ktidar: Kiiler-aras, Organizasyonal ve Global Boyutlar Pazartesi, 14 Kasm 2005 KONU: Kurumsallaan iktidar, bitiriliyor; modern dnyada otoritenin

transformasyonlar Geen dersteki filme dair: Onun pozisyonu Onun kiisel zellikleri ya da belirli Xlerin zellikleriyle (arzular, istekler, ihtiyalar, niyetler, iradeler) deil sadece durumun yaps, dzenlemesi, ok az O ve ok fazla X olmas durumu tarafndan ekillendirilmitir. ktidarn daha farkl bir anlayna geiyoruz: sadece bireyler arasndaki al verite olan deil durumlarn yaps tarafndan ortaya kan. Sadece bir O ve pek ok X olmas yaplandrlm bir durumdur, Xler tarafndan ylesinde yaplm kk yorumlarki normalde pek de nemli olmayanolduka nemli hale gelir nk bunlar birikir ve O olmann ne demek olduu anlamnda gelmeye balar. STEPHEN LUKES ktidar: Radikal bir Bak As adl kitabnda, Lukes bir grup ierisinde olan ilikilerde uygulanan ve bireyin kontrolnn tesindeki durumlarda yatan gc anlayabilmemiz iin bir dizi adm nerir. Bunlara iktidarn boyutlar der: * tek-boyutlu(Wrongun tanmna benzer) bir aktrn bir bakasn etkileyen, gelecekteki olaylarn dzenini deitiren bir ey yapabilme kapasitesi * iki-boyutluAnn Byi etkileyen kararlar vermesine katlmasnda uygulanan iktidar (A, B ile etkileime girmez, ancak Ann kararlar Byi etkiler). Ayrca, A, A iin hi nemi olmayan konularda, eylemlerin kapsamn snrlayan kurumsal pratiklere ve sosyal ve politik deerlerin yaratlmas ve glendirilmesine enerji harcadnda da bu iktidar uygulanr. --A yle bir gndem hazrlar ki Bnin yapabildikleri Ann zerinde hibir etki etmez (Bnin etkilerinin snrlandrlmas yine A tarafndan) --iktidara dair bu gr Bachrach & Baratz tarafndan tanmlanmtr --siyaset iin ok nemlidir: Eer Amerikan siyasi sistemi emeklilik maalar ve salk sigortasna hi nem vermezse, kimin karlarna hizmet edilmi kiminkilere edilmemi olur? Siyasetin gndeminde olmayan ey nedir? rnekler: --salk sigortas 1992de gndeme girdi ve Clintonn genel salk hizmetleri hakknda bir eyler yapabilme abasndan sonra radikal bir ekilde gndemden dt. 2003te, Bush, salk hizmetlerine ilginin yeninden arttn grd, Kongrenin yeni ila faydalanma yasasn onaylamasn salad. 2004e gelindiinde, Cumhuriyetiler bir sorunu ele aldklarn syleyebileceklerdi. Ancak genel salk hizmetleri masada deildi! Lukesun syledii budur: iktidar elinde tutanlarn karna olmayan konular snrlandr. --Paul Krugman ABD, Kanada ve Avrupadaki salk hizmeti sistemlerini karlatrd. Eski bir argman olan, ABDnin genel olmasa da daha iyi salk hizmeti verdii argmann aratrdancak data imdi bunun yanl olduunu ortaya kard. ABDdeki rutine salk hizmetinin daha iyi sonular yok sadece belirli st dzey sekin ameliyatlarn daha iyi sonular var. Aratrma, Gazi Hastanesinde yakn zamanda temel iyiletirmelere gidildiini gsterdi; gazilerin salk hizmetlerinin tamamen standart modelimizden farkl olduu iin daha iyi olduunu iddia etti. Gazilerin sigortas, genel, hayat boyu, salkl

95

ve hasta hizmeti, brokrasinin eledii bir hizmet opsiyonu yok, daha ucuz ila fiyatlar iin pazarlk mmkn * -boyutlutoplu kuvvetlerin ve sosyal dzenlemelerin (yap) sonucu olarak iktidar. Sosyal sistemlere yerlemi olan nyarglarbelirli insanlarn yararland ya da dezavantajl durumuna dtsadece bireysel olarak seilen davranlarn (maksat/niyet) deil ayn zamanda sosyal/kltrel olarak kalplam grup ve kurum davranlarn sonucudurlar. ANTHONY GIDDENS Sosyal sistemin yapsal elementleri olarak grlen kaynaklar (ya, gelir, eitim, organizasyonel pozisyon gibi) aktrler tarafndan etkileim rneklemeleri zerine dayaldr. Sosyal sistemleri oluturan dzenlenmi pratiklerin srdrd iktidar ilikileri gz nne alnabilir ve otonomi ve etkileimde bamll yeniden retir (Simmelle karlatrn). Hakimiyet, bu tip iktidar ilikilerinde kullanlan ve yeniden oluturulan yaplandrlm (kalpsal) kaynak asimetrileridir. Hakimiyet hakimiyete izin vermek, anlamnda kullanlr, swa aktrlerinin bakalar zerindeki egemenliine dair, ve iinde yer aldklar materyal dnyaya dair. Bu Carolyn Heilburnun bahsettii eye benziyorya, organizasyonel pozisyon piyasada kamu entelektelleri iin aratrmaclardan daha az anlam ifade edebilir (kamu entelekteli iseniz, aratrmaclara oranla, yaynclarnzla olan iliki anz ok daha nemlidir) hakimiyet = mevcut kaynaklardaki asimetrik kalp Bu yapsal eitsizlii gsteren alternatif ie alma pratiklerine bir gz atn (bu konuda pek ok aratrma yaplmtr). 1) arkadalar armak (arkadalarn ana gerek vardr) 2) belirli blmlere, okullara mektup gndermek 3) kamusal medyada ilan vermek --farkllklar farkl insanlarn ie alnmasyla sonulanr --rnein, sadece ebeveynlik dndaki btn deikenlerin sabit/ayn olduu deneylerde, ocuklar olan kadnlar en az geri dn aldlar, ocuklar olan erkeklerde en fazla! bakmas gereken bir ailesi var. Ders: ak bir sistem olduunda bile, kltrel nyarglarmz vardr. Sadece isim deikeninin farkl olduu baka bir deneyde, isimleri daha az aznlk ismi gibi grnenler daha fazla geri dn aldlar. medya ilanlar sadece son 3040 ylda ortaya kt: MIT de olduumuz iin sosyal sermayemizden dolay, amzdan dolay, daha fazla i bulma ansmz olduunu farz ederiz! Pierre Bourdieu, James Coleman: *sosyal sermaye=network/a * insan sermayesi= beceri ve eitim * kltrel sermaye= sembol sistemi bilgisi, stat ve hiyerariler Otorite, buyurmak/yasaklamak ve emretmek ve farkl emretmek eitlerini yapabilme becerisidir (Dennis Wrong)cebren (zorla), ikna (tevikle), meru (ortak normlar ya da organizasyondaki konumu), kabiliyetli (bilgi/uzmanlk), karizma (bir eit sevgi zerine kurulu, liderin kiilii, lideri memnun etmek).

96

imdi bu otorite anlayn daha detayl inceleyeceiz Modern dnyada otorite ya da yaamn bysnn bozulmas Her bir iktidar eidi farkl kaynaklardan beslenir: yapsal konumlar, kiisel zellikler. Syleyebileceimiz daha fazla bir ey yok mu? Sadece bir tr fark m? Tarihte ve sosyal hayatta herhangi daha byk bir kalp var m ki baz iktidar eitleri farkl toplumlardaki farkl eit iktidarlardan daha hakim? ktidar eitlerinde daha byk tarihi kalplar vardr . Lukeun analitik boyutuna ek olarak, bizim iktidar eitlerimizi hatrlayn; kullanlan kaynaklara bal olarak farkl ideal eitler, heuristik eitler var. Hatrlayn: her zaman bir eit iktidardan bir fazlasn bulacaksnz! Hibir sosyal durum sadece bir eit iktidar iermezgenellikle bir kombinasyon vardr. Modern toplumda otoritenin yeri ve kayna geleneksel kutsal fenomenden giderek daha fazla bir ekilde rasyonel ve fonksiyonel temele kaydbu dnyann bysnn bozulmasdr (Weber). Tanr ve by, insan hayatnda temel bir rol olarak, sistematik olarak dlanmaktadr. By ve dinden rasyonel ve teknolojik olana kay ntr deildirfaydalar ve zararlarnn bir kalb vardr. Bu deiiklikte kaybedenler ve kazananlar vardr. Kutsal olandan fonksiyonel/rasyonel otorite kaynaklarna gei iktidar elinde tutanlarda da bir deiimdirtanrnn rahiplerinden bilimin rahiplerine, akademik profesyonellere gei. Belki iktidar el deitirmedi ama devam eden bir mcadele var. Mcadele rutin iktidar uygulamalar, dolaysyla otoritenin kaynaklar hakkndadr. Analitik otorite ve toplum modellerini gzden geireceiz, sonra da teknoloji ve aileyi, iktidarn nasl el deitirdiine bakarak, ya da en azndan iktidar iin rekabetin nasl deitiine bakarak. Son olarak da, bu bilgi temelli/uzman otoritenin demir kafesinden nasl kurtulacamz tartacaz. 1950ler/60lar/70lerde balayarak, baz insanlar modern hayatn yerel cemaatlerin kaybolmas, akrabaln bozulmas, ve kutsal olann erozyona uramas ile karakterize olduunu iddia ettiler. Cemaat, akrabalk, din, modern popler demokrasilerin ortaya k iin nemli temellerdi. Cemaat, akrabalk, ve din olmadan, bazlar iddia ediyorlar ki, eitli despotluklara meyilli olurduk ve demokrasiler baarsz olurdu. Bu farkl politik izgilerdeki bir grup yazarn fikri: rnein, Robert Nisset, Robert Putnam (Tek Bana Bowling), Jimmy Carter (politika ve dini uzlatrmaya alan). Ayn zamanda medyada sivil toplum (devlet deil, srtnda cemaat, akrabalk, ve din olan gnlk hayatlarmz) hakkndaki pek ok konumann ardnda bu fikir var. Modern siyasi demokrasilerin kurucular, mlk, aile, cemaat, din, gnll dernek, kltrel ve sosyal deerler (mantk, disiplin, kendini-kontrol etmek, ve i etii gibi) gibi sosyal kurumlara temel bir saygyla yorulmulard. Bu, Bat toplumundaki uzun gelimenin rndr. Bu kurumlar gz ard etmek demokrasinin ihtiya duyduu temeli ve ham maddeleri yanl anlamak demektir. (Bazlarnn Irakdaki savaa dair sunduklar eletirilerden

97

birisinin mantksal gerekesi budur; smrgecilie kar hareketlerde ve komnizm sonrasnda dnyada ortaya kan pek ok yeni demokrasilerin zayflna dair aklamalar). Modern demokratik devlet gvenli bir ekilde kuruldu nk yzyllar iinde geliti. Baz gzlemciler demokratik devlet formlarn grdmz ancak onu devam ettirecek olan sivil toplum temelini kaybettiimizi sylyorlar. zellikle kommnitaryanlar bundan endielilerdemokratik devletleri srdrmek iin gerekli olan bir gnlk hayat tarz var m? Bu soruyu aratrmak iin, sosyal bilimcilerin kavramsallatrd ekilde gelenekselden moderne geii anlamamz gerekir: Ferdinand Tonnies (1855-1936, Almanya)gemeinshaft (cemaat)i gesellshaft (toplum)dan ayrd. --endstrileme srecinde bir eylerin radikal bir ekilde deitii aktsabit ky hayatndan kitlesel kent hayatna gei oldu. Bu ne demekti? --sabit ky hayat= homojenlik, kan bayla ballk, yerellik, ortak inanlar ve deneyimler, kendini kolektif olana yneltmek, atfedilen sosyal konum ve hayat boyu devam eden, benzerlik ve duygu ile balanmak, basit i blm ve amalarla aralarn kaynamas. --kitlesel kent toplumu= heterojenlik, kar/verimlilik/fonksiyon yoluyla ballk, milliyet olarak balanmak ve insanlar hareket eder, anlamaya deil nasl akl yrttmz ve hesap yaptmz zerine kurulu ilikiler, kendini kar ve fonksiyona gre gruplara katlabilen bir birey olarak konumlandrmak, sosyal konum kazanlr, karmak i blm, amalarla aralarn ayrmas. cemaat gemeinsshaft sabit ky hayat homojenlik atfedilen konum duygu, kan balar din toplum gesellshaft kitlesel kent toplumu heterojenlik kazanlan konum fonksiyon, kar arasal ilikiler

Bu farkllar gstermek iin, toplumu farkl dzeylerde, farkl byklklerde i ie gemi kmeler eklinde organize olduunu dnn: birey, cemaat, ulus. --orta dzey= kendimizin dnda ait olduumuz her ey ancak bir btn olarak ulus deil (rnein, cemaat, kulpler, kiliselere vb.)Baz gzlemciler bu orta dzeyin eridiini sylyorlar (cemaat, akrabalk, din, sendikalar, Putnam bowling kulplerini de ekliyor) --atomsal bireylerden oluan bir toplum elde ederizkitlesel bir toplum molekller ya da DNA yok, sadece bir atom ve bir btn, kurum, heyet ya da kolektifler yok (aka deil ama insanlarn iddia ettikleri bunun bu derecede olmas) --bu argmana gre, kurumlarmz olsa bile, sadece fonksiyonellergiriyoruz ve kyoruz, herhangi bir sadakatimiz, onlara bir hizmetimiz yok, sadece onlar iin bir mteri ilikisi. Akrabalk, cemaat ve dinin temel artrdklar arkadalk, i, arasal iliki ile yer deitirdi.

98

phe yok ki, daha geni fonksiyon alannda bunlara etkili olduklarn gsterdiler. Ancak birey ve sadakatleri sz konusu olduunda, bu yeni organizasyonlardaki balar mekanik, gemite akrabalk, yerellik, ve dinin verdii aidiyet ve sorumluluk duygusunu yaratma gcnden yoksun gzkyor. --kimlik politikalar, evresel politikalar, hayatn amac ve anlam iin toplumsal cinsiyetin yeterli zemin olmas gibi nosyonlara meydan okuyor (rnein, 1990lar, anlamn politikas) --aile artk bir retim birimi deil dolaysyla da devletin saldrsna dayanamaz (Cumhuriyeti partinin argmannn temeli bu); ailenin hala retim birimi olduu yerde, aile hala gl bu nedenle de devlet onu o kadar etkileyemez. Bu deiikliklerin, bu akrabalk, cemaat, ve din gibi arac kurumlarn dnn kayna nedir? * zenginlik/bollukYantlar/davranlar neyin iyi olduunda yatmyor tam tersine fakirlerin balln beklemekte ya da daha fazla arzu etmede yatyor. u ana kadar, kimse i olmadan bir hayat dnemezdii ve cezalandrma fikirleri el ele gitmitir (rnein, Adem ve Havva Cennet Bahesinden kovulurlar ve cezalar nedir? almak zorundadrlar!) nsanlar almak zorunda olduklar iin, iin iyi olduu fikrini gelitirdiler. toplumdaki herkes iinok az kimse hariok nemli bir edir. Ama i aksaklklara yol aar zenginlik arttka, insanlar ayn i yorumunu paylamyorlar. * enflasyon/artan beklentilerde Tocquevillee geri dnyoruz: Enflasyonun tamamen ekonomik sebepleri olsa da, dier sebepler iki faktrden dolay ortaya kyormateryal deerlerin (meta fetiizmi) ve sosyal eitliin ncelikli olmas bunlarn bir arada almas sosyal hayattan beklentilerimizi iiriyor. --istekler/beklentiler devrimi= zamanmzn en byk tek devrimi (yukarda bahsedilen zenginlikle ilikili, fakat ilaveten yorumsal kltrel yan var). Uzun bir sre boyunca, miras alnan snfsal tutumlar ve kstl kltrel sylemler ok saydaki insan materyal isteklere dkn olmaktan alkoydu (rnein, daha fazla para istemek ya da sosyal konumunu ykseltmek). in iyi olduu, kiinin gelecek iin para biriktirmesi gerektii, satn almay ve istekleri snrlayan dini tutumlar vard. Aile balarnn gll ve komuluk, modern hayatn damgas olan ekonomik ve sosyal konum iin bireysel araylar caydrd. --imdi yerel medya yerine ulusal medyamz var ve sosyal konumlar aprazlamasna kesiyorsosyoekonomik hiyerarinin neresinde olursa olsun insanlar benzer isteklerin peindeler, rnein, materyal ya da kalite deise de benzer grsel stil. Medya daha fazlasn istemeyi duyuruyor. --rnein, kinci Dnya Savandan sonra ekonominin bymeye ihtiya duyduu dnemde, hakim olan kltrel etiin sylediklerinin tersine olaraktasarruf etmeliyiz (Protestan ahlak)--, medya insanlara para harcamalarn retti. George Lipsitzin Zaman Pasajlarnda buna dair yapt analiz: 1950lerdeki ii snf aileleri hakkndaki TV showlarn tartyorbirisi paras olmad halde bir ey almak istediinde vaziyet ortaya kyor. Bylece, yava yava imdi hayatn biraz daha iyi yapmak iin biraz harcayabilirsin nosyonu harcama, zor gnler iin sakla nosyonunun yerine alyordu. Artan beklentiler!

99

--kinci Dnya Sava sonras sosyal bilimler insanlar neyin mutsuz ettiini sordu. nsanlar eer benzer insanlarla evrili olduklarnda mutsuz hissetmiyorlard. Kendilerinden daha fazlasna sahip olanlarla evrili olduklarnda mutsuzlard. Gzlemciler, daha fazla istemenin engellenmesinin imdi getiini sylyorlar. --sosyal eitlik gibi grnen eyde bir erozyon oldueriimi snrlandrmann resmi yollar kalmad ve bu yerini bireysel eylem ve deer nosyonlaryla deitirildi. --de Tocqueville: Materyalizm, btn uluslarda, insan zihninin tehlikeli bir hastaldr; fakat demokratik bir halkta bu durumdan zellikle korkulmaldr nk o koullar altnda kalbe tandk gelen ktlkle hemen karr. Demokrasi fiziksel memnuniyetin zevkini tevik eder: bu zevk, eer ar olursa, insan ksa srede her eyin sadece maddi olduuna inanmaya iter; ve materyalizm de onlar ayn zevklere delicesine bir sabrszlkla geri iter; demokratik uluslarn iine srld lmcl dng budur ite. --Jimmy Carter benzer eyler sylyor: eitlik ve materyalizmi ararken, dini kk drdk/nemsizletirdik. Aktivist olan insanlar dinle alay ettiler ve imdi bir ayrm var. Devam eden tartmamzn konusu: iktidarn yeri ve otorite nasl deiti?

100