Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

Cursus Spellen Hoofdstuk 1 Werkwoordspelling

1 Persoonvorm Opdracht 1 In opdracht 1 moeten leerlingen die spellingregels die ze toepassen, expliciteren. Dat is volgens vakdidactici een nuttige activiteit in de didactiek van het spellingonderwijs. A tt = tegenwoordige tijd, vt = verleden tijd, pv = persoonsvorm 1 verwijdert: pv tt, dus: stam + t verft: pv tt, dus: stam + t: verf + t 2 verbaasde: pv vt; verbazen: de z staat niet in t ex-fokschaap, dus: stam + de: verbaas + de = verbaasde haastte: pv vt; haasten, de t staat in t ex-fokschaap, dus: stam + te: haast + te 3 vertelt: pv tt, dus: stam + t: vertel + t rijdt: pv tt, dus: stam + t 4 smashte: een importwerkwoord. Dit ww krijgt gewoon een Nederlandse uitgang, dus als pv vt: smashen, de sh-klank (= s) staat in t ex-fokschaap, dus: stam + t verzwikte: pv vt; verzwikken, de k staat in t ex-fokschaap, dus: stam + te intapete: een importwerkwoord. Dit ww krijgt de Nederlandse uitgang te, dus als pv vt: intapen, de p staat in t ex-fokschaap, dus: stam + te: intape + te B 5 suiste: pv vt; suizen: de z staat niet in t ex-fokschaap, dus stam + de: suisde slibte: pv vt; slibben: de b staat niet in t ex-fokschaap, dus stam + de: slibde 6 vermoedt: pv tt; je staat achter de pv en dan schrijf je alleen de stam, dus: vermoed surfde: het hele ww is surfen: de f staat wel in t ex-fokschaap, dus: stam + te: surfte. (Volgens Van Dale mag surfde overigens ook, volgens het Groene Boekje mag dat niet.) 7 verbrande: pv vt; verbranden: de d staat niet in t ex-fokschaap, dus: stam + de: verbrand + de = verbrandde hinderd: pv tt, dus: stam + t: hindert 8 taxied: pv tt, dus: stam + t; de e blijft staan voor de uitspraak: taxiet land: pv tt, dus: stam + t: landt C 9 houd: pv tt, dus: stam + t, want je kun je niet veranderen in jij (maar wel in jouw): houdt herkend: pv tt, dus: stam + t: herkent 10 vind: pv tt; die spel je als stam, als er ik bij staat, dus: vind is correct verstuurd: pv tt, dus: stam + t: verstuur + t = verstuurt 11 stranden: pv vt; stranden: de d staat niet in t ex-fokschaap, dus: stam + den = strandden redde: pv vt; redden, de d staat niet in t ex-fokschaap, dus: stam + de: redde is correct 12 slachtte: pv vt; slachten, de t staat in t ex-fokschaap, dus: stam + te: slachtte is correct schrobte: pv vt; schrobben, de b staat niet in t ex-fokschaap, dus: stam + de: schrobde

Opdracht 2 1 bloedt, snijd 2 ondervraagt, antwoordt 3 gelooft, bestelt 4 gebeurt, verwaarloost, aanvaardt 5 overtuigt, houd 6 Vind 7 controleert 8 wandelt, voelt 9 Wordt, verandert 10 landt, bevindt

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

Opdracht 3 1 verrichtte 2 stoofden, rookten 3 maakte, duimde 4 vond, werd 5 kefte, passeerde 6 durfden, bonsde 7 beleefden 8 wachtten 9 tobde, kraste 10 mistte, landde Opdracht 4 1 barbecueden 2 Parkeert, verspert 3 braadt, brandt 4 volleybalt 5 zuchtten 6 squashte 7 emigreerde, kocht 8 lustte, smult 9 bridgede // bridgete (mogen beide) 10 schuurt, verft

2 Overige werkwoordsvormen Opdracht 5 In opdracht 5 moeten leerlingen die spellingregels die ze toepassen, expliciteren. Dat is volgens vakdidactici een nuttige activiteit in de didactiek van het spellingonderwijs. A 1 gebeld: vd; bellen, de l zit niet in t ex-fokschaap, dus een d gebeurd: vd; gebeuren, de r zit niet in t ex-fokschaap, dus een d 2 lachend: od, dus: infinitief + d verteld: vd; vertellen, de l zit niet in t ex-fokschaap, dus een d veroverd: vd; veroveren, de r zit niet in t ex-fokschaap, dus een d 3 wachten: infinitief gepasseerd: vd; passeren, de r zit niet in t ex-fokschaap, dus een d 4 gescheurd: vd; scheuren, de r zit niet in t ex-fokschaap, dus een d uitstekende: bn (gemaakt van een od), dus zo kort mogelijk verroeste: bn (gemaakt van een vd), dus zo kort mogelijk B 5 landden: na te volgt de infinitief dus landen gedraait: vd; draaien, de i zit niet in t ex-fokschaap, dus met een d: gedraaid 6 gesurfd: vd; surfen, de f staat in t ex-fokschaap, dus met een t: gesurft gebarbecuet: vd; barbecuen, de ue-klank zit niet in t ex-fokschaap, dus met een d: gebarbecued 7 gevreest: vd; vrezen, de z staat niet in t ex-fokschaap, dus een d: gevreesd geplantte: bn, dus zo kort mogelijk: geplante beschadigt: vd; beschadigen, de g staat niet in t ex-fokschaap dus een d: beschadigd 8 gejuichd: vd; juichen, de ch staat wel in t ex-fokschaap dus een t: gejuicht regerent: bn (gemaakt van od = infinitief + d): regerend; je zou verwachten regerende, maar regerend (zonder e) (wereld)kampioen is een vaste combinatie. gearriveert: vd; arriveren, de r staat niet in t ex-fokschaap dus een d: gearriveerd C 9 wachtten: infinitief, dus spel je het hele ww: wachten verspilde: bn, dus zo kort mogelijk: verspilde is correct 10 bestelt: vd; bestellen, de l staat niet in t ex-fokschaap, dus met een d: besteld treurend: od, dus infinitief + d, dus treurend is correct

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

afgelegt: vd; afleggen, de g staat niet in t ex-fokschaap, dus met een d: afgelegd 11 toegezwaaid: toezwaaien, de i staat niet in t ex-fokschaap, dus met een d; toegezwaaid is correct passerent: bn (gemaakt van od = infinitief + d): passerend 12 verbaast: vd; verbazen, de z staat niet in t ex-fokschaap, dus met een d: verbaasd verbreedde: bn, zo kort mogelijk, dus: verbrede betegelt vd; betegelen, de l staat niet in t ex-fokschaap, dus met een d: betegeld geasfalteerd: vd; asfalteren, de r staat niet in t ex-fokschaap, dus met een d: geasfalteerd is correct

Opdracht 6 1 od mopperend vd gestuurd 2 bn gepoetste od glanzend 3 bn/od belastend bn gearresteerde 4 bn stakende od dreigend bn gehate 5 od Zwevend bn gebouwde 6 vd teleurgesteld bn gedane 7 bn beschuldigde inf vernietigen 8 od hijgend od puffend 9 vd verklaard vd vergist 10 vd opgedist vd geloofd Opdracht 7 1 od verbazend pvtt typt 2 bn geflanste pvvt werd vd beoordeeld 3 pvtt werpt of: pvvt wierp bn goedkeurende bn aangelegde 4 gw Stuur pvtt arriveert 5 pvvt bloosde bn bloeiende

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

vd 6 od pvvt pvvt 7 bn/vd bn 8 bn pvtt vd 9 pvvt bn bn 10 vd bn pvvt

aangeboden Wandelend zag stroomde verrast hoopgevend verbrede wordt versmald verzorgde spetterend geslaagde verstijfd krakende hoorde

Opdracht 8 1 verplichte, werd, geprotesteerd 2 vind, geldt 3 geleide, meegemaakt 4 wantrouwend, vermoedde 5 vergrote, geportretteerd

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

6 verantwoord, rijdt 7 teleurgesteld, gebeurt 8 meldde, komend, daalt 9 Baat, schaadt 10 toegeruste, mislukt

Hoofdstuk 2 Overige spellingregels

1 Leestekens Opdracht 1 1 Dat de KRO-gids zo weinig verkocht wordt, valt me erg tegen, zei Helen. 2 Op de kermis zijn leuke attracties: een draaimolen, een achtbaan, botsautootjes en een reuzenrad. 3 De president zei: We kunnen nu eenmaal niet alles tegelijk aanpakken, mijne heren. 4 Wat doe je toch achter die computer, Jan? vroeg moeder. Je bent er niet achter weg te slaan. 5 Wie alles afheeft, zei de docent, mag zijn werk laten nakijken en kan daarna naar huis.

2 Hoofdletters en leestekens Opdracht 2 1 Renate van der Velde vroeg haar man: Gaan we dit jaar weer eens naar Zuid-Spanje op vakantie, Ruud? 2 s Morgens gaat Jan ter Horst altijd zwemmen in het zwembad De Fontein (De fontein) en s middags gaat hij joggen; s avonds na de koffie zoekt hij ontspanning: dan dart hij in caf De Gouden Tap (De gouden tap). 3 Wat zeg je me daar(?)! riep mevrouw Van de Wal-in de Sloot vol verbazing uit. Dat kan ik niet geloven; (:) zoiets zou mijn echtgenoot nooit doen! 4 Als je dat leuk vindt, zei Elout tegen Janneke, mag je wel een keer met me meevliegen naar Hamburg of Kiel in Noord-Duitsland. 5 De presentator zei tegen de familie Van Tamelen: U wint een excursie naar het Archeon, waar u een dagje in de Hollandse prehistorie kunt meemaken.

3 Meervoudsvorming Opdracht 3 1 doses, dosissen 2 luiwammesen 3 historici 4 gedachtes, gedachten 5 videos 6 pygmeen 7 kolonies, kolonin 8 pyjamas 9 laboratoria, laboratoriums 10 democratien 11 introducees (Dit is de vrouwelijke vorm!) 12 garages 13 cafs 14 babys 15 filosofien Opdracht 4 1 cadeaus 2 sprays 3 ponys

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

4 pindas 5 cursussen 6 gewoontes, gewoonten 7 ideen 8 bewijzen 9 traktaties 10 rioolbuizen 11 vaarskalveren 12 filosofen 13 seismografen 14 comits 15 gemeneriken

4 De tussenklank in samengestelde woorden: s of (e)n? Opdracht 5 In opdracht 5 moeten leerlingen die spellingregels die ze toepassen, expliciteren. Dat is volgens vakdidactici een nuttige activiteit in de didactiek van het spellingonderwijs. A 1 rodekool: eerste deel is geen zn, maar bn 2 secondewijzer: eerste deel heeft niet alleen een meervoud op -en, maar ook op -s 3 hondenhok: eerste deel heeft alleen een meervoud op -en 4 gezinssamenstelling: met tussen-s, want je hoort ook een s in gezinshoofd 5 rijstebrij: het eerste deel is een zn dat geen meervoud heeft B 6 cijferslot: n s, want je hoort ook geen s in cijfercode 7 zonnescherm: eerste deel is enig in zn soort 8 kippensoep: eerste deel heeft alleen een meervoud op -en 9 levensstijl: dubbel s, want je hoort ook geen s in levensloop 10 gedachtesprong: het eerste deel heeft niet alleen een meervoud op -en C 11 krantekop: niet correct; krantenkop: eerste deel heeft alleen een meervoud op -en 12 aspirinebuisje: correct; eerste deel heeft niet alleen een meervoud op -en, maar ook op -s 13 goedenacht: correct; eerste deel is geen zn 14 stekeblind: correct; eerste deel versterkt een bn 15 reuzestap: niet correct; reuzenstap: eerste deel heeft alleen een meervoud op -en. Het versterkt geen bn, zoals in reuzegrappig Opdracht 6 1 paardenmiddel 2 gerstekorrel 3 zonnebank 4 aspergekweker 5 beroepsziekte 6 groenteman 7 reuzeleuk 8 boekenbal 9 lindehout 10 knorrepot 11 apetrots 12 giraffehok 13 huizenverkoop 14 tarwebrood 15 dwingeland Opdracht 7 1 eikenboom

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

2 staatsschuld 3 kattebelletje (klein briefje) kattenbelletje (bel voor een kat) 4 bessensap 5 scheepsjournaal 6 boordevol 7 rijstebrij 8 hondenleven 9 paddenstoel 10 maneschijn 11 kievitsei 12 blauweregen 13 stationsstraat 14 zonnestraal 15 oorlogsschip

5 Verkleinwoorden Opdracht 8 1 probleempje 2 glaasje 3 ponytje 4 logeetje 5 jongetje 6 wctje 7 kannetje 8 puddinkje 9 cdtje 10 duwtje 11 smsje 12 bezempje 13 menuutje 14 cakeje 15 vlaggetje, vlagje Opdracht 9 1 biggetje 2 stokje 3 bloempje, bloemetje 4 bikinietje 5 A5je 6 pianootje 7 individuutje 8 scheepje 9 bhtje 10 laatje 11 dinertje 12 ringetje 13 boompje 14 karbonaadje 15 woninkje

6 Aan elkaar of los Opdracht 10 1 achteromkijken 2 ter beschikking stellen 3 asielzoekerscentrum

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

4 erachterlangs 5 veelbesproken 6 ervanlangs krijgen 7 polsstokhoogspringen 8 radioactief afval 9 gekkekoeienziekte 10 witteboordencriminaliteit 11 geldverslindende maatregelen 12 water drinken 13 drienzestig miljard 14 lagereschoolhoofd 15 lesgeven 16 alcoholhoudende dranken 17 sciencefictionfilm 18 langetermijnplanning 19 gevangengenomen terroristen 20 de hoogstgeplaatste militair

7 Liggend streepje Opdracht 11 1 medeleerling 2 radio-uitzending 3 college-uren 4 oud-leerling 5 havoleerling 6 10%-regeling 7 antistof 8 koffieautomaat 9 giro-envelop 10 reclamefolder 11 kant-en-klaarmaaltijd 12 hbo-studenten 13 RTL5-presentator 14 politieagent 15 vergeet-me-nietje 16 s-Gravendeel 17 na-apen 18 giro-overschrijving 19 zo-even 20 mede-inzittende 21 Noord-Franse 22 zee-egel 23 mode-industrie 24 de werkgroep-Jansen 25 micro-organisme Opdracht 12 1 in- en uitvoer 2 huisvrouwen en -mannen 3 basisonderwijs en voortgezet onderwijs N.B. Volgens de Schrijfwijzer van Jan Renkema (vierde, aangepaste editie (2005), p.304), een veelgebruikt handboek, is vanwege de handigheid ook basis- en voortgezet onderwijs toegestaan. 4 keel-, neus- en oorarts 5 wasserij en stomerij 6 hoge en lage cijfers 7 voor- en achterdeuren 8 medische massage en sportmassage N.B. Tegen medische en sportmassage zou Renkema vermoedelijk ook geen bezwaar hebben.

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

9 streek- en stadsvervoer 10 landelijke bladen en streekbladen N.B. Tegen landelijke en streekbladen zou Renkema vermoedelijk ook geen bezwaar hebben. Opdracht 13 1 dum-pen 2 kan-de-laars 3 ge-ant-woord 4 snoei-en 5 herfst-stemming 6 goo-che-laar 7 gun-stig 8 be-han-ger 9 fi-nan-ci-eel 10 tussen-deuren

8 Trema Opdracht 14 1 egosme 2 chaos 3 begroeiing 4 rune 5 Kanan 6 drienzeventig 7 beangstigend 8 benvloeden 9 waterpolon 10 commercieel 11 elektricien 12 boiler 13 genien 14 cocane 15 geantwoord 16 museum 17 beindigen 18 ideen 19 ditiste 20 Australi 21 eventuele 22 industrile 23 glooiing 24 geniformeerd 25 concirge

9 Apostrof Opdracht 15 1 taxis 2 Pieters racefiets 3 ponytje 4 Morgen is t te laat. 5 htser 6 Hermas kamer 7 renies 8 kanarietje 9 wcs

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

10 Jokes broer msnt de hele dag.

10 Accenten Opdracht 16 1 blren 2 protg 3 tambour-matre 4 cacao 5 beige 6 papier-mach 7 faade 8 dj vu 9 crme frache 10 controle 11 carrire 12 sktsjesilen 13 centrale 14 crche 15 btavakken

11 Getallen Opdracht 17 1 In dat weiland lopen 57 koeien. 2 Op eerste paasdag bezoeken veel mensen hun ouders. 3 In Zuid-Europa viert men op 15 augustus Maria-Hemelvaart. 4 Elouts telefoonnummer is 06-24242024. 5 Heb jij al 300.000 verdiend met gokken? 6 De schaapherder had maar dertien schapen, maar telde er voor hij ging slapen wel vijfhonderd. 7 Naar Amsterdam is het zon 85 kilometer. 8 En op de vijf Nederlanders heeft last van voetschimmel. 9 Voor een grondwetswijziging is tweederdemeerderheid nodig. 10 Vroeger woonde ik op Lindelaan 17.

12 Sommige of sommigen? Opdracht 18 1 andere 2 dezelfden 3 meesten 4 degenen 5 laatste 6 bekenden 7 allen 8 enkele 9 meeste 10 anderen

13 Probleemwoorden Opdracht 19 1 barbecuen 2 daarentegen 3 hartgrondig 4 fascisme

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

10

Nieuw Nederlands 4 editie 4 vwo

Uitwerkingen

5 identiteitsbewijs 6 liniaal 7 onmiddellijk 8 hardhorend 9 uittreksel 10 gewelddadig Opdracht 20 1 twijfelen 2 publicatie 3 interessant 4 racisme 5 althans 6 nochtans 7 discipline 8 begroeiing 9 dichtstbijzijnde 10 kopiren Opdracht 21 Opdracht 22 1 Omdat mevrouw Fedder-het Hart hardhorend is, staat de tv bij haar altijd keihard op RTL4-uitzendingen. 2 Jan en Joost van der Ploeg, wanneer leveren jullie je gezamenlijke scriptie eindelijk eens in? vroeg de docente Duits. 3 De opticien raadde zijn patinte aan om geen bril te nemen, maar te kiezen voor contactlenzen(,) of haar ogen te laten laseren. 4 Waarom wil je broer toch per se politieagent in Amsterdam worden, terwijl hier in het oosten een carrire als commissaris binnen handbereik ligt? 5 Veel mensen zijn weliswaar gefascineerd door het oeuvre van Jeroen Brouwers; nochtans werd hij nooit de bestverkochte auteur van het land. 6 Toen de gouverneur-generaal s zomers in zijn zwembroek barbecuede met drie meisjes in felgekleurde bikinietjes, gooide hij zo nu en dan de afgekloven botjes achter de begroeiing om een klerezooi te voorkomen. 7 In het interview tijdens de radio-uitzending zei de tambour-matre(,) dat de straatorkestleden en de majorettes vaak gezamenlijk optrokken tijden concerten en festivals. 8 Omdat de organisatie van agressieve elektriciens in een vijftal musea schilderijen had vernield en er zelfs enkele had ontvreemd, besloot de rechterlijke macht tot represailles.

Noordhoff Uitgevers bv, 2008

11