KATI ATIK DEPOLAMA SAHASI GEN SIZINTI SULARININ N ARITIMI

Selami APAYDIN, Tuba ERTURUL, Ali BERKTAY ZET Bu almada kat atk dzenli depolama sahasnda oluan sznt sularnn farkl kimyasal maddelerle n artlabilirlii incelenmitir. Bu amala Konya Kenti kat atk dzenli depolama sahas sznt sular kullanlmtr. Standart jar test dzenei kullanlarak farkl kimyasal maddeler (A12(SO4)3, FeCl3 ve FeSO4) kirele pH 11e ayarlanm sznt suyuna

verilerek organik madde ve renk giderim verimleri incelenmitir. Almde 7 g/Lde % 39, FeCl3te 15 g/Lde % 55, FeSO4te ise 5 g/Lde % 43 KO giderimi salanmtr. Renk gideriminde alm, FeCl3 ve FeSO4 3 g/L konsantrasyonunda srasyla %99, %98 ve %99 verim salanmtr. Ayrca hava syrmas yaplarak, 2, 4, 6, 8, 12 ve 24 saatlik havalandrma sreleri sonunda farkl hava debilerinde (1, 2, 5 L/dak.) elde edilen amonyum giderimleri gzlenmitir. En uygun hava miktar 1 L/dak olarak belirlenmi olup, maksimum amonyum giderimi 8 saatlik havalandrma sonucunda %84 olarak elde edilmitir. Anahtar Kelimeler Dzenli depolama, kat atk, sznt suyu, n artm, kimyasal madde, hava syrmas ABSTRACT In this study, pretreatment of landfill leachate with different chemicals has been studied. For his purpose, leachate of Konya Municipal Landfill was used. Organic matter and color removal were investigated by using different chemicals (A12(SO4)3, FeCl3 ve FeSO4) and adjusting pH to 11 with lime in jar-test experiment. Percentage of COD removals of 39%, 55% and 43% were achieved with the addition of 7 g/L alum, 15 g/L FeCl3 and 5 g/L FeSO4, respectively. The maxium color removals by 99%, 98% and 99% were achieved at the dosage of 3 mg/L for each coagulant. In this study, ammonium removal was also investigated at different air flowrates (1, 2 and 5 L/min) after the aeration times of 2, 4, 6, 8, 12 and 24 hours. 1 L/min was determined as the optimum flowrate and maxium ammonium removal (84 %) was achieved after aeration time of 8 hours. Key words Municipal landfill, solid waste, leachate, pretreatment, coagulation-flocculation, air stripping Seluk niversitesi, evre Mh. Blm, Kampus, 42031 Konya e-mail: selami_apaydin@hotmail.com, tertugrul@selcuk.edu.tr, aberktay@selcuk.edu.tr

1. GR Kat atklarn dzenli depolanmasnda ortaya kan nemli sorunlardan biri kat atklardan szarak tabana ulaan ve yksek miktarda kirlilik ieren sznt sulardr. Bu sular yamur, kar ve atn bnyesindeki nemin depolama sahasna szmasyla olumaktadr. Sznt suyunun yksek miktarda oksijen ihtiyac ve ar metal ierii uzun vadede alc ortamn kalitesinin bozulmasna neden olmaktadr. Bu sorunlar alc ortamda anoksik ve anaerobik durumlarn olumasna, balklarn lmesine ya da kirlilie maruz kalmasna, alc ortamn su temini iin kullanlmas durumunda kalitenin bozulmasna neden olur. Dolaysyla, sznt suyu ncelikle yeralt ve yzeysel su kaynaklarna karmadan toplanmal ve uygun artma yntemleri ile artlmaldr. Kat atk depolama sahalarndaki sznt suyu miktar; depolanan kat atn nem ierii, nihai st rt tabakasnn geirimlilik derecesi, iklim artlar, yzey suyu denetimi ve depo ya gibi faktrlere bal olarak deiir. Depolama sahasnn oluan sznt suyu karakterinin lm ve izlenmesinde kolaylk saladndan, birok almada sznt suyunun kalitesi depo yann bir fonksiyonu olarak tanmlanmtr. Kat atk depolama sahalarnda oluan sznt sularnda genelde depolama sahasnn ilk 2-3 yllk dneminde kirletici konsantrasyonlar en yksek seviyeye ulamakta, sonrasnda zamana bal olarak kirletici konsantrasyonlar azalmaktadr. Asidik fazdaki sznt sular yksek organik madde konsantrasyonu ile karakterize edilmekte ve bu fazda BO/KO oran genellikle 0.4-0.5 civarnda veya daha yksek bir deer almaktadr. Metan fazndaki

sznt sularnn organik madde konsantrasyonu daha dktr. Dier bir ifadeyle eski sznt sularnda BO/KO oran ve di., 1993). Sznt sularnn artm iin gelitirilen metotlar fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ileri artma metotlardr. Bu metotlardan herhangi birinin tek bana kullanlarak yksek oranda artma verimi ve k suyu kalitesi elde etmek zordur. Bunun iin sznt sularnn artmnda genellikle fiziksel, kimyasal ve biyolojik metotlarn kombinasyonu, ileri artma metotlarnda ise adsorpsiyon ve membran teknolojileri kullanlmaktadr (Amokrane ve di., 1997; Bohdziewicz ve di., 2001; Marttinen ve di., 2002; Vogelpohl ve ark., 1995). Sznt sularnn artmnda kullanlan kimyasal metotlar koaglasyon-floklasyon (Amokrane ve di., 1997; Ahn ve di., 2002); Kimyasal-elektrokimyasal oksidasyonlar (Chiang ve di., 2001); Fiziko-kimyasal metotlar genellikle sznt suyundan biyolojik olarak giderilemeyen 0.1-0.3 veya daha dk deerlere inmektedir (Tchobanoglous

maddeleri gidermek iin biyolojik metotlarla beraber kullanlrlar (Bohdziewicz ve di., 2001, Ahn ve di., 2002). Kat atk depolama sahas sznt sularnn kimyasal ktrme ile artmnda Ca(OH)2 (kire), A12(SO4)3 (alm), FeCl3, Na2S ve FeSO4 gibi koaglantlar ve ktrme vastalar kullanlmaktadr. Amokrane ve di. (1997) yaptklar almada 4100 mg/L KO ieren p sznt suyunda koaglasyon-floklasyon uygulamas yrtmler, alm ile % 42 ve demir klorr ile % 55 KO giderimi salamlardr. Tatsi ve di. (2003) yaptklar almada koaglasyon-floklasyon almalarnn jartestte performanslar gzlenmitir. Bu deneylerde 200 rpm de 5 dk hzl kartrma, 60 rpm de 55 dk yava kartrma yaplarak 1 saatlik kelmeye braklmtr. pH deerlerini ayarlamak iin Ca(OH)2 ve NaOH zeltilerinin ilavesi yaplmtr. Koaglant olarak Al2(SO4)3.18H2O, FeCl3.6H2O ve Ca(OH)2 ilave edilmitir. pH kire ilavesiyle 12ye ykseltildiinde 7 mg/L Ca(OH)2 dozlamasyla KO giderimi %30 - %45 arasndadr. zellikle ar metal gideriminde (Fe,Cd,Cr) % 90 verimlere ulalmtr. Hava ile syrma, sznt sularnda amonyak ve uucu organik maddelerin gideriminde kullanlan bir yntemdir. Kabdal ve di. (2000) azot giderimi amacyla yrttkleri almalarnda giri amonyak konsantrasyonu 1030 mg/L olan sznt suyunda pH 12'de 2 saatlik havalandrma sonucu % 72lik amonyak giderimi elde edilmitir. Collivignarelli ve di. (1998) 2100 mg/L amonyak ieren p sznt suyunda 70C scaklk ve pH 11de yrttkleri hava ile syrma uygulamasnda ise % 90 amonyak giderimi elde etmilerdir. Cheung ve di. (1997) almalarnda 20C scaklkta pH 11 'in zerinde 1 L/dak ve 5 L/dak hava debileri kullanarak gerekletirdikleri hava ile syrma uygulamalarnda bir gnlk sre sonunda srasyla % 81 ve % 90 amonyak giderimi salamlardr.

2. MATERYAL VE METOT 2.1. Atksu Kompozisyonu Bu almada Konya kenti kat atk dzenli depolama sahasnda oluan sznt sular kullanlmtr. Dzenli depolama sahas 2001 ylnda iletmeye alnm olup 350 halk toplam alann u an 24 halk ksm kullanlmaktadr. Depolama sahas kat atk miktar 330.000 ton/yldr. Oluan sznt sular gen sznt suyu zelliinde olup BO/KO oran 0.44-0.8 aralndadr. Yaplan karakterizasyon almalarnda KOI konsantrasyonunu 7676-55420 mg/L, BO konsantrasyonunun 4050-36625 mg/L, NH4-N konsantrasyonunun ise 813-1122

mg/L olduu grlmtr. Elde edilen dk konsantrasyonlarn yalarn oluturduu seyrelmeden kaynakland belirlenmitir. Sznt suyunun karakterizasyonu Tablo 1de verilmitir.

Tablo 1. Sznt Suyunun Karakterizasyonu

Parametre KO (mg/L) BO (mg/L) BO /KO (mg/L) NH4-N (mg/L) PO4-P (mg/L) pH AKM (mg/L) Renk (PtCo)

Konsantrasyon 7676-55420 4050-36625 0,44-0,8 813-1122 9.52-49.1 6,61-7,72 540-2690 2961-8500

2.2. Deneysel alma

alma iki aamada gerekletirilmitir. almann ilk aamas kimyasal n artm olup, standart jar test dzenei kullanlarak reaktrlere farkl koagulant maddeler (A12(SO4)3, FeCl3 ve FeSO4), kirele pH 11e ayarlanan sznt suyuna verilerek jar testte organik madde ve renk giderim verimleri incelenmi, optimum dozlar belirlenmitir. almada 250 mL numune kullanlarak jar teste 5 dakika hzl kartrma, 25 dakika yava kartrma uygulanmtr. Kire deneysel almalarda sadece pH ayarlamas amacyla kullanlmtr. almalar boyunca balangta sznt suyu karakterizasyonu iin elektriksel iletkenlik, scaklk, pH, NH4-N, PO4-P lmleri ve KO, BO, AKM, renk analizleri yaplm,

optimum koaglant dozlarnn belirlenmesi aamasnda ise k suyunda KO analizi ve renk lm yaplmtr. Yaplan analizlerde iletkenlik, scaklk ve pH lmleri WTW marka Multiparametre 340i cihaz ile yaplmtr. NH4-N ve PO4-P parametreleri srasyla LCK-302 ve LCK-350 kitleriyle Hack Lange DR5000 spektroda llmtr. BO lmleri OxiTop lm sistemi kullanlarak gerekletirilmitir. KO, AKM analizleri Standart Metotlarda (APHA, 1998) ifade edilen yntemlere gre yaplmtr.

kinci aama ise hava syrmas ile amonyum giderimini kapsamaktadr. Bu amala ham sznt suyunda 2, 4, 6, 8, 12 ve 24 saatlik havalandrma sreleri sonunda farkl hava miktarlarnda (1, 2 ve 5 L/dak) elde edilen amonyum giderimleri gzlenmi, optimum hava miktar ve havalandrma sresi belirlenmitir.

3. ARATIRMA SONULARI VE DEERLENDRME

3.1. Kimyasal Madde Dozlamas

Konya kenti kat atk depolama sahasndan alnan sznt suyu rneinde yaplan n artm almasnda farkl konsantrasyonlarda (1-15 g/L) pH kire ile 11e ayarlanarak alm, FeCl3 ve FeSO4 dozlamas sonucunda elde edilen KO ve renk giderimleri incelenmitir. KO gideriminde koaglant olarak alm kullanlmas durumunda 7 g/Lde % 39 verimelde edilmitir. FeCl3 kullanmnda maksimum giderim verimi 15 g/Lde % 55 olmasna ramen sistem kararl konuma ulaamamtr. FeSO4 kullanmnda ise 5 g/Lde % 43 verim salanmtr. Renk gideriminde artan koagulant dozununun renk giderim verimi zerine ok fazla etki yapmad gzlenmi, minimum koagulant dozunda(1 g/L) alm, FeCl3 ve FeSO4 srasyla %99, %98 ve %97 renk giderim verimi salamtr. Sznt suyunda KO giderim veriminin koagulant dozuna kar deiimi ekil 1de, renk giderim veriminin koaglant dozuna kar deiimi ise ekil 2de verilmitir.

1 0,8 C/Co (mg/L) 0,6 0,4 0,2 0 1 3 5 7 g/L 9 11 13 15

Alm (g/L) FeCl3 (g/L) FeSO4 (g/L)

ekil 1. Sznt suyunda Alm, FeCl3 ve FeSO4 ile pH 11de KO giderimi

1 0,8 C/Co (PtCo) 0,6 0,4 0,2 0 1 3 5 7 g/L 9 11 13 15

Alm (g/L) FeCl3 (g/L) FeSO4 (g/L)

ekil 2. Sznt suyunda Alm, FeCl3 ve FeSO4 ile pH 11de renk giderimi

3.2. Hava Syrmas

Bu almada alnan sznt suyu rneinin pH 11e kire ile ayarlandktan sonra 1, 2, 5 L/dak. hava verilerek 2, 4, 6, 8, 12, 24 saatlik sreler sonucunda numuneden alnan rneklerdeki amonyum giderim verimleri karlatrlmtr. 24 saatlik havalandrma sresi sonucunda 1 L/dakda %85, 2 L/dakda % 86 ve 5 L/dakda %87 NH4-N giderimleri giderim verimine fazla etkisi olmamasna ramen uygun giderim 1 L/dakda gerekletii dolay

salanmtr. Hava miktarndaki artn enerji giderimini arttrdndan

gzlemlenmitir. 8 saatlik havalandrmadan sonra da giderimler verimlerinde nemli deiimlerin olmamasndan dolay, en uygun aralk % 84 amonyum giderimi ile sonulanan 1 L/dakda 8 saatlik havalandrma ilemi sonucunda bulunmutur. Farkl hava miktarlarndaki NH4-N giderim verimlerinin havalandrma sresine gre deiimi ekil 3te grlmektedir.

500 450

Giri NH4-N= 985,5 mg/L

1 L/dak 2 L/dak 5 L/dak

NH4-N (mg/L)

400 350 300 250 200 150 100 50 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24

Havalandrma Sresi (saat)

ekil 3. Sznt suyunda pH 11de hava syrmas ile NH4-N giderimi

4. SONULAR

Kat atk depolama sahas sznt sularnn artmnda birok faktr etkili olmaktadr. Sznt suyunun artmndaki btn yntemler ekonomik olarak byk bir yk getirmektedir. Bilhassa, yeni depo sahalarnda sznt suyunun kalite ve miktar tam belirgin olmad iin ilk yllarda kompleks artma tesislerinin kurulmas tavsiye edilmemektedir. Eer mmknse, depo sahasndan kan sznt sularn mevcut evsel atksu artma tesislerine iletmek bu sularn artm iin en uygun alternatif olmaktadr. Sznt sularnn artm iin gelitirilen metotlar fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ileri artma metotlardr. Bu metotlardan herhangi birinin tek bana kullanlarak yksek oranda artma verimi ve k suyu kalitesi elde etmek zordur. Bunun iin sznt sularnn artmnda genellikle fiziksel, kimyasal ve biyolojik metotlarn kombinasyonu kullanlmaktadr. Yaplan bu almada en uygun KO gideriminin FeSO4 ile (% 43) saland grlmektedir. FeCl3de daha yksek bir giderim verimi (% 55) olmasna ramen kararl bir konumun olumad gze arpmaktadr. Renk gideriminde, koaglantta da %97-%99 aralnda giderimler elde edilmi, koagulant dozunun artmasnn giderim verimi zerinde nemli bir etkisi olmad, en dk doz olan 1 g/Lde bile ok yksek verimler elde edildii grlmtr. Hava syrmasnda ise hava debisinin artrlmasnn NH4-N giderimine ok katk salamad ve 8 saatlik havalandrmadan sonra da giderimde ok fazla deiimin olmad grlmtr. Bu yzden en uygun uygulamann 8 saatlik havalandrma sonucunda 1 L/daklk hava debisinde olduu belirlenmi, bu aamada %84 NH4-N giderimi elde edilmitir.

KAYNAKLAR

Ahn, D. H., Yun-Chul, C., Won-Seok, C., 2002. Use of Coagulation and Zeolite to Enhance The Biological Treatment Efficiency of High Ammonia Leachate, Journal of Environmental Scence. Health A: Toxic/Hazardous Substances & Environmental Engineering, 37(2), 163173.

Amokrane, A., Comel, C., Veron, J., 1997. Landfill Leachates Pretreatment by CoagulationFlocculation, Water Research, 31(11), 2775-2782.

APHA, AWWA, WEF; Standard Methods For The Examination Of Water And Wastewater, 2005, 21. Bask.

Bohdziewicz, J., Bodzek, M. ve Gorska, J., 2001. Application of Pressure Driven Membrane Techniques to Biological Treatment of Landfill Leachate, Process Biochemistry, 36(7), 641646.

Chiang, L., Chang, J., Chung, C., 2001. Electrochemical Oxidation Combined With PhysicalChemical Pretreatment Processes for The Treatment of Refractory Landfill Leachate, Environmental Engineering Science, 18(6), 369-378.

Collivignarelli, C., Bertanza, G., Baldi, M., Avezzu, F., 1998. Ammonnia Stripping from MSW Landfill Leachate in Bubble Reactors: Process Modeling and Optimization, Waste Research 16(5), 455-466.

Kabdal, I., Tnay, O., ztrk, ., Ylmaz, S., Arkan, O., 2000. Ammonia Removal from Young Landfill Leachate by Magnesium Ammonium Phosphate Precipitation and Air Stripping, Water Science and Tecnology, 41(1), 237-240.

Marttinen, S. K., Kettunen, R. H., Sormunen, K. M., Soimasuo, R. M. ve Rintala, J. A., 2002 Screening of Physical-Chemical Methods for Removal of Organic Material, Nitrogen and Toxicity from Low Strength Landfill Leachates, Chemosphere, 46(6), 851-858.

Tatsi, A.A., Zouboulis, A.I., Matis, K.A., Samaras, P., 2003. Coagulation-Flocculation Pretreatment of Sanitary Landfill Leachates, Chemosphere 53,737-744.

Tchobanoglous, G., Theisen, H., Vigil, S.A., 1993. Integrated Solid Waste-Management. McGraw-Hill. Inc., Singapore, 418419.

Vogelpohl, A., Morawe, B., Ramtekejune, D. S. 1995. Activated Carbon Column Performance Studies of Biologically Treated Landfill Leachate, Chemical Engineering Process, 34(3), 299-303.