Dizel Motorlar

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)
MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS
DZEL YAKIT SSTEMLER
ANKARA 2006
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER NDEKLER
NDEKLER..........................................................................................................................i AIKLAMALAR ...................................................................................................................iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3 1. ATLYE GVENLK KURALLARI ................................................................................ 3 UYGULAMA FAALYET................................................................................................. 7 LME VE DEERLENDRME....................................................................................... 8 LME SORULARI ........................................................................................................... 8 RENME FAALYET - 2 ................................................................................................... 9 2. DZEL MOTORLARI.......................................................................................................... 9 2.1. Dizel Motorlar nemi ve Kullanld Yerler .............................................................. 9 2.2. Dizel Motorlarn Avantaj ve Dezavantajlar ............................................................... 10 2.2.1. Dizel Motorun Avantajlar ................................................................................... 10 2.2.2. Dizel motorun dezavantajlar ............................................................................... 10 2.3. Dizel Motorlarn alma Prensibi.............................................................................. 10 2.3.1. Emme Zaman ...................................................................................................... 10 2.3.2. Sktrma Zaman ................................................................................................ 11 2.3.3. Ateleme () Zaman ........................................................................................... 12 2.3.4. Eksoz Zaman ....................................................................................................... 12 2.4. Dizel Motorlarnda Yanma Olay................................................................................ 13 2.4.1 Tutuma Gecikmesi............................................................................................... 13 2.4.2.Kontrolsz Yanma(Hzl Yanma).......................................................................... 14 2.4.3.Kontroll Yanma................................................................................................... 14 2.4.4.Gecikmi Yanma ................................................................................................... 14 2.5. Dizel Motorlarnda Yanma Odalar............................................................................. 14 2.5.1. Direkt Pskrtmeli Yanma Odalar ...................................................................... 14 2.5.2. Blnm Yanma Odalar .................................................................................... 15 2.6. Dizel Motorlarnda Kullanlan Yalarn ve Yaktlar zellikleri ............................... 17 2.6.1. Yalarn zellikleri.............................................................................................. 17 2.7. Dizel Motorlarnda Enjeksiyon Sisteminin Grevleri ................................................. 18 2.8. Dizel Motorlarnn Yakt Enjeksiyon Sistemi Genel Yaps ....................................... 19 2.8.1. Yakt Deposu........................................................................................................ 19 2.8.2. Alak Basn Borular .......................................................................................... 19 2.8.3. Filtre ..................................................................................................................... 20 2.8.4. Besleme Pompas ................................................................................................. 20 2.8.5. Yakt Pompas ...................................................................................................... 20 2.8.6. Yksek Basn Borular........................................................................................ 20 2.8.7. Enjektrler ............................................................................................................ 20 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 21 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 22 LME SORULARI ......................................................................................................... 22 RENME FAALYET - 3 ................................................................................................. 23 3. AIRI DONDURMA (TURBO ARJ) SSTEMLER ..................................................... 23 3.1. Ar Doldurma Sistemlerinin Kullanlma Nedenleri.................................................. 23 i
3.2. Dizel Motorlarnda Kullanlan Ar Doldurma Sistemi eitleri............................... 23 3.2.1. Mekanik Ar Doldurma (Sper arj) ................................................................. 23 3.2.2. Eksoz Turbo Kompresr le Ar Doldurma (Turbo arj) ................................ 24 3.3. Turbo arjn Grevleri ................................................................................................ 25 3.4. Turbo arjn yaps ve almas .................................................................................. 25 3.4.1. Turbo arjn almas .......................................................................................... 25 3.4.2. Yaps ve Paralar................................................................................................ 26 3.5. Turbo arjda Yalama Sistemi.................................................................................... 29 3.6. Basn Kontrol Sistemi................................................................................................ 30 3.7. Eksoz Turbo Kompresr le Ar Doldurmann Avantaj ve Dezavantajlar ............ 30 3.7.1. Dezavantajlar....................................................................................................... 30 3.7.2. Avantajlar ............................................................................................................ 31 3.8. Turbo arj Sisteminde Yaplan Kontroller.................................................................. 31 3.8.1. Skme lemine Balamadan Yaplmas Gereken Kontroller .............................. 31 3.8.2. Skme leminden Sonra Paralarda Yaplan Kontroller..................................... 31 3.8.3. Montaj leminden Sonra Yaplan Kontroller ...................................................... 32 3.9. Turbo arj Arzalar ve Belirtileri ............................................................................... 32 3.10. Paralarn Temizlenmesi ve Kontrol ....................................................................... 33 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 35 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 46 LME SORULARI ......................................................................................................... 46 RENME FAALYET - 4 ................................................................................................. 48 4. NTERCOOLER SSTEM................................................................................................ 48 4.1. ntercooler Sisteminin Kullanlma Nedenleri ve Grevleri......................................... 48 4.2. ntercooler Yaps ve almas .................................................................................. 49 4.3. Su Soutmal ntercooler............................................................................................. 50 4.4. ntercooler Sisteminde Yaplan Kontroller ................................................................. 51 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 52 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 53 LME SORULARI ......................................................................................................... 53 RENME FAALYET - 5 ................................................................................................. 54 5. Yakt Depolar .................................................................................................................... 54 5.1. Yakt Deposunun Grevleri......................................................................................... 54 5.2. Yakt Deposunun Yapsal zellikleri.......................................................................... 54 5.3. Dizel Motorlu Aralarda Yakt Depolama ekilleri................................................... 55 5.3.1. Ykseklik Fark le Depolama Sistemi................................................................. 55 5.3.2. Besleme Pompas ile Depolama Sistemi .............................................................. 56 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 57 LME ve DEERLENDRME ...................................................................................... 59 LME SORULARI ......................................................................................................... 59 RENME FAALYET - 6 ................................................................................................. 60 6. YAKIT FLTRES ............................................................................................................. 60 6.1. Dizel Motorlarnda Yaktn Temiz Olmasnn nemi................................................. 60 6.2. Yakt Filtresinin Grevleri .......................................................................................... 61 6.3. Filtre eitleri ve Yapsal zellikleri.......................................................................... 62 6.3.1. Metal Elemanl Filtre............................................................................................ 62 ii
6.3.2. Metal Elemanl Olmayan Filtreler ve eitleri .................................................... 62 6.4.1. Yakt Filtrelerinin Temizlik ve Kontrol ............................................................. 65 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 66 LME ve DEERLENDRME ...................................................................................... 68 RENME FAALYET - 7 ................................................................................................. 69 7. Besleme pompas................................................................................................................ 69 7.1. Grevleri...................................................................................................................... 69 7.2. Besleme Pompalarnn eitleri .................................................................................. 69 7.2.1. Pistonlu (Plancrl) Tip ......................................................................................... 69 7.2.2. Diyaframl Tip Besleme Pompas ........................................................................ 73 7.2.3.Dili Tip Besleme Pompalar ................................................................................ 74 7.3. Besleme Pompalarnn Kontrolleri .............................................................................. 75 7.3.1.Vakum Kontrol.................................................................................................... 75 7.3.2. Basma Basnc Kontrol....................................................................................... 75 7.3.3. Szdrmazlk Kontrol .......................................................................................... 76 7.3.4. Debi Kontrol....................................................................................................... 76 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 77 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 80 LME SORULARI ......................................................................................................... 80 RENME FAALYET - 8 ................................................................................................. 81 8. ENJEKTRLER ................................................................................................................ 81 8.1. Grevleri...................................................................................................................... 81 8.2. Enjektr eitleri ve Yapsal zellikleri..................................................................... 81 8.2.1. Kapal Enjektrler ................................................................................................ 82 8.3. Enjektrlerin Soutulmas ........................................................................................... 86 8.4. Enjektrlerin Kontrol ve Ayar.................................................................................... 87 8.4.1. Hidrolik Enjektrler ............................................................................................. 87 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 91 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 93 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 96 KAYNAKA ....................................................................................................................... 100
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL / MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 525MT0081 Motorlu Aralar Teknolojisi Otomotiv Elektro Mekanikerlii Dizel Yakt Sistemleri 1 Bu modl dizel yakt sistemi mekanizmasnn nasl altn periyodik bakmn kontrolnn arzalarnn ve teknolojik gelimelerinin takip edildii bir renme materyalidir. 40 / 32 Genel Ama Dizel motorlarnn yakt enjeksiyon sistemlerinin bakm ve onarmn ara katalouna ve belirtilen srelere uygun olarak yapabileceksiniz. Amalar Turbo arjn ve intercoolern bakm, onarmn ara kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz. Yakt filtrelerinin ve besleme pompalarnn bakm ve onarmnn ara kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz. Enjektrlerin bakm ve onarmn ara kataloguna ve standartlara uygun olarak yapabileceksiniz. Ortamlar Atlye, internet ortam, teknoloji snf, yetkili otomotiv servisleri Donanmlar TV, VCD, video, internet, Modl ierisinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmeniniz modl sonunda sizleri lme aralar ve modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
LME VE DEERLENDRME
iv
GR GR
Sevgili renci, Gnmzde, modern toplumlarn ekonomilerinin ve bymelerinin temelini oluturan sanayileme, salad yararlarn yan sra zm bekleyen pek ok problemi de beraberinde getirmektedir. Hzla ilerleyen ekonomik gelimeler ve endstriyel ilikiler, i dnyasnda uzman teknik personel ihtiyacn nemli hale getirmitir. letmeler her seviyede eitilmi personele ihtiya duymaktadr. Bu modl ile dizel yakt sistemlerinin temel elemanlarn greceksiniz. Yakt sisteminin paralarn ve bu paralarn gerekliliini grerek bilgi sahibi olacaksnz. Bylece dizel yakt sistemlerinde temel oluturarak yeni kan sistemleri renmeniniz daha ksa zamanda gerekleecektir. Eitimin btnleyicisi hi phesiz ki eitim aralardr ve bunlarn banda da kitaplar gelmektedir. Bu modlde konular basitten detaya doru sralanm ve sizin anlayabileceiniz sadelikte ilenmitir. Bu modl baar ile tamamladnzda; dizel yakt sistemi eitlerini, paralarn ve sistemin periyodik bakm ile arzalarn standartlara uygun olarak kendi banza analiz ederek ve yorumlayarak zmleyebileceksiniz. Tm renci ve retmenlerimize baarlar dileriz.
RENME FAALYET - 1
AMA
RENME FAALYET - 1
Atlyede yaplan almalarda oluabilecek kazalar en aza indirmek iin uyulmas gereken kurallar bileceksiniz.
ARATIRMA
Okulunuzun otomotiv atlyesinde uyar levhalarnn yeterince yer aldn gzlemleyiniz. Gvenlik iin yaplmas gereken farkl nlemleri aratrnz.
1. ATLYE GVENLK KURALLARI

Gvenlik, nemli bir gereklilik ve iyi bir alma alkanldr. Bir makine veya el aletlerinin kullanmasn renen kii, nce onun gvenli kullanlmasn renmelidir. yi i alkanlklar balangta i renilirken elde edilmelidir. Bu durum dzenli ve disiplinli almay gerektirir.
Resim 1.1: Ara zerinde yakt sistemini kontrol edilmesi
yerinde meydana gelen kazalar iyerine duyulan itibarn ve gvenin sarslmasna neden olur. Can ve mal gvenliinin korunmas ve kazalarn nlenmesinde en nemli husus dikkattir. Dikkat edilmesi gereken baz nemli kuralar u ekilde sralayabiliriz: 3
Bir tat kaldrmak iin kaldrc sistemleri kullanrken gvenlik kurallarna uyulmaldr. Atlye ierisinde bulunan ak yakt ve ya kaplar tehlike oluturabilir. Bu nedenle yanc akkanlarn bulunduklar kaplarn kapal ekilde muhafaza edilmesine nem verilmelidir. Atlye ierisinde kesinlikle sigara iilmemelidir.
Resim 1.2: Yanc maddelerin olduu yerde sigara kullanmayn
yeri temiz olmal, yerlere kayc ve yanc ya ve yakt gibi maddeler dkld zaman hemen temizlenmelidir. Yakt sistemlerindeki kaaklar nlenmelidir. Motor alrken depoya yakt doldurulmamaldr. Enjektr test cihaznda enjektr ayar ilemi gerekletirilirken basnl olarak kan yakt zerrelerine el ile temas edilmemelidir. Aksi takdirde yksek basnl yakt zerreleri deri altna girerek kann zehirlenmesine ve cilt hastalklarna neden olur. Pompa ve enjektr ayar ileminin gerekletii yerde iyi bir havalandrma nitesi bulunmaldr. Ayar ilemi yaplrken yakt, evreye ince zerrecikler (atomize) halinde dalr. Havalandrma yeterli olmad takdirde zehirlenmelere ve yangna sebep olur. Elektrik ile alan yardmc donanmlar altklarnda i ksmlarnda elektrik kvlcmlar oluur. Bu kvlcmlar yanc buharlar kolayca tutumasn salar. Byle yerlerde, bu takmlarla allaca zaman ortam iyice havalanmaldr. Atlyedeki alma alanlarnn aka ve oyun yeri olmad hibir zaman unutulmamaldr. 4
Resim 1.3: Dikkatli alma
Hareketli ve hareketsiz makineler kullanm talimatlarna uygun olarak kullanlmal ve gerekli gvenlik nlemleri alnmaldr. Hareketli paralardan uzak durulmaldr. alan veya yeni stop etmi motorda ok scak ksmlar olduu iin bu ksmlara dokunulmamaldr. Egzoz gazlar deiik zehirli gazlar bnyesinde bulundurduu iin teneffs edilmesi halinde zehirlenmeye ve uur kaybna sebep olabilir. Bu nedenle otomotiv servislerinde iyi bir havalandrma ve egsoz gazlarn dar atacak sistemler bulunmaldr.
Resim 1.4: Atlyedeki egzoz gaz balants
Herhangi bir yangn tehlikesine kar yangn sndrme donanmlar bulundurulmaldr.
Resim 1.4: Yangn sndrme cihaz
alan teknik elemanlarn i elbiseleri skk yrtk ve paalar geni olmamaldr. Atlyede alrken kravat taklmamal, taklma zorunluluu varsa i nlnn ierisine alnmaldr.
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem basamaklar
Atlye ierisindeki gvenlik konularn dikkatlice okuyarak anlamaya alnz.
neriler
Modlde yer alan gvenlik kuralarn dikkatlice okuyarak mutlaka uygulaynz Yangn sndrme ekibinde yer alanlarn isim ve grevlerini liste yaparak atlye ierisine asnz. Kurulan ekiplerle tatbikat yapnz. Bu uygulamay rapor halinde retmen ve arkadalarnzla paylanz. Yangn sndrme tpleri zamanla boalmaktadr, bu sebeple boalan tplerin doldurulmas iin okulunuzun sivil savunma yetkililerine mracaat ediniz. Liftlerde uyulmas gereken kurallar dikkatlice okuyunuz. Arac krikoyla kaldrdnzda mutlaka altna destekler koyunuz. Yere dklen ya ve benzeri yanc maddeleri mutlaka temizleyiniz. Islak yerleri elektrik kaana karn kurulaynz.
Yangn sndrme ekipleri kurunuz.
Her yl yangn tatbikat yapnz.
Yangn sndrme tplerini olarak kontrol ediniz.
dzenli
Kaldrma liftlerini ve krikolar dikkatli kullannz.
Atlye ortamn srekli temiz tutunuz.
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki ifadelerden doru olanlara (D), yanl olanlara (Y) harfi koyunuz. 1. 2. 3. 4. 5. ( ( ( ( ( ) Atlyede yangn ihtimaline karn yangn sndrme tpleri bulunmaldr. ) Aralarn eksoz gazlarn atlye ierisine atmalarnda hi bir sorun yoktur. ) Atlyelerde eski ve yrtk elbiselerle alma yaplabilir. ) Atlye ierisinde sigara imek sakncaldr. ) Atlye ierisindeki uyar levhalarna uymak gerekir.
Uygulama faaliyetlerinin sonunda bilgilerinizi lmek iin yer alan sorular cevapladktan sonra, cevaplarnz kitabn sonunda yer alan cevap anahtar ile kontrol ediniz. Yanl cevaplandrdnz sorularn getii konuyu tekrar okuyarak yeniden cevaplaynz. retmeninizin nerecei farkl kaynaklar da inceleyerek oradaki sorular da cevaplaynz.
RENME FAALYET - 2 RENME FAALYET - 2

AMA
Dizel motorlar ve kulanm alanlar hakknda bilgi sahibi olabileceksiniz.
ARATIRMA
Otomotiv servislerinden yeni nesil dizel motorlar hakknda bilgi edininiz. nternetten aratrma yaparak yeni gelitirilen dizel sistemleri hakknda bilgi edininiz.
2. DZEL MOTORLARI
2.1. Dizel Motorlar nemi ve Kullanld Yerler
Dizel motorlar endstride en kk aratan, byk i makinelerine kadar ok eitli yerlerde kullanlmaktadr. Ayrca teknolojinin gelimesine paralel olarak daha sessiz alan ve daha verimli dizel motorlar gelitirilerek tatlarda kullanm da artrlmtr. Dizel motorlar; Kamyon, traktr, otobs, otomobil ve i makinelerinde, Tm deniz aralarnda, Lokomotiflerde, Sabit g makinelerinde ve jeneratrlerde kullanlmaktadr. Resim 2.1 da eitli dizel aralar grebilirsiniz.
Resim 2.1: Dizel motorun kullanld aralar
2.2. Dizel Motorlarn Avantaj ve Dezavantajlar

2.2.1. Dizel Motorun Avantajlar
Dizel motorlar dier motorlarla kyaslandnda baz avantajlara sahiptir. Bu avantajlar u ekilde sralayabiliriz. Dizel motorlarda kullanlan motorin yaktnn benzine gre daha ucuz olmas, Dizel motorunun ayn zelliklere sahip benzinli bir motora gre yaklak olarak %30 daha az yakt harcamas, Benzine gre motorinin tutuma scaklnn daha yksek olmas nedeniyle yangn tehlikesinin daha az olmas, Benzinli motorlarda verim %26-30 olmasna ramen, dizel motorlarda verimin %40 orannda olmas, Dizel motorlarnn kard egzoz gazlarnn, benzin motorlarnn kard egzoz gazlarna gre evreyi daha az kirletmesidir.
2.2.2. Dizel motorun dezavantajlar

Dizel motorlarn baz dezavantajlar da vardr, bunlar u ekilde sralayabiliriz: Dizel motorlu tatlarn sat fiyatlar yksektir, Yakt sistemleri daha hassastr, Benzinli motorlara gre grltl ve sarsntl alr (gnmz dizel motorlarnda grlt azaltlmtr), Bakm masraflar daha yksektir.
2.3. Dizel Motorlarn alma Prensibi

2.3.1. Emme Zaman
Piston st l noktadan (..N) alt l noktaya (A..N) doru hareket ederken emme supab alr. Pistonun A..N.ya doru hareketiyle silindir iersinde hacim bymesi olacandan piston zerinde bir alak basn meydana gelir. Ak hava basncnn, 1 bar olmas nedeniyle hava emme manifoldu ve emme supab yolu ile silindire dolar. Emme zaman sonunda silindir iindeki basn 0,7 0,9 bar scaklk 80 120 C piston alt l noktaya indii zaman emme supab kapanr. Dizel motorlarda emme zamannda silindire sadece hava alnr. Bylece birinci zaman yani emme zaman tamamlanr. Resim 2.2de emme zamannda pistonun durumu ve PV (basn-hacim) diyagram grlmektedir.
10
Resim 2.2: Emme zaman
2.3.2. Sktrma Zaman

Piston alt l noktadan st l noktaya doru ilerlerken emme supab kapanr ve piston, nndeki havay sktrmaya ba1ar. Havann sktrlmas neticesinde basn ve scak1 artar. Sktrma zaman sonunda silindir iersindeki havann basnc 30 45 bar, scakl ise 600 900 C dereceye ykselmi olacaktr. Resim 2.3yi inceleyiniz.
Resim 2.3: Sktrma zaman
11
2.3.3. Ateleme () Zaman

Sktrma sonunda piston ..N ya yaklarken basnc ve scakl artm olan havann iine enjektrden yakt pskrtlr ve pskrtme sonucu yanma balar. Yanma sonucu aa kan basn kuvveti pistonun zerine etkiyerek, pistonu hzla aaya doru iter. Yanma baladnda silindir iindeki basn 60 80 bar scaklk 2000 Cdir. Resim 2.4de i zamannda pistonun durumu ve PV (Basn- Hacim) diyagram grlmektedir.
Resim 2.4: zaman
2.3.4. Eksoz Zaman

Ateleme (i) zaman sonunda piston A..Nya gelmitir. Yeni bir evrime balayabilmek iin silindirdeki yanm gazlarn darya atlmas gerekmektedir. Eksoz supab alr ve pistonun A..Ndan ..Nya doru hareket etmesiyle yanm gazlar eksoz supabndan darya yani egzoz manifolduna gnderilir. Eksoz zamannn sonuna doru basn 3 4 bar scaklk 80 120 Cdir. Resim 2.5 inceleyiniz.
Resim 2.5: Eksoz zaman
12
2.4. Dizel Motorlarnda Yanma Olay
Resim 2.6:Dizel motorlarnda yanma diyagram
Yanma; yaktn oksijenle birleerek su ve karbondioksit meydana getirmesidir. Bu tepkime srasnda s ve enerjide aa kar. ten yanmal motorlar kimyasal reaksiyonla aa kan enerjiyi mekanik enerjiye dntrmektedir. Dizel motorlarnda yanma; sktrma zaman sonuna doru silindire emme zamannda alnan havann scakl yaklak olarak 600900 C ykseltilmesiyle, scakl ve basnc ykselen havann zerine enjektr tarafndan yaktn basnl olarak pskrtlmesi sonucu gerekleir (Avrupa standartlarna gre yanma sonunda oluan eksoz emisyonlarn kontrol altna almak iin tat motorlar Euro 4 normlarna uygun olarak retilmelidir). Yanma olay 1-Tutuma gecikmesi 2-Kontrolsz yanma(Hzl yanma ) 3- Kontroll yanma 4-Gecikmi yanma olmak zere drt aamada gerekleir.
2.4.1 Tutuma Gecikmesi

Sktrma sonunda silindire pskrtlen yakt hemen tutumaz. Tutuabilmesi iin oksijenle karmas ve scaklnn ykselmesi gerekir bu nedenle, enjektrn yakt silindire pskrtmesinden, ilk alev ekirdeinin meydana geldii zamana kadar geen sreye tutuma gecikmesi denir. ekilde A-B arasnda gsterilen bu sre 2000d/d ile alan bir motorda 0,0009 saniyedir.
13
2.4.2.Kontrolsz Yanma(Hzl Yanma)

Tutuma gecikmesi sresi iinde silindire pskrtlen yakt snr oksijenle karr ve buharlar. lk alev ekirdei meydana geldii anda, yaktn hepsi birden yanmaya katlr ve hzl bir yanma oluur. Hzl yanma basncn aniden ykselmesine ve motor paralar arasndaki boluklarn birden alnmasn oluturacandan, motor vuruntulu ve sert alr. Bu vuruntuya dizel vuruntusu denir. Gnmzde bu vuruntuyu azaltmak nedeniyle balangta pskrtlen yaktn miktarnn drlmesi iin kademeli pskrtme yntemi gelitirilmektedir. ekilde B-C arasnda gsterilmitir.
2.4.3.Kontroll Yanma
Kontrolsz yanmann sonunda silindir iindeki basn ve scaklk enjektrden pskrtlen yakt dorudan yakabilecek bir deere ular bu nedenle pskrmeye devam eden yakt hibir gecikme olmadan yanar Basn en yksek noktaya eriinceye kadar ykselir. Geri kalan pskrme ve yanma srasnda basn sabit kalr. ekilde C-D arasnda gsterilmitir.
2.4.4.Gecikmi Yanma
Yaktn silindire pskrmesi bitmi ve piston AN inmektedir. Daha nce pskrtlen ve yanma frsat bulamam yakt genileme sresince oksijen bulduka yanar. Bu yanmaya gecikmi yanma denir. ekilde D-E arasnda gsterilmitir. Benzin ve motorin iin, yanma kimyasal denkleminin katsaylarnn denkletirilmi hali aadaki ekildedir;
2C8 H 18 + 25O2 16CO2 + 18H 2 O
2.5. Dizel Motorlarnda Yanma Odalar

ten yanmal motorlarda yanma olaynn gerekletii yere yanma odas denir. Dizel motorlarda yanma olaynn iyi gereklemesi iin yanma odalarna pskrtlen yaktn ince zerrelere ayrlmas (atomize olmas) ve hava ile ok iyi karmas gerekir. Yaktn hava ile iyi karmas iin gerekli trblans, yanma odalar tarafndan salanmaktadr. Bu sebeple yaktn hava ile karmasnda yanma odalarnn ekli nemlidir. Yanma odalar aadaki ekillerde tasarlanmaktadr; Direkt pskrtmeli yanma odalar Blnm yanma odalar
2.5.1. Direkt Pskrtmeli Yanma Odalar

Yanma odas pistonun zerinde bir oyuk eklinde bulunan ksmdr. Yaktn trblans, silindir girii ve piston zerindeki odacklarn ekli ile temin edilir. Yakt pskrtme biimleri ise hava hareketiyle kontrol edilir. Bundan dolay ok delikli enjektr kullanlmaktadr. Resim 2,7de direkt pskrtmeli yanma odas grlmektedir. 14
Resim 2.7: Direkt pskrtmeli yanma odas
2.5.2. Blnm Yanma Odalar

Bu tip dizel motorlarda, yanma odasnn bir ksm, bir geitle ayrlmtr. Ancak farkl tiplerde blmeler tasarlanmtr. Bunlarn arasndaki fark; ayrlan bu yanma odasnn bykl, ekli, yaktn pskrtld yerden kaynaklanmaktadr. Deiik tipteki yanma odalar unlardr; n yanma odal Trblans odal Enerji hazneli Hava hazneli 2.5.2.1. n Yanma Odal n yanma odas kk bir blm olup bir kanal ile yanma odasna baldr. n yanma odas ana yanma odasna bir veya birka delikle baldr. Yaktn tamam n yanma odasna pskrtlr. Pskrtme iin genellikle alak basnla alan tek delikli enjektrler kullanlr. Yanma, n yanma odasnda balar yeterli miktarda hava almad iin tamamlanamaz. Bu esnada, scak ve tam yanmam gazlar ykselen basnlarn etkisi ile kk delikten ana yanma odasna hcum ederek buradaki hava ile karr ve tam olarak yanarlar. n yanma odal motorlarda sktrma orannn yksek olmas gerekir, nk silindirde sktrlan hava n yanma odasna gidene kadar s kaybeder. Bu nedenle bu motorlarda ilk hareketi kolaylatrmak iin kzdrma bujileri kullanlr. Resim 2.8de n yanma odal motor grlmektedir.
15
Resim 2.8: n yanma odal motor
2.5.2.2. Trblans Odal Piston sktrma zamannda ..Nya doru karken silindirdeki havay kresel biimdeki yanma odasna iter ve odann yaps gerei dzenli olarak dnen bir hava hareketi meydana getirir. Bu hava hareketine trblans denir. Trblans yuvas silindir kapana yerletirilmitir. Bu tip motorlarda btn yakt, tek delikli enjektrle blnm yanma odasna pskrtlmektedir. Resim 2.9 de trblans odal motor grlmektedir.
Resim 2.9: Trblans odal motor
2.5.2.3. Enerji Hazneli Yardmc oda silindir kapandadr ve enjektr tam karsna yerletirilmitir. Enerji odasn kullanmaktaki ama, pskrtlen yaktn ana yanma odasnda oluan yksek hava akmndan (trblans) etkilenmesini engellemektir. Sktrma zamannda piston havay ana yanma odasna ve enerji odasna sktrr. Sktrma zaman sonuna doru enjektrden pskrtlen yakt zerreleri, kzgn havann iinden geerken tutumaya balar. Enerji odasna 16
geen tutumu yaktn bir ksm, buradaki hava hareketi sayesinde tamamen yanar. Scaklk ve basn ykselir. Yksek basntaki gazlar tekrar yanma odasna dnerek byk bir trblans oluturur ve karmn tam yanmas salanr. Resim 2.10 de enerji hazneli yanma odas ve yanma olay grlmektedir.
Resim 2.10: Enerji hazneli yanma odas
2.5.2.4. Hava Hazneli Sktrma zamannda piston havay ana yanma odasyla birlikte hava odasna da doldurur. Enjektr yakt ana yanma odasna pskrtr ve yanma balar. zamannda silindir ierisindeki basn dmeye baladnda; hava odasndaki, hava silindire geri dnerek trblans meydana getirir ve pskrtlen yaktn tamamen yanmasn salar. Resim 2.11da hava hazneli yanma odas grlmektedir.
Resim 2.11: Hava hazneli yanma odas
2.6. Dizel Motorlarnda Kullanlan Yalarn ve Yaktlar zellikleri

2.6.1. Yalarn zellikleri
Dizel motorlarda kullanlacak yalarn baz zelliklere sahip olmas gerekir. Bu zellikler unlardr; Uygun viskozitede (akclk) olmaldr.
17
Yalanan yzeylere yapmal ve iyi bir ya filmi meydana getirerek tm yalama artlarnda yzeyleri anmaya kar korumaldr. Yazn yksek sya ve knda dondurucu soua kar direnci yksek olmaldr, yani her trl hava artlarna uyum salamaldr. Alevlenme noktas yksek olmaldr. Motor paralarnda korozyona sebep olmamaldr. Motor paralarn temizlemelidir. Motor yana karan yabanc maddelerin birlemesine mani olmal ve onlar ayrtrmaldr. Kprmemeli ve kimyasal zelliini korumaldr. Emniyetli olmal zehirli veya patlayc olmamaldr. Uygun bir fiyata sahip olmaldr. 2.6.2. Yaktlarn zellikleri Dizel motorlarnda kullanlan yaktlar motorin olarak adlandrlr. Yaktlarn aada sralanan zelliklere sahip olmas istenir. Uygun viskozitede olmaldr. Yeterli buharlama enerjisine sahip olmaldr. Vuruntuya kar mukavemetli olmaldr. Yakt ve yanma rnleri korozyona sebep olmamaldr. Egzoz emisyonlar az olmaldr. inkoya kar aktivitesi az olmaldr. Akma noktas kullanm artlarna uygun olmal ve donmaya kar dayankl olmaldr. Tutuma noktas dk olmaldr. Yukarda saydmz bu zelliklerin bulunmas motorun mrn uzatrken, yakttan da tasarruf edilmesini salar ancak lkemizde denetimlerin yaplmamas sebebiyle ok dk kalitede motorin satlmaktadr. Avrupa'da retilen ayn tip tat iin firma garanti sresini Trkiye iin yars kadar daha az vermektedir. Bu gibi yanllar halkmz yani bizleri olumsuz etkilemektedir.
2.7. Dizel Motorlarnda Enjeksiyon Sisteminin Grevleri

Enjeksiyon sisteminin grevlerini u ekilde sralayabiliriz; Pskrtlecek yakt miktarn ayarlayarak silindirlere gndermek, Motorun tm devirlerinde ve alma yklerinde yakt istenilen zamanda ve miktarda silindirlere pskrtmek, Pskrtmenin hzl bir ekilde balamasn ve bitmesini salamak, Yakt ok kk para ve zerreler halinde (atomize halde) pskrterek, yanma odasnn her tarafna ve dzgn bir ekilde dalmasn salamaktr.
18
2.8. Dizel Motorlarnn Yakt Enjeksiyon Sistemi Genel Yaps

Dizel motorunun yakt enjeksiyon sistemi ve elemanlar ile yaktn izledii yol Resim 2.12de grlmektedir. Tm dizel motorlarnda bu paralar farkl boyutlarda da olsa bulunmak zorundadr. Bu sebeple dizel yakt sistemini iyi anlamak iin ekli dikkatlice inceleyiniz.
Resim 2.12: Yakt enjeksiyon sistemi ve yaktn izledii yol
2.8.1. Yakt Deposu

Motorun almas iin gerekli yakt depolar. Tatn byklne gre yakt depolarnn bykl de deimektedir. Normal bir tatn deposu 50 litrelik kapasiteye sahiptir. Tatn bir depo yaktla alaca yola tatn menzili denir ve menzil depo kapasitesine baldr.
2.8.2. Alak Basn Borular

Yaktn depodan, besleme pompas ve filtre araclyla yakt pompasna kadar iletimini salayan borulardr. Bu borulardaki basn dk olduundan alak basn borular denir.
19
2.8.3. Filtre
Yakt filtresi, depodan gelen yakt pompasna girmeden nce iindeki yabanc maddelerin szlerek sistemden uzaklatrlmasn salar. Bu sayede sistemde oluabilecek tkanklklar engellenir.
2.8.4. Besleme Pompas

Yakt depodan ekerek alak basn borular araclyla yakt enjeksiyon pompasna gnderen pompaya besleme pompas denir.
2.8.5. Yakt Pompas

Dk basntaki yaktn basncn 4002000 bar gibi ok yksek bir basnca ykselterek, zamannda ve istenilen miktarda yksek basn borular araclyla enjektrlere gnderen yakt sistemi elemandr. Ayn zamanda tatn yk ve hz durumuna gre enjektrler gnderilecek yakt miktarnn ayarlanmasn da yakt pompas gerekletirmektedir.
2.8.6. Yksek Basn Borular

Yakt pompasndan enjektrlere yksek basnl yakt iletimini salayan borulardr. Yksek basnca dayanmnn artrlmas iin elik malzemeden zel olarak retilmi kaln cidarl borular kullanlmaktadr.
2.8.7. Enjektrler
Yakt pompasnn gnderdii basnl yakt yanma odasna atomize halde pskrten yakt sistemi elemanlarna enjektr denir. Enjektrler ok deiik tip ve byklkte imal edilmektedir. Sistemin en nemli paralarndan olan enjektrler, filtrelerin zamannda deitirilmemesine ve yakt kalitesine bal olarak ok sk tkanarak arza meydana getirmektedir.
20

lem Basamaklar
Dizel motoru oluturan tanmaya alnz. paralar
neriler
Ara kataloglarn gzden geirerek veya sat firmalarn gezerek ve blmnzdeki aralar yakndan inceleyiniz. Sat firmalarn ve internet sitelerini ziyaret ederek dizel motorlarn zelliklerini inceleyiniz. Modl bilgi sayfalarndan veya farkl kaynaklardan aratrma yapnz. Farkl kaynaklardan konu hakknda bilgi toplaynz. Bu kaynaklar bir rapor halinde hazrlayarak, arkadalarnzla paylanz. Servislerde veya blmnzde bir dizel motorun piston ve yanma odalarn inceleyiniz. ve Servislerde veya blmnzde dizel bir motorun yakt enjeksiyon sistemlerini inceleyiniz Atlyenizdeki tatlarn motorlarn inceleyiniz. farkl tip
Dizel motorlarn karakteristik zelliklerini ve kullanm yerlerini aratrnz. Dizel motorlarda 4 zamanl alma prensibini inceleyiniz. Dizel motorlarnda kullanlan yakt ve yalarn zelliklerini aratrnz.
Yanma odalarn inceleyiniz.
Yakt enjeksiyon sistemlerini zelliklerini aratrnz. Dizel motorla karlatrnz. dier
motorlar
21

LME SORULARI
Aadaki test sorularnda doru olan seenei iaretleyerek cevap anahtar ile karlatrp yanl cevaplandrdnz ksmlar yeniden okuyunuz. 1. Aadakilerin hangisi dizel motorlarda kullanlan yakttr? A ) Benzin B ) Etanol C ) Motorin D ) LPG Aadakilerden hangisi dizel motorun eleman deildir? A ) Enjektrler B ) Distribtr C ) Kzdrma bujisi D ) Yakt pompas Aadakilerden hangisi yakt temizleme elemandr? A ) Enjeksiyon pompas B ) Yanma odas C ) Filtreler D ) Yakt borular Sktrma zaman sonunda silindir ierisindeki scaklk ka derecedir? A ) 80 120 C B ) 300 600 C C ) 400 800 C D ) 600 900 C Drt zamanl motorda bir i elde etmek iin krank mili ka derece dnmelidir? A ) 720 B ) 360 C ) 270 D ) 180
2.
3.
4.
5.
Aadaki ifadelerden doru olanlara ( D ), yanl olanlara ( Y ) harfi koyunuz. 6. 7. 8. 9. 10. ( ( ( ( ( ) Euro, 4 tat imalatnda kullanlan Amerikan evre koruma normudur. ) Dizel motorlar dier motorlara gre daha avantajldr. ) Dizel motorlarda yakt yksek basnlarda pskrtlr. ) Enjeksiyon sistemi sadece dizel motorlarda bulunmaktadr. ) Dizel motorlarda ateleme sistemi bulunmaz. 22
RENME FAALYET - 3
AMA
RENME FAALYET - 3
Dizel motorlarda kullanlan turbo arj sistemleri hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
ARATIRMA
Blmnzdeki aralarn turbo arj sistemlerini ve elemanlarn inceleyiniz. nternet zerinden ve firma kataloglarndan konuyla ilgili aratrmalar yaparak, edindiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.
3. AIRI DONDURMA (TURBO ARJ) SSTEMLER

3.1. Ar Doldurma Sistemlerinin Kullanlma Nedenleri
Turbo arj sistemlerinin tercih edilme sebeplerini u ekilde sralayabiliriz; Yakt sarfiyatnn, normal emili motorlara gre az olmas. Daha kk bir hacim ihtiyac, Daha hafif motor, birim k gc bana daha kk bir zgl arlk, Eksoz turbo kompresr ile daha yksek verim, Birim k bana daha dk maliyet, Daha kk radyatr, normal emili motorlardan daha az s kayb, Eksoz trbini ile daha az bir eksoz grlts, Dk hava basnl yerlerde normal emili motorlara nazaran daha yksek volmetrik verim, Kontroll yanma ile daha dk egzoz emisyonlar, Motor daha az vuruntulu alma ve daha az grlt gibi etkenlerdir.
3.2. Dizel Motorlarnda Kullanlan Ar Doldurma Sistemi eitleri

3.2.1. Mekanik Ar Doldurma (Sper arj)
Kompresr evirmek iin motor krank milinden veya harici bir kaynaktan, g alnyorsa, bu motorlara mekanik ar doldurmal motorlar denir. Mekanik sper arjda, motorun eksoz gazndaki enerjiden faydalanmak mmkn deildir. Resim 3.1de mekanik ar doldurma sistemi grlmektedir.
23
Resim 3.1: Mekanik ar doldurma
Mekanik sper arjda yedi eit farkl tipte kompresr vardr. Bunlar u ekilde sralayabiliriz; Santrifj kompresr Aksiyel kompresr Dner pistonlu kompresr Vida kompresr Yldz tip kompresr Pistonlu kompresr Salnm kanatl kompresrdr. Mekanik ar doldurmann en byk dezavantaj, hareketini motordan ald iin motorda yaklak %10 verim kaybna sebep olur. Hareketini motordan ald iin grlt fazla olur, bakm maliyeti fazladr, daha byk mekanik ve termal yklerde almasna ramen dk moment karakteristikleri ve dk ivmelenmeye sahiptir.
3.2.2. Eksoz Turbo Kompresr le Ar Doldurma (Turbo arj)

Motor eksozundan kan scak gazlarnn enerjisi ile dndrlen trbin bal olduu milin ucundaki kompresr dndrerek, motor silindirine giren havann basnl olarak, yani daha yksek younlukta gnderilmesini salar. Motor ierisine gnderilen ideal scaklktaki hava sktrldnda basnc daha da artarak yaktn tam olarak ve yksek verimde yanmasn salar. Bu sistem dizel motorlarnda olduka olumlu sonular vermektedir. Bu ekilde %50 zerinde bir g artna ulalabilir. Resim 3.2de eksoz gazlaryla alan turbo arj sistemi grlmektedir.
Resim 3.2: Eksoz Turbo kompresr ile ar doldurma (Turbo arj sistemi)
24
3.3. Turbo arjn Grevleri

Motorun her trl alma artlarna uygun olarak gerekli olan hava miktarn temin ederek basnl olarak motor ierisine gndermek suretiyle, motor verimini ve gcn arttrmaktr. Ayrca tam yanmann gereklemesine yardmc olarak egzoz emisyonlarnn en az oranlara indirilmesine yardmc olur.
3.4. Turbo arjn yaps ve almas

3.4.1. Turbo arjn almas
Turbo arjn almas, eksoz manifoldundan kan yanm eksoz gazlarnn enerjilerine bal olarak deiir. Silindirden kan eksoz gazlar, eksoz manifoldunun azndaki trbin blmne girer. evresel ve merkeze doru daralan bir kanaldan geen scak gazlar bir yandan genilemek isterken, dier taraftan daralmakta olan bu kanalda hz kazanrlar. Resim 3.3de turbo arjn almas grlmektedir.
Resim 3.3: Turbo arj almas
Bu noktadan sonra gaz, trbin arknn d ucundan trbin odas merkezine doru geerken kanatklara arparak trbini yksek bir hzla dndrr ve trbin ortasndan eksoz borusuna geerler. Trbin ark ve kompresr ayn mil zerinde bal olduklarndan ayn hzla dnerler. Kompresr hava filtresinden emdii havay merkezden alr ve ark kanatlaryla yksek hzla evreye savurur, yaklak 100.000 devir/dakikaya eriebilen bir hzla dnen kompresr kanatklar, havay hzla merkezden evresel kanada doru frlatr. D basnca gre yaklak iki misli basnca ular ve buradan da besleme borusu ile emme manifolduna girer. Emme supabnn almasyla beraber emme manifoldunda bulunan basnl hava silindir ierisine dolar.
25
3.4.2. Yaps ve Paralar

Motordan kan scak eksoz gazlarnn enerjisiyle alan bir trbin tarafndan tahrik edilmektedir. Resim 3.4de turbo arjn kesit resmi ve elemanlar grlmektedir.
Resim 3.4: Turbo arj yaps
3.4.2.1. Trbin Eksoz gazlar evreden merkeze doru daralan bir yoldan geer, bu esnada eksoz gazlarnn hzlar artm olur. Artan bu hzla trbin kanatklarna ve bulunduu mili dndrmeye balar. Resim 3.5te trbinin kesiti grlmektedir.
Resim 3.5: Trbin kesiti
Trbin kanatklar, drt zamanl motorlarda 800 ile 1000C scaklkta eksoz gazlarna maruz kaldklarndan zel alam eliinden veya kompozit malzemeden yaplmaldr. 3.4.2.2. Kompresr Kompresr evresel akl merkezka (santrifj) tip olup, trbin miliyle dnen kanatklara sahiptir. Kompresr gvdesi dkme demirden yaplr. Kompresr, helisel ve 26
evresel kanallar olan bir ark ve bir gvdeden olumaktadr. Resim 3.6da kompresr ve trbin grlmektedir.
Resim 3.6: Kompresr ve trbin
3.4.2.3.Deiken Kanatkl Turbo- arj Deiken geometrili olup, motorun volmetrik verimini arttrmak iin kullanlmaktadr. Trbin kanatklar dk devirlerde maksimum kapal, yksek devirlerde ak olacak ekilde elektro valf araclnda, Elektronik kontrol nitesi tarafndan kumanda edilmektedir.
ekil 3.7 Deiken kanatkl Turbo-arj
27
Kompresr Trbin Deiken kanatklar Hareketli kanatklar iin pnmatik aktivatr Motor devri dkken trbin kanatklar maksimum kapal olduu iin eksoz gazlarnn hz artar bu durum trbin ve kompresr hzn artrr. Motor devri ykseldiinde kanatklar ald iin eksoz gazlar kanatklar arasndan daha az arparak getiinden trbin devri azalmaktadr. Bu zelliin faydas dk devirlerde daha fazla motor torku, yksek devirlerde maksimum gtr.
ekil 3.8 Kanatklar maksimum kapal
ekil 3.9 Kanatklar ak
28
3.5. Turbo arjda Yalama Sistemi

Turbo kompresrde kaymal yataklar kullanldndan yalama nemli bir yer tutar. Burada nemli olan yalamann srekli olmas ve ya basncnn korunabilmesidir. Yalama yann basncnn dmesi sonucu yataklardaki anmalar ve dolaysyla radyal boluklar artar. Hz ykselmelerinde bu boluklar byk tahribatlara sebebiyet verebilir. Yalama basncnn artmas sonucunda ya kaaklar artarak trbin ve kompresr ierisine ya kaabilmektedir. Resim 3.7 de turbo arj yalama sistemi grlmektedir.
Resim 3.10: Turbo arj yalama sistemi
Turbo kompresrn yalanabilmesi iin ayr bir yalama sistemine ihtiya yoktur. Motor yalama sistemine bal olarak yalamas yaplabilmektedir. Motor ya pompas kndan ayrlan yalama ya bir kanal ve boru yardmyla turbo kompresrn alt ksmna getirilir. Yataklar yalandktan sonra akan yalar turbo kompresrn alt ksmnda toplanarak dn borusunun yardmyla kartere geri gnderilir. Resim 3.8de turbo yalama sistemi motor zerinde kesit olarak grlmektedir.
Resim 3.11: Turbo arj yalama sistemi
29
3.6. Basn Kontrol Sistemi

Turbo arjda, trbin alak dnme hzlarnda istenilen basn orann salayacak ekilde tasarlanmtr. Ancak motor yksek devirlere ktnda bu basncn sabit kalmasn salamak iin eksoz gazlarnn bir ksm trbine gnderilmeden atmosfere atlr. Kompresr k basnc karma supab pistonunun bir yzne etki etmektedir ve pistonun br yzne bir yay kuvveti etki etmektedir. Kompresr k basnc belirli bir deeri atnda yay kuvveti yenilmekte, supabn almasyla eksoz gazlarnn bir blm atmosfere atlarak trbin gc sabit tutulmaktadr Bu ekilde yksek devirlerde bile sabit basn elde edilmektedir. Resim 3.9da basn kontrol sistemi grlmektedir.
Resim 3.12: Turbo arj basn kontrol sistemi kesiti
3.7. Eksoz Turbo Kompresr le Ar Doldurmann Avantaj ve Dezavantajlar

3.7.1. Dezavantajlar
Turbo doldurucularn kullanlmas ile ortaya kan baz problemler ve dezavantajlar vardr. Bu sorunlar u ekilde aklayabiliriz; lk sorun; turbo knn (basnl hava) motor isteklerine hemen cevap verememesidir. Turbo doldurucunun trbin tarafna gelen eksoz gazlarnn enerjisi motorun devir saysna deil, ykne bal olduundan, motor ani olarak yklenip de fazla havaya ihtiyac olduu zaman turbo ayn hzla hzlanarak gerekli havay temin edemez. Bir dier glk de irtifadan olumaktadr. nk motorlu tatlar dalk blgelerde hzla irtifa deitirirler. Yksek irtifada alan ara motorlarnn 30
emdii havann younluu deitii zaman, kompresr yk azalacandan turbo arj ar derecede hzlanr. Bu glkleri yenmek iin turbo doldurucularla birlikte eitli kontrol dzenleri (hava-yakt oran valfleri) kullanlr.
3.7.2. Avantajlar
Ar doldurmann avantajlar ise u ekilde sralanabilir. Ayn motor hacmine sahip motora gre daha fazla g elde edilebilir. Yakt tketiminin azaltlmasna yardmc olur. Motorun herhangi bir parasndan hareket almad iin daha yksek verime sahiptir. Eksoz gazlarndan ald hareketle eksoz trbini alt iin daha az bir eksoz grlts oluur, yani daha sessiz alr. Daha dk seviyede eksoz emisyonu oluur. Belli scaklklarda hava motora alnd iin paralarn mr daha uzun olur.
3.8. Turbo arj Sisteminde Yaplan Kontroller

3.8.1. Skme lemine Balamadan Yaplmas Gereken Kontroller
Ya geri dn hatt kontrol edilmelidir. Ya dolamnn engellenip engellenmedii kontrol edilmelidir. Motor karter havalandrmasnn tkal olup olmad kontrol edilmelidir. Keelerde ve balantlarda sznt olup olmad kontrol edilmelidir. Hava fitresinde ve borularda tkanma olup olmad kontrol edilmelidir.
3.8.2. Skme leminden Sonra Paralarda Yaplan Kontroller

Piston segmannn oturduu kanaln anmaya urayp uramad kontrol edilmelidir. Mil yatann anmaya ve yzeyinin ne oranda izilmeye uram olduu kontrol edilmelidir. Kanatlarda hasar olup olmad, eilme ya da atlama olup olmad incelenmelidir. Tm vida ve dililerin konumu incelenir. Montaj flalarnn bklmesi ve ar snma sonucunda yatan i ve d yzeylerinde deformasyon oluup olumad kontrol edilmelidir. Yatak ve piston segman zerinde oluabilecek anma kontrol edilmelidir. Sistemdeki btn delik ve boluklarn temiz olup olmad kontrol edilmelidir. Kanatlarda anma ve eilme varsa yenisi ile deitirilmelidir. Segmanlarn mil yatann konik yzeyine yerletirildiine emin olunmaldr. Trbin ve kompresr kanad montajnda balanslar ayr ayr kontrol edilmelidir.
31
3.8.3. Montaj leminden Sonra Yaplan Kontroller

Trbin yataklama emniyeti yeniden gzden geirilir. Radyal boluun kontrol yaplr.
Resim 3.13: Trbin yataklama kontrol
Resim 3.14: Radyal boluun llmesi
Trbin yataklama emniyeti yeniden gzden geirilir. Bu ilemde, bir komparatr gstergesinden sisteme uygulanan kuvvet deerlerinin normal standartlarda olup olmad aratrlr. Yine ayn komparatr kullanarak radyal boluun kontrol yaplr. Resim 3.13 ve Resim 3.14de bu kontroller grlmektedir.
3.9. Turbo arj Arzalar ve Belirtileri

Arza Arza Nedenleri
Turbo arjn alak basncnda hava azalmas Sktrma gvdesinde i kirlenme olabilir. Normalin stnde eksoz gaznn siyahlamas ve randman dkl Kirlenmi hava filtresi eleman Turbo arjn arkasndaki eksoz susturucusu tkanmtr. 32
Onarm
Flan ve hava doldurma borusu balantlarnda kaak kontrol yaplr. Sktrma gvdesi sklr ve ii temizlenir. Hava filtresi temizlenir veya deitirilir. Emi yolu kontrol edilir. Turbo arjn arkasndaki hava balantsnda kaak olup olmad kontrol edilir. Temizlenir ve kompresr tarafndaki boru donanm sklerek, muhafazada izik
muayenesi yaplr. Rotor muhafazaya srtyor olabilir. Balant yerlerinde ve flanlarndan veya eksoz borularndan szma vardr. Turbo arj arzaldr. Motor g vermiyor Eksoz manifoldu veya emme manifoldu gevektir. Trbin arkna skm yabanc madde vardr. Trbin mili yataklarnda sarma vardr. Balant yerlerinde ve flalarn hava ve eksoz borularnda szma vardr. Trbin milinin fazla boluktan dolay srtmesi Muhafazada izik muayenesi yaplr. Flan ve balantlar kontrol edilir. Balantlar kontrol edilir gerekirse sklr. Turbo arj sklerek temizlenir. Sklerek yataklar ve mil deitirilir. Flan ve balantlar kontrol edilir Balant borular sklr ve trbin ile sktrma tarafndaki gvdelerin srtme izlerine baklr. zler varsa deitirilir.
Normalin dnda ses ve ar grlt
Normalin dnda ses
3.10. Paralarn Temizlenmesi ve Kontrol

Turbo arjn onarm iin tamamyla skldnde, elemanlar, mutlaka yakc olmayan (asit v.b.) metalik temizleyicilerle temizlenmelidir. Turbo arjn paralarnn temizlenmesinde tel fra ya da raspa kullanlmamal, alminyum ksmlarnn temizlenmesinde sert bir kl fra kullanlmaldr. Son olarak turbo elemanlarnn delik ksmlarna hava fleyerek temizleme ilemi tamamlanmaldr. Trbin ve kompresr kanatlarnn bitiik olduu yzeyler, sabit yataklanmann salanmas iin temizlenmelidir. Bu ekilde przsz bir yzey elde edilmi olur.
Resim 3.15: Trbin ark ve milinin kontrol Resim 3.16: Trbin yatann kontrol
33
Resim 3.15.ada grld gibi piston segmann oturduu kanaln anmaya urayp uramad kontrol edilmelidir. Resim 3.15.bde grld gibi mil yatann anmas ve yzeyinin ne oranda izilmeye uram olduu kontrol edilmelidir. Ancak kk aptaki izikler ihmal edilebilir. Resim 3.15.cde grld gibi kanatlarda hasar oluup olumad, erilme ya da atlamann olup olmad incelenmelidir. Bu istenmeyen durumlardan biri olumu ise tamir yerine, arzalanan ksm deitirilmelidir. Profilin rotorla muhtemel temasnda oluabilecek hasar kontrol edilir ve tm vida dililerinin konumuna baklr. Montaj flanlarnn bklmesi ve ar snma sonucu yatan i ve d eperlerinde deformasyon oluup olumad kontrol edilir. ayet bu elemanlarda hasar olumu ise mutlaka deitirilmelidir. Resim 3.16de trbin yatann kontrol grlmektedir.
Resim 3.17: Kompresr yatann kontrol kontrol
Resim 3.18: Yatak muhafazasnn
Tespit segman yuvasnda yapm malzeme varsa temizlenir (Resim 3.17). Bu paralarda hasar varsa deitirmelidir. Yatak ve piston segman zerinde oluabilecek anma kontrol edilir ve sistemdeki btn delik ve boluklarn temiz olup olmad kontrol edilir. Hasar olmas durumunda, para deitirilmelidir (Resim 3.18). Kanatlarda erilme, atlama veya bklme gibi deformasyon olup olmad kontrol edilerek ayet deformasyon varsa yenisiyle deitirilmelidir. Piston segman contasnn oturduu yuvann durumu incelenmelidir. Dz yzeyde srtnmenin durumuna baklmaldr.
34

lem Basamaklar
Motorun bekleyiniz. Ak kutup balarn sknz. Eksoz k borusunu turbo k dirseinden sknz. Turbo hava giri hortumunu, hava giri hortumundan ayrnz
Resim 3.19: Komple turbo arjn sklmesi
neriler
durdurarak soumasn
Turbo ya geri dn borusunu turbo ve kerterden sknz. Ya besleme borusunu sknz. Turbo nitesini emme manifolduna balayan hortumu sknz. Turboyu eksoz manifoldundan ayrnz.
Turbo arj motor zerinden skerek turbo arjn paralarn kontrollerini yapnz.
35
Resim 3.21: Tespit segmannn sklmesi
Resim 3.20 : Numaralara gre paralarn isimleri aada verilmitir; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. Komple rotor Yatak muhafazas Trbin kapa Trbin ark Kompresr ark Kompresr Mil yata Bask yata Trbin piston segman Kompresr piston segman Tespit segman V sktrma band Ya deflektr O-ring Ya blmesi Giri blmesi Bask bilezii Isya kar koruyucu gmlek Ya keesi kapa Trbin yataklama cvatas Kompresr ark emniyet somunu V band emniyet somunu Bask yata bilezii Ek bask yata Sktrma plakas Kompresr rten tespit segman Resim 3.22: Kompresr kapann sklmesi
Turbo arj mengeneye baladktan sonra, kompresr yatann (3) hareketini snrlayan tespit segman (26) sklr (Resim 3.21). Kompresr kapa (6) hafife hareket ettirilerek sklr (Resim3.22). Kompresr kapa hareket ettirilirken, kompresr arknn zarar grmemesine dikkat ediniz.
V band cvatas
36
Alt adet cvata gevetilir ve sktrma plakas (25) karlr (Resim 3.23). Komple rotor (1) trbin kapandan karlr (Resim 3.24). Trbin kapa sokulurken, trbin kanatlarnn zarar grmemesine dikkat edilmelidir.
Resim 3.23: Sktrma plakasnn sklmesi
Komple rotor (1) tespit cvatas sklarak yerine yerletirilir (Resim 3.25). Komple rotorda ki, gerek kompresr gerekse trbin kanatlarnn sklmesinde, daha nceden belirtilen sraya gre hareket edilmesi gerekir. Eer herhangi bir uyar yoksa kompresr emniyet somunu (21) sol tarafa evrilerek sklr (Resim 3.26).
Resim 3.24: Komple rotorun sklmesi
Resim 3.25: Komple rotorun konumu
Resim3.26:Emniyet somununun sklmesi
37
Kompresr ark (5) sklr (Resim 3.27). Komple rotorun kalan paralarn yuvasndan karlarak trbin mili yzeyinden yatak muhafazas (2) ekilerek karlr (Resim 3.28).
Resim3.27: Kompresr arknn sklmesi
Trbin piston segman (9),trbin mil ve kanadna zarar vermeden sklr (Resim Resim 3.28: Yatak muhafazasnn sklmesi 3.29). Is dzenleyicisi (18) sklr (Resim 3.30).
Resim 3.29: Trbin piston segmannn sklmesi
38
Tespit segmannn (24) yatak muhafazas zerindeki dz yzeyden sklr (Resim 3.31). ki tane kerpeten kullanarak ya keesi (19) yuvasndan karlr (Resim 3.32).
Resim 3.30: Is dzenleyicinin sklmesi
Ya deflektr (13) yuvasndan karlr (Resim 3.33). Kompresr piston segman (10) sklr (Resim 3.34).
Resim 3.31:Tespit segmannn sklmesi
Resim 3.32: Ya keesinin sklmesi
Ya deflektr blmesi (15) sklr (Resim 3.35), yatak muhafazasndaki o-ring (14) sklr (Resim 3.36).
39
Bask yata (12) sklr (Resim 3.37). Bask bilezii (17) sklr (Resim 3.38).
Resim 3.33: Ya deflektrnn sklmesi
Resim 3.34: Piston segmannn sklmesi
Turbo arjn Montaj

Segmanlarn mil yatann konik yzeyine yerletirildiine emin olunmaldr. Hem trbin, hem de kompresr kanad montajnda, balanslar dikkatlice kontrol edilmelidir. Resim 3.39de rotor milinin montaj ve dengelenmesi grlmektedir.
Resim 3.35: Ya deflektrnn sklmesi
Mil yata (7) yalanarak yuvasna yerletirilir (Resim 3.40). D segman (23) yerine monte edilerek, yatak muhafazas herhangi bir hata olmamas iin tekrar gzden geirilir. Resim 3.41de d segmann yerletirilmesi grlmektedir. 40
Resim 3.36: Yatak o-ringinin sklmesi
Sistemi ar sdan koruyan gmlek (18) monte edilir (Resim 3.42). Kompresr pistonu segman (10) trbin kanadna monte edilir. lem Resim 3.43da grlebilir.
Resim 3.37: Bask yatann sklmesi
Resim 3.38: Bask bileziinin sklmesi
ncelikle piston segman yuvasna yerletirilmelidir, bylece 180 lik bir ya boaltma delii oluacaktr. Hafife trbin kanatlarnn altndan itilerek, kanatlarn dz dorultuda dnmesi piston segmannn yuvasna yerletirilmesine yardmc olacaktr. Trbin kanad montaj uygun sabit bir unsurla desteklenir (ekil 3.44 ve 3.45).
Resim 3.39: Rotor dengelemesi
Bask bilezii (17) monte edildikten sonra bask yata (8) yalanarak monte edilir. Resim 3.46 ve 3.47 de bask bilezii ve yatann montaj grlebilir.
Resim 3.40: Mil yatann yerletirilmesi
41
Resim 3.41: D segmann yerletirilmesi
Trbin piston segman (9) ya deflektrne monte edilir. Temiz bir motor ya kullanarak ya deflektr yalanr ve ya keesi (19) buraya monte edilir. Resim 3.48 ve 3.49 te ya deflektrnn ve keesinin montaj grlmektedir.
Resim 3.42: Is koruyucu gmlein montaj
Ya blmesi (15) ya keesi iine monte edilir (Resim 3.50). O-ring keesi (14) Resim 3.43: Kompresr segmannn montaj bir miktar yala yalanan ya keesi zerine monte edilir (Resim 3.51).
Resim 3.44: Ya deliinin dengelenmesi
42
Ya keesi yatak muhafazasna monte edilir. Segman, segman pensesi kullanarak, bask yata monte edilir. Resim 3.52 ve 3.53 u inceleyiniz.
Resim 3.45: Trbin kanadnn desteklenmesi
Kompresr (5) ark monte edilir. Komple rotorun (1) toplanmas esnasnda kompresr rten tespit segman (26) trbin ark zerine dikkatlice yerletirilmelidir. Komple rotor trbin yata iine yerletirilir. Sktrma plakas (25) monte edildikten sonra alt adet cvata tork deerinde sklr. Resim 3.54 ve Resim 3.55de kompresr arknn ve rotorun montaj grlmektedir.
Resim 3.46: Bask bileziinin montaj
Resim 3.47: Bask yatann montaj
Resim 3.48: Segmann deflektre montaj
43
Resim 3.49: Ya keesinin monta
Resim 3.50: Ya blmesinin montaj
Resim 3.51: O-ring keesinin montaj
Resim 3.52: Ya keesinin montaj
44
Resim 3.53: Bask yatana montaj
Resim 3.54: Kompresr arknn montaj
Resim 3.55: Komple rotorun montaj
ntercooler sistemini ara zerine taknz. Motoru altrarak turboyu ve intercooler test etmek
ntercooler sistemini ara kataloguna uygun olarak taknz. lem srasn takip ederek arac altrnz. Turbo arj ve intercooler test ediniz.
45

LME SORULARI
Aadaki test sorularnda doru olan seenei iaretleyerek cevap anahtar ile karlatrp yanl cevaplandrdnz ksmlar yeniden okuyunuz. 1. Aadakilerden hangisi turbo arj sisteminin grevidir? A ) Motora basnl hava gndermek B ) Motora yakt gndermek C ) Egzoz gazlarn temizlemek D ) Motorun soumasna yardmc olmak Egzoz gazlarnn etkisiyle dnen para aadakilerden hangisidir? A ) Kompresr B ) Stator C ) Trbin D ) Konvertr Motorun her trl alma artlarna gre gerekli olan havay temin ederek motor verimini ve gcn artran sistem aadakilerden hangisidir? A ) Enjektr B ) Hava filtresi C ) Manifold D ) Turbo arj Dizel motorlarda en avantajl ar doldurma sistemi hangisidir? A ) Mekanik ar doldurma B ) Egzoz gazlaryla ar doldurma C ) Hidrolik ar doldurma D ) Sper arj Trbin ark yaklak ka devir/ dakika hzla dner? A ) 10.000 B ) 1000 C ) 100.000 D ) 100 Aadaki ifadelerden doru olanlara (D), yanl olanlara (Y) harfi koyunuz. 6. 7. ( ( ) Eksoz turbo kompresr ile daha dk verim elde edilir. ) Ar doldurma ile kontroll yanma ve daha dk eksoz emisyonu olumaktadr.
2.
3.
4.
5.
46
8. 9. 10.
( ( (
) Eksoz gazlarndan ald hareketle alan trbin bir mil ile kompresr evirir. ) Turbo arj skldnde hasarl paralar kaynakla onarlmaldr. ) Mekanik ar doldurma motordan hareket ald iin verim kaybna sebep olur.
47
RENME FAALYET - 4
AMA
RENME FAALYET - 4
Dizel motorlarda kullanlan intercooler sistemi hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
ARATIRMA
Blmnzdeki ve servislerdeki tatlarda kullanlan intercooler sistemlerini inceleyiniz. nternet zerinden ve firma kataloglarndan konuyla ilgili aratrmalar yaparak bilgilerinizi arkadalarnzla paylanz.
4. NTERCOOLER SSTEM
4.1. ntercooler Sisteminin Kullanlma Nedenleri ve Grevleri
Bir motorun verebilecei maksimum g, silindir ierisinde tam yanabilecek yakt miktar ile snrldr. Yakt miktar ise, her bir evrimde silindir ierisine giren hava miktar ile orantldr. Eer emme havas, evre havasndan daha yksek bir basn ve younluk deerine sktrlabiliyorsa, ayn boyutlardaki bir motordan alnabilecek maksimum g artrlabilir. Bu olaya ar doldurma denir.
Resim 4.1: Havann soutulmas
Ar doldurmal motorlarda, scaklk art sebebiyle motora verilen havann younluu ve bunun sonucu olarak da emilen hava iindeki oksijen miktar azalmaktadr. Bu 48
olumsuz durumun nne geebilmek iin kompresrden emilen hava motor silindirine gnderilmeden soutulmaldr. Bu soutma ayn zamanda sktrma ba scaklklarnn, dolaysyla genel scaklk seviyesinin ykselmemesi iin gereklidir. Kompresrden kan havann soutulmas (ara soutma) sonucu, ayn doldurma basnc iin motora emilen hava miktar arttndan, motor verimi de artmaktadr. Doldurma havasn souturken atlan sy, daha sonra egzozdan atmaya gerek kalmamaktadr. Bylece motorun soutma sistemi de klecektir. Resim 4.1 de intercooler sistemiyle havann soutulmas grlmektedir.
4.2. ntercooler Yaps ve almas

ntercooler, kompresrn gnderdii havay soutmaya ve bylece havann younluunu arttrmaya yarayan cihazdr. Bir radyatre benzeyen ntercooler cihaz egzoz gazlarnn ilemesiyle kzgn hale gelen trbin kanatklarnn gnderdii scak basnl havann younluunu normal dzeye indirir. Younluu artrlm olan havann silindirlerde meydana getirecei yanma daha gl olacaktr.
Resim 4.2: ntercooler almas
Soutucular mmkn olduu kadar kompresrn yaknna yerletirilmitir. Bu tasarm ekli, soutucunun borularndan geen havann hzn azaltr, hava basn kaybn en aza indirir ve intercooler verimini artrr. ntercooler borular iyi s transferi salamak amacyla alminyum alamdan yaplmaktadr. Bu tr soutucularda hava hz 14 m /sn, su hz ise yaklak olarak 0,75 m /sn civarndadr. ntercoolerin ana ksmn oluturan radyatr ise genellikle alminyum alamlarndan ve baz aralarda ise bakrdan imal edilir. ntercooler kullanlan baz ar doldurmal sistemlerde, kompresrden kan emme havasnn scakln
49
ayarlayabilen termostatl ksa devre kelebei kullanlmaktadr. Turbo arj kompresrnden gelen havann scaklna bal olarak alan termostat yardmyla ksa devre yaplr. Hava direkt olarak silindir ierisine gnderilir. Bylece hava intercooler radyatrne girip soumadan, ksa devre ile silindir ierisine gnderilmi olur. Hava soutmal intercooler sisteminde trbinin basnl olarak gnderdii havann, basncyla birlikte scakll da ykselmitir. Silindir ierisine daha fazla hava sokulabilmesi iin scakln azaltlmas gerekmektedir. Resim 4.2 de intercooler sisteminin almas grlmektedir. Emi havasnn scakln drebilmek iin kompresrden kan hava motor soutma suyu radyatrnden geirilerek n tarafta bulunan intercooler radyatrne gnderilir. Burada hava soutulduktan sonra motora gnderilir. Emme havas, soutma suyu radyatrnn nnde buluna ntercooler radyatrne n taraftan esen souk d ortam havas yardmyla soutulmu olur. Resim 4.3 te intercooler sistemi ile turbo balantlar grlmektedir.
Resim 4.3: Hava soutmal intercooler
4.3. Su Soutmal ntercooler

Kompresrden kan hava, soutma suyu yardmyla soutulmaktadr. Motor soutma suyunun bulunduu radyatrn souk ksmndan alnan su yardmyla emme havas soutulur. Emme manifoldunun ierisine, soutma suyuyla alan ve emme havasn soumakta kullanlan bir radyatr petekleri arsndan geerek silindire giderler. Bylece kompresrden kan emme havas soutulmu olur. Su soutmal sistem pek kullanlmamaktadr. Daha ok hava soutmal sistem kullanlmaktadr. Resim 4.4te su soutmal intercooler sistemi grlmektedir.
50
Resim 4.4: Su soutmal intercooler
4.4. ntercooler Sisteminde Yaplan Kontroller

Ara soutucular, imalat aamasnda ve imalat sonras testlerden geirilirler. malat aamasnda kullanlan malzemelerin, titreim ve deiik alma scaklklarndan dolay oluan termal genleme ve bzlme gibi deiimlerinde kontrol edilmesi gerekir.
Resim 4.5: Bir ara soutucunun test emas
Ayrca sarsnt ve korozyona dayanakl bilinmelidir. Soutma seviyesi tespitleri de imalat aamasndaki testlerindendir. Hem imalat sonras, hem de gerektii hallerde kullanlrken, szdrmazlk testleri yaplmak zorundadr. Szdrmazlk testi Resim 4.5 de grld gibi yaplr. Ara soutucunun bir azna hava szdrmayacak ekilde hava manometresi adapte edilerek, bu manometreden sonra bir vana ve ikinci bir manometre taklr. kinci manometre birinci manometrenin lmn dorulamak amacyla taklr. kinci azdan basnl hava verilir. Ara soutucu; kullanlaca yere, malzemesine ve byklne gre (1,7 ila 4,1 bar) 25 ila 60 psi basnl hava ile test edilir. Test esnasnda szdrma ve kaak olup olmadn anlamak amacyla sabun kp ile kaynakla birletirilmi blgeler kontrol edilir. Genellikle ara soutucunun ke noktalarndan sznt olmaktadr ve kullanm esnasnda hortumlardaki patlama, kn sineklik veya n panjurda amur birikmesi performans dren nemli etkenler olduundan sklkla kontrol edilmelidir. Kullanclar, Avrupa'da imal edilen sistemlerin, tamirinin mmkn olmamas ve performansnn ayn olmasna ramen pahal olmas dolaysyla yerli retimi tercih etmektedirler. Ara soutucunun ara zerindeki performans testleri ise rzgr tnellerinde roll test ve asi dinamometresi ile yaplmaktadr. 51

lem Basamaklar neriler
Motoru durdurarak soumasn bekleyiniz. Turbo arj motora balayan balant elamanlarn uygun anahtar ile sknz. Turbo arj uygulama faaliyeti.3 sayfasnda gsterilen ilem srasn takip ederek sknz. Turbo arjn paralarnn uygulama faaliyeti.3 sayfasnda gsterildii ekilde kontrollerini ve temizliini yaparak arzay gideriniz. Turbo arj uygulama faaliyeti.3 sayfasnda gsterilen sraya gre taknz. Turbo arj, skme srasnn tersini uygulayarak motor zerine taknz. ntercooleri ara kataloguna gre standartlara uygun olarak skerek kontrollerini yapnz. Sistemin arzasn gidererek temizliini yapnz. ntercooler sistemini uygun olarak taknz. ara kataloguna
Turbo arj motor zerinden skerek, paralarnn kontrollerini yapnz.
Turbo arjn montajn yaparak motor zerine taknz.
ntercooler sistemini oluturan paralar ara zerinden skerek, kontrollerini yapnz. ntercooler taknz. sistemini ara zerine
Motoru altrarak turbo arj ve ntercooler sistemini test ediniz.
lem srasn takip ederek arac altrnz, sistemlerin almasn kontrol ediniz.
52

LME SORULARI
Aadaki test sorularnda doru olan seenei iaretleyerek cevap anahtar ile karlatrp yanl cevaplandrdnz ksmlar yeniden okuyunuz. 1. Aadakilerden hangisi intercoolerin Trke anlamdr? A ) Son soutucu B ) Ara soutucu C ) lk soutucu D ) Soutucu ntercooler sisteminde hava ak hz ne kadardr? A ) 14 m / sn B ) 15 m / sn C ) 18 m / sn D ) 20 m / sn ntercooler radyatr hangi malzemeden yaplmaktadr? A ) elik B ) Demir dkm C ) Pik dkm C ) Alminyum alam ntercooler sisteminin grevi nedir? A ) Yakt hava karmn sktrmak B ) Yakt hava karmn soutmak C ) Turboya gelecek havay soutmak D ) Turboya gelecek havay stmak ntercooler sistemi hangi basn deerlerinde test edilmelidir? A ) 3050 psi B ) 4580 psi C ) 2560 psi D ) 2050 psi Aadaki ifadelerden doru olanlara ( D ), yanl olanlara ( Y ) harfi koyunuz. 6. 7. 8. 9. 10. ( ( ( ( ( ) Turbo ile intercooler birlikte alrsa daha dk verim elde edilir. ) ntercooler sisteminde su ak hz 0,75 m / sn.dir. ) ntercooler sistemiyle silindir ierisine alnan hava miktar artrlr. ) Turbo arjda, intercooler sistemine ihtiya yoktur. ) ntercooler turbo arjn gnderdii havay stmaya yarayan cihazdr. 53
2.
3.
4.
5.
RENME FAALYET - 5
AMA
RENME FAALYET - 5
Yakt sistemi elemanlarndan olan yakt depolar hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
ARATIRMA
Blmnzdeki tatlarn depolarn inceleyiniz. nternet zerinden ve firma kataloglarndan konuyla ilgili aratrmalar yaparak, edindiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.
5. YAKIT DEPOLARI
5.1. Yakt Deposunun Grevleri
Yakt deposu, motorun almas ve tatn belirli mesafe gidebilmesi iin gerekli yakt temiz ve emniyetli bir ekilde depolayacak kapasitede yaplm yakt sistemi elemandr. Yakt deposunun kapasitesinin yeterli olmas ve yaktn alkalanarak kprmesini engellemesi gerekir.
5.2. Yakt Deposunun Yapsal zellikleri

Tatn bagaj ksm ya da yannda bulunan uygun yere bal olarak eitli tipte yakt deposu ara zerine monte edilmektedir. Yakt depolar genelde biim ve hacim bakmndan farkllk gsterir. elik satan imal edilen depolar, anmaya kar korunmak zere i yzeyleri koruyucu maddelerle kaplanmtr. Yakt depolarnn araca monte edili ve geri ak paralar, doldurma paras, boaltma paras ve hava boaltma paralar vardr. Paslanmasn nlemek iin kurun-kalay alamyla kaplanr. Genellikle otomobil ve kk tonajl kamyonlarda tatn arkasna, byk tonajl kamyon, otobs ve ar i makinelerinde ise tatn sa veya sol tarafndan asiye tespit edilir. Depodaki yakt seviyesi, amandral bir gsterge ile ofr tarafndan grlebilir. Deponun dibinde su ve tortularn birikmesi iin bir tortu ukuru ve boaltma musluu vardr. Ortalama 500 saatlik almadan sonra bu musluk alarak su ve tortu boaltlr. Ayrca depoda, depo dibindeki su, tortu ve pisliklerin sisteme gitmesini nlemek iin dipten 3,5 ile 5 cm ye kadar yukarda olan bir k borusu ve bir de geri dn borusu vardr. Ar tat depolarnda, yaktn alkalanmasn nlemek iin zerinde delikler olan deflektr plakalar vardr. Depo zerinde bulunan havalandrma dzeni, depodaki yakt zerinde devaml ak hava basncnn bulunmasn temin eder. Gnmz dizel motorlarnda plastik malzemeden yaplan yakt depolar yaygn bir biimde kullanlmaya balanlmtr. Hafif ve uzun mrl oluu tercih sebebi olmutur. 54
5.3. Dizel Motorlu Aralarda Yakt Depolama ekilleri

Dizel motorlarnda yaktn depodan sisteme gnderilmesi; Ykseklik fark, Besleme pompas ile olmak zere iki ekilde olur.
Resim 5.1:Yakt deposu ve elemanlar
5.3.1. Ykseklik Fark le Depolama Sistemi

Bu tiplerde depo, motor seviyesinden yukarya yerletirilir ve yaktn depodan sisteme gitmesi ykseklik fark ile temin edilir.
Resim 5.2: Ykseklik fark ile depolama sistemi
55
Resim 5.2de ykseklik fark ile depolama sistemi grlmektedir. Bu sistem daha ok sabit tesislerde, traktrlerde ve kk motorlarda kullanlmaktadr.
5.3.2. Besleme Pompas ile Depolama Sistemi

Genellikle hareketli aralarda grlen bu sistemde depo, motordan daha dk bir seviyededir Yakt depodan besleme pompas ile emilir, filtre yoluyla yakt pompasna basnl olarak gnderilir. Ancak bu sistemlerde yakt deposu ile besleme pompas arasnda en fazla 2 metre ykseklik fark olmaldr. Bundan fazla fark olmas durumunda boruda oluacak yakt buharlar, yaktn akn engeller. Resim 5.3 inceleyiniz.
Resim 5.3: Besleme pompas ile depolama
56

Yakt Deposunun Sklmesi Yakt deposunu skerken aadaki ilem srasn izleyiniz; Yangn tehlikesine kar gerekli tedbirleri alnz Aknn asi kablosunu sknz. Yakt gstergesi balant ucunu depodan ayrarak ve gvenliini salaynz. Yakt deposunda yakt varsa boaltma tapasn veya boaltma musluunu aarak, yakt temiz bir kaba boaltnz. Yaktn kolay boalmas iin doldurma borusunun kapan karnz. Yakt deposu k ve geri dn borularn sknz. Boru rekorlarn skerken mutlaka ift anahtar kullannz. Depo balantlarn skerek depoyu alnz, bu ilemi yaparken, gerekirse kriko ile kaldrnz.
Yakt deposunu dikkatlice sknz.
Yakt deposunun malzemesini ve Blmnzdeki tat depolarnn yapl eklini inceleyiniz. yapm ve kaynak ekillerini inceleyiniz. Ara kataloglarn gzden geirerek Yakt deposunu oluturan paralar ve blmnzdeki aralarn depolarn dikkatlice inceleyiniz. skerek inceleyiniz. Yakt deposundan motora giden, Tat lifte alarak depodan, motora yakt borularn inceleyiniz. giden balantlar inceleyiniz. Yakt deposunun temizlik ve kontrol Depoyu, boaltma tapasn aarak temiz gaz ya veya motorinle iyice Yakt deposunun ve paralarnn temizleyiniz. temizlik ve kontrollerini yapnz. Depo kapa zerindeki havalandrma deliinin ak olup olmadn kontrol ediniz, tkalysa anz. 57
Yakt deposunu tat zerine taknz.
Deponun delik olup olmadn kontrol ediniz, delikse; temizledikten sonra depo kapan karnz ve ierisine su doldurarak depoyu tamir ediniz. Depo balant paralarnn, rekor ve tapa dilerinin salam olup olmadn kontrol ediniz. Doldurma borusundaki tel szgeci kontrol ederek temizleyiniz, gerekirse szgeci deitiriniz. Depoya szlm ve dinlendirilmi temiz yakt koyunuz ve depoyu genellikle dolu bulundurunuz. Yakt deposunun taklmas Temizlenmi ve kontrol yaplm yakt deposunu yerine uygun ekilde yerletirip balantlarn sknz. Deponun sarsntsn nlemek iin yerletirilen esnek ara paralar takmay unutmaynz. Yakt deposunun boaltma tapasn ve doldurma kapan taknz. Yakt gstergesi depo balant ucunu uygun ekilde balaynz. Yakt giri, k borularn ve bunlarn rekorlarn elle tutturduktan sonra dikkatlice sknz.
58
LME VE DEERLENDRME LME ve DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki test sorularnda doru olan seenei iaretleyerek cevap anahtar ile karlatrp yanl cevaplandrdnz ksmlar yeniden okuyunuz. 1. Yakt depolarnn ierisi niin kaplanmal veya boyanmaldr? A ) Yaktn buharlamasn engellemek B ) Yakt sarfiyatn engellemek C ) Korozyona engel olmak D ) Szdrmazlk Yakt depodan yakt enjeksiyon pompasna gnderen para aadakilerden hangisidir? A ) Yakt pompas B ) Besleme pompas C ) Distribtr D ) Yakt filtresi Tatn menzili aadakilerden hangisi ile alakaldr? A ) Depo ekliyle B ) Yakt filtresiyle C ) Yakt sistemiyle D ) Depo kapasitesiyle Yakt deposu ka saatlik alma sonunda detayl olarak temizlenmelidir? A ) 1000 saat B ) 500 saat C ) 2000 saat D ) 1500 saat Depodaki yaktn miktarn grebilmek iin yaplan sisteme ne ad verilir? A ) Yakt seviye tertibat B ) Yksek basn tertibat C ) amandra tertibat D ) Yakt enjeksiyon pompas
2.
3.
4.
5.
59
RENME FAALYET - 6
AMA
RENME FAALYET - 6
Dizel motorlarda kullanlan filtreler hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
ARATIRMA
Blmnzdeki tatlarn motorlarnda kullanlan filtreleri inceleyiniz. nternet zerinden ve firma kataloglarndan konuyla ilgili aratrmalar yaparak bilgilerinizi arkadalarnzla paylanz.
6. YAKIT FLTRES
6.1. Dizel Motorlarnda Yaktn Temiz Olmasnn nemi
Yakt filtresinin grevi, yakttaki pislikleri szerek yakt arndrmaktr. Filtreler olduka nemlidir nk kullanlan filtrenin kalitesi, enjeksiyon pompasnn ve enjektrlerin mrn belirler. Enjeksiyon pompasnn basn oluturan paralar ve enjektr memeleri, milimetrenin binde biri kadar bir hassasiyette alr. Bu da, yakt ierisindeki ok kk toz zerrelerinin dahi, hassas alan paralarn almasn tehlikeye soktuunu gstermektedir. Dolaysyla yaktn kt ve yetersiz filtrelenmesi; pompa pistonlarnda, basn valflerinde ve enjektr memelerinde hasara neden olur. Yaktn kt ve yetersiz filtrelenmesi sonular unlardr: Uygun olmayan yanma, Yksek yakt sarfiyat, Duman oluumu, Kt alma balangc, Dzensiz rlanti almas, Motor performansnda dmedir. Bu nedenle yaktn temizlenmesi son derece nemli olup, zel retilmi yakt pompasnn almasna uygun filtrelerle yaplmaldr. Havadaki pislikler yakt depolama esnasnda sisteme girer. Ayrca yakt deposunun havas alnrken toz zerrecikleri yakta karr ve s deiiklikleri sonucunda su oluur. Oluan bu su, su toplama haznesi olan yakt filtrelerinde belirli aralklarla tahliye edilebilir. Su toplama haznesi olmayan yakt filtrelerinde su gvde zemininde birikir. Bu tip filtrelerde ise, filtre deiimi srasnda biriken su boaltlr. Resim 6.1de yakt filtresinden su tahliyesi grlmektedir.
60
Resim 6.1: Yakt filtresinden su tahliyesi
Bu nedenle, yakt pompasnn kullanm sahasna gre uygun bir filtre veya filtre eleman kullanlmaldr. Filtre elemanlar kee filtre ve kt filtre olmak zere iki eittir. Filtrelerin gzenek byklkleri yaklak 3-5 m (0,003-0,005 mm)dir. Yakt filtreden geerken pislikler filtre eleman tarafndan tutulur. Bu nedenle filtre elemanlarnn deitirilmesi iin ngrlen srelere mutlaka uyulmaldr. Dizel motorlar verimli bir ekilde alabilmeleri iin yaktn sisteme gitmeden nce toz, su, pas, pislik vb. yabanc maddelerden temizlenmesi gerekir. Aksi halde ok az boluklarla (yaklak 0,001 mm) altrlm olan pompa ve enjektrler ksa zamanda anr ve alamaz duruma gelir ve motorun verimi der. Yakt filtreleri; yakt deposu ile besleme pompas arasna veya besleme pompas ile yakt pompas arasna veya her iki noktaya da yerletirilebilir. Filtreler tat zerinde kolaylkla temizlenecek bir yere balanr. Genellikle alt taraflarnda bir tortu haznesi ve bunun zerinde bir boaltma tapas vardr. Filtre, tam ykteki motorun ihtiyac olan yakt kolayca szebilecek kapasitede olmaldr. Yetersiz hallerde filtreler paralel olarak balanp kapasite arttrlabilir. Filtreler seri olarak balanrsa, daha az fakat daha temiz yakt verirler. Filtrelerin nemli zelliklerinden biri yaktn ak yndr. Filtre elemannn dalmasn nlemek iin yakt ak dardan ieriye doru olmaldr.
6.2. Yakt Filtresinin Grevleri

Dizel yakt olan motorinin viskozitesi benzine gre yksektir ve motorin yap olarak sakzlamaya msait, datm esnasnda ayklanamayan kk paralar bnyesinde tar. Ayrca yakt rafineriden motorun deposuna gelinceye kadar birok yer ve depo deitirir. Gerek bu yer deitirmelerde, gerekse depolardaki havalandrma deliklerinden pislik, su ve toz zerreleri de yakt ierisine girerek yakt kirletir.
61
Resim 6.2: Yakt sisteminin suyunun alnmas
Yakt szlp temizlenmeden kullanlacak olursa, motorun kalbi saylan pompa ve enjektrler ksa zamanda hasara urar. nk pompa elemanlar, basma ventilleri ve enjektr memeleri ok hassas alan paralardr. Bunlar birbiri ierisinde 0,001 mm bolukla alrlar. En kk toz zerresi bile bu paralarn izilmesine, anmasna ve arza yapmasna yol aar. Dolaysyla motor arzalanarak byk masraflar dourur. Bu sebeple filtreler, motorun dzgn ve arzasz olarak uzun zaman almasn temin eden, yakt sisteminin en nemli ve en ok dikkat edilmesi gereken paralarndan birisidir. Filtreler, ilerindeki filtre elemanna gre metal elemanl ve metal olmayan elemanl olmak zere ikiye ayrlr. Ancak kt ve kee elemanl filtreler daha ok kullanlmaktadr. Yakt filtresinin zerinde bulunan basn ayar supab ile yakt pompasna giden yaktn basnc ayarlanmaktadr.
6.3. Filtre eitleri ve Yapsal zellikleri

Genel olarak filtreler; Metal elemanl filtre Metal elemanl olmayan filtre olmak zere ikiye ayrlr.
6.3.1. Metal Elemanl Filtre

Madeni diskler st ste aralarnda bir boluk braklarak dizilir. Diskler iki kademeli olup byk zerre halindeki paralar dta, kk zerre halindeki paralar i disklerde tutulur. Yakt ierisindeki pislikler diskler arasna konulan baklar ile temizlenir ve temizleme tapasndan dar atlr. Metal elemanl filtreler ok hassas szme yapmayp hassasiyetleri 37 mikrondur (0.037 mm).
6.3.2. Metal Elemanl Olmayan Filtreler ve eitleri

6.3.2.1. Kee Elemanl Filtre Kee elemanl filtrede eleman, blok eklinde kesilmi ve st ste konmu keelerden yaplmtr. Bu filtrelerin szme kabiliyetleri 1025 mikrona (0,0100,025 mm) kadardr. Resim 6.3de kee elemanl filtre grlmektedir. 62
Resim 6.3: Kee elemanl filtre yaps
Kee elemanlarn avantajl bir taraf, sklp temizlenmesidir. Ortalama 50 saatlik alma sresinden sonra eleman motorin, gaz ya veya karbon tetraklorrle (CC1), ykanarak temizlenir (benzinle ykama yaplmaz). Elemanlar 3 veya 4 kere temizlendikten sonra yenisi ile deitirilir. 6.3.2.2. Katlanm Kt Elemanl Filtre Szme kabiliyetleri ok iyi olduundan bugn en ok kullanlan bir eleman tipidir. Ortalama olarak 3-5 mikrona (0,003-0,005 mm) kadar olan paralar szebilirler. Kdn dayanklln artrmak ve sudan zarar grmesini nlemek iin kda plastik veya reine emdirilir. Snrl hacimde daha byk szme yzeyi elde etmek iin de krk eklinde katlanr. Resim 6.4de kdn katlanma ekli ve katlanm elemanda yaktn takip ettii yol grlmektedir. 6.3.2.3. Kt Disk Elemanl Filtre Bu filtrelerin elemanlar plastik veya reineye emdirilmi kttan olumaktadr. Ktlar disk eklinde ve st ste konularak yaplr. 6.3.2.4. Bez Elemanl Filtre Filtre eleman sk rgl bezden torba eklinde yaplmtr. Szme kabiliyeti kullanlan bezin zelliine gre deiir. Genelde 10 mikrona kadar olan (0,010 mm) paralar temizler.
63
6.3.2.5. Pamuk Elyaf Elemanl Filtre Yakt sistemlerinde nadiren kullanlan bir filtre eididir. Pamuk elyaf, zerinde delikler bulunan madeni bir kap iine preslenerek yaplr.
Resim 6.4: Katlanm kt elemanl filtre
6.3.2.6. Kil Elemanl Filtre Szme kabiliyetleri en iyi olan filtrelerdir. Yakt ierisindeki pislikleri, su, asit ve oksitlenme rnlerini ayrabilme zelliine sahiptirler. Besleme pompasndan gelen basnl yakt, giri rekorundan girerek gvde ile eleman arasndaki bolua dolar. Yaktn basnl ekilde gelerek filtrenin iindeki elemana nfuz eder ve merkeze doru geer. Bu esnada bnyesinde bulunan yabanc maddeler filtre eleman tarafndan tutulur. Yaktn ierisindeki su ise younluk farkndan dolay dibe ker. Szlm ve temizlenmi olarak merkeze toplanan yakt, k borusundan k rekoruna, oradan da yakt pompasna gider. Ancak bu tip filtreler aralarda kullanlmamaktadr.
Resim 6.5: Filtre sklmesi
64
6.4.1. Yakt Filtrelerinin Temizlik ve Kontrol

Filtreler, boaltma tapalarn alarak temizlendii gibi, tamamen sklerek de temizlenir. Temizleme ii gaz ya, motorin veya karbon tetraklorr ile yaplmaldr. Benzin kullanlmamaldr. Kee elemanlar temizlenirken iki ucu kapatlp d ksm bir fra ile ykanmaldr. Blok keeli olanlarda ise bloklar ayrlarak temizlenmelidir. Bir kee eleman 3~4 defadan fazla temizlenemez. Kt elemanlar ise genellikle temizlenmez, tkannca yenisi ile deitirilir. Kt elemanl filtrelerde; eleman deitirme sresi, kullanma artlar ve yaktn temizliine gre ara katalogunda belirlenen zamanlarda deiim ilemi yaplr. Yaklak olarak 600 alma saati veya 10000 - 15000 km kullanmdan sonra deitirilmesi nerilir. Kee elemanl filtrelerde; eleman 50 saatlik alma sresinde bir defa temizlenir ve 200 saat almadan sonra yenisi ile deitirilir. Filtre zerindeki basn ayar supabn kontrol ederek, besleme pompasnn meydana getirdii fazla yakt basnc, filtre geri dnne yerletirilen basn ayar supab ile ayarlanlr.
65

lem basamaklar neriler
Ara kataloglarn gzden geirerek ve blmnzdeki aralarn filtrelerini dikkatlice inceleyiniz. Filtre kataloglarn ve blmnzdeki farkl tip filtrelerin zelliklerini karlatrnz.
Yakt ve hava filtrelerini inceleyiniz.
Farkl tip filtreleri karlatrnz.
Yakt sknz.
filtresini
motor
Yakt Filtresinin Sklmesi Yakt filtresini skerken unlara dikkat ediniz; Yakt giri ve dn borularn filtre kapandan sknz. Filtreyi balant yerine tespit eden cvata ve somunlar skerek motordan ayrnz. zerinden st kapak ksmndaki merkez tespit cvatasn skerek, alt kapa ayrnz. Hafife bkerek filtre elemann ve contasn st kapaktan karp, alt kapaktaki contay alnz. Btn paralar temizleyerek ve basnl hava ile kurutunuz Modl sayfasndaki ilemleri uygulayarak filtreyi temizleyiniz veya deitiriniz.
Filtrelerin temizliini yapnz.
Filtre zerinden hava alma ilemini Modl sayfasndaki ilemleri yapnz. uygulayarak sistemin havasn alnz. Yakt Filtresinin Taklmas Yakt filtresini takarken unlara dikkat ediniz; Temizlii ve kontrolleri yaplm olan filtreyi, yeni filtre eleman ve contalar ile birlikte toplaynz. Filtreyi motor zerindeki balant yerine uygun ekilde yerletirip, cvata ve 66
Yakt filtresini taknz.
somunlarn sknz. Filtre giri ve dn borularnn rekorlarn filtre kapana elle tutturun sonra zel balant eleman ile skma ilemini gerekletiriniz.
67
LME VE DEERLENDRME LME ve DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki test sorularnda doru olan seenei iaretleyerek cevap anahtar ile karlatrp yanl cevaplandrdnz ksmlar yeniden okuyunuz. 1. Motorlarda alan paralarn temizliini aadakilerden hangisi salar? A ) Benzin B ) Motorin C ) Motor ya D ) Su Aadakilerden hangisi yakt ierisindeki yabanc maddeleri temizleyen elemandr? A ) Yakt borusu B ) Yakt pompas C ) Yakt filtresi D ) Enjektr Katlanm kt elemanl filtrenin szme kabiliyeti ne kadardr? A ) 5-8 mikron B ) 3-5 mikron C ) 4-6 mikron D ) 4-8 mikron Kee elemanl yakt filtresinin bakm yaplrken ne ile temizlenir? A ) Benzin B ) Basnl hava C ) Mazot D ) Karbon tetra klorr Yakt filtreleri ka km kullanmdan sonra deitirilmelidir? A ) 5000 10.000 km B ) 5000 8000 km C ) 10.000 15.000 km D ) 15.000 20.000 km
2.
3.
4.
5.
68
RENME FAALYET - 7 RENME FAALYET - 7

AMA
Dizel motorlarda kullanlan yakt besleme pompalar hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
ARATIRMA
Blmnzdeki ve evrenizdeki tatlarda kullanlan besleme pompalarn inceleyiniz. Besleme pompalaryla ilgili aratrmalar yaparak, edindiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.
7. BESLEME POMPASI
7.1. Grevleri
Yakt pompalarnn emme kabiliyetleri olmadndan bunlara yaktn basnl olarak gnderilmesi gerekir. Bu nedenle bu ii, her yakt sisteminde bulunan besleme pompas yapar. Yani yakt depodan emer ve basnl olarak filtre yoluyla yakt pompasna gnderir. Gnmzde kullanlan besleme pompalar yaktn basncn, kk hacimli motorlarda 0,5 1,5 bar, byk hacimli motorlarda ise 1,5-3,5 bara kadar ykseltirler. Yakt basma kapasiteleri, motorun ihtiyacn karlayabilecek kadardr.
7.2. Besleme Pompalarnn eitleri

Dizel yakt sistemlerinde kullanlan besleme pompalar; Pistonlu (plancrl) tip, Diyaframl tip, Dili tip olarak ayrlmaktadr.
7.2.1. Pistonlu (Plancrl) Tip

Pistonlu tip besleme pompalarna Bosch tipi yakt sistemi kullanlan dizel motorlarnda ok rastlanr. Genellikle bunlar yakt pompas zerine monte edilir. Resim 7.1de byle bir pompann komple kesiti, Resim 7.2de ise besleme pompasnn sklm halde paralarn grebilirsiniz.
69
Sekil 7.1: Pistonlu (plancrl) tip besleme pompas paralar
Makaral itecek altnda bulunan kamn knts ekilip, kam kesi geldii zaman, piston yay pistonu aaya iter. Bu durumda oluan basn dkl (vakum) ile yakt depodan gelir, giri kanalndan geerek giri supabn aar ve yayn bulunduu piston n hcresine dolar.
Resim 7.2: Besleme pompas paralar
Pistonun nnde bu durum oluurken, pistonun arka hcresindeki yakt da baslarak balant kanalndan pompa kna, orandan da filtre yoluyla yakt pompasna gider
70
.
Resim 7.3: Pistonlu tip besleme pompasnn almas
Kamn dnmesiyle birlikte, kam knts itecein altna gelince pistonu yukar doru iter ve yay kuvvetini yenerek nndeki yakt sktrr. Bu esnada basncn etkisiyle ve konum zelliinden dolay giri supab kapanr, k supab alr. Yakt alan supaptan karak balant kanalna ve oradan da pistonun arka hcresine dolar. Piston tekrar yay etkisi ile aa doru gelirken buradaki yakt sktrp sisteme gnderir ve bylece besleme pompas devaml olarak sistemi besler. Motorun devri artt zaman pompann bast yakt da oalr, basnc artar. Fazla basn nedeni ile herhangi bir arza olumamas iin filtre veya yakt pompasna yerletirilen basn ayar supab, yakt basncn ayarlar. Bu supabn arzalanmas durumunda veya kullanlmad sistemlerde, besleme pompas emniyet devresi sistemi korur. Resim 7.3de pistonlu tip pompann almas grlmektedir. 7.2.1.1. Emniyet Devresi Pompann almasnda grld gibi yakt, sisteme baslmadan nce pistonun arka hcresine gnderilmektedir. Bu hcrede irtibat kanal vastasyla sistemle balantldr.Motor devri arttnda sistemin ihtiyacndan fazla yakt baslaca iin sistemde basn ykselmesi olursa, pistonun arka hcresinde de ayn basn ykselmesi oluur. Bu basn piston yaynn kuvvetini yenerek sktrr ve pistonu askya alr, yani yukarda tutar. Kam ve itecein hareketi pistona iletilmediinden piston hareket etmez ve sistemdeki yakt basnc, piston yay basncnn altna dnceye kadar besleme pompas yakt basmaz. 7.2.1.2.El Pompas Yakt sisteminin onarm veya baka bir nedenle boaltlmas durumunda sisteme hava dolar. Bu hava yakt borular ierisinde hava tkac oluturarak yaktn akna engel olur ve dolaysyla motor almaz. Sistemi yaktla doldurmak ve havasn almak iin motor, mar motoru ile dndrlrse batarya dearj olur ve motoru altramaz. Bu nedenle besleme pompas giriine sistemin havasnn alnmasnda kullanlmak zere bir el pompas konulmutur. Resim 7.4de byle bir el pompas grlmektedir. 71
Resim 7.4: El pompas
7.2.1.3. Durultma Kab Pistonlu tip besleme pompalar tek ve ift tesirli olarak yaplr. ift tesirli pompalar, iki giri ve iki k supab ile donatlmtr. Pistonun her hareketinde hem emme, hem de basma yaplr. Bu tip besleme pompalarnn giriinde bulunan durultma kab, yaktn pompaya girmeden nce temizlenmesini temin eder ve bylece pompann kapasitesi artar. Durultma kab ve paralar ekilde grlmektedir.
Resim 7.5: Durultma kab ve paralar
7.2.1.4. Pistonlu Tip Besleme Pompalarnn Arzalar Bu tip pompalarda grlen arzalar u ekilde sralayabiliriz; Rekor ve balantlar szdrabilir. Giri ve k supaplar bozulur, karma yapar. Piston yay basnc zayflar veya yay krlabilir. Piston ve silindir anr. Durultma kabndaki filtre tkanr, kam veya makaral itecek anr. tici ubuu (irtibat ubuu) ve yuvas anr. 72
7.2.2. Diyaframl Tip Besleme Pompas

Benzin motorlarnda kullanlan benzin otomatiklerinin ayns olup ek olarak zerinde bir elle hareket verme kolu vardr. Bu kolla, mar motoru altrlmadan yakt sistemi doldurulur ve havas alnr. Bu pompalarda kullanlan diyaframlar, yakta zelliklerine dayankl kauuk emdirilmi naylon bezlerden yaplr. 7.2.2.1. almas Kam knts ve manivela etkisi ile diyafram aa doru inince, diyaframn nnde ve depoya giden borularda bir alak basn oluur. Depodaki yakt zerinde l atmosferlik ak hava basnc olduundan, yakt harekete geerek diyaframn nne dolar. Kam knts ekilip kam kesi manivelaya gelince, diyafram yay etkisi ile yukar doru itilir. Diyaframn nndeki hacim kleceinden yaktn basnc artar ve basnl yakt giri supabn kapatr, k supabn aar ve k rekorundan sisteme baslr. Resim 7.6 ve 7.7 de diyaframl tip besleme pompasnn kesiti ve paralar grlmektedir.
Resim 7.6: Diyaframl tip besleme pompasnn kesit grn
7.2.2.2. Emniyet Devresi Besleme pompas devaml olarak sisteme yakt basar. Motor, gcne gre az yakt harcad zaman sistemdeki yaktn miktar ve dolays ile basnc ykselir. Bu basnl yakt ayn zamanda diyaframn nnde de bulunduundan, diyafram aada basl olarak kalr. Bu durumda diyafram hareket etmeyeceinden pompa sisteme yakt basamaz. Sistemdeki fazla yakt kullanlp basnc dnce pompa tekrar almaa balar. Resim 7.8 de diyaframl tip besleme pompas grlebilir.
73
Resim 7.8: Diyaframl tip besleme pompas kesiti
7.2.2.3. Diyaframl Tip Besleme Pompalarnn Arzalar Genellikle meydana gelen arzalar u ekildedir. Rekor ve balantlar szdrabilir. Giri ve k supaplar bozulur ve kaak yapar. Diyafram arkasndaki ak hava delii tkanr. Diyafram delinebilir. Diyafram yay basnc zayflar veya yay krlabilir. Kam ve manivela anabilir. Durultma kabndaki filtre tkanabilir.
7.2.3.Dili Tip Besleme Pompalar

Dili tip besleme pompasnda bulunan iki diliden biri dndren, dieri ise dndrlen dilidir. Dndren dili pompay altran mile tespit edilmitir. Dndrlen dili ise pompann iinde bulunan sabit bir mile taklmtr. alma annda bu iki dili birbiri ile kavram durumdadr ve ters ynde dnerler. Dn annda dililer zerindeki odacklar yardm ile bir alak basn olutururlar. Depodaki yakt zerinde ise l atmosferlik ak hava basnc vardr. Bu basn etkisi ile yakt, borulardan giri kanalndan dililerin nne kadar gelir ve dili ile gvde arasndaki odacklar yardm ile ka tanr. Yakt bu ekilde devaml olarak ka tandndan orada bir basn oluur. Bylece yakt basnl olarak sisteme gnderilir. Motorun devri artt zaman besleme pompasnn bast yaktn miktar ve basnc da artar. Fazla basnl yakt ok ynnde giderek emniyet supabn aar ve tekrar giri kanalna dner. Resim 7.9da dili tip besleme pompas grlmektedir.
Resim 7.9: Dili tip besleme pompas
74
7.2.3.1. Dili Tip Besleme Pompalarnn Arzalar Dili tip pompalarda grlen arzalar u ekildedir; Rekor ve balantlar szdrabilir. Dili ile kapak arasnda boluk artabilir. Emniyet supab yay basnc zayflayabilir.
7.3. Besleme Pompalarnn Kontrolleri

Besleme pompalarnda u kontroller yaplr; Vakum kontrol Basma basnc kontrol Szdrmazlk kontrol Debi kontrol Bu kontrollerin yaplabilmesi iin besleme pompas, yakt pompas zerindeki yerine veya ayar tezghndaki yerine tespit edilir. Resim 7.10da grld gibi giri tarafna bir vakum metre, k tarafna bir manometre balanr. Bu durumda depo ile besleme pompas arasndaki uzaklk yaklak bir metre olmaldr.
Resim 7.10: Besleme pompasnn kontrol
7.3.1.Vakum Kontrol
Ayar tezgh ortalama 500-600 devir/dakikada altrlr, normal yakt ak temin edildikten sonra giri musluu kapatlr. Bir dakika iinde vakum metrede okunan deer 0,25 kg / cm2 veya daha az olmaldr.
7.3.2. Basma Basnc Kontrol

Vakum kontrol yapldktan sonra giri musluu alr. Bir miktar yakt ak temin edilir ve daha sonra k musluu kapatlr. Bu durumda manometrede okunan deer 1,5-3,5 kg / cm2 arasnda olmaldr.
75
7.3.3. Szdrmazlk Kontrol

Pistonlu tip besleme pompalarnda itici piminin (irtibat ubuunun) boyuna olan yakt kaan anlamak iin yaplan bir kontroldr. Besleme pompas sklm durumda iken k rekoruna bir kr tapa taklr. Giri taraf ayar tezghnn basnl yakt devresine balanr. Yakt basnc 25 kg / cm2 ye ykseltilir, itici pimi sonunda 15 saniyeden ksa bir zamanda bir yakt damlas oluuyorsa, itici pimi ve yuvas anmtr.
7.3.4. Debi Kontrol

Basma basnc kontrol yaplp istenen basn elde edildikten sonra bu kontrol yaplr. Bu kontrolde ayar tezgh belli bir devirde dndrlr. Besleme pompas kndan akan yakt bir ll kapta toplanr. Bu yaktn miktar katalogda verilen deerde olmaldr, rnein; Ayar tezgh 500 devir/dakika da dnerken, 300 basmada tpte 900 cm3 yakt toplanmaldr.
76

Modl sayfasndaki ekilleri Yakt sistemlerinin paralarn tespit inceleyerek yakt enjeksiyon sistemi ediniz. paralarnn yerlerini ve almalarn reniniz Yakt borularnn sklerek temizlenmesi Yakt borularn skerken u ilem srasn takip ediniz; Yakt pompasndan enjektrlere giden yakt borularn, k rekorunu kontra ederek sknz Yakt borularnn enjektr balant rekorunu sknz Enjektr giri rekorunu bir anahtarla tespit ediniz Sktnz borular sras ile tezgh zerine koyunuz. Yakt borularnn temizlik ve kontrol Yakt borularnn temizlik ve kontroln yaparken u ilem srasn takip ediniz; Yakt borularnn iini ve dn iyice Alak basn borularn ve yakt basnl hava tutarak temizleyiniz. filtrelerini sknz. Boru ularndaki pirin nipelleri kontrol ediniz, atlam veya ezilmi iseler deitiriniz. Bunun iin; bozuk nipeller karlacak duruma gelinceye kadar, borunun ucunu ince bir ee ile eeleyiniz. Uygun ekilde yeni nipeli borulara taknz. Borunun ucunun 1/64" nipelden dar kmamasna dikkat ediniz. Borunun ucunu, deliini daraltmamaya dikkat ederek perinleyiniz Perin yerini ince dili bir ee ile tesviye ettikten sonra, borunun iini motorinle iyice ykaynz. Boru rekor ve balantlarndaki dilerin ve anahtar azlarnn durumlarn 77
kontrol ederek, gerekirse deitiriniz.
Besleme pompasn motor zerinden skerek, datnz ve paralarnn kontrollerini yapnz.
Besleme pompasnn sklmesi Besleme pompasnn giri ve knda bulunan alak basn borularn sknz. Besleme pompasn motora balayan cvatalar sknz ve motordan ayrnz. Besleme pompasn uygun temizleme svs ile temizleyiniz. Pompa kapa ile gvdenin taklma pozisyonunu iaretleyiniz. Szge kapan sknz ve szgeci alnz. Pompa kapan sknz ve diyafram 90 evirerek karnz. Tm paralar temizledikten sonra szgeci, diyafram yayn ve supaplarn kontrol ediniz. altrma kolunu, el pompas kolunu ve yayn kontrol ediniz. Kapak oturma yzeyini ve motora balanan oturma yzeyinin dzgnln kontrol ediniz. Besleme pompasnn diyafram yayn ve diyafram 90 evirerek gvdeye oturtunuz. Pompa kapan iaretlediiniz ekilde gvdeye oturtarak cvatalarn sknz. Besleme pompasn toplayarak motor Szgeci ve szge kapan taknz. zerine taknz. Besleme pompasn motora balarken kam miline uygun ekilde oturduundan emin olunuz. Balant cvatalarn sknz. Yakt borularnn taklmas nce alak basn borularn takarak iyice sknz Yakt filtrelerini ve alak basn Yakt pompasnn enjektrlere giden borularn taknz. yksek basn borularn sras ile ve ekil deiiklii yapmadan elle tutturarak sknz
78
Yakt sisteminin havasnn alnmas Yakt sistemi herhangi bir sebepten dolay hava yapm ise motor almazken; Besleme pompas zerindeki el pompas altrnz. Yaktn gidi balantlarna gre sra ile btn filtre kapaklarndaki hava alma vidalar gevetilir ve yakt kesiksiz Yakt sisteminin havasn alarak motoru akana kadar el pompas altrnz. altrnz. Yakt pompas zerindeki hava alma vidalar gevetilerek yakt kesiksiz akana kadar el pompas altrnz. Enjektr balantlar sra ile gevetilir. Sistemin havas alnr ve balantlar sknz. Btn bu ilemler bittikten sonra motoru mar yaplarak altrnz.
79

LME SORULARI
Aadaki test sorularnda doru olan seenei iaretleyerek cevap anahtar ile karlatrp yanl cevaplandrdnz ksmlar yeniden okuyunuz. 1. Yakt enjeksiyon pompasndan enjektrlere gnderen para aadakilerden hangisidir? A ) Besleme pompas B ) Yksek basn borular C ) Alak basn borular D ) Yakt pompas Yakt sistemindeki havay almak iin kullanlan eleman aadakilerden hangisidir? A ) Besleme pompas B ) Yakt pompas C ) El pompas D ) Enjektr Besleme pompasnn debi kontrolnde ayar tezgh 500 dev/dak. da dnerken, 300 basmada tpte ka cm3 yakt toplanmaldr? A ) 900 cm3 B ) 800 cm3 C ) 1000 cm3 D ) 1100 cm3 Besleme pompasnn basma kontrolnde manometrede okunan deer ka kg/cm2 arasnda olmaldr? A ) 1-3 kg / cm2 B ) 3- 5 kg / cm2 C ) 1,5-5 kg / cm2 D ) 1,5-3,5 kg / cm2 Yaktn ilk temizleme ve szme ilemini aadakilerden hangisi salar? A ) Yakt filtresi B ) Hava filtresi C ) Durultma kab D ) Enjeksiyon pompas
2.
3.
4.
5.
Uygulama faaliyetlerinin sonunda bilgilerinizi lmek iin yer alan sorular cevapladktan sonra, cevaplarnz kitabn sonunda yer alan cevap anahtar ile kontrol ediniz. Yanl cevaplandrdnz sorularn getii konuyu tekrar okuyarak yeniden cevaplaynz. retmeninizin nerecei farkl kaynaklar da inceleyerek oradaki sorular da cevaplaynz. 80
RENME FAALYET - 8
AMA
RENME FAALYET - 8
Dizel Motorlarn yakt enjeksiyon sistemlerinde kullanlan enjektrler hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
ARATIRMA
Blmnzdeki dizel motorlarn enjektrlerini inceleyiniz. Firma kataloglarndan konuyla ilgili aratrmalar yaparak bilgilerinizi arkadalarnzla paylanz.
8. ENJEKTRLER
8.1. Grevleri
Yakt sisteminin balca elemanlarndan olan enjektrler, motorda birok nemli grevi yerine getirecek ekilde tasarlanmtr. 2500 bar gibi ok yksek deerlerde yakt sktrarak pskrten enjektrler, dizel motorlarn icadndan gnmze kadar srekli gelierek deimi ve bugnk durumuna gelmitir. Enjektrlerin balca grevlerini u ekilde sralayabiliriz; Pskrtme iin gerekli basn oluuncaya kadar yakt yanma odasndan uzak tutmak, gerekli olan basn oluunca alp ani olarak yakt yanma odasna pskrtmek, pskrtme sonunda enjektrn damlama yapmasn engellemek iin hemen kesmek, Pskrtlecek yakt atomize etmek (en kk paralarna ayrmak), Yakt silindir ierisinde istenilen derinlie pskrtmek, Yakt yanma odasnn ekline uygun ada pskrtmek, Yksek basnlara kar dayankl olmak, Yakt sistemi ile yanma odas arasnda szdrmalk salamaktr.
8.2. Enjektr eitleri ve Yapsal zellikleri

Enjektrler yapsal zelliklerine gre u ekilde sralanabilir; Ak enjektrler (Gnmzde kullanlmamaktadr). Kapal enjektrler Elektro hidrolik enjektrler
81
Motorlarda kullanlacak enjektrlerin memesi seilirken yanma odas ekli dikkate alnmaldr. Tek delikli memeler blnm yanma odal motorlarda, ok delikli memeler ise direkt pskrtmeli motorlarda kullanlr. Birok tip enjektr memesi kademeli tiptir yani meme inesinin yapsna gre pskrtme balangcnda ok az miktar yakt pskrtlr ve pskrtmenin sonuna doru pskrtlen yakt miktar artrlr. Kademeli enjektr memesi ile dizel vuruntusu nlenir ve yakt sarfiyat drlr. Bundan dolay en ok tercih edilen enjektr memesi kademeli tiptir
8.2.1. Kapal Enjektrler

Enjektrlere gelen yakt mekanik ve hidrolik bir kumanda olmadan yanma odasna pskrtlemiyorsa bu tip enjektrlere kapal enjektrler denir. Resim 8.2de kapal enjektr grlmektedir.
Resim 8.2: Kapal enjektr
Kapal enjektrler kumanda tipine gre; Mekanik enjektrler(Mekanik enjektrler gnmzde kullanlmamaktadr) Hidrolik enjektrler olmak zere iki eittir. 8.2.1.1 Hidrolik Enjektrler Enjektr meme deliini kapatan ine veya supap yaktn basncyla alp yakt pskrtlen enjektrlere hidrolik enjektrler denir. Hidrolik enjektrler kendi aralarnda; Tek kademeli hidrolik enjektr ki kademeli hidrolik enjektr olmak zere ikiye ayrlr. 8.2.1.1.1 Tek Kademeli Hidrolik Enjektr Bu hidrolik enjektrler kstlamasz tiptir. Enjektr alma basnc motora gre deiir. Pskrtme basnc, pskrtlen yaktn hava ile iyice karmasna ve mmkn olan en ksa srede yanabilmesine olanak salayacak ekilde seilir. Resim 8.4de tek kademeli hidrolik enjektr grlmektedir.
82
Resim 8.4: Tek kademeli enjektr
Yakt pompasndan basnc ykseltilmi ve miktar ayarlanm olarak gelen yakt, giri rekorundan enjektre girer. Yakt gvde zerindeki dikey kanallar ile meme basn odasna gelir. Bu srada enjektr yay meme inesini aa doru ittirmekte olup meme delii kapaldr. Meme basn odasna srekli gelen basnl yakt meme inesinin konik ksmna basn uygulamaya balar. Yaktn uygulad basn enjektr yaynn basncn yendiinde enjektr inesi yukar doru kalkar. Enjektr meme inesinin yukar kalkmas ile alan meme deliklerinden yakt atomize durumda silindir ierisine pskrtlr. Yakt pompas enjektre yakt gndermeyi kestiinde, meme basn odasndaki yakt basnc azalr ve enjektr yay meme inesini aa doru itilerek meme inesini yuvasna oturtur. Meme deliklerinin kapanmas ile pskrtme sona erer. 8.2.1.1.2 ki Kademeli Hidrolik Enjektr Bu tip hidrolik enjektrlerde silindirlere pskrtlecek yakta basn iki kademede kazandrlr. Enjektr meme tutucusu ierisindeki iki adet basn yay ve iki adet basn pimi bulunur. 1 nu.lu basn pimi ile 2 nu.lu basn pimi arasnda bir boluk vardr. Bu boluk miktarna n ykselme mesafesi denir. n ykselme mesafesi, 1 nu.lu basn yay ve 2 nu.lu basn yaylarnn tansiyonunu ayarlayan imlerin deitirilmesi ile ayarlanmaktadr. Resim 8.5de iki kademeli hidrolik enjektr ve detayl paralar grlmektedir.
Resim 8.5: ki kademeli enjektr ve elemanlar
83
Yakt pompasnn basncn ykselterek gnderdii yakt enjektr giri rekorundan girerek, yakt enjektr dikey kanalndan meme basn odasna gelir. Bu odada biriken yaktn basnc artarak (1) numaral basn yaynn uygulad basnc yenerek meme inesini yukar kaldrr ve bylece yaktn pskrtlmesi balam olur. (1) numaral basn piminin (2) numaral basn pimine temas etmesinden sonra meme inesinin alma miktarnda basn katalog deerine ulancaya kadar almasnda deiiklik olmaz. Yakt basnc katalog deerine ulanca (1) numaral ve (2) numaral basn yaylarnn uygulad basnc yener ve meme inesi bir miktar daha ykselir. Meme inesi ara parasna temas ettikten sonra basn artsa bile meme inesinin alma miktarnda deiiklik olmaz. Yakt pompasnn gnderdii basnl yakt kesilince enjektr kademeli olarak kapanr. Resim 8.6da enjektrn pskrtme ekli grlmektedir.
Resim 8.6: Enjektrn pskrtmesi
8.2.1.1.3 Hidrolik Enjektr Ayar Enjektr basn ayar; Ayar imi, Ayar vidas ile olmak zere iki ekilde yaplr. Ayar imli enjektrlerde; im kalnl arttrlarak pskrtme basnc artrlr veya im kalnl azaltlarak pskrtme basnc drlr.
Resim 8.7: im ile enjektr ayar
84
Ayar vidal enjektrlerde ise ayar vidas sklarak yayn tansiyonu artrlarak pskrtme basn deeri arttrlr veya ayar vidas gevetilerek yayn tansiyonu azaltlarak pskrtme basnc drlr. Resim 8.7de im ile ayar grlebilir. 8.2.1.2 Elektro-Hidrolik Enjektrler Bu enjektrlerin kumandas, E.C.Unin iki kademeli kumandas ile gerekleir. Her pskrtme srasnda enjeksiyon hesaplaycs istenmeyen enjektr bobinine enerji vermez. Enjeksiyon hesaplaycs i emniyet sistemi, motor durduunda kumanda kademelerini devreden karr. Resim 8.8de Elektro-hidrolik enjektr ve elemanlar grlebilir.
Resim 8.8: Elektro-hidrolik enjektr ve elemanlar
8.2.1.2.1 almas Enjektrn almas basn odas ve kumanda odasndaki basn farkndan salanmaktadr. Elektronik valf inesi, elektronik valf bobininin beslenmesi esnasnda manyetik alan etkisi ile kalkar. Ortak yksek basn rampasndan gelen basnl yakt enjektrn ierisine girerek dikey kanal vastas ile yaktn bir ksm kumanda odasna bir ksm da basn odasna geer. Yakt basnc kumanda odas ve basn odasnda ayn olduunda kumanda pistonu hareketsizdir. Ortak basn rampasndaki basn art enjektrn kapanmasn kolaylatracaktr. Resim 8.9da elektro-hidrolik enjektrn almasn grebilirsiniz.
Resim 8.9: Elektro-hidrolik enjektrn almas
85
E.C.U (Elektronik kontrol nitesi) manyetik valfi besler. Manyetik valfte meydana gelen manyetik alan etkisiyle elektronik valf inesi yukar doru kalkar ve kumanda odasnn yakt geri dn odasndaki basn dengesi bozulur ve kumanda pistonu ile enjektr inesi yukarya kalkar. Yakt enjektr deliklerinden silindir ierisine pskrtlr. Enjektrn almas iin 80 voltluk bir gerilim, enjektrn bu konumunu korumak iin de 50 voltluk gerilim uygulanr. Elektronik valfler geri dn devresinden izole edilmitir (Resim 8.10da elektro-hidrolik enjektrn farkl resimleri grlebilir).
Resim 8.10: Elektro-hidrolik enjektr
E.C.U enjektr elektronik valfini beslemeyi kestii anda elektronik valf yaynn basnc ile valf inesi yuvasna oturur. Geri dn memesi kapatlm olduundan kumanda odasndaki yakt basncnn artmasyla enjektr kapanacaktr. Kumanda odas ile basn odas arasndaki basn dengelendiinde enjektr tamamen kapanr.
8.3. Enjektrlerin Soutulmas

Enjektrler direkt ve endirekt olmak zere iki ekilde soutulur. Direkt soutmada enjektrler, etrafnda soutma suyu bulunan bakr bir kovan iine oturtulur. Enjektr ss bakr kovan ile soutma suyuna aktarlr ve enjektr soutulmu olur. Endirekt soutmal enjektrlerin gvdeleri, silindir kapandaki su ceketlerinin boyuna doru alm bir yuvaya yerletirilmi ve enjektr bakr bir pul ile silindir kapana skca oturtulmutur. Enjektr ssn gvdesi zerinden silindir kapana, oradan da soutma suyuna iletir. Resim 8.11de enjektrn soutulmas iin yaplan su kanallar kesit halinde grlmektedir.
Resim 8.11: Soutma iin yaplan su kanallarnn kesiti
86
8.4. Enjektrlerin Kontrol ve Ayar

8.4.1. Hidrolik Enjektrler
Hidrolik enjektrlerde yaplan kontroller; Pskrtme basnc kontrol, Geri kaak ve sznt kontrol, Pskrtme ekli kontrol, Damlama kontrol eklindedir.
Resim 8.12: Enjektr test kontrol aleti
8.4.1.1. Pskrtme Basnc Kontrol Enjektrn muhafaza kapa sklerek, kontrol aletine balanr ve kontrol aletinin koluna baslarak enjektr memesinden yaktn pskrtlmesi salanr. Yaktn enjektrden pskrtlmeye balad anda kontrol aletinin manometresinden pskrtme basn deeri belirlenir. Belirlenen deer katalog deerinden farkl ise ayar imli enjektrlerde im kalnl artrlarak pskrtme basnc artrlr veya im kalnl azaltlarak pskrtme basn deeri drlr. Ayar vidal enjektrlerde ise ayar vidas sklanp, yayn tansiyonu artrlarak pskrtme basn deeri arttrlr veya ayar vidas gevetilerek yayn tansiyonu azaltlp, pskrtme basn deeri drlr. Eer enjektr yay periyodik bakm esnasnda deitirilmi ise enjektrn pskrtme basn deeri katalog deerinden %10 fazlasna ayarlanr. nk yeni yaylar bir sre altktan sonra esnekliini bir miktar kaybeder. 8.4.1.2. Geri Kaak ve Sznt Kontrol ne ile yuvas arasndaki boluun artp artmadnn kontrol yaplr. Enjektr kontrol aletine balanarak, kontrol aletinin koluna yavaa baslr. Kontrol basnc 150 bara 87
ykseltilir ve kontrol aletinin koluna basl tutularak manometredeki 50 barlk basn dmesi saniye olarak saptanr (Manometredeki basn deeri 150 bardan 100 bara dmesi esnasnda geen sre saniye olarak bulunur). Bu deer; eski memelerde 6 ila 45 saniye arasnda, yeni memelerde 15 ila 45 saniye arasnda olmaldr. Kontrol srasnda bulunan deer eski memelerde 6 saniyeden, yeni memelerde 15 saniyeden az ise ine ile yuva arasnda ant veya izilme olduunu gsterir. Bu durumda meme deitirilmelidir. Kontrol srasnda bulunan deer 45 saniyeden fazla ise meme delikleri tkanm veya ine skmtr. Bu durumda ise paralar sklerek iyice temizlenmelidir (1kg/cm2=1,033 bardr). 8.4.1.3. Pskrtme ekli Kontrol
Resim 8.13: Pskrtme ekli kontrol
Yaktn pskrtme eklinin kontroldr. Kontrol aleti ortalama dakikada 60-70 basma yapacak ekilde hareket ettirilir. Bu esnada yakt pskrtlrken grt grt diye ses karmaldr. Pskrtlen yakt demeti katalog deeri ile karlatrlr. 8.4.1.4. Damlama Kontrol ne oturma yzeyinin yuvasna tam oturup oturmadnn kontrol yaplr. Enjektr kontrol aletine balanarak ucu temiz bez ile kurulanarak, kontrol aletinin koluna basarak pskrtme basnc katalog deerinin 10 kg /cm aasna kadar ykseltilir. Meme ucuna bir kuru kt dedirilir. Kuru kt zerinde oluacak yakt lekesinin ap 10-12 mm yi gememelidir. ayet damlama fazla ise ine oturma yzeyi talanr veya meme deitirilir.
88
KOMPLE ENJEKTR ARIZA GDERME TABLOSU

ARIZALAR Enjektrde fazla geri dn var: SEBEPLER Meme inesi anmtr. Meme ve ktk yzeyleri arasnda yabanc madde vardr. Meme tespit somunu gevektir. Enjektr basn ayar vidas ve kontra somunu gevektir. Meme inesi skmtr. Meme delikleri tkaldr. Enjektre yay krktr. Meme inesi taklyordur. Meme inesi skmtr. Meme veya ine ularnda karbon birikmesi vardr. Meme gvdesi ve ine konikleri bozuk ve karncalamtr. Yanl montaj yaplmtr. Meme inesi skmtr. Meme tespit somununda ekil bozukluu vardr. Meme ve ktk yzeyleri kirlenmitir. Meme inesi karbonlamtr. Meme delikleri tkanmtr. Arzal meme inesi Yanl enjektr memesi Ar hararet vardr. ZMLER Yeni meme taknz. Yzeyleri kontrol ettikten sonra gerekirse gvdeyi deitiriniz. Tespit somununu sktrnz. Katalog basncna gre ayarlayarak sknz. Yeni meme taknz. Delikleri temizleyiniz. Yay deitiriniz. Memeyi temizleyiniz. neyi gevetiniz. Temizleyiniz. Yeni meme taknz. Skp kontrol ederek dzgn bir ekilde monte ediniz. Temizleyiniz. Yeni somun taknz. Temizleyiniz. Temizleyiniz Temizleyiniz Yeni meme taknz Kontrol edip deitiriniz Soutma sistemini kontrol ediniz.
Enjektr ayar basnc hatal:
Meme yapyor:
damlama
Hatal pulverizasyon;
Pskrtme ekli bozuk:
Mavilemi meme ucu
Komple enjektrn motora balan; Flanl (KB tipi) balant, Vidal (KC tipi) balant, Somunlu (KD tipi) balant olmak zere ekilde olur.
89
Resim 8.14: Enjektr balantlar
90

lem Basamaklar
Enjektr inceleyiniz. eitlerini
neriler
dikkatlice Atlyenizde ve servislerde farkl enjektrler hakknda bilgi toplaynz. tip
Enjektrlerin sklmesi Enjektrleri skerken u ilem srasn takip ediniz; Enjektrn giri ve dn borularn sknz, Enjektr, silindir kapana balyan iki Enjektrleri motor zerinden skerek cvatay sktkten sonra enjektr temizleyiniz. karnz, bu esnada zel skme takmn kullannz, Enjektr bir sre kullanlmayacaksa, rekorlarn az ksmna koruma kapa taknz. Enjektrlerin paralarn skerek Enjektrlerin temizlik ve kontrol Enjektrlerin temizliini u ekilde kontrollerini yapnz. yapnz; Enjektrlerin d ksmlarn iyice temizleyiniz (Giri rekoru az tapa ile tkal olmaldr). Enjektr ayar cihazna enjektrleri balyarak, katalogda belirlenen deerlere gre ayar ilemini yapnz Enjektrlerin her 500 saatlik almadan sonra veya 20.000 kilometrede bir sklp temizlenmesi ve ayarlarnn kontrol edilmesi gerektiini unutmaynz.
Enjektrlerin taklmas Enjektrlerin motora taklmasnda Enjektrleri motor zerine takarak dikkat edilecek hususlar; motoru altrarak kontrollerini yapnz. Silindir kapandaki enjektr gmlei ve enjektrler iyice temizlenip kontrol edildikten sonra, enjektr silindir 91
kapana yerletiriniz ve tespit cvatalarn motor katalogunda verilen deerlere uygun olarak torkunda sknz. Yakt giri ve geri dn borularn tespit ettikten sonra sknz. Enjektr yuvalarnda bakr kovan var ise conta kullanmaynz. Eer bakr kovan yoksa yeni bir conta taknz. Motor blou zerindeki enjektr yuvasndaki kompresyon contasn yenileyiniz. Enjektrleri kompresyon contasz veya birden fazla conta ile kesinlikle takmamaya dikkat ediniz. Enjektrler motora balanrken zellikle flanl tip balantlarda saplama somunlarn karlkl skarak kasntya neden olmasna engel olunuz. Kompresyon contas i apnn normalden kk olmas halinde skma esnasnda, meme topuzu ile tespit somunu arasna contann skmasyla enjektr memesinde kasnt meydana gelebilir. Bu nedenle uygun kalitede conta kullanmaya zen gsteriniz.
92

LME SORULARI
Aadaki test sorularnda doru olan seenei iaretleyerek cevap anahtar ile karlatrp yanl cevaplandrdnz ksmlar yeniden okuyunuz. 1. Aadakilerden hangisi dizel yakt sisteminin parasdr? A ) Alak basn borular B ) Plastik borular C ) Buji D ) Karbratr Dizel motorlarda enjektrler ka kilometrede bir kontrol edilmelidir? A ) 10.000 km B ) 20.000 km C ) 15.000 km D ) 5.000 km Aadakilerden hangisi enjektrlerin motora balant ekillerinden deildir? A ) Flanl tip balant B ) Kaynakl tip balant C ) Vidal tip balant D ) Somunlu tip balant Enjektrlerin kontrolnde basn deeri kaa ayarlanmaldr? A ) 130 kg /cm B ) 120 kg /cm C ) 100 kg /cm D ) 150 kg /cm Dizel motorlarda; sktrlarak basnc ve scakl ykseltilen hava zerine yakt pskrten para aadakilerden hangisidir? A ) Enjektr B ) Yksek basn borular C ) Enjeksiyon pompas D ) Besleme pompas
2.
3.
4.
5.
Aadaki ifadelerden doru olanlara ( D ), yanl olanlara ( Y ) harfi koyunuz. 6. 7. ( ( ) Enjektrler 500 saatlik alma sonunda kontrol edilmelidir. ) Enjektrler sistemde hava ile soutulur.
93
8. 9. 10.
) Hidrolik enjektrler zel imler vastasyla ayarlanr.
( ) Motorlarda kullanlacak enjektr memesi seilirken yanma odas ekli dikkate alnmaldr. ( ) Dizel motorlarda en ok ak tip enjektrler kullanlmaktadr.
94
PERFORMANS DEERLENDRMES GZLENECEK DAVRANILAR Turbo arj motor zerinden sktnz m? Turbo arjn paralarnn kontrollerini yaptnz m? Turbo arj monte ettiniz mi? Turbo arj motor zerine taktnz m? ntercooler sisteminin paralarn sktnz m? ntercooler sisteminin kontrollerini yaptnz m? ntercooler sistemini ara zerine taktnz m? Turbo ve ntercooler sistemlerini test ettiniz mi? Yakt sistemi paralarn tespit ettiniz mi? Yakt filtrelerini sktnz m? Besleme pompasn motor zerinden sktnz m? Besleme pompas paralarnn kontrollerini yaptnz m? Besleme pompasn monte ederek yerine taktnz m? Alak basn borularn ve yakt filtrelerini taktnz m? Yakt sisteminin havasn almay rendiniz mi? Enjektrleri motor zerinden sktnz m? Enjektrleri skerek temizlediniz mi? Enjektrlerin kontrollerini yaptnz m? EVET HAYIR
95
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 DORU YANLI YANLI DORU DORU
RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C B C D A YANLI YANLI DORU YANLI DORU
96
RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C B C D A YANLI YANLI DORU YANLI DORU
RENME FAALYET 4N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 B B D C C YANLI
97
7 8 9 10
DORU DORU YANLI YANLI
RENME FAALYET 5N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 C B D A C
RENME FAALYET 6NIN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 C C B D C
98
RENME FAALYET 7NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 A C A D C
RENME FAALYET 8N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A B B D A DORU YANLI DORU DORU YANLI
99
KAYNAKA KAYNAKA
BLGNPERK H. Dizel Motorlar Ders Notlar, stanbul 1987.
CNGZ M. Dizel Motorlar Ders Notlar, Kayseri 2001.

PEGOUTE Servis Eitim Notlar STAUDT W. Motorlu Tat Teknii, MEB Yaynlar, kinci Bask,2000. FORD Otomotiv Teknolojisinin Temelleri, Teknik Servis Eitimi TOYOTA Temel Servis Bilgisi WOLKSWAGEN Eitim Notlar HYUNDAI Servis Kitab FIAT Servis Kitab www.howstuffworks.com www.obitet.gazi.edu.tr
100

Dizel Motorlar

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dizel Motorlar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

DZEL YAKIT SSTEMLER

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

1. ATLYE GVENLK KURALLARI

Resim 1.1: Ara zerinde yakt sistemini kontrol edilmesi

Resim 1.2: Yanc maddelerin olduu yerde sigara kullanmayn

Resim 1.3: Dikkatli alma

Resim 1.4: Atlyedeki egzoz gaz balants

Herhangi bir yangn tehlikesine kar yangn sndrme donanmlar bulundurulmaldr.

Resim 1.4: Yangn sndrme cihaz

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Yangn sndrme ekipleri kurunuz.

Her yl yangn tatbikat yapnz.

Yangn sndrme tplerini olarak kontrol ediniz.

Kaldrma liftlerini ve krikolar dikkatli kullannz.

Atlye ortamn srekli temiz tutunuz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET - 2 RENME FAALYET - 2

Resim 2.1: Dizel motorun kullanld aralar

2.2. Dizel Motorlarn Avantaj ve Dezavantajlar

2.2.2. Dizel motorun dezavantajlar

2.3. Dizel Motorlarn alma Prensibi

Resim 2.2: Emme zaman

2.3.2. Sktrma Zaman

Resim 2.3: Sktrma zaman

2.3.3. Ateleme () Zaman

Resim 2.4: zaman

2.3.4. Eksoz Zaman

Resim 2.5: Eksoz zaman

2.4. Dizel Motorlarnda Yanma Olay

Resim 2.6:Dizel motorlarnda yanma diyagram

2.4.1 Tutuma Gecikmesi

2.4.2.Kontrolsz Yanma(Hzl Yanma)

2C8 H 18 + 25O2 16CO2 + 18H 2 O

2.5. Dizel Motorlarnda Yanma Odalar

2.5.1. Direkt Pskrtmeli Yanma Odalar

Resim 2.7: Direkt pskrtmeli yanma odas

2.5.2. Blnm Yanma Odalar

Resim 2.8: n yanma odal motor

Resim 2.9: Trblans odal motor

Resim 2.10: Enerji hazneli yanma odas

Resim 2.11: Hava hazneli yanma odas

2.6. Dizel Motorlarnda Kullanlan Yalarn ve Yaktlar zellikleri

2.7. Dizel Motorlarnda Enjeksiyon Sisteminin Grevleri

2.8. Dizel Motorlarnn Yakt Enjeksiyon Sistemi Genel Yaps

Resim 2.12: Yakt enjeksiyon sistemi ve yaktn izledii yol

2.8.1. Yakt Deposu

2.8.2. Alak Basn Borular

2.8.4. Besleme Pompas

2.8.5. Yakt Pompas

2.8.6. Yksek Basn Borular

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Yanma odalarn inceleyiniz.

Yakt enjeksiyon sistemlerini zelliklerini aratrnz. Dizel motorla karlatrnz. dier

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

3. AIRI DONDURMA (TURBO ARJ) SSTEMLER

3.2. Dizel Motorlarnda Kullanlan Ar Doldurma Sistemi eitleri

Resim 3.1: Mekanik ar doldurma

3.2.2. Eksoz Turbo Kompresr le Ar Doldurma (Turbo arj)

3.3. Turbo arjn Grevleri

3.4. Turbo arjn yaps ve almas

Resim 3.3: Turbo arj almas