EVRE VE SRDRLEBLR KALKINMA TEMATK PANEL Cezmi Neyim EVKO Vakf TRKYEDE EVSEL NTELKL KATI ATIKLAR GR : Son

Yllarda Kat Atklardan kaynaklanan problemler lkemizin en nemli evre sorunlarndandr. Nfus artna paralel olarak kat atk miktarlar da artmakta, zellikle byk kentlerimizde tketim alkanlklarnn deiimine paralel olarak atk kompozisyonu da hzla deimektedir. Yine son yllarda hzl sanayileme ve sanayi blgelerinin de belirli merkezlerde younlamas nedeniyle sanayiden kaynaklanan atk miktarnn artmasna yol amtr. nmzdeki dnemlerde nfus artmzn devam edecei ve sanayi tesislerinin saysnn artmaya devam edecei kabulnden hareketle atk miktarnn artaca ve buna paralel olarak atk problemlerinin de artacan syleyebiliriz. Bu nedenle mevcut skntlarn en aza indirilmesi iin yaplmas gerekenler ve zellikle gelecekte olas problemler ve zm yntemlerinin imdiden ortaya karlmas ve buna uygun bir planlama yaplmas gerekmektedir. KATI ATIKLAR: Kat Atklar Kaynaklarna gre aadaki ekilde snflandrabiliriz. Evsel Kat Atklar Endstriyel Nitelikli Kat Atklar - Tehlikeli Atklar - Evsel Nitelikli Endstriyel Atklar Tbbi Atklar zel Nitelikli Kat Atklar

ENTEGRE ATIK YNETM SSTEM lkemizde Kat Atk konusu uluslar aras gelimelerin etkisiyle veya basksyla gndeme gelmeye balamtr. zellikle Byk Belediyelerimizden bazlar Entegre Atk Ynetim Sisteminin olumasna dnk almalar yapmaya balamlardr. Bu noktada Entegre Atk Ynetim Sisteminin temel paralarn: - Atk Miktarnn Azaltlmas - Atklarn mmkn olduunca geri kazanm - Atklarn en ekonomik ve en uygun ekilde evreye zarar vermeyecek biimde bertaraf edilmesi olarak zetleyebiliriz. MEVCUT EVSEL KATI ATIK MKTARLARI VE BERTARAF YNTEMLER: Evsel Kat Atklar : D..E. verilerine gre lkemizde kii bana gnde 0,6 kg evsel nitelikli kat atk olmak zere ortalama 1,0 kg belediye at retilmektedir. Buna gre gnde ortalama 68.000 ton, ylda toplam 28,4 Milyon ton civarnda evsel nitelikli belediye at retildii tahmin edilmektedir. Evsel nitelikli kat atklarn kompozisyonu ile ilgili ulusal dzeyde yaplm olan tek alma D..E. tarafndan 1992 ylnda gerekletirilmitir. Bu almaya gre atk kompozisyonumuz aadaki gibidir:

Atk Cinsi Organik Atk Kl-Curuf Geri Kazanlabilir Atk

(%) 65,45 22.48 12,05

Geri Kazanlabilir Atklarn Kompozisyonu ise; Atk Cinsi Kat- Karton Metal Cam Plastik PET,PVC Lastik Kauuk Tekstil (%) 45,48 8,62 18,46 13,19 6,15 3,30 4,80

Bu verilere gre, evsel kat atklar iindeki geri kazanlabilir atklar tam bir ayrtrmaya tabi tutulsa, depolanacak atk hacminde yaklak % 35 orannda bir azalma gerekletirilebilir. Arlk olarak ise evsel atklarmzn % 12si geri kazanlabilir atklardr. Bu da yllk olarak yaklak 3 milyon tona karlk gelmektedir. Mevcut Evsel Atk Bertaraf Yntemleri : lkemizde evsel nitelikli kat atklarn byk bir blm herhangi bir nlem alnmadan oluturulan plklere kontrolsz bir ekilde depolanmaktadr. D..E. tarafndan yaplan almaya gre lkemizde 1994 ylnda 252 adet, 1995 ylnda 66 adet ve 1996 ylnda ise 48 adet dzensiz plk alm, ve srasyla 230,104 ve 64 adet plkte kapatlmtr. Yine D..E nin yapt aratrmaya gre 1994,1995 ve 1996 yllar iin srasyla Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii hkmlerini yerine getirmeyen 1914,1563 ve 1544 belediyenin 1273,1101 ve 974 bu durumun maddi imkanszlktan,774,580 ve 533 aralarnn yetersizliinden, 814,665 ve 639u personel yetersizliinden kaynaklandn belirtirken, 532,452 ve 521 belediye bu ynetmelik hakknda bilgileri olmadn beyan etmitir. Yukardaki rakamlar evsel kat atklarn bertarafnda yaanan skntlar aka ortaya koymaktadr. Kat Atk dzenli depolama sahalarnn kurulmas ve iletilmesi ile ilgili almalar devam etmekle birlikte olduka yetersizdir. lkemizde yapm tamamlanm 12 adet dzenli kat atk depolama alan vardr. Bunlar stanbul, Ankara, Bursa, Gaziantep, zmir, Mersin, Kocaeli, Balkesir, Patara, Marmaris, Foa ve Gcekte bulunmaktadr. Ayrca Didimde yapm devam eden bir tesis mevcuttur. Bunun yannda ED olumlu belgesi alnm ancak yapmna balanmam 9 adet tesis vardr. Bu tesislerde Antalya, Adapazar, Konya, Isparta, Fethiye, Nevehir, eme, Trabzon ve Rize dir. n ED ve ED hazrlklar devam eden 17 tesis vardr. Evsel Nitelikli Kat Atklar iinde bulunan geri kazanlabilir atklar byk bir oranda sokak toplayclar tarafndan sokak konteynerlerinden veya dzensiz depolama alanlarnda pn iinden ayrlmaktadr. Bu ekilde ylda yaklak 1 milyon ton atk geri kazanlmaktadr. Bunun yannda baz belediyelerin EVKO Vakf ile ibirlii iinde yrtt geri kazanm uygulamalar ile geri kazanlabilir atklar kaynanda pten ayr toplanmaktadr. Bu uygulamalar pilot blgelerde yrtlmekte olup, toplam 70 Belediye ve 250.000 konuta ulamtr. Bu uygulamalar kapsamnda 6 adet ambalaj atklar ayrma tesisi kurulmu ve Belediyeler tarafndan iletilmektedir. Bu tesisler Bursa, Bakrky, Kadky, Yalova, Dzce ve Adapazarnda kurulmutur. Bir baka geri kazanm yntemi olan Kompost ile ilgili olduka snrl sayda tesis vardr. Halen faaliyette bulunan 4 adet kompost tesisi mevcuttur. Bunlar: zmir,stanbul,Kemer ve Mersinde bulunmaktadr. Ayrca Serikte kurulmas planlanan bir tesisin ED almas devam etmektedir. Mevcut bertaraf ve geri kazanm tesislerine saylar ve kapasitelerine baktmz zaman olduka yetersiz olduklar grlmektedir. Ayrca kurulu tesislerde iletim problemleri de yaanmaktadr. Bunun en nemli nedeni belediyelerde yeterli personel ve ara- gere bulunmamasdr.

Mevcut Yasalar ve Ynetmelikler: Evsel kat atklar ile ilgili mevcut bir ok yasa vardr. Bunlar; 1580 say ve 14.04.1930 tarihli Belediyeler Kanunu: Bu yasa ile nfusu 2000 zerinde olan yerleim birimlerinde Belediye kurulmas ngrlmektedir. Belediyelere de evsel nitelikli kat atklarn toplanmas, geri kazanlmas, depolanmas ile sokak ve cadde temizlii grevleri verilmitir. 1593 say ve 06.05.1930 tarihli Umumi Hfzshha Kanunu : Bu kanun ile evsel atklarn toplanmasna ve depolanmasna, halk salnn korunmas iin gerekli nlemlerin alnmas konusunda kamu kurulular ve belediyeler arasnda grev ve yetki dalmna ilikin dzenlemeler vardr. 2872 say ve 11.08.1983 tarihli evre Kanunu: Bu yasa bir ereve yasa olup, evre koruma konusunda kurallar ve idari organizasyonda dzenlemeler getirmekte, ayn zamanda evre korumaya ilikin ynetmeliklerin kartlmas yetkisi verilmektedir. 3030 say ve 09.07.1984 tarihli Byk ehir Belediyeleri Kanunu: Bu yasa ile Byk ehir Belediyeleri kurulmas dzenlenmitir. Ayrca dzenli kat atk depolama tesislerinin ve atk ileme tesislerinin kurulmas ve iletimi yetkileri Byk ehir belediyelerine verilmitir. Buna karn evsel kat atklarn toplanmas ve bertaraf tesislerine tanmasna ilikin hizmetler ile belediyelerin sorumluluuna verilmitir. 2464 say ve 15.07.1993 tarihli Belediye Gelirleri Kanunu : Yerel hizmetler karlnda alnacak cretleri ve vergi gelirlerini kapsamaktadr. 3914 Say ve 04.07.1993 tarihli Belediye Gelirleri Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun : Bu yasa ile Belediyelerin evre Temizlik Vergisi toplamalarna olanak salanmtr.

lkemizde evre Yasasna dayandrlarak karlm bir ok ynetmelik ve ynerge vardr. Bunlar iinde atk toplama ve bertaraf hizmetlerini dorudan ya da dolayl olarak etkileyen en nemlileri aada sralanmtr. - evre Kirliliini nleme Fonu Ynetmelii 1985 - Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii 1986 - Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii 1988 - Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii 1991, 1994-1998 ve 1999 yllarnda deiiklikler yapld. - Zararl Kimyasal Madde ve rnlerin Kontrol Ynetmelii 1993 - Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii 1993 - Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii 1995 - evresel etki Deerlendirilmesi Ynetmelii 1997 Saylan bu ynetmelikler arasnda kat atklar ile ilgili en nemli olan 1991 ylnda yrrle giren Kat Atklarn Kontrol Ynetmeliidir. Bu ynetmelikle atk hizmetlerinin uygulanmasna ilikin dzenlemeler yer almaktadr. Atk reticilerine, belediyelere,kamu kurumlarna ve dier kurululara den grev ve yetkiler belirtilmektedir. 1993 ylnda evre Bakanl tarafndan Kat Atk Depo alanlar ynetimi ile ilgili ynerge yaynlanmtr. Bu ynerge ile atk depolarnn kurallara uygun olarak yapm, iletilmesi ve faaliyetine son verilmesi ve islah konularnda hkmler yer almaktadr. 1993 ylnda yrrle giren Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmeliinde hastanelerden ve salk tesislerinden kan atklarn toplanmas, tanmas ve bertaraf edilmesine ilkin talimatlar bulunmaktadr. 1995 ylnda yaynlanan Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmeliinde ise, bu atklar tanmlanmakta, bertaraf yntemleri aklanmaktadr.

1997 ylnda yaynlanan ED ynetmeliine gre ED Raporu hazrlanacak tesisler listesine Kat Atk tesisleri de alnmtr. Kat Atk depolama tesisleri, aktarma istasyonlar, geri kazanm tesisleri ve yakma tesisleri ED n aratrmas uygulanacak faaliyetler arasnda gsterilmitir. YETKL KURUMLAR : Kat atk ynetimi ile ilgili grev ve yetkileri Belediye dndaki kurum ve kurulular aada ksaca belirtilmitir. evre Bakanl : Trkiyede kat atkla ilgili politika belirlemekle evre Bakanl grevlendirilmitir. Devlet Planlama Tekilat Mstearl : DPT lke genelinde hazrlad Be Yllk Kalknma Planlar ve yllk yatrm programlar ile btn sektrlerde olduu gibi evre ve Kat Atk konusunda da politikalar belirlemektedir. Hazine Mstearl : Belediyelerin d finansman talepleri bu mtearlk tarafndan deerlendirilmektedir. Belediyelerce Hazineye sunulan projelerin ncelikle yllk yatrm programnda bulunmasna baklmakta, DPTnin uygun gr aranmaktadr. Ayrca evre ve kat atk ile ilgili tesisler iin ED raporu istenmektedir. Bylece evre Bakanlnn uygun gr de alnmaktadr. ller Bankas Genel Mdrl : 1997 ylndan itibaren Kat Atk Projelerinin hazrlanmasna balamtr. zel evre Koruma Kurumu Bakanl : Bakanlar Kurulunca ilan edilen 12 adet zel evre koruma blgelerinde evre arlkl ynetmelik, plan ve projelerin hazrlanmasnda yetkilidir. Kat Atk bertaraf tesisleri ile ilgili de almalar yapmaktadr. Turizm Bakanl : Turistik blgelerde kat atk ile ilgili tesislerin yapm ve projelendirilmesi de grev alanna girmektedir. GAP Blge Kalknma daresi Bakanl : Blgesel kalknmaya hedefleyen faaliyetlerin ynetimini stlenen bu kurum, ilgi alanna blgedeki belediyelerin kat atk bertaraf tesislerini de dahil etmitir. MEVCUT SORUNLAR :

Evsel kat atklarn toplama, tama,bertaraf ve geri kazanm konularnda lkemizde yaanan problemlerden balcalar aada zetlenmitir. lkemizde yaklak 3260 adet Belediye kurulmutur. Bunlardan sadece 12sinin dzenli kat atk depolama tesisi mevcuttur. Dolays ile kat atklarmzn byk bir blm vahi p depolama alanlarnda bertaraf edilmektedir. Bu da byk bir evre problemine yol amaktadr. Mevcut dzenli kat atk depolama tesislerinin iletimlerinde byk skntlar yaanmaktadr. zellikle bu konuda hizmet verebilecek zel sektr giriimlerinin olumam olmas en nemli skntlardan birisidir. Kat atklar ile ilgili yeterli veri bulunmamaktadr. zellikle kat atk miktar ve kompozisyonu ile ilgili elimizdeki veriler olduka yetersizdir. Mevcut yasa ve ynetmelikler gnn koullarna yeterince uygun olmamas nedeniyle, Belediyeler gerek kat atk yatrmlar gerekse iletimleri konusunda skntlar yaamaktadr. Blgesel zm araylar olduka yetersizdir. Her belediye bu konudaki almalarn bireysel olarak yrtmektedir. Entegre atk ynetimi konusunda hizmet verebilecek zel sektr kurulular yeterince olumamtr. Sadece kat atklarn toplanmas konusunda baz giriimler mevcuttur. zellikle geri kazanm konusunda kamuoyu katlm, yetersiz bilgilendirme ve eitim nedeniyle salanamamaktadr. ZM NERLER :

ncelikle detayl bir ulusal kat atk envanterinin hazrlanmas gerekmektedir. Bu envantere gre gelecee ynelik bir kat atk ynetim plan (hem blgesel, hem de ulusal) hazrlanmaldr. Kat atk bertaraf iin hangi yntemlerin lke koullarna uygun olduu belirlenerek yaplacak yatrmlar teknolojilerin kullanlmas gerektii zellikle kat atk depolama ve geri kazanm tesislerinin yapmna hz verilmelidir. Kat atk ile ilgili yasa ve ynetmeliklerin mevcut lke koullar ve AB direktifleri dikkate alnarak yeniden gzden geirilmelidir. Kat atk ynetimi konusunda zel sektrn tevik edilerek, uygun teknolojilerle yatrm yapmalar salanmaldr. Kamuoyu kat atk ve geri kazanm konusunda bilinlendirilmeli, zellikle ilkretim okullarnda daha etkin bir evre ders program yaplmaldr. Bu kapsamda kat atk ve geri kazanm konularnda uygulamal eitimlere arlk verilmelidir. Geri kazanm konusunda yaplan almalar sratle yaygnlatrlmaldr. Belediyelerin bu konuda faaliyette bulunurken karlatklar brokratik engeller kaldrlmaldr. Ayrca bu tr uygulamalar iin belediyeler zendirilmelidir. Blgesel zmler iin Belediye Birlikleri kanal ile kat atk bertaraf tesislerinin yaplmas salanmaldr. evre Temizlik Vergisi yerine Atk Bedeli toplanabilmesi iin gerekli hazrlklarn yaplmas (Mevcut Yerel Ynetimler Yasa Tasarsnda bu konuda baz dzenlemeler yer almaktadr. Bu yasann sratle Meclisten geirilmesi ) salanmaldr. Mevcut dzensiz (vahi) p depolama alanlar rehabilite edilmelidir. zellikle mevcut p depolama sahalarnda metan gaz yaklarak elektrik enerjisi elde edilmesi amacyla tesislerin kurulmas tevik edilmelidir.

------------------------------------Glsevil Baheliden gelen dzeltme

EVRE VE SRDRLEBLR KALKINMA TEMATK PANEL TRKYEDE EVSEL NTELKL KATI ATIKLAR

MEVCUT EVSEL KATI ATIK MKTARLARI VE BERTARAF YNTEMLER: Evsel Kat Atklar : D..E. verilerine gre lkemizde kii bana gnde 0,6 kg evsel nitelikli kat atk olmak zere ortalama 1,0 kg belediye at

retilmektedir. Buna gre gnde ortalama 68.000 ton, ylda toplam 28,4 Milyon ton civarnda evsel nitelikli belediye at retildii tahmin edilmektedir. Evsel nitelikli kat atklarn kompozisyonu ile ilgili ulusal dzeyde yaplm olan tek alma D..E. tarafndan 1993 ylnda gerekletirilmitir. Bu almaya gre atk kompozisyonumuz aadaki gibidir: Atk Cinsi Organik Atk Kl-Curuf Geri Kazanlabilir Atk (%) 65,45 22.48 12,05 64.15 23.02 12.83

Geri Kazanlabilir Atklarn Kompozisyonu ise; Atk Cinsi Kat- Karton Metal Cam Plastik PET,PVC Lastik Kauuk Tekstil Gda, bahe vb. Dier (kl, pil ve PVC ie vb.) Toplam

(%) 45,48 8,62 18,46 13,19 6,15 3,30 4,80

Miktar 195 34 64 77 17 1394 694 3015