Prof. Dr. Erdal afak Boazii niversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits, stanbul erdal.safak@boun.edu.

tr

Yksek Yaplardaki Rzgar Yklerinin Hesab*

zet

Yksek yaplarn tasarmnda rzgar ykleri gz nne alnmas gereken nemli bir faktrdr. ok yksek ve narin yaplarda rzgarn statik etkilerinin yan sra dinamik etkilerinin de hesaplara katlmas gerekir. Dinamik rzgar yklerinin binalardaki etkisi ynetmeliklerde edeer statik yk yaklam kullanlarak gz nne alnr. Edeer statik yk, statik rzgar ykn statik ve dinamik rzgar yklerinden oluan toplam deplasmana edeer bir deplasman yaratacak ekilde artrarak elde edilir. Bu makalede binalardaki statik ve dinamik rzgar yklerinin hesabndaki ana kabuller ve yaklamlar verilmi ve hesap prosedr Eurocode artnamesinde belirtilen ynteme paralel olarak zetlenmitir. Anahtar szckler: Rzgar ykleri, Yksek yaplar, Dinamik ykler.

Giri
Yksek yaplarn tasarmnda rzgar ykleri gz nne alnmas gereken nemli bir faktrdr. ok yksek ve narin yaplarda rzgarn statik etkilerinin yan sra dinamik etkilerinin de hesaplara katlmas gerekir. Binaya etkiyen rzgar ykleri statik ve dinamik yklerin toplam olarak yazlabilir. Statik ykten oluacak bina yk ve deplasmanlar statik analiz yntemleri kullanarak tayin edilir. Binaya etkiyen rzgar yklerinin dinamik ksm rzgardaki trblans zamanla geliigzel deien (random) zellikler gsterdiinden ancak istatistiki metotlar kullanlarak tanmlanabilir ve oluacak bina yk ve deplasmanlar Geliigzel Titreimler Teorisine (Random Vibration Theory) dayal analiz yntemleri kullanlarak yaplr. Bu makalede binalardaki statik ve dinamik rzgar yklerinin hesabndaki ana kabuller ve yaklamlar verilmi ve bina davrannn hesab iin kullanlan yntem zetlenmitir.

Rzgar Hznn Modellenmesi

Herhangi bir noktadaki rzgar hz hzn zamanla deimeyen (statik) ve zamanla deien (dinamik) ksmlarnn toplam olarak aadaki denklemde verildii ekilde ifade edilir. (1)
Bu yaz, naat Mhendisleri Odas 4. Ulusal elik Yaplar Sempozyumunda sunulmutur.

TMH - 471 - 2012/1 27

Burada V(z,t) zemin yzeyinden llen z yksekliinde zamanla (t) deien toplam rzgar hzn gstermektedir. Vm(z) Ortalama Rzgar Hzn gsterir ve rzgarn statik bileeni olarak adlandrlr. w(z,t) ise ortalama deerin etrafndaki hz deiimlerini (trblans) ifade eden dinamik rzgar hzdr. Ortalama (Statik) Rzgar Hz Statik rzgar hz rzgar hznn seilen bir zaman aralndaki ortalama deerini gsterir. Ortalam rzgar hznn hesabnda kullanlan zaman aral iin deiik ynetmeliklerde farkl deerler kullanlmaktadr (Zhou et al., 2002). rnein, Amerikan ASCE-7 ynetmeliinde 3-saniyelik ortalama deer kullanlrken Avrupa Birlii Eurocode-1 da 10 dakikalk ortalama deer kullanlr (ASCE, 2005; Eurocode 1, 2002). Ortalama deer iin kullanlan zaman aral ne kadar az olursa bulunan ortalama rzghar hz da o kadar yksek olur. Teorik olarak, ortalama iin kullanlmas gereken ideal zaman aral binann boyutlar ve en uzun doal periyoduyla ilgilidir. Kullanlan zaman aralnn binann en uzun doal periyodundan uzun olmas, ve bu periyotdaki trblans dalga boylarnn binann boyutlarndan byk olmas gerekir. Ynetmeliklerde herhangi bir blge ve ykseklikteki ortalama rzgar hz Vm(z) ampirik olarak aadaki bant ile hesaplanr: (2) Bu bantda Vb Temel Rzgar Hzn, Ce(z) ykseklikle deien Yzey Przllk Katsaysn ve Ct de Toporafya Katsaysn gstermektedir. Temel rzgar hz ak bir arazide (rnein hava alanlar gibi), yerden 10m ykseklikte herhangi bir ynde llen ortalama rzgar hzlarndan 50 ylda en az bir kere alma olaslna kar gelen rzgar hzdr. stanbul Atatrk Havaalannda srekli olarak 1 dakika ara ile yaplan rzgar hz lm verilerinin analizi sonucunda ve 10-dakikalk averajlar kullanarak stanbul ve civar iin temel rzgar hz Vb = 25 m/s olarak bulunmutur (Kandilli, 2009). Yzey przllk katsays, rzgarn geldii dorultudaki yzey przlnn ortalama rzgar hzna ve hzn ykseklikle deiimine yapt etkileri tanmlayan bir katsaydr. Bu katsay aadaki bantlarla tanmlanr:

(3)

Yukardaki bantlarda zo Yzey Przllk Uzunluunu (m), zmin ise yzey przllk katsaysnn sabit olduu minimum ykseklii (m) gstermektedir. Be deiik arazi tipi iin zo ve zmin deerleri Tablo 1de verilmitir. Tablo 1 - Yzey przllk uzunluklar (zo) ve minimum ykseklikler (zmin) Arazi Tip No 0 I II III IV Arazi Tipi Denize ak ky eritleri Gl evreleri veya engebesiz dz ve geni alanlar Seyrek aalarn ve yaplarn olduu ova, ayr tipi alanlar (engebe aralklar ortalama engebe yksekliinin 20 katndan fazla) Kyler, banliyler, ormanlk alanlar (engebe aralklar ortalama engebe yksekliinin 20 katndan az) ehir merkezleri ve benzeri en az %15 orannda ortalama ykseklii 15m ve zeri yaplarla kapl alanlar. zo (m) 0.003 0.01 0.05 0.3 1.0 zmin (m) 1 1 2 5 10

28 TMH - 471 - 2012/1

Toporafya katsays Ct yzey toporafyasnn ortalama rzgar hzna etkisini gznne alan bir katsaydr. stanbuldaki btn blgeler iin toporafya katsays aadaki gibi alnabilir : (4) Bu bantda bulunan noktann metre cinsinden deniz seviyesinden olan yksekliini gsterir. ehir merkezlerinde (Tablo 1 de Arazi tipi IV) etraf daha alak yaplarla evrili yksek bir yapya gelen rzgar yklerinin hesabnda, rzgarn alak yaplar tarafndan bloke edilmesinin etkisi, zemin seviyesini fiktif olarak ykselterek gznne alnr. Ykseltme ile ilgili kurallar aadaki denklemde ve ekil 1 de verilmitir. Yksek yapnn rzgar hesab normal koullarda yapya etkiyen rzgar profili ve yklerini dey ynde hy kadar teleyerek yaplr.

(5)

evre yaplarn ykseklii konusunda detayl bilginin olmad durumlarda ho=15 m alnabilir.

ekil 1 - evredeki yaplarn ortalama rzgar hz profiline etkisi

Dinamik Rzgar Hz (Trblans) Dinamik rzgar hz Rzgar Trblans olarak adlandrlr. Rzgar trblans, ortalama deeri sfr olan normal dalml rastgele (random) sre olarak modellenir. Trblansn standart sapmas, w, temel rzgar hzn cinsinden aadaki ekilde tanmlanr: (6) Denklemdeki katsay kr Denk. 3 ve Tablo 1 den alnr. Maksimum trblans rzgar hz, Wmax, standart sapmann 3.5 kat olarak alnabilir: (7) Z yksekliindeki maksimum toplam rzgar hz |V(z,t)|max aadaki ekilde tanmlanr: (8)

TMH - 471 - 2012/1 29

Binalara yapt dinamik etkinin hesab asndan, rzgardaki trblansn fiziki zellikleri parametre ile tanmlanr: trblans iddeti, trblans uzunluu, ve trblans g spektrumu younluk fonksiyonu. Trblansn iddeti, Iw(z), trblansn standard sapmasnn ortalama rzgar hzna oran olarak tanmlanr ve ykseklie bal olarak aadaki iki denklemden birini kullanarak hesaplanr:

(9)

zo ve zmin deerleri yukarda Tablo 1de verilmitir. Trblans uzunluu, L(z), trblans yaratan rzgar dalgalarnn ortalama dalga boyunu gsterir ve yaklak olarak aadaki bantlardan hesaplanabilir:

(10)

zo ve zmin deerleri yukarda Tablo 1de verilmitir. Trbulans g spektrumu younluk fonksiyonu, SL(z,f ), trblans enerjisinin frekansla deiimini gsterir. Normalize edilmi boyutsuz frekans, fL(z,f ), cinsinden z yksekliindeki trblans g spektrumu younluk fonksiyonu aadaki ekilde tanmlanr:

(11)

Burada f frekans (Hz) gstermektedir. SL(z,f )nin fL(z,f )le deiimi ekil 2de verilmitir.

ekil 2 - Trblans g spektrumu younluk fonksiyonunun normalize edilmi frekansla deiimi.

30 TMH - 471 - 2012/1

Rzgar Basncnn Modellenmesi

Rzgar basnc havann ktle younluu ve rzgar hznn karesi ile orantldr. Rzgara dik dorultudaki dzlemde z yksekliindeki bir birim alana gelen maksimum rzgar basnc qp(z) aadaki denklemden hesaplanr:

(12)

Yukardaki bantda, |V(z,t)|max Denk.(8)e gre z yksekliinde etki eden maksimum rzgar hzn, ise havann younluunu gstermektedir ( = 1.25 N/m3). Denk.(8) i Denk.(12)de kullanarak ve yerine konulur ve Wmax<<Vm(z) dolaysyla W2max0 olduu gznne alnrsa, maximum rzgar basnc iin aadaki yaklak bant yazlabilir:

(13)

Denk.(9) ve Denk.(10)dan yararlanlarak

(14)

Bu bantda yer alan Temel Rzgar Basnc qb ve ykseklikle deien Etkilenme Katsays Cq(z), Denk.(2)den yararlanlarak aadaki ekilde tanmlanmtr:

(15)

Tablo 1de verilen be arazi tipi iin Cq(z)nin ykseklikle deiimi, Ct toporafya katsays 1.0 kabul edilerek, ekil 3de verilmitir.

ekil 3 - Cq(z)nin ykseklikle deiimi (toporafya katsays Ct =1 alnmtr)

TMH - 471 - 2012/1 31

Bir Yzeye Etkiyen Maksimum Rzgar Yk

Rzgara dik dorultudaki dzlemde z yksekliindeki bir yzeye etkiyen maksimum rzgar yk, Q(z), maksimum rzgar basnc qp(z)nin yzey alan A ve Yzey Basn Katsays Cp ile arplmasyla bulunur: (16) Cp katsaysnn deeri ve iareti yzeyin binadaki konumuna gre (rnein, binann rzgara gre n yznde, arka yznde, yan yznde, atda, veya yapnn iinde olmasna gre) deiir. Art iaretli katsaylar yzeye dik dorultudaki basnca, eksi iaretli katsaylar ise yzeye dik dorultudaki ekmeye kar gelir. Binaya ve bina elemanlarna gelen rzgar yklerinin hesabnda kullanlacak Cp katsaysnn deeri rzgara maruz yzeyin byklne gre deiir. 1.0 m2 veya daha kk alanlar iin Cp,1 katsays, 10.0 m2 veya daha byk alanlar iin Cp,10 katsays kullanlr. Aradaki alan deerlerine kar gelen Cp,A deerleri logaritmik interpolasyonla aadaki denklemde gsterildii ekilde bulunur: (17) Genel olarak, Cp,1 katsays yapsal olmayan elemanlara ve balantlarna gelen rzgar yklerinin hesabnda, Cp,10 katsays ise yapnn tayc sistemine gelen yklerin hesabnda kullanlr. rnek olarak, dikdrtgen kesitli binalar iin binann rzgar ykleri asndan deiik blgeleri ekil 4de, her blgeye kar gelen Cp,1 ve Cp,10 katsaylar ise Tablo 2de verilmitir.

ekil 4 - Dikdrtgen kesitli binalar iin basn katsays blgeleri

Tablo 2 - Dikdrtgen kesitli binalar iin basn katsaylar A (yan yz) h/d 5 1 Cp,10 1.2 1.2 Cp,1 1.4 1.4 B (yan yz) Cp,10 0.8 0.8 Cp,1 1.1 1.1 C (yan yz) Cp,10 0.5 0.5 Cp,1 D (n yz) Cp,10 + 0.8 + 0.8 Cp,1 + 1.0 + 1.0 E (arka yz) Cp,10 0.7 0.5 Cp,1

Not: h/d nin ara deerlerine kar gelen katsaylar interpolasyonla bulunur. h/d>5 iin h/d=5 deerleri kullanlabilir.

Eimli atlar, parapetler, tabelalar, vb. gibi dier yap yzey tipleri iin gerekli basn katsaylar deiik kaynaklardan bulunabilir (rn. Eurocode 1).

32 TMH - 471 - 2012/1

Binalara Etkiyen Rzgar Ykleri

Binaya etkiyen rzgar yklerinin statik ksm yukarda verilen formlleri kullanarak ortalama rzgar hz cinsinden binann her noktas iin hesaplanabilir. Oluacak bina yk ve deplasmanlar statik analiz yntemleri kullanarak tayin edilir. Binaya etkiyen rzgar yklerinin dinamik ksm rzgardaki trblans zamanla geliigzel deien (random) zellikler gsterdiinden ancak istatistiki metotlar kullanlarak hesaplanm avaraj trblans parametreleri cinsinden tarif edilebilir. Yukarda tarif edilen trblans standart sapmas ve trblans g spektrumu younluk fonksiyonu bu tip parametrelerdir. Trblans yk ancak istatistiki yntemlerle tarif edilebildii iin yapnn trblansdan oluan dinamik davrannn hesab Geliigzel Titreimler Teorisine (Random Vibration Theory) dayal analiz yntemleri kullanlarak yaplmaldr. Bu metotlarda binadaki herhangi bir noktaya gelen rzgar yknn zamanla deiiminin istatistiki zelliklerinin yan sra ykn bina yzeyindeki dalmnn istatistiki zellikleri (yzeysel korelasyonunu) da hesaplara katlr. Hesaplamalar sonunda binann dinamik davrannn istatistiki zelliklerini gsteren parametreler elde edilir (rn. bina deplasmannn standard sapmas, deplasman g spektrumu younluk fonksiyonu, deplasman korelasyon fonksiyonlar gibi). Bu parametreleri kullanarak eitli olaslk deerleri iin beklenen maksimum dinamik deplasman ve ykler hesaplanr. Konuyla ilgili detayl teorik bilgiler ve uygulamalar literatrde bulunabilir (Safak and Foutch, 1980, 1987 ; Simiu and Scanlan, 1978). Dinamik rzgar yklerinin binalardaki etkisi ynetmeliklerde edeer statik yk yaklam kullanlarak gz nne alnr. Edeer statik yk, statik rzgar ykn statik ve dinamik rzgar yklerinden oluan toplam deplasmana edeer bir deplasman yaratacak ekilde artrarak elde edilir. Bu artrma katsays trblans faktr (gust factor) olarak bilinir. Edeer statik ykleri kullanarak binada rzgardan oluan toplam deplasmanlar statik analiz yntemleri kullanlarak hesaplanr. Binada rzgardan oluan titreimlerin dinamik zelliklerinin de hesaplanmas gerektiinde (rnein, oturanlarn konforunu asndan binadaki ivme deerlerinin de hesaplanmas gerektiinde) Geliigzel Titreimler Teorisi yntemlerini kullanarak detayl dinamik analiz yaplmas gerekir. Aada dikdrtgen ve daire kesitli binalara gelen rzgar yklerinin hesab teorik detaylara girmeden artnamelerde verildii ekilde zetlenmitir. Dikdrtgen-Kesitli Binalara Etkiyen Rzgar Ykleri Planda dikdrtgen kesitli bir binaya etkiyen toplam rzgar yk F aadaki bant ile hesaplanr.

(18)

burada Fex = D yzeylere etkiyen ykler Fin = yzeylere etkiyen ykler Ffr = Yan yzeylere etkiyen srtnme ykleri Cs = Yk korelasyon katsays Cd = Dinamik rezonans katsays qp(ze) = D ykseklik ze deki maksimum basn qp(zi) = ykseklik zi deki maksimum basn Cpe = D basn katsays Cpi = basn katsays Cfr = Srtnme katsays Aex = Referans d yzey alan Ain = Referans i yzey alan Afr = Referans yan yzey alan (referans srtnme alan)

TMH - 471 - 2012/1 33

 basn katsaylar bina yzndeki aklklarn boyutu ve skl ile deiir. Bir yzdeki aklklar dier yzdeki aklklarn en az iki kat veya daha fazla ise, o yz i basnlar asndan binann hakim yz olareak adlandrlr. Hesaplarda pencere ve kap boluklarnn ak olaca kabul edilir. basn katsaylar aklk oranna bal olarak aadaki ekilde hesaplanr: Eer yzeydeki ak alanlar dier yzeylerdeki ak alanlarn toplamnn en az iki kat ise: Cpi = 0.75Cpe Eer yzeydeki ak alanlar dier yzeylerdeki ak alanlarn toplamnn en az kat ise: Cpi = 0.90Cpe Burada Cpe hakim yzdeki d basn katsaysn gsterir. Eer ak alanlar deiik basn katsaysna sahip blgelerde ise, Cpe alan-arlkl ortalama alnarak hesaplanr. Duvarlar, parapetler, ve at yzeyleri iin srtnme katsaylar aada verildii gibi hesaplanr: Cfr =0.01 - przsz yzeyler iin (rn., elik, dzgn beton gibi) Cfr =0.02 - przl yzeyler iin (rn., dzgn olmayan beton, asfalt kaplamal yzeyler gibi) Cfr =0.04 - ok przl yzeyler iin (rn., ondelal at kaplamalar gibi) Srtnme yzeyi rzgar yn dorultusundaki d yzeylerden oluur. Dey duvarlar iin, srtnme alan rzgar ynndeki toplam dey duvar alandr. atlar iin srtnme alan rzgarn geldii taraftaki at kenarndan (2 x n yz genilii) veya (4 x at ykseklii) deerlerinden kk olan kadar uzaklatktan sonra geriye kalan at alandr. Binaya gelen toplam ykleri hesaplarken bina dey dorultuda ekil 5de gsterildii gibi dilimlere ayrlr ve her dilime gelen ykler ayr ayr hesaplanr. Dilimlerin ykseklii rzgara dik yndeki bina geniliinden daha fazla olmamaldr. Yatay dorultuda yklerin dzgn olarak dald kabul edilecektir. Cs katsays ile, maksimum rzgar yklerinin bina yzeyine her noktada ayn anda (tam korelasyonlu) etki etmedii gznne alnr. Cd katsays ise, dinamik rzgar ykleri altnda yapnn dinamik davran (titreimi) ve rezonans nedeniyle yerdeitirmelerde meydana gelen art gznne alr. Cs ve Cd katsaylar aadaki ekilde hesaplanr.

ekil 5 - Rzgar yklerinin dey dorultuda deiiminin gznne alnmas

(19)

Yukardaki bantlarda zr referans ykseklii (m) (toplam yksekliin %60 olarak alnabilir; zr =0.6h), Iw(zr) referans ykseklikteki trblans iddetini, B2 korelasyon faktrn ve R2 ise rezonans faktrn gstermektedir. Yukardaki bantlar, rzgar dorultusundaki titreimlere birinci modun hakim olduu planda dikdrtgen binalar iin geerlidir. Korelasyon faktr B2 aadaki bant ile hesaplanr:

34 TMH - 471 - 2012/1

(20)

Bu bantda, b binann rzgara dik dorultudaki geniliini (m), h binann yksekliini (m), L(zr) ise referans ykseklik zrdeki (zr = 0.6h) trblans uzunluunu (m) gstermektedir. Rezonans faktr R2 aadaki bant ile hesaplanr: (21) Bu bantda, binann birinci moduna kar gelen logaritmik azalm katsaysn, fo binann birinci doal titreim frekansn (Hz), SL(zr, fo) trblans g spektrumu younluk fonksiyonunun zr ve fodaki deerini, Rh(h) dey dorultudaki aerodinamik kabul fonksiyonunu, Rb(b) ise yatay dorultudaki aerodinamik kabul fonksiyonunu gstermektedir. Logaritmik azalm katsays , binann birinci moduna kar gelen snm katsays o cinsinden aadaki ekilde hesaplanr: (22)

Birinci modun hakim olduu bina titreimleri iin Rh(h) ve Rb(b) fonksiyonlar aadaki bantlardan elde edilir:

(23)

Yukardaki bantlarda h binann yksekliini (m), b rzgara dik dorultudaki geniliini (m), zr referans ykseklii (zr =0.6h), fL(zr , fo) normalize edilmi boyutsuz frekans (Denk. 11), L(zr) ise referans ykseklik zrdeki (zr=0.6h) trblans uzunluunu (m, Denk. 10) gstermektedir. Dairesel-Kasitli Binalara Etkiyen Rzgar Ykleri Dairesel kesitli binalara etkiyen rzgar ykleri dikdrtgen kesitli binalara etkiyen rzgar yklerine benzer ekilde hesaplanr. Tek fark basn katsays Cp nin hesabndaki deiikliktir. Dairesel kesitlerde, basn katsays Cp aadaki denklemden hesaplanr: (24) Burada Cp,0 = End-Effectsiz basn katsays = End-Effect faktr End-Effect faktr dairesel kesitte bulunulan blgeyi tanmlayan asna baldr (ekil 6) ve aada verildii ekilde tanmlanr:

(25)

min ve A minimum basn ve akmn ayrlma noktalarna kar gelen deerlerini gsterir. Bu deerler Tablo 3 de verilmitir.

TMH - 471 - 2012/1 35

ekil 6 - Dairesel kesitlerde rzgar akm.

Tablo 3 - Dairesel kesitlerde basn dalmn kontrol eden parametreler. min 75 Cp0,min -1.5 A 105 Cp0,A -0.8

Vorteks Titreimleri
Rzgarn oluturduu hava akm binann yan yzleri etrafndan geerken ekil 7de ematik olarak gsterildii trde vorteksler oluur. Vorteksler deiken olarak (nce bir yan yzde, sonra kar yan yzde) olutuu iin vortekslerin yarat dinamik ykler de deiken ynl olup rzgar ak ynne dik dorultuda etkirler. Vorteks ykleri ok belirgin ve dar bir frekans bandnda etkidii iin sinzoidal bir yk olarak tanmlanabilirler.

ekil 7 - Vorteks yklerinin oluumu. Vorteks yklerinin frekans, binann rzgara dik dorultudaki doal frekansna yakn ise yksek binalarda bu dorultuda byk genlikli titreimler oluabilir. Aadaki durumlarda vorteks titreimleri ihmal edilebilir: (26) Bu bantlarda h binann yksekliini, dmin rzgara dik dorultudaki en ksa geniliini, Vm(H) binann tepesindeki ortalama rzgar hzn (m/s), Vcr ise aada tanmlanan kritik rzgar hzn (m/s) gstermektedir.

36 TMH - 471 - 2012/1

(27) Bu bantda, b rzgarn geldii yzdeki geniliini (m), foy binann rzgara dik dorultudaki doal frekansn (Hz), St ise Strouhal saysn gstermektedir. Planda dairesel binalar iin Strouhal says 0.18 dir. Enkesiti keskin keli dikdrtgen yaplar iin Strouhal says kesitin derinlik/genilik (d/b) oranna gre aadaki Tablo 4de verilmitir. Ara d/b deerleri iin lineer interpolasyon yaplabilir. Tablo 4 - Strouhal saysnn kesitin derinlik/genilik (d/b) oranna gre deiimi d/b St 1 0.12 2 0.06 3 0.06 3.5 0.15 5 0.11 10 0.09

Vorteks titreimleri resonant tipi titreimler olduu iin, genlikleri ok yksek deerlere ulaabilir. Yukardaki kriterler erevesinde vorteks olasl varsa, binaya vortekslerin olumasn nleyici aerodinamik elemanlar veya vorteks titreimlerinin genliini azaltc snm sistemleri eklenir. Vorteks titreimlerinin yarataca maksimum ivme ve yerdeitirmeler iin literatrde hesap yntemleri mevcuttur (ESDU-90036, 1990; ESDU-96030, 1996). Detayl analiz bir uzman yardmn gerektirir.

Rzgar Kuyruu Etkileri

Yksekliinin geniliine oran drt veya daha byk ve baka bir yksek binann arkasnda yer alan yksek binalar, ndeki binann rzgar aknda yapt etkiler nedeniyle ilave trblans etkilerine maruz kalrlar. Bu etki Rzgar Kuyruu Etkileri (Wake Buffeting) olarak adlandrlr. Rzgar kuyruu etkileri aadaki iki kouldan birinin saland durumlarda ihmal edilebilir: a) ki bina arasndaki uzakln, ndeki binann rzgara dik dorultudaki geniliinin 25 katndan daha fazla olmas durumu, b) Binann (arkadaki bina) doal frekansnn 1.0 Hzden daha byk olmas durumu. Aksi taktirde rzgar kuyruu etkileri gznne alnmaldr. zm iin rzgar tneli deneyleri veya uzman tavsiyesi gerekebilir.

Rzgar Tneli Deneyleri

Mimarisi, yapsal zellikleri veya konumu nedeniyle (rnein geometrisi, ykseklii, kesiti, kullanlan malzeme, bulunduu mevki veya evresindeki yaplar gibi) standard olmayan yksek yaplarn rzgar davrannn ortaya karalabilmesi iin genelde rzgar tneli deneyleri gerekir. Bunlar arasnda aadaki bina tiplerini sayabiliriz: a) ok yksek ve dzgn olmayan en kesitlere sahip binalar. b) ok esnek binalar (rn. tabii frekans 1,0 Hz n altnda olan binalar). c) Vorteks titreimlerine, kuyruk arpmalarna, ve benzer aerodinamik stabilite problemlerine maruz olabilecek binalar. d) inde yaayanlar rahatsz edecek lde titreim yapmas baklenen binalar. e) Yapsal sisteme ve elemanlarna gelen rzgar yklerinin ok daha hassas olarak hesaplanmasn gerektiren binalar. Rzgar tneli deneylerinde aadaki koullar salanmaldr: a) Rzgar tneli, binann bulunduu blgedeki atmosferik snr tabakasn, yani rzgar hznn ykseklikle deiimini modelleyebilmelidir. b) Trblansn makro (integral) ve mikro lekteki uzunluklar tneldeki modelde de salanmaldr.

TMH - 471 - 2012/1 37

c) Bina, etrafndaki yaplar ve blgenin toporafyas geometrik olarak gerektekine benzer ekilde modellenmelidir. d) Model binann ve etrafndaki yaplarn rzgar dorultusundaki projeksiyonunun alan toplam tnel alannn %8 inden fazla olmamaldr. e) Rzgar basncnn tnel boyunca deiimi gznne alnmaldr. f ) Reynolds saysnn rzgar basn ve yklerindeki etkisi en aza indirilmelidir. g) Deneyde kullanlan lme sensrleri llen deerlerin gerektirdii zelliklere ve hassasiyete sahip olmaldr. h) Rzgar yklerinin yan sra binann dinamik davran da llecekse, dinamik davran kontrol eden parametreler (ktle, rijitlik, snm gibi) modelde gereki ekilde temsil edilmelidir. Rzgar tneli deneyleri yukarda verilen btn hesap yntemlerine alternatif olarak kullanlabilir (ASCE, 1999). Kaynaklar ASCE (1999). Wind Tunnel Model Studies of Buildings and Structures, Manuals and Reports on Engineering Practice, No. 67, American Society of Civil Engineers, New York. ASCE (2005). Minimum Design Loads for Buildings and Other Structures, ASCE Standard, ASCE/ SEI 7-05. ESDU 90036 (1990). Structures of non-circular cross section: Dynamic response due to vortex shedding, HIS ESDU International, London. ESDU 96030 (1996). Response of structures to vortex shedding: Structures of circular or polygonal section, HIS ESDU International, London Eurocode 1 (2002). Action on structures, prEN 1991-1-4.6:2002. Kandilli (2009). stanbul Yksek Binalar Rzgar Ynetmelii, Deprem Mhendislii Anabilim Dal, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits, Boazii niversitesi, engelky, stanbul, Austos 2009. Safak, E. and D.A. Foutch (1980). Vibration of buildings under random wind loads, Structural Research Series, SRS No. 480, Department of Civil Engineering, University of Illinois, Urbana, Illinois, May 1980. Safak, E. and D.A. Foutch (1987). Coupled vibrations of rectangular buildings subjected to normally-incident random wind loads, Journal of Wind Engineering and Industrial Aerodynamics, Elsevier Science Ltd., 26 (1987) pp.129-148. Simiu E. and R.H. Scanlan (1978). Wind Effects on Structures, John Wiley & Sons, New York. Zhou, Y., Kijewski, T. and Kareem, A. (2002). Along-Wind Load Effects on Tall Buildings: Comparative Study of Major International Codes and Standards, Journal of Structural Engineering, ASCE, June 2002.

38 TMH - 471 - 2012/1