Trkiye Mobbing Aratrmas2012

ratrma Knyesi
Trkiye Mobbing Aratrmas ERA Research & Consultancy ve Futurebright Aratrma ortakl ile gerekletirilmitir.

Aratrma kapsamnda nce Trkiye genelinde Mobbinge maruz kalma oranlarn renmek amacyla kantitatif bir anket almas (Trkiye geneli 12 ilde 316 alanla) gerekletirilmitir. kinci aamada ise Mobbinge maruz kalm kiilerin duygu ve dncelerini anlamak amacyla mobbing maduru kiilerle kalitatif derinlemesine grmeler (5 mobbing maduru) yaplmtr. Ayrca konuyla ilgili 4 avukat ve 3 nsan Kaynaklar uzmannn da grlerine bavurulmutur. Bu grmeler deneyimli moderatrler tarafndan yaplmtr.

E
davranlar Birlii) ve

RA Hakknda
ERA Research & Consultancy, bamsz bir aratrma irketidir. Deneyimli kadrosuyla sonu odakl ve stratejilere ynveren aratrma memnuniyet aratrmalar TADn Research yesidir. ve tketici

F
deitirmek ezber

uturebright Hakknda
FutureBright aratrmada yaratclk felsefesi ile yeni nesil

hizmeti vermektedir. ERA, iletiim, itibar, konumlandrma, konularnda ERA, IRIS

aratrmaclarn kurduu gen bir aratrma irketidir. Yaratc aratrma felsefelerinde, tketicinin mevcut referans sistemini krp istedikleri tketici davranna irket, odaklanlmas gerektiini savunan

uzmanlamtr. ESOMAR (Dnya Aratrmaclar (International temsilcisidir. Institutes) Trkiye

kuruluunun birinci ylnda 40 dev markay portfyne eklemeyi baarm durumdadr. 40 markann %80'i kresel. Henz bir buuk yanda olmasna ramen, sektrdeki farkl duruu, aratrmaya sra d yaklam ve bozduran yaratc zmleriyle FutureBright, reklam ajanslarnn da en ok tercih ettii aratrma irketidir.

MOBBING ALGISI
Mobbing kavramnn hayatlarna girii grtmz tm hedef kitleler nezdinde en ok 10 yl geriye gitmektedir. Kavramla ilk tanma genellikle basn yoluyla, gazetelerin K ekleri ya da i/ ekonomi dergilerinin kavram gndeme tamasyla gereklemitir. Batdan gelen, zellikle Amerika zerinden rneklerle hayatmza tanm ancak tam olarak henz Trkiyede yerini bulamam bir kavram olarak yorumlanmaktadr. Somut, erevesi net, oturmu bir mobbing tanmndan bahsedilememekle beraber, mobbing algsnn tm hedef kitleler nezdinde ortak olduu grlmektedir. Mobbing, i yerlerinde gc elinde bulunduran kii ya da kiiler tarafndan grece zayf olan yldrma ve bezdirmeye ynelik; tekrar eden psikolojik bask, duygusal taciz ve bir tr manevi iddet olarak alglanmaktadr. Bu noktada mobbingin srekli/ tekrar eden doas, gce sahip kii tarafndan gsze uygulanmas ve nihai hedefinin mobbinge maruz kalan kiiyi oyun alann dnda brakmak, etkisiz hale getirmek olduu hem fikir olunan noktalardr. Psikolojik bir oyun olarak tanmlanan mobbing; kiinin ahsn hedef alan, kimliini ve z gvenini zayflatan, kiiyi kendi yetersizliine/ deersizliine inandrarak kendi inisiyatifiyle etkisiz hale gelmesini, ekilmesini, pes etmesini salamay hedefleyen bir sre olarak tanmlanmaktadr. Mobbing madurlar tarafndan yaanan sre alan alnmas, kapana kslma, kolunun kanadnn krlmas, hapis, cendere, cehennem, duygusal saldr gibi metaforlarla anlatrken; madurlarn ortak hissi genellikle acizlik, aresizlik, skmlk, hakszlk, eziyet, deersizlik ve yetersizlik gibi duygular olmaktadr. te yandan, bu gl ve somut algnn aksine, tm hedef kitleler nezdinde mobbing tanmnn olduka soyut ve belirsiz olduu grlmektedir. Ne tip davranlarn mobbing kapsamna girdii, kavramn nelere uzand, nelerin ise darda kald ve baka tanmlara girdii net olarak bilinmemektedir. Kavramn net bir tanmnn olmay hem iveren hem de alan adna olumsuz tezahrler yaratabilmektedir. Mobbing kapsamna giren pek ok davran kimi zaman alan tarafndan kt iyeri, kt patron olarak yorumlanp skalana bilmekte, ya da mobbing tanmnn tamamen dnda kalan, i veren tarafndan yaplan yapc eletiriler, olumsuz geri bildirim ve deerlendirmeler ya da performans deerlendirmeleri, alan tarafndan kavram kapsamna dahil edilip suiistimale ak durumlar tekil edebilmektedir. Ayn zamanda; iyerinde ayrmclk, cinsel taciz, tehdit vb. baka kavramlar da ounlukla mobbing ile kartrlmakta ve mobbing kapsam dahilinde grlebilmektedir.

MOBBING YAAMA ORANLARI

Trkiye genelinde grlen alan kiilerin %10u kendisinin, %6s ise bir yaknnn mobbing ile karlatn belirtmitir. En sk yaand belirtilen mobbing tr genel olarak yldrma/ ypratma, kapasitenin zerinde i yklemek ve alay/ kk drmek/ hakarettir.
Mobbing Yaama Durumu Yaknnn Mobbing Yaama Durumu

Evet 10% Hayr 87% Cevap yok 3%

Evet 6% Cevap yok 5%

Hayr 89%

Baz= 316

Baz= 833

S. Siz/ Bir yaknnz altnz iyerinde psikolojik iddet, duygusal bask, zorlama, yldrma veya ypratma amal tutum ve davranlarla hi karlatnz m?

YAANAN MOBBING DURUMLARI

Yaanan Mobbing Tr
Yldrma/ Ypratma Kapasitenin zerinde i yklemek Alay/ Kk drmek/ Hakaret Zorlama Taciz Sigortasz altrma zinlerin zamannda kullandrlmamas ten kartma Kskanlk/ ekememezlik Haksz ykselmeye izin vermesi Duygusal bask/ iddet Maa alamamak Tehdit Yalanclk Kadrolama Doktora gitmeye izin verilmeme Dayak Asgari geim indirimini vermeme Cevap vermek istemiyor
16 16 13 9 6 6 6 6 3 3 3 2 4 2 2 2 6 8 6 2 2 2 2 2 13 18 8

Yaknn Yaad Mobbing Tr

20 12

%
Baz= 32

%
Baz= 50

Yz yze derinlemesine grlen mobbing madurlar tarafndan yaanan ve K uzmanlar tarafndan en sk belirtilen mobbing durumlar ise aadaki gibi zetlenebilir: Alay/ Kk drmek/ Hakaret/ Kyaslamak: Her trl fiziksel zellik ya da kiilik zellii ile direkt ya da aka yollu dalga geilmesi, kiinin kk drlmesi, performans ve kapasiteye ynelik hakaretamiz slup ve kiiyi rencide edici ekilde dierleri ile kyaslamak
Bu ii Xe verecektik ki neler yapard, stelik senden ok daha ksa srede. (Mobbing maduru)

Dlamak/ tekiletirmek: Kiinin bilinli ve srekli olarak yalnz braklmas; ortamlardan izole edilmesi, grubun ve yapnn bir paras olarak grlmediinin altnn izilmesi; kiinin yapya olan aidiyet hissini krlmas Beni bir hastalk olarak gsterip, etrafmdaki insanlar korkutmaya ve beni yalnz brakmaya altlar. Yok saymak/ Yokmu gibi davranmak: Dlama
Adeta siz grnmez olmusunuz gibi davranlyor. Gnaydna bile cevap alamyorsunuz, kimse size tepki vermiyor, yok saylyorsunuz. (Mobbing maduru)

davrannn bir uzants olarak, kiinin fiziksel ve zihinsel mevcudiyetinin yok saylmas

Kapasitenin zerinde i yklemek/ zmsz iler ykleyerek zmszl kiinin kapasitesine balamak: Normal i yk standartlarnn ok daha zerinde i yk ile almak durumunda braklmak, kanlmaz baarszl kiinin kendi baarszl olarak gsterilmesi

Pasifize etmek/ Kapasitenin altnda i ve sorumluluk vermek: Kendi kapasitelerinin ve i tanmndaki sorumluluk alanlarnn ok daha altnda ilere maruz braklarak, pasifize edilmek, yetki ve etki alanlarnn daraltlmas
En nemli toplantlar nedense benim tek katlamayacam zamanlarda yaplmaya baland, sonrasnda sizinle bilgi de paylalmyor, ister istemez geride kalmanz salanyor. (Mobbing maduru)

Frsat Eitliini Kesmek: Kiisel geliim, kariyer yolunda ilerleme konularnda ayn konumdaki dier alanlara kyasla kiinin dezavantajl durumda braklmas

Eletiri/ Takdir Dengesi: Kiinin srekli olarak eletiriye maruz braklmas, fikirlerinin gerekelendirilmeden daimi olarak rtlmesi, takdir gerektiren durumlarn kiinin bireysel katksndan tamamen soyutlanmas

MOBBING KAYNAI VE ETKLER

Gerek mobbing madurlar, gerekse avukat ve K uzmanlar, mobbing davrannn her zaman somut, tespiti ve ispat mmkn ekilde ilerlemediine zellikle deinmekte; ou zaman mobbingin, ses tonu, vcut dili, jest ve mimiklerde gizli olabildiine dikkat ekmektedir (rnein, alayc ses tonu, kmser ifade, vcut dili olarak dlama/ darda brakma, tehditkar ifade, el hareketleri vb.). Mobbingin kiilik kkenine, ve kaynana bakldnda ise tm klan hedef yaps kitlelerde mobbingin ana kayna olarak, mobbing uygulayan kiinin zellikleri irketlerin mobbingi elverili gsterilmektedir. Mobbing uygulayan kiinin genellikle kendi otoritesine ve kendi kontrol alanna tehdit olarak grd durumlarda mobbinge bavurduuna deinilmektedir. Bu noktada mobbing uygulayan kiinin kiilik zellikleri; gc seven, iktidardan beslenen, ar kontrolc, ben merkezci, empati yoksunu, farkllklara tahammll olamayan, anti-demokrat, vicdan yoksunu ve duygusal olarak stabil olmayan, dengesiz olarak tanmlanmaktadr. Genellikle mobbing madurlar, mobbing uygulayan kiinin de kariyer hayatnda bakalar tarafndan mobbinge maruz kaldklarn gzlemlediklerini, gc eline geirdiklerinde ise bu dnemin intikamn alrcasna mobbing yapmay kendilerinde hak grdklerini belirtmektedir. Bu erevede mobbing bir tarafyla da renilen ve n kesilmedii srece i yerlerinde nesilden nesle aktarlarak devamll kanlmaz olarak salanan bir durum olarak grlmektedir. Mobbingin etkilerine bakldnda madurlar yaanan srete sadece i hayatlarnn deil; hayatlarnn btnn etkilendiine, hayatn pek ok alannda kayplara yol aabildiine deinmektedir. te oluan gven kayb; sosyal hayat, aile hayat bata olmak zere pek ok farkl alanda kendini gstermektedir. Pek ok mobbing maduru olayn psikolojik etkilerinden kurtulmak ve normal hayatlarna devam etmek iin psikolojik destek aldklarn vurgulamaktadr. Bu noktada madurlar; yetersizlik, deersizlik, baarszlk gibi daimi verilen mesajlarn bir noktadan sonra kiiyi gerekten hata yapmaya ittiine ve dolaysyla durumun kendini gerekleyen bir yaps olduuna zellikle deinmektedirler.
Gvensizlik oluuyor, gveni tahsis etmek iin ok aba gstermek gerekiyor. O gnden sonra diiye bile gitsem ses kayt cihazm altryorum. Artk sze deil yazl metinlere itimat ediyorum. (Mobbing maduru)

Psikolojik olarak yprandm, uykusuzluk ve gerginlik ba gsterdi profesyonel destek aldm ve 1 yl sren ila tedavisi grdm. Gnlk bir hayat sz konusu deildi, mevcut rahatszlm btn ilikilerimi etkiledi, bu gerginlik bu sknt hali, hayattan zevk alamama ve an yaayamama neden oldu.
(Mobbing maduru)

Trkiyede zaten belli bir yatan sonra yeni bir i bulmak zorken, haksz yere iini kaybetmek insan zora sokuyor. Maddi zorluklar ba gsteriyor. Mali planlarn altst oluyor, borlarnz varsa deyemez hale geliyor insanlara kar mahcup oluyorsunuz. Bir sre sonra zgven ve kendine inan kayboluyor, insan kendini baarsz ve yetersiz hissediyor. Dar kmayp evde oturuyor, kendinizle bouuyorsunuz. Bu arada hayat akp gidiyor ve eer bir ara yakalayamazsanz, ciddi kayplar sz konusu oluyor. Arkadalarnz ve einizi kaybedebiliyorsunuz. (Mobbing maduru)

MOBBINGLE BAA IKMA YOLLARI

Mobbing ile baa kma yollarna bakldnda ise madurlar fazla bir k noktas olmadna, baa kma ve mcadele yollarn snrl grdklerine deinmektedir. Genellikle ii kaybetme korkusu ile atmaya girmekten kanlmakta ve sre kabullenilerek, i hayat srdrlmeye allmaktadr. Mobbingin artt durumlarda, madur durumu mobbing uygulayan kii ile paylamakta, rahatszlklarn dile getirmektedir. Bu noktada ii kaybetme riskinin gze alnmas, alternatiflerin varl, durumu gren/ bilen tanklarn olmas, ayn kii tarafndan mobbinge maruz kalan bakalarnn varl madurun srele baa kmasn kolaylatran faktrler olarak grlmektedir. Genellikle madurlar, sorunun mobbing uygulayan kii ile birebir iletiimle bertaraf etmeye almann sonu vermediine, bu noktada durumu bir st ynetime ya da IK departmanna tayarak zme kavuturma yoluna gittiklerini belirtmektedir. Ancak genellikle sonu, madurun durumu kabullenmesi ve etkisiz konumda iine devam etmesi, iten kendi istei ya da irket karar ile gnderilmesi veya en iyi ihtimalle kiinin ayn yapda baka bir blme gnderilmesi ile sonulanmaktadr.
Tm performans deerlendirmeniz, maa artnz, terfi durumunuz, hatta iteki varlnz bu kiiye bal olduundan genelde eliniz kolunuz bal kalyor, pek bir ey yapamyorsunuz. (Mobbing maduru)

Avukatlar mobbing durumunun kiinin ancak iten karlmas durumunda yarg srecine tandna, srecin bu noktaya kadar hakszlk olarak alglanp yaandna, durumla ilgili esas farkndaln, yaanan durum ve haklarla ilgili bilincin genellikle bu noktada baladna deinmektedir.
ten karlana kadar kimse i yeriyle atmaya girmek istemiyor. nk byle bir eye girdikten sonra olay ya fesih noktasna geliyor, ya da mobbing dediimiz ey artarak devam ediyor, kii o zaman srele ilgili bilinleniyor. (Avukat) Ne zamanki kiiye, i akdinin feshi iin bir kat paras imzalatlmaya allyor, kii o noktada yarg srecini dnyor. (Avukat)

te yandan avukatlar da mobbingin henz szck olarak yasaya girmediinden, tanmsal olarak yarg tarafnda da netliini henz tam kazanmam olduundan bahsetmektedir. Genellikle yrtlen davalar birebir mobbing davalar olmaktan ziyade, ie iade davalarnn bir paras olarak yrtlmektedir. Bu noktada avukatlar temel i kanunun erevesince somut verinin olduu tm durumlarda davalarn alan lehine sonulandrldna dikkat ekmekte, mobbing erevesinin net olmamasnn iveren aleyhine istismara ak durumlar tekil ettiine deinmektedir.
Bu durumu iki ynl ele almak lazm. hukukunun iiyi koruyan yapas, mobbing kavramnn netlik kazanmayan durumu ile bir araya gelince, pek ok haksz dava da sz konusu olabiliyor. Bu noktada bize hem alanlar hem de madur olan irketler bavurabiliyor. alana haksz meblalarn da dendii pek ok durumda sz konusu olabiliyor. (Avukat)

PEK, GELECEK?
Mobbinge dair ngrlen projeksiyonlar, yaanan mobbing durumlarnn azalaca ancak yargya intikal eden durumlarn artaca ynndedir. Avukatlar zellikle alan saysnn yksek olduu irketlerde i davalarnn maddi ve manevi kayplarna artan rneklere deinmekte, bu noktada irketlerin ileride irket politikalar, IK ynetmelikleri, mobbinge dair alnan nemler ve mobbing ynetimi adna daha hassas davranacaklarn ngrdklerini ve yaanan mobbing vakalarnn bu erevede azalacan dndklerini belirtmektedir.
davalar kalabalk irketleri ok yoruyor. Daha zenli davranacaklar. e iade davalar 2003te gndeme geldi. ten karlan anlaarak olsun, anlamayarak olsun ie iade davas ayor. Mobbing de genelde bu davann bir yan durumu olarak karmza kyor. kanunu gerei, bunlar %98 alan lehine sonulanyor. (Avukat)

te yandan alanlarn konuyla ilgili hzla bilinlendiklerine dikkat ekilmekte, yeni yarg reformu ile hem kavram hem tanm olarak yargda netlik kazanmas beklenen mobbing kavramnn, genel alan ve toplum bilincini arttraca ve hak arama yolunda yreklendirici olaca beklentisi ile yargya intikal eden mobbing durumlarnda art ngrlmektedir.

Mobbing u anda i hukukunda, i kanununda yer alan bir szck deil. Sadece haksz nedenden fesihten kaynaklanan davalarn detaynda kullanlan bir ey. Uygulamada var, yargsal kararlara konu olmu bir ey ama yasaya henz szck olarak girmedi. yasasnda olacak deiiklikte gndeme girmesi bekleniyor, yargda netliini kazanacak. (Avukat)

Uzmanlar; irket politikalar, genel yap ve benimsenen kltrn de irket ortamlarn mobbinge yatkn hale getirebildiine deiniyor. Ast st ilikisinin keskin olduu hiyerarik yaplar, gcn tek elde ve belli bir grupta topland aile/ patron irketleri, kapal/ homojen ve grece geleneksel yaplarda mobbinge daha sk rastland belirtilmektedir. Bunun yan sra, net i tanmlar ve performans deerlendirme sistemlerinin olmamas da mobbingi elverili klan, yaand takdirde de maduru koruyamayan irket eksiklerinin banda gsterilmektedir.

irket karakteri de kiileri buna iter. Mutlu alanlar yerine mutlu mteriler yaratmaya almak, alanlar grmezden gelip retimi arttrmaya almak. Daha fazla kazan uruna insanlarn haklarn yediinin farknda olmayan insanlar bunu yapar, yaptrr. irketler de bencil olabiliyor bir insan gibi. (Mobbing maduru)

Detayl bilgi iin: Ela Ertegn, elaertegun@eraresearch.com Pnar Kocabykolu, pinar.kocabiyikoglu@futurebright.com.tr

www.eraresearch.com www.futurebright.com.tr

Copyright 2012 by ERA Research & Consultancy ve Futurebright Aratrma Bu rapordaki bilgiler ERA Research & Consultancy ve Futurebrigh Aratrmann izni olmadan kopyalanamaz ve yaynlanamaz.