusal denetim dairesi gibi - dahil - Alt ulusal veya blgesel hkmet dzeyinde; blgesel bakanlklar ve ilgili bakanlklar, yerel ynetimler, STKlar, donr taraflar ve dierleri Toplanan veriler nerede kullanlmaktadr? - Bte hazrlama - Kaynak tahsisat - Program politikalarnn oluturulmas - Mevzuat ve parlamentoya kar hesap verebilirlik - Planlama - Mali ynetim - Deerlendirme ve gzetim.
Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi in Kapasite Oluturma Gereklilii Hazrllk deerlendirmesi, ayn zamanda,
bir lkenin mevcut izleme ve deerlendirme kapasitesinin gzden
43
geirilmesini de ierir. Szkonusu gzden geirme aadaki alanlarda yaplmaktadr: teknik beceriler; ynetsel beceriler; veri sistemlerinin varl ve kalitesi; mevcut teknolojik yap; kullanlabilir mali kaynaklar ve kurumsal deneyim. Bu alma, gelimekte olan lkelerde yrtlen deerlendirmenin nemli bir parasn oluturmaktadr. Gzden geirme neticesinde sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmas ve srdrlmesi noktalarnda ihtiya duyulan kapasitede varolabilecek muhtemel boluklarn saptanmas mmkn olacaktr. Bu deerlendirme, ayn zamanda, izleme ve deerlendirme sisteminin kurulmas nndeki mevcut veya muhtemel engellerin mali kaynak, politik irade, politik nc, uzmanlk, strateji veya deneyim eksiklii gibi - incelenmesine imkan verecektir. Aadaki hususlarn dikkate alnmas nem tamaktadr: Ulusal hkmetteki devlet memurlarnn, aadaki be alann herbiriyle ilgili olarak, beceri dzeyleri nedir: - Proje ve program ynetimi - Veri analizi - Proje ve program amalarnn belirlenmesi - Bte ynetimi - Performans denetimi? Devletin herhangi bir kademesinde (ulusal, blgesel veya yerel), izleme ve deerlendirme konusunda, halihazrda uygulanan veya son iki ylda uygulanm bir teknik destek, kapasite artrm veya eitim almas mevcut mu? Destek kim tarafndan ve hangi erevede veya reform srecinde saland? lke iinde, performansa dayal izleme ve deerlendirme konusunda devlet memurlarna ve ilgili dier taraflara teknik destek ve eitim sunacak kapasiteye sahip enstitler, aratrma merkezleri, zel kurulular veya niversiteler var m? imdi bu materyal zerinden hazrllk deerlendirmesinin ierdii sekiz alan daha ayrntl inceleyebiliriz. BLM 2 Hazrllk Deerlendirmesi: Sekiz Kilit Soru Hazrllk deerlendirmesi; sonu odakl bir izleme ve deerlendirme sistemi kurmak iin gereken n koullarn hazr olup olmadnn belirlenmesinde kullanlabilecek tansal bir aratr. Bu deerlendirmede amalanan hkmetlere, donrlere ve kamu sektr reformuna dahil olan ana kalknma ortaklarna yardmc olmaktr.4
44
Hazrllk deerlendirmesi; bir lkenin veya kurumun sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurma ve uygulama kapasitesini ve istekliliini belirlemek iin dikkate alnmas ve incelenmesi gereken balca sekiz alandan olumaktadr. Kamu Sektrnde zleme ve Deerlendirme Sistemine Olan htiyac Hangi Potansiyel Basklar ekillendirmektedir ve Neden? zleme ve deerlendirme sistemi oluturma talebinin nereden ve neden kaynaklandn bilmek nem tamaktadr. Konuya ilikin talepler ve basklar i, ok tarafl veya uluslararas paydalardan m; yoksa bunlarn hepsinden mi gelmektedir? Szkonusu isteklerin, verilen karln taleple uyumlu olmas isteniyorsa, tannmas ve dikkate alnmas gerekecektir. Giri blmnde belirtildii zere, i taleplerin kayna kamu sektr ynetiimi ve daha fazla hesap verebilirlik ve effaflk alanlarndaki reform arlar olabilir. Yolsuzluk kart kampanyalar da nemli bir itici gtr. Bir baka ihtimal ise muhalefetin, hkmetin amalarna ve eylemlerine gvenmemesi olabilir. Dardan gelen talepler ise donr taraflarn yatrmlar karlnda somut kalknma sonular grme ynndeki basklarndan kaynaklanabilir. Avrupa Birlii gibi uluslararas kurulular, katlm srecindeki tm lkelerin izleme ve deerlendirme sistemi kullanmak suretiyle kamu sektr performans hakknda geri bildirim sunmasn beklemektedir. Kresellemenin getirdii rekabeti basklar da devreye girebilir. Yabanc yatrmlar ekmek iin artk hukukun stnl ve gl bir ynetiim sisteminin varl ve aka tanmlanm kurallar btn arttr. Mali sermaye ve zel sektr, bir lkeye yatrm yapmadan nce, istikrarl ve effaf yatrm ortamlar aramakta ve mlkiyetlerinin ve patentlerinin gvence altna alnmasn istemektedir. Hkmetlerin ilgilenmesi gereken bir ok bask kayna olabilir ve bu basklar neticesinde de sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurmak iin gereken itici g yaratlm olacaktr. zleme ve Deerlendirme Sisteminin Savunuculuunu Kim Yapmaktadr? Sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin srdrlebilirlii ve baars iin devletteki ncler kritik nem tamaktadr. st dzey bir devlet grevlisinin ncl daha iyi bilgiye dayal karar alma mekanizmalar iin gl bir savunuculuk salayacak, byle bir sistem kurulumunun nlenmesi menfaatlerine olan reform kartlarnn mdahalelerinin datlmasna ve tecrit edilmesine nayak olacaktr. Kurumlarda bu tarz bir giriimi olumlu karlamas ve nclk etmesi muhtemel bireyler veya gruplar olacaktr. te yandan, bu giriime muhalif olan ve hatta faal biimde kar kan kiiler veya gruplar da grlebilir. nclerin kimler olduunu ve devletin hangi
45
kademelerinde bulunduklarn bilmek nem tamaktadr. nclerin salayaca destek ve savunuculuk, izleme ve deerlendirme sisteminin muhtemel baars ve srdrlebilirlii iin son derece nemli olacaktr. Ancak, szkonusu ncnn politika yapm srecinden uzakta konulanm ve ana karar alclar nezdinde snrl etki tamas halinde, izleme ve deerlendirme sisteminin kullanlacan tasavvur etmek, imkansz olmasa dahi, olduka zorlaacaktr. Bu artlar altnda sistemin yaama gcn tesis etmek zorlaacaktr. Sistemin yaama gc sunulan bilgilerin geerli, gvenilir, kullanlabilir ve zamannda deerlendirilmesine baldr. Marjinal mesleki pozisyonlardaki, karar alma srelerinin iinde yer almayan nclere sahip izleme ve deerlendirme sistemlerinin yukarda deinilen kriterler dorultusunda yaama gcn tamas zor olacaktr. nclerin Sistem Kurulumu abalarna Desteini Ne Motive Etmektedir? Sonu odakl bir izleme ve deerlendirme sisteminin kurulmas doal olarak politik bir harekettir ve politik riskleri ve faydalar barndrr. Risk incelendiinde ilk gze arpan hkmetin performans ve hesap verebilirliin glendirilmesi konularnda bilgi retmenin politik etkiler tayabilecei gereidir. Sistem kurulmasnn faydas ise ncler iin kurumsal ve bireysel dzeyde dllendirici ve tannrlk salayc etkiler barndrabilecei gereidir. ncleri motive eden unsur kamusal sorumluluk hissi olabilir. Ayrca; szlerin yerine getirilmesi, reformcu olarak alglanmak (politik sermaye kayna) ve hesap verebilirlik ve sonularn kantlanmas nclerin parlamentoda, kamu ve zel sektrdeki paydalarda, sivil toplumda ve uluslararas donrler arasnda tercih edilmesine neden olabilir. Sistemi Kim Sahiplenecektir? Sistemden Kim Faydalanacaktr? Gerekte ne kadar bilgi istenmektedir? zleme ve deerlendirme sistemlerinin kuruluunda gzden kaan tek faktr siyaset deildir. Genellikle dikkatli bir kurumsal deerlendirme de yaplmaz ve bylece sistem kullanclarnn, sistem oluturma, kullanma ve srdrlebilir klma alarndan, gerek kapasiteleri belirlenmemi olur. Dikkatle uygulanm bir hazrllk deerlendirmesi, sistemin nasl tasarlanmas gerektii konusunda nemli bilgiler salayacaktr. Tasarmn iyi yaplmas kullanclarn bilgi ihtiyalarna yant veren, sistemi kurmak ve srdrlebilir klmak iin gereken kaynaklar ortaya koyan ve bilgiyi hem retecek hem de kullanacak kiilerin kapasitesini deerlendiren bir yap ortaya karacaktr. Bu konularn tam olarak kavranmas sistemin glk seviyesinin doru ayarlanmasna ve tamamlanmasna yardmc olacaktr.
Politik motivasyonun anlalmas, izleme ve deerlendirme sisteminin paydalar tarafndan nasl alglanacann, baz kurumlarn ve kiilerin neden ve nasl risk aldnn ve bazlarnn neden risk almadnn ve sisteme nclk edenlerin giriimi desteklemek ve baarl olmak iin neye ihtiya duyacaklarnn anlalmasnda kritik nem tayacaktr.
46
Sonu odakl bir izleme ve deerlendirme sisteminin etkili biimde kullanlabilmesi iin eriilebilir, anlalr, geerli bilgi ve verileri zamannda retebilmesi gerekmektedir. Bu kriterler, sistem tasarm ncesinde dikkatli bir hazrllk deerlendirilmesi yaplmasn gerektirir. Szkonusu deerlendirme, bilhassa, sistemin sahiplenilmesi ve kilit paydalara sunaca faydalarn ve yardmn belirlenmesi alarndan nemli bilgiler sunacaktr. Teknik adan yaklaldnda ise; hkmetin veya kurumun veri toplama ve analiz, rapor retme, izleme ve deerlendirme sistemini idare ve idame ve retilen bilgileri kullanabilme kapasitesi dikkatle incelenmelidir. te bu sebeplerden tr, hazrllk deerlendirmesi kapasite artrm faaliyetlerinin - gerek duyulmas halinde - tasarm ve uygulanmasnda kullanlacak nemli bilgiler ve referans verileri sunacaktr. Ayrca; sadece gereken bilgilerin toplanmas mutlak bir arttr. zleme ve deerlendirme sistemlerine, tasarm sonrasnda ok sk ve ok fazla veri toplama sreleriyle ar yk bindirildii ou kez gzlemlenmitir. Toplanan tm verilerin gerekten faydal olup olmadklarna ya da nasl kullanlacaklarna dair yeterince dnlmemesi ve ngrye sahip olunmamas sistemin ar yklenmesine neden olmaktadr. Sistemin zorluu ve ar tasarm srekli sorunlara neden olacaktr. Bu durum sistemde zlmesi gereken devaml bir anmaya da yol aacaktr. Paydalar ise sistemi ok farkl ynlere ayn anda ekmeyi deneyebilir. Ksaca, politik arenada srekli deimeyen ok az ey vardr. zleme ve deerlendirme sistemini ayakta ve alr tutabilmek iin dikkate ve itinaya ihtiya olacaktr (bu da nclere neden gerek duyulduunun bir dier gstergesidir). Sistem, Kaynaklarn Daha Etkili Tahsisatn ve Program Amalarnn Gerekletirilmesini Dorudan Nasl Destekleyebilir? zleme ve deerlendirme tek bana bir ama deildir. zleme ve deerlendirme; iyi ynetiimi gelitirmek, ada ynetim uygulamalarn hayata geirmek, yenilikleri ve reformlar gerekletirmek ve daha fazla hesap verebilirlik salamak iin kullanlacak bir aratr. Doru kullanldklarnda bu sistemler gvenilir, effaf ve geerli bilgi retebilir. zleme ve deerlendirme sistemleri, politika yapclara kaynak tahsisat uygulamalarnn sonularn ve etkilerini takip etme ve iyiletirme noktalarnda yardmc olabilir. Bilhassa, sonulara ilikin srekli geri bildirim salamak suretiyle kurumlarn ve hkmetlerin daha iyi bilgilenmi biimde kararlar almalarna ve politikalar uygulamalarna yardmc olur. Deneyimler gstermektedir ki, sonu odakl bir izleme ve deerlendirme sistemi, dier kamu sektr reformu programlar ve giriimleriyle ilikilendirildiinde en iyi sonular verecektir. Bu programlar ve giriimler arasnda orta vadeli kamu giderleri erevesinin
47
oluturulmas, kamu idaresinin yeniden yaplandrlmas veya Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejisinin hazrlanmas gsterilebilir. zleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulu aamalarnda yukarda bahsi geen giriimlerle balantlarn kurulmas srdrlebilirlik asndan hayati nem tayan dayanma ve takviyelerin ortaya kmasna neden olacaktr. Hazrllk deerlendirmesi, bu tarz balantlarn yapsal ve politik alardan mmkn olup olmadnn belirlenmesinde kullanlacak bir yol haritas sunabilir. zleme ve Deerlendirme Sisteminin rettii Olumsuz Bilgilere Kurumlarn, nclerin ve Personelin Tepkisi Nasl Olacaktr? Korkunun hakim olduu bir kurumsal veya politik ortamda ilevsel bir izleme ve deerlendirme sistemine sahip olmak gtr. zleme ve deerlendirme sistemleri kanlmaz biimde (sk olmasa bile) can skc, politik duyarllklar barndran veya iktidar iin zarar verici veriler retecektir. Benzer biimde, retilen veriler, birimler ve kurumlardaki bireyler iin de zarar verici olabilir (Eliye zeval olmaz deyiinin aksinin gerekletii durumlara kurumlarda ska rastlanabilir). Hazrllk deerlendirmesinin neticesinde izleme ve deerlendirme sisteminden sadece politik olarak popler veya doru bilgilerin kmasna izin verilecei anlaldysa, sistem en bandan zayf ve ileyii tehlikede halde olacak; bouna bir aba olarak nitelendirilecektir. Bu tarz bir politik ortamda sistemi dikkatle ve yava inaa etmek nem tamaktadr. Zarar verici olmas muhtemel bilgilerin retilmesi riskini stlenecek birimleri bulmak - kendi performanslar hakknda kabilecek olumsuz bilgiler de dahil - belki de yaplabilecek en iyi eydir. Bu birimlerin varolmamas halinde ise sistemin tasarmnda ilerlemek iin fazla bir gereke veya mantk kalmayacaktr. Bu durumda, geleneksel yntem olan uygulamann izlenmesiyle yetinilmesi gerekecektir. Politika oluturma aamasnda performans bilgilerini kullanma arzusunda olan devletler genellikle belli dzeyde demokrasi ve akl hayata geirmitir. Ancak bu lkelerde bile lme ve izleme noktasnda, srecin liderler ve paydalara kt haber verecei korkusundan tr, tereddtler bagsterebilir. Bu sistemlerin kurulmasnda mutlaka dikkate alnmas gereken gerek politik kstlamalar mevcuttur. Sistem tasarmnda tm engellerin e zamanl ele alnmas mmkn deildir. Ancak bu engellerin tannmamas ve mmkn olduunca abuk zmlenmemesi halinde gerektiinden daha fazla ve uzun bir direncin ortaya kmas riski doacaktr. Engellerin kaldrlmasna ne kadar zaman ve enerji ayrlaca ya da szkonusu snrl zaman ve enerjinin ncleri glendirmek ve ortaya kan frsatlar desteklemek iin mi kullanlaca stratejik bir karardr. Bizim dncemiz ikinci tercihe arlk verilmesinden yanadr.
Hazrllk deerlendirmesi belli bir kurumdaki yapsal, kltrel veya bireysel kstlarn ve engellerin saptanmasna yardmc olacaktr.
48
Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemini Destekleyecek Kapasite Nerededir? Performans verileri ve bilgisi bir ok yerde bulunabilir. Hazrllk deerlendirmesi bu verilerin ve bilgilerin nerede bulunabileceinin belirlenmesi iin yol gsterecektir. rnein; devlet kademelerinde halihazrda izleme ve deerlendirme kapasitesi olan ve deerlendirme yrtebilen kurumsal birimler mevcut mudur? Planlamadan sorumlu merkez ve sektr veya ilgili bakanlklarda hangi veri sistemleri mevcuttur ya da kullanlmaktadr? Bu veri sistemleri arasnda bte verileri, kt verileri, netice veya etkiye dair veriler, performans denetimleri, mali denetimler, proje ve program tamamlama raporlar ve donr verileri yer alabilir. Devletin dnda; STKlar, niversiteler, aratrma entitleri ve eitim merkezleri de sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemini desteklemek iin gereken teknik kapasitenin bir blmn salayabilir. zleme ve Deerlendirme Sistemi Proje, Program, Sektr ve Ulusal Nihai Amalar Arasndaki Balantlar Nasl Kuracaktr? Hazrllk deerlendirmesinin ana ilevlerinden biri de mevcut bilgilerin devlet kademeleri arasnda uyumlu biimde birbirine balanmasnn ierdii frsatlarn ve risklerin belirlenmesidir. deal bir ileyite proje dzeyindeki performans verisi program deerlendirmelerini beslemek iin kullanlacak, performans verisine balanan program deerlendirmeleri ise sektrel, blgesel ve ulusal nihai amalar ve hedeflerle ilikilendirilecektir. Bir baka deyile; her dzeydeki ilgili personel dier tm dzeyler ve dzeyler arasndaki balantlar konusunda bilgi sahibi olacak ve ileyii kavrayabilecektir. Proje dzeyinde gerekletirilen ve program nihai amalaryla uyumlatrlmam olan sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi, belirli bir proje iin salad snrl bilginin tesinde faydal olmayacaktr. Bilginin gerekten faydal ve kullanlabilir olmas iin farkl dzeyler arasnda serbeste akmas gerekmektedir. stenen sonulara ulalabilmesi iin her dzey bir sonraki dzeyi bilgilendirmelidir. Ayrca, veri toplama ve analizinden elde edilen bilgilerin her dzeyde yatay olarak kullanlmas ve paylalmasnn temini de nem tamaktadr. Buradaki nihai ama effaf ve dzeyler aras uyumlatrlm bir izleme ve deerlendirme sistemi oluturmaktr. Bilginin tek bir dzeyde toplanmas, depolanmas ve kullanlmas - farkl dzeyler arasnda paylalmayarak - yerine devlet sisteminin tamamnda yukar ve aa hareket etmesi gerekmektedir. Bilginin serbeste ak politikalarn, programlarn ve projelerin balantl ve egdml olmasn salayacaktr. Burada asl sorulmas gereken soru sistemin, her dzeyin sonu odakl bilginin hem reticisi hem de kullancs olma ihtiyacn karlayp karlamayacadr.
49
BLM 3 Gelimekte Olan lkelerde Hazrllk Deerlendirmesi: Banglade, Msr ve Romanya Hazrllk deerlendirmesi hkmetlere, donr taraflara ve ortaklarna sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin tasarm ve inaasnda ihtiya duyulacak eitim, kurumsal kapasite gelitirme ve ilgili almalarn sralanmas konularnda karlalacak zorluklar amada yardmc olabilir. Bu deerlendirme lke ierisinde ileriye gitmeyi salayacak eylem plan iin temel tekil edecektir. Hazrllk deerlendirmesi srecinde, ilk olarak, geleneksel ve uygulamaya dayal izleme ve deerlendirme sisteminin raporlad mevcut verilere baklmaldr. Kamu harcamalar, mali, verisel veya satn alma gzden geirmelerinin gerekletirilip gerekletirilmedii kontrol edilmelidir. lkede ekonomik, yasal ve politik reforma doru bir gidiat szkonusu mu? Daha fazla demokrasi ve aklk, daha iyi hesap verebilirlik ve effaflk gerekleiyor mu? (Bazen bir ok farkl tansal gzden geirmenin e zamanl yrtld durumlar olabilir. rnein, 2002inin banda, Krgz Cumhuriyetinde e zamanl olarak lke Performans Portfoy Deerlendirmesi, Kamu Harcamalar ncelemesi ve zleme ve Deerlendirme ncelemesi gerekletirilmitir). Kamu ynetimi reformlar alannda lkenin mevcut durumu saptandktan sonra bir lke veya saha misyonunun yrtlmesine gerek olacaktr. Misyonun szkonusu lkede yapt almalarda aralarnda kamu yetkilileri, sivil toplum yeleri ve STKlarn da bulunduu kilit bilgi kaynaklarndan sahada bilgi toplanmaldr. Bakanlarla ve farkl sektrlerden yetkililerle konumak nem tayacaktr. Politika oluturma srelerini gelitirecek performansa dayal veri sistemine ilgi gsterecek bir ncnn nerede ortaya kaca hi belli olmaz. Hazrllk deerlendirmesinin, ideal olarak, izleme ve deerlendirme kapasitesinin gelitirilmesi konusunda bilgi sahibi biri tarafndan yrtlmesi gerekmektedir. Hazrllk Deerlendirmeleri: Gelimekte Olan lke rnei Gelin gelimekte olan lkelerden gerek rnei yakndan inceleyelim - Banglade, Msr ve Romanya - ve hazrllk deerlendirmesinin sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulumuna nasl bilgi salayacan ve ekillendireceini beraberce grelim (kutu 1.1 - 1.3). Bu deneyimlerden, ayrca, dier gelimekte olan lkelere uygulanabilecek dersleri de karmaya alacaz. BLM 4 karlan Dersler Gelimekte olan dnyadan alnm bu hazrllk deerlendirmesinden hangi dersler karlabilir?
50
Kutu 1.1
Banglade rneiSfrdan Balamak

Banglade, hazrllk deerlendirmesinin uygulanmas srecinde, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi tasarlamaya ve kurmaya hazr olma anlamnda nemli zorluklar barndrmaktayd. 2001 ylnda Uluslararas effaflk rgtnn izledii 91 lke arasnda Banglade yolsuzluun en fazla yaand lke olarak gzkmekteydi. Yolsuzluun en ok yaand kamu sektrleri arasnda ncelikle kolluk kuvvetleri ve ardndan eitim, yerel idareler ve salk sektrleri gelmekteydi. 2002 ylnda Banglade, birkez daha, izlenen 102 lke arasnda en fazla yolsuzluun yaand lke olarak ortaya kt. Yolsuzluun yaand sistemlerde bilgi, kamusal alann dnda kalr ve bu durum izleme ve deerlendirme iin nemli bir engel tekil eder. Hazrllk deerlendirmesi ulusal hkmette - merkezi ve sektr bakanlklar dahil - herhangi bir izleme ve deerlendirme ncs saptayamamt. Reformlarla izleme ve deerlendirme sisteminin oluturulmas arasnda balar kurulmasn tevik edebilecek hibir reform giriimi belirlenmemiti. stelik; izleme ve deerlendirme sisteminin kullanmna dair yasal veya dzenleyici artlar da ortada yoktu. lkenin krsal kesiminde eitim, elektrik altyaps ve gda destekleri konusunda baz izleme sistemleri bulunmaktayd. Ayrca; STKlarn ve donrlerin kalknma projelerinin sonular iin etkin izleme yrttn gsteren deliller mevcuttu. Ancak bu izleme almalar devleti de ayn eyi yapmaya itecek herhangi bir etki yaratmamt. Banglade statistik Dairesi gl bir devlet kurumu niteliindedir. Devletin sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurma yolunda hareket etmesi halinde szkonusu daire veri toplama ve analizinde merkezi bir rol oynayabilir. Teknik kapasite anlamnda ise hazrllk deerlendirmesi neticesinde izleme ve deerlendirme kapasitesinin zayf olduu ve niversiteler ve aratrma merkezlerindeki teknik eitim kapasitesinin asgari dzeyde olduu belirlenmitir. Deerlendirme, ayrca, ulusal hkmetin gvenilir bilgi sistemleri ynetme hususunda ok az organizasyonel deneyime sahip olduunu gstermitir. Hazrllk deerlendirmesi, sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin o dnemde hayata geirilmesinin gereki ve yaplabilir olmad sonucunu vermitir. Bu tarz bir giriim ncesinde gl politik destee ve srdrlebilir kurumsal kapasite gelitirme almalarna ihtiya olacaktr. Banglade iin ufukta bir umut belirmitir. Hazrllk deerlendirmesinin ardndan hkmet tarafndan Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejisi gelitirilmitir. Bu stratejide izleme ve deerlendirme bileenleri de yer alacaktr. Hazrllk deerlendirmesi Bangladete alan STKlara ve donr kurululara kapasitelerini glendirmeleri ve kk lekli ve hedeflenmi biimde almalar iin be strateji nerisi gelitirmitir.
Kaynak: Dnya Bankas 2002c.
51
Kutu 1.2
Msr rnei zleme ve Deerlendirme Dorultusunda Yava ve Sistematik Admlar

Bir lkenin sonu odakl izleme ve deerlendirme uygulamaya ne kadar hazr olduunu deerlendirirken dikkat edilmesi gereken en nemli bileenlerden biri, sistemi sahiplenmeye istekli bir ncnn bulunup bulunamayaca konusudur. Msrda yrtlen hazrllk deerlendirmesi bir ok st dzey devlet yetkilisinin performans deerlendirme ortamna gei konusunda olduka ilgili olduunu ortaya kartmtr. Bizzat devlet bakan tarafndan ekonomik karar alma mekanizmalarnn desteklenmesi iin daha iyi bilgilere ihtiya duyulduu ars yaplmtr. Sonu odakl bir yapya geite Msr hkmeti iin nc, Maliye Bakan olmutur. Szkonusu bakan Malezya ve OECD lkeleri gibi dier lkelerin uluslararas deneyimleri hususunda son derece bilgiliydi. Bakan tarafndan, bte tahsisatlarnn daha iyi ynetilmesi iin sonu odakl izleme ve deerlendirmenin nasl kullanlabileceini kantlayan bir dizi pilot uygulamaya gidilerek kamu harcamalar ynetiminin iyiletirilmesine arlk verilmitir. Msrda sonu odakl izleme ve deerlendirmenin uygulamaya geirilmesinde atlacak her admda Maliye Bakan kilit rol oynayacaktr. nemli rol oynayabilecek birka st dzey yetkili daha saptanmtr. Msr devlet bakannn ei, Ulusal Kadn Konseyine bakanlk yapmaktadr, farkl bakanlklarn kadnn stats ve koullarn iyiletirmek zere yrttkleri almalar izlemek ve deerlendirmek zere bir sistem gelitirmektedir. Ancak bir izleme ve deerlendirme almasnn baarl ve srdrlebilir olmas iin kaynaklarn harcanmasndan ve belirli programlarn uygulanmasnn gzetiminden sorumlu sektr bakanlklarnn srece ortak olmas (yani sahiplenmesi) gerekmektedir. Ekip tarafndan bata Elektrik ve Enerji Bakanl ve Salk Bakanl olmak zere birok sektr bakanlnn sonu odakl izleme ve deerlendirmeyle ilgili olduu saptanmtr. Hazrllk deerlendirmesi, ayrca, sonu odakl bir stratejiye geii destekleme noktasnda Msrda st dzey bir kapasitenin varln ortaya koymutur. Kahire niversitesinde ve zel aratrma kurulularnda deerlendirme eitimi alm birok birey belirlenmitir. Tm bunlara ek olarak; Mobilizasyon ve statistik Merkezi Kurumu ve Kabinenin Bilgi Karar Destek Merkezi, gerek devletteki gerekse sivil toplumdaki aratrmaclarn ve politika yapclarn kullanaca verilerin toplanmasnda, analizinde ve yaymnda kilit roller oynamaktadr. Sonu odakl bir yaklama gei iin temel kriterlerden biri de iyi iletiime dayanan ve yrtlebilir bir strateji gelitirmektir. Tansal alma bu alanda daha nce yaplan giriimlerin paralanm nitelikte olduunu belirlemitir. Bir dizi pilot giriim saptanm, ancak bu giriimlerin ok aznn performans pilotlar olarak gereken kriterlere uygun olduu ortaya kmtr. Ayrca tm ilgili almalarn etkili ynetilmesini salayacak bir yapnn devlette oluturulmad belirlenmitir. Maliye Bakan, bu arada, bir yaklam tanmlamaya balamt ve szkonusu yaklam, uygulanmas halinde, sreci ileri gtrmek iin gereken liderlii salayacakt. Bakan yava yava ilerleme ve pilotlar gelitirmek suretiyle uygulayarak renme konusunda kararlyd. Szkonusu hazrllk deerlendirmesinin sonular Msr devletinin sreci sahiplenmeye ve sonu odakl ynetim kavramlarn yava yava hayata geirmeye hazr olduunu gstermektedir. almalarn srdrlebilirlii iin temel alnacak grnr kapasite mevcuttur. Daha da nemlisi; gerekli liderlii salamak iin ak bir politik destek mevcuttur (Msrdaki Hazrllk Deerlendirmesinin tamam ek II de bulunabilir).
Kaynak: Dnya Bankas 2001c.
52
Kutu 1.3
Romanya rnei zleme ve Deerlendirme Yolunda lerlemek iin Baz Frsatlar Mevcuttur
Romanya Avrupa Birliine katlm mzakerelerini srdrmektedir ve 2007 ylna kadar birlik yesi olmay beklemektedir. Devlet reformlara olan taahhdn aka ortaya koymu ve orta vadeli bir ekonomik strateji gelitirmitir. Romanya, ayrca, veri toplama ve kullanm konularnda beceri sahibi i gcne de sahiptir. Bu adan yaklaldnda bir ok gelimekte olan ve gei lkesinin nndedir. te yandan; Romanya komnist dnemin mirasnn skntlarn bir ok adan yaamaya devam etmektedir. Devletin baz kademelerinde merkeziyeti planlama anlay varln korumaktadr, devlet kurumlar zayf yaplarn gelitirememektedir, ada kamu ynetimi ilkeleri ve uygulamalar konusunda eitimli devlet yetkilisi says snrldr ve devletin almalarna faal katlm gelenei olmayan deneyimsiz bir sivil toplum yaps szkonusudur. Hazrllk deerlendirmesi izleme ve deerlendirme yolunda ilerlemeyi engelleyen baka faktrleri de ortaya kartmtr. Bu engeller arasnda Romanya kamu sektrnde performans ynelimli ynetim kltrnn oluturulmasnn neleri gerektirdiinin anlalmamas ve devletin dier genel ncelikleriyle atmalar saylabilir. Romanya tarafndan bir dizi bte performans pilot uygulamas yrtlmektedir ve szkonusu almalar kapsamnda 5 kurumdan yllk btelerine bir dizi performans tedbirini eklemeleri istenmitir. Pilot program 5 devlet kurumuyla balayp bir sonraki yl 8 ve nc yl ise 13 kurumu kapsar hale gelmitir. Hazrllk deerlendirmesi esnasnda devlet halen 13 kurumu kapsayan yeni btenin pilot uygulamas safhasndayd. Kurumlara kaynak tahsisatn performans gstergeleri temelinde gerekletirmeye odaklanan pilot uygulamalar devletteki idareciler tarafndan byk oranda grmezden gelinmi, parlamento tarafndan ciddiye alnmamtr. Yine de szkonusu pilot uygulamalar, yllk btenin etkililiinin llmesinde uygun performans gstergelerinin nasl gelitirilecei konusuna odaklanlmasna yardmc olmutur. Maliye Bakan pilot almann ncs olarak gzkmektedir ve daha geni kapsaml bir sonu odakl ynetim giriiminin balatlmas ve srdrlmesinde gerekli politik liderlii salayabilir. ki muhtemel nc daha belirlenmitir; Adalet Bakan ve Babakann danmanlarndan biri. Her iki ahs da Romanya hkmetinde ynetim srelerinin iyiletirilmesi abalarna nderlik etmekte ve stratejilerin baarlar konusunda raporlamann nemine inanmaktadr. Devletin izleme ve deerlendirme yolunda ilerleme kararll yeni kanunlardan oluan bir ereve, AB katlm sreci ve sivil toplumun artan beklentileri tarafndan desteklenmektedir. rnein; yasal erevede yaplan deiikliklerden biri e-devlete geii destekleyen bir dizi kanunu iermektedir. Szkonusu giriimin devletin effaflnn gelitirilmesi ve sivil topluma devletin reform programnn sonularnn sunulmas iin etkili bir ara olmas muhtemeldir.E - ynetim sisteminin gelitirilmesi devletin hesap verebilirliinin tesisinde gl bir enstrman olabilir. Son olarak; hazrllk deerlendirmesi tarafndan sonu odakl izleme ve deerlendirmenin uygulamaya geirilmesini destekleyecek birok frsatn varl ortaya konmutur. Devam etmekte olan performansa dayal bteleme almalar ve devletin dier reform giriimleri sonulara odaklanma konusunda katalizr grevi stlenebilir. zleme ve deerlendirme sistemini en azndan pilot alanda bte, yolsuzlukla mcadele ve yoksulluk reformu - hemen balatmaya yetecek yeterli st dzey politik liderlik de mevcuttur.
Kaynak: Dnya Bankas 2001d.
53
Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sisteminin Tasarm ve Kurulmas iin Tevikler ve Talepler Hazrllk deerlendirmesi kapsamndaki sekiz alan asndan bir lkenin mevcut durumunu anlamak byk nem tamaktadr. rnein, Bangladete bu deerlendirme yrtlmemi olsayd, izleme ve deerlendirme sistemi iin gerekli n koullarn ok aznn yerine getirildii bir ortamda sonu odakl bir izleme ve deerlendirme sreci balatlm olabilirdi. Benzer biimde, hem Msr hem de Romanyada, hazrllk deerlendirmesi sayesinde gl nclere sahip ve geni tabanl bir reform ortamna dayanan sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin tasarm ve inaas noktalarnda muhtemel giri noktalaryla alakal hayati bilgiler ortaya konmutur. Programlarn uygulamaya konmas ncesinde sonu odakl bir yapya doru gidiat takip etme yetkisinin iyi tanmlanmas ve ilan edilmi olmas gerekmektedir. Daha nce de belirtildii zere; bu yetki i veya d giriimlerin ve glerin etkisiyle domu olabilir. rnein; bahse konu yetkiler bte idaresi reform kanunu, AB katlm sreci, konuya nem veren tm vatandalarn basks, devlet memurluu yapsnn klfetli maa ve cretler toplamn azaltma ihtiyac veya siyasi vaatleri yerine getirme istei neticesinde ortaya kabilir. Performans bilgisi iin talebin srdrlebilir olmas salanmal ve desteklenmeli, hkmetin sonular kantlamas gereklilii konusunda uyarlmas gerekmektedir. Bir baka deyile; hkmetler uygulanan politikalarn ve programlarn beklentilere cevap verdiini kantlamak durumunda olmaldr. Raporlama sonularnn dzenli ve rutin bir faaliyet haline gelmesi gerekliliinin hkmetlere hatrlatlmas gerekmektedir. Baarl bir sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi iin srdrlebilir nderlie gerek vardr. Devletin uygulamakta olduu program ve projelerin gzetimi iin iyi program yneticilerine ihtiya olmakla birlikte devletin en st dzeyinde de szkonusu uygulamalar iin kuvvetli politik destein olmas gerekmektedir. Bir lkenin, hkmeti vastasyla, src koltuuna oturmas ve sahiplenmeyi temin edecek biimde szkonusu sistemleri gelitirmesi gerekmektedir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi sorumluluunu stne almaya istekli bir ncnn - yetki sahibi ve doru makamda - olmamas halinde bu sistemin kurulmas veya kullanlmas mmkn olmayacaktr. Devletin Performansnn Deerlendirilmesinde Roller ve Sorumluluklar ve Mevcut Deerlendirme Yaplar Devlet yetkililerinin ok sk deimesi izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmasn gletirmektedir. Bakanlklarda sk rastlanan personel deiimi nclerin saptanmasn ve beraber allmasn zorlatrmaktadr. Sivil toplumda, sivil toplum kurulularnda veya parlamentoda baka ncler aramak bu yzden gerekebilir.
54
Gelimekte olan lkelerin bir ounda farkl bakanlklar ve devlet kademeleri izleme ve deerlendirme becerisi anlamnda farkl aamalarda olacaktr. Devletin tamamnn mutlaka beraberce hareket edecei varsaylmamaldr. zleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulumunda baz sralama ve zikzaklar kanlmaz olarak yaanacaktr. Hazrllk deerlendirmesi, politik sistem ierisinde yol gstericilik salayarak, bakanlklarn ve kurumlarn izleme ve deerlendirme kapasitelerinin saptanmasna yardmc olabilir. Burada asl odaklanlmas gereken izleme ve deerlendirme kltr gelitirme noktasnda daha hzl hareket edebilecek durumda olan kurumlarn desteklenmesi olacaktr. Sonu odakl kltre gei noktasnda bte ve kaynak tahsisatna ilikin dier kararlar arasndaki balantlarn ak olmas gerekmektedir. Bir ok devlet yapsnda belirli bir program zerinde alan birden fazla kurum olacaktr. Hazrllk deerlendirmesi kurumlar arasndaki akmalar saptamaya yardmc olarak, programn tamamnn performansnn daha etkili ve verimli llmesine ve program amalarna ulalmasna katkda bulunacaktr. Hazrllk deerlendirmesi, aslnda, ayn veya benzer grevleri yerine getiren kurumlar arasndaki farklarla ilgili araclk yapacak bir yol gsterici olabilir. Devletteki politika yapclarn iletiim halinde olmas ve bilgi toplama ve yayma - bilhassa Binyl Kalknma Hedefleri gibi alanlarda sorumluluuna sahip taraflarla ortak almas gerekmektedir. Politik eylem, destek ve kapasite gelitirmenin ayr dnyalarda olmas sistemin ilememesine neden olacaktr. zleme ve deerlendirme sisteminin Binyl Kalknma Hedeflerinin politik alanyla btnleik olmas gerekmektedir zira ancak bu ekilde, veri toplamann nemi, devletin ve sivil toplumun Binyl Kalknma Hedefleriyle ilgili almalarna destek olacak ekilde bilginin nasl kullanlaca ve hangi bilgilerin toplanmas gerektii konular tm paydalar iin anlalr olacaktr. Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi iin Kapasite Gelitirme htiyalar Politikalara ve ynetsel konulara ilikin kararlar gvenilir bilgiye dayanmaldr. Banglade, Msr ve Romanya - bir ok gelimekte olan lkede olduu gibi - izleme ve deerlendirme sistemleri kurmak iin gereken yeterli kapasiteye ve kaynaklarn bir ouna sahip deildir. Yine de bu durum almaz bir engel tekil etmemektedir. Zaman ve parayla uzmanlk, strateji ve deneyim elde edilebilir. Ancak, politik irade ve nclerin olmamas halinde izleme ve deerlendirme kltrn oluturmaya ynelik her hareket engellerle karlacaktr. Bir lkenin, er ge, kendi izleme ve deerlendirme sistemi tasarlama, uygulama ve kullanma kapasitesini oluturmas gerekmektedir.
55
Uluslararas camiadan danmanlk yoluyla sosyal aratrma, kamu ynetimi, istatistik veya veri ynetimi gibi alanlarda beceri elde etmek yeterli deildir. Szkonusu becerilerin, bir ekilde, lkede yerleik hale gelmesi ve devletin performansn dzenli olarak deerlendirecek bir programa katk salayacak biimde kullanma hazr olmas gerekmektedir. Bu becerilerin yeterli oranda olmamas halinde ortak bir kapasite gelitirme programna gerek olacaktr. lkelerin kapasitelerini gelitirmek suretiyle balang uygulamalar veya pilot program olarak kullanlacak yenilikleri paket olarak uygulamas gerekecektir. 3. blmde kilit performans gstergelerinin seimi konusuna eildiimizde test etme ve pilot uygulama yapma becerisinin ne kadar nemli olduu daha iyi anlalacaktr. zleme ve deerlendirme sistemi tasarlama ve kurmann getirdii zorluklardan biri de ok sayda farkl donr tarafn devletten ayn kalknma nihai amacyla alakal gelimeleri rapor etmesini beklemesidir. Hazrllk deerlendirmesi, izleme ve deerlendirme sistemlerinde ve de ilgili kapasite gelitirme ve kurumsal yap oluturma faaliyetlerinde donr taraflar arasnda egdmn salanmas iin de kullanlabilir. Bu egdmn varl bir lkenin donr kaynaklarn en iyi biimde kullanmasna; bilhassa tekrarlar, yetersiz finansman veya ncelikler arasnda uyumsuzluk gibi tehlikelerin nlenmesi anlamnda; yardmc olabilir. Gelimekte olan bir lkede sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin tasarm ve kurulumunun barndrd zorluklar kesinlikle hafife alnmamaldr. Bu tarz bir sistemin inaas ciddi taahht gerektirmektedir ve bir gecede her eyin halledilmesi mmkn deildir. te yandan, sistem tasarm ve kurulumu, gelimekte olan bir lkenin kaldramayaca kadar zor, zahmetli ve karmak bir sremi gibi de alglanmamaldr. Tm lkelerin kendi performanslarn izleyebilmek iin nitelikli bilgi sistemlerine ihtiyac vardr ve bu durum gelimekte olan lkeler iin de geerlidir. Netice itibariyle, gelimekte olan lkelere bu kapasitenin oluturulmas iin sunulan destek, hem o lkedeki yetkililerin hem de kalknma ortaklarnn ayraca zaman ve ilgiye deer bir sonu ortaya karacaktr.
Ksm 2
Adm 2: zlenecek ve Deerlendirilecek Sonular Konusunda Hemfikir Olunmas
ekil 2.1
Bulgularn Kullanm
2
4
6
Sonularn zlenmesi
8
10
Nihai amalarn belirlenmesi devletin her kademesindeki karar alma srelerinin bir parasdr. Tm devletlerin nihai amalar vardr, ancak Eer nereye gittiinizi bilmiyorsanz btn yollar sizi hepsinin izleme ve deerlendirme kapasitesi olmayabilir. Bir lke veya kurumun sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurmaya gittiiniz yere karacaktr. hazr olduu varsayldnda atlacak bir sonraki adm, izlenecek ve (Alice Harikalar Diyarnda, Lewis deerlendirilecek sonular (nihai amalardan tretilen) konusunda Carroll, 1865) hemfikir olmaktr (ekil 2.1). Harekete gemeden nce nereye gideceinizi bilmeniz kilit nem tamaktadr. Bu ksmda zellikle ele alnacak konular yledir: (a) sonularn nemi; (b) izlenecek ve deerlendirilecek sonularn seiminde dikkat edilmesi gereken hususlar; (c) ana paydalar srece dahil eden katlmc ve istiari yaklamn nemi; ve (d) sonularn belirlenmesi ve zerinde hemfikir olunmas srecinin tamam. Deerlendirme ve tartma amal rneklere de yer verilmitir. Sonularn nemi Nihai amalar ve sonular balangta birbirlerinden ayrmak nem tamaktadr. Nihai amalar genellikle uzun vadelidir; daha nce anlatlan Binyl Kalknma Hedefleri gibi. Nihai amalardan sonulara
56
zlenecek ve Deerlendirilecek Neticeler Konusunda Hemfikir Olunmas
57
geilir. Neticeler, Binyl Kalknma Hedefleri rnei dnldnde, orta vadelidir (5 ila 10 yl aras). Sonulardan sonra ise hedefler gelir. Hedefler genellikle ksa vadelidir ve yine Binyl Kalknma Hedefleri dnldnde bir ila yllk bir dnemi kapsar. Peki neden bu aamada sonularn zerinde durmak nemlidir? Neden dorudan gstergelerin belirlenmesine gemiyoruz? Gemiyoruz, nk neticelerin belirlenmesi baarnn neye benzeyeceini resimleyecektir. Gstergeler ise, aksine, ancak bir amac lmek iin kullanldklarnda geerlilik tar. Yani; gstergelerin llmesi istenilen amalara ulamak iin kaydedilen ilerlemeyi gsterecektir. Karar alclar ve paydalar, devletin eylemlerinden istenen neticeleri mmkn olduunca ak bir biimde ortaya koyabilecek konumdadrlar. Sonular belirlenmeden gstergeler oluturulamaz zira fayday nihayetinde retecek olan gstergeler deil neticelerdir. Sonular baarnn elde edilip edilmediini kantlayacaktr. Ksacas, hangi yoldan gidileceini sonular gsterecektir. Sonu odakl bir izleme ve deerlendirme sisteminin kurulumunda sonularn belirlenmesi temel nem tamaktadr. Sistemin kurulumu, esasen, tmdengelimli bir sretir ve de girdiler, faaliyetler ve ktlarn hepsi, sonularn belirlenmesiyle tretilir. Performans erevesinin nemli unsurlar olan gstergeler, referans noktalar ve hedefler (mteakip ksmlarda ele alnacaktr) neticelerin belirlenmesi srecine dayaldr ve sonulardan tretilir. zlenecek ve Deerlendirilecek Neticelerin Seiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Stratejik ncelikler nelerdir? stenen sonular nelerdir? Bu sorular her kurum, devletin her kademesi ve sivil toplumdaki ilgili taraflar kendilerine ve dierlerine soruyor olabilir. Biz aadaki blmde temel olarak bu sorularn devlet yapsyla nasl ilikilendirilebilecei hususu zerinde duracaz. Her lkenin btesel kaynaklar snrldr ve bu balamda lkelerin nceliklerini belirlemesi gerekir. Bunun sonucu olarak u ayrm yapabilmek ok nemlidir: ktlar btelendirilir ve sonular ynetilir. zlenecek ve deerlendirilecek sonularn seiminde dikkate alnmas gereken bir ok husus vardr. rnein; sonular, uluslararas ekonomik kalknma ve ikraz konular ile balanabilir. Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejisi, Ulusal Kalknma Plan, Ar Borlu Yoksul lkeler Giriimi veya Binyl Kalknma Hedefleri bu balamda dnlebilir. Eer lkede AB yelii iin bir katlm plan mevcutsa bu nemli blgesel bloa resmen katlm iin karar alclarn bir dizi
Sonular genellikle dorudan llmez, sadece rapor edilir.
58
sosyoekonomik ve politik lt incelemesi ve bu ltleri karlamak zere istenen belirli neticeleri aka ortaya koymas gerekecektir. lke dzeyinde halihazrda belirlenmi ulusal, blgesel veya sektrel nihai amalar olabilir. Ayrca, belirli bir alanda devletin performansn iyiletirmeye dayanan politik ve seim dnemi vaatleri de verilmi olabilir. Ayn ekilde, vatandalar arasnda yaplan bir kamuoyu yoklamasnn verileri de belirli toplumsal endielere iaret edebilir. stenen ulusal nihai amalarn belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken dier alanlar ise parlamentonun eylemleri ve yasamann yetkilendirilmesi sreleridir. Belirli bir blge veya lke iin, ayrca, bir proje ya da program erevesinde belirlenmi bir dizi basit nihai ama da szkonusu olabilir. Bu nihai amalardan hareketle istenen belirli sonular tespit edilebilir. u da belirtilmelidir ki ulusal neticelerin kesin ve ak olarak belirtilmesinde gelimekte olan lkeler baz zel zorluklarla karlaabilir. Gelimekte olan lkeler; politik irade eksiklii, planlama yaplmamas, analitik kapasite yetersizlii veya merkezi kurumun zayfl gibi daha nce dile getirilen baz nedenlerden tr; ncelik belirlemede zorluk yaayabilir. Bununla birlikte her devletin nihai amalar olmaldr ve ulusal bir mutabakat salayarak ncelik belirleme ve istenen neticeleri ortaya koyma kapasitesini gelitirmek iin bavurulacak yollar da vardr. Bunun iin ana paydalarn dahil edildii katlmc bir srecin balatlmas gerekmektedir. stenen neticelerin aka belirlenmesi srecini teknik ve analitik anlamda balatmak iin kurumsal geliim ve kapasite oluturma ayaklarn ieren donr destei de yardmc olabilir. Ana Paydalar Srece Dahil Eden Katlmc ve stiari Yaklamn nemi Nihai amalarn birbana belirlenmesi ana i ve d paydalarn sreci sahiplenmemesine neden olacaktr. Benzer biimde, sonular seilirken de tm paydalar srece dahil eden katlmc ve istiari bir yaklamn benimsenmesi nem tamaktadr. Katlmc sre nihai amalarn gelitirilmesiyle balamal ve sonularn belirlenmesi ile bir gsterge sisteminin oluturulmasn da iermelidir (Gstergeler sadece teknik personele braklamaz, zira politik aygta da danlmas ve hem nihai amalar hem de gstergeler iin mutabakatn salanmas gerekmektedir. Bu konu gstergelerin belirlenmesine dair 3. admda daha ayrntl ele alnacaktr). Ynetiim, kreselleme, yardm amal kredilendirme ve vatandalarn beklentileri gibi kavramlarn yaratt yeni gerekler istiari, ibirliine dayal ve uzlay hedefleyen yaklamlar gerektirmektedir. Paydalarn sesleri ve grleri bilfiil istenmelidir.
Sonular seerken yola tek banza kmayn.
59
Katlmc bir biimde ana paydalarn srece dahil edilmesi istenen sonulara ulama noktasnda uzla ve ortak ykmll douracaktr. Sonularn Belirlenmesi ve zerinde Hemfikir Olunmas Sreci Nereye gittiimizi bilmemiz gerekir. Neden o yne gidiyoruz ve gitmek istediimiz yere vardmz nasl anlarz? stenen sonular belirleme ve zerinde hemfikir olma politik bir sreci iermektedir. Sonularla ilgili paydalarla uzlann baaryla salanmas iin her adm kritik nem tamaktadr. Belirli Payda Temsilcilerinin Saptanmas Belli bir alandaki kilit taraflar kimdir (salk, eitim ve benzeri alanlarda)? Szkonusu taraflar nasl snflandrlmtr (STK, hkmet, donr taraf gibi)? Kimin menfaatlerine ve grlerine ncelik verilecektir? Payda Gruplarnn Ana Kayg ve lgi Alanlarnn Belirlenmesi Beyin frtnas, odak grup almalar, anketler ve mlakatlar gibi bilgi toplama tekniklerini kullanarak srece dahil gruplarn menfaatlerini belirlemek gerekmektedir. Herkesin - sadece sesi en yksek kanlarn, en zenginlerin veya en iyi balantlara sahip olanlarn deil dinlenmesi lazmdr. Demokratik bir kamu sektrnn gelitirilmesi ve desteklenmesi iin herkesin srece dahil edilmesi gerekir. Sorunlarn, Gerekletirilmesi Muhtemel Netice Tanmlarna Dntrlmesi Sorunlarn pozitif sonular olarak formle edilmesi, sorunun basite tekrarlanmasndan te bir aba gerektirir. Sonuca ynelik bir tanm izlenecek yolu ve varlacak noktay saptamaya yardmc olacaktr. Sonularn, olumsuz biimde deil, olumlu biimde erevelendirilmesi ok nemlidir (ekil 2.2). Paydalar pozitif tanmlara daha iyi tepki verecek ve destekleyecektir. rnein; daha az sayda bebein ve ocuun hastalanmasn hedefliyoruz ifadesi yerine bebeklerin ve ocuklarn salnda iyileme hedeflemekteyiz ifadesi kullanlmaldr. Paydalarn da ama edinebilecei pozitif tanmlar ve ifadeler daha fazla meruluk tamaktadr. Paydalarn istedikleri sonularla ilgili pozitif yaklam sergilemek politik uzlann elde edilmesini kolaylatracaktr. stenen Kilit Sonucun Elde Edilmesi iin Paralara Ayrmak Her bir sonu tanmnda iyiletirilecek tek bir alann kapsanabilmesi iin sonularn paralarna ayrlmas gerekmektedir. rnek olarak u netice verilebilir: i sahibi insanlarn yzdesini artrmak. Bu sonucun baarlp baarlmadn anlamak iin sonucun aadaki sorulara cevap verecek biimde paralara ayrlmas gerekmektedir:
60
ekil 2.2
Sonu Tanmlarnn Gelitirilmesi

Paydalarca belirlenen sorunlarn olumlu, istenen sonular eklinde yeniden formle edilmesi. Sorunlar
Krsal kesimde yetitirilen zirai rnler pazarlara ulamamaktadr. Okuldan ayrlan ocuklarn says artmaktadr.
Olumlu, stenen Sonular

iftilerin pazar eriimini iyiletirmek
ocuklar okulda tutmak amacyla aileler iin teviklerin oluturulmas Toplumun gvenliini gelitirecek tedbirler alnmas.
Hava karardktan sonra dar kmak artk gvenli bulunmamaktadr.
Kimin iin? Nerede? Ne kadar? Ne zamana kadar?
Yukarda verilen rnek sonucun; artan istihdam hedef grup, sektr, yzde cinsinden deiim ve belirli bir zaman dilimine gre incelemek suretiyle; paralara blnmesi gerekmektedir. Szgelimi; blnm sonucu u ekilde olabilir: nmzdeki drt yl ierisinde krsalda yaayan genler arasnda istihdam orann yzde 20 artrmak. Sonucun baarlp baarlmadn anlayabilmemiz iin neticenin paralara blnmesi ve ayrntlarn aka ifade edilmesi gerekecektir. Bu noktada sonularn sadeletirilmesi ve ayrtrlmas, ilerleyen aamada izleme ve deerlendirmenin dayanaca gstergelerden, referans noktalarndan ve hedeflerden oluan sistemi kurmaya baladmzda yaanacak zorluklar ortadan kaldracaktr. Sonularn alt bileenlere blnmesi, sonular lmemize yarayacak gstergeleri belirlememizi salayacaktr. Devletin veya Bir Kurumun Bu Neticelere Nasl Ulaacan Deerlendirmek zere bir Plan Gelitirilmesi Uygulamaya dayal geleneksel aralar; yani girdiler, faaliyetler ve ktlar kullanlarak izleme yapldnda, sonularn aka belirlenmesi ihtiyac ok ortaya kmamaktadr. Bu yaklamda yneticiler girdileri toplayacak,
61
faaliyetleri belirleyecek ve ktlarn gereklemesini bekleyecektir. Ancak bu yaklamn eksiklii u noktada ortaya kmaktadr; tm faaliyetleri tamamlamak ve ktlar elde etmek, istenen sonulara ulamakla ayn anlama gelmemektedir. Tm faaliyetlerin toplam istenen sonulara ulald anlamna gelebilir de gelmeyebilir de. Grevler ve faaliyetlerden oluan bir liste, sonular lmede kullanlamaz. Belirlenen zaman diliminde tm faaliyetler tamamlansa bile bu mutlaka istenen sonulara ulald anlamna gelmez. Elbette bu durum faaliyetlerin nemsiz olduunu gstermez. Programlar ynetmek ve uygulamak, kaynaklar kullanmak ve kamu hizmetlerini sunmak iin gerekletirilecek eylemler sre iin ok nemlidir. Bu saylanlarn hepsine ihtiya vardr, ancak tek bana bunlar yapmak yeterli olmayacaktr. rnekler ve Muhtemel Yaklamlar Neticelerin seilmesi srecine neler dahildir? Aadaki rnekte yardmc olabilecek bir senaryo gsterilmektedir. Durum Ana paydalarla yaplan kapsaml istiare neticesinde bir devlet bakan be yllk ekonomik kalknma planna dahil edilecek baz nemli ulusal ve sektrel nihai amalar belirlemitir. Devlet bakan babakandan, szkonusu nihai amalar hayata geirilebilecek bir dizi sonuca dntrerek, stratejik vizyon dorultusunda ilerlemeyi kantlamasn talep etmitir. Babakan, Maliye Bakanndan 10 haftalk bir alma yrterek istenen sonular belirlemesini talep eder. Maliye Bakan, lkedeki payda gruplarnn temsilcilerinden oluan bir grev ekibi oluturur. Paydalar Dahil Edilme Nedenleri Temel Sorumluluk Devlet, sivil toplum ve donr taraflar. Sre iin uzla salamak. Maliye Bakan, grev ekibine temel sorumluluk verir: (a) Belirli payda temsilcilerinin saptanmas; (b) her payda grubunun ana kayglarnn ve ilgilerinin saptanmas; ve (c) szkonusu payda kayglarnn ve ilgilerinin, ulalmak istenen pozitif sonular ieren bir listeye dntrlmesi.
ncelikle stratejik ncelikler ve neticeler zerinde mutabakata varmak ve daha sonra onlar kullanarak kaynak tahsisatlarn ve faaliyetleri ynlendirmek daha iyi olacaktr.
Youn almak sonulara ulamak anlamna gelmez.
Eylemler
62
ekil 2.3
Belirlenen Sorunlar veya Konulardan Elde Edilen Tretilen Sonular Politika Alan: Eitim
Sorunlar
Okul binalarna gerekli bakm yaplmyor ve kullanlan malzemeler kalitesiz.

Okul yaplarnn, piyasa standartlarn yakalayacak biimde iyiletirilmesi.
Krsalda yaayan ailelerin ocuklarnn ou mesafe nedeniyle okula gidemiyor.
Krsal kesimde yaayan ocuklarn eitim hizmetlerinden eit oranda yararlanmas.
Okullar genlerimize piyasa ekonomisi iin bilmeleri gereken konular retmiyor.
Piyasa ekonomisinin standartlarn karlayacak ekilde mfredatn gelitirilmesi.
Yoksul ve sosyal adan savunmasz gruplar geride kalmakta, yeterli eitim almyor.
En ok ihtiya sahibi olan ocuklarn eitim yardm almas.
Sorunlarn pozitif son tanmlarna dntrlmesi sre iin kritik nem tamaktadr. lk olarak o lkedeki sorunlar ele alnmal ve bu sorun alanlarndaki kayglar bir dizi istenen sonu olarak yeniden formle edilmelidir. Bir baka deyile; sorunlar ve ilgili mevzular bir dizi zm olarak yeniden ekillendirilmelidir. ekil 2.3 ve 2.4te sreci hem doru (ekil 2.3) hem de yanl uygulamalara dair (ekil 2.4) resmedecek ekilde pratik rnekler verilmitir. Bu noktada her bir sonu tanmnda tek bir sonucun kapsanmasnn nemini bir kez daha hatrlayalm (Bu konu zellikle 3. adm erevesinde gstergeleri ele aldmzda daha da nem kazanacaktr). ekil 2.4te netice tanmlarnn nasl OLUTURULMAMASI gerektiine dair drt rnek verilmektedir. rneklerde verilen tanmlarda
63
ekil 2.4
Sonu Tanmlar Nasl Oluturulmamaldr? Politika Alan: Eitim

Sorunlar
Okul binalarna gerekli bakm yaplmyor ve kullanlan malzemeler kalitesiz.

Okul yaplarnn ve akademik standartlarn piyasa ekonomisinin artlarn yerine getirecek biimde iyiletirilmesi Krsal kesimde yaayan ocuklarn eitim ve tbbi hizmetlerden eit oranda yararlanmas.
Krsalda yaayan ailelerin ocuklarnn ou mesafe nedeniyle zaklndan tr okula gidemiyor.
Okullar genlerimize piyasa ekonomisi iin bilmeleri gereken konular retmiyor.
Piyasa ekonomisinin standartlarn karlayacak biimde mfredatn ve tesislerin gelitirilmesi.
Yoksul ve sosyal adan savunmasz gruplar geride kalmakta, yeterli eitim almyor.
En ok ihtiya sahibi olan ocuklarn eitim ve beslenme yardm almas.
gelitirilmesi gereken ok sayda alan kapsanmaktadr ve bu da ilerleyen aamada gstergelerin belirlenmesini gletirir niteliktedir. ekil 2.4te verilen rneklerde, normalde ayr ayr olmas gereken iki netice tanm birletirilmitir. Birincisi, rnein, u ekilde olmalyd: piyasa ekonomisinin gereksinimlerine karlk verecek biimde okul yaplarnn iyiletirilmesi ve ikincisi de u ekilde olmalyd: piyasa ekonomisinin gereksinimlerine karlk verecek biimde akademik standartlarn iyiletirilmesi. Ayn ekilde, ikinci tanm da iki farkl neticeyi birarada vermektedir ve aslnda u ekilde yaplandrlmaldr: eitim hizmetlerine krsal kesimdeki ocuklarn eit eriimlerinin salanmas ve krsal kesimde yaayan ocuklarn salk hizmetlerine eriimlerinin salanmas. nc tanm da ayr ayr oluturulmas
64
ekil 2.5
Bir Politika Alan iin belirlenmesi rnek: Eitim

Sonular 1. lkedeki tm ocuklarn okul ncesi programlarna daha iyi eriimlerinin salanmas. Gstergeler Referans Noktalar Hedefler
2. lkretimdeki ocuklar iin renme neticelerinin iyiletirilmesi.
gereken iki netice iermektedir: piyasaya dayal standartlar karlamak iin mfredatn iyiletirilmesi ve piyasaya dayal standartlar karlamak iin tesislerin iyiletirilmesi. Son olarak; drdnc tanm da iki ayr neticeye dntrlebilir: en muhta durumdaki ocuklarn eitim destei almalar ve en muhta durumdaki ocuklarn beslenme destei almalar. Neticelerin seilmesi performans matrisi oluturmann birinci admdr. ekil 2.5te muhtemel eitsel kalknma neticelerine ilikin rnekler sunulmaktadr. Neticelerin belirlendii bu birinci adm takiben gstergelerin, referans noktalarnn ve hedeflerin tretilmesi mmkn olacaktr. lerleyen ksmlarda modelin dier admlarn incelediimizde gstergelerin, referans noktalarnn ve hedeflerin nasl belirlenmesi gerektiini ele alacaz. Buraya kadar neticelerin belirlenmesinin tad kritik nemi, izlenecek ve deerlendirilecek neticelerin seiminde dikkat edilmesi gereken hususlar ve de ana paydalar srece dahil eden katlmc ve istiari bir yaklam benimsemenin nemini inceledik. Neticelerin belirlenmesinde takip edilecek adm srasn ve gstergeler kullanlarak llebilecek netice tanmlarnn gelitirilmesinde yol gsterecek hususlar saptadk. imdi nc adma geerek, neticelerin izlenmesinde kullanlacak kilit performans gstergelerinin seimi konusuna eilebiliriz.
Ksm 3
Adm 3: Neticeleri zlemek iin Kilit Performans Gstergelerinin Seimi
ekil 3.1
Bulgularn Kullanm
2
4
6
Sonularn zlenmesi
8
10
stenen sonularmza ulatmz nasl anlayacaz? Ulalabilir ve iyi tanmlanm sonularn nemini inceledikten ve de szkonusu sonular zerinde uzla salamak iin gereken sreleri ele aldktan sonra artk kilit gstergelerin seimi konusuna eilebiliriz (ekil 3.1). Sonu gstergeleri neticelerle ayn ey deildir. Gstergeler; baary lmek, bir mdahaleyle balantl deiiklikleri yanstmak veya tanmlanm bir sonuca gre bir kurumun performansn deerlendirmeye yardmc olmak iin basit ve gvenilir aralar sunan niceliksel veya niteliksel deikenlerdir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin her aamasnda gstergeler gelitirilmelidir. Yani; girdiler, faaliyetler, ktlar, sonular ve nihai amalar balamnda ilerlemeyi izleyebilmek iin gstergelere ihtiya vardr. Baarl olunan ve iyiletirilme ihtiyac olabilecek alanlara dair geri bildirim elde etmek iin sistemin tm dzeylerinde ilerlemenin izlenmesi gerekmektedir. Sonu gstergeleri iki temel soruya cevap verir: Baary veya kazanm grdmzde nasl anlarz? stenen sonulara ulama noktasnda ilerliyor muyuz? Tm dnyada devletler ve kurumlardan
65
66
bu sorulara cevap vermeleri istenmektedir. Bu nedenle, yukarda verilen sorulara cevap vermek iin uygun gstergelerin belirlenmesi on adml modelimizin kritik bir parasn tekil etmektedir. Sonular izlemek iin kilit gstergelerin gelitirilmesi, yneticilere istenen veya vaat edilen neticelere ne oranda ulaldn deerlendirme imkan verecektir. Gsterge gelitirme, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurmann ana faaliyetlerinden biridir. Takip edecek sreler olan veri toplama, analizi ve raporlama srelerinin tamam gstergelerin gelitirilmesine dayanmaktadr. yi ve etkili gstergelerin oluturulmas, ayn zamanda, nemli politik ve metodolojik hususlarn dikkate alnmasn da iermektedir. Bu ksmda zellikle u konular ele alnacaktr: (a) sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin tm dzeylerinde gerek duyulan gstergeler; (b) sonularn, sonu gstergelerine dntrlmesi; (c) iyi performans gstergelerinin zellikleri; (d) temsili/vekil gstergelerin kullanm; (e) nceden tasarlanm / mevcut gstergeleri kullanmann artlar ve eksileri; (f) gstergelerin oluturulmas ve performans bilgisinin takip edilmesi; ve (g) gelimekte olan lkelerin tecrbeleri kullanlarak gstergelerin belirlenmesi. Gstergelere Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sisteminin Tm Dzeylerinde Gerek Duyulmaktadr Girdiler, faaliyetler, ktlar, sonular ve nihai amalar balamnda ilerlemeyi lmek iin gstergelerin belirlenmesi ynetim sistemine gerekli geri bildirimlerin salanmas asndan nem tamaktadr. Gstergelerin belirlenmesi, bir kurumun veya devletin hangi kademelerinde sonulara istenen biimde ulaldn veya ulalamadn anlamada yneticilere yardmc olacaktr. Performans gstergelerinin dzenli ve kararl biimde llmesi, yneticilerin ve karar alclarn projelerin, programlarn ve politikalarn doru veya yanl yolda olduunu ve hatta performans hedeflerinin tesinde ilerleme kaydedilip kaydedilmediini anlamalarn salayacaktr. Bu sayede gerekli ayarlamalarn yaplmas, gidiatn dzeltilmesi salanacak; kurumsal ve proje, program ya da politika tabanl olacak ekilde deerli deneyim ve bilgiler elde edilecektir. Elbette, nihayetinde, istenen neticelere ulama ihtimali artm olacaktr. Sonularn Sonu Gstergelerine Dntrlmesi Sonularn llmesinden kastettiimiz sadece girdileri ve ktlar deil sonular lmektir. Bununla birlikte, szkonusu sonularn bir dizi llebilir performans gstergesine dntrlmesi gerekmektedir. Sonulara ulalp ulalmadn ancak kilit performans gstergelerini dzenli biimde lerek belirleyebiliriz.
Neticeleri zlemek iin Kilit Performans Gstergelerinin Seimi
67
rnein; rencilerin renme baarlarnn iyiletirilmesi neticesi iin rencilere dair sonu gstergelerinden biri, snavlarda aldklar notlardaki deiim olabilir. rencilerin snavlarda aldklar notlarn dzenli bir gelime gstermesi halinde genel renme baars anlamnda da gelimeler olduu varsaylacaktr. Bir dier rnekte ise netice olarak AIDSe yakalanma riski yksek bireylerin risk ieren davranlarnn azaltlmas gsterilebilir. Bu sonu iin kullanlabilecek bir ok dorudan gsterge arasnda en fazla risk altnda olan bireylerin risk ieren farkl davranlarnn lm gsterilebilir. Tpk sonularn uzlayla belirlenmesi gibi gstergelerin seiminde de deiik paydalarn menfaatleri dikkate alnmaldr. Sonularn bir dizi llebilir performans gstergesine dntrlmesi ihtiyacna daha nce deinmitik. Peki hangi gstergeleri seeceimizi biliyor muyuz? Seim srecinin ilgili paydalarn kayglarnn ve ihtiyalarnn dikkate alnmas gerektii bilgisiyle ynlendirilmesi lazmdr. Paydalarn menfaatlerinin iyi ve kullanlabilir performans gstergeleri haline getirilmesi yneticilerin grevidir. te bu yzden sonularn paralara blnmesi ve belirlenen gstergelerin farkl payda gruplarnn kayglaryla tutarlnn temin edilmesi gereklidir. Burada nemli olan sadece bir payda grubuna odaklanmamakdr. Bir dier nemli husus ise gstergelerin yneticiler iin de anlaml olmasdr, zira bu tarz bir sistemin odak noktas performans ve performansn iyiletirilmesi olacaktr. Sonu olarak renme baarsnn iyiletirilmesi belirlendiyse, kukusuz konunun dorudan paydalarndan biri de renci grubu olacaktr. Ancak, renme baarsnn llmesinde kullanlacak bir sonu odakl sistem kurulurken, eitim grevlileri ve devlet makamlar, ayn zamanda retmenlerin ve velilerin kayglaryla bantl gstergeleri ve rencilerin okullara ve eitim materyallerine eriimini de lmek isteyebilir. Dolaysyla bu rnekte kullanlacak ek gstergeler arasnda unlar da yer alabilir: gerekli niteliklere sahip retmenlerin says, kz ocuklarnn okula gnderilmesinin nemi konusunda velilerin farkndal veya uygun mfredat materyallerine eriim gibi. Bu yaklam, elbette, her bir payda grubu iin bir gsterge olmas gerektii anlamna gelmemektedir. Gsterge seimi karmak bir sretir ve ilgili bir ok payda grubunun menfaatleri dikkate alnmal ve bu menfaatler arasnda uzla salanmaldr. En azndan, dorudan istenen neticeyi len gstergeler olmaldr. renme baarsnn iyiletirilmesi rneinde renciler iin bir gsterge belirlenmelidir. Snavlarda elde edilen notlar bu gsterge olabilir. Sonu gstergelerinin eklenmesiyle (ekil 3.2) bir nceki ksmda sunulan eitsel kalknma neticeleri iin performans erevesi konusunda ayrntlara girebiliriz.
Herhangi bir sonu iin ideal gsterge says nedir? Soruyu cevaplayacak asgari say udur: Netice elde edildi mi?
68
ekil 3.2
Bir Politika Alan iin Sonu Gstergeleri Kmesinin Gelitirilmesi rnek: Eitim
Sonular 1. lkedeki tm ocuklarn okul ncesi programlarna daha iyi eriimlerinin salanmas. Gstergeler 1. Kentte yaayan a nfusunun okul ncesi eitimde okullama yzdesi 2. Krsalda yaayan a nfusunun okul ncesi eitimde okullama yzdesi. 1. 6. snfa giden ocuklardan, standartlatrlm matematik ve fen snavlarndan 70 ve st puan alanlarn yzdesi. Referans Noktalar Hedefler
yi Performans Gstergelerinin zellikleri yi performans gstergelerinin zellikleri, esasen, belirli bir proje, program veya politika iin gstergelerin gelitirilmesinde kullanlacak bir dizi kriterden olumaktadr (Schiavo-Campo 1999, s. 85). Performans gstergeleri ak, bantl, ekonomik, yeterli ve izlenebilir olmaldr. Bu bileenler beraberce bir sigorta niteliindedir, zira gstergeler ne kadar ak ve uyumlu olursa lme stratejileri de o kadar iyi odaklanm olacaktr. Ak Bantl Ekonomik Yeterli zlenebilir Kesin ve belirsizlikten uzak olmas zerinde odaklanlan konuyla uygun olmas Elde etme maliyetinin makul olmas Performans deerlendirmesi iin yeterli bir temel oluturmas Bamsz dorulamaya tabi olmas
Yukardaki be kriterden herhangi birinin yerine getirilmemesi halinde performans gstergelerinde sorun yaanacak ve gstergelerin faydas azalacaktr5. Performans gstergelerinin mmkn olduunca ak, llmek istenen sonula dorudan ilikili ve belirsizlikten uzak olmas gerekir.
69
Gstergeler hem niteliksel hem de niceliksel olabilir. Bununla birlikte, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri kurulurken; dorudan niteliksel lme tabi gstergeler yerine basit ve niceliksel lme tabi gstergelerle balamann daha iyi olaca dncesindeyiz. Niceliksel gstergelerin rakamsal olarak (say, ortalama veya medyan) veya yzde cinsinden rapor edilmesi gerekir. Yzdeler de farkl biimlerde ifade edilebilir; rnein; belirli bir netice kategorisine giren yzde... hedeflenen bir deerin altnda ya da stnde kalan yzde... ve belirli sonu aralklarna denk gelen yzde... (Hatry 1999, s. 63). Sonu gstergeleri genellikle belli bir eyin says veya yzdesi (veya oran) olarak ifade edilir. Programlarda her iki biimi de dikkate almak gerekir. Kendi bana baarlanlarn (ya da baarlmayanlarn) says baar orann gstermeye yetmez. Ayn ekilde, kendi bana yzdenin ifade edilmesi de baarnn boyutunu anlatmaya yetmez. Bir neticenin nemini deerlendirebilmek iin tipik olarak hem rakam hem de yzde cinsinden veriye ihtiya vardr (Hatry 1999, s. 60). Niteliksel gstergeler/hedefler niteliksel deerlendirme anlamndadr... [bir baka deyile]; ... ile uyumluluk, .....nin kalitesi, ...nin derecesi, ...nin seviyesi gibi. Niteliksel gstergeler...kurumsal srelerdeki ve bireysel tavrlar, inanlar, gdler ve davranlardaki deiimin iyzn anlamaya yardmc olur (Birlemi Milletler Nfus Fonu 2000, s. 7). Niteliksel bir gsterge algy lebilir; rnein yerel idarelerdeki grevlilerin ilerinin ifasnda kendilerini ne derecede yetkilendirilmi hissettikleri gibi. Niteliksel gstergeler, ayn zamanda, bir davrana ynelik de olabilir. rnein; yeni renilen bir beceride ne kadar ustalaldnn llmesi gibi. Niteliksel veriler mutlaka nemlidir, ancak bu verilerin toplanmas, llmesi ve ayrtrlmas - bilhassa balang aamasnda - daha fazla vakit alacaktr. stelik, niteliksel gstergelerin dorulanmas daha zordur zira bu gstergeler genellikle belli bir zamandaki durumlara dair znel yarglar ierir. Niteliksel gstergelerin dikkatli kullanlmas gerekir. Kamu sektr ynetimi yalnzca ilerleme alglarnn belgelenmesinden ibaret deildir. Kamu ynetimi kaydedilen gerek ilerlemeye dair nesnel bilgilere ulalmasn ve bylece yneticilerin daha iyi bilgilerle donatlm stratejik kararlar almalarna, bteleri dzenlemelerine ve kaynaklar ynetmelerine yardmc olmay ierir. Gerekte kaydedilen ilerleme nemlidir nk izleme ve deerlendirme sistemleri, neticede, politikaclara, bakanlara ve kurumlara neleri gereki biimde vaat edebilecekleri ve baarabilecekleri konusunda geri bildirim salayacaktr. Paydalar ise, en ok, gerek neticelerle ilgilidirler ve sonulara ulamak iin kaydedilen ilerleme konusunda yneticilerin hesap verebilirliini salamak iin bask uygulayacaklardr.
70
Performans gstergeleri istenen neticeyle bantl olmal, neticeyle dorudan balantl olmayan dier hususlardan etkilenmemelidir. Her gstergenin maliyet ve i yk sonular vardr. zleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulumu incelenirken, esasen, her bir gsterge iin yeni bir izleme ve deerlendirme sistemi dikkate alnmaktadr. Bu nedenle, gstergelerin dikkatli ve tedbirli seilmesi gerekmektedir. Gstergeleri belirlemenin ekonomik maliyeti de dikkate alnmaldr. Bir baka deyile gstergeler belirlenirken veri toplama ve analizinin muhtemel maliyetleri iyi anlalmaldr. rnein Krgz Cumhuriyetinin Ulusal Yoksulluu Azaltma Strateji Belgesi, ok sayda politik reform alann kapsayan yaklak 100 tane ulusal ve alt ulusal gsterge iermektedir. Bu gstergelerin her biri veri toplama, raporlama ve analizi srelerini gerektirdiinden Krgz hkmetinin, yoksulluu azaltma stratejisi dorultusunda kaydedilen ilerlemeyi deerlendirebilmek iin, 100 ayr izleme ve deerlendirme sistemi tasarlamaya ve kurmaya ihtiyac olacaktr. Kaynaklar kstl olan yoksul bir lke iin bu olduka zorlu bir itir. Ayn ekilde, Bolivyann Ulusal Yoksulluu Azaltma Strateji Belgesi de balangta 157 ulusal dzeyde gsterge iermekteydi. Bu kadar ok gstergeyi takip etmek iin bir izleme ve deerlendirme sistemi kurmann srdrlebilir olmayaca anlalnca belgede deiiklie gidildi. Bolivyann mevcut strateji taslanda artk 17 ulusal dzeyde gsterge bulunmaktadr. Gstergelerin performans deerlendirmesi iin yeterli bir temel tekil etmesi gerekmektedir. Performans deerlendirmesini zorlatracak ve sorun yaratacak biimde ar dolayl olmamal, ar dzeyde soyut zellikler tamamaldr. Gstergelerin izlenebilir olmas gerekmektedir. Bir baka deyile, gstergeler bamsz olarak geerlenebilir veya dorulanabilir olmaldr, ki bu da neden niteliksel gstergeler yerine ilk olarak niceliksel gstergelerle balamann daha iyi bir fikir olaca ynndeki bir dier iddiadr. Gstergelerin, belirli bir zaman diliminde lm yaplan bir olgunun daha sonraki bir zaman diliminde de lm yaplan olgu ile ayn olmas ve bu sayede de lm yaplan olgunun aslnda istenen neticeye ilikin olmasn temin edecek ekilde gvenilir ve geerli olmas gerekir. Gstergeler belirlenirken veri toplama kolayl da dikkate alnmaldr. Kurumlar, ou zaman, istenen neticelerine ne oranda ulaldn lmek iin gstergeleri belirlerken netice gstergesinin nemine gre deil de kullanlabilir verilerin hazr olmasna gre hareket eder (Hatry 1999, s. 55). Tamamen hatal olmaktansa yaklak doruyu yakalamak daha iyidir.
(Anon.)
ekil 3.3de nerilen gstergelerin deerlendirilmesi iin bir kontrol listesi sunulmutur. Vekil/Temsili Gstergelerin Kullanm Gstergelerde her zaman kesinlik salayamayabilirsiniz, ancak her zaman yaklak doruya ulamak iin abalayabilirsiniz. Baz durumlarda netice gstergesini dorudan lmek zor olabilir ve bu
71
ekil 3.3
nerilen Gstergelerin Deerlendirilmesi iin Kontrol Listesi

llecek Sonu: Seilen Gsterge: Gsterge . . . 1. Neticeyi mmkn olduunca dorudan yanstmakta m? 2. lmn tarafsz yaplmasn temin edecek kadar kesin mi? 3. Verilerin en pratik ve maliyet etkin biimde toplanmasna uygun mu? 4. Neticedeki deiikliklere duyarl ve dier deiikliklerden nispeten etkilenmeyen bir yapda m? 5. Neticeye dair raporlama esnasnda ihtiya duyulduu ekilde paralar blnebiliyor mu?
Kaynak: United Way of America 1996.
noktada vekil (proxy)/temsili gstergelere ihtiya duyulur. Dolayl veya temsili gstergeler sadece dorudan gstergeler iin veri olmadnda, veri toplamann maliyeti ok yksek olduunda veya veriyi dzenli aralklarla toplamak mmkn olmadnda kullanlmaldr. Ancak temsili gstergeler kullanlrken dikkatli olunmal, temsili gstergenin performans hakknda en azndan yaklak bir delil sunaca varsaymyla hareket edilmelidir (kutu 3.1). rnein; tehlikeli konut alanlarnda dzenli hane anketleri yrtmekte zorluk yaanyorsa teneke kapl atlarn veya televizyon antenlerinin says kullanlarak hane gelirindeki art hakknda
Kutu 3.1
Gsterge Amazlar
Chicago Bilim ve Endstri Mzesi - bir denizalt ve kmr madeni gibi devasa sergilerin olduu byk ve maaraya benzeyen bir mze ziyaretilerin ilgisini en ok hangi sergi alannn ektiini belirlemek iin bir aratrma yrtmeye karar vermiti. Her sergi alann ka kiinin ziyaret ettiini saymann imkansz olduunu farkettiklerinde bir vekil gstergeden yararlanmaya karar verdiler. En ok hangi sergi alanlarnn ziyaret edildiini belirlemek iin yer karolarnn en sk hangi alanda deitirildiini saptadlar. Peki sizce hangi alandaki yer karolarnn acilen deitirilmesi gerekiyordu? Yumurtadan kan civcivlerin sergilendii alan.
Kaynak: Webb et al., 1966.
72
temsili/vekil bir l kullanlabilir. Szkonusu temsili gstergeler istenen sonucu doru biimde takip edebilir ancak srece katkda bulunan baka faktrler de szkonusu olabilir. rnein, gelirdeki art uyuturucudan gelen paradan veya karaborsa ticaretinden kaynaklanyor olabilir. O blgeye yakn zamanda kurulan elektrik altyaps da televizyonlarn hanelere girmesi sonucunu dourmu olabilir. Bu gibi faktrler blgedeki gelir artn ekonomik kalknma politikas veya programna atfta bulunarak aklamay zorlatracaktr. nceden Tasarlanm Gstergeleri Kullanmann Artlar ve Eksileri nceden tasarlanm gstergeler bir lkeden, kurumdan, programdan veya sektr balamndan bamsz olarak oluturulmu gstergelerdir. rnein; baz kalknma kurumlar tarafndan kalknma nihai amalarn takip etmek maksadyla aadakilerin de dahil olduu gstergeler gelitirilmitir: Binyl Kalknma Nihai Amalar (BKNA) Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) - Srdrlebilir Beeri Kalknma Nihai Amalar Dnya Bankasnn Krsal Kalknma El Kitab Uluslararas Para Fonunun (IMF) Mali Salamlk/stikrar Gstergeleri. Binyl Kalknma Nihai Amalar, sekiz adet nihai ama iermektedir ve bunlarn hepsi iin bal hedefler ve gstergeler belirlenmitir. rnein 4. nihai ama ocuk lmlerinin azaltlmasyla ilgilidir ve bu balamda belirlenen hedef 1990 ve 2015 yllar arasnda be ya alt lm orannn te iki orannda azaltlmasdr. Balantl gstergeler aadakileri kapsamaktadr: (a) be ya alt lm oran; (b) bebek lm oran; ve (c) kzama kar bakl salanan bir yandaki ocuklarn oran (Binyl Kalknma Hedeflerinin tm gstergeleri iin bkz. Ek 3). UNDP ise dnyann tm lkelerinde beeri alanda kaydedilen ilerleme ve yaam kalitesini lmek iin Beeri Kalknma Endeksini (HDI), 1990 ylnda oluturmutur. HDI, kalknmada kaydedilen baarlar insani bir bak asyla lmeyi hedefleyen ilk kapsaml giriimdir. Endeks, lkeler ve zaman dilimleri aras kyaslamalara imkan veren saysal gstergelerden olumaktadr... Endeks, ayn zamanda, lkelerin ilgili veri taban oluturma almalarna yol gsterici ve daha da gelitirilebilecek ve rafine edilebilecek bir balang adm/arac olma nitelii tamaktadr (UNDP 2001). Daha belirgin biimde ifade etmek gerekirse, UNDPnin Beeri Kalknma Endeksi bir lkenin beeri kalknmann safhasndaki baarsn lmektedir: uzun mrl olma, bilgi ve uygun yaam standard. Uzun mrllk doum anndaki ortalama yaam sresi
73
kullanlarak; bilgi yetikinler arasndaki okuryazarlk oran ve ilk, orta ve yksek retimdeki brt okullama oran kombinasyonu kullanlarak; ve yaam standard da kii bana den gayri safi yurtii hasla kullanlarak llr (UNDP 2001). Dnya Bankasnn Krsal Kalknma Gstergeleri El Kitab ise Dnya Kalknma Gstergelerine dayanmaktadr ve de krsal refah, krsal ekonominin iyiletirilmesi, krsal piyasalarn gelitirilmesi, eriim ve iletiimin iyiletirilmesi, kaynak tabannn srdrlebilir ynetimi ve politik ve kurumsal ereve konularnda geni kapsaml krsal gstergelere dair uluslararas istatistikleri tanmlamakta ve yaymaktadr. Belirli gstergeler arasnda unlar yer almaktadr: yoksulluk snrnn altndaki krsal nfus, tarmsal gayri safi yurtii hasla, tarmsal ihracat, asfaltlanm yollar, ekilebilir arazi oran ve yerel vergi gelirleri. Krsal Kalknma Gstergeleri El Kitab, bu sayede, ortak ve aka tanmlanm bir dizi gsterge vastasyla lke ii ve lkeler aras ilerlemenin izleme ve deerlendirilmesinde ortak bir yaklamn gelitirilmesine yardmc olmaktadr. El Kitabnda, ayrca, bir Krsal Puantaj Cetveli bulunmaktadr. Szkonusu cetvel bir lkenin, rnein, krsal yoksulluun azaltlmas noktasnda kaydettii genel ilerlemeyi (veya baarszl) deerlendirmek iin kullanlabilecek karma bir gsterge niteliindedir (Dnya Bankas 2000). Dnyann bir ok blgesinde yaanan blgesel mali krizler nda IMF tarafndan Mali Salamlk/stikrar Gstergeleri oluturma sreci balatlmtr. Bu gstergeler bir lkenin mali kurumlarnn, irketlerinin ve hanehalknn mevcut mali durumu ve istikrar konularn kapsamaktadr. Sermaye yeterlilii, varlklarn kalitesi, gelir ve karllk, likidite ve piyasa risklerine duyarllk bu gstergeler arasndadr (IMF 2003). IMF, daha genel dzeyde, devletler ve kurumlara yardmc olabilecek bir dizi makroekonomik gstergeyi de izlemekte ve yaymlamaktadr. kt gstergeleri, mali ve parasal gstergeler, demeler dengesi ve d bor gstergeleri bu kapsamda kullanlan gstergelerdir. nceden tasarlanm gstergeleri kullanmann birtakm artlar ve eksileri mevcuttur: Artlar: Gstergeler benzer projeler, programlar ve politikalar iin birletirilebilir. ok sayda ayr ayr lme sistemleri kurmann douraca maliyeti azaltr.
74
Donr taraflarn artlarna daha iyi uyumu mmkn klar. Eksiler: Genellikle lkeye zel belirli nihai amalar ele almaz. Yukardan aaya yapda, empoze edilmi biiminde alglanr. Ana paydalarn katlmna ve sreci sahiplenmelerine katk salamaz. Birbirleriyle rekabet eden ok sayda gstergenin kabul edilmesine neden olabilir. nceden tasarlanm gsterge kmelerinden hangisinin tercih edilecei ynnde kullanlacak kriterlerin kararlatrlmas baz glkler iermektedir. nceden tasarlanm gstergeler belirli bir lke veya kurumsal balamla bantl olmayabilir. nceden tasarlanm gstergelerin kabul edilmesi ynnde d basklar mevcut olabilir, ancak, bize gre gstergeler mmkn olduunca i dinamiklerce ynlendirilmeli ve kurumlarn ihtiyalarna ve idarecilerin bilgi gereksinimlerine gre uyarlanmaldr. rnein, bir ok lke Binyl Kalknma Nihai Amalar iin nceden tasarlanm gstergeleri kullanmak zorunda kalacaktr. Fakat szkonusu lkelerin bu hedefleri daha sonra paralara blmesi ve kendi stratejik amalar ve ilgili sektrlerin bilgi ihtiyalaryla uyumlu hale getirmesi gerekmektedir. deal olarak atlacak en iyi adm, gstergelerin belirli ihtiyalar karlayacak biimde ve paydalar da dahil eden katlmc bir srele gelitirilmesi olacaktr. nceden tasarlanm gstergelerin kullanlmas bu son derece nemli katlmclk unsuru asndan sorun yaratabilir. Gstergelerin Oluturulmas Gstergelerin oluturulmas youn bir alma gerektirir. Gsterge oluturma srecine teknik adan yetkin uzmanlarn, hususlarn zne ve nemine hakim olacak ekilde bamsz ve/veya st dzeyde hizmet veren uzmanlarn ve politika uzmanlarnn katlm zellikle son derece nemlidir. Gstergeler oluturulurken tm bak alarnn - nemlilik, teknik ve politik - dikkate alnmas gerekmektedir. Gstergeler yeterince uygulanabilir, teknik adan gerekletirilebilir ve politikalarla bantl zellikler tamakta m? renme baarsn iyiletirme neticesiyle ilgili verdiimiz rnee tekrar dnecek olursak, bu alanda hangi gstergelerin seileceine ilikin karar srecine eitim uzmanlarnn, renme gstergeleri oluturabilecek teknik uzmanlarn ve gstergelerin politik anlamlln teyit edecek politika uzmanlarnn dahil edilmesi son derece nemlidir. Gstergeler belirli ihtiyalara cevap vermek maksadyla oluturulmaldr. Gstergeler, ayn zamanda, neticenin dorudan bir
yi gstergelerin gelitirilmesi iin birden fazla deneme gerekecektir. Nihai uygun gstergeler kmesine ulamak zaman alacaktr.
75
yansmas olmaldr. Zaman ierisinde yeni gstergelerin kabul edilmesi ve bazlarndan vazgeilmesi muhtemeldir. Bu beklenilen bir durumdur. Ancak, en azndan lm yaplana kadar gstergelerden vazgeme veya gstergeleri modifiye etme hususlarnda dikkatli olunmaldr. En az lmn gerekletirilmesi referans noktasnn ve zamana yaylan eilimin belirlenmesine yardmc olacaktr. Bir gstergeyi deitirmeden veya bir gstergeden vazgemeden nce sorulmas gereken iki nemli soru vardr: Bu gstergenin istenen neticeyi etkili lmeye imkan verecek bilgileri sunup sunmadna dair kapsaml bir denemesi yapld m? Bu gsterge bir ynetim arac olarak fayda salayacak biimde bilgiler salayabiliyor mu? Unutulmamaldr ki, gstergelerin deitirilmesi ilerlemeyi lmek iin kullanlan referans noktalarnn da deimesi anlamna gelecektir. Her yeni gstergenin, verinin ilk topland zaman diliminde oluturulmu kendi referans noktasna ihtiyac vardr (Referans noktalarnn belirlenmesi konusu 4. ksmda ayrntl biimde ele alnacaktr). zet olarak, gstergeler zerinde ok iyi dnlmelidir. Gstergelerin ok sk (zellikle her akla estiinde) deitirilmemesi gerekir zira bu durum veri toplama sisteminin tamamnda bir kaosa neden olabilir. zleme ve deerlendirme sisteminde, her bir gsterge iin, en st dzey karar alclarla sahada veri toplamadan sorumlu kiiler arasnda bir mutabakat ve anlam btnl olmaldr. Performans gstergeleri proje, program veya politika dngsnn tamamnda neticelerin izlenmesi ve srekli geri bildirim ve veri akn salamak iin kullanlabilir ve kullanlmaldr. Girdilerin, faaliyetlerin ve ktlarn izlenmesinin yan sra neticeler dorultusunda uygulanan sre ve kaydedilen ilerlemeyle ilgili performans bilgilerine de bu gstergeleri kullanarak ulalabilir. Gstergelerin salad bilgiler, yneticileri performans tutarszlklar, hedeflere ulamadaki eksiklikler ve istenen neticeden dier sapmalar konularnda uyarmaya yardmc olacaktr. Bu nedenle, gstergeler kurumlara ve hkmetlere istenen neticelere ulamada dorultusunda gereken ara dnem dzeltmeleri yapma imkan vermektedir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin ne kadar gl bir kamu ynetimi arac olabileceinin bir dier iareti de sreci ve ilerlemeyi takip etmek iin gstergelerin kullanlmasdr. Gstergelerin Belirlenmesi: Gelimekte Olan lkelerin Deneyimleri Giderek artan sayda gelimekte olan lke - hatta blgeler - kalknma nihai amalar dorultusunda ilerlemeyi takip edebilmek iin gstergeler belirlemeye balamtr. 3.2 - 3.4 kutular Afrika blgesi, Sri Lanka ve Arnavutluk deneyimlerine dair bilgiler iermektedir. Her performans lm srecinin temel ilevi performans neticelerinin gstergeleri hakknda dzenli ve geerli veri salamaktr.
(Hatry 1999, s. 17)
76
Kutu 3.2
Afrika Blgesinin Temel Refah Gstergeleri

Afrikann tamamnda izleme ve deerlendirme sistemlerinin temel istatistiki ve teknik yap talarn oluturmak iin almalar yrtlmektedir. Szkonusu yap talar arasnda Gana, Malavi, Mozambik, Nijerya ve Lesoto; gibi birok Afrika lkesinde gerekletirilmi olan; temel gsterge anketleri bulunmaktadr. Temel Refah Gstergeleri Anketi (CWIQ) Dnya Bankas, UNDP ve UNICEF tarafndan ortaklaa gelitirilmitir ve genelde klavuz gstergelerin ve zelde sosyal gstergelerin kullanlmas suretiyle kalknma amalarnn izlenmesi hedeflenmektedir. Klavuz gstergeler; ortaya k gecikebilecek veya lm zor olacak gelecekteki bir etkiye dair erken uyarda bulunan gstergelerdir (http://www4.worldbank.org/afr/stats/pdf/cwiq.pdf). CWIQ, zellikle, hane halk refah ve temel hizmetlere eriim, kullanm ve hizmetlerden memnuniyet dzeyi konularnda yllk gstergelerin toplanmasnda devletlere yardmc olmaktadr. CWIQ sreleri aadaki zellikleri tamaktadr: Esnek modllere sahip sabit ana sorular kmesi Hzl veri toplama ve dorulama Basit raporlama Byk rneklem Ksa anket Kolay veri toplama. CWIQ karmak bir anket almas deildir. erdii zellikler paketi birarada kullanldnda geni kapsama alan ve hzl dn sresini temin etmektedir (www.worldbank.org/afr/stats/pdf/ ghcoreinds.pdf). CWIQ, ayrca, farkl nfus alt gruplar iin - lke iinde ve lkeler arasnda - kilit sosyal gstergeler salamakta; kilit sosyal gstergelerde zaman ierisinde ortaya kan deiiklikleri izlemek iin bir ara nitelii tamakta ve kullanc lkeler iin hzl sonu reten basit bir ara ilevini grmektedir (Dnya Bankas s. 1). CWIQnun kullanm, te yandan, katlmc lkelerin kendi zel sosyoekonomik gstergelerini gelitirmelerine hibir ekilde engel olmamaktadr. Tamamlanm bir CWIQ rnei iin bkz. http://www.worldbank.org/afr/stats/pdf/ghcoreinds.pdf. Bu adreste Ganann Temel Refah Gstergeleri bulunmaktadr (http://www4.worldbank.org/afr/stats/ pdf/cwiqloop.pdf).
. Kaynak: Dnya Bankas
77
Kutu 3.3
Sri Lankann Ulusal Deerlendirme Politikas

Sri Lanka hkmetinin Ulusal Deerlendirme Politikas aadakileri gerekletirmeyi amalamaktadr: (a) deerlendirme kltr oluturmak ve deerlendirmeleri sonu odakl ynetim iin kullanmak; (b) personel, kurumlar, kullanlan aralar ve yntemlerle ilgili kapasite gelitirmek suretiyle deerlendirmeyi tevik etmek; (c) gemi deneyimlerden dersler karlmasn salamak; (d) kalknma politikalarnn ve programlarnn tasarmn deerlendirme bulgularn entegre etmek suretiyle gelitirmek ve (e) hesap verebilirlii, effafl ve iyi ynetiimi tesis etmek. Deerlendirme politikasnn bir paras olarak devlet tarafndan tm politika, program ve proje hazrlk giriimlerinde performans gstergelerinin kullanlmas zorunlu hale getirilmektedir. Devlet, bu amala, sivil toplum rgtleriyle ve hkmet d kurulularla (rnein; Sri Lanka Deerlendirme Dernei) ortaklklar kurulmasn tevik etmektedir. Bylece kamu sektrnde katlmc deerlendirme uygulamalar kullanlmaya balanacaktr. Devlet, ayrca, niversiteleri ve kamu eitim kurumlarn; deerlendirme teknikleri ve yntemleri hususunda bilgi paylam salamak zere; deerlendirme modllerini programlarna dahil etmeye cesaretlendirmektedir. Sri Lanka zleme ve Deerlendirme Ulusal Kalknma Plan iin bkz. ek 4.
Kaynak: Sri Lanka Deerlendirme Dernei ve Kamusal Kalknma ve Uygulama Bakanl 2003.
Gstergelerin, mmkn olduunca, belli bir lkenin veya kurumun ihtiyalarna gre gelitirilmesi gerekir. . . . Uygun performans gstergelerinin seimi lkeden lkeye, seimin yapld dneme ve sektre gre farkllk gsterir. Geerli olan tek genel kural ise udur: Performans lmnn yaplmas uygun ve maliyet etkin olduunda performansn kt, netice ve sre gstergelerinin kombinasyonuna gre deerlendirilmesi gerekir. Szkonusu gstergeler kombinasyonu gereki olmal, belirli bir faaliyet, sektr, lke ve zaman dilimi iin uygun olmaldr (Schiavo-Campo 1999, s. 8081). Bir kez daha vurgulamak gerekirse iyi gstergelerin gelitirilmesi kanlmaz olarak birden fazla deneme gerektirir. Nihai gstergeler kmesine ulamak zaman alacaktr. Sonuta kurulan yap lkelere ve kurumlara strateji gelitirme, neticeleri belirleme, gstergeleri oluturma, referans noktalar belirleme ve hedef koyma noktalarnda yol gsterecek bir performans erevesidir. Bu sre btelerin, kaynaklarn ve personelin istenen neticelere ulamak iin en iyi biimde kullanlmasna yardmc olacaktr.
78
Kutu 3.4
Arnavutlukun Yllk Eylem Plan

Arnavutluk hkmeti tarafndan izleme ve deerlendirme sistemleri - gerek uygulamaya gerekse performansa dayal olanlar - gelitirilerek Yllk Eylem Plann (Arnavutlukta kamu sektrnde yrtlmekte olan tm ana stratejik giriimleri kapsamaktadr: Sosyal ve Ekonomik Kalknma Ulusal Stratejisi (NSSED); Orta Vadeli Harcama erevesi; stikrar ve Ortaklk Anlamas; Yolsuzlukla Mcadele Eylem Plan ve Yerinden Ynetim ve Yerel zerklik Stratejisi) oluturan ana programlarla ilgili geri bildirim salamak iin kullanlacaktr. Bakanlar Kurulu nezdindeki Egdm Dairesi Yllk Eylem Plannn uygulanmasnn izlenmesinde gzetim ve egdm sorumluluuna sahiptir. NSSED performans izlemesi iin benzer bir grevlendirme de Maliye Bakanl nezdindeki NSSED Dairesine yaplacaktr. Maliye Bakanlnn NSSED kapsamndaki 12 sektr bakanl tarafndan yrtlecek tm performans ve uygulama ynetimi almalarnn gzetiminden sorumlu olmas beklenmektedir. Gzetim sorumluluklar aadakileri kapsamaktadr: (a) takip edilecek ve raporlanacak gstergelerin belirlenmesine dair prosedrler; (b) gstergelerin seimi konusunda sektr bakanlklarna verilecek talimatlar; (c) kilit paydalarn nem verdii sonularn llmesini temin edecek biimde gstergelerin seimi srecinin yrtlmesi; ve (d) gstergelere gre bilgilerin nasl toplanacan ve dorulama ve raporlama tutarllnn nasl salanacan aklayan usullerin belirlenmesi. Eitim Bakanlnda da ilerleme kaydedilmektedir. Bu bakanlk ksa bir sre nce taslak NSSED ilerleme izleme matrisini gelitirmitir. Ayrca, yeni bir izleme ve deerlendirme birimi kurulmu ve farkl birimlerden alt temsilci bu birime dahil edilmitir. Devletin Byme ve Yoksulluu Azaltma Stratejisi, Yoksulluu Azaltma Destek Kredisi, Eitim Projesi ve Herkes iin Eitim giriimleriyle balantl olarak birok eitim gstergesi gelitirilecektir. Eitim gstergeleri arasnda eitim dzeyine gre okula devam oranlar, retmen maalar, GSYHden eitim harcamalarna ayrlan pay, renci retmen oran; bakanln nitelikli retmen standartlarn karlayan igc yzdesi, ortalama snf bykl, genel eitim tamamlama oranlar ve krsal ve yoksul ailelere gre paralara blnm eitim oranlar bulunmaktadr. Arnavutluk hkmeti, daha genel anlamda, temel istatistiki kapasiteye sahiptir (halen iyiletirilmeye ihtiya duyulan alanlar olmakla birlikte) ve ksa bir sre nce bir politika analizi birimi kurmutur. Binyl Kalknma Hedefleri balamnda da gerekli gstergeler oluturulmutur.
Kaynak: Dnya Bankas 2002a.
Aada farkl dzeylerdeki gsterge rnekleri verilmitir: Kutu 3.5te program ve proje dzeyinde baz faydal gsterge rnekleri sunulmaktadr. Kutu 3.6ta bir netice rnei ve o netice iin kullanlabilecek baz gstergeler verilmektedir.
79
Kutu 3.5
Program ve Proje Dzeyindeki Sonu Gstergeleri: Sulama Sektrnden Bir rnek

Proje ad Proje nihai amalar Gstergeler Sonu gstergeleri Belirli bir krsal blgede sulamann glendirilmesi Tarmsal retimi iyiletirmek iftilerin gelirini ykseltmek. Sulama yaplan yeni alan Daha yksek verim retim art iftilerin gelirinde art. 10 yeni sulama projesi inaat Be eski sulama projesinin yeniden yapm 25 ifti eitimi oturumu.
Kaynak: IFADdan uyarlanmtr 2002, s.19.
kt gstergeleri
Kutu 3.6
Sonu: iftilerin Yerel Pazarlara Artan Katlm

Muhtemel netice gstergeleri Yllk gelirde yzde cinsinden deiim Bozuk rn miktarndaki yzde cinsinden deiim Rekabet nedeniyle rnlerin fiyatlandrlmasnda yzde cinsinden deiim Tarmsal istihdamda yzde cinsinden deiim.
Ksm 4
Adm 4: Referans Noktalarnn Belirlenmesi ve Gstergelerle lgili Veri Toplanmas
ekil 4.1
Bulgularn Kullanm
2
4
6
Sonularn zlenmesi
8
10
Sonular izlemek iin kilit performans gstergelerinin seimi srecinden sonra 4. admda referans verilerinin oluturulmas konusuna eileceiz. Referans verisi, ulamaya altmz sonuca kyasla mevcut durumda nerede olduumuzu gsterir (ekil 4.1). Bir referans noktas oluturmadan performansn gelecee yanstlmas (hedeflerin belirlenmesi) mmkn olmayacaktr. Referans noktas bir gstergenin ilk lmdr. Gelecekte meydana gelecek deiimi takip edebilmek iin mevcut durumun ne olduunun belirlenmesine yardmc olur. rnein, belirli bir program, politika veya proje iin hedef belirlemeye balamadan nce karar alclarn mevcut durum hakknda bilgilenmelerini salar. Bu sayede referans noktas kullanlarak mevcut veya yakn zamandaki performans dzeyi hakknda bilgi elde edilir. Yine ok nemli olarak, karar alclarn mteakip politika, program veya proje performansn lmelerini salayan delilleri sunmas asndan referans verileri nem tamaktadr. Bu ksmda ele alnacak hususlar u ekildedir: (a) gstergelerle ilgili referans verilerinin oluturulmas; (b) referans bilgilerinin toplanmas; (c) gstergeler iin veri kaynaklarnn saptanmas; (d) veri toplama yntemlerinin tasarm ve kyaslamas; (e) pilot uygulamalar yrtmenin nemi; ve (f) baz gelimekte olan lkelerin deneyimlerinden de faydalanlarak veri toplama sreci.
80
Referans Noktalarnn Belirlenmesi ve Gstergelerle lgili Veri Toplanmas
81
Gstergelerlerle lgili Referans Verilerinin Oluturulmas Referans noktalarnn oluturulmas performans erevesinin nc aamasdr. Referans noktalar sonular ve gstergelerden tretilir. Referans verilerini incelemeye balamadan nce referans verilerinin oluturulmas konusunun egzotik bir fikir olmadnn altn izmek isteriz. Kendi hayatmzdaki kiisel performansmz da kendi referans verilerimize gre leriz. rnein; tansiyonumuzu gemiteki bir dnemdeki deerlerimize gre kontrol eder, spor yapmaya ilk baladmz dnemdeki performansa gre mevcut kapasitemizi takip eder ve kilomuza gemiteki kilomuzu temel alarak dikkat ederiz. Performans referans noktas izleme dneminin balangcnda veya hemen ncesindeki duruma dair veri salayan niteliksel veya niceliksel bilgidir. Referans verisi bir balang noktas veya rehber olarak kullanlr ve gelecekteki performans buna gre izlenir. Referans noktalar gstergelerin ciddi ilk lmdr. ekil 4.2de belirli bir politika alan iin referans verisi rnekleri verilmitir. 1. ksmda tantlan performans erevesinin zerine inaa edilmitir (Performans erevesini, 5. admda ele alacamz Hedeflerin Belirlenmesi konusundan sonra tamamlam olacaz).
ekil 4.2
Bir Politika Alan iin Referans Verilerinin Gelitirilmesi rnek: Eitim

Sonular 1. lkedeki tm ocuklarn okul ncesi programlarna daha iyi eriimlerinin salanmas. Gstergeler 1. Kentte yaayan a nfusunun okul ncesi eitimde okullama yzdesi 2. Krsalda yaayan a nfusunun okul ncesi eitimde okullama yzdesi. 1. 6. snfa giden ocuklardan, standartlatrlm matematik ve fen snavlarndan 70 ve st puan alanlarn yzdesi. Referans Noktalar 1. 1999 ylnda 3-5 yalar arasndaki ocuklarn yzde 75i. 2. 2000 ylnda 3-5 yalar arasndaki ocuklarn yzde 40. Hedefler
1. 2002 ylnda rencilerin yzde 75i matematikte 70 ve st puan ald ve yzde 61i fende 70 ve st puan almtr.
82
Burada almas gereken zorluk her bir netice iin olan performans gstergelerinin hepsi hakknda yeterli referans bilgisine ulaabilmektir. Bu kolayca karmak ve zor bir sre halini alabilir. Seilen gstergelerin says asndan akllca bir yaklam sergilemek nemlidir zira her bir gsterge veri toplama, analizi ve raporlama sistemleri gerektirecektir. Referans Bilgilerinin Toplanmas Her gsterge iin referans bilgileri oluturulurken cevaplanmas gereken sekiz temel soru mevcuttur (Bu sorular gstergenin llmesi srecinin mteakip admlarnda da geerliliini korumaktadr): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Veri kaynaklar nelerdir? Veri toplama yntemleri nelerdir? Veriyi kim toplayacak? Veri hangi sklkla toplanacaktr? Veri toplamann maliyeti ve zorluu nedir? Veri analizini kim yapacak? Veriyi kim raporlayacak? Veriyi kim kullanacak?
Dolaysyla, her bir gsterge iin tablo 4.1i tamamlamamz gerekmektedir. Gelimi lkelerdeki istatistiksel sistemler geleneksel uygulama izleme srecinin aamas iin de - girdiler, faaliyetler ve ktlar - sklkla kesin bilgiler sunabilir. Ancak gelimekte olan lkelerin sistemleri genellikle daha az gelimi zelliktedir. Veri sistemleri varolmayabilir ya da kesinlik konusunda farkllklar gsterebilir. Baz lkeler makul bir kesinlik oranyla krsal kesimde ka ocuun okula gittiini bilebilecek durumdayken, dier lkeler ancak kabaca bir tahmin yrtebilecek durumdadr. Dier gelimekte olan lkeler hastanelerdeki
Tablo 4.1
Referans Bilgilerinin Oluturulmas

Gsterge Veri Kayna Veri Toplama Yntemi Veriyi Kim Toplayacak? Veri Toplama Skl Veri Toplama Maliyeti ve Zorluu Veriyi Kim Analiz Edecek? Veriyi Kim Rapor Edecek? Veriyi Kim Kullanacak?
1 2 3
83
yatakl tedavi hizmetlerinin kullanm orannn bilebilecek durumda olabilir ve baz lkeler ise bu bilgiye sahip olmayabilir. Seilen performans gstergelerinin ve bu gstergeleri takip etmek iin kullanlan veri toplama stratejilerinin, mevcut veri sistemlerinin zelliklerine, hangi veri trlerinin retilebildiine ve veri toplama ve analizinin geniliini ve derinliini artrabilme kapasitesine gre gereki olmas gerekmektedir. Gstergeler in Veri Kaynaklarnn Saptanmas Her gsterge kendi minyatr izleme ve deerlendirme sistemini oluturur. te bu yzden, szkonusu gsterge iin bilgi sistemini kurmaya balarken, bantl verileri hangi bilgi kaynaklarnn salayabilecek olduunun belirlenmesi nem tamaktadr. Veri kaynaklar saptanrken baz hususlarn dikkate alnmasna ihtiya vardr. Veri kaynaklarna pratik biimde eriilebiliyor mu? Veri kayna nitelikli veri retebiliyor mu? Veri kaynana dzenli ve zamannda eriim szkonusu mu? Bilgi kaynandan birincil verilerin toplanmas mmkn ve maliyet etkin mi? Sadece kullanlmas dnlen verilerin toplanmas nem tamaktadr. Neticede performans bilgisi bir ynetim arac olarak kullanlacaktr ve idarecilerin kullanmayaca bilgilerin toplanmasna ihtiya yoktur. Temel kural sadece saptadnz performans sorular ve gstergeleriyle dorudan alakal referans bilgilerinin toplanmasdr. Dier bilgileri toplamak iin vakit harcamamalsnz (IFAD 2002, Blm 5, s. 32). Gstergeler iin veri kaynaklar birincil veya ikincil olabilir. Birincil veriler dorudan ilgili kurum tarafndan toplanr ve idari, btesel veya personel verilerini ve de anketleri, mlakatlar ve dorudan gzlemleri ierebilir. kincil veriler dier kurumlar tarafndan ilgili kurumun amalarndan baka amalarla toplanr. kincil veri rnekleri arasnda baka bir kurum tarafndan toplanan anket verileri (UNDP veya UNESCO - Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt), mali piyasa verileri veya demografik salk anketi verileri saylabilir. Gstergelerle ilgili performans eilimlerinin tespit edilmesinde ikincil verilerin kullanlmas artlar ve eksileri olan bir sretir. kincil verilerin daha maliyet etkin zellikte olmas srecin artlar arasndadr. Ayrca, birincil verilerin sklkla toplanmasnn pratik veya mmkn olmad hallerde de ikincil veriler kullanlabilir. Byk lekli ve maliyetli hane anketleri bu duruma rnek olarak gsterilebilir. Ancak, baz nedenlerden tr, ikincil veri kullanlrken dikkatli olmak gerekmektedir. kincil veriler baka kurumlarn nihai amalar Kaynaklardan kastedilen veri toplama yntemleri deil verileri salayan kii veya kurumlardr.
84
veya alma gndemleri dikkate alnarak toplanm olacaktr. kincil veri kullanmnda akla gelen baka sorular da mevcuttur: Veri geerli midir? Gvenilir midir? Veri toplama enstrmanlarnn geerlilii hangi sklkla kontrol edilmektedir? Ayrca; ikincil verilerin kullanlmas kendi istenen sonularnza dair ilerleme ve baarnn raporlanmasnda bir bakasnn verilerini kullanmak anlamna gelecektir. Bir idareci olarak bu durum, srecin tm avantajlar ve dezavantajlar dikkate alndnda, sizi rahatsz edebilir mi? Gerek veri kaynaklarna rnek olarak kamu kurumlarnn ve sivil toplum kurulularnn idari kaytlar (yazl veya bilgisayar ortamnda); hizmet gtrlen hedef gruplarla, program yetkilileriyle ve hizmet salayclarla gerekletirilen anketler ve mlakatlar; eitimli gzlemcilerin raporlar ve mekanik lmler ve testler gsterilebilir. Dnya genelindeki tm kamu kurumlarnda ayr ve aralkl almalar yerine aralksz bilgi akna olan ihtiya giderek daha iyi anlalmaktadr. dareciler; politikalara ynelik stratejiler, salk kurumlarnn kullanm, tarm yntemleri veya g rntleri gibi farkl konularda; gvenebilecekleri ve gerek zamanl olarak kullanabilecekleri bilgi arayndadr. almalarn tamamlanmas iin aylarca, hatta yllarca beklemek idarecilere yardmc olmamaktadr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kuruluunda benimsenen yeni yaklam hemen hemen srekli bilgi akna imkan veren sistemlerin oluturulmasna yneliktir. Veri Toplama Yntemlerinin Tasarm ve Kyaslamas Veri kaynaklarnn bilinmesi halinde veri toplama stratejileri ve aralar ne olacaktr? Her bir kaynaktan gerekli verilerin nasl elde edilecei, bilginin uygun biimde kaydedilmesi iin veri toplama aralarnn nasl hazrlanaca, hangi prosedrlerin kullanlaca (rnein anketlere karlk mlakatlar), veri kaynaklarna eriimin hangi sklkla olaca ve benzeri konularda kararlarn alnmas gerekecektir. Devlet, ayrca, hizmet alm yoluyla niversiteler ve aratrma merkezlerindeki yerleik kapasiteyi kullanarak veri toplama almalar yrtebilir. Veri toplama zel sektrdeki hizmet salayclar tarafndan da gerekletirilebilir. Ancak devlet d tedarikilerden veri toplama hizmetinin uzun vadeli almn ieren her strateji baz hassasiyetler ierecektir ve maliyetin daha yksek olmas da muhtemeldir. ekil 4.3de baz muhtemel veri toplama yntemleri gsterilmektedir. Hangi yntemin en iyisi olduuna dair tek bir doru cevap yoktur. Yntemin etkililii ilgili kurumun kaynak mevcudiyetine, eriim zelliklerine, ihtiyalarna, zamana ve kstlarna baldr. Bilgi
Zaman ierisinde kurum iinde veri toplama ve analizi kapasitesi gelitirilebilir ve gelitirilmelidir. Szkonusu kapasite srdrlebilir bir izleme ve deerlendirme sisteminin kurulmasnda kilit bir bileen niteliindedir.
85
ekil 4.3
Veri Toplama Yntemleri

lgili Bireylerle Grmeler
Resmi Kaytlarn Gzden Geirilmesi (Ynetim bilgi sistemi ve idari veriler)
Panel Anketi Balca Bilgi Kaynaklaryla Mlakatlar Tek Seferlik Anket Dorudan Gzlem Odak Grubu Grmeleri Anket Formlar Saym
Katlmc Gzlemleri
Topluluklarla Mlakatlar
Saha Ziyaretleri
Saha Deneyleri
Resmi Olmayan ve Daha Az Yaplandrlm Yntemler
Resmi ve Daha Fazla Yaplandrlm Yntemler
Kaynak: Marchant 2000den uyarlanmtr.
kullanclarnn ihtiyalar da bu konuda belirleyicidir. rnein; belli bir kullancnn gerekte ne kadar kesinlie ihtiya duyduu, yntemin maliyeti ve uygulama sresine ilikin hususlarn da dikkate alnmasn gerektirebilir (rnein, yntemin ksa srede sonu vermesi muhtemel maliyet artn, daha uzun srede sonu vermesi ise maliyetin drlmesini beraberinde getirebilecektir). Her bir gstergenin takibi srecinin desteklenmesi iin, bilgi sisteminin kurulumunda veri toplama stratejilerinin kombinasyonunun kullanlmas ie yarayabilir. rnein; bir kurum sadece bir ka tane gstergeye sahip olmay tercih ederek, sre boyunca farkl yerlerden veri toplama stratejileri alabilir. Veri toplama stratejilerinin seiminde doru olan tek bir yaklam yoktur. Baz beklenmedik durumlar neyin mmkn ve dk maliyetli olduunun belirlenmesine yardmc olacaktr. Eldeki dier seeneklere kyasla bir veri toplama stratejisini semenin douraca sonular anlamak iin zaman ayrmak gerekmektedir. Annda ve hazrlksz biimde anketleri kullanmaya karar vermek, oklu odak grup grmeleri yrtmek veya bir hanehalk anketi uygulamak ilerleyen aamada muhtemelen ciddi sorunlara neden olacaktr.
86
Tablo 4.2de drt boyut sresince kullanlabilecek drt ana veri toplama yntemi karlatrmal olarak anlatlmtr. Farkl stratejilerin hangi noktalarda art ve eksilerinin olduu gsterilmektedir. Uygulanacak stratejiler konusunda karar almadan nce konuyu kullanclarla teyit etmek nem tamaktadr. Farkl stratejilerin benimsenmesinde hangi sonucun ve alacaklar hangi performans bilgisi trnn kullanclar iin daha rahat olduunu belirlemeye aln. Veri toplama stratejilerinin kyaslanmasnda ortaya kan art ve eksi ynler, maliyet, kesinlik, gvenilirlik ve zamanndalk konularndadr. rnein; daha fazla yaplandrlm resmi veri toplama yntemleri genellikle daha kesin bilgi retir, daha maliyetli olur ve vakit ister. Eer verilere sklkla ihtiya duyuluyorsa ve karar alclarn rutin olarak bilgilendirilmeleri gerekiyorsa daha az kesin, daha az yaplandrlm ve maliyeti daha dk veri toplama stratejilerinin kullanlmas yerinde olabilir. Kitabn en bandan beri sizlere sunulan 10 adml modelin kesin surette dorusal ve ardk bir yapda olmadn vurgulamaktayz. Performans admlarnn kurulumu esnasnda kurumlarn admlar arasnda ileri ve geri hareket etmesi gerekecektir. Sistem geliimi ve ince ayar devam eden bir sre olacaktr ve kullanclarn bilgi ihtiyalar da deiecektir. Bu deiim yeni gstergelere, referans verilerine ve dier unsurlara ihtiya douracaktr. Sonu olarak kurulan sistemin belli dzeyde uyarlanrlk ve esneklik tamas; bu sayede yeni veri kaynaklarnn, yeni toplama yntemlerinin ve raporlama tekniklerinin kullanmna imkan vermesi gerekmektedir. Pilot Uygulamalar Yrtmenin nemi Gstergelerin ve gstergeleri oluturan bilgi gereksinimlerinin mutlaka pilot uygulamalarla test edilmesi gerekmektedir. Veri kaynaklar, veri toplama ve analiz stratejileri ve raporlama aralar tam olarak test edilmeden devletin herhangi bir kademesinde ve hatta tek bir kurumda gstergeler sistemini tam olarak uygulamaya geirmek son derece risklidir. Pilot uygulamalar neyin ie yarad ve neyin ie yaramadn grmek iin kullanlacak aratr. Sistemin ilerleyen aamalarnda byk hatalar yapmak yerine balangta yaplan kk hatalarla sreci dzeltmeye imkan verir. Pilot uygulamalar baz gstergeler iin veri olmad veya varolan verileri toplamann ok maliyetli, zaman gerektiren ve karmak bir sre olduu konularnda idarecileri uyaracaktr. Referans noktalar oluturulurken bu bilgilere sahip olunmas hayati nem tamaktadr. Pilot uygulamann yrtlmesi sayesinde, kendi izleme ve deerlendirme sistemine ihtiya duyan yeni bir gsterge oluturmak yerine, baka bir kurum veya devlet tarafndan halihazrda toplanan ikincil verilerin temelinde bir gsterge belirlemenin daha kolay olaca kantlanabilir.
87
Tablo 4.2
Veri Toplama Balca Yntemlerin Karlatrlmas

Veri Toplama Yntemi
Program Kaytlarnn Gzden Geirilmesi Bamsz Doldurulan Anket Formu Eitimli Gzetmen tarafndan yaplan Derecelendirme
zellik
Mlakat
Maliyet
Dk
Orta
Orta Yksek
Dk maliyetli gzetmenlerin kullanmna bal Orta Yksek
Veri toplayan kiiler iin gereken eitim miktar Tamamlanma Sresi Tamamlanma/ yant Oran
Bir miktar
Yok Bir miktar
Orta Yksek
htiya duyulan veriye bal Kaytlarda ihtiya duyulan verilerin olmas halinde yksek
Orta
Orta
Ksa Orta
Dalma gre deiebilir
Genellikle orta yksek
Yksek
Kaynak: United Way of America 1996
Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistem kurulumunun balang aamalarnda mevcut veri sistemlerinin kullanlmas olduka faydal olabilir. Mevcut veri toplama sisteminin ihtiya duyulan verilerin bazlarnn, muhtemelen daha dk maliyetle, toplanmasnda sadece ksmen yol gsterebilecei unutulmamaldr. Mevcut veri kmelerinin unsurlarnn arasndan seim yapmak, yeni unsurlar eklemek veya varolanlar deitirmek gibi frsatlar szkonusu olabilir... Mevcut veri toplama sistemine, yeni veri toplama usullerine veya bu ikisinin birleimine dayanan bir rneklem tasarlayn ve rneklemi sistemin tm iin bir ngrde bulunmak zere kullann (Wye 2002, s. 31). Pilot uygulama safhas, bir adm geriye giderek, nerilen gstergelerin veri toplama stratejileriyle balantlarna bakmak iin doru zamandr. Her gstergenin yksek maliyetli veri toplama yntemleri gerektirmesi halinde srecin zerinde tekrar dnmek gerekecektir. En dk maliyette en iyi bilgiyi reten gstergeler
88
seilmelidir. Paydalar srekli olarak yeni gstergelerin eklenmesi iin bask yapacaklardr, ancak bir yn yerine daha az gstergeye sahip olmak daha iyidir. rnein; daha nce anlatm olduumuz gibi Krgz Cumhuriyetinin Kapsaml Kalknma erevesi balangta yaklak 100 ulusal gsterge iermekteydi. Bu gstergelerin herbiri lm iin aka tanmlanm
Kutu 4.1
Arnavutlukun Veri Toplama Kapasitesini Glendirme Stratejisi

Arnavutluk hkmeti, Byme ve Yoksulluk Azaltma Stratejisi gibi, birok politika giriimine balamtr ve bu sre sosyoekonomik programlarn tasarm, uygulanmas ve deerlendirilmesi aamalarnda politika yapclarn iyi bilgilendirilmesini gerektirecektir. Hkmet; baz uluslararas donrlerin yardm ve desteiyle, lkenin veri uygulamalarn iyiletirmek suretiyle yoksulluu, eitsizlii ve dier sosyal gstergeleri lmek ve izlemek iin dzenli ve gvenilir bir istatistiki bilgi taban oluturma arayndadr. Proje hkmete bilhassa u drt alanda yardmc olacaktr: (a) veri toplama; (b) veri ileme ve analizi; (c) verilerin yaym ve kullanm; ve (d) anket dzenleme ve idaresi. Veri toplama noktasnda proje tarafndan Arnavutluk statistik Enstitsnn (INSTAT) kapasitesini gelitirmek iin teknik yardm ve uygulamal eitim salanacaktr. Burada amalanan INSTATn dzenli olarak anketler retmesine; Yaam Standartlar lme Anketi ve Hane Saym, Hane Halk Bte Anketleri ve yllk gc Anketleri gibi; yardmc olmaktr. Yoksulluk haritasnn hazrlanmas konusunda birok sektr bakanlyla ilave almalarn yaplmas planlanmaktadr. Veri ileme ve analizi noktasnda ise proje tarafndan bilgi verimlilii ve kullanm alanndaki iyiletirmeler ve de hane halk dzeyindeki bilgilerin ilenmesinde gereken kurumsal kapasite desteklenecektir. Veri girii, temizleme ve dzenleme alanlarnda salanacak teknik yardm ve uygulamal eitimle retilen bilgilerde kalite ve zamanlln teminine yardmc olunacaktr. Veri analizi alanlar arasnda istatistiki ve Corafi Bilgi Sistemlerinin yazlmlarnn kullanm, yoksulluk analiz yntemi, panel verilerinin toplanmas ve analizi, hane halk anketi teknikleri ve anket formu gelitirme, rnekleme ve yoksulluk haritasnn hazrlanmas bulunmaktadr. statistiki bilgilerin retilmesi iin katlmc bir sreci tevik etmek maksadyla veri yayma ve kullanm desteklenecektir. statistiki hane halk bilgilerine dair prosedrler ve kullanclar noktasnda kapasite gelitirilecektir. Bir veri kullanclar grubu oluturulacak ve bakanln INSTAT yrtecektir. Kullanc grubu sektr bakanlklarndan, donrlerden ve STKlardan temsilcilerden oluacaktr. Sonularn yaymlanmas ve paylam iin kapsaml bir strateji gelitirilecektir. Son olarak; proje tarafndan anket dzenleme ve idaresi sreleri desteklenecek ve bu amala INSTAT kurulu yaps, hane halk anketi almalarna dorudan dahil birimlere odaklanmak suretiyle, gzden geirilecektir. Gzden geirme balamnda INSTATn kurumsal kapasitesini glendirerek dzenli hane halk anketleri ynetme ve yrtmesini ve de ilgili personel plan gelitirmesini salamak iin seenekler deerlendirilecektir. Gzden geirme kapsamnda, ayrca, ynetsel ve mali alt balantlar dahil olmak zere anketin idaresine ilikin i organizasyonel usuller deerlendirilecek ve ilgili idari i usullere dair bir paket gelitirilecektir.
Kaynak: Dnya Bankas 2002d.
89
veri toplama stratejileri gerektirmekteydi. Bu kadar ok gstergeyi takip etmenin zor olabilecei apak ortadadr ve bylesi bir aba gelimekte olan bir lkenin kaynaklarn kurutacaktr. Bu durumda gsterge saysn drmek kesinlikle tercih edilebilecek bir yoldur. Veri Toplama: Gelimekte Olan lkelerden ki rnek 4.1 ve 4.2 kutularnda iki gelimekte olan lkedeki veri toplama sistemlerinden rnekler bulunmaktadr. Arnavutluk hkmeti kapasite oluturmak ve veri uygulamalarnda reforma gitmek iin almalar yapmaktadr. Lbnan hkmeti ise veri toplama ve istatistik sistemini IMF ve uluslararas standartlara uyumlu hale getirmek maksadyla IMF veri sistemine dahil olma almalarn srdrmektedir. Mevcut durumun belirlenmesi ve balang noktasna kyasla gelecekte kaydedilecek performansn llmesi iin gstergelerle ilgili referans verilerinin saptanmas son derece nemlidir. Referans noktasndan yaplacak mteakip ve srekli lmler gidilen yn ve eilimlere dair nemli veriler sunarak, karar alclarn istenen sonulara ulama noktasnda zaman ierisinde doru yolda olup olmadklarn belirlemelerine yardmc olacaktr. Ancak unutulmamaldr ki toplanacak performans verileri, verinin nasl toplanaca ve analiz edilecei ve nasl raporlanaca konularnda karara varmak btnyle nem tamaktadr. Pilot uygulamalar kararlarn oluturulmasnda yardmc olabilir.
Kutu 4.2
Mmkn olduu hallerde ve gvenilir olduklar, bilgi ihtiyalarna karlk verdikleri ve farkl zaman dilimleri iin eriilir olduklar mddete mevcut bilgi ve veri sistemlerini kullann.
Lbnan: IMF Veri Sistemine Katlm

Lbnan devleti tarafndan istatistiki veri toplama uygulamalarn uluslararas standartlara ykseltmek zere almalar yrtlmektedir. Lbnan, ksa bir sre nce, IMFnin Genel Veri Yaymlama Sistemine (GDDS) dahil olmutur. GDDSin amalar unlardr: ye lkeleri veri kalitesini iyiletirmeye tevik etmek; veri iyiletirme ve nceliklerin belirlenmesi ihtiyalarnn deerlendirilmesi iin bir ereve sunmak ve ye lkelere kamuoyuna kapsaml, zamanl, eriilebilir ve gvenilir ekonomik, mali ve sosyo-demografik istatistiklerin yaymnda yol gstericilik salamak... Sistem drt temel boyuttan olumaktadr - veri zellikleri, kalitesi, eriim ve btnlk - ve de makroekonomik, mali ve sosyodemografik verilerin gelitirilmesine rehberlik salamay amalamaktadr (IMF 2002). Lbnann Uluslararas Para Fonunun veri sistemine yeliinin lkedeki iyi ynetiimi gelitirmesi beklenmektedir... lkedeki ulusal istatistik sistemini gelitirecek ereve olarak GDDSin seilmesi yetkililerin ekonomik ve sosyo-demografik verilerin retilmesine verdikleri nemin altn izer niteliktedir... IMF istatistik direktr, Bu sayede Lbnann daha iyi istatistikler retme kararll uluslararas camia tarafndan da farkedilecektir; demitir ... (The Daily Star 2003). statistikler, Merkez Bankasnn web sitesinde Lbnanda kullanlan dilde ilan edilecek ve kamuoyunun kullanmna sunulacaktr. Web sitesi Merkez Bankas ve sektr bakanlklar tarafndan dzenli olarak gncellenecektir.
Kaynaklar: The Daily Star 2003; IMF 2002.
Ksm 5
Adm 5: lerlemenin Planlanmas Sonulara Dair Hedeflerin Seimi
ekil 5.1
Bulgularn Kullanm
2
4
6
Sonularn zlenmesi
8
10
Gstergelerle ilgili referans verileri toplandktan sonra atlacak adm sonular ilgili hedeflerin belirlenmesi, sonuca ulama yolunda belirli bir zaman diliminde nelerin baarlacann ortaya konmasdr (ekil 5.1). Proje, program veya politika sonularnda istenen ve beklenen dzeyi saptamak iin belirli performans hedeflerinin seilmesi gerekmektedir. Hedeflerin belirlenmesi performans erevesinin nihai admdr. Bu yzden sonulara, gstergelere ve referans noktalarna dayal bir sretir. Bu aamada uygulanacak mantk tmdengelime dayaldr ve istenen sonulardan geriye doru bir ak ierir. Bu ksmda ele alnacak hususlar u ekildedir: (a) hedeflerin tanm; (b) gsterge hedefleri seilirken dikkat edilmesi gereken hususlar; (c) kalknma konularyla ilgili hedef rnekleri; ve (d) performansa dayal erevenin tamam. Hedeflerin Tanm Hedef; gerekletirilecek olann saysn, zamanlamasn ve yerini gsteren belirlenmi amatr6 (IFAD 2002, s. A-11). Hedefler, esasen, bir lke, toplum veya kurumun belirli bir zaman dilimine kadar baarmak istedii llebilir gsterge dzeyleridir. rnein; tm
90
lerlemenin Planlanmas-Sonulara Dair Hedeflerin Seimi
91
ekil 5.2
stenen Sonu Dzeylerinin Saptanmas iin Performans Hedeflerinin Seilmesi Gerekmektedir

Referans Gstergesi Dzeyi stenen Gelime Oran Hedef Performans
(Girdilerin, faaliyetlerin ve ktlarn llebilir ve beklenen dzeyde olduu varsaylmaktadr)
(Belirli bir zaman dilimi ierisinde ulalacak istenen performans dzeyi).
ailelerin, 2005 ylna kadar, her gn, gnde en az iki n yiyebilmesi gerekmektedir ifadesi bir hedef rneidir. Hedefleri saptamada kullanlabilecek bir yntem referans gstergesi dzeyini belirleyerek ie balamak ve performans hedefine ulamak iin gereken istenen ilerleme dzeyini (belirli bir zaman dilimi ierisinde, 24-36 ay gibi elverili olan kaynaklar da dikkate alarak) eklemek olabilir. Bu ekilde balang noktas ve o hedef dorultusunda belirli bir zaman dilimi ierisinde ilerlemeyi salayacak mevcut kaynaklar da bilinecektir. Bu da hedef performans ortaya koyacaktr. ekil 5.2de verilen forml performans hedeflerinin tasarlanmas srecini gstermektedir. Performans Gstergesi Hedefleri Seilirken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Performans gstergesi hedefleri seilirken dikkate alnmas gereken birtakm nemli faktrler vardr. Bu faktrlerden biri, referans bilgilerinin ciddiye alnmasnn nemidir. Balang noktas ok iyi anlalm olmaldr. rnein; son yldaki performans ortalamas, geen yln performans, ortalama eilim, son alt aylk veriler ve benzeri konular dikkate alnmaldr. Bir baka deyile, yeni performans hedefleri dnlrken daha nce kaydedilen performansn dikkate alnmas gerekmektedir. Gelecekteki performansa ynelik hedefler koymadan nce bir kurum veya politikann yakn gemiteki
92
performans gzlemlenebilir. Hedef koyarken dikkat edilmesi gereken bir dier husus da hedeflenen dnem iin beklenen finansman ve kaynak dzeyidir (mevcut kapasite, bte, personel, finansman kaynaklar, tesisler ve benzeri hususlar). Bu kaynaklar arasnda yurtii finansman kaynaklar olabilecei gibi iki veya ok tarafl donrlerden gelecek d finansman kaynaklar da olabilir. Tm kaynaklar deerlendirildiinde ve faaliyetleri ve ktlar ortaya koyma anlamnda kurumun kapasitesi dikkate alndnda belirlenen hedeflerin uygulanabilir olmas gerekmektedir. ou hedef yllk olarak belirlenir, ancak bazlar er aylk dnemler iin de konabilir. Daha uzun sre gerektiren hedefler de olabilir. Ancak veya drt yl geen hedefler koymak nerilmez. veya drt yln tesinde hedeflenen performans iin kaynaklar ve girdiler asndan ok sayda bilinmezlik ve risk olacaktr. Ksaca; hedef koyarken gereki olmak gerekir.
Referans noktas bir program veya faaliyet balamadan nceki duruma denk gelmektedir ve sonularn izlenmesi srecinin balang noktasn oluturmaktadr. Hedef bir program veya faaliyetin sonunda beklenen durumdur... Bir kalknma sorununu etkileyen balca etmenlerin kapsaml analizi referans verilerinin gelitirilmesi ve hedeflerin belirlenmesi srelerini destekleyecektir.
Srecin politik doas da nem tamaktadr. Politik endieler nemlidir. Hkmet veya idare neleri gerekletireceini vaat etmitir? Vatandalar, aka tanmlanm ncelikleri ve politikalarna bal (UNDP 2002, s. 6667) olarak belli bir hkmeti seer. Bunlarn da politik srelerde tannmas ve merulatrlmas gerekir. Hedeflerin konmas bu siyasi srecin bir parasdr ve hedeflere ulama veya ulamamann siyasi sonular olacaktr. Gereki hedeflerin belirlenmesi en ok istenen sonularn uzun vadeli, karmak ve abuk ulalamayan nitelikte olduu konusunda farkndalk gerektirir. Bu yzden hedeflerin, bir neticenin baarlmas yolunda, ksa vadeli amalar olarak belirlenmesi lazmdr. Peki bir kurum veya lke daha uzun vadeli, 10-15 yl sonra ulalabilecek, stratejik nihai amalar kaynaklarn miktarn ve girdileri bilmeden nasl belirleyebilir? Bir ok devlet ve kurum 10-15 yl sonra kaynaklarnn ve girdilerinin ne olaca konusunda gvenilir ngrlerde bulunamaz. Burada yaplmas gereken girdilerin daha iyi bilinebilecei veya tahmin edilebilecei daha ksa zaman dilimleri iin ara hedefler koymak olacaktr. Referans noktas ve sonu arasnda, dzenli aralklarda beklenen performansa karlk gelen, birok dnm noktas olabilir (UNDP 2002, s. 66). rnein; Binyl Kalknma Hedefleri 15 yllk bir sreye sahiptir. Bu uzun vadeli nihai amalar kesinlikle amacna uygun olmakla birlikte onlara ulamak iin 3-4 yllk dnemler ierisinde makul bir ekilde gerekletirilebilecek hedeflerin konmas gerekmektedir. Burada amalanan stratejilerin, aralarn ve girdilerin uyumlatrlmas ve bir dizi ardk hedef ieren daha ksa zaman dilimlerinde kaydedilen
Hedefler bilinen kaynaklara (mali ve kurumsal) ve de sabit bir zaman dilimi iin kullanma hazr kaynak tabanna dair makul tahminlere dayanmaktadr.
Hedefler, sonuca giden ve nihayetinde uzun vadeli nihai amaca ulaan yoldaki ara admlardr.
93
ilerlemenin takip edilmesidir. Hedefler sralanabilir: birinci hedef birinci Her gstergenin belirli bir zave nc yllar arasn kapsayabilir; ikinci hedef drt ila yedi yl arasn man erevesinde sadece bir kapsayabilir ve sre bu ekilde devam edebilir. hedefi olmaldr. Hedefler belirlenirken esneklik nemlidir nk bte dngleri esnasnda i ve d kaynaklarda kesinti veya azalma yaanabilir. Programn yeniden ynlendirilmesi, personelin yeniden eitimi ve yaplacaklarn yeniden nceliklendirilmesi gerekebilir. Bu durum kamu ynetiminin temel bir zelliini tekil etmektedir. Yeni bir gstergenin szkonusu olduu hallerde kat hedefler koyma konusunda dikkatli olunmaldr. Bunun yerine bir aralk kullanmak tercih edilebilir. Hedefin her zaman tek bir saysal deer olmas gerekmez. Baz durumlarda alt ve st snr belirlenebilir. rnein, 2003 ylnda belirlenen bir eitim hedefi 2007e kadar orta retimden mezun olan tm rencilerin yzde 80 ila 85inin bilgisayar okuryazarlna sahip olmas olabilir. lerlemenin etkilerini gzlemlemek zaman alacaktr, dolaysyla hedef konurken gereki olunmaldr. Birok kalknma ve sektr politikalar ve programlarnn rn vermeden nce zamana ihtiyac olacaktr. rnein; evresel yeniden aalandrma almalar sadece bir veya iki ylda gerekletirilebilecek nitelikte deildir. Son olarak; hedefler belirlenirken baz durumlarda devreye giren politik oyunlarn da farknda olmak nemlidir. rnein; bir kurum gerekletirilmesi kesin olan son derece mtevaz veya kolay ulalr hedefler koyabilir. Bir dier oyun ise hedefin, ihtiya duyulduunda, brokrasi tarafndan performans nihai amacna uyacak ekilde yerinin deitirilmesidir. Hedeflerin deitirilmesi sorun yaratacaktr zira gsterge eilimlerini ayrdetmek ve lmek artk mmkn olamayacaktr. Baz durumlarda ise politik duyarllk tamayan hedef belirleme yoluna gidilebilir. Kalknma Konularyla lgili Hedef rnekleri Kutu 5.1de kalknma konularyla ilgili iki hedef rnei verilmitir. Belirli bir hedef koyarken ilgili gruplarn, amacn ve hedefin gerekletirilecei zaman diliminin saptanmas gerekmektedir. Her durumda belirlenen bu hedef, sonuca ulamak iin gereken ardk birok hedefin birincisi olacaktr. Ayrca; ardk hedeflerin herbiri bir nceki admda kurulan referans verilerinden belirlenecektir. Hedeflerin; neyin takip edildiini, beklenen deiim veya ilerleme miktarn ve hedefin gerekletirilecei zaman dilimini ortaya koymas gerekmektedir.
94
Kutu 5.1
Kalknma Hedeflerine rnekler

1. Nihai Ama: Ekonomik Refah Sonu hedefi: 2008e kadar ar yoksulluk iinde yaayan insanlarn orann referans noktasna gre yzde 20 azaltmak. 2. Nihai Ama: Sosyal Kalknma Sonu Hedefi: 2008e kadar Krgz Cumhuriyetindeki ilkokula kaydolma orann referans noktasna gre yzde 30 artrmak.
Performansa Dayal erevenin Tamam Sonular, gstergeleri, referans verilerini ve hedefleri ieren matris performans erevesini oluturmaktadr. Bu ereve sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin tasarm iin sonular ve planlar tanmlar. Sistem ise ara hedeflere, daha uzun vadeli sonu dorultusunda, ulalp ulalmadna dair bilgi salamaya balar. ekil 5.3te ulusal eitimle ilgili bir kalknma politikas iin tamamlanm performans erevesi rnei sunulmaktadr. Girdiler, faaliyetler ve ktlardan oluan geleneksel uygulama boyutlarnn da hedeflere ihtiyac vardr. Bizim burada zerinde durduumuz konu ise sonularn de hedeflere ihtiyac olduudur. Performans erevesi planlama iin temel oluturur ve bteleme, kaynak tahsisat, personel alm ve benzeri bal konular da etkiler. ereve idareciler iin amacna uygun bir rehber olabilir ve olmaldr. ereveye sklkla bavurulmal ve istenen sonular dorultusunda ynetim srecinde dikkate alnmaldr. Bu performans ereveleri geni uygulanabilirlie sahiptir ve ulusal yoksulluu azaltma stratejileri ve proje, program ve politika neticelerinin ekillendirilmesinde kullanlabilir. Performans hedefleme sonulara ulama sreci iin kritik nem tamaktadr. Hedef performansa ulamann forml olduka basittir; referans gsterge dzeylerine ve belirli bir zaman diliminde istenen ilerleme dzeyine ihtiya vardr. lgili paydalarla katlmc ve ortak almaya dayal bir srecin oluturulmas da kilit neme sahiptir.
95
ekil 5.3
Bir Politika Alan iin Hedeflerin Gelitirilmesi rnek: Eitim

Sorular 1. lkedeki tm ocuklarn okul ncesi programlarna daha iyi eriimlerinin salanmas. Gstergeler 1. Kentte yaayan a nfusunun okul ncesi eitimde okullama yzdesi 2. Krsalda yaayan a nfusunun okul ncesi eitimde okullama yzdesi. 1. 6. snfa giden ocuklardan, standartlatrlm matematik ve fen snavlarndan 70 ve st puan alanlarn yzdesi. Referans Noktalar 1. 1999 ylnda 3-5 yalar arasndaki ocuklarn yzde 75i. 2. 2000 ylnda 3-5 yalar arasndaki ocuklarn yzde 40. Hedefler 1. 2006 ylna kadar 3-5 yalar arasndaki ocuklarn yzde 85i 2. 2006 ylna kadar 3-5 yalar arasndaki ocuklarn yzde 60.
1. 2002 ylnda rencilerin yzde 75i matematikte 70 ve st puan ald ve yzde 61i fende 70 ve st puan almtr.
1. 2006 ylna kadar, rencilerin yzde 80inin matematikte ve yzde 67sinin fende 70 ve st puan almas
Ksm 6
Adm 6: Sonular iin zleme Yapmak
ekil 6.1
Hazrllk Deerlendirmesi Sonular zlemeye Ynelik Kilit Gstergelerin Seimi lerlemenin Planlanmas Hedeflerinin Seimi Deerlendirmelerin Rol Bulgularn Kullanm
2
4
6
Sonularn zlenmesi
8
10
I. BLM Hedefler seildikten ve performansa dayal ereve tamamlandktan sonra, artk, bilgiyi kullarak sonular iin izleme yapmaya hazrz (ekil 6.1). Bu ksmda karar alma srelerine daha iyi bilgi ak salamak iin gerekli verilere ulamamz salayacak sistemin nasl oluturulaca anlatlacaktr. Sonuta ortaya kacak veriler performansa dair deliller sunacak ve belirli bir proje, program veya politikada ihtiya duyulabilecek deiiklikleri iaret edecektir. Bu ksmda sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin kaynaklarn daha iyi ynetilmesi iin devlete (veya bir kuruma) sistemli biimde nasl yardmc olabileceine odaklanlacaktr. Bu noktada girdileri, ktlar ve sonular ynetme ihtiyacn gzden geirmek uygun olacaktr. dareciler; girdileri ynetmek iin, bteler, personel planlar ve faaliyet planlar dahil, farkl kurumsal aralar kullanr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin, kurumun yllk planlaryla ve dier i planlaryla uyumlatrlmas gerekmektedir ki gerekten sonulara ynelik bir sistem ortaya kabilsin.
96
Sonular iin zleme Yapmak
97
ekil 6.2
rnek Gant emas

Grev 1. Aama 1. Personel alm 2. Projede roll ve sorumluluklarn belirlenmesi 3. Saha ziyaretleri 4. Veri analizi 5. Taslak rapor Haziran 1/6 14/6 17/6 18/6 2/7 Sre 14 gn 3 gn 14 gn 10 gn 10 gn Balanc 1/6 15/6 18/6 3/7 13/7 Temmuz 12/7 22/7 Biti 14/6 17/6 2/7 12/7 22/7
Kaynak: Yazarn verileri 2004.
Ancak sonu odakl bir sistemle bir dizi yllk i planna gre izleme yapmak ayn eyler deildir. planlarnn izlenmesi; bununla birlikte, bir idarecinin bir proje, program veya politikann ne kadar iyi uygulandn deerlendirme iin kullanaca geleneksel yntemdir. Szkonusu geleneksel yaklamda bir idarecinin ataca ilk adm faaliyetlerin saptanmas ve buna gre sorumluluklarn atanmas olabilir. Bir idareci genellikle bir faaliyet tablosuna veya Gant emasna bavurabilir. Gant emas, esasen, belirli bir zaman dilimine gre planlanm yaplacaklar listesi niteliindedir ve de her bir kalem iin balang ve biti tarihleriyle, faaliyetlerden sorumlu kiileri gsterir. ekil 6.2de bir Gant emas rnei verilmitir. Gant emas faaliyetleri ve ktlar takip etmek iin kullanlan bir ynetim aracdr. Ancak szkonusu ara istenen sonularn gerekten baarlp baarlmadn gstermez. Buna benzer bir emada haritas kartlm tm faaliyetlerin tamamlanmas ilgili kurumun istenen nihai amalara veya sonulara ulat anlamna gelmez.
98
Kald ki, faaliyetlere ve ktlara odaklanlmas kurumdaki bireylerin sk almadklar anlamna gelmez. Bir ok durumda kurumdaki bireyler her gn youn ve odaklanm biimde almaktadr. Peki bireyler neye odaklanmaktadr? Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurumlarn sonular baarmaya odaklanmasn salar ve daha nceki ksmlarda anlatld zere her bir gstergeye gre ynetim srecinin ilemesine yardmc olur. Faaliyete dayal bir ynetim sistemi ise kurumun bir dizi saptanm faaliyete gre almaya odaklanmasna neden olur. Bu durum faaliyetlerin sonularla uyumlatrlmamasna ve dolaysyla, szkonusu faaliyetlerin uygulanmasnn performansta ilerleme sonucunu nasl dourduunun anlalmasnn glemesine neden olur. Sk almayla etkili almay birbirine kartrma tuzana dmemeye dikkat etmeliyiz. Faaliyetler son derece nemlidir. Programlarn ynetilmesi ve uygulanmas, kaynaklarn kullanm ve kamu hizmetlerinin sunumu iin gerekletirilen eylemlerdir. Ancak bu faaliyetlerin toplam her zaman sonulara ulald anlamna gelmeyebilir. Sonu odakl sistemle faaliyete dayal sistem arasndaki bir dier fark da faaliyete dayal i plannn faaliyetlerin zamannda ve uygun biimde tamamlanp tamamlanmadna bakmasdr. zleme sistemleri ise sonulara ulalp ulalmadna dair kant sunar. Burada nemli olan kaynaklarn sadece verimli deil, ayn zamanda etkili de kullanlmasdr. Bu ksmda ele alnacak hususlar u ekildedir: (a) nemli izleme trleri ve dzeyleri; (b) uygulamann izlenmesiyle sonularn izlenmesi arasndaki balantlar; (c) izleme sistemi kurmann kilit ilkeleri; (d) her izleme sisteminin ihtiyac olan hususlar; (e) veri kalitesi geni; (f) performans verisinin analizi; (g) sonulara ortaklk yoluyla ulalmas; ve (h) veri toplama aralarnn ve usullerinin ntestlerinin yaplmas. nemli zleme Trleri ve Dzeyleri ekil 6.3de gsterildii zere iki tane nemli izleme tr mevcuttur: uygulamann izlenmesi ve sonularn izlenmesi. Sonularn takip edilmesinde her ikisi de nem tamaktadr. ekil 6.4te politika, program ve proje dzeylerinde sonularn izlenmesine dair rnekler verilmitir. Uygulama izleme belirli bir sonucu baarmak iin kullanlan aralar ve stratejileri (yllk veya ok yll i planlarnda yer alan girdiler, faaliyetler ve ktlar) takip eder. Szkonusu aralar ve stratejiler bte kaynaklar, personel alm ve faaliyet planlamas gibi ynetsel aralar kullanlarak desteklenir.
99
ekil 6.3
Sonu Odakl zleme

Toplumdaki uzun vadeli ve yaygn gelimeler
Sonular
Nihai Ama (Etkiler)
Sonular
ktlarn kullanclar zerindeki ara etkileri
ktlar
retilen hizmetler ve rnler
Uygulama
Faaliyetler
Girdileri ktlara dntrmek iin personelin gerekletirdii grevler Mali, beeri ve maddi kaynaklar
Girdiler
Kaynak: Binnendjik 2000.
Aralar ve stratejilerle (girdiler, faaliyetler ve ktlar) sonu hedefleri arasndaki etkileim de unutulmamaldr. Hedefler, aralarn ve stratejilerin potansiyel getirilerine gre belirlenir. Bu el kitabnn byk blmnde sonu odakl izleme ve deerlendirmeyi inceledik. Ancak uygulamann da - eldeki girdiler ve faaliyetler kullanlarak ktlara ne kadar iyi ulald - llmesi gerekmektedir. Daha sonra ise kurumun zaman ierisinde baarmak istedii sonularla ktlarn uyumlatrlmas konusunun incelenmesi gerekecektir. Bu sayede performans btesi erevesi kavramna bir adm daha yaklam olacaz.
100
ekil 6.4
Sonu zleme rnekleri

Bebek Sal Politika izleme Kz ocuklarnn Eitimi
Bebek lm oranlarnn azaltlmas Klinik tabanl doum ncesi hizmetlerin hamile kadnlar tarafndan kullanm Hedeflenen alt kyde nitelikli doum ncesi hizmetlerine ilikin bilgilerin sunumu
Kz ocuklarnn eitimsel kazanmlarnn artrlmas Ortaretimde matematik ve fen derslerini tamamlayan kz ocuklarnn says Drt kentsel mahallede ilkretimi tamamlayan kz ocuklarnn says
Program izleme
Proje izleme
Performans btesi erevesi iyi makroekonomik ve mali ynetimi, sektrel nceliklerin belirlenmesini ve program performans ynetimini taahht eden bir harcama planlama sistemidir. Bteler, o bte ylnda kullanlabilir olan fonlara gre gelitirilir ve bu srete idareciler tarafndan o yl ierisinde ulalacak olan ktlar ortaya konur. Orta vadeli bir bte, adet yllk btenin istenen hedeflere veya sonulara ulamak iin kullanlmas gerektii fikrini ierir. Bu yzden performansa dayal bteler ktlar btelerken, idarecilerin sonulara gre ynetim srelerini iletmelerine de yardmc olur. 6.1 ve 6.2 kutularnda Meksika ve Brezilyadaki sonu odakl izleme almalar gzden geirilmitir. Szkonusu farkl deneyimlerden karlacak dersler arasnda aadakiler de yer almaktadr: Performans izlemeyle kaynak tahsisat arasnda gl bir balant kurulacaksa her iki srecin sorumluluu da tek bir birimde olmaldr. Performansn ynetimi etkilemesi bekleniyorsa faaliyetlerin yrtlmesi ve performansn izlenmesi sorumluluklar tek bir birimde toplanmaldr. Performans izleme, ynetim ve kaynak tahsisatndan sorumlu birimlerin; hesap verebilirliin mmkn klnmas ve verimlilik ve etkililik anlamnda ilerlemelere imkan vermek (hatta verimlilik ve etkililiin izlenmesine imkan vermek) iin uyum iinde olmalar gerekmektedir.
101
Kutu 6.1
Meksikadaki Sonularn zlenmesi iin Yaplan almalar

Meksika ayr planlama ve bte srelerine sahiptir. Her alt ylda bir Ulusal Kalknma Plan hazrlanmaktadr ve szkonusu plan devlet bakannn grev sresiyle aa yukar benzer uzunluktadr. Amalar, politikalar ve performans hedefleri bu srete belirlenir. Programlar (amalara ulama biimi) plandan tretilir. Yllk bte sreci amalar ve programlar olduu gibi alr. Yllk kaynak kstlar belirlendikten sonra programlara ve projelere fon tahsisat gerekletirilir. Performans bilgileri yllk bte belgelerine dahil edilmiti. Plan hedeflerine dair performans ncelikle lmeyi hedefleyen yaklak 10.000 gsterge bulunmaktadr. Ancak; szkonusu performans lmleri kurumlarn ne ynetsel kararlarnda ne de kaynak tahsisatna ilikin karar alma srelerinde kullanlmaktadr. Cumhurbakanl szkonusu gstergeleri izlemektedir ancak takip sreci netletirilmemitir ve resmi bir gzden geirme yrtlmemektedir. cret uygulamalarnda da performans dikkate alnmamaktadr. Dahas; program yaps son yllarda yllk olarak deimitir ve bu da programla kurumsal bir yap veya program yneticisi arasnda balant olmadn; dolaysyla hesap verebilirlik erevesinin zayf olduunu; gstermektedir.
Kaynak: Dorotinsky 2003b.
Uygulamann zlenmesiyle Sonularn zlenmesi Arasndaki Balantlar ekil 6.5te sonularn ve hedeflerin yllk i planlaryla nasl balantl olduu ve de sistemdeki batan aa srekli bilgi ak anlatlmaktadr. Kurumlar; ktlara ve nihayetinde sonulara ve istenen etkiye ulamak iin girdileri kullanr ve girdilerin etkili biimde kullanlmas iin gereken aralar ve stratejiler yllk i plann oluturur. 5. ksmda rendiimiz gibi her bir hedef sonuca ulama noktasnda hayata geirilen ara almadr. Bu yzden her bir hedefe ulamak iin gerekli aralarn ve stratejilerin uygulanmas lazmdr. ekil 6.6daki ocuklardaki hastalk oran rnei aralar ve stratejiler, hedef, sonu ve etki arasndaki balantlar gstermektedir. Bir baka deyile; uygulamann izlenmesiyle sonularn izlenmesi arasndaki balantlar ortaya koymaktadr. Bu rnekte, ocuk salnn iyiletirilmesi neticesine ulamak iin bir hedef belirlenmitir: sindirim sistemi hastalklarnn grlme orann yl iinde yzde 20 azaltmak. Bir idarecinin, takip eden aamada, ilk yapaca sindirim sistemi hastalklarnda hedeflenen miktarda d gerekletirebilmek iin yllk bir strateji belirlemek olacaktr. Bu strateji belirlenirken idarecinin yllk bte dnemlerinde kullanlabilir olan girdileri dikkate almas ve kurumun almalarn belirlenen hedefe ulamak iin planlamas gerekecektir.
102
Kutu 6.2
Brezilyada Sonularn zlenmesi iin Yaplan almalar

lkeler performans bilgilerini ve ynetim gzetimini - yani performans bilgilerinin karar alma srelerinde kullanlmasn - btnletirmekte zorlanmaktadr. nceki referans performans veya kyas noktasna gre gerekleen performans izlemek iin baz lkeler giriimde bulunmakta, dier lkeler ise daha nceden belirlenmi hedeflere veya planlara gre performans izlemeyi denemektedir. Seilen yaklamlar ve uygulama aralar ulusal planlama ve bteleme srelerinin entegrasyon dzeylerinden etkilenmektedir. Brezilya bte srecinden ayr bir ulusal plana sahiptir. Planlama, Bte ve Ynetim Bakanl be yllk plan (cumhurbakannn grev sresine yakn bir dnem) gelitirmekten sorumludur. Planlama sreci ncelikleri, amalar ve performans hedeflerini belirlemek iin kullanlr (Meksikadaki durumun aksine bu lkede program yaps sabittir ve tm devlet faaliyetlerini kapsar. Ayrca; ulusal plan programlar iin planlama dnemi sresince yllara gre kaynak tahsisatlarn da iermektedir). Plann sabit ve ok yll yaps dikkate alndnda birinci yln tesine geen hedef kaynak tahsisatlar yksek oranda belirsizlik tamaktadr. Yeni idareler politikalarn ncelikli tayin ettikleri programlara gre ve programlar iin belirlenen hedefleri ve kaynak tahsisatlarn ierecek biimde yaynlar. rnein; Cordoso idaresi 80 ncelikli program belirlemitir. Program finansmann performans bilgisine balamak iin bir ynetim bilgi sistemi gelitirilmitir. Szkonusu sistem plan hedeflerine dair performans odaklanmaktadr. Programlar kurumlar st bir yapda - bakanlklar ve uygulayc kurumlarn tamamn kapsayacak biimde - tanmlanmakta ve programlar ynetmek iin program yneticileri atanmaktadr. Ancak program yneticileri herhangi bir resmi yetkiye veya kaynak kontrolne sahip deildir ve de programlarna katlan bakanlklardaki faaliyetler zerinde etki tayamamaktadr (bir bakanlktaki faaliyetten sorumlu kiinin ayn zamanda program yneticisi olarak da atand istisnalar haricinde). Bu yapdan tr faaliyet yneticisi sreci idare etmek iin program performans bilgilerini kullanamamaktadr ve program yneticilerinin gerekleen ynetim sreci zerinde hibir etkileri yoktur. Yetki ve sorumluluk arasnda bir uyumsuzluk szkonusudur ve bu durum hesap verebilirliin gereklemesini nlemektedir. Brezilyada performans bilgisi resmi bte belgelerine dahil edilmemektedir, ancak evrim ii veri taban amalarn, performansn ve kaynaklarn - marjinal kaynaklar - ksmen eletirilmesine imkan vermektedir. Program konsepti gelitirilirken Brezilya ayr programlar oluturarak personel giderlerini kapsamay hedeflemitir. Bu nedenden tr dier tm programlar faaliyetin sadece marjinal maliyetini iermektedir. Sistemdeki yapsal kusurlara ramen Brezilya ynetim srelerinde performans bilgisinin kullanmn hayata geirmeyi denemitir. Planlama, Bte ve Ynetim Bakanlnn planlama dairesi er aylk performans gncellemeleri iin bilgi sistemini kullanmtr. Planlama dairesi bu bilgileri, ncelikli her program ulusal plan hedefleri ve belirli bir yln btesine gre mali performans asndan deerlendirme iin kullanmaktadr. Zayf performans gsteren veya o yla ait kaynaklar tam olarak kullanmas muhtemel olmayan programlara aktarlan kaynaklar geri ekilerek daha iyi performans gsterdii belirlenen dier ncelikli programlara aktarlacaktr. Bu uygulama performans bilgisini ynetim ve kaynak aktarmyla ilgili karar alma mekanizmalarnda kullanma giriimi niteliindedir ve performansn iyiletirilmesini ayrca zorunlu klmaktadr.
Kaynak: Dorotinsky 2003b.
103
ekil 6.5
Uygulama zleme ve Sonu zleme arasndaki Balantlar

Sonu
Hedef 1
Hedef 2
Hedef 3
Aralar ve Stratejiler (ok yllk ve yllk i planlar)
2. BLM zleme Sistemi Kurmann Kilit lkeleri Sonu odakl izleme sisteminin kurulumunda birtakm kilit ilkeler szkonusudur: Proje, program ve politika dzeylerinde sonu bilgilerine ihtiya vardr. Sonu bilgilerinin kurum iinde hem yatay hem de dikey hareket etmesi gerekmektedir (bu baz durumlarda politik adan zor olabilir).
104
ekil 6.6
Uygulama zlemenin Sonu zlemeye Balanmas

Nihai Ama
ocuk lm orannn azaltlmas
Sonu
ocuklarda hastalk orannn azaltlmas
Hedef
ocuklukta yaanan mide barsak hastalklarnn insidans orann yl ierisinde yzde 20 azaltmak
Aralar ve Stratejiler
Kolera nleme programlarnn gelitirilmesi A vitamini takviyelerinin salanmas Azdan sv tedavisi ynteminin kullanmnn tevik edilmesi.
Sonu bilgileri iin her dzeydeki talebin saptanmas gerekmektedir. Aadaki hususlarda her dzeydeki sorumluluun aka tanmlanmas gerekmektedir. 1. Hangi veriler toplanyor? (kaynak) 2 Veriler ne zaman toplanyor? (sklk) 3. Veriler nasl toplanyor? (yntem) 4. Verileri kim topluyor? 5. Verileri kim rapor ediyor? 6. Veriler kim iin toplanyor? Performans bilgisinin kurum iinde ve kurumlar arasnda hem yatay hem de dikey hareket etmesi gerekmektedir. Bilginin yatay paylam son derece nemlidir. Bireylerin, kendi kurumlarnda ve dier kurumlarda hangi bilgilerin toplandn bilmeleri ve anlamalar
105
gerekmektedir. rnein; bir kurumun toplad veriler baka bir kurum iin uygun olabilir. Ayrca; her kurumun kendi bilgi sistemini balatmas halinde tm sistemlerin srdrlebilmesi iin yeterli kapasite olmayabilir. Bir ok kurum bilginin yatay paylamnda zorlanmaktadr. Sistem iinde bilgi dikey olarak daha rahat hareket edebilir, ancak genellikle sistemin paralar arasnda gl politik ve kurumsal duvarlar szkonusudur. Bunun nedeni ounlukla brokratik ve politik saha mcadelesidir. Benzer biimde, brokratik tevikler de neredeyse her zaman dikey niteliktedir ve bilginin yatay paylam nadiren tevik edilir. deal olarak ilgili tm kurum ve kurulularn egdm ierisinde ortak almalar ve performans bilgisini, bilhassa belirli hedefler iin kurumlararas ortaklklarn tesis edildii hallerde, paylamalar gerekmektedir. Sistem sorumluluklar konusunda yukarda sorulan alt soruya verilecek yantlarda mmkn olduunca ak ve net olmak nem tamaktadr. Bu alt sorunun cevaplanamamas halinde boluklar ortaya kmas ve sistemin gcn kaybetmesi muhtemeldir. te bu yzden performansa dayal izleme ve deerlendirme sisteminin balangcnda pilot uygulamalar yrtlmesi son derece nemlidir. Sonulara Ortaklk Yoluyla Ulalmas Kalknma nihai amalarnn gerekletirilmesi iin kurulan ortaklklarn says artmaktadr. Ortaklklar uluslararas ve ok tarafl, blgesel, ulusal ve devlet ii dzeylerde tesis edilebilir. Bu ortaklk trlerinin hepsi iin ayn sonu odakl izleme sistemi uygulanabilir. ekil 6.7de bunun rnei verilmitir. Snrl kaynaklar ve iddial kalknma amalar dnldnde kalknma ortaklarnn istenen nihai amalara ulamak iin kaynaklarda kaldra etkisini hayata geirmeleri gerekmektedir. Bir baka deyile, aralar ve stratejiler oklu ortaklar tarafndan belirlenecektir. Mevcut girdiler dikkate alnrken bireylerin kendi kurumsal birimlerinin tesini grebilmeleri gerekir. Kurum iinde baka birimlerle ve hatta devlet ii veya d dier kurumlarla ortaklklar oluturulabilir. Kaynaklarn kesilmesi veya azalmas halinde devletler ve kurumlar, benzer olabilecek nihai amalara ulamak iin dier taraflarla ortaklk kurma ihtiyac - veya zorunluluu - duyabilir. Bu ortaklklar zel sektrle, STKlarla ve uluslararas donr camiasyla kurulabilir. Kaynaklarn birletirilmesi, girdilerde kst olduu dnemlerde dahi, sonularn daha ulalabilir olmasn salayacaktr.
106
ekil 6.7
Sonulara Ortaklklar Vastasyla Ulamak

Nihai Ama
Sonu
Sonu
Sonu
Hedef 1
Hedef 2
Aralar ve Strateji
Aralar ve Strateji
Aralar ve Strateji
2. Ortak 1. Ortak 3. Ortak 1. Ortak
2. Ortak 3. Ortak 1. Ortak
2. Ortak 3. Ortak
Her Sonu Odakl zleme Sisteminin htiyac Olan Hususlar Her izleme sisteminin ihtiya duyduu drt temel unsur vardr: sahiplenme, ynetim, idame ve inanlrlk (ekil 6.8). Sahiplenme Sahiplenme, denklemin talep taraf olarak dnlebilir. Sahiplenmenin sistemi kullanan her dzeyden gelmesi ve performans bilgisi talebinin her dzey iin saptanmas gerekmektedir. Verinin her dzeyde - ulusal, blgesel ve yerel - paydalar tarafndan sahiplenilmesi kritik nem tamaktadr. Toplanan verilere ihtiya olmadnn veya verilerin kullanlmayacann dnld dzeyler olmas halinde kalite kontrol ve sahiplenme noktalarnda sorun yaanacaktr. Geri bildirim dngs bozulacaktr. Sahiplenme olmadan paydalar sisteme zaman ve kaynak yatrma isteklilii tamayacaktr. Sistem en sonunda dejenere olacak, veri kalitesi decektir.
107
ekil 6.8
Her zleme Sistemi Aadakilere htiya Duyar

Sahiplenme
Ynetim
Srdrme
nanrllk
Gl bir politik ncnn varl sistemin sahiplenilmesine yardmc olabilir. yi performans verilerinin retilmesi, paylalmas ve dzenli olarak rapor edilmesi gereklilii sistemin savunucular tarafndan vurgulanmaldr. Ynetim Sistemin kim tarafndan, nasl ve nereden ynetilecei hususlar srdrlebilirlik asndan kritik nem tamaktadr. Farkl kurumlardan gelen verilerin akmas, bakanlklarda ve ulusal istatistik kurumunda veri tekrarnn yaanmas, verinin karar alma srecindeki etkisini yok edecek biimde ge elde edilmesi ve verinin ne zaman kullanlabilir olduunu kurum alanlarnn bilmemesi gibi konular veri toplama srecini engelleyecektir. dame zleme sistemlerinin, sistemin bozulmasn ve kmesini nlemek amacyla, idame ettirilmesi byk nem tamaktadr. Hangi tr bilgileri kimin, ne zaman toplayacan bilmek ve bilginin sistem iinde yatay ve dikey akmasn salamak nem tamaktadr. zleme sistemleri, devletin dier bilgi sistemleri gibi (denetim ve bteleme gibi) srekli gzetim altnda olmaldr.
108
zleme ve deerlendirme sistemlerinin ynetimi ve idamesi doru teviklerin yaratlmasn ve izleme grevlerinin ifas iin kurumlara, idarecilere ve personele yeterli mali, beeri ve teknik kaynan sunulmasn gerektirir. Bireysel ve kurumsal sorumluluklar aka tanmlanmal, personelin ve kurumlarn ortak nihai amalar dorultusunda birbirleriyle balantlarn anlamalarn salayacak ak gr hatlar oluturulmaldr. Eylemler ve sonular arasnda aka tanmlanm ilikiler kurulmaldr. Bireyler ve kurumlar kendi grevlerinin byk resime nasl katkda bulunduunu anlamaldr. zleme sistemlerinin iyi biimde idame ettirilebilmesi iin ynetim ve teknoloji alanndaki yeni gelimeler dikkate alnmaldr. Sistemlerin, usullerin ve teknolojilerin modernletirmeye ve gelitirilmeye ihtiyac olabilir. Personele ve idarecilere, ayrca, dzenli eitim salanarak becerilerinin gncellii korunmaldr. Sistemler iyi ynetilmediklerinde geriler. zleme sistemleri - dier tm sistemler gibi - iyi bir ynetimle srekli revizyona, yenilenmeye ve glendirilmeye ihtiya duyar. nanlrlk nanlrlk da her izleme sistemi iin byk nem tamaktadr. Geerli ve muteber veriler sistemin inanlrlnn teminine yardmc olur. zleme sistemlerinin, inanlr olmas iin, tm verileri -iyi ve kt - raporlayabilmesi gerekir. Kt haberlerin veya istenen hedeflere ve sonulara ulama konusundaki baarszlklarn kasten rapor edilmemesi halinde sistem inanlr olmayacaktr. Baz durumlarda ulusal istatistik birimlerine kt haberleri hafifletmeleri veya AIDS grlme oran veya bebek lmleri gibi belirli verileri rapor etmemeleri iin politik bask uygulanabilir. Politik kstlarn olumsuz tm haberlerin ve verilerin rapor edilmesini engeller seviyeye gelmesi veya eliye zeval olmas hallerinde izleme sistemi hasar grecektir. Ksacas, insanlar sunulan bilgilerin politik olarak ynlendirildiini dndklerinde bilgiye gvenmeyecek veya kullanmayacaktr. Veri Kalitesi geni: Gvenilirlik, Geerlilik ve Zamanndalk Tm gstergeler iin (uygulama ve sonular) veri toplama sistemi temel kritere uygun olmaldr: gvenilirlik, geerlilik ve zamanndalk (ekil 6.9). Bu kriterlerden birinin eksik olmas halinde sistem inanlrl zarar grecektir (bkz. Hatry 1999, s. 223).
109
ekil 6.9
Nitelikli Performans Verilerinin Toplanmasnda Temel Kriterler

Gvenilirlik
Geerlilik
Zamanllk
Gvenilirlik, veri toplama sisteminin zaman ve mekan boyunca istikrarl ve tutarl olmasdr. Bir baka deyile; gstergeler her seferinde ayn ekilde llmelidir (ekil 6.10).
ekil 6.10
Veri Kalitesi cgeni: Gvenilirlik
Veri toplama yaklamnn zamanda ve mekanda istikrarl ve tutarl olma derecesi.
Geerlilik nemlidir: gstergeler gerek ve istenen performans dzeylerini mmkn olduunca dorudan ve zl biimde lmelidir (ekil 6.11).
110
ekil 6.11
Veri Kalitesi geni: Geerlilik
Gstergelerin llecek olan istenen performans dzeyini aka ve dorudan lme derecesi.
Zamanndalk unsurdan oluur: sklk (veri hangi sklkta toplanmaktadr); gncellik (veri ne kadar zaman nce toplanmtr) ve eriilebilirlik (ynetim kararlarn desteklemek iin verilerin emre amade olmas) (ekil 6.12). Eer veriler, yneticilerin ihtiya duyduu anda, kullanma hazr olmazsa bilgi, tarihsel veri haline gelecektir. ada kamu ynetimi iyi ve zamannda bilgi gerektirmektedir. Karar alclarn ilerini ynetmesini salayacak gerek zamanl ve srekli veriler artk byk nem tamaktadr. , drt ve hatta be yllk tarihsel verileri kullanarak kamu sektrnde idarecilik yapmak artk ok anlam ifade etmemektedir.
ekil 6.12
Veri Kalitesi geni: Zamanndalk
Sklk (hangi sklkla veri toplanmaktadr?) Gncellik (veri ne kadar ksa bir sre nce toplanmtr?) Eriilebilirlik (ynetim kararlarn desteklemek iin verilerin emre amade olmas)
111
Performans Verilerinin Analizi Projelerin, programlarn ve politikalarn ilerlemesine yardmc olmak iin performans bulgular kullanlmaldr. Verinin analizi ve raporlanmas projelerin, programlarn ve politikalarn durumu hakknda nemli ve srekli bilgi retilmesini salayacaktr. Bu analiz, ayn zamanda, uygulama esnasnda ortaya kan sorunlara dair ipular sunabilir ve uygulama stratejilerinde iyiletirme yapmak iin frsat yaratr. Srekli veri aknn temini, zamana yaylm eilimler ve gidilen ynler hakknda da nemli bilgiler salayacaktr. lme ne kadar sk yaplrsa belirli lm aralklar arasnda neler olduuna dair tahmin yrtme gereklilii de o kadar azalacaktr (ekil 6.13). Daha fazla veri noktasnn olmas idarecilerin eilimleri takip
ekil 6.13
Veri analizinde ve raporlamasnda zamana yaylan veri lmleri ne kadar sk olursa eilimler, ynelimler ve sonular hakknda o kadar kesin bilgiye ulalr.
Sonu Verilerinin Analizi

Zamanla meydana gelen deiikliklerin incelenmesi: Eilimler ve dier deiimlere bakmak iin mevcut verilerin gemi verilerle kyaslanmas. Veri noktalar ne kadar ok olursa eilimler hakkndaki bilgiler de o kadar inandrc olur.
Krsal Piyasalara Eriim Krsal Piyasalara Eriim
?
Zaman Zaman
etmesine ve proje, program ve politika dinamiklerini anlamasna yardmc olacaktr. lmler arasnda geen zamann uzamas halinde sistemde ortaya kabilecek olan deiimlerin gzden kama ihtimali de artacaktr. rnein; lmlerin ylda bir tekrarland hallerde aradaki dnemde gereklemi olabilecek birok olay atlanacak ve nedensellik ilikisi kurmak zorlaacaktr. Gsterge daha iyiye mi gitti? Daha kt m oldu? Dorusal bir ilerleme mi yoksa bir dalgalanma m var? Sonu olarak izleme sistemi stratejisi aadaki hususlarda ayrnt sunan ak bir veri toplama ve analizi planna sahip olmaldr:
112
lm sklyla kesinlii arasnda genellikle ak bir dnleme sz konusudur. Gstergelerin hangi sklkta ve kesinlikte lleceine dair karar alrken maliyet ve kapasite konular da devreye girer.
Analiz birimleri (rnein, okul blgesi, yerel hastane, ky, blge) rnekleme usulleri Kullanlacak veri toplama enstrmanlar Veri toplama skl Veri analizi ve yorumlamada kullanm beklenen yntemler Veri toplamadan sorumlu kiiler Veri toplama ortaklar, eer varsa Verilerin analizi, yorumlanmas ve raporlanmasndan sorumlu kiiler Bilgiye kim iin ihtiya var Yaymlama prosedrleri Bulgularn takip edilmesi.
Veri Toplama Aralarnn ve Usullerinin ntestlerinin Yaplmas Veri toplama aralarnn ve usullerinin ntestinin veya pilot uygulamasnn yaplmas etkili izleme sistemleri kurmak iin hayati neme sahiptir. ntestlerle ilgili nemli hususlar aada verilmitir: Veri toplama yaklamnn ne kadar iyi olduunun anlalmas iin test edilmesi gerekir. ntest yapmak aralarn veya usullerin, veri toplama tam olarak balamadan nce, iyiletirilmesine imkan verir. ntestin yaplmamas hatalara neden olacaktr. Bu hatalar kurumun ok zaman ve para kaybetmesine neden olabilir ve hatta kamuoyu nezdindeki saygnl da zarar grebilir. Verinin nasl toplanaca ve verinin neye benzeyecei hususunda belirsizlik olmas halinde yaplacak en iyi ey, eer mmknse, birok stratejinin pilot uygulamasn yapmak olacaktr. rnein; ilk lm kmesi referans noktas olacaktr ve her zaman esas llmesi gereken llmeyebilir. Referans noktasnn, yanl (veya eksik) veri toplama nedeniyle, hatal olmas halinde - ve hedeflerin de hatal referans noktasna gre konmas halinde - izleme sistemi bozuk bir temele sahip olacaktr. zetle; sonular iin izleme yapmak hem uygulama hem de sonular izlemeyi ierir. Ortak neticelere ulamak iin ortaklklarn kurulmasn gerektirir. Her izleme sisteminin sahiplenilmeye, ynetilmeye, idame ettirilmeye ve inanlr olmaya ihtiyac vardr. Sonular iin izleme yapmak, ayrca, veri toplamay ve performans verisinin analizini gerektirir. Kaliteli performans verileri toplamak iin uyulmas gereken kriterler gvenilirlik, geerlilik ve zamanndalktr. Son olarak; veri toplama aralarnn ve usullerinin ntestlerinin yaplmas da her izleme sistemi iin nem tamaktadr.
Ksaca ifade etmek gerekirse; ok hzl hareket etmeyin. Kk bir lekle balayn ve mmkn olduunda pilot uygulamalar gerekletirin.
zleme sisteminin faydal bir ynetim arac olabilmesi iin ynetilebilir olmas gerekir. Sistemde ok sayda gsterge kullanarak ar ykleme yaratmamak gerekir. Aksi takdirde veri reten sisteme ok fazla zaman harcanacak ve ynetim sreci iin gerekli olan veri kullanmna yeterli zaman ayrlamayacaktr.
Ksm 7
Adm 7: zleme ve Deerlendirmenin Dsi - Sonu Odakl Ynetim Sisteminin Desteklenmesi in Deerlendirme Bilgisinin Kullanlmas
ekil 7.1
Bulgularn Kullanm
2
4
6
Sonularn zlenmesi
8
10
Bu el kitabnn nceki blmlerinde izleme ilevine - yani izleme ve deerlendirmenin sine odaklanlmt. Performans srekli takip edebilmek iin izleme sistemi kurulumu idareciler iin kesinlikle ok nemlidir. zleme sistemi; deiimin yn, hz ve boyutu hakknda srekli bilgi salar (seilen gstergeler vastasyla). Ayn zamanda ngrlmeyen deiikliklerin saptanmasnda da yardmc olabilir. Tm bunlar politikalarn, projelerin ve programlarn istenen ynde ilerleyip ilerlemediinin anlalmas iin kritik nem tamaktadr. zleme verisinin deiime atfta bulunabilmek ve nedensellik ilikisi kurmak iin temel tekil etmeyeceini de daha nce vurgulamtk. Szkonusu izleme verisi, ayrca, deiimin nasl ortaya kt konusunda da delil sunamaz. Yalnzca deiimin yaanp yaanmadn gsterir. zleme verisi bizatihi proje, program veya politika tasarmlarnn gl ve zayf yanlarn da ele alamaz. Sonu olarak, yukarda saylanlarn tmnn ve uygun sonularn retimiyle alakal dier hususlarn ele alnabilmesi iin deerlendirme bilgisine - yani izleme ve deerlendirmenin Dsine - gerek duyulmaktadr (ekil 7.1).
113
114
Deerlendirmeyi; planlanan, devam etmekte olan ve tamamlanm bir mdahalenin bantsn, etkililiini, verimliliini, etkisini ve srdrlebilirliini belirlemek iin yrtlen sre olarak tanmlamtk. Burada amalanan karlan derslerin karar alma srelerine yanstlmasdr. Bu noktada deerlendirme ilevinin izleme ve deerlendirme sistemlerindeki yerinin incelenmesi uygun olacaktr. Vurgulamak istediimiz deerlendirmenin izlemeyi tamamlayc niteliidir. Her ikisi de farkl sorular sormasna ve bilgi ve analizleri farkl ekilde kullanabilecek olmalarna ramen birbirlerini desteklemektedir. Bu ilikinin akla getirdii ilk husus sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurulumunun iki bileenli bilgi ve analiz sistemi oluturmay gerektirdiidir - izleme ve deerlendirme. Neticede her ikisi tek balarna yeterli olmayacaktr. zleme ve deerlendirmenin tamamlayc birok zellii mevcuttur. Birinci zellik ardk tamamlayclktr. Bir baka deyile; izleme bilgisi daha sonra deerlendirme tarafndan cevaplanacak sorular retebilecei gibi deerlendirme bilgisi de yrtlmesi gereken yeni izleme alanlar ortaya koyabilir. kinci zellik bilgi tamamlaycldr. Yani; hem izleme hem de deerlendirme ayn bilgiyi kullanabilir, ancak farkl sorular sorar ve farkl analizler yapar. nc zellik etkileimli tamamlayclktr. Bir baka deyile; idareciler giriimlerini ynlendirmek iin izleme ve deerlendirmeyi birarada kullanr. Bu noktada izleme ve deerlendirme sistemindeki deerlendirme ilevinin, geleneksel olgu sonras deerlendirme yaklamnn ok tesinde bir anlam tadn vurgulamak nemlidir. Deerlendirme sadece bir mdahale veya giriim tamamlandktan sonra nedenlerin ve deiimin deerlendirilmesinden ibaret deildir. Olgu sonras yaklam kstlaycdr zira bu tarz deerlendirme bilgisi kamu sektr sonularna ulamay hedefleyen devlet kurumlarnn ve birimlerinin ynetimine geri bildirim salamaz. Olgu sonras deerlendirmeye nitelik ve nedensellikle ilgili kesin cevaplara ulama arac olarak odaklanlmaktadr ve bu durum, ister istemez, deerlendirmenin kamu sektr idarecileri tarafndan gerek zamanl kullanmn srecin dnda brakmaktadr. lerleyen sayfalarda deerlendirme nasl tasarlanr ve uygulanr sorusuna deinilmeyecektir. Deerlendirme srecini adm adm anlatabilecek - tasarm, yntem seimi, veri toplama ve analizi, raporlama ve yaymlama - bir ok kitap ve el kitab mevcuttur. Bu konuda yol gstericilik salayacak materyallerden biri de Kalknmann Deerlendirilmesi Eitimi Uluslararas Programnn elektronik ortamda bulunan 12 modllk almasdr (http://www.worldbank.org/oed/ ipdet/ (Dnya Bankas 2001a).
zleme ve Deerlendirmenin Dsi-Sonu Odakl Ynetim Sisteminin Desteklenmesi iin Deerlendirme Bilgisinin Kullanlmas
115
Bizim odaklanmak istediimiz husus, devlette deerlendirme kapasitesinin gelitirilmesinin sonu odakl ynetim yaklamn nasl destekleyebilecei ve idarecilerin deerlendirme bilgisini ne ekilde kullanabilecekleri hususudur. Deerlendirmeyle elde edilen iyi bilgi, performansla ilgili ok farkl sorularn cevaplanmasna ve neticelere ulalmasna yardmc olabilir. lerleyen sayfalarda bu sorulardan bazlarn ve cevaplamak iin kullanlabilecek deerlendirme stratejilerini ileyeceiz. Deerlendirmenin Kullanm Srekli deerlendirme bilgisi sunacak kaynaklarla uzun dnemlere yaylm dank ve bireysel deerlendirme almalarnn arasndaki farka zellikle vurgu yaplmaktadr. zleme ve deerlendirme sistemleri devlet yetkililerine kaynaklar ve mdahaleleri ynetme noktasnda yol gstermek iin faydal ve zamannda bilgi sunmaldr. Deerlendirmenin deeri kullanmndan kaynaklanmaktadr. Deerlendirmenin Pragmatik Kullanm Deerlendirme literatr, deerlendirmenin farkl trlerine ve kullanm kategorilerine dair uzun ve teknik bahislerle doludur. Ancak bu hususlara bu el kitab kapsamnda girilmeyecektir. Bunun yerine devlet yetkililerinin deerlendirme bilgilerini kullanrken dikkate alabilecei 6 maddeden oluan bir pragmatik kullanm listesine yer vermek arzusundayz.
Kaynak Tahsisat Kararlarnn Alnmasna Yardm Deerlendirme
bilgisi, hangi programlarn veya politikalarn neticeleri asndan daha fazla veya daha az baarl olduu ve dolaysyla, hangi dzeyde kaynak aktarmna deer olduklar konularnda idarecileri bilgilendirebilir. Ayn ekilde; deerlendirme bilgisi pilot uygulamalarn sonucunda giriimin kapsamnn geniletilmesi, giriimin yeniden tasarlanmas veya tamamen durdurulmas konularnda da alnacak kararlara yol gsterebilir.
Problemin Nedenlerinin Yeniden Dnlmesine Yardm Genellikle, politika veya program mdahalelerinin mevcut
problem zerinde dikkate deer sonular yaratmad grnr. Deiimin ortaya kmam olmas kt tasarm veya uygulamayla aklanabilecei gibi mdahalenin sonu retmemesinin nedeni problemin balangta tahmin edilenden farkl nitelik tamas da olabilir. Deerlendirme bilgisi bir problemin varsaylan nedeninin yeniden incelenmesi ve hangi alternatif kar tedbirlere ihtiya duyulduunun belirlenmesi ihtiyacn ortaya karabilir.
Yeni Ortaya kan Problemlerin Saptanmas Deerlendirme
bilgisi henz yaylmam olan ancak idarecilerin dikkatinin ekilmesini gerektiren konular da aydnlatabilir. Genlik gruplar arasnda okul terk
116
oranlarnn ykselmesi, ebeveynleri AIDS nedeniyle len yetimlerin says veya genler arasnda uyuturucu kullanm gibi konular rnek olarak verilebilir.
Rakip veya En yi Alternatifler Konusunda Karar Alm Srecini Desteklemek Devletler, genellikle, bir probleme yaklarken
birden fazla stratejinin pilot uygulamasn gerekletirir. rnein; bir hkmet, okul ii programlar, zel sektrde raklk programlar, genleri istihdam eden iverenler iin dl programlar ve benzeri uygulamalarla genler arasndaki isizlik problemini zmeyi deneyebilir. Her pilot uygulamaya konduktan bir sre sonra hangisinin daha ikna edici baar delilleri sunduunu ve hangisinin daha fazla veya daha az destei hak ettiini belirlemek daha kolay olacaktr.
Kamu Sektr Reformunun ve Yenilenmenin Desteklenmesi Deerlendirme bilgisi vatandalara reformlarn
baars konusunda delil sunabilir. rnein; okullarda iyiletirmeler yapldna, yolsuzluklarn azaltldna veya krsalda yaayan yoksul kesimden daha fazla kiinin salk hizmetlerine eriiminin salandna dair deliller hkmetin almalarnn gvenilirliini artracaktr. Olumlu deiimin kantlanmamas halinde reform almalar hz kaybedecektir.
Bir Sorunun Nedenleri ve Nasl zlecei Konularnda Uzla Salamak Deerlendirme bilgisi kamu yetkililerinin ve
nemli paydalarn koullarn nedenleri ve uygun karln nasl oluturulabilecei konularnda gr alveriinde bulunmalarna katk salayabilir. Bir sorunu zmek veya en azndan etkilerini azaltmak iin alnacak kar tedbirleri hayata geirmeden nce problemin tanmlanmas gerekmektedir. Deerlendirme bilgisi nedensellie ve bantya dair deliller ve daha nce gelitirilen zmlerin etkileri hakknda bilgi salayabilir. zleme ve deerlendirme sisteminde deerlendirme bilgilerinin kullanmna dair bu ksa incelemeyi zetlemek gerekirse devlet yetkilileri ve ortaklar szkonusu bilgileri kullanarak geni kapsaml politik strateji ve tasarm konularna (doru eyleri yapyor muyuz?), operasyonel ve uygulama hususlarna (iimizi doru mu yapyoruz?) ve probleme daha iyi bir yaklamn olup olmad konusuna (ne reniyoruz?) odaklanabilir (Bkz. kutu 7.1). Ynetsel Sorulara Cevap Vermek iin Deerlendirmenin Kullanlmas darecilerin sklkla ynelttii sekiz farkl trde sorunun cevaplanmasna deerlendirme yardmc olabilir: Betimleyici: X lkesinde AIDS nleme amal bilgilendirme kampanyasnn ieriini tanmlayn (Dikkatli bir durum, sre veya
117
Kutu 7.1
Deerlendirme Hangi Konularda Bilgi Salar?

Strateji: doru admlar atlyor mu? Mantk erevesi veya gereke Aka tanmlanm deiim kuram Operasyonlar: uygulamalar doru biimde hayata geiriliyor mu? Beklenen sonulara ulamada etkililik Kaynaklarn en iyi ekilde verimli kullanm Mteri memnuniyeti renme: daha iyi yollar var m? Alternatifler En iyi uygulamalar karlan dersler
olay tasvirine odaklanr. Genellikle vaka incelemesi yaklamnda temel olarak kullanlr). Normatif veya uygunluk: Yl iinde ka gn boyunca ulusal ime suyu standartlar karland? (Bir proje, program veya politikann belirlenen kriterleri karlayp karlamadn saptar) Korelasyonal: Belirli bir blgedeki okur yazarlk oranyla eitimli retmen says arasndaki iliki nedir? (ki durum veya koul arasndaki balanty gsterir, ancak nedensellii belirtmez) Etki veya Sebep Sonu: Yeni melez tohumun kullanm rn rekoltesini artrd m? (ki durum veya koul arasnda nedensellik ilikisi kurar) Program Mant: Planlanan faaliyetlerin sras kz ocuklarnn okula devam ettikleri yl saysn artracak m? (Tasarmn doru nedensel sralanma sahip olup olmadn deerlendirir) Uygulama veya sre: Kentsel bir alandaki su temin kalitesini iyiletirmek zere hayata geirilen bir proje, program veya politika istendii biimde uyguland m? (Uygulamann planland gibi gerekleip gereklemediini inceler) Performans: Bir politika kapsamnda planlanan sonular ve etkiler hayata geirilebildi mi? (Girdiler, faaliyetler, ktlar, sonular ve etkiler arasnda balantlar kurar) Politika aralarnn uygun kullanm: Yerel iftilerin yeni zirai teknolojileri uygulamalar iin devlet destekleri uygun politik aralar kullanlarak m saland? (Amalara ulamak iin uygun aralarn kullanlp kullanlmadn belirler)
118
Deerlendirmenin Zamanlamas Politikalarn, programlarn ve projelerin ynetim srelerinin tm safhalarnda deerlendirme bilgisi idareciler iin bantl ve yardmc niteliktedir. Zamanlama sorusu kolayca cevaplanabilir: Hangi deerlendirme bilgisinin faydal olabileceine dair kayglar belirdii anda deerlendirme bilgisi toplamak iin uygun zaman gelmitir. Ancak, deerlendirme bilgisi toplamak iin kaynaklar ne zaman kullanmak gerektiini belirlemek iin biraz daha derinlemesine bir inceleme yaplmaldr. Ynetimin karar alma srelerini desteklemek iin deerlendirme bilgisinin temin edilmesi ncesinde drt aama vardr (Bu drt aamadan baka aamalarda mevcuttur, ancak burada verilen rnekler deerlendirme bilgisinin ne zaman hayati nem tadn gstermek iin verilmitir). Planlanan ve Gerekleen Performans Arasndaki Sapma Kilit gstergelerde yaplan dzenli lmler planlanan ve gerekleen performans arasnda bir sapmay iaret ettii zaman deerlendirme bilgisi hayati nem tayabilir. ekil 7.2de verilen grafikler bu adan deerlendirilmelidir. ekil 7.2de verilen grafiklerde planlanan performansla gerekleen performans arasnda sapma olduu aka grnmektedir. darecilerin bu sapmann nedenini renmesi gerekmektedir. Planlanan performansmzn ok kt biimde gerisinde kalmamza (soldaki ema) veya planlanan erevenin tesinde bir ilerleme salamamza (sadaki ema) ne neden olmakta? dareciler, kendi deneyimlerini kullanarak, planlanan ve gerekleen performansn genellikle birbirine benzemediini ve her zaman belirli sapmalarn olabileceini bilir. Ancak sapmann dramatik boyutlara vard ve devamllk kazand hallerde politika, program veya proje zerindeki gerek sonular ortaya kar.
ekil 7.2
Performans Sapmalarn Aklamak iin Deerlendirmenin Kullanm
Planlanan Gerekleen
119
Artk bir adm geri atarak sapmann nedenlerini deerlendirmek ve yeni stratejilere ihtiya olup olmadn aratrmak vaktidir (zellikle dk performans halinde). Benzer biimde, hzlandrlm iyi performansn daha geni alanlara nasl uygulanacan da belirlemek gerekmektedir. Tasarm ve Uygulamann Sonulara Katks Deerlendirme bilgisi, tasarm ve uygulamann sonulara katksn ayrdetmeye yardmc olabilir. ekil 7.3deki Kare 1 olunabilecek en iyi noktay gstermektedir. Tasarm (mevcut bir sorunla ilgili istenen deiimin nasl yaratlabileceine dair nedensel model) gldr ve sorunu ele almak iin gerekli eylemler etkili biimde uygulanmaktadr. Tm idareciler, planlamaclar ve uygulayclar bu dorultuda almak ve zaman ayrmak istemektedir. Olumlu deiimin kantlanabildii bir eyler yapma arzusundadr. Kare 2 ise netice gstergelerine dair performans hakknda nemli belirsizlikler dourmaktadr. Buradaki durumda etkili uygulanan zayf bir tasarm szkonusudur. retilen sonular ok azdr veya belirgin deildir. Eldeki deliller baarl bir uygulamaya iaret etmektedir ancak elde edilen sonular ok azdr. Deerlendirme sorular tasarmn gcne ve mantna odaklanmaldr. rnein; uygun nedensel model
ekil 7.3
Tasarmn ve Uygulamann Neticeler zerindeki Etkilerini Belirlemek iin Deerlendirmenin Kullanm

Tasarmn Gc Yksek Dk
Yksek
Uygulamann Gc Dk
1.
2.
3.
4.
120
kullanld m? yi uygulanmas halinde istenen deiimi yaratabilecek kadar salam bir model mi kullanld? Problem iyi anlalm ve tanmlanm m? nerilen strateji dorudan problemin nedenlerini hedef almakta myd? Kare 3de de sonu gstergelerine dair performans hakknda nemli belirsizlikler mevcuttur. Bu sefer iyi oluturulmu bir tasarm ve zayf bir uygulama szkonusudur. Benzer ekilde retilen sonular ok azdr veya belirgin deildir. Buradaki senaryo Kare 2nin tam tersidir ama ayn sonucu ortaya kmaktadr: Sonularn ak olmamas. Deerlendirme sorusunun uygulama srelerine ve usullerine odaklanmas gerekmektedir: Olmas gerekenler oldu mu? Ne zaman ve hangi srayla? Ne oranda desteklendi? Personelin deneyim dzeyi neydi? Burada uygulama esnasnda ne olduunu anlamaya allmaktadr. Bylece baarl olmas muhtemel bir politika, program veya projenin nasl etkisiz hale geldii anlalacaktr. Kare 4teki senaryo ise kimsenin olmak istemeyecei bir noktaya iaret etmektedir. Kt uygulanan zayf bir tasarm sonularnda geriye sadece iyi niyetten oluan bir yknt kalmtr. Neticelerin kantlanmas mmkn olmayacaktr. Deerlendirme bilgisi hem zayf tasarm hem de kt uygulamay belgelemek iin kullanlabilir. Burada idarecilerin amas gereken zorluk szkonusu abann hzl biimde nasl sona erdirileceini bulmak olacaktr. Bylece yaplan iin etkisizlii ve olumsuz sonularnn srece dahil olan kiiler iin uzamasnn nne geilmi olacaktr. Kaynak Tahsisatlar Politikalar, programlar veya projeler arasnda kaynak tahsisat yaplrken deerlendirme bilgisi idarecilerin neyin verimli ve etkili ileyip neyin ilemediini analiz etmesine yardmc olabilir. Bte ve personel tahsisatlarnda birok denge szkonusudur. Rakip talepler arasndaki politik atmalar gerektir. Deerlendirme bilgisi, bilhassa devletin performansa dayal bte sistemi kurma almalarnda, srece yardmc olabilir. Ancak deerlendirme bilgisinin, kanlmaz olarak devreye girecek politik, kurumsal veya kiisel gndemlere baskn gelemeyecei veya etkisiz hale getiremeyecei konusunda gereki olmak nemlidir. Sonularn elien Delilleri Deerlendirme bilgisi benzer projelerin, programlarn veya politikalarn farkl sonular rapor ettii durumlarda yardmc olabilir. Sonular aka farkl olan benzer giriimlerin varl neler olduu ve nerede sorun olduu sorularna neden olacaktr. Deerlendirme bilgisinin cevaplamaya yardmc olabilecei sorular arasnda unlar yer almaktadr: Sonularda sapmaya yol aan nemli uygulama
121
farkllklar m szkonusu? Uygulamann kilit isimleri almann niyetini ve gerekesini yeterince anlamayarak deiik yaklamlara neden olan farkl trde rehberlik mi salamakta? Bir nc ihtimal olarak ise; raporlama tedbirleri karlatrmalar geersiz klacak kadar birbirlerinden farkl m? Deerlendirme Trleri Farkl sorulara cevap verebilmek iin farkl deerlendirme trleri kullanmak uygun olacaktr. Deiik sorular karsnda kullanlabilecek ve hereye uyan tek bir deerlendirme ablonu yoktur. darecilerin deerlendirmeden neyi renmek istediklerini bilmeleri nem tamaktadr. Ayn ekilde; deerlendirme bilgisini reten taraflarn da idarecilerin neye ihtiya duyduunu bilmesi gerekmektedir. Sorulan soru ve sunulan bilgi arasnda uyumsuzluun olduu bir durumda olmay kimse istemez. ekil 7.4te deerlendirme bilgisi retmek iin kullanlabilecek yedi genel deerlendirme stratejisi anlatlmaktadr. Bu stratejilerin herbiri belirli deerlendirme sorularna uygundur ve hepsi ksaca gzden geirilecektir (Yedi stratejiden sadece birinin klasik olgu sonras deerlendirme - yani etki deerlendirmesi - olduu unutulmamaldr).
ekil 7.4
Yedi Farkl Deerlendirme

Performans Mantk Zinciri Deerlendirme Stratejisi Sre Uygulamasnn Deerlendirilmesi
Uygulama ncesi Deerlendirme
Hzl n Deerlendirme
Vaka ncelemesi
Etki Deerlendirmesi
MetaDeerlendirme
122
Performans Mantk Zinciri Performans mantk zinciri deerlendirme stratejisi politika, program veya projenin ardndaki nedensel modelin gcn ve mantn belirlemek iin kullanlr. Nedensel model; mevcut durumda istenen deiimi yaratmak iin faaliyetlerin, kaynaklarn veya politika giriimlerinin uygulanmas ve sralanmasn ele alr. Deerlendirme istenen deiimi gerekletirme olasln, daha nce gerekletirilmi benzer almalar ve aratrma literatr nda, inceler. Burada amalanan istenen neticelere ulalmasn gletirecek veya imkansz hale getirecek zayf bir tasarmdan kaynaklanan baarszln nne gemektir. Mevcut almann gemiteki almalarla kyaslanarak deerlendirilmesi esnasnda deerlendirmeyi yapan taraf kaynak dzeyleri, zamanlama, bireysel ve kurumsal kapasite, beklenen sonu dzeyi ve benzeri konulara odaklanabilir. Bu sayede mevcut stratejinin daha nceki deneyimler kullanlarak desteklenip desteklenemeyecei anlalr. Deerlendirmeyi yapan taraf, aratrma literatr incelenirken de, nerilen giriimin temelini oluturan konularn desteklenip desteklenemeyeceini belirleyebilir. rnein; vatandalarn devletteki yolsuzluk konusunda farkndalklarn kamuoyu bilgilendirme kampanyas vastasyla artrmak sivil toplumun devlete yolsuzlukla mcadele konusunda basksn artracak mdr? Uygulama ncesi Deerlendirme Uygulama ncesi deerlendirme stratejisi, idareciler uygulamaya gemeden nce aka ifade edilmesi gereken standard ele alr. Standartlar aadaki sorularn iindedir: Sonularn llebilir biimde ifade edilmesi iin amalar yeterince iyi tanmlanm m? Uygulamann nasl ilerleyeceini ve iyi ve kt uygulama arasndaki farklar ortaya koyan uyumlu ve gvenilir bir uygulama plan mevcut mu? Kaynaklarn kullanmna dair gereke yeterince ak ve belirlenen sonulara ulama gereksinimleriyle oranl m? Bu deerlendirme yaklamnn amac, baarszln uygulamann balangcndan itibaren programlanmasnn nne gemektir. Sre Uygulamasnn Deerlendirilmesi Sre uygulamasnn deerlendirilmesi uygulamann ayrntlarna odaklanr. Planlanan ne uyguland ve uygulanmad? Uygulanmas istenenle gerekleen arasnda eleim szkonusu mu? Maliyetler; zamansal gereksinimler; personel kapasitesi ve yetkinlii; gerekli mali kaynaklarn, tesislerin, personelin ve politik destein kullanma hazr
123
oluu planlanan oranlarla ne kadar uyumlu ve yaknd? Uygulama aamasnda hangi ngrlmemi olan (dolaysyla istenmeyen) ktlar veya sonular ortaya kt? Uygulama safhas ksa veya uzun olabilir. Bu deerlendirme trnde odak noktas uygulama sreci olacaktr. dareciler bu bilgileri kullanarak, belirledikleri hedefe giden yolun ortasnda dzeltme yapmalarna gerek olup olmadn belirleyebilir. Bu uygulama stratejisi, izlemeye benzer zelliktedir. Yaratlan katma deer ise uygulamann sadece belgelenmesiyle (izlenmesiyle) snrl kalnmamasdr. Uygulamann deerlendirilmesi sayesinde ngrlmeyen sonular aratrlabilir. Ayrca; uygulamann daha soyut olan zellikleri de - politik destek, deiime kurumsal hazrllk ve deiimi ynetebilme noktasnda ynetime olan gven gibi - ele alnabilir. Son olarak; uygulama abasnn neden yolunda gittii veya gitmediinin anlalmas kar tedbirlerin hayata geirilmesi iin, ihtiya duyulmas halinde, salam bir zemin yaratacaktr. Hzl n Deerlendirme zleme ve deerlendirme sreklilik tayan bir ynetim arac olarak nitelendirildiinden hzl n deerlendirme adn verdiimiz srecin zel bir yeri vardr. Hzl n deerlendirmeler, sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminde kalknma pratisyenleri iin son derece deerlidir. Bu sreler hzl, gerek zamanl deerlendirme ve raporlamaya imkan vererek karar alclarn bir projenin, programn veya politikann kaydettii ilerleme hakknda annda geri bildirim almalarna yardmc olur. Hzl n deerlendirme bir dizi veri toplama yntemini kullanan ok yntemli bir deerlendirme yaklam olarak nitelendirilebilir. Szkonusu yntemler ekil 4.3de verilen btnn ortalarnda kmelenme eilimindedir. Hzl n deerlendirme yntemi uygulanan aratrmann nihai amac balamnda dnlebilir. Bir baka deyile; proje ve program yaplarnda karlalan acil konularda zamannda ve bantl bilginin karar alclara sunulmasna yardmc olur. Uygulamal aratrmann amac gerek hayat koullarnda karar alma srecinin daha rasyonel olmasn kolaylatrmaktr (Kumar 1993, s. 9). Be ana hzl n deerlendirme veri toplama yntemi mevcuttur: (a) kilit bilgi kaynaklaryla mlakatlar; (b) odak grup grmeleri; (c) halkla yaplan mlakatlar; (d) yaplandrlm dorudan gzlem; ve (e) anket almalar. Bu yntemler zellikle aadaki durumlarda fayda salayacaktr: Betimleyici bilginin karar alma iin yeterli olduu haller
124
nsanlarn davranlarn etkileyebilecek, bilhassa hedef grubun veya mdahale paydalarnn, motivasyonlarn ve tutumlarn anlalmas gerektiinde Eldeki niceliksel verilerin yorumlanmas gerektiinde almann ncelikli amac nerme ve neriler retmek olduunda Daha ayrntl ve kapsaml resmi almalar iin soru, hipotez ve teklif gelitirmeye ihtiya duyulduunda (Kumar 1993, s. 2122). Hzl n deerlendirmeler ynetim odakl deerlendirme bilgisinin zamannda retimi iin nem tamaktadr. Her deerlendirme ynteminde olduu gibi hzl n deerlendirmenin de baz gl ve zayf taraflar vardr. Hzl n deerlendirmeler, ihtiya duyulan bilgiyi hzl ve zamannda retir. Daha formel ve yaplandrlm deerlendirme yntemleriyle kyaslandnda daha dk maliyetlidir. Bu tarz n deerlendirmeler projelerin, programlarn ve politikalarn esas olarak yolunda gidip gitmediini anlamak iin hzl bir geri dn imkan verebilir. Ancak; inanlrlk, gvenilirlik ve geerlilik asndan baz soru iaretleri szkonusu olabilir. Bireysel yanllk ve nyarglar gibi faktrler ve de niceliksel veri eksiklii kolayca tekrarlanabilir ve dorulanabilir. Ayrca; oklu hzl n deerlendirme yapld durumlarda bulgularn birletirilmesi zor olacaktr zira her bir n deerlendirmede dierinden farkl bir yntem karm kullanlmaktadr. Her ey hesaba katldnda ise hzl n deerlendirmenin hzl raporlamay mmkn kld ve srekli dzeltme yapma ihtiyacna dikkati ekebildii aklda tutulmaldr. Vaka ncelemesi Vaka incelemesi yaklam idarecilerin bir politika, program veya projede ne olduunu daha ak anlamak iin derinlemesine bilgiye ihtiya duyduklarnda kullanlacak uygun deerlendirme stratejisidir. Vaka incelemelerinde genilik ve derinlik arasnda derinlik lehine sonulanan bir dnleim szkonusudur. darecilerin bilgilenmek amacyla vaka incelemelerini kullanabilecekleri alt yol mevcuttur: (a) vaka incelemeleri daha genel durumu gsterebilir; (b) belli bir alan veya sorun hakknda yeterince bilgi olmamas halinde aratrc bilgi sunabilir; (c) kritik durumlar zerine odaklanabilir (programn stn baars veya ok kt baarszl); (d) uygulamada seilen aamalar derinlemesine inceleyebilir; (e) bir giriimden kaynaklanan program etkilerini ortaya koyabilir; ve son olarak (f) oklu vaka incelemelerinin sonularnn zetlendii ve kmlatif bir anlayn retildii dnemde uygulamann yarattt bir durumun zaman ierisinde daha kapsaml anlalmasna katkda bulunabilir.
125
Etki Deerlendirmesi Etki deerlendirmesi klasik bir deerlendirme yaklam olarak (sadece olgu sonras olmad halde) ortaya kan deiimi ve bu deiimin neye atfedilebileceini saptamaya alr. Deerlendirme sreci; mdahalenin belgelenen etkilerden ne kadarna neden olduunu ve dier olaylar ve koullardan neler ortaya ktn belirlemeye alr. Burada amalanan belgelenen deiime atfta bulunmaktr. Bu tarz deerlendirme almalar, bilhassa mdahale bittikten sonra yrtld iin (dolaysyla eer sonular belirginse ortaya kacak zaman olacaktr), olduka zordur. Kukusuz mdahale ve deiime dayanak bulma giriimi arasndaki sre uzadka istenen sonu zerinde olumlu veya olumsuz etki yaratacak baka faktrler de srece dahil olacak, deiimin llmesinin hedeflendii zaman erevesinde hatalar oluacak (ok erken veya ok ge) ve sonu ortaya kan dier koullarca kaplanacak ve ortadan kaybolacaktr. Deiime atfta bulunma/dayandrma yollarndan bir dieri de kar olgusal sorunun yneltilmesidir. Bir baka deyile; eer mdahale gereklememi olsayd ne olurdu? Bu soruya cevap vermek gtr. Ancak buna imkan veren deneysel ve yar deneysel tasarmlara sahip stratejiler mevcuttur. Rastgele grev ve kontrol veya karlatrma gruplarnn kullanm bu sorunun cevaplanmasn salayacaktr. Mmkn olduu hallerde, mdahale balamadan nce etki deerlendirmesi iin planlama yapmak en iyi yntemdir.Hangi birimlerin mdahaleye maruz kalacan ve hangilerinin kalmayacan belirlemek ve de tm birimlerle ilgili referans bilgilerinin oluturulmas etki deerlendirmesinin gelecee dair planlanmas iin iki nemli nedendir. Meta-Deerlendirme Bir veya benzer giriimlerle ilgili birka deerlendirmenin yrtlm olmas halinde meta-deerlendirme mevcut dier deerlendirme almalar arasnda sistematik bir inceleme iin kriterleri ve usulleri ortaya koyarak eilimlerin zetlenmesine ve apraz alma bulgularna dair genel gvenin (veya tedbirin) retilmesine katkda bulunur. Meta-deerlendirme; bu konu hakknda u an neler biliyoruz ve bildiimizden ne oranda eminiz? sorusuna makul hzda cevap vermenin yolu olabilir. Leeuw ve Cooksy (2003) kalknma kurumunun - DIFD, UNDP ve Dnya Bankas - yrtt ayr deerlendirme almasnn bulgularn zetlemek iin metadeerlendirme yaklamn kullanmtr.
126
Kalite Deerlendirmelerinin zellikleri darecilerin izleme ve deerlendirme sisteminden gelen bilgilere gvenmeleri iin aldklar bilginin kalitesi ve gvenilirlii konusunda soru sormak haklardr. Zayf, tutarsz ve yanl bilginin kimseye faydas olmayacaktr. Bir idareci kendisine aktarlan bilginin dikkate almaya deer olduunu nasl bilecektir? Veri geerlilii ve inanlrl hususunda ayrntlara girmeden ve bir idarecinin istatistik konusuna tamamen hakim olmasn beklemeden, bu soruya cevap vermek iin dikkate alnabilecek alt zellik mevcuttur (ekil 7.5). Bu alt zelliin deerlendirilmesi gelen bilginin hatasz olmasn garanti etmeyecektir, ancak bilgiyi kullanp kullanmama karar alrken idarecilerin bavurabilecei bir kontrol listesi ilevi tayacaktr. Tarafszlk: Deerlendirme bilgisi politik veya dier her trl yanllktan ve kastl arptmalardan uzak olmaldr. Bilginin gl ve zayf yanlar tanmlanarak sunulmas gerekir. Sadece idarecilerin grlerini pekitirecek olan deil ilgili tm bilgilerin, sunulmas gerekir. Kullanllk: Deerlendirme bilgisinin bantl, zamannda ve anlalabilir bir dilde olmas gerekmektedir. Bu bilginin sorulan sorular ele almas ve idareci tarafndan istenen ve en iyi anlalan biimde sunulmas nem tamaktadr.
ekil 7.5
Kaliteli Deerlendirmelerin zellikleri

Tarafszlk Kullanllk
Teknik Yeterlilik
Payda Katlm
Geri Bildirim ve Yaygnlatrma
Parann Karl
127
Teknik yeterlilik: Bilginin ilgili teknik standartlarla uyumlu olmas - uygun tasarm, doru rnekleme prosedrleri, anketlerin ve mlakat ynergelerinin doru anlatma sahip olmas, uygun istatistiki veya ierik analizi ve sonular ve neriler iin yeterli destein sunumu gibi - gerekmektedir. Paydalarn katlm: lgili paydalara danlmasn ve deerlendirme abasna dahil edilmelerini temin iin yeterli gvence olmaldr. Eer paydalarn bilgiye gvenmeleri, bulgular sahiplenmeleri ve devam eden ve yeni politikalara, programlara ve projelere karlan sonularn yanstlmasn kabul etmeleri isteniyorsa politik sreci faal ortaklar olarak katlmlar salanmaldr. Katlm varm gibi aldatc bir grnt yaratmak veya paydalara katlm imkan tanmamak deerlendirmeye - ve hatta deerlendirme yaplmasn isteyen idareciye - kar dmanlk ve kzgnlk olumasna neden olacaktr. Geri bildirim ve yaymlama: Bilginin uygun, hedeflenmi ve zamannda paylam deerlendirme kullanmnn ayrt edici zelliklerinden biridir. letiim sorunlar, gven kayb veya kaytszlk ve bulgulara dair phe gibi durumlarn yaanmas aadaki hallerde kanlmaz olacaktr: (a) deerlendirme bilgisi gerektii gibi paylalmyor ve ilgili taraflara sunulmuyor; (b) deerlendirmeyi yapan taraf bilginin sistematik yaymlanmasn istemiyor ve rapor veya bilginin sunulmasnn ii bitirmeye yeteceini dnyor; ve (c) bilginin hedef kitleye uygun biimde ynlendirilmesi iin herhangi bir alma yrtlmyor. Parann karl: stenen bilgiyi elde etmek iin para harcanmaldr, ama kesinlikle daha fazlas deil. Kullanlmayacak maliyetli verilerin toplanmas ve daha uygun maliyetli aralar mevcutken veri toplamada maliyetli stratejilerin kullanlmas uygun deildir. Deerlendirme maliyetinin giriimin toplam maliyetiyle orantl olmas gerekmektedir. Bu ksmda sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi gelitirilirken deerlendirmenin tayabilecei ve tamas gereken role odaklandk. Deerlendirme bilgisi politika, program veya proje dngsnn her aamasnda bantl olabilir. Zamannda retilmesi, uygun biimde sunulmas, teknik yeterlilik tamas, sorular dorudan ele almas ve gvenilir olmas halinde deerlendirme bilgisi kamu sektrndeki idareciler iin faydal bir ara olabilir. Deerlendirme ve izleme biribirlerini tamamlar niteliktedir ve sonu odakl ynetim sistemi iin her ikisine de ihtiya vardr.
128
Politika, Program ve Proje Dzeylerinde Deerlendirme rnekleri Deerlendirme bilgisi politika yapclar ve program ve proje yneticilerini mdahalelerinin istenen sonulara gidip gitmedii konusunda bilgilendirebilir ve uygulama stratejilerinin neden yolunda gitmedii konusunda nemli ipular sunabilir. ekil 7.6da deerlendirmenin projeler, programlar veya politikalar hakknda sunabilecei bilgilere dair iki rnek verilmektedir: su zelletirme sistemleri ve yeniden iskan stratejileri.
ekil 7.6
Deerlendirme rnekleri
Su Hizmetlerinin zelletirilmesi Politika dzeyinde deerlendirmeler Yeniden skan Stratejileri
Model yaklamlarn, ehir suyu ebekelerinin zelletirilmesi sreciyle karlatrlmas Devlet sistemlerinin mali ynetim yaplarnn deerlendirilmesi
Krsal kesimde yaayan kyllerin yeni alanlara yerletirilmesinde kullanlan yeniden iskan stratejilerinin karlatrlmas Yeniden iskan sonrasnda kyllerin daha nceki geim kaynaklarna ne oranda sahip olduklarnn deerlendirilmesi Yeniden iskan sonrasnda bir kentteki iftilerin tarmsal uygulamalarnn deerlendirilmesi
Program dzeyinde deerlendirmeler
Proje dzeyinde deerlendirmeler
ki kentte su faturas tahsilat oranlarndaki iyilemenin deerlendirilmesi
Ksm 8
Adm 8: Bulgularn Rapor Edilmesi
ekil 8.1
Bulgularn Kullanm
2
4
6
Sonularn zlenmesi
8
10
Performans bilgisi bir ynetim arac olarak kullanlacaktr. Bu nedenle performans bilgisi hem izleme hem de deerlendirmeden elde edilebilir. Her ikisi de belirli bir projenin, programn veya politikann kaydettii Raporlama ou zaman ilerleme konusunda kritik, srekli ve gerek zamanl geri bildirim deerlendiricilerin, zerinde salayabilir. en az dnd adm olmutur. Performans bulgularnn analizi ve rapor edilmesi kritik bir sretir nk neyin, ne zaman ve kime rapor edilecei belirlenir. Bu admda, ayrca, kurumun mevcut teknik kapasitesi de ele alnmaldr zira sre analiz ve rapor derleme, deerlendirme ve hazrlama konularnn yntemsel boyutlarna odaklanmaktadr. Bu ksmda bulgularn rapor edilmesi konusuna ve aadaki ilgili hususlara deinilecektir: (a) izleme ve deerlendirme bulgularnn kullanm; (b) hedef kitlenin tannmas ve hedef kitleye uygun bilginin hedeflenmesi; (c) performans verisinin ak ve anlalr biimde sunumu; ve (d) performans haberlerinin kt olmas halinde ne olaca
(Worthen, Sanders,and Fitzpatrick 1997 s. 407)
129
130
zleme ve Deerlendirme Bulgularnn Kullanm zleme ve deerlendirme raporlar farkl roller stlenebilir ve retilen bilgiler farkl ekillerde kullanlabilir: Hesap verebilirliin kantlanmasvatandalara ve dier paydalara verilen vaatlerin yerine getirilmesi kna etmebulgularn salad deliller kullanlarak Eitimkurumsal renmeye yardm iin bulgularn rapor edilmesi Aratrma ve Amlamaneyin ie yarayp neyin yaramadn nedenleriyle belirlemek Belgelemebilgileri kayt altna alma ve kurumsal hafza oluturma Katlm salamakatlmc bir srele paydalarla etkileimin salanmas Destek kazanmapaydalarn desteini almak iin sonularn kantlanmas Anlay gelitirmeprojelerin, programlarn ve politikalarn daha iyi anlalmas iin sonularn rapor edilmesi. Deerlendirme raporlar birok amaca hizmet eder. Ana ama ise mesajn aktarlmasdr. Bir baka deyile; hedef kitleyi deerlendirme bilgisinin toplanmas, analizi ve yorumlanmas neticesinde ortaya kan bulgular ve sonular hakknda bilgilendirmektir (Worthen, Sanders, ve Fitzpatrickten uyarlanmtr 1997.) Bazlar buna iktidarn kulana doruyu fsldamak adn takmtr, ancak iktidar dinlemiyorsa doruyu sylemenin ne anlam kalr ki? Hedef kitlemizin bizi dinlemesine yardmc olacak etkili yollar bulamazsak yaptmz tm iyi iler boa gidecek demektir. Sonular rapor etme biimimiz genellikle ufak bir dalga meydana getirmekle gereken etkiyi yaratma arasndaki fark belirleyecektir. Hedef Kitlenin Tannmas ve Hedeflenmesi Hedef kitlenizi tanmanz ve bilginin ne ekilde sunumunu istediklerini bilmeniz nem tamaktadr. Hedef kitlenin ilgileri, beklentileri ve tercih ettikleri iletiim arac dikkate alnmaldr. Aadaki sorulara cevap verecek bir iletiim stratejisinin gelitirilmesi gerekmektedir: Kim hangi bilgiyi alacak? Bilgi hangi biimde sunulacak? Ne zaman? Bilgiyi kim hazrlayacak? Bilgiyi kim sunacak?
zleme ve deerlendirme bulgular belirleme sreci devam ederken herkesin ilerleme hakknda bilgilendirilmesi ve herhangi bir srprize yer braklmamas nem tamaktadr. Bilgi sisteminin, bir ynetim (Wholey, Hatry, ve Newcomer arac olarak performans hakknda srekli geri bildirim sunmas 1994, s. 549) isteniyorsa iletiimin srekli olmas sre iin nem tamaktadr.
131
zleme ve deerlendirme sonularnn karar alclara geri bildirim salamak iin srekli olarak yaylmas gerekmektedir. Resmi olmayan (telefon, e-posta, faks, grme) ve resmi (brifing, sunum, yazl rapor) iletiimin genel iletiim stratejisinin paras olmas gerekmektedir. Veri ksa ve kesin biimde sunulmal, hedef kitleyle bantl olmaldr. Sadece en nemli veriler sunulmaldr. Hedef kitlesi ve hedef kitlenin bulgulara dair yneltecekleri sorular iyi tanmlanmam bulgu raporlama amacna ulaamayacaktr (Worthen, Sanders, ve Fitzpatrick 1997, s. 409). Proje, program ve politika dzeyinde oklu hedef kitle olmas halinde verinin her bir hedef kitlenin ana ilgilerine ve tercihlerine gre paketlenmesi ve biimlendirilmesi gerekebilir. letiim stratejisi, sonularn farkl paydalara aktarlmasnda varolan zorluklar dikkate almaldr. Ayrca; raporun, resmen sunulmadan nce, tm taraflarla netletirilmesi gerekir. Bu sayede hatalarn nne geilecek ve daha sonra yaanabilecek cephelemelere meydan vermeden birok noktann enformel olarak akla kavuturulmas salanacaktr (Valadez ve Bamberger 1994, s. 437). Performans bulgularnn oklu kullanm alanlar olaca ngrlebilir. Bu durum emerkezli dairelere benzetilebilir. Bir baka deyile; hedef kitle en iteki daireyi oluturmaktadr ancak srele daha az dorudan ilgili taraflar da dahil edecek biimde i dairenin tesinde kullanm alanlar da szkonusu olabilir. Deerlendiriciler genellikle deerlendirme kullanmn sadece aratrlan sorularla snrlar. Toplanan bilgiler balangtaki deerlendirme almas amalarnn da tesinde kurumdaki dier kiiler iin anlam tayabilir (genellikle tar da) (Wholey, Hatry, ve Newcomer 1994, s. 578). Bu nedenle; performans bulgularnn daha geni bir kitleye de yaylmas ngrlmelidir. Tipik olarak; komuta zincirinde ykseldike kapsaml ayrnt ve aklamaya olan ihtiya da azalacaktr. Belli bir konuyla ilgili birletirilmi ve az ve z veri daha uygun olacaktr. Bu nedenle; performans bilgilerinin iletilmesinde kiisel brifingler - zellikle st dzey yneticilere - bir dier etkili ara olarak grlmektedir. Ynetim zincirinin altlarna gelindiinde ise daha operasyonel verilerin tercih edilmesi muhtemeldir. Byk veri ynlar ters etki yaratacaktr. Karar alclarn ne istediini bilmek ve kendilerini en rahat hissettikleri biimde istedikleri bilgileri sunmak nem tamaktadr. Bunu yapmak iin bilginin her bir karar alc ve nihai kullanc iin tercih edilen biime uyarlanmas gerekebilir. Karar alclar veri bulgularnn gerekletirilmesi gereken eylemlere iaret etmesini bekleyebilir. Karar alclar, ayn zamanda, izleme ve
132
deerlendirme sreci boyunca performans bulgularna gre hareket etme noktasnda mevcut seeneklere de (maliyetler, artlar ve eksiler ve benzeri hususlar) ilgi gsterecektir. Ayrca; izleme ve deerlendirme srecinde nerilen eylemlerin neler douracann da vurgulanmas nem tamaktadr. Tek bana belirli eylemlerin gerekletirilmesini nermek nadiren yeterli olmaktadr. dareciler genellikle gerekletirecekleri eylemlerin sonular hakknda her eyi anlamak ister. Akll deerlendirmeciler bunu ngrerek, mmkn olduu hallerde, maliyetlere ve nerilerin sonularna dair en iyi tahminleri (veya tahmin aralklarn) sunar (Wholey, Hatry, ve Newcomer 1994, s. 563). Bulgularn srekli rapor edilmesi, karar alclara nerilerin uygulanmas noktasnda yol gsterilmesini de kapsayabilir ve kapsamaldr. Takip ve geri bildirim asndan bulgular, srecin iyzn, alternatif eylemleri ve sonraki admlar grmeleri iin paydalar ve deerlendiricileri biraraya getirecek bir politik sre oluturulabilir. nemli seim blgelerinden - seilmi yetkililer, fon salayclar ve kamuoyu gibi - performans raporlarnn kullanlrl ve anlalrl konularnda periyodik geri bildirim almakta faydal olacaktr. Bu geri bildirim gelecekte hazrlanacak performans raporlarnn hedef kitleye gre hazrlanmasnda yardmc olacaktr (Hatry 1999, s. 154). Performans verilerinin zaman srecinde kyaslanmas kritik nem tamaktadr. Belirli bir aylk dnem veya yl iin veri sunmak tek bana faydal olmayacaktr. Eilimleri ayrt etmek iin referans noktalarndan balamak gerekmektedir. lerlemenin srdrlebilirliini belirlemek iin - ilerlemenin ksa sreli olup olmadn veya balangtaki ilerlemenin ortadan kalkp kalkmadn anlamak referans noktasna ve ara lmlere gre raporlama yaplmaldr. Gerekleen sonular hedeflerle karlatrmak sonularn rapor edilmesinde esas nemli konudur. Tablo 8.1de gsterge referans noktalar, gncel ve hedef lmleri ve beklenen sonulara gre yzde farkllklar gsterilmitir. Performans Verilerinin Ak ve Anlalr Biimde Sunumu Sonularn daha nce elde edilen verilere ve referans noktasna kyasla rapor edilmesi nem tamaktadr. Zaman sreleri arasnda karlatrmalar da kritik nemdedir. Aadaki veriler rapor edilebilir: Gelir veya gider - proje, program veya politikann maliyeti veya verimi
Performans verilerini nceki veriler ve referans noktasyla kyaslayarak rapor edin.
133
Tablo 8.1
Neticeleri Raporlama Format: Gerekleen Neticelere Kar Hedefler

Netice Gstergesi Referans (yzde) Mevcut (yzde) Hedef (yzde) Fark (yzdelik noktalar)
Hepatit oranlar (N= 6000) Genel salk stats iyiletirilmi ocuklarn yzdesi (N=9000) Salk muayenesinde be zerinden drt pozitif puan alan ocuklarn yzdesi (N=3500) Beslenme statleri iyiletirilen ocuklarn yzdesi (N=14000)
Kaynak: rnek Veriler 2004
30 20 50
25 20 65
20 24 65
-5 -4 0
80
85
83
+2
Ham rakamlar - ilk belirtiler, ham projeksiyonlar, tahminler vs. Yzdeler (rnein; bir projenin hizmet gtrd vatandalarn yzdesi) statistiki testler Organizasyonel birimler Corafi konumlar Demografi Mteri memnuniyeti lekleri yksek, orta, dk. Verilerin basit, ak ve kolayca anlalabilir biimde sunulmas gerekmektedir. Yalnzca en nemli veriler sunulmaldr. Ksaltma ve jargon kullanmndan kanlmaldr. Balam oluturmak iin asgari arka plan bilgileri salanmaldr. nemli noktalarn peinen ifade edilmesi gerekmektedir. Bulgular ve neriler kilit sonulara ve gstergelerine gre organize edilmelidir. Ayrntl verilerin aktarmnda ayr bir ek veya rapor kullanlabilir. Raporlama drt boyuttan olumaktadr: yazl zetler, idari zetler, szel sunumlar ve grsel sunumlar. Yazl zetler Kullanl bir ynetim arac olabilmesi iin yazl zetin bir girie (raporun amac, deerlendirme sorular, program arka plan ve program nihai amalar ve amalarn gsteren) sahip olmaldr. zette
134
deerlendirmenin tanmna (deerlendirme oda, yntem, yntemin kstlar, deerlendirmeyi yapan taraf ve deerlendirmenin yapld zaman da dahil olmak zere) yer verilmelidir. Raporda, bulgulara dair veriler seici ve anlalabilir biimde sunulmal; veriler aratrma sorularna, ana temalara veya program bileenlerine gre organize edilmeli ve ema ve tablolar kullanlmaldr. Sonularla performans delilleri arasnda ak bir balant oluturulmaldr. nerileri desteklemek iin deliller sunulmaldr. Analiz ve raporlama biimini hazrlamak iin gereken sre planlanrken revizyon iin de sre ayrmak nemlidir. Kurumun dndan bilgili bir kiinin bulgular ve taslak raporu gzden geirmesi de faydal olabilir. dari zetler dari zetler ksa olmaldr (bir ile drt sayfa aras). Ana bulgular ve neriler, madde imli liste biiminde sunulmaldr. Daha fazla ayrnt iin rapora veya eklerine atfta bulunabilir. dari zette aratrmann arka plan ve amacn da sunan ksa bir genel aklama yer almaldr. Ayrca; ana sorularn, konularn ve aratrma yntemlerinin ksa tanmlar da bulunmaldr. Szel Sunumlar Tek bana veya yazl bir raporla beraber szel sunumlar da kullanlabilir. Prova yaparak geri bildirim almann yan sra szel sunumlarda aadaki hususlar da dikkate alnmaldr: Hedef kitle kim? Sunumdan akllarnda neyin kalmas gerekiyor? Sunum iin ne kadar sre ayrlm durumda? Eldeki sunum kaynaklar neler? Basl metin datmaya gerek var m, varsa neler datlmal?
Szel sunumlar, yazl olanlar gibi, basit, anlalr ve hedef kitleye uygun hazrlanm olmaldr. Karmak bir dil ve ayrntl veri kullanmnn nne geilmelidir. Organizasyon konusu da nem tamaktadr: Onlara ne anlatacanz syleyin; anlatn; onlara ne anlattnz syleyin. Mmkn olduu hallerde hedef kitleyle etkileime gein ve sorulara hazrlkl olun. Grsel Sunumlar nemli noktalarn ve performans bulgularnn vurgulanmas iin grsel sunumlar da - emalar, grafikler ve haritalar - kullanlabilir. Grsel sunumlar bir bakta gidilen yn ve eilimleri gsterebilir. Hedef kitleye veri sunarken dikkate alnmas gereken farkl emalar (dilim grafik, akm emas, stun grafii, zaman dizisi, serpme izim,
135
ubuk grafii, aklk grafii vs.) ve grafikler (dorusal grafik, salm diyagram, ubuk grafii, dilim grafik, yzey grafik, resimli grafik, eykselti grafii, histogram, alan grafii, dairesel grafik, stun grafii) mevcuttur. Grafikler ve tablolar ilgili hususlar anlatmak, amlamak, tasnif etmek ve karlatrmak iin kullanlr. Grafikler ve tablolar etki ve grsel ilgi yaratabilir, hedef kitlenin kabuln ve anlatlanlarn hafzada kalmasn salayabilir ve resmin tamamnn grnmesine yadmc olabilir. Grafiklerde ve tablolarda verilerin sade ve tutarl biimde sunulmas ve verinin uyumlu olmas gerekmektedir. Grafikler ve tablolar hedef kitleyle etkileimi salamaldr. Tablolar en etkili biimde verileri sunmak ve deiime, karlatrmalara ve ilikilere vurgu yapmak iin kullanlr. Grafikler ise mesaj sunmak adna daha etkilidir. Kurumsal yaplarn tanmlanmasnda, akn gsterilmesinde, verilerin sembol olarak sunumunda, kavramlar ve fikirleri aktarmada ve de saysal verileri grsel sunumda daha etkilidirler. Etkili biimde tasarlanm tablolar aadaki zellikleri tayacaktr: Sadelik ve tutarllk Aka iaretlenmi ve ksaltmalara yer vermeyen satrlar ve stunlar En yakn tam sayya yuvarlanm yzdeler Toplam saylar Veri kayna. Delillerin grsel sunumlar nicelikle ilgili delillere ilikin muhakeme ilkeleriyle ynetilmelidir. Bilgi gsterimlerinde tasarm mant bilimsel mantkla uyumlu olmaldr. Ak ve net gr ak ve net dnceyle bir olmaldr.
(Tufte 2002, s. 53)
Tablo 8.2de betimleyici verilerin gsterilmesinde ve rapor edilmesinde kullanlabilecek etkili bir tablo rnei verilmitir. Etkili biimde tasarlanm grafiklerin zellikleri ise aadaki ekildedir: Kolayca okunabilirlik ve hem byk harfleri hem de kk harfleri (sadece byk harfler deil), yalnzca birka yaz tr kullanarak, ieren uygun sunum
Tablo 8.2
Betimleyici Veriler iin rnek Raporlama Tablosu

Oy Kullanmada Cinsiyet Farklar Son Seimde Oy Kullanm Evet Hayr
Erkek (N=1000) Kadn (N=700)

Kaynak: rnek veriler 2004.
%75 %55
%25 %45
136
Youn ablonlarn kullanlmamas Bo alanlarn etkili kullanm Sadelik leklerin doru olmas Mesajn balkta aktarlmas Grafikle yeterli verinin sunulmas ve mesajn ak olmasnn salanmas Veri kayna Ekte destekleyici verilere yer verilmesi.
Etkili grafikler politika yapclarn ve karar alclarn belli bir proje, program ve politikann mevcut durumunu - eilimler, gidilen yn, gecikmeler, sorunlar, baarlar ve ihtimaller dahil - hzla grmelerine yardmc olacaktr. Grafikler; bulgularn devaml rapor edilmesine yardmc olacak bilgilendirici ve kullanl grsel destek olarak kullanlmaldr. ster grafik isterse tablo biiminde olsun, bilginin grafiksel olarak resmedilmesi rapor etme srecinin nemli bir parasn oluturmaktadr. ekil 8.2de grafik kullanmna dair baz yol gsterici ilkeler sunulmutur. ekil 8.2de, ayrca, bulgularn devaml rapor edilmesi srelerinde kullanlabilecek grafik seeneklerinden rnekler verilmitir. Yazl raporlar ve gsterim dahil birok farkl raporlama biemi mevcuttur. Veri sunumundaki tercihleriyle ilgili olarak kullanclar ve paydalarla temasa gemek nem tamaktadr. Srf popler olabilecekleri iin uygun olmayan grafikler kullanma hatasna dlmemelidir. zleme ve Deerlendirme Sistemi Performansa Dair Kt Haberler Verirse Ne Olur? Sadece iyi haberler alnarak ynetim sreleri iletilemez. yi bir performans lm sisteminin kurulu amac sadece iyi haberleri vermek Bilginin deeri (genellikle) zaman ierisinde azald iin deil, sorunlar da su yzne kartmaktr. te bu noktada sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin politik boyutlarndan bir temel bulgularn mmkn dieri karmza kmaktadr. Kt haberlerin rapor edilmesi baaryla olduunca hzl iletilmesi baarszln ne ekilde ayrt edildiini gsteren kritik bir husustur. gerekmektedir. Eer ikisi arasndaki fark belirlenemiyorsa hem baarszln hem de (Valadez ve Bamberger 1994, baarnn idareciler tarafndan dllendiriliyor oluu muhtemeldir. yi s. 437) bir performans sistemi bir nevi erken uyar sistemi nitelii tayabilir. Performans raporlarnda kt sonulara dair aklamalar (eer mmknse) ve sorunlar zmek amacyla hayata geirilmi veya planlanan admlara dair saptamalar yer almaldr (Hatry 1999). Kt haber veren eliler cezalandrlmamaldr. Kt haber verilmemesi iin korku uyandrmak raporlamaya ve bulgularn kullanmna zarar verecektir.
137
ekil 8.2
Grafiksel Mkemmeliyetin lkeleri

Edward Tufte, Yale niversitesinde istatistiksel kantlar ve bilgi dersine girmektedir. Tufte bilgilerin ak ve kesin sunumu konusunda nde gelen otoritelerden biri olarak kabul edilmektedir. Aada kendisi tarafndan kaleme alnan baz ilgili hususlar verilmitir. Grafiksel mkemmeliyet ilgin verilerin iyi tasarlanm biimde sunumudur ierik, istatistik ve tasarm son derece nemlidir. Grafiksel mkemmeliyet karmak fikirlerin ak, net ve etkin aktarm demektir. Grafiksel mkemmeliyet hedef kitlenin en ksa srede en fazla fikre sahip olmasna yardmc olan ve bunu mmkn olduunca az ve z bir sunumla gerekletiren sretir. Grafiksel mkemmeliyet neredeyse her zaman ok deikenli bir yapdadr. Grafiksel mkemmeliyet veriler hakknda doruyu sylemeyi gerektirir.
Bilgilerin Sunumunda Kullanlabilecek rnek Grafikler
Dorusal Grafik: Zamanla ortaya kan eilimler
Dilim Grafik: Bir btnn paralar
ubuk Grafii: Yzde dalm
Salkm Grafii: Farkl kalemlerin karlatrlmas
Karma Grafik
yi bir hususu ok fazla sunmaktan kann.
Ksm 9
Adm 9: Bulgularn Kullanm
ekil 9.1
Bulgularn Kullanm
2
4
6
Sonularn zlenmesi
8
10
Sonu odakl bulgularn kullanlmas karar alma srelerinde bilgilendirmeye yardmc olacaktr.
Bir nceki ksmda etkili raporlama yollarn inceledikten sonra imdi sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminden kan bulgularn kullanm konusuna odaklanabiliriz (ekil 9.1). Bu ksmda dikkate alnacak hususlar u ekildedir: (a) performans bulgularnn kullanm; (b) bulgularn kullanmnn douraca ek faydalar - geri bildirim, bilgi ve renme; ve (c) bilgi paylam stratejileri. Performans Bulgularnn Kullanm Performans iyiletirmek maksadyla bulgularn kullanm sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin ana amacdr. zleme ve deerlendirme sisteminin esas noktas sadece srekli sonu odakl bilgi retmek deildir. Szkonusu bilgilerin uygun kullanclara zamannda aktarlmas ve bu sayede kurumlarn ve devletlerin daha iyi ynetilmesi iin performans geri bildiriminin salanmas da sistemin esasn tekil etmektedir. Bulgular farkl yollarla somut biimde kullanlabilir. Bu yollar kutu 9.1de gsterilmitir.
138
Bulgularn Kullanm
139
Kutu 9.1
Sonu Bulgularnn On Ayr Kullanm

1. Seilmi yetkililerin ve kamuoyunun hesap verebilirlik taleplerine karlk vermek 2. Bte taleplerinin oluturulmasna ve gerekelendirilmesine yardmc olmak 3. Operasyonel kaynak tahsisat kararlarnn alnmasna yardmc olmak 4. Hangi performans problemlerinin varolduu ve hangi dzeltmelere ihtiya duyulduuna dair derinlemesine incelemeler balatmak 5. Program iyiletirmeye devam etmeleri iin personelin motive edilmesine yardmc olmak 6. Yklenicilerin ve yardm alan taraflarn performansn formle etmek ve izlemek 7. zel ve derinlemesine program deerlendirmeleri iin veri salamak 8. Hizmetlerin daha etkin sunumuna yardmc olmak 9. Stratejik ve dier uzun vadeli planlama almalarna destek olmak (referans bilgileri sunmak ve daha sonra ilerlemeyi takip etmek suretiyle) 10. Kamuoyunda gven oluturmak maksadyla kamuoyuyla daha iyi iletiim kurmak.
Kaynak: Hatry 1999.
Bte taleplerinin formle edilmesi ve gerekelendirilmesi noktalarnda performans bilgileri bte artlarna veya kesintilerine yol aabilecek ekilde kararlarn bilgilendirilmesini salayabilir. Projelerin, programlarn ve politikalarn kapsamlar performans geri bildirimi temelinde geniletilebilir veya daraltlabilir. Szkonusu uygulamalar, benzer biimde, performansa gre tamamen rafa da kaldrlabilir. darecilerin, ayn zamanda, personel iin iyi performans karsnda tevik (parasal veya ayni) ya da beklentileri karlamayan ve istenen sonulara ulamayan performans karsnda yaptrm (alanlarn veya yneticilerin performans deerlendirme notlarnn dk olmas gibi) uygulama seenekleri de mevcuttur. Personeli motive etme konusunda ise, devlet memurlarnn devletin ilerinde ortak olarak srece dahil edilmeleri halinde daha iyi uygulama gerekletii gzlemlenmitir. Sistemin tamamndaki alanlar, bu sayede, sreci daha iyi anlayacak ve kendi eylemleriyle nihai ama arasnda bak as oluturabildiklerinde, istenen nihai amacn baarlmasna yapacaklar katkdan daha fazla heyecan duyacaktr. Baz OECD lkelerinde (Avustralya ve Fransa gibi) idarecilere, daha fazla hesap verebilirlik karlnda, daha byk operasyonel esneklik tannmaktadr. Yklenicilerin ve hibe alan taraflarn performans asndan Avustralya nemli bir rnektir. Avustralyada kurulularla imzalanan
Paydalarn devletle ibirlii srelerine dahil edilmesi gven oluturulmasn salayacaktr.
140
performans szlemeleri mevcuttur ve buna gre de szlemeler deerlendirilmeden ve sonular izlenmeden yllk bte tahsisatlar gerekletirilmemektedir. Dier durumlarda ise u uygulama geerli olmaktadr: Bir kuruluun mterilere sunulacak hizmetlerde ykleniciyle almas veya dier kurumlara hibe vermesi halinde imzalanacak anlamalarda neticelere dayal performans hedeflerin yer verilebilir. Bu sayede neticelerin hedeflerle kyaslanmas mmkn olacaktr (Hatry 1999, s. 170). Performansa dayal dller ve cezalar da bu tarz szlemelere dahil edilebilir. Kararlar dayandracak verilerin olmamas halinde szkonusu kararlarn keyfi alnmas ortaya kabilir. Karar alclar, bununla birlikte, her zaman kendi kararlarn almada takdir hakkna sahiptir. Ancak; karar alma srecinin daha iyi olmas iin bulgularn izlenmesi, lm ve deerlendirilmesine zaman ayrmak ve bulgularn karar alma srelerine dahil edilmesini salamak gerekmektedir. Bu srecin ilgin olan doal sonularndan biri de performans bilgisinin talep edilmesi halinde sonuta daha iyi performansn ortaya kacak olmasdr. Sonulara dair bulgularn kullanlabilecei dier alanlar arasnda iyi uygulamalarn saptanmas, lek ekonomilerinin desteklenmesi, akma ve tekrarlarn nlenmesi ve kurumlar arasnda benzer programlarn egdm saylabilir (Wye 2002, s. 49). Bulgularn kullanmna dair birok rnek mevcuttur. 9.2 ve 9.3 kutularnda performans bulgularnn farkl kullanmlar gsterilmektedir. Bulgularn Kullanmnn Douraca Ek Faydalar: Geri Bildirim, Bilgi ve renme zleme ve deerlendirme sistemleri; projelerin, programlarn ve politikalarn kendi dngleri dahilinde sergiledikleri ilerleme, baar ve baarszlk hakknda nemli geri bildirim salar. Bu sistemler karar alclarn performans iyiletirme ve sonulara dair hesap verebilirlik ve effafl kantlamada kullanabilecekleri gl ve sreklilik arzeden kamu ynetimi aralar niteliindedir. Kalknma balamnda izleme ve deerlendirmeden gelen geri bildirimi u ekilde deerlendirmek mmkndr: Deerlendirme geri bildirimi, geni anlamda, deerlendirme bilgisinin mevcut veya yeni kalknma faaliyetlerinde kullanmn temin etmek zere sunumunu ve yaymn ieren dinamik bir sretir. Geri bildirim ise, deerlendirme bulgularnn yaymndan farkl olarak, karlan derslerin yeni operasyonlara yanstlmasn temin eden sre niteliindedir (OECD 2001, s. 60). zleme ve deerlendirme bulgularnn kullanm devlette ve kurumlarda bilgi kazanm ve renmeye de katk salayabilir. Uluslararas yardm camiasnn zellikle vurgu yapt hususlardan biri de, donr taraftan alcya bilgi aktarm yerine, bilginin yerelde
Bulgularn Kullanm
141
Kutu 9.2
New Yorkta Su Orann Takip Etmek ve Azaltmak iin Performans Verilerinin Kullanm
New York Emniyet Tekilat, son on yl ierisinde, iddet ieren sularn gnlk tekrar orann haritalandrmak iin zel bir sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kullanmtr. CompStat bir kurumun gnlk ileyiini yeniden dzenleyen karmak bir performans lm sistemidir. Sistem, ayn zamanda, kurumun ana misyonu ve nihai amalar dorultusunda ilerlemesine yardm eder. CompStat gerek zamanl verilerin derlenmesine, datmna ve kullanmna dayanmaktadr ve bu sayede sahadaki yneticilerin daha iyi bilgilenmi ve daha etkili kararlar almalarna yardmc olmaktadr (OConnell 2001, s. 6). New Yorkun eski belediye bakan Rudolph Giuliani bu sistem konusunda aadakileri vurgulamtr: 77 adet polis karakolumuz var. Buralarda, her gece, kendi blgelerinde meydana gelen endeks sular ve dier birok veri kayt altna alnmaktadr. Sivillerden gelen ikayetlerin saysn kaydetmekteyiz. Ar sular ve adi sularla ilgili yaplan tutuklamalarn saysn kaydetmekteyiz. Tm bu saydklarm CompStatn bir parasdr. CompStat icrai hesap verebilirlii temine yardmc olan bilgisayar tabanl bir programdr. Kullanm amac ise sadece kent genelinde deil her mahallede su ileme orannn arttna veya azaldna dair bilgi toplamaktr. Su orannda art olmas halinde buna hemen - FBI bir buuk yl sonra su istatistiklerini yaynlayana kadar beklemeden - mdahalede bulunma frsat yaratmaktadr... Artk su oranlarndaki deiimi anlk olarak takip edebiliyor, gereken stratejik kararlar alabiliyoruz (OConnell 2001, s. 9). Sonu itibaryla be yllk bir dnem sresince New York kenti hrszlk orannda hzl bir d yaam(yzde 53), ihbar edilen soygunlarda yzde 54lk azalma olmu ve cinayet orannda inanlmaz biimde yzde 67lik d yaanmtr... Bu srad baarlar, byk oranda, emniyet tekilatnn yeniliki polislik anlay - yani CompStat - sayesinde yakalanmtr (OConnell 2001, s. 8). Gerek zamanl sonu odakl bu sistemin kullanm neticesinde New York kenti lkenin tartmasz en gvenli metropoldr. . . (NYC.gov 2003).
Kaynaklar: OConnell 2001, NYC.gov 2003.
142
Kutu 9.3
A.B.D alma BakanlEksiksiz ve ler Durumda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemine Sahip Kurum rnei
Amerikan alma Bakanl (DOL) eksiksiz ve iler durumda bir sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemine sahip kurum rneidir. Bakanln bu alandaki almalar 1993 tarihli Performans Sonular Kanunu ile balamtr (bkz. kutu 10.2). DOL bir misyon ve vizyon tanm yapm, bir stratejik plan ve ana stratejik nihai ama belirlemitir. gcn gvenceli biimde ve kaliteli alma yerlerinde istihdam etmek. Szkonusu nihai ama temelinde daha geni kapsaml bu stratejik nihai amalarn herbiri iin ilgili netice belirlenmitir. Stratejik Nihai Ama: Sonular: l. Hazrlkl bir i gc a. istihdam, kazanmlar ve yardm artrmak b. i dnyasna baarl gei yapan genlerin saysn artrmak c. Amerikan ekonomisinin etkililiini ve ekonomiye dair bilgi ve analizleri iyiletirmek 2. Sosyal gvenceli i gc a. ii koruma kanunlarna uyumu artrmak b. alanlarn haklarn korumak c. yeniden eitilen alanlar iin istihdam ve kazanmlar gelitirmek 3. Nitelikli alma yerleri a. alma yerlerindeki yaralanmalar, hastalklar ve can kayplarn azaltmak b. frsat eitlii ilkesine bal alma yerleri kurulmasn tevik etmek c. ocuk iiliini azaltmak, alanlarn temel haklarn korumak ve i gc piyasalarn glendirmek
Stratejik Nihai Ama: Sonular:
Stratejik Nihai Ama: Sonular:
Yukardaki stratejik nihai amalarn herbiri iin yllk bteler ayrlm ve daha sonra gerekleen bte harcamalarna gre lm yrtlmtr. DOL tarafndan iki ylda bir szkonusu nihai amalara ilikin gzden geirme almalar yaplmaktadr ve bu almalarda aadaki bilgilere ulalmaktadr: Sonular: Gsterge: Veri Kayna: Referans Noktas: Aklama: Performans neticesi iin kullanma hazr en yakn tarihli sonular Performans nihai amacnn elde edilmesi ynnde kaydedilen ilerlemeyi deerlendirmek iin kullanlacak lmler Performans gstergesi verilerini toplamak iin kullanlacak lm sistemleri lerlemenin deerlendirilmesinde kullanlacak referans yl ve dzeyi Nihai amalarn elde edilmesi, lm sistemleri ve performans nihai amac veya gstergesi iin bir balam veya tanm getiren stratejilerle ilgili konular.
Kaynak: A.B.D alma Bakanl 2002.
Bulgularn Kullanm
143
edinilmesidir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme balamnda renme tam olarak ne anlama gelmektedir? renme; deneyim, bilgi, eriim ve anlamllk kilit unsurlarndan oluan srekli ve dinamik aratrma srecidir. Yantlama ve raporlamadan ziyade sorgulama ve aratrma kltr gerektirir (UNDP 2002, s. 77). Performans bilgilerinin kullanmnda dier kilit bileenler ise bilgi ve bilgi ynetimidir. Bulgularn srekli kullanm yeni bilgi retimini salayabilir. Bilgi ynetiminden kastedilen ise bulgularn salanmas, renmenin kurumsallatrlmas ve izleme ve deerlendirme sistemi tarafndan srekli retilen bilgi bolluunun dzenlenmesidir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri ve birimleri renme ve bilgilenme srelerine katkda bulunacak zel kapasiteye sahiptir. zleme ve deerlendirme sistemleri, etkili kullanldklarnda, renme ve bilgilenme iin kurumsallam bir yap salayabilir. Bu nedenlerden tr renmenin, etkili bir geri bildirim sistemi vastasyla, tm programlama dngsne dahil edilmesi gerekmektedir. Bilginin yaylmas ve muhtemel kullanclarn emrine amade hale getirilmesi uygulamal bilgi haline gelmesi iin arttr... renme, ayn zamanda, ynetim iin kilit nem tayan bir aratr ve buna bal olarak da deerlendirme bilgisinin uygulanma stratejisi sonulara ulamak iin nemli bir ara niteliindedir... Sonular, renmenin gerekleebilecei ve gereklemesi gereken daha fazla sayda deikeni sunacaktr (UNDP 2002, s. 7576). renmenin kurumsallatrlmas devletler ve kurumlar iin nemlidir. Politika ve program deerlendirmesi, kurumsal renme srecinde plansz bir rol yerine sistematik bir rol oynamaldr. Raporlamann srekliliini ve sonularn kullanmn tevik eden politik bir ortam oluturulmaldr. Bunun iin de bulgular devlet kurumlarnn ynetiminde kullanmaya balamadan nce belli dzeyde kurumsallamann gerekletirilmesi gerekmektedir. Kurumsal performansn ilerletilmesinde kurumsal renmenin rolnn vurgulanmas kamu sektryle etkileimde verimli ve gelecei parlak bir alandr. Kutu 9.4te Alman yardm kurumlarnn deerlendirmeye dayal renme ynnde nasl ilerlediklerine dair bir rnek verilmektedir. Birok devlet ve kurum renme, iselletirme ve performans bulgularnn bakanlklar, kurumlar ve daireler arasndaki paylamna halen diren gsteriyor olabilir. Farkna varlmas gereken bir takm kurumsal, davransal ve politik zorluk mevcuttur. Kutu 9.5te renmenin nndeki baz engeller ele alnmtr. yi izleme ve deerlendirme sistemleri renmenin nndeki bu engellerin ortadan kaldrlmasna yardmc olabilir. zleme ve deerlendirme sistemleri, rettikleri srekli geri bildirim ve veri akyla, karar alclarn daha etkili ynetim sergilemelerine yardmc
Bilgi reten, renmeyi tevik eden ve eylemlere yol gstericilik salayan izleme ve deerlendirme erevesi, bal bana, nemli bir kapasite gelitirme ve ulusal sonular srdrlebilir klma aracdr.
(UNDP 2002, s. 76)
144
Kutu 9.4
Alman Yardm Kurumlarnda Deerlendirmeye Dayal renme iin Gerekli Koullarn yiletirilecei Sinyalleri
Almanyann datlm kalknma ibirlii yaps artk zel konulara, ncelikli alanlara ve kelere daha fazla younlar hale gelmektedir. Benzer bir eilim de yerinden ynetime doru gzlemlenmektedir. Alman resmi yardm kurumlar kendilerini, daha nce hi olmad kadar, renim kurulular olarak grmekte ve ynetim sistemlerini bu anlaya uygun biimde yeniden yaplandrmaktadr. Deerlendirme sistemlerinin bu srete kilit rol oynayaca dnlmekte ve bu sistemlere daha fazla ncelik ve kurumsal bamszlk tannmaktadr. Deerlendirmenin kalitesi iyilemektedir. Daha karmak yntemler, daha fazla etkiye ynelim ve daha fazla sayda geni tabanl deerlendirmeler (tek bir projeyle snrl olmayan) gelecekte daha fazla bilginin retilmesi iin frsat yaratmaktadr. Bu sayede kalknma ibirlii almalar daha kaliteli olacak ve kavramsal olarak ilerleyecektir. Bu durum daha fazla d hesap verebilirlik salayacaktr. Yardm kurumlar geri bildirim sistemlerini sistematik ve kurumsallam hale getirmelerinin deerlendirmeye dayal renme ve hesap verebilirlik iin nem tadna inanmaktadr. Yardm kurumlar deerlendirme derslerinin iselletirilmesi ve daha sistematik ve yeniliki bir yaklamn benimsenmesi iin daha fazla alma yaplmasna ihtiya olduunun farkndadr. Bu kurumlardan bazlar tm bu hususlarn kapsaml bir bilgi ynetimi sistemine dahil edilmesi konusunu deerlendirmektedir. . . . Son yllarda Alman yardm kurumlar arasnda yatay renmeye ok nem verilmitir.
Kaynak: OECD 2001, s. 19.
olabilir. zleme ve deerlendirme sistemleri kullanlarak kurumsal kltrlerde dnm gerekletirilebilir. Devletlerin kaynak akn ynetmelerine yardmc olacak verileri almalar harcama basklarn azaltmaya yardmc olabilir. zleme ve deerlendirme sistemleri, ayn zamanda; yaplar gerei; ynelimleri, eilimleri, baarlar ve sorunlar belirtmek suretiyle renmeyi tevik eder. Sonulara dair verilerin daha nceden bilinmeyen veya tam olarak anlalamayan alanlara k tutmasyla tnel grnn yaratt sorunlar alabilir. Personel deiiminden kaynaklanan kurumsal hafzann silinmesi sorunu da izleme ve deerlendirme sistemlerinin, iyi idame ettirildiklerinde, zamana yaylan veri kaytlar retmesiyle asgariye indirilebilir. Son olarak; srekli geri bildirim deiimin daha kolay ynetilmesini salayacaktr. Devletlerin ve kurumlarn nasl rendiinin anlalmas ve bu konudaki manilerin saptanarak ortadan kaldrlmas sreteki engellerin almasna yardmc olacaktr. Devletler ve kurumlar arasnda renme ve bilgi edinme yollar kullanlarak performans bulgularnn daha fazla kullanm tevik edilebilir (kutu 9.6).
Bulgularn Kullanm
145
Kutu 9.5
renmenin nndeki Engeller

OECD renmeyi nleyebilecek birok engel saptamtr: Kurumsal kltrbaz kurumlarn kltrlerinde hesap verebilirlii sululukla ilikilendirme eilimi vardr. Bu durum effaflk ve renmeyi engellemektedir. Dier kurumlarda ise hatalar sahiplenmek ve hatalar renme frsat olarak grmek normal karlanmaktadr ve de baarsz projelerden de en az baar hikayeleri kadar ders karlabilecei bilinmektedir. Harcama basksrenme zaman alr ve deme hedeflerini karlama basks proje planlama ve onay aamalarnda kestirmeden gidilmesine neden olabilir. Bu takdirde nceki deneyimlerden karlan dersler gz ard edilmi veya karar alma acelesiyle ancak seici biimde dikkate alnm olacaktr. renme iin teviklerin olmamasbir proje dngsnde uygun bir hesap verebilirlik yaps olmad srece renme tevik edilemeyecektir. Personelin veya danmanlarn bir grevden dierine getikleri durumlar buna iyi bir rnektir zira bu deiimler renme baarszlnn sonular hissedilmeye balanmadan nce gereklemektedir. Tnel grbaz personelin veya operasyonel birimin tekdzelikte skp kalmas, bildikleriyle devam etmesi ve hatta eski tandk yaklamlarn eksikliklerinin bile geni tabanl kabul grmesi. Kurumsal hafza yokluusk yaanan personel dnm veya ksa vadeli danmanlara ar bamllktan veya ihtisas birimlerinin zayflatlmas veya datlmasndan kaynaklanr. Gvensizlik ve deiimin hzeer personel amalar konusunda kendilerini gvende hissetmiyor veya emin olamyorsa veya birim ncelikleri srekli deiiyorsa bu durum renme zerinde ters etki yaratabilir. Yardm ilikilerinin eitsiz doasbu durum donrleri src koltuuna oturtmakta ve gerek ortaklklar ve bilgi paylamn engellemektedir.
Kaynak: OECD 2001, s. 2021.
146
Kutu 9.6
renme, Bilgi Oluturma ve Performans Bulgularnn Daha Fazla Kullanm iin Tevikler
Devletler ve kurumlar personellerinin renim faaliyetlerine dahil olmas, bilgi oluturmas ve performas bulgularn kullanmas iin proaktif tevikler kullanabilir. Aada bu teviklere dair baz rnekler verilmitir: Sonu bilgilerinin kullanmna ilikin yol gsterici materyallerin gelitirilmesi. Sonu bilgilerinin kullanm konusunda idarecilere ve bu bilgileri kullanabilecek dier personele eitim verilmesi. Her sonu raporu kullanma hazr hale geldikten ksa bir sre sonra personelle dzenli Nasl gidiyoruz? oturumlar dzenlemek. yi sonular reten daireleri, yardm alan taraflar ve hizmet birimlerini saptamak ve dllendirmek. Performansta iyilemeyi dllendiren hibe tahsisat ynergeleri gelitirmek. Sonu verilerini kullanarak kurum iindeki baarl (en iyi) uygulamalar belirlemek. . . Ortak sorunlarn ve eer mmknse zmlerin, saptanmasnda sonu verilerinin kullanm. Personel iin eitim veya teknik destek ihtiyalarnn belirlenmesinde netice bilgilerinin kullanm. . Kaynaklarn kullanmnn nceliklendirilmesine yardmc olmak zere netice bilgilerinin kullanm.
Kaynak: Hatry, Morley, Rossman, ve Wholey 2003, s. 1617.
Bilgi Paylam Stratejileri zleme ve deerlendirme sisteminizin bir paras olarak iletiimi balangtan itibaren planlayn (IFAD 2002 s. 67). Bilginin yaym ve kilit paydalarla paylamnda iyi bir iletiim stratejisi temel nem tamaktadr. Sonu odakl bilgiler tm i ve d paydalarla ve de ilgili taraflarla paylalmaldr. Etkin takip nerilerin uygulanmas ve karlan derslerin gelecekteki karar alma srelerine yanstlmas iin gereklidir... Paydalar sonraki admlarn planlanmasna ne kadar katlrsa deerlendirme nerilerinin uygulanmasnda da o kadar istekli olacaktr (UNPF 2002). Belirli payda gruplar iin tasarlanm ve hedeflenmi bilgi paylam stratejileri de faydal olabilir. Bu balamda mevcut raporlama artlarnn ve kaynaklarnn yeni kullanmlara ve biemlere uyarlanmas (Wye 2002, s. 55) yerinde olacaktr. Sonu bilgilerinin kullanm etken ve edilgen biimlerde olabilir (kutu 9.7). Hedef kitlenin anlalmas kilit nem tamaktadr. letiim stratejilerinin belirli bir hedef kitleye uyacak biimde - parlamento, bakanlar, medya, zel sektr, STK ve sivil toplum rgtleri ve genel kamuoyu - ekillendirilmelidir. Olumsuz veya ihtilafl deerlendirme bulgularnn aklanmas kukusuz kurumlar iin zorluk yaratacaktr... Ancak; bu aklamalarn uzun vadedeki faydalar zahmete deecektir.
Bulgularn Kullanm
147
Kutu 9.7
Sonu Bilgilerinin Kullanmna Etken ve Edilgen Yaklamlar

Sonu bilgilerinin kullanlmas zaruridir. Sadece devlet ierisindeki muhtemel kullanclara - idareciler ve gzetim kurumlar - bilgi sunmak yeterli deildir. Performans bilgilerinin yaymlanmas vastasyla effafln iyiletirilmesi dahi yeterli olmayacaktr. lkeler szkonusu zorunluluun yerine getirilmesinde farkl yaklamlar kullanmtr. Bu yaklamlar, genellikle, etken veya edilgen olarak gruplandrlr. Daha etken tedbirler arasnda resmi gzden geirme almalar (performans deerlendirmesi iin dzenli toplantlarn yaplmas), st dzey ynetimin dikkatinin konuya ekilmesi (ya resmi gzden geirmenin bandaki yetkili olarak ya da performans beklentileri dorultusunda izleme ve takip srelerine dorudan dahil edilerek) ve parasal olmayan dller (liyakat dl gibi kamuoyu nezdinde baarnn takdir edilmesine imkan verecek uygulamalar) bulunmaktadr. Bu ve benzeri tedbirlerin birou etkiyi artrmak maksadyla beraber kullanlmaktadr. A.B.D Eski Bakan Yardmcs Al Goreun Yksek Tesirli Kurum Giriimi ve Birleik Krallk Babakanlk Dairesinin alt aylk performans gzden geirmeleri etken yaklamlara rnektir. Edilgen yaklamlar arasnda ise performans szlemeleri (idareciler ve personel arasnda hedeflere dair, szleme sresinin sonunda resmi bir gzden geirmeyi ieren, resmi anlamalar), akran basks (her birim iin performans karnesinin geni kapsaml kullanm ve karneler aras karlatrmalar yaplmas), kamuoyu nezdinde mahcup olma veya kamuoyunca yaplanlarn onaylanmas veya parasal tevikler (performansn iyilemesi veya hedeflere ulalmas halinde parasal faydalar salama beklentisi; bu yaklam st dzey ynetimin maan veya primlerini kurumsal performansa balayan bireysel tabanl olabilecei gibi kurum genelindeki cretlerin veya primlerin kurumsal performansa baland genel tabanl veya kurumun btesinin performansyla ilikilendirildii ekillerde uygulanabilir). Bu rnekler oluturduklar yaplar itibariyle edilgen niteliktedir, ancak performans lmlerinin kararlar etkileyecek biimde kullanmn temin etmede yetersiz kalmaktadr.
Kaynak: Dorotinsky 2003a.
Daha fazla aklama, ayn zamanda, nerilerin daha sistematik takip edilmesi basklarn artrabilir ve deerlendirmeye dahil olanlar iin raporlarnn rafa kaldrlmak yerine kamuoyuyla paylalacan bilmek daha iyi rnler ortaya koymalar iin motivasyon kayna olabilir (OECD 2001, s. 26). Devletler ve kurumlar, i ve d paydalarla bilgi paylam iin ok farkl stratejiler kullanabilir. Bu stratejiler performans bilgisinin paylamnda kullanlabilecek farkl kitle iletiim aralarn iermektedir. Medyann Glendirilmesi Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin rettii bulgularn yaymnda medya nemli bir ortak olabilir. rnein; medyada devletlerin veya kurumlarn vaat ettikleri projeler, programlar,
Performans bilgisi, paydalara - vatandalar da dahil - etkili biimde aktarldnda, hkmetin performansnn iyiletirilmesine nemli lde katk salayabilir.
(Wye 2002, s. 53)
148
politikalar ve hizmetlerle ilgili olarak gerekte neyi hayata geirdikleri konusunda ok sayda haber yer almaktadr. Medya, ayrca, yolsuzluklarn ortaya kartlmasnda ve iyi veya daha iyi ynetiim arlarnn dile getirilmesinde bir ok lkede nemli rol oynamtr. Bilgi Edinme zgrl Mevzuatnn Yasalatrlmas lgili paydalarla bilgi paylamnda kullanlabilecek bir dier gl ara da bilgi edinme zgrldr. rnein; Romanya hkmeti yakn zamanda bilgi edinme zgrl yasasn kartmtr. lkenin gvenliini ve kendisini koruyabilme becerisini tehlikeye atan hususlar hari devletin performans hakknda bilgi talep eden herkes istedii bilgiye ulaabilmektedir (World Bank 2001d). E-Devletin Tesis Edilmesi E-devlet, dnya genelindeki bir ok devlet tarafndan giderek daha fazla kullanlan bir aratr. zellikle OECD lkeleri arasnda ncelik kazanmtr. E-devlet daha iyi eriilebilirlik, paylam, bilgi ve hizmet sunumu iin biliim teknolojilerinin kullanmn iermektedir. Paydalarn devletle dorudan etkileime geebilecekleri, devletten bilgi edinebilecekleri ve hatta ilemlerini evrim ii yapabilecekleri yeni bir elektronik ortam oluturulmaktadr. Gelimekte olan lkeler de bu ynde ilerlemektedir. rdn hkmeti, rnein, elektronik satn alma ve muhasebe hizmetlerinin sunumuyla e-devlet giriimini balatmaktadr. Bilginin ve D Web Sayfalarna Konulmas Yaymlanan performans bulgularnnn i (kurum veya devlet) ve d web sayfalarna konulmas da etkili bir bilgi paylam yoludur. Bir ok kurum, ayrca, izleme ve deerlendirme bulgular iin aratrlabilir veri tabanlar gelitirmektedir. Yllk Bte Raporlarnn Yaymlanmas Vergi mkelleflerinin parasnn ne ekilde harcandn gstermenin bteyi yaymlamaktan daha nemli baka bir yolu yoktur. Bu sayede vatandalarn devlet tarafndan sunulan hizmetlerin kalitesi ve dzeyini harcama planndaki szkonusu hizmetin veya programn nceliiyle karlatrma frsat olacaktr. Sivil Toplumla ve Vatanda Gruplaryla Etkileim Sivil toplumla ve vatanda gruplaryla etkileim aadakileri kapsamaktadr: ... hesap verebilirlik, savunuculuk ve eylem ynelimli hedef kitleler ve de ihtiya duyduklar bilgi (ierik ve biim) zerinde mutabakat (IFAD 2002, s. 6-6).
Bulgularn Kullanm
149
Parlamento Gzetiminin Glendirilmesi Bilgi paylam ve yaymnn bir dier nemli yolu da parlamento gzetiminin glendirilmesidir. Birok parlamentonun alt veya st meclislerinde etkin bte veya kamu hesaplar komitelerini vardr. Parlamentolara gzetim hizmeti sunan baka kurumlar da mevcuttur. Bunlara rnek olarak Amerikan Genel Muhasebe Dairesi (GAO), Kongrenin denetim ve deerlendirme dairesi veya Birleik Krallktaki Ulusal Denetim Dairesi gsterilebilir. GAO ve benzer nitelikteki devlet kurumlar ve kurulular ayn zamanda hizmet sunduklar parlamentolar iin aratrma fonksiyonu da tamaktadr. Deiik lkelerdeki parlamentolar - gelimi ve gelimekte olan lkeler gzetim grevlerinin bir paras olarak performans bilgisini de talep etmeye balamtr (bkz. kutu 9.8). Bu parlamentolar btelerin etkili biimde kullanldn grmeyi talep etmektedir ve bu nedenden dolay giderek artan sayda devlette programa dayal btelemeye geilmektedir. Yksek Denetim Kurumunun Glendirilmesi Birok lke iin Yksek Denetim Kurumu hkmetlerin etkili ileyip ilemediklerinin belirlenmesinde kilit bir ortak haline gelmitir. lgintir ki; denetim kurumlarnn kamu sektrnn performans ve projelerin, programlarn ve politikalarn gerekte iyi uygulanp uygulanmad konularndaki bilgi talepleri arttka uygulamalarn daha iyi gerekletiini grmekteyiz. Kanadada, Hazine Kurulu tarafndan Sonu Odakl Ynetim ve Hesap Verebilirlik erevesi Ynergesi hazrlanmtr. Bu ynergenin
Kutu 9.8
Kanada Hkmetinin Parlamentoya Sunduu Performans Raporlar

1997 ylndan beri hkmet, her yl, parlamentoya iki dizi rapor sunmaktadr. Bahar dneminde birimler ve kurumlar bir sonraki mali yl iin Planlar ve ncelikler Raporlarn hazrlar. Gz dneminde ise parlamento yelerine bir nceki mali ylda elde edilen performansa dair Birim Performans raporlarn sunarlar. Kanadann Performans isimli yllk bir rapor Parlamento iin retilir. Raporda drt ana temada toplanan 19 toplumsal gsterge bulunmaktadr: Kanadadaki ekonomik frsatlar ve yenileme; Kanada halknn sal; Kanadann evresel durumu ve de Kanaday oluturan topluluklarn gc ve gvenlii. Parlamenterler bu tarz gstergelerin bantl, zamansal, kullanma hazr, karlatrlabilir ve anlalr nitelikte olmas gerektiini vurgulamtr.
Kaynak: Kanada Hazine Kurulu Bakanl 2002, s. 23.
150
amac yneticilere; bir politika, program veya giriimin tm yaam dngs sresince neticeleri lme ve rapor etme konularna odaklanmalar iin; yardmc olacak ayrntl bir plan ortaya koymaktr (Kanada Hazine Kurulu Sekreteryas 2001, s. 1). Sonu Bulgularnn Kalknma Ortaklaryla Paylam ve Karlatrlmas Sonulara dair bulgularn kalknma ortaklaryla paylam ve karlatrlmas da farkl dzeylerde faydal olacaktr. ... Deerlendirme bilgisinden renilenler kurumsal renmeden daha geni kapsamldr ve kalknmann renilmesini de kapsar. Deerlendirmenin rettikleri kalknma hipotezlerinin geerliliinin, bantsnn ve kaydettii ilerlemenin sistematik olarak test edilmesine yardmc olur (UNDP 2002, s. 76). Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejilerinin ve benzer geni tabanl stratejilerin ve politikalarn hayata geirilii sonrasnda bilhassa iki tarafl veya ok tarafl yardm kurumlar gibi kalknma ortaklar arasnda bilgi paylamna olan ihtiya artmtr. Bunlar ve dier ortak giriimler egdml kurumsal eylemlerin bireysel abalara gre daha etkili olaca varsaymna dayanmaktadr. Yine de (yardm) kurumlar aras deerlendirme derslerinin paylamna imkan verecek mekanizmalar halen zayftr ve daha sk yaplmakta olan ortak deerlendirmelerin nndeki pratik engeller varln korumaktadr. Ortak deerlendirmeler, yapld zaman, genellikle derslerin ve yntemlerin paylamnda ok iyi bir yol olarak nitelendirilmektedir (OECD 2001, s. 31). Donr taraflardan yardm alan lkelerle, performans bulgularnn paylalmas konusunda da daha fazla alma yaplabilir. Tm kilit paydalarn - bilhassa yardm alan lkelerin izleme deerlendirme srecine bandan sonuna kadar katlmalar gerekmektedir. Performans bulgular ok farkl ekillerde kullanlabilir. u ana kadar su bilgileri ve olgun ve iyi ileyen bir izleme ve deerlendirme sistemine sahip devlet kurumuyla ilgili iki baarl rnei ele aldk. Ayrca; srekli geri bildirim ve kurumsal renme ve bilgi edinme de dahil bulgularn kullanmn dourduu birok fayday inceledik. Bulgularn kullanmna dair varolan engelleri ve tevikleri - ou politik nitelikte - dikkate aldk ve i ve d paydalar arasnda bilgi paylamnda kullanlabilecek muhtemel stratejileri tarttk. imdi modelin son adm olan bir sonraki ksma geerek sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin kurumlarnzda srdrlebilirliinin salanmas konusuna eilebiliriz.
Ksm 10
Adm 10: zleme ve Deerlendirme Sisteminin Kurum inde Srdrlebilirlii
ekil 10.1
Bulgularn Kullanm
2
4
6
Sonularn zlenmesi
8
10
Modelimizin son admnda izleme ve deerlendirme sistemlerinin srdrlebilirlii konusuna odaklanacaz. zleme ve deerlendirme sistemi uzun vadeli bir alma olarak alglanmal ve belirli bir proje, program veya politika sresince ya da ksa bir dnem iin aralklarla yrtlecek bir sistem olarak deerlendirilmemelidir. Bu sistemlerin devletler ve kurumlar iinde srdrlebilirlii, faydann temini iin uzun vadeli bir srecin szkonusu olduunun anlalmasn gerektirir (zira fayda olmadan bu tarz bir sistem kurmann mant olmayacaktr). Bu ksmda zel olarak ele alnacak hususlar u ekildedir: (a) izleme ve deerlendirme sistemlerinin srdrlebilirlii iin alt kritik bileen; (b) izleme ve deerlendirme sistemlerinin srdrlebilirliinin temininde teviklerin ve engelleyici faktrlerin nemi; (c) sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin srdrlebilirliini teminde karlalabilecek engeller; (d) izleme ve deerlendirme sistemlerinin ve bilginin dorulanmas ve deerlendirilmesi; ve (e) izleme ve deerlendirmenin devletler ve kurumlarda olumlu kltrel deiimi harekete geirmesi.
151
152
zleme ve Deerlendirme Sisteminin Srdrlebilirlii in Alt Kritik Bileen zleme ve deerlendirme sistemlerinin srdrlebilirliinin temini iin gereken alt kritik bileeni inceleyeceiz. Bu boyutlarn herbirine srekli nem verilmeli ve dikkat edilmelidir. Talep Talebin plansz ve aralkl olmas halinde sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri kullanlmayacak ve srdrlemeyecektir. Sonularn rapor edilmesi iin yaplandrlm artlarn belirlenmesi - mevzuat, dzenleme ve uluslararas kalknma artlar (HIPC ve AB yelii gibi) dahil - srdrlebilir ve tutarl talebin olumasna yardmc olabilir. Devletler, sivil toplum ve donr kurulular giderek artan oranda izleme ve deerlendirme sistemlerinin takip edebilecei, izleyebilecei ve lebilecei sonular zorunlu klmaktadr. Bir ok durumda devletin stratejik nihai amalarnn sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerine aktarlmas - Ulusal Yoksulluu Srdrlebilirlik ve izleme ve Azaltma Stratejisi ve dier giriimler gibi - sayesinde talep harekete deerlendirme sistemlerinin geirilebilir. Burada saylanlar sadece faaliyet gdml giriimler kullanm birbirine baldr. deildir. Daha ziyade ne olmu yani sorusuna cevap vermeye Kullanlmayan sistemler srabalamaktadr. Yoksulluu azaltmak ve en savunmasz gruplarn drlebilir olmayacaktr. lk ihtiyalarna cevap vermek iin uygulanan politikalarn ve programlarn olarak kullanm konusunun ele sonular nelerdir? alnmas gerekir. Sistem srdAka Tanmlanm Roller ve Sorumluluklar rlebilirlii iin n koul sisteAka tanmlanm roller ve sorumluluklar ve de resmi kurumsal ve min kullanlmasdr. politik yetki izgileri kurulmaldr. Performans bilgisini toplayacak, analiz edecek ve raporlayacak kurum ve kiilerin aka tanmlanmas gerekmektedir. Rehberlik son derece nemlidir. rnein; Maliye Bakanl Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejisi veya giriimlerinden sorumlu olabilir. Bakanln sektre veya sektrel bakanlklara stratejide belirtilen deiik sonular takip etmekle bantl verinin toplanmas ve rapor edilmesi hususunda yn vermesi gerekecektir. politik egdm kilit nem tamaktadr. Merkezi planlama ve Maliye Bakanl ile uygulayc ve sektrel bakanlklar arasnda balant kuran bir sistem kurulmaldr. lgili tm taraflarn bilgilendirilmesi iin yatay iletiime ihtiya vardr ve bakanlklar arasnda szkonusu balantlarla kprlerin kurulmas nem tamaktadr. Kurumsal sorunlar mevcutsa gecikmeden zlmeleri gerekmektedir. Ayrca; ulusal devlet yapsnn tesine geerek dier dzeyleri de kapsayan srekli bir veri toplama ve analizi sisteminin de kurulmas nem tamaktadr. Veri toplama, analizi ve raporlama devletin farkl kademelerinde uyumlatrlmaldr. rnein; salk veya eitim
153
sektrlerinde yerel ve blgesel dzeylere de odaklanmak nem tayacaktr zira ulusal nihai amalara ulamak iin gerekli artlarn bir ksm bu dzeylerde gereklemektedir. Szkonusu dzeylerde gerekleen veri analizi ve raporlama daha sonra ulusal veri tabann besleyecek ve istenen neticeler dorultusunda kaydedilen ilerlemenin belirlenmesine yardmc olacaktr. Son olarak; izleme ve deerlendirme sistemleri veri toplama ve analizinin gerekletii her dzeyde sonu bilgilerine talep yaratacak biimde kurulmaldr. Bilgilerin sadece dz gei yapt hibir sistem dzeyi olmamaldr. Sistemin dz gei yaanan blmleri sistem krlganln son derece artracak, izleme ve deerlendirme ileyiinin bozulmasna neden olacaktr. nsanlarn srece dahil edilmemesi, sahiplenmenin salanmamas halinde bilginin dz gei yapt blmlerde alanlar ilgilerini kaybedecek ve sonuta yetersiz veri toplama ve raporlama ortaya kacaktr. Gvenilir ve nanlr Bilgi zleme ve deerlendirme sistemi hem iyi hem de kt haber verebilen sonular retecek ekilde kurulmaldr. Performans bilgisi effaf ve tm paydalarn kullanmna ak olmaldr. Ortaya kan konular hakkndaki tartmalarn gvenilir ve inanlr bilgiyle desteklenmemesi durumunda geriye sadece kiisel dnceler ve varsaymlar kalacaktr. Unutulmamaldr ki sonu bilgilerini retenlerin politik misillemelerden korunmalar gerekmektedir. Kt haberlerin elilere kariyer sorunlar yaratmas halinde korku sistemin iine ileyecek ve retilen bilgilerin inanlrl tehlikeye atlacaktr. zleme ve deerlendirme sistemini zayflatmann hzl yollarndan biri de kt haber verenleri cezalandrmak olacaktr. zleme ve deerlendirme sistemi tarafndan retilen bilgiler effaf ve bamsz dorulamaya ak olmaldr. Devletin performansna dair verilerin ar kapal tutulmas veya bu tarz bilgilerin serbest braklmasn engelleyen bekilerin varolmas halinde sistem de yine hatalar ortaya kacaktr. Sistem zerinde yaplabilecek bir dier kontrol de ulusal denetim dairesi, parlamento veya bir grup akademisyen tarafndan periyodik olarak yrtlecek bamsz bir gzden geirme olabilir. Bu sayede sistemin rettii verilerin tutarl ve inanlr olmas ve de veriyi kullanabilecek idarecilerin sisteme gvenmesi temin edilecektir. Hesap Verebilirlik Devletin hibir blm paydalara kar hesap verebilirlikten muaf olmamaldr. Sivil toplum rgtleri ve kurulular (Transparency International gibi) effafln ve hesap verebilirliin tevik edilmesinde
154
ve hatta veri toplama srecine yardmda kilit rol oynayabilir. rnein; Bangladeteki STKlar yerel eitim verilerinin toplanmasna yardmc olmaktadr zira bu tarz verilerin toplanmas ve raporlanmas iin devletin yeterli kapasitesi yoktur. Medyann, zel sektrn ve parlamentonun da retilen bilgilerin zamannda, tutarl, kullanma hazr ve devlet performansyla bantl olmasn teminde nemli rolleri mevcuttur. Baarszln dllendirilmemesi de nem tamaktadr. Hesap verebilirlik problemlerin farknda olmay ve problemleri ele almay gerektirir. Kapasite Sistemin srdrlebilirlii iin veri toplama ve analizinde geerli teknik becerilere sahip olmak gerekmektedir. Stratejik nihai amalarn belirlenmesinde ve kurumsal geliimde ynetsel becerilere de ihtiya duyulmaktadr. Veri toplama ve karma sistemleri alr nitelikte ve modernletirilmi olmaldr. Devletlerin, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerini ayakta tutmak ve ynetmek iin srekli mali kaynak aktarmas gerekecektir. Kurumsal deneyim ve hafza da bu sistemlerin uzun vadeli srdrlebilirliine yardmc olacaktr. Tevikler Performans bilgilerinin kullanmn cesaretlendirmek amacyla teviklerin sunulmas gerekecektir. Bir baka deyile; baarnn tasdik edilmesi ve dllendirilmesine, sorunlarn ele alnmasna, elilerin cezalandrlmamasna, kurumsal renmeye deer verilmesine ve bte birikimlerinin paylalmasna ihtiya olacaktr. Yozlam veya etkisiz sistemler nitelikli bilgi ve analiz retme konusunda gvenilmez niteliktedir. 10.1 ve 10.2 kutularnda devletlerin sonu odakl ortamlar oluturma ve srdrme konusundaki almalarna dair rnekler verilmitir. Birleik Krallktaki Vatanda Haklar Belgeleri (Citizens Charters) ve A.B.Ddeki Hkmet Performans ve Sonular Yasas (GPRA) kritik srdrlebilirlik bileenlerini sisteme dahil etmitir. Vatanda Haklar Belgesi izleme ve deerlendirme sisteminin srdrlebilirliiyle bantldr ve devletle vatandalar arasnda sorumluluklar ve performans beklentilerini ortaya koyan szlemeleri kapsamaktadr. Amerikadaki GPRA ise izleme ve deerlendirme sistemlerinin devlet kurumlarnda yasal olarak kurumsallamasn salamakta, bu sistemlerin uzun vadeli srdrlebilirliine katkda bulunmaktadr. Gelimekte olan lkeler de deerlendirme kapasitesinin oluturulmas, deerlendirmenin kurumsallatrlmas ve sonu bulgularnn devlette kullanm iin - ksacas srdrlebilir izleme ve deerlendirme sistemlerine sahip olmak iin - almalar yapmaktadr. Tablo 10.1de Kolombiya, in ve Endonezyada bu alanda yaplan almalar karlatrmal olarak verilmitir.
155
Kutu 10.1
Birleik Krallktaki Vatanda Haklar Belgeleri

Birleik Krallkta devletle vatandalar arasnda imzalanan Vatanda Haklar Belgeleri mevcuttur. Bu belgeler devletin kamuoyuna kar belli bir performans dzeyi iin hesap verme sorumluluunu tanmlamaktadr. 1991 ylnda balatlan Vatanda Haklar Belgeleri kamu hizmetlerini iyiletirmeyi ve hizmetlerin kullanclarn ihtiyalarna daha fazla karlk verir hale getirilmesini amalamaktadr. Kilit kamu hizmetlerini kapsayan ve vatandalarn yararlanmay bekledikleri hizmetlere dair standartlar belirleyen 40 belge mevcuttur. Okullar, polis kuvvetleri ve itfaiye gibi yerel hizmet salayclar kapsayan 10.000in zerinde yerel belge de mevcuttur. Ayrca; kamu hizmetlerinde grevli idarecilerin a olan Vatandalk Haklar Belgeleri Kalite Alar tekrar hayata geirilerek szleme program, mteri hizmetleri ve kalite hususlarnda ve de en iyi uygulamalara dair fikir paylam iin bir platform oluturulmutur. Birleik Krallkta, halen, aktif olarak kullanlan 22 Kalite A bulunmaktadr ve 1500 akn kii bu aa dahildir. Daha yi Bir Devlet giriiminin bir paras olarak Vatanda Haklar Belgelerinden sorumlu Birim tarafndan lke genelinde yaklak 5000 kiiyi kapsayan bir Halk Paneli tesis edilmitir. Panel kamu hizmetlerine dair tutumlarn renmek ve hizmetlerin nasl iyiletirilebilecei konusunda fikir retmek iin kamuoyu temsilcileriyle yrtlen istiari sreleri iermektedir. Kabine Ofisine ek olarak dier birimler, kurumlar ve kamu organlar da panelden aratrma ve istiare amal yararlanmaktadr.
Kaynak: Birleik Krallk Kabine Ofisi.
zleme ve Deerlendirme Sistemlerinin Srdrlebilirliinin Temininde Teviklerin ve Engelleyici Faktrlerin nemi zleme ve deerlendirme sistemlerinin srdrlebilirlii, ayn zamanda, uygun teviklerin kullanlarak idarecilerin ve paydalarn doru yolda kalmalarn ve motive edilmelerini de iermektedir. zleme ve deerlendirme iin teviklerin uygulanmas izleme ve deerlendirme yetkililerinin ve ncelikli paydalarnn motive edilmelerini ve izleme ve deerlendirmenin brokratik bir grev gibi deil de sorunlar aka ve eletirel biimde tartp, etkiyi gelitirmek adna hangi deiikliklere ihtiya duyulduunun yapc biimde belirlenmesine yardmc olan bir ara olarak alglamalarn salayacaktr (IFAD 2002, Section 7 s. 4). zleme ve deerlendirme sistemlerinin srdrlebilirliinin temininde kullanlabilecek eitli kurumsal, mali, kaynaklara dayal, politik, teknik yardma ve eitime dayal tevikler mevcuttur. darecilerin izleme ve deerlendirme sistemlerinin srdrlebilirliini engelleyen faktrleri de ortadan kaldrmalar gerekmektedir. 10.3 ve 10.4 kutularnda dikkate alnmas gereken tevikler ve engelleyici faktrlere ilikin kontrol listeleri sunulmutur. Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sisteminin Srdrlebilirliini Teminde Karlalabilecek Engeller zleme ve deerlendirme sisteminin srdrlebilirliini teminde ortaya kabilecek birok engel vardr. Hatry (1999) izleme ve deerlendirme sisteminin uygulanmas ve srdrlebilirlii konularnda ortaya kabilecek aadaki engelleri tanmlamtr:
156
Kutu 10.2
1993 Tarihli A.B.D Hkmet Performans ve Sonular Yasas

Amerikada performans lmleri ilk olarak yerel ynetimlerde 1970lerde balam ve zamanla nce eyalet ynetimlerine ve sonrasnda Hkmet Performans ve Sonular Yasasnn kartlmasyla federal dzeye yaylmtr (GPRA - 1993). Amerikan Federal hkmeti tarafndan dier ynetim dzeylerinden, hatta baz yabanc hkmetlerden daha sonra bir performans lm sistemi kabul edilmitir. Hkmet Performans ve Sonular Yasasnn amalar unlardr: (1) Amerikan halknn Federal Hkmetin becerilerine gvenini, federal kurumlar program neticelerine ulama noktasnda sistematik hesap verebilirlie tabi tutmak suretiyle, artrmak; (2) program performans reformunu; program nihai amalarn belirleme, szkonusu nihai amalara gre program performansnn llmesi ve ilerlemenin kamuoyuna rapor edilmesi konularn ieren bir dizi pilot projeyle balatmak; (3) Federal programlarn etkililiini ve hesap verebilirlii sonulara, hizmet kalitesine ve mteri memnuniyetine odaklanarak gelitirmek; (4) Federal yneticilere hizmet sunumunu iyiletirmeleri iin yardmc olmak ve bu dorultuda yneticilerin program amalarna ulamak iin planlama yapmalarn zorunlu klmak ve de program sonular ve hizmet kalitesi konularnda yneticilere bilgi salamak; (5) kanuni amalara ulama konusunda ve de Federal programlarn ve harcamalarn nisbi etkililii ve faydalar konusunda daha nesnel bilgiler sunarak kongrenin karar alma srelerini iyiletirmek ve (6) Federal Hkmetin i ynetim srelerini iyiletirmek (A.B.D Bte ve Ynetim Ofisi 1993). 12 Amerikan devlet kurumundaki 16 programa dair ksa bir sre nce yrtlen ankette u bulgulara ulalmtr: birok federal program, programlarn iyiletirmek iin dzenli olarak toplanan sonu verilerinden faydalanmtr... Federal idareciler sonu verilerini farkl ekillerde kullanmtr: dzeltici eylemleri balatmak; en iyi uygulamalar saptamak ve cesaretlendirmek; personeli motive etmek ve almalarna tannrlk kazandrmak; ve planlama ve bteleme... Ayn zamanda, anket almas baz srekli engelleri de - her kurumu etkileyebilecek engeller - saptamtr: (a) deiim iin otorite veya ilgi eksiklii; (b) sonu verilerinin kullanmnn yeterince anlalamamas; (c) sonu verilerindeki sorunlar (eski veri, paralarna blnmemi veri, zgllk eksiklii, ara veri ihtiyac gibi) ve (d) durduk yerde ortal kartrma korkusu (Hatry, Morley, Rossman, ve Wholey 2003, s. 1113). ok ksa bir sre nce GPRAin kapsam performans ve bte alanlarn da iine alacak biimde geniletilmitir. GPRA stratejik planlama ve raporlama srelerini daha yakn gruplandrmak iin devlet kurumlarnda almalar yrtlmektedir. Bir btn olarak bakldnda GPRA aslnda iin iyi yaplmasndan ibarettir. Yasann getirdii artlar devlet kurumlarna ilerini akla uygun yrtmeleri iin gerekli basit yollar gsteren aralar sunmutur: performans nihai amalar belirlemek ve uzun ve ksa vadeli neticeleri lmek. Yaam kalitesini iyiletirmeyi, hizmet niceliini artrmay ve mteri hizmetlerinin toplam kalitesini gelitirmeyi hedefleyen her kurumun bir misyonu, belirlenmi nihai amalar ve hedefleri olmal ve de sonular llmelidir (ChannahSorah 2003, s. 56.)
157
Tablo 10.1
Deerlendirme Kapasitesinin Gelitirilmesi ve KurumsallatrmaKolombiya, in ve Endonezyada Ele Alnan nemli Konular

Konu Kolombiya in Endonezya
Deerlendirme rejiminin tespiti
Anayasa konuya dair yetkiyi Yrtme organna vermektedir.
Dantayn taslak ilke karar Merkezi Yrtme Kurumlarnn srece nderlik etmesine ar yapmaktadr. Balca merkezi kurumlar kendi almalarn yapmaktadr. Kamu sektr projeleri.
Sorumluluk, Bakanlk kararnamesi vastasyla, Yrtme organndadr. Ulusal Kalknma Planlama Ajansnda (BAPPENAS) merkezi yapdadr ve uygulayc kurumlar girdi salamaktadr. Kalknma politikalar, planlar, programlar ve projeleri. Ulusal Kalknma Planlama Ajans deerlendirme almalaryla yllk bte tahsisat sreci arasndaki balantlar kuracaktr. zleme ve deerlendirme bilgileri, uygulayc kurumlar kanalyla, Ulusal Kalknma Planlama Ajansna aktarlacaktr. Deerlendirme ayr bir meslek olarak alglanmamakta, tamamlayc bir disiplin olarak dnlmektedir. Deerlendirme iin gerekli kaynak kurumlarn btelerine yerletirilmitir.
Deerlendirme grevinin konumlandrlmas
Ulusal Planlama Dairesinde (NPD) merkezi yapdadr ve balca uygulayc kurumlar tarafndan girdi salanmaktadr.
Deerlendirme Kapsam Kamu politikalar ve nemli kamu sektr programlar. Deerlendirmenin dier kamu sektr grevlerine balanmas Ulusal Planlama Dairesi politika ve strateji oluturmada ve de bte tahsisat ve izlemede kilit role sahiptir. zleme ve deerlendirme bilgileri uygulayc kurumlarn bakanlarna ve Ulusal Planlama Dairesine akacaktr. Deerlendirme spesifik profesyonel becerileri kapsayan disiplinler aras bir sretir. Deerlendirme iin gerekli kaynak kurumlarn btelerine yerletirilecektir.
Resmi balantlar mevcut deildir. Devlet Planlama Komisyonu kamu kaynaklarnn tahsisat ve izleme srelerine dahildir. zleme ve deerlendirme merkezi kurum ynetim yaplarn bilgilendirecektir. Deerlendirme temel olarak uygulamal sosyoekonomik analiz olarak grlmektedir. Deerlendirme iin gerekli kaynak merkezi kurumlarn btelerine yerletirilmitir.
Deerlendirmenin karar alma srelerinde kullanm
Deerlendirme grevinin profesyonelletirilmesi
Deerlendirme iin Kaynaklar
Kaynak: Guerrero 1999, s. 180.
Not: BAPPENAS = Badan Perencanaan Pembangunan Nasional; NPD =Ulusal Planlama Dairesi
158
Kutu 10.3
renmeye Ynelik Katlmc zleme ve Deerlendirme iin Personel Teviklerinin Kontrol Listesi
Aadaki tevikler uygulanmaktam dr? Aka tanmlanm izleme ve deerlendirme sorumluluu Mali ve dier maddi dller: uygun maalar ve dier dller Faaliyet destei: proje, program ve politika faaliyetlerinin yrtlmesi iin mali ve dier kaynaklar ieren destek Personel ve ortaklk stratejisi: renme konusuna ak olan personelin ie alnmas ve daha katlmc izleme ve deerlendirme trlerini denemeye istekli ortaklar ekibe katmak Proje, program veya politika kltr: soru soran ve yenilik araynda olanlarn vlmesi ve cesaretlendirilmesi, personel arasnda izleme ve deerlendirmeyi nispeten daha yksek bir konuma yerletirmek Performans deerlendirme sreleri: personelin renme ve yenilenme kapasitesine, sadece niceliksel hedeflere ulamay nemsemek yerine, eit biimde odaklanmak zleme ve deerlendirme verilerinin kullanmn gstermek: veriyi sergilemek suretiyle aa kartmak ve ilgi ekici hale getirmek Geri bildirim: veri toplayclara, bilgi salayclara ve srece dahil dier kiilere verilerinin nasl kullanlm (analiz edilmi) olduunu ve projeye ne gibi katklar saladn anlatmak.
Kaynak: IFAD 2002.
Kutu 10.4
renmeye Ynelik Katlmc zleme ve Deerlendirmeyi Engelleyen Faktrlerin Kontrol Listesi

Aadaki engelleyici faktrler proje, program ve politikalarda ortadan kaldrld m? zleme ve deerlendirme birimlerini baarsz ve niteliksiz personelin atld birimler olarak kullanmak Verinin nasl kullanldn veya kullanlacan aka belirtmemek Proje snrlar dahilinde yenilik getiren veya hata yapan kiileri cezalandrmak Performans deerlendirmelerinde sadece yrtlen faaliyetlere (ktlara) odaklanmak Personelin sk sk baka grevlere atanmas Personelin proje nihai amacna ulama yolundaki katklarnn fark edilmesi anlamnda kendilerini tecrit edilmi veya aresiz hissetmesi (gr hatt konusu) Katlmclk ieren srelere veya birincil payda gruplarna kar yapc olmayan tutumlar.
Kaynak: IFAD 2002.
159
Personel eitim ihtiyalar Genel sistem maliyeti ve fizibilitesi Mevzuattaki ve kurum nceliklerindeki deiiklikler Gsterge istikrarnn zaman ierisinde idame ettirilmesi Sonularn lm srecinin belgelenmesi (kim neyi yapacak) Program yneticilerinin ekinceleri ve direnleri Dier devlet kademelerinden ve zel sektrden katlm Sonularn projeler, programlar veya sahalar zerinden birletirilmesi Toplumun geneline ynelik sonulara kar programa zel sonular Yasama destei Siyaset.
zleme ve deerlendirme sistemlerini uygulamann ve srdrlebilir klmann ierdii en kritik konulardan biri de insan kaynaklar alanndaki zorluklardr. Bu zorluklar, belki de, kamu sektrndeki dier insan kaynaklar konularndan ok farkl deildir, ancak mutlaka ele alnmas gereken sisteme zg unsurlar mevcuttur. lk olarak; yeni bir bilgi sistemi kuracak ve idame ettirecek yetenekli personelin istihdam edilmesi ve elde tutulmas konusu akla gelmektedir. Bu alanlar bulunabilir mi? Eer bulunabilirlerse, ie almak mmkn mdr? kinci olarak; hangi personel yeni bir devlet giriimine dahil olma riskini alacaktr - bir baka ifadeyle; mevcut mevkilerini izleme ve deerlendirme birimindeki yeni bir mevki iin brakacak kiilerin kapasitesi nedir? nc olarak; ie alnan ilk grubun deiim etmeni olup olmadklar nem tamaktadr. zleme ve deerlendirme sistemi kurmak politik anlamlar ykl bir deiim srecidir. Acaba ie alnan kiiler bunun farknda mdr ve deiim srecini ynetmeye hazr mdr? Drdnc olarak; tm dzeylerdeki personelin tamam iin srekli eitim sunulabilir mi? Yeni yntemlerin, teknolojilerin ve usullerin ortaya kmas kanlmazdr ve bu gelimelerin personelle paylalmas gerekmektedir. Bu eitim salanabilir mi? Ayrca; personel yapsnda yaanan dnmler dikkate alndnda, yeni personelin verimli hale gelerek birime katkda bulunmaya balamalarn salamak iin gereken eitim ne kadar hzl ve yeterli verilebilir? zleme ve deerlendirme sistemi yasama ve kurumun nceliklerinde yaanan deiimlere yant verebilmeli ve uyum salayabilmelidir. Byk apl politik ve evresel deiikliklere ramen gsterge istikrarnn zaman ierisinde korunabilmesi nem tamaktadr. Bu, benzer konularn ve eilimlerin deiik zaman dilimlerinde karlatrlabilmesine imkan verecektir.
160
zleme ve Deerlendirme Sistemlerinin ve Bilginin Dorulanmas ve Deerlendirilmesi Srekli gelitirme ve iyiletirme izleme ve deerlendirme sistemlerinin srdrlebilirlii iin nem tamaktadr. zleme ve deerlendirme sistemleri de i ve d deerlendiricileri kullanarak periyodik deerlendirmeye tabi tutulmaldr. Deerlendiriciler performans verisinin dorulanmasna ve performans lm sistemlerinin iyiletirilmesine yardmc olabilir. Performans lm sistemleri deerlendirilirken hem lme sisteminin teknik niteliine, hem de performans nihai amalarna ulama ve kilit paydalara ve kamuoyuna kar hesap verebilirlii temin noktalarnda performans bilgilerinin ne oranda kullanldna odaklanlmaldr (Wholey 2001, s. 345). Deerlendiriciler, ayn zamanda, izleme ve deerlendirme sistemlerinin sonularn dorulayabilir ve teyit edebilir. zleme ve Deerlendirmenin Devletler ve Kurumlarda Olumlu Kltrel Deiimi Harekete Geirmesi zleme ve deerlendirme sistemleri, esasen, almas gereken politik zorluklar ve daha az oranda da teknik zorluklar ierir. zleme ve deerlendirme sistemlerinin oluturulmas, uygulanmas ve srdrlmesi devletlerin ve kurumlarn ileyiinde nemli kltrel deiimlere yol aabilir. zleme ve deerlendirme sistemlerinin yol at olumlu kltrel deiim sayesinde performans iyilemesi, daha fazla hesap verebilirlik ve effaflk ve de renme ve bilgilenme ortaya kabilir (bkz. kutu 10.5). yi ileyen sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri srdrlebilir olacak biimde kullanlmaldr. Bu sistemlerin srdrlebilirliini salamada alt bileene gerek vardr: talep, tevikler, aka tanmlanm roller ve sorumluluklar, gvenilir ve inanlr bilgi, hesap verebilirlik ve kapasite. Birok OECD lkesinde srdrlebilir izleme ve deerlendirme sistemleri mevcuttur ve baz gelimekte olan lkeler de bu tarz sistemlerin kurulumu ve srdrlebilirlii konusunda ilerleme kaydetmektedir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri, her eyin tesinde, devletlerde ve kurumlarda olumlu kltrel ve politik deiimi kolaylatrmaktadr. Bu sayede sonular kantlanmakta, hesap verebilirlik ve effaflk ortaya kmaktadr. Bu sistemler, ayn zamanda, bilgi edinmeyi ve renmeyi kolaylatrmaktadr. stelik bu sistemler baarlmas mmkn niteliktedir!
161
Kutu 10.5
Deerlendirme Kltr ve birliine Dayal Ortaklklar Kurumlarn Kapasitelerini Gelitirmelerine Yardmc Olur
Ksa bir sre nce yrtlen bir aratrmada be farkl Amerikan devlet kurumunda deerlendirme kltrnn gelitirilmesi konusu incelenmitir: ocuk ve Aile daresi, Sahil Gvenlik, Konut ve Kentsel Geliim Dairesi, Ulusal Karayollar Trafik Gvenlii daresi ve Ulusal Bilim Vakf. Be kurum deerlendirmeyi gelitirmek ve ilerletmek iin farkl stratejiler kullanmtr. Kurumsal deerlendirme kltr, deerlendirmeye dayal renme iin kurumsal kararllk, politika mnazaralarn ve hesap verebilirlik taleplerini desteklemek iin gelitirilmitir. Aratrmada deerlendirme kapasitesinin kilit unsurlar olarak aadakiler belirlenmitir: bir deerlendirme kltrnn olmas, veri kalitesi, analitik deneyim ve ibirliine dayal ortaklklar. Kurumlar programlarn ne kadar iyi ilediini dzenli olarak deerlendirmek suretiyle birer deerlendirme kltrne sahip olduklarn kantlamtr. dareciler bu bilgilere deer vermekte, yeni giriimleri denemek veya kurum nihai amalar dorultusunda kaydedilen ilerlemeyi deerlendirmek iin szkonusu bilgileri kullanmaktadr. Kurumlar inanlr, gvenilir ve farkl yetki alanlarnda tutarlln koruyan verilere eriimin deerlendirme bulgularnn gvenilirlii asndan nemini vurgulamtr. Kurumlarn, ayrca, analitik deneyime ve aratrma uzmanlna ihtiya duyduklar saptanmtr. Son olarak; kurumlar program ortaklaryla ve dier taraflarla beraber alarak performans bilgilerinin elde edilmesinde gereken kaynaklar ve uzmanlk iin bir kaldra etkisi yaratmtr.
Kaynak: A.B.D. GAO 2003.
Son Uyarlar Kapasite gelitirme iin talep hibir zaman bitmeyecektir. aba sarfetmeden hareket etmenin tek yolu yoku aa gitmektir. ncleri her zaman yannzda tutun ve onlara yardm edin. zleme ve deerlendirme sisteminin srdrlebilir kaynaklara ihtiya duyduu konusunda Maliye Bakanl ve parlamentoyla ortak bir anlay gelitirin. Sonu bilgilerini bte ve kaynak tahsisat kararlaryla balantlamak iin her frsat aratrn. Etkili sonu odakl izlemeyi kantlamak iin pilot almalarla ie balayn. Devletin tamamnda uygulamaya balamak yerine enklav (yenilik adalar) stratejisiyle balayn. Hem uygulamadaki ilerlemeyi hem de sonu edinimlerini izleyin. Performans izlemeyi, deerlendirme almalaryla tamamlayarak kamu sektr sonularnn daha iyi anlalmasn salayn.
Ksm 11
Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sizin ve Kurumunuz in Faydal Olmasnn Salanmas
Neden Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme? Kalknma srelerindeki ulusal ve uluslararas paydalarn, devletlerden ve kurumlardan daha fazla hesap verebilirlik, effaflk ve sonular ynndeki artan taleplerine bal olarak sonu odakl izleme ve deerlendirme kresel bir olgu haline gelmitir. ok tarafl kalknma kurumlar, donr devletler, parlamentolar, zel sektr, STKlar, vatandalar ve sivil toplum somut sonulara olan ilgilerini ve isteklerini dile getirmektedir. Hkmetler ve programlar iin salanan politik ve finansal destek, giderek artan biimde, hkmetlerin iyi politikalar uygulayabilme, kaynak kullanmnda etkililii kantlayabilme ve gerek sonular retebilme becerileriyle ilikilendirilmektedir. Binyl Kalknma Hedefleri, HIPC giriimi, IDA finansman, Dnya Ticaret rgt yelii ve ABye katlm sonu odakl izleme ve deerlendirme ynnde deiimin itici glerine rnek uluslararas giriimler arasndadr. Yurtiinde ise devletler serbestleme, ticarileme ve zelletirme zorluklaryla ve de dalgalanan bteler ve kaynaklarla kar karyadr. Bu nedenlerden dolay devletler ve kurumlar, sonu odakl izleme ve deerlendirmeye dnerek bu kamu ynetimi aracnn uygun politikalar ortaya koymalarna, mali ve dier kaynaklar ynetmelerine ve de i ve d paydalara olan grevlerini ve vaatlerini yerine getirmelerine yardmc olmasn ummaktadr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme geleneksel girdi - kt odakl izleme ve deerlendirmenin tesindedir. Etkili kullanldnda politika yapclara ve karar alclara neticelere ve etkilere odaklanma ve analiz etme konusunda yardmc olmaktadr. Sonuta girdiler ve ktlar, tek balarna, bir politika, program veya projenin etkililii hakknda ok fazla ey ortaya koyamaz. Geleneksel izleme ve deerlendirme sonu odakl izleme ve deerlendirme zincirinin nemli bir paras olmaya devam etmektedir, ancak devletler ve paydalar iin asl nemli olan sonular ve etkilerdir.
162
Sonu Odakl zlenme ve Deerlendirme Sizin ve Kurumunuz iin Faydal Olmasnn Salanmas
163
Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulumu ve srdrlebilirlii elbette kolay bir i deildir. Bu sre srekli taahht, ncler, zaman, aba ve kaynak gerektirmektedir. Bu sistemlerin kurulumunda almas gereken birok kurumsal ve teknik zorluk szkonusu olabilir. Politik zorluklar, genellikle, almas en zor olanlardr. Sistemin belirli bir devlete ait veya kurumsal politika, program veya projeye uygun ekillendirilmesi iin birok deneme yapmaya ihtiya olabilir. Yine de bu sistem yaplmas mmkn niteliktedir. zellikle de iyi performans kantlama konusuna dair artan ortak talepler ve koullar nda bu kurulum abasna girimeye deer dncesindeyiz. yi izleme ve deerlendirme sistemleri; devletlerin ve kurumlarn baarl politikalar, programlar ve projeler hakknda - bir baka ifadeyle neyin ie yarayp neyin yaramad ve nedenleri - bilgi taban gelitirmelerine imkan vererek bilgi sermayesi oluumuna da katkda bulunur. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri, ayn zamanda, daha fazla effafla ve hesap verebilirlie katkda bulunur ve devletin veya kurumun dier kademelerinde de yansmalara neden olabilir. Ksacas, performansn llmesi ok byk bir gtr. OECD lkelerinin bir ou izleme ve deerlendirme konusunda 20 yl akn deneyime sahiptir ve sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri asndan farkl ilerleme aamalarnda bulunmaktadr. OECD lkeleri - gelimekte olan lkelerdeki benzerleri gibi - farkl dzeylerdeki i ve d basklar neticesinde deerlendirme kltrleri ve izleme ve deerlendirme sistemleri oluturmutur. Ayrca; gelimekte olan lkeler de sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri uygulamak iin farkl balang noktalar - devletin tamamnda, belli bir blmnde ve karma yaklam - belirlemitir. OECDnin en son yapt anket almasnn sonular birok OECD yesi lkenin performans bilgisini artk btelerine dahil ettiini ortaya koymutur. Sonularn deerlendirilmesiyle ilgili olarak ye lkelerin yarya yakn ktlar ve sonular arasndaki ayrm dikkate almtr. Yine de performans hedeflerinin harcamalara balanmas ve bte tahsisatlarnn belirlenmesinde performans bilgisinin kullanlmas gibi yaplmas gereken ok ey vardr. te bu yzden, birok OECD lkesinde sonu odakl izleme ve deerlendirme sreci halen yapm aamasndadr. OECD lkelerinin deneyimlerinden karlan dersler gelimekte olan lkeler iin faydaldr ve onlara da uygulanabilir, zira gelimekte olan lkeler kendi izleme ve deerlendirme sistemlerini ve kltrlerini oluturma zorluklaryla kar karyadr. Demokratik politik sistemlere, gl ampirik geleneklere, sosyal bilimlerde eitimli devlet memurlarna ve de eitim, salk ve sosyal gvenlik alanlarnda yksek
164
harcama dzeylerine sahip OECD lkeleri sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin uygulamaya sokulmasnda en baarl lkeler arasnda yer almtr. Aslna baklrsa, bu tarz sistemlerin kurulumu politik boyut ieren teknik bir sre deil hereyden nce teknik boyutlar ieren politik bir sretir. OECD deneyimi, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri kurmann devletteki tm ynetim ve bte srelerini kapsayacak srekli bir alma yaplmas gerekliliini gstermektedir. Gelimekte olan lkeler, ne olmu yani sorusuna cevap vermeye alrken kendilerine has birok zorlukla kar karya gelmektedir: Devletin eylemlerinin ve mdahalelerinin sonular ve etkileri nelerdir? Bu lkelerde izleme ve deerlendirme sistemleri iin talep ve sahiplenmenin olmamas, zayf kurumsal kapasite, brokratik ibirlii ve egdm eksiklii, st dzey makamlarda nclerin yokluu, yasal ve dzenleyici erevelerin zayf olmas veya hi olmamas, geleneksel izleme ve deerlendirme kltr, igc kapasitesinin olmamas, izleme ve deerlendirmenin uygulanmasna imkan vermeyen politik ve idari kltrler ve benzeri nedenlerden dolay bu tarz engellerle karlalabilir. Bu engellere ramen, birok gelimekte olan lke sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin gelitirilmesinde nemli ilerleme kaydetmitir. Mevcut zorluklarn almas gtr, ancak ekonomik, sosyal ve beeri kalknma iin iyi bir devlet yapsna gerek vardr. Gelimekte olan lkeler de bu tarz bir devleti en az dier lkeler kadar haketmektedir. Son olarak; kalknma nihai amalarna ulamak iin oluturulan i ve d ortaklklarn artan says paralelinde bu geni kapsaml ortaklklarla ilgili izleme ve deerlendirme sistemleri iin de yeni bir ihtiya ortaya kmtr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin evrimsel srecinin devamnda bir sonraki adm, sonularn uluslararas egdm olacaktr. Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemleri Nasl Oluturulur? Burada sunulan on adml model devletlere ve kurumlara sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerini yaratma, gelitirme ve srdrlebilir klmada yardmc olabilir. Bu model politikalar, programlar ve projeler iin kullanlabilir. Model, her ne kadar, ilk bakta dorusal gzkse de aslnda farkl niteliktedir. Sistem uygulanrken admlar arasnda ileri geri hareket etmek veya birok adm ezamanl olarak ele almak kanlmazdr. Modelin kendine has baz zellikleri mevcuttur. 1. admdaki hazrllk deerlendirmesi bu zellikler arasndadr. Sklkla atlanan veya darda braklan szkonusu deerlendirme, devletlerin gerekten de
165
sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri kurmaya, kullanmaya ve srdrlebilir hale getirmeye hazr olup olmadklarn anlamada kullanlacak bir tansal aratr. Hazrllk deerlendirmesinin ana blm sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin tasarm ve kurulumu iin teviklerin ve taleplerin incelenmesini, devletin performansnn deerlendirilmesine dair rolleri ve sorumluluklar ve mevcut yaplar ve kapasite gelitirme gereksinimlerini kapsamaktadr. Biraz daha amak gerekirse; hazrllk deerlendirmesi sekiz kilit alana odaklanmaktadr. Bunlar srasyla u ekildedir: izleme ve deerlendirme sistemlerine olan ihtiyac ne veya kim tevik etmektedir; nclerin motivasyon kaynaklar; sistemin sahiplenilmesi ve faydalanclar; sistem daha iyi kaynak tahsisatn ve nihai amalarn daha etkili baarlmasn nasl destekleyecektir; izleme ve deerlendirme sisteminin retecei olumsuz veya hasar verici bilgilerle nasl baa klabilir; izleme ve deerlendirme sistemlerini desteklemek iin mevcut kapasite nedir ve izleme ve deerlendirme sistemiyle proje, program, sektr ve ulusal nihai amalar arasndaki balantlar nelerdir? Gelimekte olan lkelerde yrtlen hazrllk deerlendirmeleri halihazrda bir ok dersin karlmasna yardmc olmutur. rnein; Bangladete izleme ve deerlendirme sistemleri kurmaya balamak iin gerekli artlarn ok az mevcuttu. Msr ve Romanyadaki deerlendirmeler ise izleme ve deerlendirme iin muhtemel giri noktalar gibi hayati bilgilerin retilmesine imkan vermitir. zleme ve deerlendirme karmnn temel bileenleri olarak yksek makamlarda yer alan ncler ve gl ve srdrlebilir politik nderlik gze arpmaktadr. Deerlendirmelerin ortaya koyduu dier bulgular arasnda bakanlklarn, izleme ve deerlendirme yrtme becerisi anlamnda, farkl aamalarda olabilecekleri gerei de bulunmaktadr. Devlet ierisinde yenilik blgeleriyle almaya balayarak izleme ve deerlendirme alannda ilerleme kaydetmek mmkn olabilir. Devlet kurumlar ierisinde ve arasnda ve donr taraflarla, iletiim ve egdm de son derece nemlidir. Gelimekte olan lkeler, u an iin, sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerini tasarlamak, uygulamak ve kullanmak iin gerekli kurumsal, beeri ve teknik kapasiteye sahip olmayabilir. Ancak bu kesinlikle alamaz bir engel niteliinde deildir. Bu zorluklarn giderilmesinde eitim ve teknik destek salanabilir. Yine de ne kadar eitim ve teknik destek verilirse verilsin esas olan bir lkeye zg yereldeki politik iradedir. Politik zorluklarn almas genellikle teknik zorluklarn almasndan daha gtr. zlenecek ve deerlendirilecek sonularn seimi ikinci adm oluturmaktadr. Tm devletlerin izleme ve deerlendirme yrtme kapasitelerine baklmakszn nihai amalar belirlemesi gerekmektedir.
166
Sonular izlenecek yolu gsterecektir. zleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulumu, esasen, tmdengelimli bir sretir ve girdilerin, faaliyetlerin, ktlarn ve sonularn tm uzun vadeli stratejik nihai amalarn belirlenmesinden tretilir. Ayn ekilde; sonularn belirlenmesi de performans erevesi gelitirmenin birinci yap tadr. Gstergeler, referans noktalar ve hedeflerin tm sonulardan doacaktr. zleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulumu katlmc bir politik sretir ve modelin eitli admlar esnasnda - hazrllk deerlendirmesi, sonularn belirlenmesi, gstergelerin oluturulmas gibi - kilit i ve d paydalarla istiari bir alma yaplmaldr. Kritik paydalarn ve nem verdikleri konularn saptanmas gerekecektir. Mevcut sorunlar bir dizi pozitif netice biiminde yeniden formle edilmelidir. Sonu tanmlarnn paralara ayrlm olmas ve her tanmn sadece bir nihai ama iermesi gerekmektedir (Bu yaklam gstergeler ve hedefler gelitirilirken nem tayacaktr). Stratejik ncelikler ve sonular zerinde fikir birliine varlmas kaynak tahsisatnn ynlendirilmesine yardmc olacaktr. Kilit performans gstergeleri (3. adm), ancak, ortak nihai amalar belirledikten ve zerinde mutabk kalndktan sonra gelitirilebilir. Sonular iin olduu gibi, burada da oklu payda gruplarnn ilgileri gstergelerin seimi esnasnda dikkate alnmaldr. Gstergeler nihai amalarn baarlmas srecini lmek iin basit ve gvenilir aralar sunan niceliksel veya niteliksel deikenlerdir. Modelin tamamnda vurguland zere gstergeler sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin tm dzeyleri iin gelitirilmelidir. Bir baka ifadeyle; girdiler, faaliyetler, ktlar, sonular ve etkiler balamnda kaydedilen ilerlemeyi srekli izleyebilmek iin gstergelere ihtiya olacaktr. Baarl olunan alanlar ve iyiletirmeye ihtiya duyulan alanlarla ilgili geri bildirim salayabilmek iin sistemin tm dzeylerindeki ilerlemenin izlenmesi gerekecektir. yi performans gstergeleri ak, bantl, ekonomik, yeterli ve izlenebilir olmaldr (Bileenler). Ayrca her gstergenin kendi ayr izleme ve deerlendirme sistemine ihtiyac vardr. Bu yzden ok fazla sayda gsterge belirlenmesi konusuna dikkatle yaklamak gerekmektedir. Vekil ve nceden tasarlanm gstergeler de, kullanmlarnn getirecei artlar ve eksiler tam olarak dikkate alnmak kaydyla uygulanabilir. yi gstergelerin oluturulmas genellikle birden fazla deneme yapmay gerektirir; nihai gsterge kmesinin elde edilmesi zaman alacaktr. Gstergelerin pilot uygulamalarnn yaplmas temel
167
nem tamaktadr. Gstergelerin iyi dnlm olmas ve ok sk deitirilmemesi lazmdr. Aksi takdirde veri toplama sisteminin tamamnda bir kaos ortam yaanacaktr. Unutulmamas gereken bir dier husus da performans gstergelerinin srekli geri bildirim salamak iin kullanlabilecei ve perok performans bilgisini sunabilecei gereidir. Birok gelimekte olan lke performans gstergelerinin seim srecinde ilerleme kaydetmektedir. Referans noktalar, 4. adm, neticelerden ve gstergelerden tretilir. Performans referans, esasen, izleme dneminin balangcnda veya hemen ncesinde veri salayan niteliksel veya niceliksel bilgidir. Gelecekteki performansn izlenmesi iin balang noktas olarak kullanlr. Bir baka ekilde ifade etmek gerekirse; referans noktalar gstergelerin ilk lm niteliindedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus her bir sonucun performans gstergeleri hakknda yeterli referans bilgisi elde edebilmektir. Referans bilgilerinin oluturulmasyla ilgili sekiz kilit soru belirlenmitir: veri kaynaklar, veri toplama yntemleri, veriyi kimin toplad, verinin hangi sklkla topland, veri toplamann maliyeti ve zorluu, veri analizini kimin yapaca, veriyi kimin raporlayaca ve veriyi kimin kullanaca. Kaynaklardan kastedilen veri toplama yntemi deil veriyi kimin veya neyin saladdr. Veri kaynaklar birincil veya ikincil olabilir. Sre ierisinde kullanlabilecek farkl veri toplama yntemleri daha resmi olmayan ve az yaplandrlm yntemlerden daha fazla yaplandrlm ve resmi yntemlere kadar geni bir yelpazede mevcuttur. Veri toplama yntemleri arasnda ilgili ahslarla yaplan grmeler, toplum temsilcileriyle mlakatlar, resmi kaytlarn gzden geirilmesi, kilit bilgi kaynaklaryla mlakatlar ve katlmclarn gzlemlenmesi, odak grup grmeleri, dorudan gzlem, soru formlarnn veya bir defalk anketlerin uygulanmas, panel anketleri, nfus saym ve saha deneyleri bulunmaktadr. Veri toplama stratejileri ister istemez maliyet, kesinlik, gvenilirlik ve zamanndalk boyutlarnn dengelenmesini gerektirmektedir. Mevcut durumun anlalmasnda ve gelecekteki performansn llmesinde gstergelere dair referans verilerinin oluturulmas son derece nemlidir. Referans noktasndan balayarak yaplacak mteakip lmler, gidilen yn ve eilimlere dair nemli veriler salayacak, karar alclarn nihai amalar dorultusunda gidip gitmediklerini anlamalarna yardmc olacaktr. Sonulara dair hedeflerin seimi 5. adm oluturmaktadr. Hedefler daha uzun vadeli netice dorultusunda atlan ara admlar niteliindedir. Bu aamada uygulanacak mantk tmdengelimdir ve hedefler sonulara,
168
gstergelere ve referans noktalarna dayaldr. Hedeflerin seimi kilit paydalarn yer ald istiari, politik ve katlmc bir sre olmaldr. Referans gsterge dzeylerine istenen ilerleme dzeyi eklenerek hedefler belirlenebilir (llebilir ve beklenen dzeyde girdiler ve faaliyetler olduu varsaymyla). Tm kaynak deerlendirmeleri (girdi) dikkate alndnda hedefler yaplabilir nitelikte olmaldr. Her gstergenin belirli bir zaman dilimi iin tek bir hedefi olmas beklenir. Hedeflerin konmas performans erevesi oluturmann son admdr. Performans erevesi; bteleme, kaynak tahsisat, personel ve benzeri konularda ierdii sonularla planlama iin temel tekil etmektedir. Performans ereveleri ok geni kapsaml uygulanabilir ve Ulusal Yoksulluu Azaltma Stratejileri, proje planlar, programlar ve politikalar iin faydal bir biim ilevi tayabilir. Sonular iin izleme, modelin 6. adm, gerek uygulama (aralar ve stratejiler) gerekse sonularn izlenmesini iermektedir. Bir izleme sistemi kurmann ana ilkeleri arasnda politika, program ve proje dzeylerinde performans bilgisi ihtiyacnn tannmas; kurumda hem yatay hem dikey hareket edebilecek performans bilgisi ihtiyacnn anlalmas; her dzeyde performans bilgisine olan talebin saptanmas ve her dzeydeki sorumluluklarn belirlenmesi bulunmaktadr. Kaliteli performans verisi toplamann balca kriterleri verinin gvenilir, geerli ve zamannda olmasdr. Her izleme sisteminin sahiplenilmeye, ynetilmeye, idame ettirilmeye ve inanlrla ihtiyac vardr. Sonular iin izleme yaplmas veri toplama ve performans verilerinin analizini gerektirir. zleme sistemlerinin kurulumunda kalite gvencesinin temininde zorluklar yaanacaktr. Bunlar beklenmesi gereken zorluklardr ve veri toplama aralarnn ve usullerinin nceden test edilmesi, bu yzden, nemlidir. zleme sistemi erevesinin oluturulmas her sonu iin bir gsterge, referans noktas, hedef, veri toplama stratejisi, veri analizi, raporlama plan ve belirlenmi kullanclar olmasn gerektirecektir. Sonulara ortaklklar yoluyla ulalmas temel nem tamaktadr. Aralarn ve stratejilerin oklu ortaklarca belirlenmesi gerekecektir. Kullanma hazr girdiler deerlendirilirken uzmanlarn kendi kurumsal birimlerinin tesini de dikkate almalar gerekir. Kurum ierisindeki baka birimlerle, hatta devlet ii ve d dier kurumlarla ortaklklar kurulabilir. 7. adm ise deerlendirme bilgisinin sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemini desteklemek iin kullanmn kapsamaktadr. zleme ve deerlendirme birbirlerini tamamlayc niteliktedir ve bu sistemlerde her ikisine de ihtiya vardr. Deerlendirme bilgisi farkl amalarla kullanlabilir: kaynak tahsisat kararlarnn alnmas; sorunlardaki nedenselliin tekrar dnlmesi; ortaya kan sorunlarn
169
saptanmas; rakip alternatifler arasnda seim yaplrken karar alma mekanizmalarnn desteklenmesi; kamu sektr reformunun desteklenmesi ve benzeri alanlar. Deerlendirme bilgisi, ayn zamanda, belirli bir politika, program veya proje dngsnn her safhasnda da bantl olabilir. Deerlendirmenin zamanlamas da dikkate alnmas gereken bir dier husustur. Deerlendirme bilgisine aadaki hallerde gerek duyulmaktadr: (a) kilit gstergelerde yaplan dzenli lmlerin planlanan ve gerekleen performans arasnda keskin bir sapmay iaret etmesi; (b) performans gstergelerinin bir giriimden yetersiz sonu alndn veya hi sonu alnamadn gstermesi; (c) politikalar, programlar veya projeler arasnda kaynak tahsisatlarnn yaplyor olmas; ve (d) benzer projelerin, programlarn veya politikalarn ayr sonu delillerini ortaya koymas. Yedi farkl deerlendirme tr mevcuttur: performans mantk zinciri, uygulama ncesi deerlendirme, sre uygulamasnn deerlendirilmesi, hzl n deerlendirme, vaka incelemesi, etki deerlendirmesi ve meta-deerlendirme. Bu deerlendirme trlerinin her biri belirli deerlendirme sorularna uygun niteliktedir. Kaliteli deerlendirmenin ayrt edici zellikleri arasnda tarafszlk, kullanllk, payda katlm, parann karl, geri bildirim ve yaymlama ve teknik yeterlilik gelmektedir. Bulgularn raporlanmas, 8. adm, sre iin kritik bir admdr. Politikalarn, programlarn ve projelerin ilerletilmesinde srekli performans verileri ve bulgular kullanlmaldr. Veri analizi ve raporlamasnda ne kadar ok veri lm olursa eilimler, gidilen yn ve sonular hakknda da o kadar kesin bilgiye ulalabilir. lm skl ve lm kesinlii arasnda st kapal bir dnleme szkonusudur. Maliyet ve kapasite faktrleri de bu noktada devreye girmektedir. Performans verilerinin daha nceki veriler ve referans noktasna kyasla rapor edilmesi gerekmektedir. Beklenen sonulara gre lm ve kyaslama yapmak iin mevcut ve gemi koullarn karlatrlabilmesi gereklidir. zleme verileri nedensellik verileri deildir. Bir olayn neden gerekletii konusunda bilgi vermezler. Bulgularn rapor edilmesinde hedef kitlenin de dikkate alnmas gerekmektedir. Bulgularn kullanm, 9. adm, karar alma srelerinin daha iyi bilgilendirilmesini salayacaktr. Performans bulgular ok farkl biimlerde kullanlabilir. rnein; performansa dayal bteler ktlara gre bteleme yapar, ancak ayn zamanda karar alclarn sonulara gre ynetim srelerini iletmelerine yardmc olur. Dikkate deer bir dier olgu ise performans bilgisinin talep edilmesi halinde performansta iyilemenin ortaya kaca gereidir. Srekli bulgularn kullanm, devletler ve kurumlar ierisinde bilgi retimine ve
170
renmeye de katkda bulunacaktr. Bulgularn kullanmnda bir dier kilit bileen ise gvenilir bilgi ynetim sisteminin inaasdr. Bilgi paylamnda farkl stratejiler izlenebilir. Bilginin kilit paydalara yaym ve paylamnda iyi bir iletiim stratejisi son derece nemlidir. Paydalarla bilgilerin paylalmas onlarn da devletin ileyiine katlmasn salama ve gven oluturma anlamnda faydal olacaktr. Neticede bu da sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi kurma amalarndan biridir. Son olarak; 10. adm izleme ve deerlendirme sisteminin srdrlebilirlii konusuna eilmektedir. Srdrlebilirliin tesisinde alt kritik bileenin altn izmitik: talep, aka tanmlanm roller ve sorumluluklar, tevikler, gvenilir ve inanlr bilgi, hesap verebilirlik ve kapasite. zleme ve deerlendirme sistemlerini srdrlebilirlii konusunda devreye girebilecek tevik edici ve engelleyici faktrlere de deinmitik. Ayrca; bu sistemlerin uygulanmas ve srdrlebilir klnmas noktalarnda sorunlarla karlalacan hepimiz biliyoruz. zet Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri; devletler ve kurumlar tarafndan hesap verebilirliin, effafln ve sonularn kantlanmasnda kullanlabilecek gl kamu ynetimi aralardr. Bu sistemler politik ve mali destein oluturulmasna ve genilemesine ve de ortak politikalar, programlar ve projeler arasnda uyumun salanmasna yardmc olabilir. Devletlerin salam bir bilgi taban oluturmalarna katkda bulunabilir. Daha da nemlisi; sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri devletlerin ve kurumlarn ileyiinde nemli politik ve kltrel deiime neden olabilir. Bu sayede performansta ilerleme, daha fazla hesap verebilirlik ve effaflk, renme ve bilgi edinme ortaya kacaktr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemleri yapm devam eden bir sre olarak dnlmelidir. Bu sistemlerin yaayabilirlii ve srdrlebilirliini temin iin srekli dikkat, kaynak ve politik taahhte ihtiya olacaktr. Bir kurumun sonu odakl hareket etmesi iin gereken kltrel deiimin oluturulmas zaman, kararllk ve politik irade gerektirmektedir. Bu dnm gerekletirecek almalarn olumamas halinde bir kurumun aba sarfetmeden rahata gidebilecei tek yn yoku aa olacaktr! Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kurulumu ve srdrlebilirlii zaman ve aba gerektirmektedir. Hibir sistem mkemmel deildir ve ok farkl yaklamlar mmkndr. nemli olan bu yola klmasna deer olduu ve sonuta ortaya kacak dllerin ok eitli olduu gereidir.
172
nsz
nsz
173
EKLER I VI
Ek I
Performansa Dayal zleme ve Deerlendirme Kapasitesinin Tespiti:

lkeler, Kalknma Kurumlar ve Ortaklar iin Deerlendirme Anketi
Giri Dnya lkeleri, kamu sektrlerindeki politikalar ve uygulamalarnda reform yapma basksyla kar karyadr. Etkili ve verimli bir kamu sektrnn srdrlebilir kalknma, ekonomik byme ve vatandalarnn refahna katkda bulunmas hayati nem arz etmektedir. te bu yzden arzu edilen byme nihai amalarnn ve ekonomik ve sosyal kalknmann hayata geirilebilmesi iin devletin performansna odaklanmak nemli bir etmen nitelii kazanmaktadr. Sz konusu zorluklar amak ynnde giriimlerde bulunan devletler, gerek vatandalarna gerekse kendi ynetsel srelerine gvenilir ve inanlr bilgiler salamak amacyla elde ettikleri sonular belgelemek isteyeceklerdir. Sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi devletlerin sz konusu delilleri elde etmesi iin nemli bir aratr. Anket bu deerlendirme anketi bir devletin sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemi tasarm ve kurulumu noktalarndaki mevcut kapasitesine odaklanan tansal bir ara niteliindedir. Bu ankette amalanan var olan mevcut kapasite ve altyapy renmek ve hangi alanlarda yeni kapasite ve altyap gelitirmeye ihtiya duyulduunu saptamaktr. Anket blmden olumaktadr: Tevikler; Roller ve Sorumluluklar ve de Kapasite Gelitirme. Anket; devletlere, donr topluluuna ve yine kamu sektr reform almalarna dahil olan oklu kalknma ortaklarna sz konusu izleme ve deerlendirme sistemi iin gerekli nkoullar (var olan veya olmayan) sistematik biimde ele almalarna yardmc olacak bir ara olarak gelitirilmitir. Bu bilgilerle ilgili devletin, donrn ve ortaklarn - gerekli performans bilgisini retme, toplama, analiz etme ve
174
raporlama noktalarnda ihtiya duyulan altyapy tasarlama ve oluturma iin - hangi eitime, hangi kurumsal kapasite gelitirme almalarna ve hangi faaliyet sralamasna gerek duyacayla ilgili hususlar ele almalar mmkn olacaktr. Bu anket, ksacas, lke ierisinde ileri gidebilmek iin kullanlacak bir eylem planna zemin oluturmaktadr. Ayrca; stratejik nihai amalarn aka ifade edilebilmesi, hedeflerin ve referans verilerinin kritik neminin anlalabilmesi ve ilgili gstergelerin oluum srelerinin izleme ve deerlendirme sistem kurulumu balamnda saptanmas gerekliliinin kavranabilmesini teminen de sz konusu anketin fayda salayaca dnlmektedir. Gerekli bilgiler lkedeki balca bilgi kaynaklarndan (devlet yetkilileri, sivil toplum yeleri, STKlar vs.) toplanacaktr. zleme ve deerlendirme kapasitesini gelitirme konusunda bilgili bir kii tarafndan anketin idare edilmesi yerinde olacaktr zira ankette bulunan bir dizi ak ulu sorunun takibi ve aklayc sorularn uygulanmas gerekecektir. Anket 40 sorudan olumaktadr ve tamamlanmas iin yaklak 65 dakikaya ihtiya duyulaca (pilot uygulamadan itibaren) tahmin edilmektedir. Gerekli Bilgiler: Ankete Katlann Ad ve Soyad: ______________ Grevi: _________________________________ Kurum: ________________________________ Mevcut Grevindeki alma Sresi: __________ Mevcut Kurumundaki alma Sresi:_________ Mlakat Tarihi: __________________________ Mlakat Yrten Kii:_____________________ Blm 1: Performansa Dayal zleme ve Deerlendirme Sistemi Tasarm ve Kurulumu iin Var Olan Tevikler 1. Merkezi bakanlklarda, sektrel veya uygulayc bakanlklarda ncelikli nihai amalarn ve amalarn belirlenmesi srecini nasl tanmlarsnz?
Ek I
175
2.
3.
4.
5.
6.
Devletin performansna dair dzenli bilgi talebinde bulunan kurumlar mevcut mudur? Maliye Bakanl Planlama Bakanl Babakanlk Cumhurbakanl Sektrel veya Uygulayc Bakanlklar Parlamento Yksek (Ulusal) Denetim Kurumu Donr kurulular zel Sektr Medya STKlar Vatandalar Devletin yrtt projelere, programlara ve politikalara dair herhangi bir performansa dayal bilginin ilgili sektrel veya uygulayc bakanlklar ve dier kurumlarca, yllk bte tekliflerinin sunumu aamasnda salanmas, Maliye Bakanl ya da Planlama Bakanl tarafndan art koulmakta mdr? Faaliyetler veya ktlara dair bilgiler (proje ve programlardan beklenen) Sonular veya sonulara dair bilgiler (daha uzun vadeli nihai amalar) Deerlendirmeler veya dier resmi gzden geirmelere dair bilgiler Devletin ncelikli nihai amalarna dair harcama verileri Sektrel bakanlklarn veya dier kurumlarn, kendi ilerindeki projeler ve programlarn performansna dair raporlama yapma zorunluluu var mdr? Eer varsa, hangi kurumlar ve raporlama artlar nelerdir? Devletin performansna dair bilgi toplama ve kullanma noktasnda savunuculuk yapan st dzey yetkililer mevcut mudur? (rnein; Maliye veya Planlama Bakan, Salk Bakan ya da Devlet Bakannn Danmanlar) Bu tarz performansa dayal bilgi taleplerine diren gsterecek st dzey
7.
yetkililer mevcut mudur? Diren hangi nedenlerle gsterilmektedir? Kendi kurumlarndaki projelerin, programlarn ve politikalarn performansna dair deerlendirme ya da resmi gzden geirme yapan veya yaptran sektrel veya uygulayc bakanlklar var mdr? Eer varsa, hangi bakanlklar ve ne tr gzden geirmeler gerekletirilmektedir? Resmi deerlendirme Kullanc mennuniyeti anketleri Performans denetimleri Performansa dayal bte gzden geirmeleri Dier
8.
Parlamento; Maliye Bakanl veya Planlama Kuruluu ya da sektrel bakanlklarn herhangi biri tarafndan yantlanacak olan; devletin performansna ilikin resmi bilgi talebinde bulunmaktadr m? Bte grmeleri iin Devlet programlarna dair parlamentodaki mzakereler iin Bir mevzuatn hazrlanma sreci iin 9. Parlamentonun aadaki srelerde devletten gelen performans bilgilerini kullandn kantlayan bir alnt yapabilir misiniz? Parlamento oturumlar iin Devletin performansnn gzetimi iin Mevzuat taslaklarnn hazrlanmas iin 10. Parlamentoda Kamu Hesaplar Komisyonu veya Kamu Harcamalar/ Bte Komisyonu var mdr? Eer varsa, bu komisyonlarn grevleri nelerdir? Faaliyetleri dahilinde performans bilgilerini kullanyorlar m? 11. Sivil toplum (medya, STKlar, zel sektr vs.) devletten performansna dair bilgi talebinde bulundu mu? Eer bulunduysa ltfen aklaynz. 12. Sivil toplum tarafndan devletin performansna dair yaynlanm veya yaymlanm herhangi bir bilgi mevcut mudur? Eer mevcutsa ltfen aklaynz.
176
Ek I
13. Sivil toplumun yeleri iin devletin performansna ilikin bilgileri elde etmek ne kadar kolay (veya zor) olmutur? 14. Sivil toplum bnyesindeki STKlar veya dier yeler devletin performans hakkndaki bilgileri kendi kullanmlar iin mi yoksa d denetim amacyla m topluyorlar? Ltfen aklaynz. 15. Bilgi edinme zgrl konulu bir mevzuat u anda mevcut mudur? Eer mevcut deilse bu tarz bir mevzuat hazrlanmas planlanyor mu? 16. Donr kurulular kendi destekledikleri projelerin ve programlarn performanslar hususunda devletten ne gibi bilgiler talep etmekteler? 17. Donr kurulular devletten performansa dayal baka bilgiler de talep etmekteler mi? Eer talep ediliyorsa ltfen aklaynz. 18. Ulusal devletin denetim grevini nasl tanmlarsnz? Devlette bamsz bir denetim organ mevcut mudur ve grevleri nelerdir? Bakanlklarn her biri ayr ayr i denetim grevlerine sahip mi ve sz konusu i denetim neleri kapsamakta? 19. Faaliyetlerin ve programlarn ynetiminde performansa dayal bilginin kullanmna iyi bir rnek tekil edeceini dndnz sektrel bakanlklar mevcut mudur? 20. Ulusal devlet nezdinde hayata geirilen ve devletin performansna dair bilgilerin toplanmas ve ynetilmesini de ieren kamu sektr reformlar (donr desteiyle veya donr destei olmakszn) mevcut mudur? 21. Devletin Yoksulluu Azaltma Stratejileri n Raporunu (I-PRSP) ve Yoksulluu Azaltma Strateji Belgesini (PRSP) (eer balantl ise Kapsaml Kalknma ereve Stratejisini CDF) yoksulluu azaltma nihai amalarn takip etme ve rapor etme amal bir sistemi iermeleri asndan nasl deerlendirirsiniz? 22. Devletin, Yoksulluu Azaltma Stratejisi (ve eer balantili ise Kapsaml Kalknma
erevesi) kapsamnda bir izleme ve deerlendirme sistemi uygulama abalar u anda hangi aamadadr? Blm 2: Devletin Performansnn Deerlendirilmesinde Roller ve Sorumluluklar 23. Devletin blgesel veya yerel kademeleri bte harcamalarna dair karar alma srelerini desteklemek veya kendi program ynetim srelerini iyiletirmek iin performanslar hakknda bilgi topluyorlar m? 24. Maliye Bakanl ve Planlama Kuruluunun mali yl bte tahsisatlar ve sektrel veya uygulayc bakanlklarn performans arasnda belirgin balantlar mevcut mudur? 25. Ulusal devletin planlama srelerinde sivil toplumun resmen tanmlanm rolleri veya sorumluluklar var mdr? 26. Devletin mali yl bte tahsisatlarna dair usullerinde sivil toplumun resmen tanmlanm rolleri veya sorumluluklar var mdr? 27. Ulusal planlama srecinde veya stratejik nihai amalarn belirlenmesi noktasnda kalknma yardm veya donr kurulularnn belirgin bir rol var mdr? Sz konusu taraflar, ayrca, ulusal mali yl bte tahsisat kararlarnda bir rol oynamakta mdr? 28. Maliye Bakanl veya Planlama Kuruluunun mali yl ierisinde sektrel veya uygulayc bakanlklara ynelik gerekletirdii bte izleme almalarn nasl tanmlarsnz hi yok, hafif, orta veya ar derecede? Belirttiiniz seenei destekleyen rnekler verebilir misiniz? 29. Donr taraflarn raporlama artlarnn birbirleriyle elitii veya devlete sz konusu artlar karlama noktasnda yinelemelerin dayatldna dair herhangi bir delil var mdr? 30. Ulusal devletin grevleri ve faaliyetlerine ilikin maliyetler ve ktlar konusunda ne gibi mali harcama verileri toplanmaktadr ve bu kim tarafndan yaplmaktadr? 31. Blgesel veya yerel hkmetlerin grevleri ve faaliyetlerine ilikin maliyetler ve
Ek I
177
ktlar konusunda ne gibi mali harcama verileri toplanmaktadr ve bu kim tarafndan yaplmaktadr? 32. Harcama verileri, devletin dndaki kiiler ve kurulularn ne oranda kullanmna hazrdr? Sivil toplum, medya, STKlar ve dierleri bu verilere ulaabilmekte midir? 33. lkenin sosyo-ekonomik ve yoksulluk verilerinin toplanmas sorumluluu devlette kime aittir? Toplanan bu veriler kimlerle paylalmaktadr? 34. Ulusal istatistik kurumunun rolleri ve sorumluluklar nelerdir? Hangi alanlarda istatistikler toplanmaktadr? lke ierisinde hangi dzeyde toplanmaktadr (kent, blgesel veya ulusal)? statistiki veriler kime sunulmaktadr? Hangi bilgiler kamuoyuna duyurulmakta veya duyurulmamaktadr? statistiksel bilgilerin toplanmasna hangi kurumlar yardmc olmaktadr? Ne tarz zel anket almalar yrtlmektedir? (rnein; Hanehalk gelir ve harcama anketleri, HIV/AIDS vs.) 35. Ulusal Denetim Kurumunun rolleri ve sorumluluklar nelerdir? Merkezi ve sektrel ya da uygulayc bakanlklarn denetlenmesi noktasnda yetkileri nelerdir? Blgesel veya yerel hkmetlerin denetimi yetkisine sahip midir? Denetim bulgular kime rapor edilmektedir? Bulgular kamuoyuna duyurulmaktadr m? Ulusal Denetim Kurumunun, devlette retilen bilginin niteliine ilikin gzetim rol var mdr? 36. Ulusal devlet yaps ierisinde deerlendirme uzmanl tayan ve deerlendirme almalar yrten kurumsal birimler mevcut mudur? 37. Merkezi ve sektrel veya uygulayc bakanlklarn planlama birimlerinde hangi veri sistemleri kullanma hazrdr?
Bte verisi kt verisi Sonu veya etki verisi Performans denetimleri Mali denetimler Proje ve program tamamlama raporlar Donrlerin veri sistemleri Dier Blm 3: Performansa Dayal zleme ve Deerlendirme Sistemi iin Kapasite Gelitirme Gereksinimleri 38. Ulusal dzeyde devlette memurlarnn aadaki alt alann her birine dair becerilerini nasl deerlendirirsiniz? Proje ve program ynetimi Veri analizi Politika analizi Proje ve program nihai amalarnn belirlenmesi Bte ynetimi Performans denetimi 39. Devletin herhangi bir kademesinde (ulusal, blgesel veya yerel) izleme ve deerlendirme alannda halen yrtlen ve son iki ylda gerekletirilmi herhangi bir teknik yardm, kapasite gelitirme veya eitim almas var mdr? Ltfen sz konusu destein kim tarafndan salandn aklaynz. Bu sre aadakilerden herhangi biriyle balantl mdr? Kapsaml Kalknma ereve Stratejisi veya Yoksulluu Azaltma Stratejisi sreci Bte sistemlerinin glendirilmesi Kamu sektr idaresinin glendirilmesi Sorumluluklarn paylalmas ve yerinden ynetim Devlet memuriyeti reformu Merkezi veya uygulayc bakanlklardaki mnferit reform almalar 40. Performansa dayal izleme ve deerlendirme konusunda devlet memurlarna ve dier ilgili taraflara teknik yardm ve eitim sunma kapasitesine sahip bildiiniz herhangi bir enstit, aratrma merkezi, zel kurulu veya niversite lkenizde mevcut mudur?
Ek II
Msrda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Dorultusunda Yaplan almalar

Dnya Bankas Tansal Misyonu 1-9 Haziran 2001 Kahire, Msr indekiler dari zet Arka Plan Uluslararas Deneyim Metodoloji Bulgularn zeti rnek Mevcut Teknik Yardm Faaliyetleri Sonu Odakl zleme ve Deerlendirmeye Doru: neriler Dnya Bankas tarafndan Desteklenecek Ksa Vadeli Faaliyetler Ekler dari zet Arka plan. 2000 ylnn Eyll aynda Dnya Bankas Direktrler Kurulu tarafndan Bankann ve kredi kullandrd lkelerin operasyonlarnda sonu odakl izleme ve deerlendirmenin glendirilmesini amalayan bir program onaylanmtr. Gerek Bankann gerekse kredi kullanan lkelerin, kaynaklarn aklc tahsisatn; proje ve programlarn etkili tasarmn ve uygulanmasn ve de kalknma nihai amalarna ulamak iin yrtlen faaliyetlerin etkilerinin deerlendirilmesini temin etmek iin iyi bilgilere ihtiyalar vardr. Dnya Bankas iin zleme ve Deerlendirme Gelitirme Program ad verilen sz konusu program, Bankann program amal kredilendirme operasyonlarna daha fazla odakland ve kredi kullanan lkeleri sonular noktasnda daha fazla effaflk ve hesap verebilirlie tevik ettii bir dnemde, bilhassa nem tamaktadr. lkelerin ynlendirdikleri Kapsaml Kalknma erevesi Stratejileri ve Yoksulluu Azaltma Strateji Belgeleri, tipik olarak girdileri ve sreleri takip eden geleneksel izleme ve deerlendirme yaklamlar yerine, sonularn
178
(bir baka deyile devletin rettii sonularn) takip edilmesine dayanmaktadr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme, ynetim kademesinin performansa ve arzu edilen kalknma sonularna ulama yolunda kaydedilen ilerlemeye odaklanmasn salamaktadr. Bu nedenle yukarda bahsi geen program, ayn zamanda, Bankann lkeleri uluslararas kalknma amalar yolunda kaydettikleri ilerlemeyi izlemeleri iin cesaretlendirme stratejisini de desteklemektedir. Msr Devleti, Maliye Bakan vastasyla, sz konusu programa katlma arzusunu ifade etmitir. Sayn Bakan; gerek etkinlik gerekse etkililik anlamnda devletin performansnn iyiletirilmesine daha fazla odaklanlmasn salayacak biimde btede reform yapmak istemektedir. Msr Hkmetindeki Bakanlar ve dier yetkililer sonular zerinde yeni bir odaklanmann gerekliliinin ve bu yaklamn dnya genelindeki kamu ynetim sistemlerindeki mevcut reform almalaryla tutarl olduunun farkndadr. Metodoloji. zleme ve Deerlendirme Gelitirme Programna katlan lkeler iin Dnya Bankas tarafndan gerekletirilen ilk eylem ilgili lkedeki sonu odakl izleme ve deerlendirmenin durumunu deerlendirebilmek ve de gerek uygulanmakta olan gerekse planlanan performansa dayal almalarn glendirilmesi iin frsatlar saptayabilmek adna ksa sreli bir tansal alma yrtmektir. Dnya Bankas tarafndan (Operasyonel Politika ve lke Hizmetleri Birimi vastasyla) Msrda 1 -9 Haziran 2009 tarihlerinde bir tansal misyon almas yrtlmtr (Bkz. Ek A). Tansal misyon ekibi birok kilit devlet yetkilisiyle, akademisyenlerle, donr taraflarla ve devlet dndaki ilgili taraflarla bir araya gelmi; sonu odakl izleme ve deerlendirme
Ek II
179
uygulamalarna geiin, Msrda etkili kamu ynetimini nasl glendirebilecei konusunda bir dizi rapor ve belgeyi gzden geirmitir (bkz. Ek B). Ekip, kalknma nihai amalarna ulamak maksadyla sonu odakl izleme ve deerlendirmeye geme abalarna girimi kurumlar ve kurumlara bal birimleri aratrmtr. Halihazrda uygulanmakta olan izleme ve deerlendirme almalarnn haritas kartlm, devletin ierisindeki ve darsndaki aratrma ve veri toplama kapasitesi deerlendirilmitir. zleme ve deerlendirmeyi glendirecek frsatlar saptamak amacyla performansa dayal bteleme ve sz konusu alanlardaki yenilik abalarna dair deliller aranmtr. Msr Maliye Bakannn talebi dorultusunda Msr Devletinde performans ikliminin gelitirilmesini cesaretlendirecek pratik admlarn belirlenmesi ynnde ekipe almalar yrtlmtr. Ekibin yapt deerlendirmeler aadakileri kapsamaktadr: Msrda sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerine olan ihtiyacn arkasndaki itici g nedir (tevikler/talepler)? Programlarn etkili (ve etkin) sunumu iin hesap verebilirlik devlette nereye kadar uzanmaktadr? Kalknma nihai amalarnn takibi iin devlette yazl bir strateji veya kurulu (kanun veya yetki vastasyla) mevcut mudur? Pilot lkede sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin tasarm ve kullanm iin gerekli becerilere dair kapasite nerede bulunmaktadr? Szkonusu kapasitenin (veya kapasite yokluunun) lke balamnda izleme ve deerlendirmenin kullanmna etkileri neler olmutur? lerleme iin nerilen Alanlar
lk olarak; performans ve sonu odakl izleme ve deerlendirmeyi gelitirmek iin bakanlklar aras bir liderlik grubu oluturulmaldr. Kendi kurumlarnda
ve deerlendirmenin kabul edilmesini ve de daha sonu odakl bir bte srecinin hayata geirilmesini hzlandrabilir. Bu tarz bir grup, Maliye Bakannn nderliinde, birok kilit rol stlenebilir. rnein: ilgili almalarn ynlendirilmesi iin kapsaml bir stratejinin gelitirilmesi; ayr ayr bakanlklarda ve dier kurumlarda pilot faaliyetler iin yol gstericilik ve deerlendirme erevesinin salanmas ve de pilot faaliyetin yaygnlatrlmas ve iyi uygulamalarn ve derslerin bakanlklar arasnda paylam iin bir plann oluturulmas. Sz konusu grup, dier lkelerce reform abalarn canlandrmak ve yetkilendirmek iin kullanlan stratejilerin kararnameler ve bte kanunlarnda ve mevzuatta tadilat gibi Msr balamnda izlenmesi veya izlenmemesi gerektii konusunda alma yapmaldr.
kinci olarak; Ulusal Kadn Konseyi giriimi desteklenmelidir. Konseyin 20022006
plannda toplumsal cinsiyete dair giriimlerin uygulanmasn izleme ve deerlendirme iin balatt almalar desteklenmelidir. Konsey, Msr Devlet Bakannn einin himayesinde, Planlama Bakanl ve uygulayc bakanlklarla planlarn gelitirilmesi noktasnda son derece etkili almalar yapmtr. Kanmzca, izleme ve deerlendirme uygulamalarndaki bir sonraki adm birok bakanlktaki deiimi hzlandracak istisnai bir frsat sunmaktadr. Konsey tarafndan almalara devletin ierisinden ve darsndan ok eitli aktrlerin katlm saland iin akademisyenler, zel sektr, STKlar, medya ve ilgili bakanlklar dahil sz konusu giriimin lme konularnda ve sonularn effaf raporlanmas hususunda bir uzlamay salayabileceine inanlmaktadr.
nc olarak; reformu desteklemek iin kapasite gelitirilmelidir. Kararl ve iyi
deiim konusunda kararl bakanlardan oluan bir liderlik ekibi sonu odakl izleme
rgtlenmi bir destek ekibi olmakszn nemli reform giriimlerinde baarl olan lke yoktur. Brokratik formaliteleri asgariye indirmek; yenilik ve renmeyi hzlandrmak; karlan dersleri saptamak ve sz konusu derslerin devletin ileyiine yerletirmek iin gerekli yollar
180
Ek II
belirlemek amacyla oluturulacak ekirdek bir ekip bakanlk grubuna ve pilot uygulamalara destek salayabilir. Ekip, bu srete, farkl bakanlklarda bu alanda kariyer yapm personelden ve Msr akademik ve sivil toplum camiasndaki nemli kaynaklardan istifade edebilir.
Drdnc olarak; istatistiksel politikalar modernletirilmelidir. Msrn istatistiksel
gruplar, kurumlardaki istatistik birimlerinin idarecileriyle dzenli olarak bir araya gelecektir. En st dzeyde ise, CAPMAS iin oluturulan bir danma kurulu veya teklif olunan istatistik komisyonu, Msrdaki istatistiki bilgilerin tm kullanclarnn ihtiyalarna dair gerekli girdileri salamakla sorumlu olacaktr.
Altnc olarak; IMFnin zel Veri Yaynlama Sistemine katlm salanmaldr. Msrn
sisteminin belirgin kapasitesine ramen gerek retilen istatistiklerin kalitesi gerekse sistem kullanclarnn ihtiyalarna verilen dikkat anlamnda sistemin geride kaldn gsteren deliller mevcuttur. Msrn istatistik almalarn dzenleyen kanunu gzden geirmesi ve bu dorultuda Mobilizasyon ve statistik Merkezi Kurumu (CAPMAS)nun askeri seferberlikle ilgili sorumluluklarn kurumun rollerinden ayrarak bamsz bir istatistik kurumu haline getirmesi gerekmektedir. Birok lke resmi istatistiklerin retilmesi ve yaym konularnda ulusal bir istatistik komisyonu veya benzer bir egdm organndan yararlanmaktadr. Veri politikalarnn ve standartlarnn egdm iin Msr da benzer bir strateji hayata geirmelidir. Sz konusu komisyonun yeleri arasnda, hem istatistik retiminden sorumlu kurumlarn temsilcileri hem de niversitelerde ve zel sektrde alan kdemli istatistik uzmanlar yer almaldr.
Beinci olarak; mterilere/hizmet kullanclarna daha fazla odaklanlmaldr.
uluslararas sermaye piyasalarna girmeye hazrland bu dnemde gvenilir istatistiklerin retilmesi daha da nem kazanacaktr. Bu dorultuda atlacak nemli admlardan biri de zel Veri Yaynlama Standartlarna katlm olacaktr (Bkz. IMF yayn standartlar blteni: http://dsbb.imf.org). zel Veri Yaynlama Standartlar ye lkelerin ana ekonomik ve mali istatistiklerin raporlanmas hususunda uluslararas standartlar kabul etmelerini ve politikalarnn ve standartlarnn mevcut kaytlarn tutmalarn gerektirmektedir. Sz konusu Standartlara katlm yolunda yaplacak almalar, Msrn istatistik sisteminin modernletirilmesinde nemli bir itici g salayacaktr.
Son olarak ise Donr taraflarn destei nem tamaktadr. Msrn sonu odakl izleme ve
statistikleri deerli klan retim srecinden ziyade kullanm alanlardr. statistikleri hazrlayan taraflarn nihai amac retilen bilgilerin yaygn kullanmn, devlet kademelerinde ve sivil toplumda, tevik etmek olmaldr. Mterilerinin ihtiyalarn daha iyi anlayabilmek maksadyla istatistik hazrlamakla sorumlu kurumlar, kullanclarn da temsil edilecei danma gruplar oluturabilir. Bu tarz gruplarn bir dier faydas da veri kullanclar arasnda bilgi paylamn cesaretlendirmesi ve bylece ortak sorunlara zm bulunmasn kolaylatrmasdr. Sz konusu danma
deerlendirme srecine eitim ve teknik yardm vastasyla geiinde donr taraflarn stlenecei nemli roller mevcuttur. Bu destek kapsamnda donr taraflar, sonu odakl yaklamlar konusunda hem lkedeki yerleik uzmanlktan niversiteler ve dnce kurulular hem de geni uluslararas deneyimden yararlanabilir. Arka Plan 2000 ylnn Eyll aynda Dnya Bankas Direktrler Kurulu gerek Bankann operasyonlarnda gerekse kredi kullandrd lkelerdeki sonu odakl izleme ve deerlendirme uygulamalarnn glendirilmesini hedefleyen bir program onaylamtr. Hem Bankann hem de kredi kullanan lkelerin, kaynaklarn aklc tahsisatn; proje ve programlarn etkili tasarmn ve uygulanmasn ve de kalknma nihai
Ek II
181
amalarna ulamak iin yrtlen faaliyetlerin etkilerinin deerlendirilmesini temin etmek iin iyi bilgilere ihtiyalar vardr. Dnya Bankas iin zleme ve Deerlendirme Gelitirme Program ad verilen sz konusu program, Bankann program amal kredilendirme operasyonlarna daha fazla odakland ve kredi kullanan lkeleri sonular noktasnda daha fazla effaflk ve hesap verebilirlie tevik ettii bir dnemde, bilhassa nem tamaktadr. lkelerin ynlendirdikleri Kapsaml Kalknma erevesi Stratejileri ve Yoksulluu Azaltma Strateji Belgeleri, tipik olarak girdileri ve sreleri takip eden geleneksel izleme ve deerlendirme yaklamlar yerine, sonularn (bir baka deyile devletin rettii sonularn) takip edilmesine dayanmaktadr. Sonu odakl izleme ve deerlendirme ynetim kademesinin performansa ve arzu edilen kalknma sonularna ulama yolunda kaydedilen ilerlemeye odaklanmasn salamaktadr. Bu nedenle yukarda bahsi geen program, ayn zamanda, Bankann lkeleri uluslararas kalknma amalar yolunda kaydettikleri ilerlemeyi izlemeleri iin cesaretlendirme stratejisini de desteklemektedir. Msr Devleti, Maliye Bakan vastasyla, sz konusu programa katlma arzusunu ifade etmitir. Sayn Bakan; gerek etkinlik gerekse etkililik anlamnda devletin performansnn iyiletirilmesine daha fazla odaklanlmasn salayacak biimde btede reform yapmak istemektedir. Msr Hkmetindeki Bakanlar ve dier yetkililer sonular zerinde yeni bir odaklanmann gerekliliinin ve bu yaklamn dnya genelindeki kamu ynetim sistemlerindeki mevcut reform almalaryla tutarl olduunun farkndadr. Uluslararas Deneyim Son yirmi ylda gelimi lkelerdeki ve daha yakn zamanda gelimekte olan lkelerdeki devlet yaplar sonu arayndadr. Ksa bir sre nce gerekletirilen OECD anketine gre Kamu sektrnn performansnn iyiletirilmesi bireylerin refahnn ve ekonominin rekabet
edebilirliinin temini iin merkezi bir etmen niteliindedir. OECD yesi lkelerin birounda performans ynetimi olgusu kamu sektrndeki reformlarn kilit zellii durumundadr. Daha fazla performans elde etmek iin kullanlan stratejiler lkeden lkeye farkllk gstermektedir, ancak sonu odakl bir kltre baarl geii salayan birok ortak unsurun olduu dikkati ekmektedir. Sz konusu unsurlar arasnda aadakiler de yer almaktadr: Deiimi gerekletirmek iin aka tanmlanm yetkiler; Gl bir liderliin varl, genellikle devletin en st dzeylerindeki gl nc/nclerin kanalyla; Politika ve ynetim kararlarnda gvenilir bilgilerin kullanm; Deiim iin ekonomik basklar ve dier tevikler (genellikle, srece nem veren vatandalardan kaynaklanan bask veya devlet memuriyeti yapsnn getirdii klfetli maalar toplamnn maliyetini azaltma ihtiyac); Bteyle ve dier kaynak tahsisat kararlaryla aka tanmlanm balantlar; Sivil toplumun devletin nemli bir orta olarak srece katlm ve Balang uygulamalar veya pilot programlar olarak faydal olabilecek yenilik hcreleri. Devletteki birok kuruma ve politika yapm faaliyetlerine performans ynetiminin yerletirilmesi iin tek bir doru yolun olmad gze arpmaktadr. Genellikle, yukarda bahsi geen unsurlarn varlna (veya yokluuna) bal olarak devletler aadaki stratejilerin birini ya da bir kan kullanmay denerler: 1) kapsaml veya devletin tamamn ieren yaklam, 2) sektre zel yaklam ya da 3) mteri odakl yaklam. Kapsaml yaklam erevesinde birok lke stratejik planlar hayata geirmi, performans gstergeleri gelitirmi ve belirli bir dneme dair yllk performans planlar hazrlayarak bu planlar akabinde yllk bte belgelerine
182
Ek II
entegre etmilerdir (Avustralya ve A.B.D). Dier uygulamalar arasnda ise program performans gstergelerini denetlenebilir olan yllk mali raporlara ekleme (Finlandiya, sve, A.B.D) veya bakanlar ve devlet kurumlarnn idarecileri arasndaki performans szlemelerini kullanma (Yeni Zelanda, Birleik Krallk) gelmektedir. Arjantin ve Romanya da performansa dayal bteleme stratejilerinin pilot uygulamalarn hayata geirmektedir. Bu noktada devlet programlar iin performans gstergeleri tahsis edilen bte ereveleriyle btelenmi her yln balangcnda bte eklerinde rapor edilen ve yl sonunda denetlenen balantldr. Malezya gibi baz lkeler ise toplam kalite ynetimi yaklamn benimsemi, sre yeniden yaplandrlmasna odaklanarak kat kalite standartlarn yakalamay hedeflemitir. OECD lkelerinin birou performans ynetimi olgusunu hayata geirirken devletin tamamn ieren yaklamn benimserken, A.B.D gibi dier lkeler de performans pilotlaryla sreci balatmtr. lk olarak baz programlarda ve sektrlerde pilot uygulamalar gerekletirerek, almalarn devletin tamamna yerletirilmesinden nce kamu sektr genelinde renme ve deneme sreleri iin uygun bir ortam oluturulmas beklentisiyle hareket edilmitir. Bir dier grup lke ise belirgin reform abalarnn halihazrda balatld sektrlere odaklanmann (rnein; Banglade, Gana ve Krgz Cumhuriyeti salk sektrleri) yeniliki abalarn ilerletilmesinde, devlet bakan veya babakan tarafndan daha kapsaml bir strateji uygulama taahhtlerinin yaplp yaplmadna baklmakszn, daha etkili olaca dncesiyle hareket etmitir. Yine de devletin sunduu hizmetlerden faydalananlara ya da kullanclara veya bir mteri grubuna kadnlar/kz ocuklar veya ocuklar gibi - odaklanmann faydal olaca dncesine dayal rnekler de mevcuttur. Sz konusu strateji belirli bir grup vatandan desteklenmesi amacyla oluturulan kamu programlarn iyiletirmeye
odaklanan ve uygulayc bakanlklarda kilit performans gstergelerinin gelitirilmesine dayanan bir sreci iermektedir. Bu strateji, devletin tamamnda performans ynetiminin benimsenmesini beklemek yerine, bir program alanndaki ulusal gndemin ilerletilmesine de, yardmc olabilir. Performans ynetimine geite devletler tarafndan uygulanan dier stratejiler aada verilmitir: Bamsz otoritelerin seimi ve kaynak kullanm ile liderlerini sonular temelinde sorumlu tutma konularnda sz konusu taraflara daha fazla esneklik salanmas. rnekler: Next Steps Agencies (Ynetsel ve Btesel olarak Bamsz ve Esnek Yapda Devlet Birimleri - * ngiltere - Fransa rnei), Performansa Dayal Kurulular. Srece nderlik edebilecek birok kurulutaki pilot faaliyetlerin tevik edilmesi ve tannmas yoluyla dier kurumlarda da yaygnlatrabilecek uygulamalarn desteklenmesi. rnekler: Reinvention Laboratories (Devletteki dnme nderlik etme amacyla kurulmu A.B.Ddeki gnll federal devlet kurumlar) Toplam kalite ynetiminin hayata geirilmesi: sanayi sektr tarafndan gelitirilen ve imalat srelerini iyiletirmeyi hedefleyen bu model baz lkelerde kamu sektrnde reform alannda genellikle reform sreci baladktan sonra uygulanmtr. Kalite ynetimi anlaynn mteri gereksinimlerine odaklanmas tm safhalardaki reform abalaryla bantldr. rnek: Malezya. Hi bir strateji bir lke veya ortamdan dierine dorudan aktarlamaz. stelik uygulamalara bakldnda, belirli bir lkede belirli bir zaman diliminde kullanlan stratejinin yukarda sralanan yaklamlarn bir bileimi olabilecei de gzlemlenmitir. Ayrca; reform abalar ok yll srelerdir ve stratejilerin zaman ierisinde evrilmesi kanlmazdr.
Ek II
183
Metodoloji zleme ve Deerlendirme Gelitirme Programna katlan lkeler iin Dnya Bankas tarafndan gerekletirilen ilk eylem ilgili lkedeki sonu odakl izleme ve deerlendirmenin durumunu deerlendirebilmek ve de gerek uygulanmakta olan gerekse planlanan performansa dayal almalarn glendirilmesi iin frsatlar saptayabilmek adna ksa sreli bir tansal alma yrtmektir. Dnya Bankas tarafndan (Operasyonel Politika ve lke Hizmetleri Birimi vastasyla) Msrda 1-9 Haziran 2009 tarihlerinde bir tansal misyon almas yrtlmtr (Bkz. Ek A). Tansal misyon ekibi birok kilit devlet yetkilisiyle, akademisyenlerle, donr taraflarla ve devlet dndaki ilgili taraflarla bir araya gelmi; sonu odakl izleme ve deerlendirme uygulamalarna geiin Msrda etkili kamu ynetimini nasl glendirebilecei konusunda bir dizi rapor ve belgeyi gzden geirmitir (bkz. Ek B). Ekip, kalknma nihai amalarna ulamak maksadyla sonu odakl izleme ve deerlendirmeye geme abalarna girimi kurumlar ve kurumlara bal birimleri aratrmtr. Halihazrda uygulanmakta olan izleme ve deerlendirme almalarnn haritas kartlm, devletin ierisindeki ve darsndaki aratrma ve veri toplama kapasitesi deerlendirilmitir. zleme ve deerlendirmeyi glendirecek frsatlar saptamak amacyla performansa dayal bteleme ve sz konusu alanlardaki yenilik abalarna dair deliller aranmtr. Msr Maliye Bakannn talebi dorultusunda Msr Devletinde performans ortamnn gelitirilmesini cesaretlendirecek pratik admlarn belirlenmesi ynnde ekipe almalar yrtlmtr. Ekibin yapt deerlendirmeler aadakileri kapsamaktadr: Msrda sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerine olan ihtiyacn arkasndaki itici g nedir (tevikler/talepler)?
Programlarn etkili (ve etkin) sunumu iin hesap verebilirlik devlette nereye kadar uzanmaktadr? Kalknma nihai amalarnn takibi iin devlette yazl bir strateji veya kurulu (kanun veya yetki vastasyla) mevcut mudur? Pilot lkede sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin tasarm ve kullanm iin gerekli becerilere dair kapasite nerede bulunmaktadr? Sz konusu kapasitenin (veya kapasite yokluunun) lke balamnda izleme ve deerlendirmenin kullanmna etkileri neler olmutur? Bulgularn zeti Banka ekibi performans ortamna doru ilerleme konusuna nemli oranda ilgi olduunu saptamtr. Bu durum mlakatlarmzda farkl biimlerde tanmlanmtr, ancak grme yaplan tm kiilerde gzlemlenen ortak nokta kaynak tahsisat; ilerlemenin deerlendirilmesi ve kalknma nihai amalarna en etkili ve etkin biimde ulalmas iin nitelikli ve doru bilgiyi kullanma istei olmutur. Aada tansal deerlendirme almasnn ana bulgular zetlenmitir. Her blmde ekip tarafndan gerek nemli olduu dnlen frsatlar gerekse Msrda sonulara ulama noktasnda devletteki deiim srecinde karlalabilecek engellere dair bilgiler sunulmutur. Liderlik Devletin odak noktasn sonular dorultusunda deitirmeyi baarm giriimlerde yksek oranda srdrlebilir liderlik olgusu n plana kmtr. Baarl reformlar genellikle yrtme organ Hkmet (Birleik Krallk); Hazine (Yeni Zelanda), Devlet Bakan Yardmcs (A.B.D) veya Babakan (Andhra Pradesh, Hindistan) nderliinde gerekletirilmitir. Msrda ise ekibin dikkatini eken husus birok st dzey devlet yetkilisinin, Babakan ve Bakanlar Kurulu dahil, performans ortamna geie dair beyan ettikleri isteklilik olmutur. Bizzat Devlet Bakan tarafndan ekonomik
184
Ek II
karar alma srelerini desteklemek iin daha iyi bilgilere olan ihtiya vurgulanmtr. Devlet Bakannn ei Ulusal Kadn Konseyine bakanlk etmektedir ve Konsey tarafndan Msrda kadnn statsn ve yaam koullarn iyiletirmek iin farkl bakanlklar nezdinde izleme ve deerlendirme sistemi gelitirilmektedir. Maliye Bakan kilit bir liderlik roln stlenmi durumdadr. Msr btesinde reform yaparak performans daha iyi desteklemeyi arzulamaktadr. Tansal misyon ekibiyle yapt grmeler srasnda kamu harcamalarnn ynetiminin iyiletirilmesi hususuna verdii nemin altn izmi, Msrl vergi mkelleflerine devletin paralarn etkin ve etkili harcadn syleyebilmek istiyorum ifadesini kullanmtr. Bu tarz bir abann baarl olabilmesi iin kaynak harcamalarndan ve belirli programlarn gzetiminden sorumlu olan uygulayc bakanlklarn da srece tam olarak dahil edilmeleri gerekmektedir. Banka ekibi sonular asndan izleme ve deerlendirme yapma konusunda birok uygulayc bakanln istekli olduunu gzlemlemitir. Mevcut grevine atanmadan nce Uluslararas Atom Enerjisi Kurumundaki reform srecine nderlik eden Elektrik leri Bakan, kritik altyap ve temel kamu hizmetlerinde ynetimin iyiletirilmesini arzulayan bir grup bakann liderlik roln stlenmelerini nermitir. Msrdaki devlet memurluu yapsna dair ksa bir sre nce gerekletirilen gzden geirmede baz lkelerde sz konusu grevlerdeki bakanlarn liderliinin ne kadar nemli olduunun alt izilmitir. Burada en nemli nokta kurumlarn bandaki ahslarn bakan veya kurumdaki en st dzey brokrat srece ilgi duymas ve kararl olmasdr... Msrdaki bakanlar kendi kurumlarndaki rgtsel yapda ve personel ynetimi konularnda deiimi balatma asndan nemli zgrle ve etkiye sahiptir. Uygulamal deneyime dayal ynetim kavram Msrdaki gl idareciler tarafndan gerekten uygulanmaktadr
Son olarak, birok lkede, devletin yasama organ da nemli bir liderlik rol stlenmitir. Bu balamda verilebilecek rnekler arasnda reform erevesinin yasalatrlmas (Yeni Zelanda); kilit mevzuatn kartlmas (A.B.Ddeki Hkmet Performans ve Sonular Yasas gibi); esnek uygulamalara imkan tannmas ve tevikler; aratrma almalarnn yrtlmesi ve devletin performansna dair denetim faaliyetleri ve oturumlarn gerekletirilmesi gsterilebilir. Konunun bu boyutu u an iin Banka ekibinin inceleme kapsamnn dndadr. Gelecek dnem almalarnda Msr parlamentosunun, Halk Meclisinin, Shura Konseyinin ve bu organlara rapor sunan Merkezi Denetim Kurumunun da rollerinin de ele alnmasnn faydal olabilecei dnlmektedir. Tevikler veya Balca tici Faktrler Sonu odakl sistemlere gei yapan birok lkede genellikle reformun arkasnda belirgin bir itici g olmutur. Baz lkeler iin Avrupa Birlii yelii deiim iin gereken tevikleri salamtr. Borlarn hafifletilmesi araynda olan lkeler ise Yoksulluu Azaltma Strateji Belgesini hazrlama art neticesinde bu alanda almaya balamtr. Sz konusu belgede gstergeler ve performans lmleri iin iyi yaplandrlm performansa dayal izleme ve deerlendirme erevesi bulunmaktadr. Baz gelimi ve gelimekte olan lkelerde ise nemli orandaki aklar devlet harcamalarnda kesintiye gidilmesini gerektirmi ve devletin verimlilii ile kaynaklarn etkili tahsisat konularna daha fazla odaklanlmaya balanmtr. Dier lkelerde ise devletin maliyeti ve performansna dair kamuoyu memnuniyetsizlii politik bir mevzuya dnm ve neticede deiimin itici gc olan politik taahhtler verilmitir. Ekip almalar esnasnda Msrda deiim iin ok etkili bir itici gce rastlamamtr. 1990larn ikinci yarsnda lkede ok salkl bir byme yaanmtr. 1998 ylnda ise bte a gayrisafi yurtii haslann yzde 3ne kadar ulamtr, ancak ekonomik performans anlamnda baka niteliksel zayflklar sz konusudur ve
Ek II
185
ekonomik faktrler deiim iin gl bir ihtiyac dourmakda yetersiz kalmaktadr. Tek bir itici gcn varlndan ziyade, grme yaplan kiilerin ileri srdkleri zere, kamu sektrnde performansa daha fazla deer verilmesi konusunda farkl aktrleri harekete geiren deiik nedenler sz konusudur: Msr Avrupa Ortaklk Anlamas. Babakan tarafndan, ksa bir sre nce, Devletin modernletirilmesi planlarnn Msr Avrupa Ortaklk Anlamasnn imzalanmasyla balantl olarak tamamlanmasnn nemini vurgulanmtr. Sz konusu anlama nedeniyle Msr sanayi sektrn yabanc rnlerle rekabet edebilecek hale getirmek iin endstriyel modernletirme program da acilen hazrlanmtr. ktisadi teekklleri zelletiren bakanlk kararnamesi. Demiryollar daresi, Kahire Su daresi ve Elektrik daresi gibi iktisadi teekkller ylda 3 milyar LE devlet yardm almaktadr ve sz konusu idarelere birikmi yatrmn tutar 280 milyar LEden fazladr. Sz konusu teekkllerin performansnn iyiletirilmesi ve bir zelletirme stratejisinin uygulanmas hedeflenmektedir. Donr kurulularn ilgisi. Birok donr kurulu kamu sektrnn performansnn gelitirilmesini beklediklerini aklam, bu dorultuda ilgili alanlarda eitim ve teknolojik ve teknik destek almalar balatmtr (aaya bkz.). Dnya Bankas daha sonu odakl bir bte srecinin oluturulmasn, nceliklerinden biri olarak belirlemitir. Onaylanm ve Aka Tanmlanm Yetkiler Sonu odakl bir yaklama gei iin nemli programlar hayata geiren lkeler bu sreleri sadece deiim ihtiyacn bir nedene dayandrarak deil, ayn zamanda onaylanm resmi bir yetkiyle de balatmtr. Sz konusu yetkilendirme farkl biimlerde ortaya kmtr: mevzuat, bakanlk veya babakanlk kararnameleri veya bakanlk emri gibi. Baz rneklerde ise lkelerde gerekli yetkilerin var olduu ancak tam olarak uygulanmadklar belirlenmitir.
Msrda belirli yetkilere ve grevlere sahip birtakm kurulular ve gruplar mevcuttur. rnein; 90 sayl Bakanlk Kararnamesi ile ubat 2000 tarihinde Ulusal Kadn Konseyi kurulmu; politika danmanl ve dier sorumluluklarnn yan sra kadn konularnda uygulanan kamu politikalarnn takibi ve deerlendirilmesi ile grevlendirilmitir. Devlet Bakannn ei tarafndan bakanl yrtlen sz konusu Konsey, devletten, akademik camiadan, medyadan ve dier kurululardan toplam 30 yeden olumaktadr. Konsey, u anda, Msrn bir sonraki be yllk kalknma plannda kadnlar en ok etkileyen konularn da yer almasn temin etmek maksadyla bu belgeyi hazrlayan Planlama Bakanl ve dier uygulayc bakanlklarla almalarn srdrmektedir. Konsey, ayn zamanda, Bakanlk Kararnamesinde belirlenen grevlerini yerine getirmek maksadyla, yukarda bahsi geen plann uygulanmasn izleyip deerlendirebilecei bir sistem kurma amacndadr. Msr Kabinesinin Bilgi ve Karar Destek Merkezi, Msrdaki tm valiliklerde karar alma srelerini desteklemek iin bilgi merkezleri kurma ve iletmekle grevlidir. Bir dier rnek ise, uzun zamandr performans ve mali denetim yrtme konusunda yasal yetki ve greve sahip olan Merkezi Denetim Birimidir (CAO). Ancak konuyla ilgili yaptmz grmelerde CAOnun neredeyse sadece mali konulara odakland ifade edilmitir. zetle ifade etmek gerekirse, ekip tarafndan Msrda sonu odakl izleme ve deerlendirmeye geii ynlendirecek kapsaml bir grev yaps saptanamamtr. Ayrca; geni tabanl bir deiime imkan verecek ereve ve yetki salayan mevcut yasal altyap veya kararnamelerin de olmad gzlemlenmitir. yi Tanmlanm Bir Strateji Sonu odakl uygulamalara baarl geiin temel ltlerinden biri de iyi tanmlanm/anlatlm ve uygulanabilir bir stratejinin gelitirilmesidir. Sz konusu strateji st dzey devlet yetkililerinin
186
Ek II
liderliinde ynlendirilmeli, bilgilendirilmi karar alm iin aka tanmlanm yetkileri ve devletin istedii sonularn elde edilmesine odaklanan bir yaklam barndrmaldr. Stratejinin desteklenmesi iin ak nihai amalar, takip edilecek yolu ve zaman erevesini ieren bir uygulama plan hazrlanmaldr. Performans ynelimli bir yapya geiin ok yll ve byk bir alma gerektirdiinin farknda olan Msr Maliye Bakan farkl zellikler ieren bir yaklam tanmlamaya balamtr. Bakann dncesi darda uygulanm olan reform rneklerinden yararlanmaktr ve bu dorultuda ksa bir sre nce bir grup devlet yetkilisinin Malezyaya giderek oradaki almalar yerinde incelemesini desteklemitir. Bakan tarafndan performansa dayal bteleme iin pilot testler olarak kullanlabilecek ve halihazrda uygulanmakta olan baz faaliyetler belirlenmitir. Bakan, yrtt abalarn izleme ve deerlendirilmesinde nitelikli verilerin kullanlmasnn neminin farkndadr. Etkili bir stratejinin gelitirilmesinde yukarda anlatlan almalar mkemmel bir balang noktas tekil etmektedir. Bir sonraki kritik unsur ise hem etkili hem cesur ve bir o kadar da pratik ve uygulanabilir olan daha kapsaml bir stratejinin gelitirilmesidir. Bu tarz bir strateji kamu harcamalarnda sonu odakl bir sisteme gei iin devam etmekte olan almalara bir ereve salamal ve ek giriimleri tevik eder ve ynlendirir nitelikte olmaldr. En iyi stratejinin ne olduu sorusuna verilecek tek bir yant yoktur. Byle bir cevab aramaktansa liderlik ekibinin Msrdaki mevcut kstlar ve frsatlar yanstan ve deiim srecini balatan bir strateji gelitirmesi gerekmektedir. Msr, stratejisini gelitirirken, mevcut deneyim ve uzmanlk birikiminin zerine uluslararas deneyimlerden karlan dersleri ekleme yoluna gidebilir. Her eyden nce; baarl bir stratejinin aka tanmlanm amalar olmaldr. Strateji erevesinde ilgili taraflarla iletiim kolayca kurulabilmelidir. Devlette alan kiilerin de
deiim srecine istekli katlmlar ve yardmlar salanmaldr nk vatandalarla beraber alan ve etkileim halinde olan milyonlarca devlet memurunu gz ard eden bir yaklamn Msr devletinin verimliliini ve etkililiini artrmas mmkn olmayacaktr. Baarl bir stratejinin vatandalarn devletle etkileimdeki gerek ihtiyalarna karlk verebilir nitelikte olmas gerekir. Stratejinin yolunda gidebilmesi iin ska izlenmesi ve gerekli ayarlamalarn yaplmas da nem tamaktadr. Baarl bir strateji deiimin liderlerini desteklemeli; onlara yeterli eitim ve koluu salamal ve de risk almalarna ve kaydedilen baary sahiplenmelerine imkan vermelidir. Son olarak; baarl bir strateji, hi kukusuz, eylemlere dntrlebilir ve devletin performansnda gerek deiimler yaratr nitelikte olmal ve de kaynaklarn daha verimli ve etkili kullanlmasn salamaldr. Yenilik Hcreleri Ekip tarafndan Msrda performans lmnde birtakm yenilik hcrelerinin var olduu saptanmtr ve bu da Msr balamnda sonu odakl bir yaklama geiin mmkn olduunu gstermektedir. Yenilik hcresi olarak tanmlanan bu yaplarn varl, ayn zamanda, daha geni kapsaml almalar iin de iyi bir balang noktas tekil etmektedir. Birok bakanlkta konuyla ilgili olarak pilot uygulamalar balatlm, sonulara daha fazla odaklanma konusunda alacak mkemmeliyet merkezleri (COE) oluturulmutur. Ekibe; Elektrik ve Enerji Bakanl ile Petrol leri daresi ve Yaynclk daresinde balatlan giriimler aktarlmtr. Ekip, ayrca, Salk ve Nfus leri Bakanl ile youn grmeler gerekletirmi ve salk politikalarnn daha etkili belirlenmesinde gerek zamanl salk istatistiklerinin toplanmas stratejisi hakknda bilgi almtr. Maliye Bakanl da ynetim srelerinde yeni yaklamlar getiren birtakm pilot faaliyetler belirlemitir. rnein; Ulusal Eitim Aratrma ve Gelitirme Merkezi blgeler aras eitsel
Ek II
187
farkllklar azaltmay ve eitimin kalitesini ykseltmeyi amalayan bir program erevesinde birtakm yenilikler hayata geirmitir. Avrupa Birlii, Dnya Bankas ve Msr Devleti tarafndan desteklenen Merkez, on be valilikle ibirlii yapmak suretiyle en ok ihtiya sahibi olan alanlarn haritasn kartmaktadr. Ayrca yerel topluluklara ncelikleri konusunda danmanlk salamaktadr. Maliye Bakanl, ayn zamanda, toplam kalite ynetimi programn hayata geirmeyi planlad Bor daresi Birimi ve Sat Vergileri Biriminde sonu odakl bir yaklamn benimsenmesi ynnde almalar yapmaktadr. Ekibin gzlemledii en yeniliki yaklamlardan biri Sosyal Kalknma Fonu tarafndan kullanlan deerlendirme sistemi olmutur. Sz konusu fon, kalknma projeleri iin yaklak on yedi donr kurulutan gelen kaynaklarn idaresinden sorumlu bir devlet kurumudur. Kaynak tahsisat srelerine yol gstermesi iin gelitirdikleri Toplum htiya Analizi uygulamas salk stats, eitim, altyap ve konut koullar ve dier temel ihtiya alanlarnda bir dizi bileik gsterge iermektedir. Her endeks hizmet dzeyleri ve insanlarn refah zerindeki etkilere dair bilgileri birletirmektedir. le dzeyinde ayrlm olan sonu endeksleri ise nfus bykl bilgileriyle birletirilerek ve donr taraflarn artlar dikkate alnarak Sosyal Fon kaynaklarnn tahsisatnda kullanlacaktr. Sz konusu tahsisat sistemi, sahaya aktarm ncesinde, u an duyarllk testlerine tabi tutulmaktadr. Kabinenin Bilgi ve Karar Destek Merkezi Msr Kabinesine, valilere ve ile yetkililerine ulusal bilgi merkezleri a vastasyla karar alma sreleriyle ilgili teknik destek salamaktadr. Merkezde btnleik ulusal veri tabanlar bulunmaktadr ve sz konusu veriler artk CD-ROMlar zerinden yerel idarecilerin ve Internet zerinden kamuoyunun kullanmna sunulmaktadr. Merkez tarafndan, ayrca, aylk ekonomik bltenler ve lke geneli ve her bir valilik iin yllk istatistik raporlar
retilmektedir. Yerel idare kurulularna ise yllk istatistik raporlarnn hazrlanmasnda ve yerel web sayfalarnn gelitirilmesi ve idamesi konularnda destek salanmaktadr. Msrn ilk e-devlet projelerinden biri olan ve vatandalarn resmi ilemlerini evrimii ve bilkklerden yapmalarna imkan veren alma da Merkez tarafndan balatlmtr. Bu arada; sonu odakl ynetime gei iin sarf edilen sz konusu abalarn paralanm ve birbirleriyle balantsz (bu konu aada daha ayrntl olarak ele alnmtr) olduklar saptanmtr. Kurumsal snrlarn tesinde bilgi veya ders paylamna imkan verecek tevikler ve frsatlar son derece snrldr. Bilgiye Dayal Karar Alma Ekibin Ulusal Eitim Aratrma ve Gelitirme Merkezine gerekletirdii ziyaret esnasnda kilit neme sahip bir karar alcnn politika yapmnda bilgiyi nasl kullandna dair ak bir rnek gzlemlenmitir. Ekiple yapt toplantda, Eitim Bakan Merkezin direktrn aram, renci snavlarnn sklna dair uluslararas uygulamalarn gzden geirildii almann sonularn talep etmitir. Sz konusu alma, Bakann direktifiyle, Msrdaki yllk snavda deiiklie gitme planlarna girdi salamas maksadyla balatlmt. st dzey bir politika yapcnn kararlarn desteklemek iin nitelikli bilgi arayna gerek zamanl bir rnek olan bu durum, ada sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin ayrc zelliidir. Yaplan mlakatlarda Msr devletinde karar alma srelerinin kalitesini iyiletirmek iin gerekletirilen dier yeniliki aratrma uygulamalar ve istatistiki gstergeler hakknda da bilgi alnmtr. Msr devlet kurumlarnn programlarn izlemek iin kullandklar veri kmelerine Uluslararas Kalknma Amalarnn ve lme amal gelitirilen gstergelerinin ou yerletirilmi durumdadr (bkz. Ek C). rnein; Salk Bakanl genel programnn baarsn izlemede bir dizi performans gstergesinin takibini rutin olarak gerekletirmektedir. Ancak,
188
Ek II
yine grmelerimiz neticesinde, karar almada girdi olarak bu tarz aratrmalarn ve istatistiki bilgilerin kullanm rneklerinin halen bir kural deil de istisna olduu belirlenmitir. Msrdaki aratrma ortamna dair vurgulanan zellikle karamsar deerlendirmelerden biri aadaki hususa dikkati ekmitir: Aratrma konular lkenin yz yze olduu sorunlarla ne kadar bantl ve yaplan analizler ve ulalan neticeler ne kadar anlaml olursa olsun aratrma ktlar genellikle politika yapclar tarafndan dikkate alnmamaktadr. Msrda politika tasarm ve uygulamasnda ciddi aratrmalarn ne desteine ne de yol gstericiliine bavurulmamaktadr. Aratrma Kapasitesi. Msrn nemli oranda aratrma ve istatistiki kapasitesi mevcuttur. Ayrca; sonulara daha fazla odaklanma araynda olan karar alclarn kaynak olarak kullanabilecei iyi eitimli aratrmaclar hem kamu hem de zel sektr kurulularnda grev yapmaktadr. Msr Ekonomik Aratrmalar Forumu; zel merkezlerden biri, Dnya Bankasnn destekledii Kresel Kalknma A iin blgesel bir merkez niteliindedir. Szkonusu Merkez, Uluslararas Mkemmeliyet Merkezi olmaya adaydr. Bu ve benzeri merkezler zleme ve Deerlendirme Kapasitesi Gelitirmek iin Deerlendirme Ortakl Programnn Dileri Bakanl Politika ve Operasyonlar Deerlendirme Dairesi (Hollanda Hkmeti) ve Dnya Bankas Operasyonlar Deerlendirme Birimi arasnda uygulanmaktadr birer paras olacaklardr. Kahiredeki Amerikan niversitesinin Sosyal Aratrmalar Merkezi deerlendiriciler iin bir eitim program gelitirmitir ve program direktrln Ulusal Kadn Konseyindeki izleme ve deerlendirme almalarna nderlik eden uzman stlenmitir. Ayrca; Kahire niversitesindeki Kamu daresi Aratrma ve stiare Merkezi de kamu idaresi alannda bir aratrma ve eitim program uygulamaktadr. Bu program kapsamnda Msr Elektrik daresinin st dzey ynetimi iin liderlik programlar; Msr Halk Meclisi ve Shure Konseyi iin karar
destek eitimi ve de kamu btesi alannda haber yapan gazetecilere ynelik bir program bulunmaktadr. statistiksel Sistem. Msrn istatistik sistemi uzun bir gemie sahiptir ve de byk ve ok ynl bir sistem olarak gelimitir.. Sz konusu sistem byk lekli karmak almalar yrtebilmektedir. Gerek devlet ierisinde gerekse darsnda yksek nitelikli istatistiki bilgilerin deeri bilinmektedir. Biliim teknolojisinin Msr genelinde yaygnlamas istatistik sisteminin kapasitesini artrm; planlama, izleme ve deerlendirme ve de karar destek alanlarnda istatistiklerin kullanm iin yeniliki abalara giriilmesine neden olmutur. Performansa dayal ynetim tekniklerini uygulama ynnde ilerleyen Msrda istatistik sistemi, lkenin gl taraflarndan birini oluturmaktadr. te yandan; Msrn bu alanda hzl ilerlemesi ve resmi istatistiklerin kalitesine olan gvenin artrlabilmesi iin sistemdeki var olan zayflklarn da zmlenmesi gerekmektedir. Resmi statistik Kaynaklar. Msrda resmi istatistiklerin temel kaynaklar arasnda Mobilizasyon ve statistik Merkezi Kurumu (CAPMAS), Planlama Bakanl, uygulayc bakanlklar (Ekonomi, Maliye, Salk ve Eitim dahil) ve Merkez Bankas bulunmaktadr. Ayrca; akademik aratrma merkezleri ve sivil toplum kurulular tarafndan, genellikle devlet kurumlaryla ibirlii ierisinde, birok alma yrtlm ve zel veri tabanlar oluturulmutur. CAPMAS istatistik sisteminde iki temel role sahiptir: istatistiklerin toplanmas ve yaym ve de Msrda yrtlen tm istatistiki aratrmalar iin yetkilendirici kurulu grevi. kinci kapasitesiyle alakal olarak, CAPMAS, nerilen tm anket enstrmanlarn gzden geirmektedir. Bu dorultuda enstrmandaki kalemlerde deiiklik veya iptal talebinde bulunabilmekte ve de onaylanm enstrmanlarla toplanan tm verilerin bir kopyasn almaktadr. te yandan; CAPMASn mobilizasyon konusunda stlendii kurumsal rol hangi
Ek II
189
istatistiklerin yaynlanabilecei konusunda son derece kstlayc bir grn yerlemesine neden olmutur. Resmi istatistiklerin ou askeri deere sahip olarak nitelendirilmektedir. Ayn ekilde, kurum zel aratrmaclarca yneltilen sorulara kar da ok hassas davranmaktadr. Ancak son be yl ierisinde CAPMASn veri yaymlama konusunda daha liberal standartlar benimsedii ve anketlere rutin biimde onay verdii tarafmza ifade edilmitir.
statistiksel Faaliyetlerin Genilemesi.
Msrdaki istatistik sisteminin yksek oranda merkeziyeti bir yap tamasna ramen birok kurumun kendi veri tabanlarn gelitirdikleri ve de bu almalarda geleneksel olarak toplanan idari istatistiklerin ok tesine geildii misyon toplantlarnda belirtilmitir. rnein; salk olgusunu gerek fiziksel gerekse sosyal refah ieren kapsaml bir konsept olarak nitelendiren Salk ve Nfus leri Bakanl hanehalk dzeyinde salk ve sosyal istatistiklerin toplanabilmesi iin bir program gelitirmektedir. Bu program, tamamlandnda 4500 akn temel salk birimlerinden gelen salk kaytlarn birletirecek olan Bakanlk ynetim bilgi sistemini tamamlayc nitelikte olacaktr. Dier kurumlar da CAPMAS veya dier kaynaklardan kullanma hazr olmayan yeni istatistiksel lmlerin gelitirilmesi iin almalarn srdrmektedir. Ekonomi Bakanl, rnein, retim endeksleri ve ekonomi iin bir dizi ana gstergeler zerinde almaya balamtr. statistik faaliyetlerinin geleneksel veri toplama ve raporlama sistemlerinin tesine geerek genilemesi standartlarn tutturulmas ve farkl veri kmeleri arasnda kyaslamalarn mmkn klnmas anlamnda yeni zorluklar da dourmaktadr. statistiklerin Kalitesi. Grmelerimiz sresince Msrdaki istatistiklerin gvenilirlii hususundaki kayglar birok defa gndeme getirilmitir. Bu kayglarn bazlar iyi belgelenmi yetersizliklere dayanmaktadr: Maliye Bakanlnn mali istatistikleri
tamamlanmamtr (saysz bte d kalemden tr) ve sonlandrlmas zaman almaktadr; ulusal hesap istatistikleri (CAPMASdan gelen girdilerle artk Planlama Bakanl tarafndan retilmektedir) mevcut standartlara gre derlenmemektedir, eksiktir ve de geliigzel biimde revize edilmitir. Her iki durumda da donrler tarafndan desteklenen teknik yardm projeleri uygulanmaktadr ve nemli iyilemelerin ortaya kmas beklenmektedir. Dier rneklerle ilgili dile getirilen pheler ise yoksulluk, okuryazarlk ve isizlik tanmlarnn uygun yaplmas ve hesaplanma yntemleriyle alakaldr. statistiklerin kalitesine dair inan yokluu kamudaki diyalogu olumsuz etkilemektedir; nemli kalknma meselelerinin nasl ele alnacana dair tartmalar yerini istatistiklerin tutarllna dair elikili iddialara brakmaktadr. CAPMASn Rol. CAPMASn tad role dair de kayglar dile getirilmitir. Akademik camiadan aratrmaclar ve devletin darsndaki dier uzmanlar kurumun anket aratrmalarnda onay mercii olmasnn bamsz almalar zerinde yok edici etki yarattn dnmektedir. CAPMASn mevcut kapasitesi, zellikle anketlerin yrtlmesi konusunda, herkese tannmaktadr ancak Msrda istatistik alannda ilerlemelere liderlik edecek yeniliki bir kurum veya kaynak olarak nitelendirilmemektedir. statistik yaymlama kurallarndaki serbestlemeye ramen CAPMAS temel grevini bilgi yaratmadan ziyade dzenleme olarak grmektedir. Msrn balca ulusal istatistik kurumu olmasna ramen CAPMAS, uluslararas istatistik forumlarna; Birlemi Milletler statistik Komisyonu gibi; katlmamaktadr ve IMFnin Genel Veri Yaymlama Sistemine katlm veya zel Veri Yaymlama Standardn benimseme noktasnda herhangi bir adm atmamtr. Kurumsal Performansn llmesi. Ekibin herhangi bir bulguya ulaamad konu mteri memnuniyetini lmek iin verilerin sistematik toplanmas ve kullanmna dair
190
Ek II
almalar olmutur. Bu lmler her ne kadar kalknma sonular nitelii tamasa da kurumsal performansn nemli ltleri olarak dnlmektedir. Deneyimler gstermektedir ki beklenen temel toplumsal ve mali neticelerin yan sra bu unsurlar da ieren dengeli sonu kartlar byk nem tamaktadr. Kaynak Tahsisat Kararlaryla Balantlar nceliklere dair tercihler ve devlet politikalarnn uygulanmas anlamnda bte her lke iin ana enstrmandr. Ksa bir sre nce, OECDnin de dikkati ektii zere 1980de az sayda gelimi lkede balayan almalar neticesinde bteleme yntemleri ve felsefeleri alannda sessiz bir devrim gereklemitir. Devrimin etkileri tm dnyada hissedilmektedir. Birok lke makroekonomik istikrar iyiletirmek, harcamalarn daha iyi nceliklendirilmesini salamak ve politikalar daha etkili uygulamak amacyla bte alannda reformlar balatmtr. Msrn bte sreci henz harcamalarn nceliklendirilmesi veya politikalarn etkili uygulanmasnn temini hususlarna eilmemektedir. Mali durum ve dier girdilere odaklanan btenin ne sre zellikleri ne de biimi fonlarn istenilen sonularla ilikilendirilmesini kolaylatrmamaktadr. Ayrca; Halk Meclisi tarafndan kullanlan bte onay sreleri, Maliye Bakanlnn yrtt kontroller ve Merkezi Denetim Biriminin gzetim almalar sadece mali unsurlara odaklanmakta ve neticelerle herhangi bir iliki kurmamaktadr. Dnya Bankas bteyi Msrdaki reform iin ncelikli alan olarak saptamtr. Hzl ekonomik bymeye ramen sosyal neticeler bilhassa salk ve eitim alanlarnda eit oranda ilerleme gstermemitir. lkenin kaynaklarnn bu alanlarda daha iyi kullanlmasn temin etmek iin atlacak ilk adm btenin, zellikle cari btenin, sonulara daha fazla ynelmesini salamak olacaktr. Mevcut bte yaps ve sreci performans ynelimine imkan vermemektedir. Msrn Sosyal ve Yapsal Gzden Geirme almas performans
odakl bir bte srecine geite dikkate alnmas gereken zorluklarn boyutunu ortaya koyan farkl konular belirlemitir: Harcamalarn nceliklendirilmesi. Mevcut bte srecinde nceliklendirmeyi tevik eden yaygn yaklamlar; bte tavanlarnn ya da zarf ynteminin kullanmyla uygulayc bakanlklarn bte taleplerini nceliklendirmeye tevik edilmesi gibi; yer almamaktadr. Ayrca; yl ierisinde gerekletirilen plansz bte mzakereleri ve revizyonlar da Kabine ve Halk Meclisi tarafndan resmiletirilen bte nceliklerinin uygulanmasn zorlatrmaktadr. Etkin Hizmet Sunumu iin Tevikler. Bte sreci ne bte mzakereleri esnasnda ne de tasarruflarn paylam veya kaynaklarn nasl kullanlabilecei hususunda daha fazla esneklie imkan vermek gibi tevikleri kullanarak etkin hizmet sunumunu dllendirmemektedir. effaflk. Msrn btesine dair bilgiler yksek oranda kstldr. Halk Meclisi tarafndan onaylanan bte kamuoyuyla paylalmamakta, bte belgelerinin blmleri bilmesi gereken ilkesi temelinde kullanma hazr klnmakta ve de temel mali istatistikler ya hi yaynlanmamakta ya da fazlasyla kmelenmi biimde yaynlanmaktadr. Denetim raporlar ok dar bir kapsamda yaymlanmaktadr ve de harcamalarn etkililii ile etkinlii hususlarnda bilgi iermemektedir. Kapsamllk. Msrda btenin hazrlanmas ve yrtlmesi sorumluluu Maliye ve Planlama Bakanlklar arasnda blnmtr (bkz. Tablo). Bu durum sorumlu mali politikalarn ve gereki planlamann yaplmasn zorlatrmaktadr zira yatrm projeleri genel bte seviyeleri zerinde byk bir etki yaratarak tekrarlayan maliyet gereksinimlerine ilikin ngrleri gletirebilmektedir. leyen bir Stratejinin Uygulanmas Birok bakan bir araya gelerek, sonu odakl izleme ve deerlendirme srecinin devletteki
Ek II
191
Msr Devleti: Bte Kategorileri

Maliye Bakanl 1. Ksm cretler & maalar (yardmlar dahil) 2. Ksm Malzeme & gereler Planlama Bakanl 3. Ksm Yatrm Harcamalar 4. Ksm Bor servisi demeleri
kullanmn glendirecek bir almay ekillendirme niyetindedir. Sz konusu bakanlar aadaki hususlarda almalar yapacak bir liderlik ekibinin oluturulmasn deerlendirebilir: Amalarn tanmlanmas ve stratejik vizyonun gelitirilmesi; Pilot uygulamalar ve dier faaliyetler iin zaman erevesinin ve deerlendirme erevesinin belirlenmesi; lerlemenin llmesi ve lerlemenin fark edilmesi ve desteklenmesi. Liderlik ekibinin srece bal ve iyi rgtlenmi bir grupla desteklenmesi, oluturulan vizyonun eyleme dntrlebilmesi asndan nem tamaktadr. Sz konusu grubun stlenebilecei roller arasnda bir eylem plannn gelitirilmesi, yeterli eitim ve destein salanmas, ilerlemenin llmesi, baarl almalarn saptanmas ve karlan derslerin kurumlar arasnda paylam saylabilir. Bu grubun baka bir grev stlenmeyecek kararl ve enerjik bireylerden olumas gerekmektedir. Grubun yrtecei almalarda bakan, babakan veya devlet bakan tarafndan ilgili taraflara gerektii biimde duyurulmu ve aka tanmlanm bir yetkilendirme salanmaldr. Szkonusu ekibin oluumunda birden fazla bakanln dikkate alnmas muhtemelen daha iyi olacaktr. Zamanl grevlerin ifasnda bakanlklar aras bir ekibin oluturulmas ve yelerinin ekibe atanmas daha yerinde olacaktr. Ulusal Kadn Konseyi son derece ilgin bir uygulamayla sanal bir ekip oluturmutur. Bu ekipte tm bakanlklarda ulusal plann hazrlanmasndan sorumlu olan kiiler bir araya getirilmitir. Konsey nezdindeki kk ekirdek grup ise sz
konusu bakanlklar aras gruplar iin altaylar dzenlemek suretiyle Konseyin nem verdii alanlarda ynlendirme salam ve de akabinde gruplar kendi bakanlklarnn planlarn kaleme alrken onlarla beraber almtr. Maliye Bakan sz konusu giriimin desteklenmesi iin eitim faaliyetlerinin dzenlenmesine byk nem vermektedir. Performansa dayal bteleme ve sonu odakl izleme ve deerlendirme konularna odaklanan baz zel kurslar mevcuttur. Dnya Bankas; OPCS ve OED birimleri vastasyla, Devlet Yetkilileri iin Performans Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemlerinin Gelitirilmesi ve Kurulumu konulu bir eitim program gelitirmitir. Ayrca; Temmuz aynda Ottawa, Kanadada gerekleecek Kalknma Deerlendirme Eitimi Uluslararas Program da mevcuttur (program Temmuz 2001de balatlacaktr). Gerek Msrda gerekse uluslar aras camiada da eitim amal bavurulabilecek nemli kaynaklar bulunmaktadr. rnein; Ulusal Planlama Enstits Kahire Su leri iin gelitirdii bir performansa dayal bteleme program eitimini uygulamaktadr. Sosyal Aratrmalar Merkezi izleme ve deerlendirme konusunda bir eitim program gelitirmitir ve Kahire niversitesindeki Kamu daresi Aratrma ve stiare Merkezi de ilgili alanlarda farkl programlar gelitirmitir. Donr Kurulularn Destekledii Faaliyetler Tansal misyon almalar esnasnda ekip USAID(Msrdaki en byk donr kurulu), bir araya gelmitir. USAIDin, her ne kadar, performans odakl izleme ve deerlendirme alannda ek teknik yardm salama ynnde belirli planlar olmasa da sz konusu alandaki
192
Ek II
kapsaml deneyimleri nemli bir kaynak niteliindedir. USAID bu alanda Dnya Bankas ile daha yakndan alma konusunda istekliliini ifade etmitir. Msr Devletine teknik yardm salayan birka donr kurulu mevcuttur. Bu kurulular Msrn sonu odakl yaklama geiine yardmc olabilir. Donrlerce yrtlen baz faaliyetler aada sunulmutur: rnek Mevcut Teknik Yardm Faaliyetleri Veri Eriim ve letim Faaliyeti Projesi (DATA) Msr Devletine 1993 Nominal Hesaplar Sistemine uygun nominal hesap gelitirme ve idame ettirme konularnda yardmc olmaktadr. USAID tarafndan finanse edilen bu proje, Planlama Bakanl nezdindeki biliim teknolojisi sistemlerini gelitirmekte ve Msrn kilit ekonomik verileri toplamasna, tablolatrmasna ve yaymasna yardmc olmaktadr. Msrn Endstriyel Modernletirme Program Msr sanayi sektrne ticaretin liberalletirilmesi srecine hazrlkta yardmc olmaktadr. Avrupa Birlii, Msr Devleti ve zel sektr tarafndan finanse edilen proje, kk ve orta lekli iletmelere ve sektrn geneline teknik yardm sunmaktadr. Halen bir Danimarka ekibi tarafndan Msrn ulusal kalite sistemi gzden geirilmektedir. USAID tarafndan finanse edilen bir dier faaliyet erevesinde Msr Parlamentosunda bir bilgisayar a tesis edilerek yasama srecinde bilgiye eriim kolaylatrlmtr. Proje dokmanlarna gre Halk Meclisi yelerinin daha iyi bilgiye, zellikle devlet kurumlarndan alnan bilgilerde ve mecliste grlen hususlarda niceliksel bilgiye olan talepleri artmtr. IMF tarafndan ulusal veri tabanndaki eksikliklerin giderilmesi amacyla yetkililere ksa vadeli teknik yardm sunulmaktadr. Sz konusu alma bilhassa nominal hesaplar, demeler dengesi ve parasal, mali ve fiyatlara
dair istatistikler alanlarna odaklanmaktadr. demeler dengesi ve d bor konularnda gemite uzun vadeli teknik yardm sunulmutur. UNDP tarafndan gerek Bilgi ve Karar Destek Merkezine gerekse Maliye Bakanlna destek ve teknik yardm salanmaktadr. Sonu Odakl zleme ve Deerlendirmeye Doru: neriler Bir kamu kurumunu performansa odaklanacak biimde dntrmek, devletin tamamn dntrmek yle dursun, gl bir liderlik ve deiim kararll isteyen kapsaml ve ok yll bir alma gerektirmektedir. Bu yola on yldan fazla bir sre nce giren devletler dahi halen gelimekte olan bir yapdadr. Uluslararas deneyimler de gstermitir ki en byk baar ilk aamalarda atlan nispeten kolay admlardan, performans kltrne giden ve kaynaklarla sonular etkili biimde birletiren daha uzun sreli bir yola doru ilerleyerek elde edilmitir. Msr Devleti bu yolun henz bandadr. Aadaki admlarn bu sreci daha ilerleteceine inanmaktayz. Performans ve sonu odakl izleme ve deerlendirmenin gelitirilmesi iin bakanlklar aras bir liderlik grubunun oluturulmas. Kendi kurumlarnda deiim konusunda kararl bakanlardan oluan bir liderlik ekibi sonu odakl izleme ve deerlendirmenin kabul edilmesini ve de daha sonu odakl bir bte srecinin hayata geirilmesini hzlandrabilir. Bu tarz bir grup, Maliye Bakannn nderliinde, birok kilit rol stlenebilir. rnein: ilgili almalarn ynlendirilmesi iin kapsaml bir stratejinin gelitirilmesi; ayr ayr bakanlklarda ve dier kurumlarda pilot faaliyetler iin yol gstericilik ve deerlendirme erevesinin salanmas ve de pilot faaliyetin yaygnlatrlmas ve iyi uygulamalarn ve derslerin bakanlklar arasnda paylam iin bir plann oluturulmas. Sz konusu grup, dier lkelerce reform abalarn canlandrmak ve yetkilendirmek iin kullanlan stratejilerin
Ek II
193
kararnameler ve bte kanunlarnda ve mevzuatta tadilat gibi Msr balamnda izlenmesi veya izlenmemesi gerektii konusunda alma yapmaldr. Ulusal Kadn Konseyinin desteklenmesi. Konseyin 20022006 plannda toplumsal cinsiyete dair giriimlerin uygulanmasn izleme ve deerlendirme iin balatt almalar desteklenmelidir. Konsey, Msr Devlet Bakannn einin himayesinde, Planlama Bakanl ve uygulayc bakanlklarla planlarn gelitirilmesi noktasnda son derece etkili almalar yapmtr. Kanmzca, izleme ve deerlendirme uygulamalarndaki bir sonraki adm birok bakanlktaki deiimi hzlandracak istisnai bir frsat sunmaktadr. Konsey tarafndan almalara devletin ierisinden ve darsndan ok eitli aktrlerin katlm saland iin akademisyenler, zel sektr, STKlar, medya ve ilgili bakanlklar dahil sz konusu giriimin lme konularnda ve sonularn effaf raporlanmas hususunda bir uzlamay salayabileceine inanlmaktadr. Reformu desteklemek iin kapasite gelitirmek. Kararl ve iyi rgtlenmi bir destek ekibi olmakszn nemli reform giriimlerinde baarl olan lke yoktur. Brokratik formaliteleri asgariye indirmek; yenilik ve renmeyi hzlandrmak; karlan dersleri saptamak ve sz konusu derslerin devletin ileyiine yerletirmek iin gerekli yollar belirlemek amacyla oluturulacak ekirdek bir ekip bakanlk grubuna ve pilot uygulamalara destek salayabilir. Ekip, bu srete, farkl bakanlklarda bu alanda kariyer yapm personelden ve Msr akademik ve sivil toplum camiasndaki nemli kaynaklardan istifade edebilir. statistiksel politikalarn modernletirilmesi. Msrn istatistiksel sisteminin belirgin kapasitesine ramen gerek retilen istatistiklerin kalitesi gerekse sistem kullanclarnn ihtiyalarna verilen dikkat anlamnda sistemin geride kaldn gsteren
deliller mevcuttur. Msrn istatistik almalarn dzenleyen kanunu gzden geirmesi ve bu dorultuda Mobilizasyon ve statistik Merkezi Kurumu (CAPMAS)nun askeri seferberlikle ilgili sorumluluklarn kurumun rollerinden ayrarak bamsz bir istatistik kurumu haline getirmesi gerekmektedir. Birok lke resmi istatistiklerin retilmesi ve yaym konularnda ulusal bir istatistik komisyonu veya benzer bir egdm organndan yararlanmaktadr. Veri politikalarnn ve standartlarnn egdmnde Msr da benzer bir strateji hayata geirmelidir. Sz konusu komisyonun yeleri arasnda hem istatistik retiminden sorumlu kurumlarn temsilcileri hem de niversitelerde ve zel sektrde alan kdemli istatistik uzmanlar yer almaldr. Mterilere/hizmet kullanclarna daha fazla odaklanlmaldr. statistikleri deerli klan retim srecinden ziyade kullanm alanlardr. Tm istatistik reten taraflarn nihai amac retilen bilgilerin yaygn kullanmn, devlet kademelerinde ve sivil toplumda, tevik etmek olmaldr. Mterilerinin ihtiyalarn daha iyi anlayabilmek maksadyla istatistik retmekten sorumlu kurumlar kullanclarn da temsil edilecei danma gruplar oluturabilir. Bu tarz gruplarn bir dier faydas da veri kullanclar arasnda bilgi paylamn cesaretlendirmesi ve bylece ortak sorunlara zm bulunmasn kolaylatrmasdr. Sz konusu danma gruplar kurumlardaki istatistik birimlerinin idarecileriyle dzenli olarak bir araya gelecektir. En st dzeyde ise, CAPMAS iin oluturulan bir danma kurulu veya teklif olunan istatistik komisyonu Msrdaki istatistiki bilgilerin tm kullanclarnn ihtiyalarna dair gerekli girdileri salamakla sorumlu olacaktr. IMFnin zel Veri Yaynlama Sistemine katlm salanmaldr. Msrn uluslararas sermaye piyasalarna girmeye hazrland bu dnemde gvenilir istatistiklerin retilmesi
194
Ek II
daha da nem kazanacaktr. Bu dorultuda atlacak nemli admlardan biri de zel Veri Yaynlama Standartlarna katlm olacaktr (Bkz. IMF yayn standartlar blteni: http://dsbb.imf.org). zel Veri Yaynlama Standartlar ye lkelerin ana ekonomik ve mali istatistiklerin raporlanmas hususunda uluslararas standartlar kabul etmelerini ve politikalarnn ve standartlarnn mevcut kaytlarn tutmalarn gerektirmektedir. Sz konusu Standartlara katlm yolunda yaplacak almalar Msrn istatistik sisteminin modernletirilmesinde nemli bir itici g salayacaktr. Donr taraflarn destei tevik edilmelidir. Msrn sonu odakl izleme ve deerlendirme srecine eitim ve teknik yardm vastasyla geiinde donr taraflarn stlenecei nemli roller mevcuttur. Bu destek kapsamnda donr taraflar, sonu odakl yaklamlar konusunda hem lkedeki yerleik uzmanlktan niversiteler ve dnce kurulular hem de geni uluslararas deneyimden yararlanabilir. Dnya Bankas tarafndan Desteklenecek Ksa Vadeli Faaliyetler 1. Maliye Bakanna bte srecini sonu odakl bir uygulamaya dntrme vizyonunu gerekletirmesi amacyla teknik destek salamak. Yeni oluturulacak bakanlklar aras grubun dorudan desteklenmesi maksadyla bir altayn veya istiare oturumunun dzenlenmesi ve koordine edilmesi. Sz konusu altayn ana temas, uluslararas deneyimler nda, performansa dayal bteleme olacaktr ve neticesinde Msr iin bir vizyon ve eylem plan oluturulacaktr. Uygulanacak yaklam: Etkileimli. Sre: ki gn. Birinci gnde Dnya Bankas uzmanlar tarafndan uygulamaya dayal uluslararas deneyimlere dair grler katlmclarla paylalacaktr. kinci gnde ise, Maliye Bakan tarafndan Msrn vizyonu,
stratejisi ve eylem plan tantlacaktr. Sz konusu faaliyetin 2001 sonbaharnn balangcnda gerekletirilmesi beklenmektedir. 2001 Ekim aynda son haline kavuturulmas beklenen 20022006 ulusal plannn bir paras olarak ilgili tm bakanlklarda konmu olan toplumsal cinsiyete dair hedeflerin uygulanmasn lmek maksadyla bir izleme ve deerlendirme erevesi gelitirme almalar yrten Ulusal Kadn Konseyinin desteklenmesi. Ulusal Kadn Konseyi, zellikle, farkl uygulayc bakanlklarda yrtlmekte olan toplumsal cinsiyetle ilgili programlarn sonularnn takip edilmesini salayacak bir sonu odakl izleme ve deerlendirme sisteminin tasarm ve kurulumu alanlarnda teknik yardm talep etmitir. Sz konusu destek kapsamnda tavsiyeler, konsltasyon ve eitim faaliyetleri yer alabilir ve teknik yardm srecinin nmzdeki gnlerde Dnya Bankas desteiyle gerekletirilecek toplumsal cinsiyet deerlendirmesiyle ilikilendirilmesi gerekmektedir. Dnya Bankas hemen Konsey ve teknik danmanlaryla balantya geerek 2001 sonbaharnn banda Kahirede Konseyin kilit yelerine ynelik gereklemesi planlanan istiare oturumunun zamanlamas ve ayrntlar hakknda alma balatmaldr. Muhtemel bir eitim program iin mfredat, Kahiredeki Amerikan niversitesiyle ve bu alanda uzmanlam dier aratrma merkezleriyle beraber gelitirilecektir. Ulusal Kadn Konseyi Genel Sekreterinin yukarda anlatlan bakanlklar aras grubun bir yesi olmas gerekmektedir. 2. Msrn statistiksel Kapasitesinin yiletirilmesi. IMFnin zel Veri Yaynlama Standartlarna (SDSS) katlmdaki nihai amacn ve uygun kuruma bu sorumluluun atanmas srecinin duyurulmas gerekmektedir. SDSSe katlm
Ek II
195
Msra devlet tahvillerini uluslararas sermaye piyasalarna sunum planlarnda yardmc olacaktr. Msrn st verilerinin SDSSde nihai kabul iin lkedeki mali ve nominal hesaplara Ekler Ek A. Ek B. Ek C. Ek D. Tanm Gerekletirilen Mlakatlar Msr ve Uluslararas Kalknma Amalar Son notlar, referanslar ve yararlanlan kaynaklar.
dair devam eden almalarn tamamlanmasn beklemek gerekmesine ramen standartlara katlm plan, nerilen katlm tarihi de dahil, mmkn olduunca abuk belirlenmelidir.
Ek A Tanm Performans Odakl zleme ve Deerlendirme Tansal Misyonu Msr, 26 Haziran 2001 Arka Plan Dnya Bankas Direktrler Kurulu tarafndan Eyll aynda onaylanan ve Banka genelinde uygulanacak olan programa katlm iin seilen sekiz pilot lke arasnda Msr da bulunmaktadr. zleme ve Deerlendirme Gelitirme Programnn ana amac gerek Bankaya gerekse kredi kullandrd lkelerin yetkililerine, performans odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin kullanmn glendirmek suretiyle, kalknma sonularnn daha iyi takibinde yardmc olmaktr. Sz konusu izleme ve deerlendirme sistemleri (kamuda iyi ynetimin desteklenmesi noktasndaki nemleri artk iyi bilinmektedir) devlet yetkililerinin kamu sektr programlar iin gereki nihai amalar ve sonular belirlemelerine yardmc olabilir. Kullanlabilir nitelikte bir performans odakl izleme ve deerlendirme sistemi iki temel gereksinime sahiptir: (1) kalknma nihai amalarna ulama konusunda kaydedilen ilerlemenin deerlendirilmesi maksadyla dzenli
biimde izlenecek performans gstergelerinin sisteme dahil edilmesi ve (2) sz konusu gstergelere dair geerli ve dorulanabilir bir veri toplama ve raporlama sisteminin oluturulmas. Msra gerekletirilecek bir sonraki misyon kapsamnda ekip baz devlet yetkilileriyle, donr taraflarn ve dier payda kurumlarn temsilcileriyle bir araya gelerek performans odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin etkili kamu ynetimine nasl destek salayabilecei hususundaki grlerini renmeye alacaktr. Ekip tarafndan halihazrda uygulanmakta olan izleme ve deerlendirme almalarnn haritas karlacak ve mevcut veri toplama ve raporlama kapasitesinin devlet ierisinde ve darsnda hangi taraflarda topland deerlendirilecektir. Ekip, ayrca, performans odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin tasarm ve kurulumunda potansiyel frsatlarn nerede olduu ve sz konusu giriimlerde hangi noktalarda engellerle karlalmasnn muhtemel olduu hususlarnda deerlendirme yrtecektir. nemli Yetkililerle Yaplacak Toplantlar Konuya dair grlerinin anlalmas nem tayan ahslar arasnda aadaki kurumlarn yetkilileri yer alacaktr: Maliye Bakanl
196
Ek II
- Maliye Bakan - Bte formlasyonuna dahil olan grevliler - (Teklif olunan Mali Politikalar Karar Destek Biriminin oluturulmas halinde Ekip sz konusu birimin bandaki yetkiliyle de grmek istemektedir) - 62 adet kamu iktisadi teekklnn zelletirilmesi srecine dahil olan grevliler. Planlama Bakanl - Yatrm btesinin hazrlanmasndan ve gzetiminden sorumlu grevliler - statistik Dairesi Bakan Babakanlk - Sektr nceliklerinin belirlenmesinden ve genel ekonomik kalknma planlamasndan dorudan sorumlu yetkililer Merkez Muhasebe ve Gelirler Ofisi (CAO) - Bte hesaplarnn harcama sonras gzden geirilmesinden sorumlu ofis bakan veya st dzey yetkililer Salk ve Nfus leri Bakanl - dari Reform Birimlerinin bandaki yetkili Tarm Bakanl ve Eitim Bakanl - dari veri ve raporlama sistemlerinin bandaki yetkililer Salk ve Nfus leri Bakanl - kinci derece hizmetlerde d kaynak kullanmndan sorumlu birimin bandaki yetkili Salk Sigortas Kurumu - Kurum mdr veya bandaki yetkili Zirai Aratrmalar Merkezi - Resmi yetkili
Eitim Aratrmalar Ulusal Merkezi - Merkez Bakan Ulusal statistik Ofisi (veya hanehalk anketlerinin yrtlmesinden sorumlu birim) - Ofis Bakan Donr kurulular - Kilit nem tayan donrlerle USAID ve UNDP gibi ve lkede nemli almalara sahip dier donr kurulularla birer toplant. Aada yukarda belirtilen taraflara yneltilebilecek sorulardan bazlar verilmitir: 1) Msrda sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerine olan ihtiyacn arkasndaki itici g nedir? (tevikler/talepler) 2) Programlarn etkili (ve etkin) sunumunda hesap verebilirlik devletin hangi kademesince stlenilmektedir? 3) Kalknma nihai amalarnn takibinde devletin yazl (kanun veya yetkilendirme yoluyla) bir stratejisi veya sorumlu bir kurumu varmdr? 4) Pilot lkede sonu odakl izleme ve deerlendirme sistemlerinin tasarm ve kullanm iin gerekli becerilere dair kapasite nerede bulunmaktadr? Sz konusu kapasitenin varl (veya yokluu) izleme ve deerlendirmenin lkedeki kullanmnda ne gibi etki yaratmtr? Misyondan Beklenen ktlar Misyonun neticesinde sektr/program nihai amalarnn izlenmesini desteklemek iin performans odakl izleme ve deerlendirme sisteminin tasarmna ilgi gsteren en az bir veya daha fazla ncy belirlemi olmay umuyoruz. kinci olarak, Msrn ulusal ve sektrel programlarnda performans ynetimi alannda kapasitesini gelitirmesine nem veren dier kilit
Ek II
197
donrlerle ortaklklar oluturmay umuyoruz. Son olarak; devletin ya da kilit paydalarn performans odakl izleme ve deerlendirme
kullanmn glendirmeyi hedefleyen bir programa dahil edilebilecek bir eylem plan ve neriler seti gelitirmeyi planlamaktayz.
Ek B Gerekletirilen Mlakatlar Ekonomik Aratrmalar Forumu Msr Kabinesi Bilgi ve Karar Destek Merkezi Uluslararas Para Fonu Elektrik ve Enerji Bakanl Eitim Bakanl Maliye Bakanl Salk Bakanl Sanayi ve Teknoloji Bakanl Uluslararas birlii Bakanl Planlama Bakanl CAPMAS Ulusal Planlama Enstits Ulusal Kadn Konseyi Kamu daresi Aratrma Merkezi, Kahire niversitesi Sosyal Kalknma Fonu Sosyal Aratrmalar Merkezi Birlemi Milletler Kalknma Program Amerika Birleik Devletleri Uluslararas Kalknma Ajans
Ek C Msr ve Uluslararas Kalknma Amalar Birlemi Milletlerin 1990larn ilk yarsnda dzenledii dnya konferanslarndan kan anlamalar ve ilke kararlar temelinde uluslararas kalknma iin yedi nihai ama belirlenmitir. Sz konusu nihai amalar u ekildedir: 1. 1990 ve 2015 yllar arasnda mutlak yoksulluk altnda yaayan nfusu yarya indirmek; 2. 2015 ylna kadar tm ocuklarn ilkretim dzeyinde okullamasn salamak; 3. 2005 ylna kadar ilk ve ortaretimde toplumsal cinsiyet eitsizliini ortadan kaldrmak suretiyle toplumsal cinsiyet eitlii ve kadnlarn glendirilmesi alanlarnda ilerleme kaydetmek;
4. 1990 ve 2015 yllar arasnda bebek ve ocuk lmlerinin 2/3 orannda azaltmak; 5. 1990 ve 2015 yllar arasnda anne lmlerini 3/4 orannda azaltmak; 6. 2015 ylna kadar tm ihtiya sahiplerinin reme sal hizmetlerine eriimini salamak; 7. 2015 ylna kadar evresel kaynaklarn yok oluunu tersine evirmek amacyla 2005 ylna kadar srdrlebilir kalknma iin ulusal stratejilerin uygulanmasn temin etmek. Bu nihai amalarn ve onlar lmek amacyla belirlenen gstergelerin ou Msr kurumlar tarafndan programlarn izlemede kullanlan veri kmelerine dahil edilmitir. Ksa bir sre ierisinde yoksulluk oranlarnn hesaplanmasna imkan verecek yeni bir hanehalk
198
Ek II
harcamalar anketi gerekleecektir. Yoksulluun nasl llebilecei ve ulusal yoksulluk snrnn ne olduu youn biimde tartlmaktadr. Msr iin hazrlanan 1996 tarihli Beeri Kalknma Raporu be adet yoksulluk snrna dikkati ekmektedir: gda temelli yoksulluk snr, alt ve st gelir yoksulluk snr ve de alt ve st harcama yoksulluk snr. lk ve ortaretimde okullama oranlar geni apta rapor edilmi durumdadr ve Msr temel retimde (8. snfa kadar) tam okullamann salanmas iin almalar yrtmektedir. Ancak; CAPMASn statistik Yllnda ya da Msrn Beeri Kalknma Raporunda sadece brt okullama oranlar (ya grubunun dnda kalan renciler de dahil) verilmektedir. Kz ocuklarnn okullamasna dair istatistikler ve okula ve niversitelere devam eden kadnlarn oran da geni lde rapor edilmi durumdadr. Okuryazarlk oranlar yakndan takip edilmekte ve raporlanmaktadr. Birok resmi ve yar resmi yaynda, ncelikli sosyal ama olarak tanmlanan, kadnn statsnde iyilemeler olduu belirtilmektedir.
Salk gstergeleri arasnda ise doumda beklenen yaam sresi, bebek ve ocuk lm oranlar ve anne lm oranlar takip edilmekte ve raporlanmaktadr. CAPMAS, ksa bir sre nce, anne lmlerine dair yeni bir tahmin dizisini tamamlamtr. Sosyal Kalknma Fonu ise, salk stats endeksinde, bebek lm oran; be ya alt lm oran ve anne lm orann refah lmek iin temel gstergeler olarak kullanmaktadr. Salk Bakanl tarafndan temel salk hizmetleri birimleri vastasyla kapsaml bir reme sal program yrtlmektedir. Sz konusu programda, hizmet gtrlen nfus ierisindeki dourganlk bilgileri ve doum kontrol yntemlerinin kullanm yaygnl kayt altna alnmaktadr. Su temini konusunda da bilgi toplanmaktadr. Yukarda anlatlan srelerin tamam Msrn, Uluslararas Kalknma Amalar dorultusunda, beeri refah alannda kaydedilen ilerlemeyi faal biimde izlediini ve bunu yapabilmek adna yksek nitelikli veriye ihtiya duyduunu kantlar niteliktedir.
Ek D Son notlar, referanslar ve kaynaklar

Notlar
3. Egypt Social and Structural Review, draft, The World Bank, 2001.
Kaynaklar
1. Valsan, E.H. The Egyptian Civil Service and the Continuing Challenge of Reform. In Research in Public Administration. Volume 5: 223-226, 1999. 2. Korayerm, Karima. The Research Environment in Egypt,in Research for Development in the Middle East and North Africa. IDRC, www.idrc.ca/books/focus/930/15koraye.html.
Egypt: Human Development Report, Institute of National Planning, 1998, 2000. El Saiedi, H.E. Dr. Ali, Restructuring of the Power Sector and Enhancement of Private Opportunities, Presentation to the American Chamber of Commerce in Egypt, October 2000. Healthy Egyptians 2010, Ministry of Health and Population
Ek II
199
Korayerm, Karima. The Research Environment in Egypt, in Research for Development in the Middle East and North Africa. IDRC, www.idrc.ca/books/focus/930/15koraye.html. Public Debt Management Program, Arab Republic of Egypt, Ministry of Finance, Presentation to the Euromoney Conference, Emerging Arab Economies: Breaking New Ground in the Global Markets, September 2000. The National Council for Women. Pamphlet, n.d. See also http://ncw.gov.eg Towards a More Result Oriented Budget Process, in Egypt: Public Expenditure Review of
the Social Sectors, World Bank, Social and Economic Development Group, Middle East and North Africa Region, January 1999. Valsan, E.H. The Egyptian Civil Service and the Continuing Challenge of Reform. In Research in Public Administration. Volume 5: 223-226, 1999 www.IDSC.gov.eg (web site of the Information and Decision Support Center of the Egyptian Cabinet) http://www.oecd.org/puma (web site of OECDs Programme on Public Management and Governance)
Ek III
Binyl Kalknma Hedefleri
Amalarn ve Hedeflerin Listesi

Ama 1: Mutlak yoksulluu ve al ortadan kaldrmak Hedef 1: 1990 ile 2015 yllar arasnda gnlk geliri bir dolarn altnda olan nfusu yarya indirmek Gstergeler 1. Gnlk geliri 1 dolarn altnda olan nfusun oran 2. Yoksulluk A Oran 3. En yoksul yzde 20lik nfusun toplam tketimden ald pay Hedef 2: 1990 ile 2015 yllar arasnda alkla kar karya olan nfusun orann yarya indirmek Gstergeler 4. Be ya altndaki ocuklar arasnda dk arlkl ocuk oran 5. Asgari besleyici enerji tketiminin altnda kalan nfusun oran Ama 2: Herkesin temel eitim almasn salamak Hedef 3: 2015 ylna kadar dnyann her yerindeki kz ve erkek ocuklarn, ilkretimi eksiksiz olarak tamamlamasn salamak Gstergeler 6. lkretimde Net Okullama Oran 7. 1. Snfa Balayan renciler Arasndan 5. Snfa Ulaanlarn Oran 8. 15-24 Ya Grubunda OkurYazarlk Oran
200
Ama 3: Kadnlarn durumunu glendirmek ve toplumsal cinsiyet eitliini salamak Hedef 4: Toplumsal cinsiyet eitsizliini ilk ve orta retimde tercihen 2005 ylna kadar, ve eitimin her dzeyinde 2015 ylna kadar ortadan kaldrmak Gstergeler 9. lk, orta ve yksek retimde cinsiyet oran
10. 15-24 ya grubunda okuryazarlkta cinsiyet oran 11. Tarm d sektrlerde cretli olarak alan kadnlarn oran 12. Parlamentoda kadn milletvekillerinin oran Ama 4: ocuk lmlerini azaltmak Hedef 5: 1990 ve 2015 Yllar Arasnda Be Ya Alt ocuklarn lmlerinin 2/3 Orannda Azaltlmas Gstergeler 13. Be ya alt lm oran 14. Bebek lm oran 15. Kzamk as olan bir ya alt ocuklarn oran Ama 5: Anne saln iyiletirmek Hedef 6: 1990 ve 2015 yllar arasnda anne lmlerini 3/4 orannda azaltmak Gstergeler 16. Anne lm oran 17. Eitimli salk personeli nezaretinde yaptrlan doumlarn oran
Ek III
201
Ama 6: HIV/AIDS, stma ve dier salgn hastalklarn yaylmn durdurmak Hedef 7: 2015 ylna gelindiinde HIV/ AIDSin yaylmn durdurmu olmak ve geriletmeye balamak Gstergeler 18. 1524 yalarndaki gebe kadnlar arasnda HIV yaygnlk oran 19. Doum kontrol yntemlerinin kullann yaygnl 20. HIV/AIDS nedeniyle yetim kalm ocuklarn oran Hedef 8: 2015 ylna gelindiinde stmann ve dier salgn hastalklarn yaylmn durdurmu olmak ve geriletmeye balamak Gstergeler 21. Stma yaygnlk oran ve stmayla ilikili lm hzlar 22. Stma riski bulunan blgelerde stmay engelleyici ve tedavi edici etkin nlemler alan nfusun pay 23. Tberkloz yaygnlk oran ve tberklozla ilikili lm hzlar 24. Dorudan gzlenen tedavi ksa dnemli kursu srasnda (DOTS) bulunan ve tedavi edilen tberkloz vakalarnn oran Ama 7: evresel srdrlebilirliin salanmas Hedef 9: Srdrlebilir kalknma ilkelerini lke politikalar ve programlar ile btnletirmek ve evresel kaynaklarn yok oluunu tersine evirmek Gstergeler 25. Ormanlarn kaplad alan
26. Biyolojik eitliliin devam iin koruma altndaki alanlar 27. 1 ABD dolar gayri safi yurt ii hasla bana enerji kullanm 28. Kii bana karbondioksit emisyonu (ve ozon tketen CFClerin kullanm) Hedef 10: 2015 ylna kadar gvenli ime suyuna eriimi olmayan nfusun orannn yar yarya azaltlmas Gstergeler 29. yiletirilmi su kaynaklarna srdrlebilir eriimi salanm nfusun oran Hedef 11: 2020 ylna kadar gecekondularda yaayan en az 100 milyon kiinin yaamlarnda belirgin bir iyilemenin salanmas Gstergeler 30. yiletirilmi atk su ynetimine eriimi olan nfusun oran 31. Gvenli konuta eriimi olan nfusun oran
(Yukardaki gstergelerin birounda kentsel/krsal ayrmnn yaplmas gecekondularda yaayan insanlarn yaamlarndaki iyilemeyi izlemek asndan bantl olabilir).
Ama 8: Kalknma iin Kresel Ortaklklar Gelitirme Hedef 12: Ulusal ve uluslararas dzeyde iyi bir ynetiim, kalknma ve yoksulluun azaltlmasn da ieren ak, kurallara dayal, tahmin edilebilir, ayrmc olmayan bir ticari ve finansal sistem gelitirmek. Gstergeler
Aadaki gstergelerin bazlar en az gelimilik dzeyine sahip lkeler, Afrika ktas, denize
202
Ek III
kys olmayan lkeler ve kk ada devletleri iin ayrca izlenecektir.
Piyasalara Eriim 37. Toplam ihracatn (silahlar hari olmak zere miktar) oran (gmrksz) Hedef 15: Borlar uzun vadede srdrlebilir hale getirmek iin ulusal ve uluslararas nlemler almak ve gelimekte olan lkelerin bor problemleri ile kapsaml biimde ilgilenmek. Gstergeler 38. Tarmsal rnlere, tekstil ve giyime uygulanan ortalama gmrk tarifeleri 39. OECD lkeleri iin tarma verilen i ve d destekler 40. Ticaret kapasitesini gelitirmek iin salanan Resmi Kalknma Yardm oran. Bor Srdrlebilirlii 41. Resmi olarak iptal edilen iki tarafl HIPC bor oran 42. Mal ve hizmetlerin ihracnn yzdesi olarak bor servisi 43. Bor hafifletmesi olarak salanan Resmi Kalknma Yardm oran 44. HIPC karar ve tamamlama puanlarna ulaan toplam lke says. Hedef 16: Gelimekte olan lkeler ile ibirlii iinde, genler iin uygun ve retken i imkanlar yaratmak iin stratejiler gelitirmek ve uygulamak. Gstergeler 45. 1524 ya aras genlerde isizlik oran
32. DAC donr lkelerinin GSMHnn yzdesi olarak Net Resmi Kalknma Yardm (toplamda yzde 0.7 ve az gelimi lkeler iin yzde 0.15 hedefleriyle) Hedef 13: Az gelimi lkelerin ihracatlar iin tarife ve kota muafiyetleri; ar bor yk altndaki yoksul lkeler iin gelitirilmi bor rahatlatma programlar ve ikili resmi borlarn iptalini ve ayrca yoksulluu azaltmay hedefleyen lkeler iin daha cmert resmi kalknma yardm salayarak bu lkelerin zel ihtiyalarn karlamak. Gstergeler 33. Resmi Kalknma Yardmnn temel hizmetlere (temel eitim, temel salk hizmetleri, beslenme, temiz su ve atk sistemi) oran. 34. Karlksz ikili Resmi Kalknma Yardm Oran 35. evre amal Resmi Kalknma Yardmlarnn kk ada devletlerinin GSMHlarna oran 36. Ulatrma amal Resmi Kalknma Yardmlarnn denize kys olmayan lkelerin GSMHlarna oran Hedef 14: Denize kys olmayan lkelerin ve kalknmakta olan kk ada devletlerinin zel ihtiyalarn ele almak (Barbados Program ve 22. Genel Kurul hkmleri vastasyla). Gstergeler
Ek III
203
Hedef 17: Gelimekte olan lkelerin temel ilalara makul fiyatlarla eriimini salamak maksadyla ila irketleri ile ibirlii yapmak. Gstergeler 46. Satn alnabilir temel ilalara srekli eriimi olan nfusun oran.
Hedef 18: Bata biliim teknolojisi olmak zere yeni teknolojilerden yararlanmak iin zel sektr ile ibirlii yapmak. Gstergeler 47. 1000 kii bana den telefon hatt 48. 1000 kii bana den kiisel bilgisayar says.
Ek IV
Sri Lankann Ulusal Deerlendirme Politikas
Sri Lanka Deerlendirme Dernei (SLEva) ve Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanlnn Ortak almas
Aralk 2003 Sri Lanka Hkmetinin Ulusal Deerlendirme Politikas nsz Sri Lanka Hkmeti deerlendirmenin; kalknma etkililii, effaflk, hesap verebilirlik ve bilgiye dayal karar alma srelerinin iyiletirilmesinde iyi ynetiimin temel bir unsuru olduu ynnde artan uluslararas uzlaya tamamen katlmaktadr. bu belgede kullanlan deerlendirme terimine kalknma balamnda atfta bulunulmaktadr ve OECD Kalknma Yardmlar Komitesinin aadaki tanm kullanlmaktadr: Devam eden veya tamamlanm bir projenin, programn veya politikann; tasarm, uygulanmas ve sonular asndan; belirlenen amalarnn anlamllk ve hayata geirilme dzeyini, kalknma etkinliini, etkililiini, etkilerini ve srdrlebilirliini belirlemek maksadyla sistematik ve nesnel deerlendirilmesidir. Deerlendirme gvenilir ve kullanlabilir olan bilgiler salamal; karlan derslerin karar alma srelerine dahil edilmesine imkan vermelidir. Projelerin, programlarn, kurumlarn ve politikalarn sistematik deerlendirilmesi kamu sektrnde performans hesap verebilirliinin, ders karma ve politika gelitirme srelerinin iyiletirilmesi asndan hayati nem tamaktadr. Deerlendirme, ayn zamanda, kamu sektr reformlar iin de bir ara niteliindedir. Deerlendirmenin nihai baars planlamaclarn ve karar alclarn deerlendirme bulgularn ve karlan dersleri politika oluturma ve planlama alanlarnda ne kadar iyi kullandklarna baldr. Bu nedenlerden tr bir taraftan deerlendirme ve te taraftan politika oluturma, reformlar, planlama ve bteleme arasnda gl balantlarn oluturulmas gerekmektedir. Deerlendirme konusunda ulusal bir politikann benimsenmesi deerlendirmenin kullanmna ve de ulusal kalknmadaki rolnn
204
belirlenmesine rehberlik ve ynlendirme salayacaktr. Mevcut Durum ve Ulusal Deerlendirme Politikasna Olan htiya Kresel olarak kamu sektr performans vatandalar ilgilendiren bir konu olmutur. Vergi mkellefleri hkmetleri kamu hizmetlerinin sunumunda parann karln kantlamaya zorlamtr. Hzla deien dnyada kurumlarn ve alma alanlar ve yetkilerinin anlamll sorgulanmaktadr. Benzer biimde; projeler ve programlar iin de sorunlu projelerin artan says ve tamamlanan projelerin baarsz performans nedeniyle sistematik deerlendirmeye daha fazla vurgu yaplmaktadr. Eldeki deliller kalknma programlarnn nemli bir blmnn ngrlen kalknma amalarna tam olarak ulamada baarsz olduuna dikkat ekmektedir. rnein, Sri Lankada Asya Kalknma Bankasnn finanse ettii ve uygulama sonras deerlendirmeye tabi tutulan projelerin sadece yzde 44nn sosyal ve ekonomik kalknmaya katk anlamnda baarl olduu rapor edilmitir. Zamannda yaplan deerlendirmelerin ve gvenilir deerlendirme bilgisinin yerinde kullanmnn politika ve proje tasarmlarn iyiletirme, yatrmlarn getirisini artrma ve devam eden projelerin uygulanmasn hzlandrma noktalarnda hkmetlere yardmc olaca genel kabul grmtr. Hkmet; mevcut durumda izleme ve deerlendirme kaynaklarnn nemli blmnn byk projelerdeki girdilerin ve fiziki ve de mali uygulamalarn izlenmesine ayrld ve sonularn deerlendirilmesi, srdrlebilirlik, hizmet sunumu, kalite ve proje faydalarnn farkl sosyo-ekonomik gruplar ya da corafi blgeler arasnda paylatrlmas boyutlarna gereken dikkatin verilmedii gereinin bilincindedir ve konuya gereken nemi vermektedir. zleme ve Deerlendirme Sistemi, gemite, daha
Ek IV
205
fazla uygulama eilimli, veri asndan zengin ancak bilgi asndan yetersiz ve projelerin tamamlanmasyla tasfiye edilir nitelikteydi. Birok rnekte deerlendirmeler donrlerce ileri gtrlmtr. Deerlendirmelerin bir nevi polislik veya hata bulma altrmas eklinde yanl alglanmas ve de yerel talebin olmamas deerlendirme uygulamalarn kstlayan dier sorunlardr. Ayrca; deerlendirme bulgularnn yeni proje tasarmlarna yanstlmas mekanizmasnn da glendirilmesi gerekmektedir. Yukarda bahsi geen hususlar acilen ele alnmaldr. Kamu kalknma mdahalelerinden sonular elde etme ihtiyac kaynaklardaki kstlar ve programlarn etkisizlii ve de zayflklarndan kaynaklanan kalknma eitsizliklerinin srmesi nedeniyle son derece nemli hale gelmitir. Sonulara kantlama ynnde oluan basklar devlet dzeneinde Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme sisteminin ortaya kmasna neden olmutur. Devletin her dzeyinde planl ve sistematik deerlendirmeye olan ihtiya da tam vaktinde ortaya kmtr. Bu durum Sri Lankada daha da nemli bir hal almaktadr zira bar srecinin ve Sri Lankann Geri Kazanlmas giriimi kapsamndaki ekonomik reform program neticesinde lkede artk hzl bir kalknma dnemine girme ynnde savatan etkilenen ve mcavir alanlarn yeniden imar da dahil byk bir potansiyel bulunmaktadr. Bir ulusal deerlendirme politikasnn resmen benimsenmesi ve uygulanmas, zel sektr nderliindeki ekonomik kalknma vizyonunun ve arzusunun gereklemesini salamak iin ilerlemenin srekli takip edilmesine, performansn gzden geirilmesine ve politikalara ince ayar yaplmasna imkan veren bir ortam yaratacaktr. Ayrca, deerlendirmeler iin uygun politika ortamnn yaratlmas; kalknmann sistematik izlenmesi ve performans izleme ve deerlendirmesi srelerinin, Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanlnn tekrar canlandrlan Ulusal Operasyonlar Merkezi vastasyla politikalarla balanmas iin gereken aralar da
tamamlayc niteliktedir. Kalknma bilgilerinin politika yapclar ve genel kamuoyu iin eriilebilirlii ilevsel bir Ulusal Operasyonlar Merkezi iin temel nem tamaktadr. Ulusal Deerlendirme Politikas Ulusal Deerlendirme Politikasnn Amalar Ulusal Deerlendirme Politikas vastasyla gerekletirilmesi beklenen amalar aadaki ekildedir: a. Mevcut deerlendirme anlayn gelitirmek ve kamu sektr yneticileri arasnda, sonular iin ynetim dorultusunda deerlendirmeyi kullanmalarn salayacak, deerlendirme kltrn oluturmak. b. Gerekli beeri ve kurumsal kapasitelerin, aralarn ve yntemlerin gelitirilmesine nayak olmak suretiyle deerlendirme uygulamalarn gelitirmek. c. Gemi deneyimlerden dersler karlmasna imkan vererek baarl olmas en muhtemel politikalar, programlar, projeleri ve sunum modellerini ve de sz konusu baarya katkda bulunmas en muhtemel etmenleri saptamak. d. Deerlendirme bulgularn politika oluturma, reformlar, planlama ve bteleme srelerine etkili biimde entegre etmek suretiyle kalknma politikalarnn ve programlarnn tasarmna katkda bulunmak ve gelitirmek. e. Hesap verebilirlii, effafl ve iyi ynetiimi ilerletmek veya gelitirmek. Ulusal Deerlendirme Politikasnn Temel lkeleri Ulusal deerlendirme politikas aadaki temel ilkelere dayanmaktadr: Deerlendirmeler uygulamaya dnk amalara hizmet eden uygulamayla ilgili srelerdir ve ne ilerleme amal bilimsel aratrma ne de polislik/hata bulma almas niteliindedir. Deerlendirme ncelikle bir hesap verebilirlik ve ders karma arac olarak grlmelidir.
206
Ek IV
Deerlendirmenin nesnellii ve gvenilirlii asndan bamszlk son derece nemlidir. Ancak; ders karma sreleri iin katlm boyutunun da srece monte edilmesi gerekmektedir. htiyalar ve koullara bal olarak ynetimin d, i veya ortak deerlendirme tercihlerini gerekelendirmesi gerekir. Tm kamu kurumlar, sonular temelinde hesap verebilirlik ve ders karma arac olarak deerlendirmeleri kullanmak iin tevik edilmelidir. Farkl amalara hizmet eden ve proje dngsnn farkl safhalarnda kullanlan tm deerlendirme trleri uygulama sonras, etki ve ara dnem deerlendirmesi tevik edilmelidir. ncelik uygulama esnasndaki ve ara dnem deerlendirmelere verilmelidir. Daha geni bir kalknma perspektifine sahip olabilmek iin hkmet sektrlerin, kurumlarn, politikalarn ve tematik alanlarn deerlendirilmesine zel nem vermektedir. Deerlendirme bulgular ve dersleriyle politika oluturma, reformlar, planlama ve bteleme sreleri arasnda balantlar kurulmaldr. Hkmet deerlendirme bulgularn renme amal kullanmal ve deerlendirme bilgisini dier paydalara iletebilmeli ve paylamaldr. Kalknma politikalarnn ve programlarnn deerlendirilmesinden elde edilen bulgular kamuoyu ve medyann kullanmna hazr klnmaldr. Bu amala zel web sayfalar kullanlabilir. Deerlendirmeler belli koullar altnda zorunlu hale getirilmeli; uygun artlar batan oluturulmaldr. Politika, program veya proje destekileri deerlendirilebilirlii temin etmelidir. Deerlendirmeye dair hususlar program ve politikalarn planlanma ve tasarm aamalarnda dikkate alnmaldr. Deerlendirilecek konular potansiyel renim ierikleri ve kalknma bantlar temelinde seilmelidir (Seim kriterleri iin aadaki blmlere bkz.). Performans gstergelerine ve mantksal ereveye dayanan yaklamlarn kullanm tm politika, program veya proje hazrlama giriimleri iin zorunlu klnmal; bylece sz
konusu giriimlerin akabinde anlaml biimde deerlendirilmelerine imkan verilmelidir. Sivil toplum rgtleri, zel sektr ve akademisyenlerin de deerlendirme almalar yrtmek iin, tercihen ilgili kamu kurumlaryla birlikte, tevik edilmeleri gerekmektedir. Ulusal ve alt ulusal dzeydeki yrtme yetkilileri deerlendirme disiplininin ana maliyet merkezleri ierisinde yeterince yaylm olmasn teminden sorumludur. Tm kamu kurumlarnn deerlendirmeyi kalknma ynetimi uygulamalarna yerletirmelerinin nemi vurgulanmaktadr. lerlik Kazandrma Deerlendirme iin Seim Kriterleri Gerek pratik gerekse mali nedenlerden tr kalknma programlarnn tmnn deerlendirilmesi tavsiye edilmeyebilir. Belirli bir program veya projenin yrtlmesinden sorumlu yetkililerin ana projelerin, programlarn ve politikalarn deerlendirilmesi iin gerekli eylemleri hayata geirmesi gerekmektedir. Bu balamda, tm Sektr Bakanlklar kendi deerlendirme planlarn gelitirmelidir. Ayrca; Ekonomik Politikalar Komitesi ve/veya Ulusal Operasyonlar Merkezi ve/veya Ulusal Dzeydeki zleme Komiteleri deerlendirilecek alanlar periyodik ve iki yllk planlar erevesinde saptamaldr. Kendi balarna yrtecekleri deerlendirme almalar iin projeleri ve programlar seerken Sektr Bakanlklar aadaki taraflar ieren bir ekip oluturabilir: 1. Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanlnn zleme ve lerleme Gzden Geirme Biriminden veya Ulusal Operasyonlar Merkezinden bir temsilci. 2. D finansmanl projelerin seilecek olmas halinde D Kaynaklar Dairesinden ve finansman salayan kurulutan birer temsilci. 3. Ulusal Planlama ve Ulusal Bte Dairelerinin temsilcileri. 4. Akademisyenlerden ve/veya Sri Lanka Deerlendirme Dernei (SLEvA) gibi sivil toplum rgtlerinden temsilciler.
Ek IV
207
Sz konusu komite gerekli tarama almalarn yapmal; deerlendirmeler iin uygun projeleri semelidir. Bu sayede Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanlnn zleme ve lerleme Gzden Geirme Birimi mevcut deerlendirme almalarnn kaydn tutabilecektir. Deerlendirme iin projeler veya programlar seilirken seim komitesinin aadaki kriterleri kullanmas gerekmektedir: 1. Politikalarla bant, yoksulluu azaltma gibi. 2. Ulusal nem ve finansman lei. 3. Proje veya programn yeniliki deeri ve yaygnlatrlabilirlii. Bu balamda baz kk projeler de deerlendirilebilir. 4. Kamu menfaati ve sorunun doas. Deerlendirmeler sadece sorun alanlarn kapsamakla kalmamal, baar hikayelerinden de dersler karmaldr. Devletin rolnn bir kolaylatrc olma ynnde deimesi ve kamu yatrmlarnn zel sektr tarafndan finanse edilmesi ve yrtlmesi ihtiyac neticesinde zel sektrn kendi faaliyetleri iin bamsz deerlendirmeler stlenmesini zellikle kamusal nitelikte olan yatrmlarda tevik etmek gerekmektedir. Szkonusu deerlendirmeler, Odalar gibi temsil organlar vastasyla yrtlmelidir. Bu deerlendirmeler zel sektrn ulusal kalknmaya katklarn kantlama ve de kamuoyu nezdinde hesap verebilirlii ve effafl artrma alarndan son derece gereklidir. Deerlendirme almasnn sadece projelerle ilgili deil, ayn zamanda, zel sektrle balantl politikalara da odaklanmas nem tamaktadr. Ulusal Deerlendirme Politikasnn Uygulanmas Ulusal Deerlendirme Politikasnn uygulama sorumluluu ulusal kalknma almalarna dahil olan tm bakanlklar ve kurumlara aittir. Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanl, ulusal deerlendirme politikasnn daha etkili uygulanmas iin gereken destek ve rehberlii, eitim ve bilgi tazeleme kurslarn dzenli biimde sunmaldr. Bakanln Merkezi Performans Deerlendirme Birimi, Ulusal Deerlendirme Politikasnn uygulanmasnda odak noktas grevini stlenecektir. Uygulayc
bakanlklarn icra dairesi bakanlar da kendi sektrleri veya alma alanlar erevesinde birer deerlendirme plannn gelitirilmesinden sorumlu olacaktr. Sektr Bakanlklarnn her biri, kendi sorumluluk alanlarnda bamsz deerlendirmeler balatrken, Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanl ile istiare temelinde deerlendirme planlar ve i tanmlar oluturmaldr. Bakanlklar, bu anlamda, kamu ve zel sektrn, niversitelerin, sivil toplum rgtlerinin ve bamsz profesyonel deerlendiricilerin hizmetlerinden yararlanabilir. lgili Sektr Bakanl, Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanlnn Merkezi Performans Deerlendirme Birimi ve dier ilgili paydalarla istiare temelinde, sz konusu deerlendirmeler iin gerekli i tanmlarn gelitirmelidir. te yandan, Merkezi Deerlendirme Birimi ise daha kapsaml ve stratejik nem tayan ve tematik nitelikte olan deerlendirme srecinden sorumludur. Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanl tarafndan, profesyonel deerlendirme dernekleriyle ibirlii ierisinde, deerlendirme kltrnn, standartlarnn, klavuzlarnn ve yntemlerinin gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas iin almalar yrtlmeli; iyi uygulamalarn paylalmas, deerlendirme kapasitesinin izlenmesi ve gelitirilmesi, politika yapclarn duyarllk kazanmas ve deerlendirme bulgularnn yaymnn kolaylatrlmas iin gerekli admlar atlmaldr. Sektr Bakanlklar tarafndan balatlan deerlendirmeler daha ziyade belli alanlara eilen almalar olacakken, Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanlnn Merkezi Deerlendirme Birimi tarafndan yrtlen deerlendirmeler hesap verebilirlik ve politika etkileri konularna daha fazla odaklanma eilimi tayacaktr. Hesap verebilirlik ve ders karma arasnda belli bir dnleme ve dengenin salanmas gerekmektedir. Deerlendirme Bulgularnn Yaygnlatrlmas Deerlendirme stlenen her sektr, ayn zamanda, karlan derslerin hem i hem de d paylam iin bir yaygnlatrma stratejisi belirlemelidir.
208
Ek IV
Tm Sektr Bakanlklar deerlendirmelerin raporlarn Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanlnn Merkezi Deerlendirme Birimine iletmelidir (zellikle elektronik ortamda). Bu sayede deerlendirme bulgularn sentezlemek ve de bulgular politika, planlama, bteleme ve reform srelerine entegre etmek iin Ulusal Operasyonlar Merkezinin ve Ekonomi Politikalar Komitesinin Deerlendirme Bilgi Sistemiyle balantl hale getirmek mmkn olacaktr. Deerlendirme bilgilerine parlamentonun, ulusal denetim dairesinin ve kamuoyunun eriimi salanmaldr. Deerlendirme yaygnlatrma altaynn tamamlanmasnn ardndan Sektr Bakanlklar birer eylem plan hazrlamal ve bu planlarnda takip edilmesi gereken belirli eylemleri, iyi tanmlanm zaman izelgeleri ve sorumluluk tanmlaryla, saptamaldr. Sz konusu eylem ve ilerleme planlarnn birer kopyas, Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanlna sunulmaldr. Bu Bakanlk ve uygulayc bakanlklar eylem plannn uygulanmasn teminden ve deerlendirme bulgular, dersler ve takip eylemlerinin kalknma planlama ve ynetim erevesine entegrasyonundan sorumludur. Proje destekileri ve ulusal planlama yetkilileri deerlendirme bulgularnn yeni projeler ve programlar oluturulurken dikkate alnmasn teminden sorumludur. Bu amala, deerlendirme bulgularnn ve derslerin ksa ve okunmas kolay bir biimde zetlenmesi gerekmektedir. Proje sunum biimleri ve ilgili usuller deerlendirme bulgularnn planlama, harcamalarn gzden geirilmesi ve politika oluturma srelerinde iselletirilmesine imkan verecek biimde dzenlenmelidir. Bu balamda; devletin deerlendirme, planlama, bteleme, denetim, finans, kamu harcamalar ve politika gzden geirme ilevleri arasnda yakn bir ibirlii ve uyumun tesis edilmesi gerekmektedir. Ynergeler, Yntemler, Standartlar ve Etik Kurallar Gerek uygulama esnasndaki gerekse uygulama sonrasndaki deerlendirmeler politika veya program giriimlerinin anlamlln, etkinliini,
etkililiini, etkilerini ve srdrlebilirliini incelemelidir. Deerlendirme yntemi mali, ekonomik, sosyal (anlamazlklara duyarllk da dahil), evresel, toplumsal cinsiyetle alakal, kurumsal ve srdrlebilirlie dair hususlar dikkate almaldr. Parann karl ilkesinin deerlendirilmesinde mali ve ekonomik fayda maliyet analizlerinin kullanm cesaretlendirilmelidir. Ayrca; deerlendirme ynteminin sosyal ve evresel kayglar da iermesi gerekmektedir. Faydalanc/hizmet kullanc deerlendirmeleri sosyal program deerlendirmelerinin btnleik bir paras olmaldr. Siyaset ve politikalar ortamna gereken dikkat verilmelidir. Srece dair kayglarn projelerin planlama ve oluturulma aamalarnda dikkate alnmas gerekmektedir. 10 milyon Amerikan Dolarnn zerinde olan projelerde; proje hazrlk aamasnda program kuramnn, mantksal bir modelin veya Mantksal ereve Analizinin iyi tanmlanm gstergelerle birlikte kullanlmas zorunludur. 10 milyon Amerikan Dolarnn altnda olan projelerde ise sz konusu yaklamlarn referans ve temel karlatrma gstergeleriyle birlikte kullanm tevik edilmelidir. Merkezi Performans Deerlendirme Birimi, SLEvA ve dier profesyonel sivil toplum rgtleri byk projelerin hazrlk srelerine proaktif olarak katlmakta ve hem referans hem de hedef gstergelerinin gzden geirilmesine ve dorulanmasna katkda bulunmaktadr. Deerlendirmeler uygulamaya dnk almalar olduklar ve bilimsel aratrmalardan farkl olduklar iin basit, maliyet etkin ve daha az zaman gerektiren katlmc ve hzl yntemlerin kullanm tercih edilebilir. Kapasite Gelitirme ve Ortaklklar Deerlendirme alannda uygun becerilerle donatlm yetkin insan kaynaklarnn varl byk nem tamaktadr. Hkmet profesyonel deerlendirici kadrosu oluturma ihtiyacnn farkndadr ve kapasite gelitirme almalarna ilk ncelii vermektedir. niversitelerin ve kamu sektrndeki eitim kurumlarnn, normal programlarnn bir paras olarak, deerlendirme
Ek IV
209
modlleri yrtmeleri tevik edilmelidir. Hkmet, ayrca, ortak deerlendirme almalarn ve deerlendirme teknikleri ile yntemleri hakknda bilgi paylamna imkan verecek a kurma almalarn da tevik edecektir. Ortak deerlendirmeler, bamszl temin etmenin yan sra, yerel sahiplenme ve deerlendirme iin kurum ii kapasitenin gelitirilmesine yardmc olacaktr. 2005 ylnn sonuna kadar tm ana deerlendirmelerin nemli oranda ulusal apta sahiplenilecei ngrlmektedir. Deerlendirmenin planlanmasnda, tasarmnda, uygulanmasnda ve yaygnlatrlmasnda yerel sahiplenmeyi artrmak iin yerel katlm salanmaldr. Sektr bakanlklar, kendi sorumluluk alanlarnda, performans deerlendirmesi; uygulama sonras deerlendirme ve etki deerlendirmesi kapasitelerini glendirmelidir. Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanl deerlendirme almalarnda merkezi ynlendirme salamal ve (a) Merkezi Performans Deerlendirme Birimini liderlik, rehberlik ve destek salayacak bir mkemmeliyet merkezi olarak glendirmeli; (b) uygun olduunda deerlendirme bulgularn karar alma srelerinde kullanmal; (c) standartlar, etik kurallar ve iyi uygulamalar belirlemeli ve (d) kamu sektrndeki deerlendirme kapasitesini izlemelidir. Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanlnn Merkezi Performans Deerlendirme Birimi, profesyonel sivil toplum deerlendirme kurulularyla birlikte, sektr bakanlklarna deerlendirme kapasitesinin oluturulmasnda, standartlarn ve yntemlerin gelitirilmesinde ve de personel kapasitesinin ykseltilmesinde yardmc olacaktr. Yerelde deerlendirme danmanl sanayisini kurma abalarnn bir paras olarak sektr bakanlklar tarafndan deerlendirme almalar d kaynak kullanm yoluyla zel sektre ve sivil toplum rgtlerine verilebilir. Hkmet, STKlarla ve sivil toplum rgtleriyle bu tarz ibirlii ve ortaklk almalarn tevik ederek kamu sektrnde katlmc deerlendirmelerin gereklemesini salayacaktr.
Donrler tarafndan finanse edilen uygulama sonras deerlendirme almalarnn birou bizzat donrler tarafndan, lke iinden ok fazla katlm olmadan, yrtlmtr. Buna benzer tek tarafl yaklamlar, her ne kadar deerlendirmenin nesnelliini salamaya yardmc olsa da, ne lke iinde gerekli kapasitenin oluturulmasna ne de deerlendirmenin genel planlama sreciyle balantl hale getirilmesine yardmc olmaktadr. Hkmetin donrleri lke iinde deerlendirme kapasitesini glendirmeleri iin tevik etmesi gerekmektedir. Ayrca; d kaynakl projelerdeki tm deerlendirme misyonlar ve bamsz deerlendirmeler Merkezi Performans Deerlendirme Birimi ile balantl olmal ve bylece deerlendirmede merkezi egdm salanmaldr. Tm deerlendirme raporlarna eriim maksadyla Merkezi Performans Deerlendirme Birimi nezdinde bir dokmantasyon merkezi kurulmaldr. Danmanlar ve Ykleniciler Sektr bakanlklar nitelikli, yetkin ve deneyimli profesyonel firmalar veya bireyleri, mmkn olduu hallerde, lke ierisinden semelidir. Hkmet yurtiindeki kapasitenin gelitirilmesi konusunda kararldr. Yurtiindeki deerlendirme profesyonelleri ve yabanc danmanlar arasndaki ortak giriimler de deerlendirme yntemleri, teknikleri ve uygulamalar konularnda bilgi transferini salamak iin tevik edilmelidir. Deerlendirmenin Finansman Kabul edilebilir kalitede deerlendirmeler yrtebilmek iin yeterli mali kaynaklara sahip olmak gerekmektedir. Bakanlklar ve l Konseyleri yllk bte tahminlerinde deerlendirme almalar iin gerekli hazrlklar yapmaldr. Devletin konsolide kaynaklarndan gelen mali destee ek olarak deerlendirme yrtmek iin d kaynakl projeler kapsamnda yerleik kaynaklara da sahip olmak nem tamaktadr. Hkmetin uygulama sonras deerlendirmeler iin dzenli finansman salamas gerekmektedir ve bu gereklilik genellikle d kaynakl projelerden
210
Ek IV
salanamamaktadr. Benzer biimde; kurumsal, politik ve tematik deerlendirmeler iin de gerekli finansman dzenlemeleri yaplmaldr. Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanl ve dier uygulayc bakanlklarn bu amaca ynelik ayr bir zel oy hakk olmaldr. Gzetim Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanl beklenen amalara ulamas iin sz konusu politikann uygulanmasn izlemekle sorumlu olacaktr. Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanl Mstear, profesyonel sivil toplum rgtleriyle SLEvA, Ticaret Odas, Profesyonel Dernekler rgt gibi yakn istiare temelinde, politikann uygulanmasn her yl izleyecektir. Politika Gelitirme ve Uygulama Bakanl tarafndan, tm paydalarla istiare temelinde, bir istiare ve gzetim usul gelitirilerek kamu sektrnde deerlendirme kltrnn oluturulmasn yanstan, dier ilevlerine ilaveten, bir yap tesis edilecektir.
Notlar
1. Deerlendirmelerin faydas dier sektrler iin de geerlidir. Ancak ibu belgede kamu sektr iin ulusal politikalara odaklanlmtr. Bu politikalar istenen dier sektrlere de uygulanabilir. 2. Asya Kalknma Bankasnn deerlendirmesi hakknda lke sentez raporu, 1999. Dier donr kurulular tarafndan finanse edilen projelerin performanslarnn daha iyi olduuna dair bir bulgu yoktur. 3. Ulusal Operasyonlar Merkezi ekonomik ve sosyal kalknma bilgilerinin karar alclar iin toplanmas, analizi ve sunumunda ve de ulusal ve alt ulusal kalknma almalarnn ve yatrmlarnn izleme ve deerlendirmesinde odak noktas olacaktr.
Ek V
Andra Pradesh (Hindistan) Performans Hesap Verebilirlik Kanunu 2003

(Kanun Tasla) (APPPAC Kanunu 2003)
Gereke bu kanun metni, Andhra Pradesh Eyaletinde ve eyaletle balantl veya eyaletle ikinci derecede ilgili tm hususlarda hesap verebilirliin gelitirilmesi, Bilgi Sistemlerinin ynetilmesi ve bireylerin, Bakanlklarn ve Kurumlarn performanslarnn deerlendirilmesi amacyla hazrlanmtr. Andhra Pradesh Eyaleti tm kaynaklarn etkin ynetimini salamak ve Swar-nandhrapradesh (Eyaletin refah ierisinde, salkl ve evreyle uyumlu biimde var olmasna dair vizyon) olma yolunda ilerlemek zere yi Ynetiime hazrdr. Devletin bilimsel ve sistematik kalknabilmesinin en iyi yolu tabandan kaynaklanan Bilgi Sistemlerinin etkin ynetiminden gemektedir. Sz konusu kalknma iin Bireylerin, Bakanlklarn ve Kurumlarn performanslarnn ihtiya temelinde deerlendirilmesi nem tamaktadr. Kalknma; bireylerin, Bakanlklarn ve Kurumlarn tevikler ve caydrc faktrlerle performanslar iin hesap verebilir olmalaryla gerekleecektir. Yukarda bahsi geen hesap verebilirlik ve deerlendirme sistemi SMART Akll Ynetiim (Basit, Ahlaki, Hesap Verebilir, Esnek ve Duyarl ve effaf) ilkelerini yerletirmelidir. indekiler Blm 1 Ksa Balk Blm 2 Bulgular ve Ama Blm 3 AP Eyaletindeki dari Reformlarn Tarihesi Blm 4 Performans Hesap Verebilirlik Sistemi (PAS) Blm 5 Stratejik Planlama Blm 6 Bilgi Ak Blm 7 Blm 8 Blm 9 Blm 10 Blm 11 Blm 12 Blm 13 Blm 14 Ek A Ek B Blm 1 1. bu Kanun; Eyalet Hkmetinde ve dier amalara ynelik olarak stratejik planlama ve performans lmn tesis etmek maksadyla hazrlanm olup, Andhra Pradesh Hkmetinin Eyalet Yasama Meclisi (GOAP) tarafndan yasallatrlmtr. 2. Ksa Balk bu Kanun Andhra Pradesh Performans Hesap Verebilirlik Kanunu 2003 eklinde anlabilir. Kanun, aadaki taraflar da dahil olmak zere, Andhra Pradesh Eyaletinin tamamn kapsamaktadr: a) Eyalet Hkmeti altndaki tm Bakanlklar; b) Hkmetin kontrolndeki tm Yar Kamusal organlar, Yerel organlar, Kooperatif Kurumlar vs. c) Hkmetin kontrolndeki tm Kamu Kurumlar ve d) Parasal veya ayni Hkmetten ya da kamu fonlarndan her tr hibe ve yardm alan tm Kurulular veya Kurumlar veya bireyler.
211
Performans lme ve Belgeleme zleme ve Deerlendirme Tevikler ve Caydrc Faktrler st Komiteler Yllk Performans Raporlar nsan Kaynandaki Gelimeler SMART Akll Ynetiim Muhtelif Hususlar
212
Ek V
(1) Kanun, Hkmetin direktifi dorultusunda, Andhra Pradesh Resmi Gazetesinde yaymlanmasn takiben yrrle girecektir. Blm 2 Bulgular ve Ama 1. Bulgular Hkmet tarafndan aadaki bulgular saptanmtr: (a) Eyaletin yrtt programlarda etkinliin olmay halkn gvenini sarsmakta ve Hkmetin kamu menfaatine olan konular uygun ekilde ele alma becerisini azaltmaktadr; (b) Devlet memurlar yetersiz bilgi akndan dolay program etkinliini ve etkililiini iyiletirme abalarnda dezavantajl durumdadr; (c) Politika yapm ve mali karar alma sreleri, program nihai amalar ve amalar, performans ve sonularla yeterince eklemlenmediinden ciddi engellerle kar karyadr. 2. Amalar bu Kanunun amalar: (a) Halkn Eyalet Hkmetine gvenini artrmak amacyla Bakanlklar, Kurumlar ve bireyleri program sonularnn baarlmasndan sistematik biimde sorumlu tutmak; (b) Program nihai amalar belirlemek, performans sz konusu nihai amalara gre lmek ve ilerlemeyi kamuoyuna rapor etmek suretiyle bir dizi performans reformunu hayata geirmek; (c) Sonulara, hizmet kalitesine ve mteri memnuniyetine odaklanmak yoluyla Hkmetin etkililiini ve kamuda hesap verebilirlii iyiletirmek; (d) Devlet memurlarn hizmetleri iyiletirmek iin motive etmek amacyla hizmet
kalitesi ve sonular konusunda bilgi vermek suretiyle amalara ulamada planlama yntemlerini kullanmalar iin ynlendirmek; (e) Nihai amalarn baarlmas, Hkmet programlarnn ve harcamalarnn etkililiinin ve etkinliinin iyiletirilmesi konularnda daha nesnel bilgiler salamak suretiyle farkl dzeylerdeki karar alma mekanizmalarn iyiletirmek; ve (f) Eyalet Hkmetinin i ynetim srelerini gelitirmek. Blm 3 AP Eyaletindeki dari Reformlarn Tarihesi Andhra Pradesh Eyaleti Devletin yrtt programlarn performanslarnn iyiletirilmesi amacyla dari Reformlarn balatlmas alannda bir nc olmutur. 1. K.B Lal Ananthraman & Sriramulu dari Reformlar Komitesi (1976) 2. M.K Rustomji & Ortaklarnn dari Reformlar Konulu almas (ubat 1986) 3. dari Planlar iin Eylem Plan (Haziran 1986) 4. dari Yeniden rgtlenme Komitesi S.R Ramamurthy, G.R Nair ve K.V Natarajan (Nisan 1990) 5. Personel Gzden Geirme Komitesi B.C Gangopadhyaya & J.M Girglani (Nisan 1994) 6. Kabine, dari Reformlar Alt Komisyonu Sri Devender Goud bakanlnda (Ocak 1997); 7. Aadaki konularda alan hkmet Komitesi: a) Bakanlk Dairelerinin yeniden rgtlenmesi (M.V.P.C. Sastry); b) Daire Bakanlklarnn ve Komisyonlarn yeniden rgtlenmesi (N.S Hariharan); c) Blge tahsildarlarna yetkilerin devri (B. Danam)
Ek V
213
8. lgili mstearn bakanlnda her bakanlkta beer yeden oluan zel komiteler (Aralk 1997); 9. Sri Madhav Godbole bakanlndaki yi Ynetiim Grev Gc (Ocak 2000) 10. Sri Vidyadher Rao bakanlndaki Kabine dari Reformlar Alt Komisyonu (2000) 11. Ynetiim ve Kamu Ynetimi Strateji Belgesi (Ocak 2002) Blm 4 Performans Hesap Verebilirlik Sistemi (PAS) Her Bakanlk veya Kurumda, aadakileri de ieren kapsaml bir Performans Ynetimi Faaliyetleri erevesinden oluan, bir Performans Hesap Verebilirlik Sistemi kurulacaktr: 1. Stratejik Planlama 2. Bilgi Ak 3. Performans lme 4. Performans zleme ve Deerlendirme 5. Performansa Dayal Bteleme Blm 5 Stratejik Planlama 1. Stratejik Planlama Her Bakanlk veya Kurum, Eyalet Hkmetinin Vizyonuyla uyumlu, bir stratejik plan dzenleyecektir. 1) Stratejik plan (a) referans noktasna odaklanmal, (b) temel karlatrma ltleri saptamal, (c) amalar ve stratejileri ayrntlaryla aklamaldr; 2) Stratejik plan sunulaca mali yldan itibaren bir yllk dnemi kapsamal, gncellenmeli ve revize edilmelidir; 3) Stratejik plan gelitirilirken Hkmete danlmaldr ve sz konusu plandan etkilenmesi veya planla ilgilenmesi muhtemel taraflarn grleri ve nerileri de dikkate alnabilir. 4) Her Mali Yln balangcnda ilgili dairelerin bakanlar tarafndan, Mstear ve ilgili Bakanla istiare temelinde, o yl iin
bir plan hazrlanacaktr. Sz konusu plan mecliste sunulmak zere Bakana iletilecektir. 5) Stratejik plan erevesindeki fonksiyonlar ve faaliyetler Hkmetin grevleriyle rtecektir ve sadece devlet memurlar tarafndan icra edilecektir. 2. Plann erii Stratejik plan aadaki hususlar iermelidir: 1) Hkmetteki politika yapm kapasitesini gelitirecek ve de eyaletin sosyal ve ekonomik kalknmasna nemli katklar salayan kamu hizmet sektrnn kilit paralarnn performansn iyiletirecek birimin ana grevlerini ve operasyonlarn ieren kapsaml bir grev tanm; 2) Bakanln izleme niyetinde olduu yn ve bu dorultuda amalad sonular gsteren bir Vizyon bildirisi; 3) Sonularla ilgili nihai amalar ve ilgili birimin ana grevlerine dair amalar da ieren genel nihai amalar ve amalarn tanm 4) Nihai amalarn ve amalarn nasl baarlacann sz konusu nihai amalar ve amalar iin gereken operasyonel sreler, beceri birikimi ve teknoloji ve de beeri, sermaye, biliim ve dier kaynaklar da dahil olmak zere tarifi (Eylem Plan); 5) Planda yer alan performans nihai amalarnn ilgili birimin nihai amalaryla nasl ilikilendirileceinin tarifi 6) Farkl hesap verebilirlik dzeylerinin tarifi; llebilir nihai amalar gibi 7) Genel nihai amalara ve amalara ulamada nemli etki tayabilecek olan ve kurumun dndan kaynaklanan ve kontrol edemedii kilit d faktrlerin saptanmas ve 8) Amalar ve uyumlu nihai amalarn formlasyonunu deerlendirmek ve revize etmek iin kullanlan deerlendirme aralarnn kapsaml tanm.
214
Ek V
Blm 6 Bilgi Ak 1. Bilginin Snflandrlmas (1) Herhangi bir kaynaktan istenen tm bilgilerin ya kodlu, szel, metinsel, saysal, grsel-iitsel, alfanumerik, derecelendirilmi veya yzde olarak ya da belirlenen dier ekillerde sunulmas ve de bilgilerin her Bakanlk veya Kurumun farkl dzeylerine zel olarak nceden kurallatrlm formatlara uygun hazrlanmas gerekmektedir. (2) Sunulan bilgiler Genel Kullanm, Acil ve Yksek ncelikli eklinde snflandrlmal ve X, XX, XXX iaretleri atanarak verilmelidir. erii gizli olan bilgiler Gizli ifadesiyle belirtilmelidir. 2. Bilgi Merkezleri (1) Her Bakanlk veya Kurum iin ana seviyede bilgi merkezi olmaldr: (a) Eyalet seviyesi, (b) Blge/Birim seviyesi ve (c) Blgelerin altndaki Kent/alt birim seviyesi (Mandal). (2) Her Bakanlk veya Kurum altblm (1)de belirtildii biimde seviyeli yapy oluturmal ve aadan yukarya bilgi iletiminde bu yapy kullanmaldr. lgili almalar Resmi Gazetede duyurulmaldr. (3) Her seviyede atanm bir yetkili olmaldr. Sz konusu yetkililer bilginin toplanmas, derlenmesi, analizi, belgelenmesi, eriim, koruma ve iletim srelerinden kiisel olarak sorumludur ve grevlerinin ifasnda astlarndan ve personelinden yardm alr. 3. Aklama (a) Herhangi bir Bakanlk veya Kurumun bir Blgenin yetki snrlarnn tamamnda herhangi bir Blge ofisinin olmamas veya bir Blgenin sadece belli ksmna ya da
ikiden fazla Blgeye yaylm bir alanda ofisinin olmas hallerinde sz konusu yap birim ofisi olarak adlandrlacaktr. rnek: Bir Mhendislik Dairesindeki merkezi ofis bu fkrann amac dorultusunda birim ofisi grevini stlenecektir. (b) Herhangi bir Bakanlk veya Kurumun bir Mandaln (alt blge) yetki snrlarnn tamamnda herhangi bir Mandal ofisinin olmamas veya bir Mandaln sadece belli ksmna ya da ikiden fazla Mandala yaylm bir alanda ofisinin olmas hallerinde sz konusu yap alt birim ofisi olarak adlandrlacaktr. rnek: Bir Mhendislik Dairesindeki blm bu fkrann amac dorultusunda alt birim ofisi grevini stlenecektir. (c) Her bilgi merkezinde operasyonlar alannda alan grevlilerin tm kendi seviyelerindeki yetkiliye kar sorumludur ve bir st seviyeye sistematik ve dzenli bilgi sunumunda yetkili kiiye destek olmakla ykmldr. 4. letiim Yntemi (1) Seviyeler arasndaki bilgi iletim yntemi onaya tabi sreler kullanlarak nceden belirlenmeli ve de ya szel, kiisel, telefon, telgraf, kablosuz, posta, elektronik gibi iletiim yntemleriyle ya da kurallar nceden tanmlanm veri iletiim sistemleri kanallaryla bilgi aktarm salanmaldr. (2) Altblm (1)de belirtilen yntemlerin biri veya daha fazlas, nceden belirlenmi formatlarda olmas kaydyla kullanlabilir. 5. Formatlar (1) Her trl bilginin toplanmas, derlenmesi, analizi, belgelenmesi, korunmas ve aktarm nceden belirlenmi formatlarda Her Bakanlk veya Kuruma zel yaplmal ve Blm ...de belirtildii biimde st Komite tarafndan onaya tabi tutulmaldr.
Ek V
215
(2) Her format dokuz basamakl olarak kodlanmaldr; Bakanlk kodu ( basamak), Bilgi snflandrma kodu ( basamak) ve zel format kodu ( basamak). Aklama: (a) Bilgi Sistemlerinin Ynetimi amac dorultusunda her Bakanlk veya Kuruma basamakl zel bir kod verilecektir (rnein: 036) (b) Bilgi snflandrma kodu her Bakanlk veya Kuruma zel olacak, basamaktan oluacaktr (rnein: 027) (c) Format numaras, her bir Bilgi snflandrma kodu altndaki formatn seri numaras olacak ve basamaktan oluacaktr (rnein: 054) (3) Formatlar analize uygun ve bilgisayar ortamna aktarma imkan veren doru bilgilerin kartlmas iin tasarlanacaktr. (4) Formatlar dnemsel nitelikleri ve bilgi dorulamasn yapacak yetkiliyi belirtmeli ve de bilginin toplanmas, derlenmesi, analizi, belgelenmesi ve aktarm iin gerekli talimatlar iermelidir. (5) Bu blmde belirtilen formatlar dzenli olarak gzden geirilmeli ve gncellenmelidir ve de gncellenen formatlara, her gncelleme sonras, son ek olarak harfler atanmaldr (rnein: 036 027 054 A). 6. Bilgi Ak Dnemleri (1) Seviyeler aras bilgi aknda dnemler, bireysel formatlarda nceden dzenlendii kurallara uygun olarak, evrimii, saat ba, gnlk, haftalk, on be gnde bir, aylk, ayda bir, alt ayda bir veya yllk olarak belirlenebilir. (2) Altblm (1)de belirtilen onayl formatlar vastasyla gerekleen aktarm haricinde astlardan bilgi talep edilen yazmalarda bilginin alnd saat ve tarih ve de st makama (veya st makamdan) bilgi aktarmnda kullanlacak iletiim yntemi her zaman belirtilmelidir.
7. Bilgi Edinme Yetkisi (1) Blm ...de belirtildii zere st Komite; ibu Kanunun amalarna ulamas amacyla; bireylerden ve tm birim ve alt birim yetkililerinden kendi yetki alanlarna dair her trl bilgiyi, nceden belirlenmi formatlar erevesinde, talep edebilir. (2) st Komiteler, ayn zamanda, dier Bakanlklar veya Kurumlardan ve hatta baka bir st Komiteden ilgili tm bilgileri talep edebilir. (3) Hkmet tm Bakanlklardan veya Kurumlardan ve ayrca eyaletteki vatandalardan, farkl Bakanlklar ve Kurumlar vastasyla sunulan hizmetlerle balantl olarak, her trl bilgiyi talep edebilir. Blm 7 Performans lme ve Belgeleme 1. Performans lme Performans lm stratejik planlar sonulara balamal, aadaki hususlarn srekli dikkate alnd bir sre olmaldr: 1. Bir dizi Gsterge vastasyla Performans Edinimi. rnein; aylk ve kmlatif fiziki ve mali hedeflerin edinimi gstergeler, devlet memurlar, kurumlar & blgesel yetkiler 2. nemli projelerdeki ilerleme (fiziki ve mali) 3. Temel karlatrma ltlerine ve Devletin her kademesindeki iyi uygulamalara ilikin sre hedeflerinin hayata geirilmesi 4. Bilgilerin birletirilmesi. rnein; her bilgi merkezinden alnan bilgiler zetlenmeli ve zetlenen bilgiler daha alt dzey bilgi merkezinden bir sonraki seviyedeki bilgi merkezine daha nceden belirlenen formatlar ve zaman erevesine gre aktarlmaldr 5. evrimii Performans Takip Sisteminin uygulanmas 6. Sonularn lm 7. Baarnn/Baarszln Belirlenmesi
216
Ek V
Aklama: Mandal ad verilen alt birimler kendi seviyelerindeki bilgiyi zetlemek suretiyle Blgedeki bilgi merkezine, daha nceden belirlenen iletiim yntemlerinden birini veya daha fazlasn kullanmak suretiyle, gndermelidir. Bilgi ak farkl seviyeler arasnda bu ekilde salanmaldr. Bilgi ya manuel ya da bilgisayar ortamnda, veya daha nceden belirlenmi olan formatlarda verilen baka aralar kullanlarak analiz edilmelidir. Her bilgi merkezindeki biliim yetkilisi analiz srecinden bizzat sorumludur ve karlan zetleri, bir sonraki seviyede bulunan bilgi merkezine gndermeden nce, dorulamaldr. 2. Belgeleme 1. Toplanan ve analiz edilen tm bilgiler yazl kopya olarak veya elektronik ortamda ya da daha nceden belirlenmi olan dier ortamlarda belgelenmeli; szkonusu belgeleme sreci bilgi merkezi dnemsellik gerei bir sonraki tur bilgileri almadan gerekletirilmelidir. 2. Bu amala her bilgi merkezi yetkilisinin altnda bir belgeleme grevlisi atanmal ve szkonusu grevliler bilginin belgelenmesinden, korunmasndan ve bulunmasndan bizzat sorumlu olacaktr. Bu grevliler tm kaytlarn gvenlii ve talep edildii anda aranan bilgilerin bulunmasn salamak iin gerekli tm tedbirleri almaldr. 3. Belgeleme usulleri kanun hkmlerinde belirlendii ekildedir. 3. Aratrma ve Analiz Kanad (RAW) (1) Her Bakanlkta veya Kurumdaki eyalet seviyesindeki bilgi merkezinde bir Aratrma ve Analiz Kanad bulunmaldr. Szkonusu yap, farkl bilgi merkezlerinden ve dier kaynaklardan alnan gemi ve gncel verilerin analizinden sorumlu olacaktr.
(2) RAWn bakanln Bakanlk veya Kurumun st dzey yetkililerinden biri stlenecek ve gerekli personel destei salanacaktr. RAW, ilgili Bakanln Mstearnn kontrol altnda olacaktr. (3) Hkmetin, her Bakanlkta kendi amalar dorultusunda, gerekletirdii politika belirleme srelerindeki eilimlerin belirlenmesi iin bilgiler dzenli olarak analiz edilecektir. (4) Konu uzmanlarnn Bakanlk grevlileriyle ve RAWdaki personelle beraber almas salanabilir. (5) RAWn alma usulleri ve grevleri kanun hkmlerinde belirlendii ekilde olacaktr. Blm 8 zleme ve Deerlendirme 1. Deerlendirme (1) seviyedeki merkezlerin yetki alannda alan her ahsn performans deerlendirmeye tabidir: Eyaletin her Bakanl veya Kurumundaki (a) eyalet dzeyindeki merkez (b) Blge dzeyindeki merkez (c) Mandal (alt birim) dzeyindeki merkez. (2) Performans gstergeleri, her seviye iin yetki alanlarna uygun olarak Blm (1)de belirtildii ekilde ve her Bakanlk veya Kurumdaki st Komite tarafndan onaylanm formatlarda gelitirilmelidir. Szkonusu gstergeler, gerek duyulmas halinde, Hkmet tarafndan belli aralklarla revize edilebilir. 2. Deerlendirme parametreleri (1) ahslarn, Bakanlklarn veya Kurumlarn deerlendirilme parametreleri halin icabna gre ilgili st Komite veya Hkmet tarafndan onayland ekilde belirlenmelidir. (2) Parametrelerde ahslarn, Bakanlklarn veya Kurumlarn aadaki hususlarda veya belirlenen dier konulardaki performanslar gsterilmelidir: gelir
Ek V
217
kurtarma, harcamalarda ekonomiklik, harcamalarn faydall, planlama ve zaman ynetimi becerileri, nihai amalarn edinimi, evrak ilemlerinin srati, idari beceriler, izleme ve tefti. (3) Tm parametreler zaman, para, yaplan i vs. baznda leklenebilir olmal ve ahslar, Bakanlklar veya Kurumlar iin bilimsel olarak belirlenmelidir. (4) Her bir Bakanlk veya Kurumun performans deerlendirmesi, Hkmet tarafndan onaylanan ekilde drt nota dayanmaldr (rnein: A, B, C ve D). 3. Deerlendirme Yetkilisi (1) Aadaki yetkililer, daha nceden belirlenmi gstergeleri kullanarak, kendi yetki alanlarnda alan ahslarn performansnn gzden geirilmesinden sorumludur. Mandal (Alt Birim) dzeyinde Mandal (Alt Birim)n bandaki Yetkili Blge dzeyinde Blge Tahsildar/Birim Yetkilisi Eyalet dzeyinde Bakanlk Mstear veya Bakan (2) Babakan veya Eyalet Bakan, Hkmetteki tm Bakanlklarn veya Kurumlarn performansnn gzden geirilmesinden sorumludur ve bu amala atanm Mstear (lar) vastasyla bu grevin ifas gerekleir. (3) Devletten veya kamu fonlarndan her trl parasal ve ayni hibe, destek veya yardm alan dier tm Kurulularn veya Kurumlarn veya ahslarn performans kanun hkmlerinde belirtildii ekilde gzden geirilecektir. 4. Gzden Geirme Toplantlar (1) Mandal (alt birim) dzeyindeki yetkili kii, kendi yetki alanndaki almalarda peformansn, belirlenmi kurallar erevesinde, her ay gzden geirmekle ykmldr (rnein: her ayn birinci gn).
(2) lgili Bakanlk veya Kurumdaki Blge Tahsildar veya Birim Yetkilisi, kendi yetki alanndaki almalarda peformansn, belirlenmi kurallar erevesinde, her ay gzden geirmekle ykmldr (rnein: her ayn beinci gn). (3) Bakanlk Mstear veya Bakan, icabna gre, Bakanln veya Bakanlklarn veya Kurumlarn, performansn belirlenmi kurallar erevesinde her ay gzden geirmekle ykmldr (rnein: her ayn onuncu gn). (4) Babakan veya Eyalet Bakan tm Bakanlklarn performansn her eyrein ikinci haftasnda gzden geirmekle ykmldr (rnein: Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekimin 2. haftas). (5) Hkmetten zaman ierisinde gelecek direktifler dorultusunda, dzenli gzden geirme toplantlarna ilaveten, bu blmde belirtilen her seviyede farkl amalarla zel gzden geirme toplantlar dzenlenebilir. (6) Gzden geirme toplantlarn ve ahslarn hesap verebilirliini dzenleyen usuller kanun hkmlerinde belirtildii ekildedir. Blm 9 Tevikler ve Caydrc Faktrler 1. Tevikler 1) ahslar, Bakanlklar veya Kurumlar iin performanslarna dair tevikler zel bir takdir eklinde yaplandrlabilir ve szkonusu tevik mekanizmalar kanunda belirtildii ekilde iletilir. 2) ahslara yetki alanlar dahilinde tevik dllerinin verilmesinde, Hkmetin normlar uyarnca, yetkili taraf st Komitedir. 3) Bakanlklara veya Kurumlara szkonusu dllerin verilmesinde yetkili Hkmettir. 2. Caydrc Faktrler
218
Ek V
(1) Gerekli performansn gsterilmemesi hallerinde, ibu Kanun kapsamnda, CCA Kurallar altnda belirtilen aadaki fiiller iin yetkili makamlarca disiplin ilemi balatlacaktr. (a) Bilgilerin sunulmamas (b) Bilgi sunumlarnda srekli ge kalnmas (c) Yanl bilgilerin sunulmas (d) Yanl analizler (e) bu Kanun ve Kurallar erevesinde belirlenen Hesap Verebilirlik usulleriyle balantl olarak resmi grevlerin ihmal edilmesi (f) Belirlenen usullere gre gerekli performansn gsterilmemesi (g) Mali usulszlkler (h) Erzan, Aralarn veya Tesisin ktye kullanm (i) Gzden geirme toplantlarn, takip eylemlerini, Tefti amal izleme almalarn vs. yerine getirmeme (j) Gerekli belgeleme ve kaytlarn korunmas almalarn gerekletirmeme 3. Temyiz Yetkilisi st Komitenin veya halin icabna gre Hkmetin kabilinde, ibu Kanun kapsamnda, temyiz makam Andhra Pradesh Yksek Mahkemesidir. Blm 10 st Komiteler 1. st Komitenin Kuruluu (1) Her Bakanlk veya Kurum iin bir st Komite olacak, Komitenin bakanln ilgili Bakan ve bakan yardmcln ise ilgili Mstear veya Daire Bakan yrtecektir. (2) st Komite; Bakan ve Bakan Yardmcsnn yan sra ilgili Bakanlk veya Kurumdaki dare, Muhasebe, Teknik vs. gibi farkl faaaliyet alanlarndan gelen dokuz yeden oluur - yedi ye atama yoluyla belirlenir.
(3) st Komite en fazla alt uzman ye olarak kabul edebilir veya nerilerini almak zere misafir yeleri toplantlarna davet edebilir. (4) st Komitenin grev sresi yldr ve yelik yapsnda doacak geici boluklar st Komite tarafndan yeni belirlenen yelerce doldurulur. (5) st Komitenin grevleri kanunda dzenlendii gibidir ve Komite ilgili Bakanln veya Kurumun yetki alan dahilinde ibu Kanunun uygulanmasnda yetkilidir. 2. Toplantlar (1) Her Bakanlk veya Kurumdaki st Komitenin her aylk dnemin sonundaki 10. gnde toplanmas zorunludur (rnein: her yl Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarnda). (2) Toplant Komite Bakan veya Bakann yokluunda Bakan Yardmcs tarafndan ynetilir. (3) Komite Bakan, kendi takdirine bal olarak, belirlenen zaman diliminin dnda da st Komiteyi zel oturumlar iin toplayabilir. (4) Bakan tarafndan belirlenecek Komite yelerinden biri toplantlarn dzenlenmesinden sorumlu olacaktr. (5) Toplantnn dzenlenmesinden sorumlu ye er aylk toplantlarn ve zel oturumlarn belirlenen tarihlerde gereklemesinden ve toplant tutanaklaryla gerekletirilen eylemlerin raporlarnn tutulmasndan bizzat sorumludur. (6) Toplant tutanaklarnn uygulanmas ve tutanaklara dair gerekletirilen ve de gerekletirilecek eylemlerin st Komitenin dikkatine sunulmas toplantlarn dzenlenmesinden sorumlu yenin grevidir. Blm 11 Yllk Performans Raporlar 1. Performans kaytlar (1) Her ahs iin bir performans kayd yetkili kii tarafndan tutulacak, grev sresindeki
Ek V
219
deiim esnasnda her dzeyde de halefine teslim edilecektir. (2) Performans kaytlar, her ay iin belirlenen nihai amalar ve baarlar dorultusunda, kontrol yetkilisinin z deerlendirmesini ve astlarn deerlendirmesini ierecektir. (3) Performans kaytlar Bakanlktaki terfi komiteleri veya yetkilileri tarafndan terfi dnemlerinde gzden geirilecektir ve kaytlar herkese ak olacaktr. 2. Kurum El Kitab ve Grev El Kitab (1) Her Bakanlk veya Kurumda, amalarn ediniminde sorunsuz ileyii salamak maksadyla, bir Kurum el kitab olmaldr. (2) Ayrca; her Bakanlk veya Kurumdaki farkl dzeylerde yrtlen her i iin ayrntl usuller ve hesap verebilirlii dzenleyen bir Grev el kitab olmaldr. (3) Bakanlk veya Kurumda alan herkes Kurum ve Grev el kitaplar uyarnca idare edilmelidir. 3. izelgeleri (1) Her Bakanlktaki veya Kurumdaki zel durumuna gre her grev iin bir i izelgesi olmaldr ve szkonusu grevde alan ahslar performanslarndan i izelgesine gre sorumlu olacaktr. (2) Ayn grev iin, farkl ortamlarda olmas halinde, yerine getirildii durumun zel koullarna gre farkl i izelgeleri hazrlanacaktr. Aklama: alanlar ayn grevi stlenmi olmakla birlikte farkl ortamlarda alyor olabilir ve bu durum szkonusu ortama zel ilerin yerine getirilmesini gerektirebilir. rnek: naat biriminde, yap kontrol biriminde, su ynetimi biriminde veya tasarm biriminde alan mhendislerin farkl ileri olacaktr ve dolaysyla da kendi durumlarna zel i izelgelerine tabi olmaldrlar.
(3) izelgelerinin ve kapsamn hazrlanmas ve gerekli tespitlerin yaplmas ibu kanunda belirlenen kurallar erevesinde gerekletirilmelidir. 4. Kontrol Listeleri (1) Yaptrm veya onay gerektiren teknik, uyar ve idari nitelikte ilemler iin her Bakanlk veya Kurumda kurallarla belirlenmi kontrol listeleri olmaldr. (2) Kontrol listeleri ibraz, ilem ve yaptrm/ onay dzeylerinin hepsini kapsar nitelikte olmal ve farkl dzeylerdeki ahslarca usulen dorulanm olmaldr. Szkonusu ahslar grev yaptklar dzeyden sorumludur. 5. Almanak (1) Her bilgi merkezi, ibu Kanun kapsamndaki grevlerinin etkin ifas ve szkonusu merkezin takip eden yldaki operasyonlarn ynlendirmek iin, yazl olarak veya kurallarla belirlenmi baka bir yntemle aadaki hususlar belgelemelidir: (a) Bte detaylar; (b) Tm yaptrmlar ve onaylar; (c) Faturalarn ve harcamalarn tm ayrntlar; (d) Yetkililerin ve personelin grevleri; (e) Yetki alan dahilindeki tm faaliyetlerin ayrntlar ve (f) Kurallarca belirlendii ekilde dnem dnem sunulmas gerekli tm dier bilgiler. (2) lgili belgeleme yetkilileri, her yl 1 Mays itibariyle szkonusu almanan hazrlanmasndan sorumludur. (3) Almanan hazrlanma, datm ve muhafaza usulleri kurallarca belirlendii ekilde gerekletirilmelidir.
220
Ek V
Blm 12 nsan Kaynan Gelitirme 1. Eitim Enstitleri (1) Eyalet dzeyinde kamu yetkilileri ve alanlarna ynelik olarak, Blgelerdeki eitim merkezlerini de kontrol edecek olan, nsan Kaynan Gelitirme konusunda alacak bir Nodal Eitim Enstits kurulacaktr. (2) Nodal Eitim Enstits farkl Bakanlklardaki dier tm eitim Enstitlerinin almalarn, kurallarla belirlendii ekilde, izleyecek ve koordine edecektir. (3) Nodal Eitim Enstits tarafndan iletilecek merkezi eitim Btesi oluturulacak ve szkonusu bteden farkl Bakanlklarn bte tahminleri dorultusunda yzde cinsinden, kurallarla belirlendii ekilde, dnem dnem kaynak aktarlacaktr. (4) Farkl Bakanlklar ve Kurumlardaki yetkililere ve alanlara ynelik eitim ihtiyac analizi temelinde tm eitim Enstitleri iin Nodal Eitim Enstits tarafndan bir stratejik plan gelitirilecektir. 2. Eitimler (1) Eyaletin program amalarnn ediniminde gereken etkinlii ve etkililii gelitirmek maksadyla yetkililere ve alanlara verilecek eitimler dari beceriler, Teknik beceriler ve kurallarla belirlenen dier beceri alanlarn kapsayabilir. (2) Eitimler aadaki kategorilerde ve eitimi alan kiilerin grev sresi boyunca verilebilir. (a) Ynlendirme Eitimleri; (b) Hizmet ii Eitimler (c) zel Eitimler ve (d) Kurallarla belirlenen dier Eitimler. (3) Eitim bileenleri, sresi, eitim says, katlmclarn seimi ve eitim programlarn dzenlemek iin gerekli dier usuller kurallarla belirlendii ekilde yerine getirilecektir.
3. Geri Bildirim ve Analiz Eitimin etkililii izlenecektir ve eitime katlanlarn hesap verebilirlii eitim esnasnda ve sonrasnda yrtlen geri bildirim analizlerine dayandrlacaktr. Blm 13 SMART Akll Ynetiim Andhra Pradesh Hkmeti SMART Ynetiim dorultusunda almaktadr. Basit: Devletteki ilemlerin sadeletirilmesi; Hkmetin mterilerine sunduu hizmetlerin kalitesini ykseltmek ve parann karl ilkesini hayata geirmek amacyla usullerin basitletirilmesi. Ahlaki: nsan Kaynaklar Ynetiminde yeni yaplar ve yaklamlar da ieren etkili bir plan gelitirmek. Hesap Verebilir: Hizmet sunumunun kalitesini ve zamanlln iyiletirmek ve performans etkili biimde izleyen ve len sistemler kurmak vastasyla kamu sektrnde esnek ve sonu odakl bir performans kltr gelitirmek. Esnek ve Duyarl: Vatandalarnn htiyalarna Odaklanan Hkmet; hizmet sunumunun planlanmas ve izlenmesi srelerinde katlmc mekanizmalar oluturmak; yerinden ynetimi gelitirmek ve dezavantajl ve yoksul gruplar ieren almalar yapmak suretiyle eyaletteki ynetiim srelerinde vatandalarn seslerini gl biimde duyurmalarn salamak.
Ek V
221
effaf:
Planlama, kaynak tahsisat, izleme, ynetim, muhasebe sistemleri ve bilgi edinme srelerini gelitirmek suretiyle hesap verebilirliin aka tanmlanmasn, harcamalarn effaf olmasn ve kamu harcamalarnn daha etkili kontrol edilmesini temin etmek.
tabi tutulmas veya feshedilmesi halinde ise szkonusu dzeltme veya fesihin resmen bildirildii tarihten itibaren kurallar ancak meclisin deiikliklerini dzeltme ve fesih ilemlerinin szkonusu kural kapsamnda daha nce gerekletirilen almalarn geerliliine halel getirmemesi kaydyla, ierecek biimde yrrle girebilir. 3. yi Niyetle Gerekletirilen Eylemlerin Korunmas bu Kanun kapsamnda belirlenen herhangi bir grevin ifasna ilikin olarak; iyi niyetle veya ibu Kanun ve bal Kurallar gereince yaplan veya istenilen eylemlerden doan veya doacak zararlardan tr ahslara, Bakanlklara veya Kurumlara herhangi bir ceza kesilemez. Tanmlar: bu Kanun kapsamnda kullanlan terimler, aksi belirtilmedike, aadaki anlamlar iermektedir. 1. Hkmet: Eyalet Hkmeti. 2. Bakanlk: Andhra Pradesh Devletine bal tm Eyalet Hkmeti Bakanlklar. 3. Kurum:Kanunen Eyalet Devleti tarafndan kurulan veya Hkmetten parasal veya ayni herhangi bir hibe, destek veya yardmdan yararlanan tm Kurumlar. 4. ahs: Bakanlklarda veya bir Kamu Kurumunda alan ve Devletten veya kamu fonlarndan maa veya destek alan bireyler. 5. Tevikler: Parasal, ayni veya terfi dlleri gibi ahslarn, Bakanlklarn veya Kurumlarn itibari performanslarna gre verilen ve de bu amala oluturulmu Yasal Komitelerin onayl raporlarna dayanan her trl tevik uygulamas. 6. Caydrc Faktrler: Parasal, ayni veya mevki indirme gibi ahslarn, Bakanlklarn veya Kurumlarn itibari
Blm 14 Muhtelif Hususlar 1. Zorluklar ortadan kaldrma yetkisi (1) bu Kanunun hkmlerini yrrle koymada zorluklarn ortaya kmas halinde Hkmet, durumun gerektirebilecei ekilde ve Andhra Pradesh Resmi Gazetesinde yaynlanacak emirle, szkonusu zorluun ortadan kaldrlmas iin gerekli grd her trl almay gerekletirebilir. (2) bu blm altnda karlan emirlerin tamam, kararlatrldktan sonra mmkn olduunca abuk, eyaletin yasama meclisine sunulacak ve Yasama Meclisinin, ayn oturumunda veya baka bir oturumunda gerekletirebilecei, dzenlemelere veya ilga srelerine tabi olacaktr. 2. Kural Koyma Yetkisi (1) Eyalet Hkmeti, Resmi Gazetede bildirimde bulunmak suretiyle, ibu Kanunun amalarnn yerine getirilmesi iin gerekli kurallar koyabilir. (2) Kanun kapsamndaki her Kural, kararlatrldktan hemen sonra, eyaletin yasama meclisine sunulmaldr eer meclis toplant halindeyse. Meclisin toplant halinde olmamas durumunda ondrt gn ierisinde gerekleecek ilk oturumda veya ardk iki oturumda kurallar meclisin dikkatine sunulmaldr. Kurallarn, meclisin dikkatine sunulduu veya takip eden oturumda dzeltmelere
222
Ek V
performanslarna gre verilen ve de bu amala oluturulmu Yasal Komitelerin onayl raporlarna dayanan her trl ceza uygulamas. 7. Bilgi: Grevlerinin ifasnda ahslar, Bakanlklar veya Kurumlar tarafndan retilen veya retilecek olan (hem temel hem de analizi yaplm veriler niteliinde) her trl kodlu, szel, metinsel, saysal, grsel-iitsel, alfanumerik, derecelendirilmi veya yzde cinsinden bilgi. 8. Bilgi Sistemleri: Taban rgtleri dzeyinden en st dzeye kadar tm
kademelerden, kurallarla belirlendii ekilde, bilginin toplanmas, derlenmesi, analizi, eriimi ve aktarmnda kullanlan onayl sistem. 9. Performans: Belirlenen nihai amalara ulamak iin konan amalarn ediniminde gerekletirilen parasal veya hizmet cinsinden, ya da kurallarla belirlenen dier ekillerde, her trl leklenebilir performans. 10.Bildirim: Andhra Pradesh Resmi Gazetesinde yaynlanan bildirilerdir ve bildirimi yaplan hususlar uygun biimde yorumlanmaldr.
Ek VI
Terimler szl
OECD Deerlendirme ve Sonu Odakl Ynetim Terimler Szl (2002)

Hesap Verebilirlik (Accountability):
in, zerinde mutabk kalnm kurallar ve standartlara gre yapldn gsterme veya stlenilmi roller ve/veya planlar aracllyla performans sonular hakknda doru ve adil bir ekilde raporlama zorunluluu. Bu, iin anlama artlar ile uyumlu olduunu gsteren itinal, hatta yasal olarak savunulabilir bir ispatn gerektirebilir. Not: Kalknmada hesap verebilirlik, ortaklarn ak bir ekilde tanmlanan sorumluluklara, rollere ve performans beklentilerine gre hareket etme zorunluluklarna, kaynaklarn ihtiyatl kullanm kuraln da kapsayacak ekilde tanmlanabilir. Deerlendiriciler iin, doru, adil ve gvenilir izleme raporlar ve performans lmleri anlamna gelir. Kamu sektr yneticileri ve politika yapclarnn hesap verme sorumluluu vergi mkellefleri ve vatandalara kardr.
Faaliyet (Activity): erisinden mali yardm,
etkileyebilecek unsurlar ve riskler hakkndaki hipotezlerdir. Not: Varsaymlar, rnein nfusun zellikleri zerine bir anket iin rnekleme usul tasarland zaman, bizatihi deerlendirmenin geerliliine vurgu yapacak hipotez benzeri durumlar olarak da anlalabilir. Beklenen sonular silsilesini sistematik bir ekilde takip eden teorik deerlendirmelerin varsaymlar sarahaten belirlenmitir.
Atfetme (Attribution): Belirli bir mdahale
teknik destek ve eitli dier kaynaklar trnden girdilerin belirli ktlar retmek zere harekete geirildii eylemler veya gerekletirilen i. lgili terim: kalknma mdahalesi.
Analitik aralar (Analytic Tools): Bir
ile gzlemlenen (veya gzlemlenmesi beklenen) deiimler arasndaki nedensel ilintinin kurulmasdr. Not: Atfetme, gzlemlenmi deiimler veya elde edilen sonularn ilintisine iaret eder. Gzlemlenen gelime etkilerinin, mterek etkenler (beklenen veya beklenmeyen) veya d etkilerin de nda ne lde belirli bir mdahaleye veya bir ya da daha fazla katlmcnn performansyla irtibatlandrlabileceine iaret eder.
Denetim (Audit): Bir rgtn/kurumun
deerlendirme erevesinde bilgiyi ilemek ve yorumlamak iin kullanlan yntemlerdir.

n Deerlendirme (Appraisal): Fon tahsisi
karar ncesinde, bir kalknma mdahalesinin uygunluk, yaplabilirlik veya srdrlebilirlilik potansiyelinin genel olarak deerlendirilmesidir. Not: Kalknma ajanslarnda, bankalarda ve benzeri yaplarda, deer bimenin amac; karar verici mercilerin, yaplan ite kuruluun kaynaklarnn doru kullanlp kullanlmadna karar vermelerine olanak salamaktr. lgili terim: Uygulama ncesi deerlendirme
Varsaymlar (Assumptions): Bir kalknma
mdahalesinin geliimini veya baarsn
faaliyetlerine deer katmak ve gelitirmek iin tasarlanm bamsz, objektif bir gven tesisi ilemidir. dari sreci, kontroln ve risk ynetiminin etkinliinin pekitirilmesi ve sistematik ve disiplinli bir deerlendirme yaklamyla bir rgtn/kurumun hedeflerine erimesine yardmc olur. Not: Uygulanacak tzk ve ynetmelikler zerine odaklanan uygunluk (mali) denetimi ile uygunluk, ekonomiklik, verimlilik ve etkinlikle ilgili performans deerlendirmesi arasnda bir ayrm yaplmas gerekir. D denetim bamsz bir rgt tarafndan gerekletirilirken ynetime raporlama yapan bir birim tarafndan gerekletirilen dahili kontroller i denetimin deerlendirilmesine imkan salar.
223
224
Ek VI
Referans almas (Base-line study):
Gelimenin deerlendirilmesine veya mukayeselerin yaplabilmelerine imkan verecek ekilde kalknma mdahalesi ncesindeki durumun tasvirini yapan bir analizdir.
Temel Karlatrma lt (Benchmark):
Performansn veya baarnn llebilmesine imkn veren referans noktas veya standarttr. Not: Temel Karlatrma lt, dier mukayese edilebilecek nitelikteki rgtler tarafndan yakn gemite gerekletirilmi performansa veya bu durumlarda neyin imkan dahilinde elde edilebileceine ilikindir.
Faydalanclar (Beneficiaries): Bir kalknma
kaynaklarn tanmlamak ve bilgi toplamak iin kullanlan yntemlerdir. Not: Resmi ve resmi olmayan anketler, dorudan ve katlmc gzlem, topluluk mlakatlar, odak grup grmeleri, uzman gr, rnek olay incelemesi, kaynak aratrmas bu balamda anlabilir.
Kalknma Mdahalesi (Development Intervention): Kalknmay tevik etmek zere
ortan (donr olan veya olmayan) kulland aralardr. Not: Politikalar konusunda tavsiyeler, projeler, programlar bu trdendir.
Kalknma Amac (Development Objective):
mdahalesinden dolayl ya da dolaysz olarak yararlanan, hedeflenen veya hedeflenmeyen bireyler, gruplar veya rgtlerdir. lgili terimler: etki alan, hedef grup.
Kme deerlendirme (Cluster evaluation):
Bir topluma, bir toplulua veya bir grup insana, bir veya daha fazla kalknma mdahalesi araclyla, maddi, finansal, kurumsal, sosyal, evresel veya dier faydalar salamak zere tasarlanm etkidir.
Ekonomiklik (Economy): Belirli bir kt iin
Bir dizi irtibatl faaliyetin, projenin ve/veya programn deerlendirilmesidir.

Sonular (Conclusions): Sonular; amalanm
veya ama d sonulara, etkilere ve daha genel olarak dier g ve zaafiyetlere zel bir dikkat atfedilerek, deerlendirilmi mdahalenin baar ve baarszlk faktrlerine iaret eder. Bir sonu, toplanan verilere ve effaf bir sav silsilesiyle yaplm olan analizlere dayanr.
Kar Olgusal (Counterfactual): Kalknma
israfn olmamasdr. Not: Bir faaliyet, gerekletirilmesi iin kullanlan nadir kaynaklarn tutar planlanan amalarn asgari maliyetine yakn tutulduu lde ekonomiktir. dolayl olarak kaynaklanabilecek amalanm veya ama d deiim. lgili terimler: sonular, netice.
Etki (Effect): Bir mdahaleden dorudan veya
yardmnn olmamas halinde, varsaymsal olarak bireyler, rgtler veya gruplar iin etkili olabilecek durum ve koullar. lke Program Deerlendirmesi/lke Yardm Deerlendirmesi (Country Program Evaluation/ Country Assistance Evaluation): Yardm alan bir lkede, bir veya daha fazla donr lkenin veya ajansn kalknma mdahalesi portfynn ve bunun temelindeki yardm stratejisinin deerlendirilmesidir.
Veri Toplama Aralar (Data Collection Tools): Bir deerlendirme esnasnda bilgi
Etkililik (Effectiveness): Greceli nemlerinin
gz nnde bulundurulmas suretiyle kalknma mdahalesi hedeflerinin hangi lde gerekletii veya gereklemesinin beklendiidir. Not: Bir faaliyetin deerinin veya yararnn bir btn olarak hesaplanmas (hakknda yargya varlmas) iin de kullanlr; rnein, bir mdahalenin, srdrlebilir bir biimde ve mspet kurumsal kalknma etkisi ile, ilgili ana hedeflerine hangi lde eritii veya ulamasnn beklendii. lgili terim: etkinlik.
Verimlilik (Efficiency): Kaynaklarn ve girdilerin
(mali kaynaklar, uzmanlk, zaman v.s.) ekonomik
Ek VI
225
olarak nasl sonulara dntrldnn lsdr. Deerlendirilebilirlik (Evaluability): Bir faaliyet veya programn, hangi lde salam ve gvenilir bir ekilde deerlendirilebildiidir. Not: Deerlendirilebilirlilik lm, nerilen bir faaliyetin amalarnn yeterli bir biimde tanmlanp tanmlanmad ve sonularnn dorulanabilir olup olmadn saptamak iin n gzden geirmeyi gerektirir. Deerlendirme (Evaluation): Sren veya tamamlanm bir projenin, programn veya politikann yaps, uygulamas ve sonularyla sistematik ve objektif olarak deerlendirilmesidir. Gayesi ise, amalarnn uygunluunu ve gerekletirilebilirliliini, kalknma verimliliini, etkililiini, etkilerini ve srdrlebilirliliini belirlemektir. Bir deerlendirme faydal ve inandrc bilgiler salamal, hem donr lkelere hem de yararlananlara kardklar dersleri karar verme srelerine yerletirebilme olana tanmaldr. Deerlendirme ayn zamanda bir faaliyetin, politikann veya programn deerini ve nemini belirleme srecini de ifade eder. Planlanm, devam eden veya bitirilmi bir kalknma mdahalesinin mmkn olduunca sistematik ve objektif olarak deerlendirilmesidir. Not: Deerlendirme baz durumlarda, uygun standartlarn tanmlanmasn, performansn bu standartlara gre snanmasn, gncel veya beklenen sonularn deerlendirilmesini ve gereken derslerin karlmasn da ierir. lgili terim: gzden geirme.
Uygulama ncesi Deerlendirme (Ex-ante evaluation): Bir kalknma
bir sre sonra gerekletirilebilir. Ama, baar ve baarszlk unsurlarn belirlemek, sonularn ve etkilerin srekliliini lmek ve dier kalknma mdahalelerine yarayacak sonular karmaktr.
D Deerlendirme (External evaluation):
Kalknma mdahalesi deerlendirmesinin, donr ve uygulayc kurumlar dndaki yaplar ve/veya bireyler tarafndan gerekletirilmesi.
Geri Bildirim (Feedback): Deerlendirme
sreci ierisinde ortaya kan bulgularn, ilgili taraflara ve ayn zamanda bu taraflarn renmelerini kolaylatrmakta fayda salamak zere iletilmesidir. Bu, tecrbeyle elde edilen bulgularn, sonularn, tavsiye ve derslerin toplanmasn ve datmn gerektirebilir.
Bulgu (Finding): Bir bulgu, bir veya birden fazla
deerlendirmeden elde edilen kantlarla somut bir saptama yapmakta kullanr.

Biimlendirici Deerlendirme (Formative Evaluation): Daha ziyade proje ve programlarn
uygulama srecinde gerekletirilen, performans arttrmaya ynelik deerlendirme tipidir. Not: Biimlendirici deerlendirmeler uygunluk, yasal gerekler ve daha byk bir deerlendirme giriiminin paras gibi nedenlerle de yrtlebilir. lgili terim: sre deerlendirmesi.
Nihai Ama (Goal): Kalknma mdahalesinin
katkda bulunmay tasarlad yksek ncelikli ama. lgili terim: kalknma amac.
Etkiler (Impacts): Bir kalknma
mdahalesinin uygulamaya geilmeden yaplan deerlendirmesidir. lgili terim: deerlendirme, balangtaki nitelik.
Uygulama Sonras Deerlendirme (Expost evaluation): Kalknma mdahalesinin
mdahalesinden dorudan veya dolayl, amalanm veya ama d olarak retilen olumlu ve olumsuz, birincil veya ikincil uzunsreli etkileridir.
Bamsz Deerlendirme (Independent evaluation): Kalknma mdahalesinin tasarm
tamamlanmasndan sonra yaplan deerlendirmedir. Not: Uygulama sonras deerlendirme, hemen veya kalknma mdahalesi tamamlandktan uzun
ve uygulanmas iin sorumlu olanlarn dndaki kurum ve kiiler tarafndan gerekletirilen deerlendirme.
226
Ek VI
Not: Bir deerlendirmenin gvenilirlii ksmen ne lde bamsz gerekletirildiine baldr. Bamszlk, siyasi etkiden ve kurumsal baskdan arndrlm olmay ifade eder. Bamsz deerlendirme, bilgiye tam eriim, incelemelerde tam zerklik ve bulgularn raporlanmas ile nitelenir. Gsterge (Indicator): Baary lmekte kullanlan basit ve gvenilir aralar salayan, mdahaleyle irtibatl deiiklikleri yanstarak bir kalknma aktrnn performansn lmeye yarayan niteliksel veya niceliksel unsur veya deikenler. Girdiler (Inputs): Kalknma mdahalesi iin kullanlan finansal, insani ve maddi kaynaklardr.
Kurumsal Kalknma Etkisi (Institutional development impact): Bir mdahalenin,
ortaklar tarafndan desteklenen abalarn tamamlaycln, yardm egdmnn kalitesini v.s. lmede yetki sorunlarnn almasna yardm edebilir.
karlan Dersler (Lessons learned): Belirli
durum veya daha kapsaml konulara ilikin projeler, programlar veya politikalardan deerlendirme tecrbelerine istinaden karlan genellemelerdir. Dersler ou zaman performans, sonu ve etki zerinde rol oynayan hazrlk, tasarlama ve uygulama aamalarnn gl ve zayf ynlerini vurgular.
Mantksal ereve (Logframe): Daha ziyade
bir lkenin ya da blgenin, insan, finansal ve doal kaynaklarnn daha etkili, adilane ve srdrlebilir olarak kullanma kabiliyetini hangi lde gelitirdii veya zayflattdr. rnein; (a) kurumsal dzenlemelerin daha iyi tanmlanmas, istikrarll, effafl, uygulanabilirlilii ve ngrlmesi ve/veya (b) bu kurumsal dzenlemelerden hareketle bir rgtn amac ve kapasitesi ile grev tanm arasndaki uyumun daha iyi bir ekilde tanmlanmas yntemleriyle yaplabilir. Bu tip etkiler, bir faaliyetin amalanm veya ama d etkilerini de ierebilir.
Deerlendirme (Internal Evaluation):
proje aamasnda, kalknma mdahalelerinin tasarmn gelitirmek zere kullanlan ynetsel aratr. Mantksal ereve, baar ve baarszl etkilemesi muhtemel stratejik unsurlarn (girdiler, ktlar, sonular, etkiler), nedensellik ilikilerin, gstergelerin, varsaymlarn ve risklerin tanmlanmasn gerektirir. Mantksal ereve, bylece, bir kalknma mdahalesinin planlanmasn, yrtlmesini ve deerlendirmesini kolaylatrmaktadr. lgili terim: sonu odakl ynetim.
Meta Deerlendirme (Meta evaluation):
Kalknma mdahalesi deerlendirmesinin, donre, ortak lkeye veya mdahaleyi gerekletiren kurumun ynetimine rapor eden bir birim ve/veya kiiler tarafndan gerekletirilmesidir. lgili terim: z deerlendirme.
Ortak Deerlendirme (Joint evaluation):
Bir dizi deerlendirmeden elde edilen bulgular toparlamak iin tasarlanm deerlendirmeler iin kullanlan bir terimdir. Meta deerlendirmesi bir deerlendirmenin kalitesini ve/veya deerlendirmecilerin performansn belirlemek zere gerekletirilen deerlendirmeyi vurgulamak iin de kullanlabilir.
Ara Deerlendirme (Mid-term evaluation):
Farkl donr lke ajanslarnn ve/veya ortak lkelerin itirak ettii deerlendirme biimidir. Not: Ortaklarn deerlendirme srecinde ortaklarn hangi lde ibirlii yaptklar, deerlendirme kaynaklarn ve raporlarn birletirdiklerine bal olarak birok ortaklk derecesi vardr. Ortak deerlendirmeler programlarn ve stratejilerin etkinliini, farkl
Kalknma mdahalesinin uygulanmas srecinin ortalarna doru yaplan deerlendirmedir. lgili terim: biimlendirici deerlendirme.
zleme (Monitoring): Belirli gstergeler
hakknda sistematik veri toplamak suretiyle, ynetime ve sren bir kalknma mdahalesinin ilgili taraflarna mdahalenin ilerleyii, amalarn baarlmas ve ayrlm fonlarn kullanm
Ek VI
227
hususlarnda ne kadar aama kaydedildii ile ilgili bilgiler salamak iin kullanlan srekli bir ilemdir. lgili terim: performans izlemesi, gsterge. Sonu (Outcome): Bir kalknma mdahalesi ktlarnn muhtemel veya baarlm ksa ve orta vadeli etkileri. lgili terimler: sonu, ktlar, tesir ve etkiler. ktlar (Outputs): Bir kalknma mdahalesinden kaynaklanan rnler, yatrm mallar ve hizmetler; ktlarn salanmasna ilikin olarak mdahaleden doan deiiklikleri de ierebilir.
Katlmc Deerlendirme (Participatory Evaluation): Deerlendirmenin tasarm,
Performans lm (Performance measurement): Kalknma mdahalesi
performansn saptanm hedeflere kar len bir sistemdir. lgili terimler: performans izlemesi, gsterge.
Performans zlemesi (Performance monitoring): Bir proje, program ve politikann
ulalmas beklenen hedeflere karn gerei ne lde tatbik edildiini karlatrmak maksadyla srekli veri toplama ve analiz etme srecidir.
Sre Deerlendirmesi (Process evaluation): Uygulayc kurumlarn i
gerekletirilmesi ve yorumlanmasnda ajans temsilcilerinin ve taraflarn (faydalanclar da dahil ederek) beraber altklar bir deerlendirme metodudur. Ortaklar (Partners): Karlkl olarak zerinde anlalan amalara ulalmas iin ibirlii yapan bireyler ya da organizasyonlardr. Not: Ortaklk kavram; paylalan nihai amalar, neticeler iin ortak sorumluluk tamay ve de aka tanmlanm hesap verebilirlik ve karlkl ykmllkleri kapsamaktadr. Ortaklar arasnda hkmetler, sivil toplum, sivil toplum kurulular, niversiteler, mesleki kurulular ve rgtler, ok tarafl kurulular, zel irketler vs. yer alabilir.
Performans (Performance): Bir kalknma
dinamiklerini, politika aralarn, hizmet sunum srelerini, uygulamalarn, ynetim uygulamalarn ve bunlar arasndaki balantlarn deerlendirilmesidir. lgili terim: biimlendirici deerlendirme.
Program Deerlendirmesi (Program evaluation): Belirli bir kresel, blgesel, lkesel
veya sektrel kalknma hedefine ynelik bir dizi kalknma mdahalesinin deerlendirilmesidir. Not: Bir kalknma program, sektrleri, temalar ve/veya corafi alanlar iine alan oklu faaliyetleri ilgilendiren sreli bir mdahaledir. lgili terim: lke program/strateji deerlendirilmesi.
Proje Deerlendirmesi (Project evaluation):
mdahalesinin veya kalknma ortann belirli kriter/standartlar/ilkelere gre hangi derecede ilev yapt veya belirlenmi hedeflere ve planlara gre hedefleri baarddr.
Performans Gstergesi (Performance indicator): Kalknma mdahalesinde
Genellikle kapsaml bir program erevesinde belirli amalar belirli kaynaklarla bir takvime uygun olarak baarmak iin tasarlanm tek bir kalknma mdahalesinin deerlendirmesidir. Not: llebilir faydalar olan projeler iin maliyet-fayda analizi proje deerlendirmesinin temel bir aracdr. Faydalarn hesaplanamad durumlarda, maliyet etkinlii uygun bir yaklamdr.
Proje veya Program Amac (Project or program objective): Bir proje veya programn
deiimlerin dorulanmasna izin veren veya daha nce planlana gre sonular gsteren bir deikendir. lgili terimler: performans izlenmesi, performans lm.
katkda bulunmasnn beklendii tasarlanm fiziki, finansal, kurumsal, sosyal, evresel veya dier kalknma hedefleridir. projesinin aka belirlenmi amalardr.
Niyet (Purpose): Kalknma programnn veya
228
Ek VI
Kalite Gvencesi (Quality Assurance):
Kalite gvencesi, bir kalknma mdahalesinin yararn ve kymetini lme, iyiletirme veya onun saptanm standartlara uygunluu ile ilgili herhangi bir faaliyeti ihtiva eder. Not: Deer bime (kymetlendirme), sonu odakl ynetim (RBM), uygulama aamasnda gzden geirmeler, deerlendirme v.s. kalite gvencesinin rnekleridir. Kalite gvencesi bir portfy ve onun kalknma etkililiinin lmyle ilgili olabilir.
Sonu Odakl Ynetim (Results based management): Performansa ve ktlarn,
Not: Bir sektr, salk, eitim, tarm, ulam, vb. kamu faaliyetlerine matuf olarak basite gruplanm kalknma faaliyetlerini ihtiva eder.
z Deerlendirme (Self-evaluation): Bir
kalknma mdahalesinin tasarm ve datm ile grevlendirilmi olanlar tarafndan yaplan deerlendirmedir.
Paydalar (Stakeholders): Kalknma
mdahalesinde veya deerlendirilmesinde dorudan veya dolayl ilgisi olan ajanslar, organizasyonlar, gruplar veya bireylerdir.
zet Deerlendirme (Summative evaluation): Bir mdahale (veya bir mdahale
sonularn ve etkilerin baarlmasna odaklanan bir ynetim stratejisi. lgili terim: mantksal ereve Gzden Geirme(Review): Bir kalknma mdahalesinin belirli aralklarla veya bir kez zel olarak deerlendirilmesidir. Not: Deerlendirme daha kapsaml ve/veya gzden geirmeden daha etrafl lme iin ska kullanlr. Gzden geirmeler operasyonel ynleri vurgulamaya yneliktir. Bazen gzden geirme ve deerlendirme e anlaml olarak kullanlrlar. lgili terim: deerlendirme. Risk Analizi (Risk analysis): Bir kalknma mdahalesinin hedeflerinin baarl bir ekilde gerekletirilmesini etkileyen veya etkilemesi muhtemel unsurlarn (mantksal erevede varsaymlar diye adlandrlr) deerlendirilmesi veya analizi. Kalknma mdahalesiyle insan hayatna, sala, mlke veya evreye verilen, istenmeyen ve olumsuz etkilerin ayrntl analizi; bu tarz arzulanmayan etkilerle ilgili bilgi salayan bir sistematik sre. Olaslklarn ve belirlenmi risklerin beklenen tesirlerinin hesaplanmas srecidir.
Sektr Program Deerlendirmesi (Sector program evaluation): Bir lke veya birok
aamas) sonrasnda beklenen sonularn hangi derecede gerekletirildiini belirlemek iin yaplan almadr. zet deerlendirme, programn deeri hakknda bilgi salamaya yneliktir. lgili terim: etki deerlendirmesi.
Srdrlebilirlik (Sustainability): Kapsaml bir
kalknma yardmnn tamamlanmas sonrasnda kalknma mdahalesi faydalarnn srmesi. Uzun vadeli faydalarn srekli olmas olasl. Net fayda aknn zaman ierisinde risklere dayanma esnekliidir.
Hedef Grup (Target group): Gerekletirilen
kalknma mdahalesinden faydalanan belirli bireyler ve rgtler/kurumlar.

Tanm (Terms of Reference):
Deerlendirmenin amacn ve kapsamn, kullanlacak yntemi, performansn llecei veya yrtlecek analizlerin dayanaca standard veya ayrlan kaynaklar, zaman ve raporlama gereksinimlerini tanmlayan yazl belgedir. in kapsam ve deerlendirme yetkisi bazen bu anlamda kullanlan iki ayr ifadedir.
Tematik Deerlendirme (Thematic evaluation): lkeleri, blgeleri ve sektrleri
lkede, bir sektrde, belirli bir kalknma hedefine katk salamaya ynelik bir grup kalknma mdahalesinin deerlendirilmesidir.
kapsayabilecek belirli bir kalknma nceliine hitap eden seilmi bir grup kalknma mdahalesinin deerlendirilmesidir.
Ek VI
229
Nirengi Tekili (Triangulation): veya daha
fazla teori, bilgi tipi veya analiz eidinin bir deerlendirmeyi kontrol etmek veya dorulamak iin kullanmdr. Not: Deerlendirmeciler, oklu bilgi kaynaklar, yntemleri, analizleri veya teorilerini bir araya getirerek tek bir kaynaktan, gzlemciden
veya tek bir teoriye dayal almalardan gelen n yargnn stesinden gelmek iin gayret ederler.
Geerlilik (Validity): llmesi gerekenlerin
veri toplama stratejileri ve aralarnca ne derece llebildiidir.

Kaynak: OECD 2002a.
Notlar
1. Binyl Kalknma Hedeflerinin tam listesi hedefler ve gstergeler dahil olmak zere Ek 3de verilmitir. 2. OECD Kalknma Yardmlar Komitesine gre teknik ibirlii harcamalar 1999 ylnda toplam 14.3 milyar Amerikan Dolarna ulamtr. Bu nemli bir rakamdr ve 1969 yl rakamnn neredeyse iki katdr. Personel ve yatrmda ve dier projelerdeki eitimin de eklenmesi halinde ortaya kan rakam daha da byyerek 24.6 milyar Amerikan Dolar olacaktr (Baris et al., 2002) (Fukuda-Parr, Lopes ve Malik 2002 s. 3-4). 3. Burada lkeden kastedilen analiz birimi olmakla birlikte unun da altn hemen izmek isteriz ki ayn hazrllk deerlendirmesi kavram bir sektre, blgeye, programa ve hatta tek bir projeye de uygulanabilir. Bu deerlendirme, ayn zamanda, sivil toplumda ve zel sektrde de uygulanabilir niteliktedir. 4. z deerlendirme yrtmek isteyen lkeler, bireysel bakanlklar ve kalknma kurulular iin gerekli hazrllk deerlendirmesi versiyonu Ek 1de sunulmutur Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Kapasitesinin Deerlendirilmesi: lkeler, Kalknma Kurulular ve Ortaklar iin Bir Deerlendirme Yntemi. Ayrca bkz. Tan Rehberi ve Eylem erevesi (Mackay 1999). Bu el kitabnda bulunan hazrllk deerlendirmesinin baz sorular yukarda bahsi geen ve daha nce gerekletirilen almadan alnmtr. 5. yi performans gstergeleri belirlemek iin baka modeller de mevcuttur. rnein; UNDP, SMART ilkesi ad verilen, baka bir forml kullanmaktadr. yi gstergelerin zellikleri (ngilizce ba harflerinden oluturulan bir ksaltma): Belirli, llebilir, ulalabilir, bantl ve izlenebilir olma (Kahn 2001 s.24). 6. Deerlendirme ve sonu odakl ynetim terimler szlnn tamam ii Ek 6ya baknz.
230
Kaynaklar
Binnendijk, Annette. 2000. Results Based Managementin the Development Cooperation Agencies: A Review of Experience. Paper prepared for OECD/DAC Working Party on Aid Evaluation. Paris. February 1011. (Revised October 2000.) Carroll, Lewis. 1865. Alices Adventures in Wonderland. Reprint edition 2002. New York: Sea StarBooks. ChannahSorah, Vijaya Vinita. 2003. Moving from Measuring Processes to Outcomes: Lessons Learned from GPRA in the United States. Presented at World Bank and Korea Development Institute joint conference on Performance Evaluation System and Guidelines with Application to LargeScale Construction, R&D, and Job Training Investments. Seoul, South Korea. July 2425. Crawford, David. 2003. With Help from Corporations, German Group Fights Corruption. Wall Street Journal, November 26. The Daily Star. 2003. Saidi Predicts Gains from Joining IMF Data System: Part of Good Governance. January 28. Dorotinsky, William. 2003a. Active and Passive Approaches to Use of Results Findings. World Bank. Personal communication with authors, December 5, 2003. Dorotinsky, William. 2003b. Information on Monitoring for Results in Brazil. World Bank. Personal communication with authors, December 5, 2003. Fukuda-Parr, Sakiko, Carlos Lopes, and Khalid Malik, eds. 2002. Capacity for Development: New Solutions to Old Problems. London: Earthscan Publications, Ltd. Furubo, Jan-Eric, Ray C. Rist, and Rolf Sandahl, eds. 2002. International Atlas of Evaluation. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Guerrero, R. Pablo. 1999. Evaluation Capacity Development: Comparative Insights from Colombia, China, and Indonesia, in Richard Boyle and Donald Lemaire, eds., Building Effective Evaluation Capacity: Lessons from Practice. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Hatry, Harry P. 1999. Performance Measurement: Getting Results. Washington, D.C.: The Urban Institute Press. Hatry, Harry P., Elaine Morley, Shelli B. Rossman, Joseph P. Wholey. 2003. How Federal Programs Use Outcome Information: Opportunities for Federal Managers. Washington, D.C.: IBM Endowment for The Business of Government. Hauge, Arild. 2001. Strengthening Capacity for Monitoring and Evaluation in Uganda: A Results Based Perspective. World Bank Operations Evaluation Dept. ECD Working Paper Series, Number 8. Washington, D.C. IDA (International Development Association). 2002. Measuring Outputs and Outcomes in IDA Countries. IDA 13. World Bank. Washington, D.C. IFAD (International Fund for Agricultural Development). 2002. A Guide for Project M&E: Managing for Impact in Rural Development. Rome: IFAD. Available at http://www.ifad.org/evaluation/guide/ IMF (International Monetary Fund). 2002. What is the General Data Dissemination System (GDDS)? Washington, D.C.: IMF. . 2003. Financial Soundness Indicators. Washington, D.C.: IMF. Available at http:// imf.org/external/np/sta/fsi/eng/fsi.htm Khan, M. Adil. 2001. A Guidebook on Results Based Monitoring and Evaluation: Key Concepts, Issues and Applications. Monitoring and Progress Review Division, Ministry of Plan Implementation, Government of Sri Lanka. Colombo, Sri Lanka.
231
232
Kaynaklar
Kumar, Krishna, ed. 1993. Rapid Appraisal Methods. World Bank. Washington, D.C. Kusek, J. Z. and R. C. Rist. 2001. Building a Performance-Based Monitoring and Evaluation System: The Challenges Facing Developing Countries. Evaluation Journal of Australasia. 1(2): 1423. . 2003. Readiness Assessment: Toward Performance Monitoring and Evaluation in the Kyrgyz Republic. Japanese Journal of Evaluation Studies. 3(1): 1731. Lee, Yoon-Shik. 1999. In Richard Boyle and Donald Lemaire, eds. Building Effective Evaluation Capacity: Lessons from Practice. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. . 2002. In Jan-Eric Furubo, Ray C. Rist, and Rolf Sandahl, eds. International Atlas of Evaluation. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Leeuw, Frans L. 2003. Evaluation of Development Agencies Performance: The Role of Meta-Evaluations. Paper prepared for the Fifth Biennial World Bank Conference on Evaluation and Development. Washington, D.C. July 1516. Mackay, Keith. 1999. Evaluation Capacity Development: A Diagnostic Guide and Action Framework. World Bank Operations Evaluation Department. ECD Working Paper Series, Number 6. Washington, D.C. . 2002. The Australian Government: Success with a Central, Directive Approach, in Furubo, Rist, and Sandahl, eds., International Atlas of Evaluation. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Marchant, Tim. 2000. Africa Region presentation. World Bank. Washington D.C. NYC.gov. 2003. New York City Continues to be the Nations Safest Large City. http://www. nyc.gov/html/om/html/2003a/crime_falls. html
OConnell, Paul E. 2001.Using Performance Data for Accountability: The New York City Police Departments CompStat Model of Police Management. PricewaterhouseCoopers Endowment for The Business of Government: Arlington, Va. OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). 2001. Evaluation Feedback for Effective Learning and Accountability. Paris: OECD/ DAC. . 2002a. Glossary of Key Terms in Evaluation and Results-Based Management. Paris: OECD/DAC. . 2002b. Public Management and Governance (PUMA). Overview of ResultsFocused Management and Budgeting in OECD Member Countries. Twenty-third Annual Meeting of OECD Senior Budget Officials. Washington, D.C. June 34. Osborne, David and Ted Gaebler. 1992. Reinventing Government. Boston, Mass.: Addison-Wesley Publishing. Picciotto, Robert. 2002. Development Cooperation and Performance Evaluation: The Monterrey Challenge. World Bank working paper prepared for roundtable on Better Measuring, Monitoring, and Managing for Development Results, sponsored by the Multilateral Development Banks in cooperation with the Development Assistance Committee of the Organisation for Economic Cooperation and Development. Washington, D.C., June 56. President of the Treasury Board of Canada. 2002. Canadas Performance 2002: Annual Report to Parliament. Ottawa, Canada. Republique Franaise. 2001. Ministre de lEconomie des Finances et de lIndustrie. Towards New Public Management. Newsletter on the Public Finance Reform. No. 1. September.
Kaynaklar
233
Schacter, Mark. 2000. Sub-Saharan Africa: Lessons from Experience in Supporting Sound Governance. World Bank Operations Evaluation Department. ECD Working Paper Series, Number 7. Washington, D.C. Schiavo-Campo, Salvatore. 1999. Performance in the Public Sector. Asian Journal of Political Science 7(2): 7587. Sri Lanka Evaluation Association and the Ministry of Policy Development and Implementation. 2003. National Evaluation Policy for Sri Lanka. Colombo, Sri Lanka. Stiglitz, Joseph and Roumeen Islam. 2003. Information is Capital. Le Monde. January 3. TI (Transparency International). 1997. Available at http://www.transparency.org/ . 2002. Available at http://www. transparency.org/ Treasury Board Secretariat of Canada. 2001. Guide for the Development of ResultsBased Management and Accountability Frameworks. Ottawa, Canada. Tufte, Edward R. 2001. The Visual Display of Quantitative Information. Cheshire, Conn.: Graphics Press. . 2002. Visual Explanations: Images and Quantities, Evidence and Narrative. Cheshire, Conn.: Graphics Press. U.K. Cabinet Office. n.d. Available at http://www. cabinet-office.gov.uk United Nations. n.d. Available at http://www. un.org/millenniumgoals/ . 2003. Indicators for Monitoring the Millennium Development Goals. New York, N.Y.: United Nations. Available at http://www. developmentgoals. org/mdgun/MDG_ metadata_08-01- 03_UN.htm UNDP (United Nations Development Programme). 2001. Human Development Report. New York: Oxford University Press.
Also available at http://www.undp.org/ hdr2001/faqs.html##1 . 2002. Handbook on Monitoring and Evaluating for Results. New York: UNDP Evaluation Office. UNPF (United Nations Population Fund). 2002. Monitoring and Evaluation Toolkit for Programme Managers. Office of Oversight and Evaluation. Available at http://www. unfpa.org/monitoring/ toolkit.htm U.S. Department of Labor. 2002. Annual Performance Plan: Fiscal Year 2003. Washington, D.C. U.S. General Accounting Office (GAO). 2002. Highlights of a GAO Forum, Mergers and Transformation: Lessons Learned for a Department of Homeland Security and Other Federal Agencies. Washington, D.C. . 2003. Program Evaluation: An Evaluation Culture and Collaborative Partnerships Help Build Agency Capacity. Washington, D.C. U.S. Office of Management and Budget. 1993. Government Performance Results Act of 1993. Washington, D.C. United Way of America. 1996. Outcome Measurement Resource Network. Available at http://national.unitedway.org/outcomes/ resources/mpo/contents.cfm Valadez, Joseph, and Michael Bamberger. 1994. Monitoring and Evaluating Social Programs in Developing Countries: A Handbook for Policymakers, Managers, and Researchers. Washington, D.C.: The World Bank. Webb, E. J., D. T. Campbell, R. D. Schwartz, L. Sechrest, 1966. Unobtrusive Measures: Nonreactive Research in the Social Sciences. Chicago: Rand McNally. Wholey, Joseph S. 2001. Managing for Results: Roles for Evaluators in a New Management Era. The American Journal of Evaluation. 22(3): 343347.
234
Kaynaklar
Wholey, Joseph S., Harry Hatry, and Kathryn Newcomer. 1994. Handbook of Practical ProgramEvaluation. San Francisco: JosseyBass Publishers. World Bank. Core Welfare Indicators Questionnaire. Washington, D.C. Available at http://www4.worldbank.org/afr/stats/pdf/ cwiq.pdf . Ghana Core Welfare Indicators. Washington, D.C. Available at http://www. worldbank.org/afr/stats/pdf/ghcoreinds.pdf . Introducing the Core Welfare Indicators Questionnaire (CWIQ). Washington, D.C. Available at http://www4.worldbank.org/afr/ stats/pdf/cwiqloop.pdf . 1997. World Development Report 1997: The State in a Changing World. New York: Oxford University Press. . 2000. Rural Development Indicators Handbook. 2nd Edition. Washington, D.C. Available at http://www-wds.worldbank.org/ servlet/WDS_IBank_Servlet?pcont=details&e id=000094946_01061604041624 . 2001a. International Program for Development Evaluation Training (IPDET). http://www.worldbank.org/oed/ipdet/ . 2001b. Outcomes-Based Budgeting Systems: Experience from Developed and Developing Countries. Washington, D.C. . 2001c. Readiness AssessmentToward Results-Based Monitoring and Evaluation in Egypt. Washington, D.C. . 2001d. Readiness AssessmentToward Results-Based Monitoring and Evaluation in Romania. Washington, D.C.
. 2001e. Readiness AssessmentToward Results-Based Monitoring and Evaluation in the Philippines. Washington, D.C. . 2002a. Albania country documents and reports. Washington, D.C. Available at http:// lnweb18.worldbank.org/eca/albania.nsf . 2002b. Heavily Indebted Poor Country Initiative (HIPC). Washington, D.C. Available at http://www.worldbank.org/ug/hipc.htm . 2002c. Readiness AssessmentToward Results-Based Monitoring and Evaluation in Bangladesh. Washington, D.C. . 2002d. Republic of Albania: Establishment of a Permanent System of Household Surveys for Poverty Monitoring and Policy Evaluation. Concept document. Washington, D.C. . 2003a. Operations Evaluation Department Web site: http://www.worldbank. org/oed/ecd/. . 2003b. Overview of Poverty Reduction Strategies. http://www.worldbank.org/ poverty/strategies/overview.htm . 2003c. Toward Country-Led Development: A Multi-Partner Evaluation of the CDF. OED Precis, Number 233. Washington, D.C. Worthen, Blaine, James Sanders, and Jody Fitzpatrick. 1997. Program Evaluation: Alternative Approaches and Practical Guidelines. New York: Longman Publishers. Wye, Chris. 2002. Performance Management: A Start Where You Are, Use What You Have Guide. Arlington, Va.: IBM Endowment for Business in Government. Managing for Results Series.
Faydal nternet Siteleri

E-Government in New Zealand: http://www.e-government.govt.nz/ Egyptian Museum, Cairo: http://www.touregypt.net/egyptmuseum/ egyptian_museum.htm Monitoring and Evaluation Capacity Development: http://www.worldbank.org/oed/ecd/ Monitoring and Evaluation News: http://www.mande.co.uk/ OECD Development Assistance Committee Working Party on Aid Evaluation: http://www.oecd.org/home/ OECD E-Government: http://www.oecd.org/department/0,2688, en_2649_34131_1_1_1_1_1,00.html OECD Public Management Program: http://www1.oecd.org/puma/ Transparency International: http://www.transparency.org/ United Nations Online Network in Public Administration and Finance http://www. unpan.org/ USAID Center for Development Information and Evaluation: http://www.usaid.gov/pubs/usaid_eval/ World Bank Operations Evaluation Department: http://www.worldbank.org/oed/ www.worldbank.org/oed/ecd (M&E capacity building) http://www.worldbank.org/oed/ipdet/ WWW Virtual Library: Evaluation, http://www.policy-evaluation.org/
235
Ek Kaynaklar
Giri Kettl, Donald F. 2002. The Global Public Management Revolution: A Report on the Transformation of Governance. Washington, D.C.: Brookings Institution. Kusek, J. Z. and R. C. Rist. 2000. Making M&E MatterGet the Foundation Right. Evaluation Insights. 2(2):710. . 2002. Building Results-Based Monitoring and Evaluation Systems: Assessing Developing Countries Readiness. Zeitschrift fr Evaluation. (1): 151158. . 2003. Readiness Assessment: Toward Performance Monitoring and Evaluation in the Kyrgyz Republic. Japanese Journal of Evaluation Studies. 3(1): 1731. Mayne, John and Eduardo Zapico-Goni, eds. 1999. Monitoring Performance in the Public Sector: Future Directions from International Experience. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Picciotto, Robert and Eduardo D. Wiesner, eds. 1998. Evaluation and Development. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. The World Bank. 1994. Report of the Evaluation Capacity Task Force. Washington, D.C. Ksm 1 Boyle, Richard and Donald Lemaire, eds. 1999. Building Effective Evaluation Capacity: Lessons from Practice. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Kusek, Jody Zall, and Ray C. Rist. 2000. Making M&E MatterGet the Foundation Right. Evaluation Insights. 2(2):710 . 2001. Building a PerformanceBased M&E System: The Challenges Facing Developing Countries. Evaluation Journal of Australasia. 1(2):1423.
236
. 2002. Building Results-Based Monitoring and Evaluation Systems: Assessing Developing Countries Readiness. Zeitschrift fr Evaluation, (1): 151158. . 2003. Readiness Assessment: Toward Performance Monitoring and Evaluation in the Kyrgyz Republic. Japanese Journal of Evaluation Studies. 3(1):1731. Ksm 2 International Fund for Agricultural Development (IFAD). 2002. Managing for Impact in Rural Development: A Guide for Project M&E. Rome: IFAD. Available at http://www.ifad.org/ evaluation/guide/ Khan, M. Adil. 2001. A Guidebook on Results Based Monitoring and Evaluation: Key Concepts, Issues and Applications. Monitoring and Progress Review Division, Ministry of Plan Implementation, Government of Sri Lanka. Colombo, Sri Lanka. International Development Association (IDA). 2002. Measuring Outputs and Outcomes in IDA Countries. IDA 13. World Bank, Washington, D.C. Ksm 3 Hatry, Harry P. 2001. What Types of Performance Information Should be Tracked, in Dall W. Forsythe, ed., Quicker, Better, Cheaper? Managing Performance in American Government. Albany, N.Y.: Rockefeller Institute Press. Kusek, J. Z. and Ray C. Rist. 2000. Making M&E MatterGet the Foundation Right. Evaluation Insights 2(2):710. Mayne, John and Eduardo Zapico-Goni, eds. 1999. Monitoring Performance in the Public Sector: Future Directions from International Experience. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Additional Reading
Additional Reading
237
Shand, David. 1998. The Role of Performance Indicators in Public Expenditure Management. IMF Working Paper. Washington, D.C.: International Monetary Fund. U.S. Department of Justice. National Institute of Justice. Mapping and Analysis for Public Safety. Washington, D.C.: U.S. Department of Justice. Available at http://www.ojp.usdoj. gov/nij/maps/ U.S. Department of the Treasury, Financial Management Service. 1993. Performance Measurement Guide. Washington, D.C.: US Department of the Treasury. Wye, Chris. 2002. Performance Management: A Start Where You Are, Use What You Have Guide. Arlington, Va.: IBM Endowment for Business in Government. Managing for Results Series. Ksm 5 Wye, Chris. 2002. Performance Management: A Start Where You Are, Use What You Have Guide. Arlington, Va.: IBM Endowment for Business in Government. Managing for Results Series. Ksm 6 Mayne, John and Eduardo Zapico-Goni, eds. 1999. Monitoring Performance in the Public Sector: Future Directions from International Experience. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. United National Development Programme (UNDP). 2002. Handbook on Monitoring and Evaluating for Results. New York: UNDP Evaluation Office. Ksm 7 Creswell, John W. 1994. Research Design: Qualitative and Quantitative Approaches. Thousand Oaks, Calif.: Sage Publications.
Furubo, J. E., R. C. Rist, and R. Sandahl, eds. 2002. International Atlas of Evaluation. New Brunswick, N.J.: Transaction Press. French Council for Evaluation. 1999. A Practical Guide to Program and Policy Evaluation. Paris, France: Scientific and National Councils for Evaluation. Patton, Michael Q. 2002. Qualitative Research and Evaluation Methods, 3rd ed. Thousand Oaks, Calif.: Sage Publications. Rist, Ray C., ed. 1999. Program Evaluation and the Management of Government. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Vedung, Evert. 1997. Public Policy and Program Evaluation. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Wholey, J. S., H. P. Hatry, and K. E. Newcomer, eds. 1994. Handbook of Practical Program Evaluation. San Francisco, Calif.: Jossey-Bass Publishers. Worthen, B. R., J. R. Sanders, and J. L. Fitzpatrick. 1997. Program Evaluation: Alternative Approaches and Practical Guidelines, 2nd ed. New York, N.Y.: Addison, Wesley, and Longman. Ksm 8 Creswell, John W. 1994. Research Design: Qualitative and Quantitative Approaches. Thousand Oaks, Calif.: Sage Publications. Kumar, Krishna, ed. 1993. Rapid Appraisal Methods. World Bank. Washington, D.C. Rist, Ray C. 1994. Influencing the Policy Process with Qualitative Research, in Norman K. Denzin and Yvonna S. Lincoln, eds. Handbook of Qualitative Research. Thousand Oaks, Calif.: Sage Publications. World Bank. 2003. International Program for Development Evaluation Training. Available at http://www.worldbank.org/oed/ipdet/ and http://www.carleton.ca/ipdet/
238
Additional Reading
Ksm 9 Leeuw, Frans L., Ray C. Rist, and Richard C. Sonnichsen. 1994. Can Governments Learn? Comparative Perspectives on Evaluation and Organizational Learning. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Rist, Ray C. 1997. Evaluation and organizational learning. Evaluation Journal of Australasia. 9(1&2). Ksm 10 Boyle, Richard and Donald Lemaire, eds. 1999. Building Effective Evaluation Capacity: Lessons from Practice. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers.
Georghiou, Luke. 1995. Assessing the Framework Programmes. Evaluation. 1(2): 171188. Ittner, Christopher D., and David F. Larcker. 2003. Coming Up Short on Nonfinancial Performance Measurement. Harvard Business Review. 81(11): 8895. Mayne, John and Eduardo Zapico-Goni, eds. 1999. Monitoring Performance in the Public Sector: Future Directions from International Experience. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. Pollitt, Christopher. 1995. Justification by Works or by Faith? Evaluation. I(2): 133154. . 1997. Evaluation and the New Public Management: An International Perspective. Evaluation Journal of Australasia. 9(1&2): 715.

10 Adımda Sonuç Odaklı İzleme Ve Değerlendirme Sistemi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

10 Adımda Sonuç Odaklı İzleme Ve Değerlendirme Sistemi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kalknma Uygulayclar iin El Kitab

Sonu Odakl zleme Deerlendirme Sistemi

Kalknma Uygulayclar iin El Kitab

Sonu Odakl zleme Deerlendirme Sistemi

DEVLET PLANLAMA TEKLATI

Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma .......................... 1

Kamu Sektr Ynetiminde Yeni Zorluklar ......................................... 2

Gelimi ve Gelimekte Olan lkelerde zleme ve Deerlendirme Deneyimleri ................................................................. 27

Adm 1: Hazrllk Deerlendirmesinin Yrtlmesi.............................. 39

Neden Hazrllk Deerlendirmesi Yapmal? ................................................... 40

Hazrllk Deerlendirmesi: Sekiz Kilit Soru.................................................... 43

Gelimekte Olan lkelerde Hazrllk Deerlendirmesi: Banglade, Msr ve Romanya ................................................................ 49

karlan Dersler ................................................................................................ 49

Adm 2: zlenecek ve Deerlendirilecek Neticeler Konusunda Hemfikir Olunmas ............................................................... 56

Adm 3: Neticeleri zlemek iin Kilit Performans Gstergelerinin Seimi .............................................................................. 65

Adm 4: Referans Noktalarnn Belirlenmesi ve Gstergelerle lgili Veri Toplanmas ......................................................... 80

Adm 5: lerlemenin PlanlanmasSonulara Dair Hedeflerin Seimi ....................................................................................... 90

Adm 6: Sonular iin zleme Yapmak ...................................................... 96

nemli zleme Trleri ve Dzeyleri .................................................... 98

Uygulamann zlenmesiyle Sonularn zlenmesi Arasndaki Balantlar ...........................................................................101

zleme Sistemi Kurmann Kilit lkeleri..............................................103

Adm 8: Bulgularn Rapor Edilmesi ........................................................129

Adm 9: Bulgularn Kullanm .................................................................138

Adm 10: zleme ve Deerlendirme Sisteminin Kurum inde Srdrlebilirlii ...........................................................................151

Ekler I-VI .................................................................................................173

i.i 4.1 4.2 8.1 8.2 10.1

Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Binyl Kalknma Hedefleri

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

Binyl Kalknma Hedefleri, Ama ve Gsterge rnekleri

Ama l. Gsterge 1. Gsterge 2. Gsterge 3. Ama 2. Gsterge 4. Gsterge 5.

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Uluslararas effaflk rgt (Transparency International)

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Sonu Odakl zleme ve Deerlendirmenin Tamamlayc Rolleri

stenmeyen sonular aratrr

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

Uygulamaya Dayal zleme ve Sonu Odakl zlemenin Temel zellikleri

Sonu Odakl zleme Unsurlar

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Ulusal Kalknma Nihai Amacna rnek Model

Be ya alt lm orann azaltmak

ocuklarda ishale kar azdan sv tedavisi ynteminin daha etkili kullanm

Eiticiler Azdan sv tedavisi iin malzemeler Parasal kaynaklar Katlmclar

Kaynak: Binnendjik 2000.

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi

Giri: Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi Kurma

On Admda Sonu Odakl zleme ve Deerlendirme Sistemi